Opracowania pyta z ekonomii na egzamin magisterski 2008/2009 I Makroekonomia1. Omw sposoby obliczania PKB, PNB i PNN. Co mierz te wielko ci? 2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu spo ecze stwa? Jakie inne mierniki s stosowane dla oceny dobrobytu? 3. Zmiany wielko ci konsumpcji w gospodarce: przedstaw r ne stanowiska teoretyczne (teoria keynesowska, dochodu permanentnego i cyklu ycia). 4. Wp yw otwarcia gospodarki na wielko produkcji i na wielko zagregowanych wydatkw w tej gospodarce. 5. Co to jest pieni dz? Omw funkcje i rodzaje pieni dza. 6. Wp yw sterowania przez bank centralny stop procentow na wielko wydatkw w gospodarce. Jaki jest cel takich dzia a banku centralnego? 7. Rodzaje bezrobocia. Jak mo na oddzia ywa na zmniejszanie r nych rodzajw bezrobocia? 8. Omw pogl dy "klasykw" i "keynesistw" w sprawie istnienia i przyczyn bezrobocia oraz sposobw jego zwalczania. 9. Omw g wne cechy modelu IS - LM. Jakie jest jego zastosowanie? 10. Wykorzystuj c model IS - LM przedstaw mo liwe skutki polityki bud etowej/fiskalnej w gospodarce zamkni tej. 11. Wykorzystuj c model IS - LM przedstaw mo liwe skutki polityki pieni nej/monetarnej w gospodarce zamkni tej. 12. Omw istot modelu AD-AS. Jakie jest jego zastosowanie? 13. Wykorzystuj c model AD-AS przedstaw reakcj gospodarki na szok poda owy. 14. Wykorzystuj c model AD-AS przedstaw reakcj gospodarki na szok popytowy. 15. Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyja nij jego mechanizm. 16. Przedstaw tzw. krzyw Phillipsa i dyskusj dotycz c zale no ci, jak ona opisuje. 17. Czym jest stagflacja? Przedstaw przyczyny stagflacji wg modelu AD-AS. 18. Inflacja i bezrobocie s swoistymi "chorobami" gospodarki - ktra z nich jest, Twoim zdaniem, bardziej dotkliwa, powa niejsza? 19. Wp yw oczekiwa na zachowania podmiotw gospodarczych. Hipoteza racjonalnych oczekiwa . 20. Przedstaw g wne korzy ci spo ecze stwa wynikaj ce z prowadzenia handlu zagranicznego. 21. Czy pa stwo powinno chroni rynek krajowy przed towarami z zagranicy przedstaw argumenty "za" i "przeciw". 22. Omw istot i podstawowe cz ci bilansu p atniczego. 23. Przedstaw skutki zmiany kursu walutowego na gospodark . 24. Przedstaw r ne uj cia kursu walutowego - nominalny, realny, oparty na parytecie si y nabywczej. 25. Omw skutki restrykcyjnej polityki bud etowej/fiskalnej w gospodarce otwartej. 26. Omw skutki ekspansywnej polityki pieni nej/monetarnej w gospodarce otwartej. 27. Deficyt bud etowy i sposoby jego finansowania. Granice d ugu publicznego. 28. Podaj definicj wzrostu gospodarczego i omw sposb jego pomiaru. 29. Przedstaw podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego, omw wybrany model wzrostu. 30. Przedstaw g wne bariery wzrostu gospodarczego. 31. Przedstaw sposoby oddzia ywania pa stwa na wzrost gospodarczy oraz poka ich mo liwe skutki.

1

II Mikroekonomia

32. Optymalny wybr konsumenta - model krzywych oboj tno ci. 33. Elastyczno cenowa i dochodowa popytu jako narz dzie analizy zachowania konsumentw na rynku produktu. 34. Efekty substytucyjny i dochodowy. Funkcja popytu skompensowanego. 35. Korzy ci i niekorzy ci skali w produkcji. 36. Funkcje produkcji. Izokwanta. 37. Krtkookresowe i d ugookresowe funkcje kosztw produkcji. 38. Koszty w uj ciu ksi gowym i ekonomicznym. 39. Analiza porwnawcza konkurencji doskona ej i monopolu pe nego. 40. Maksymalizacja zysku firmy doskonale konkurencyjnej w krtkim i d ugim okresie. Produkcja i popyt firmy na zmienny czynnik produkcji w punkcie optimum. 41. Rwnowaga firmy i ga zi na rynku doskonale konkurencyjnym w krtkim i d ugim okresie. 42. Wielko produkcji maksymalizuj cej zysk i decyzje dotycz ce zatrudnienia czynnikw produkcji w monopolu. Spo eczny koszt wykorzystywania si y monopolowej. 43. R nicowanie cen w monopolu oraz sposoby wyznaczania ceny na produkt przez monopolist . 44. Konkurencja oligopolistyczna model Cournota i Stackelberga. Kartel jako przyk ad strategicznych zachowa podmiotw ekonomicznych. 45. Konkurencja monopolistyczna maksymalizacja zysku w krtkim i d ugim okresie. 46. Popyt na czynniki produkcji. Rwnowaga na rynku czynnika w warunkach konkurencji doskona ej, monopolu i monopsonu. 47. Gospodarstwo domowe w roli dostawcy pracy. Wielko poda y pracy a zmiany p ac. 48. Popyt na prac i poda pracy, rwnowaga na rynku pracy w warunkach doskona ej konkurencji, monopsonu i przy istnieniu zwi zkw zawodowych. 49. Mi dzyokresowy model wyboru konsumenta. Rozk ad oszcz dno ci i konsumpcji w czasie. Wp yw zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego. 50. Oddzia ywanie ryzyka i niepewno ci na decyzje gospodarstwa domowego i rynki ubezpiecze . 51. Niesprawno mechanizmu rynkowego a decyzje sektora publicznego. 52. Monopol naturalny. Uzasadnienie dla regulacji monopoli naturalnych. 53. Warto pieni dza czasie. 54. Efekty zewn trzne i dobra publiczne jako przyk ady zawodno ci rynku. 55. Ekonomiczne przes anki prowadzenia wymiany mi dzynarodowej. 56. Strategiczne zachowanie producenta na rynku oligopolistycznym: decyzje cenowe i niecenowe. 57. Oddzia ywanie asymetrii informacji na decyzje podmiotw gospodarczych: negatywna selekcja, pokusa nadu ycia (ryzyko moralne), problem pryncypa a - agenta. 58. Wykorzystanie teorii gier do analizy zachowa strategicznych. Rwnowaga Nasha. Dylemat wi nia. 59. Teoria rwnowagi oglnej. 60. Optimum Pareto. 61. Optymalny wybr konsumenta przy r nym uk adzie preferencji. PROPONOWANA LITERATURA Podstawowa: 1. D.Begg, R.Dornbusch, S.Fisher, Ekonomia t.2. PWE, liczne wydania. 2. E.Czarny, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2006. 3. E.Czarny, E.Nojszewska, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2000.

2

4. D.Laidler, S.Estrin, Wst p do mikroekonomii, Gebethner i Ska, Prentice Hall 1991. 5. M.Rekowski, Mikroekonomia, WROKOPA Sp. z o.o., Pozna 2005. 6. P.Samuelson, W.Nordhaus, Ekonomia, PWN, Warszawa 1995. 7. R.Hall, J.Taylor, Makroekonomia, PWN, Warszawa 2002. Uzupe niaj ca: 1. B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk, Wsp czesne nurty teorii makroekonomii, PWN, Warszawa 1998. 2. H.Varian, Mikroekonomia: kurs redni uj cie nowoczesne, PWN, Warszawa 2005. 3. Inne podr czniki do mikroekonomii i makroekonomii na poziomie rednim, tak e w j zyku angielskim, czy niemieckim.

3

1.

Omw sposoby obliczania PKB, PNB i PNN. Co mierz te wielko ci?

Informacje dotycz ce kalkulacji PKB w pytaniu 2. Realny produkt narodowy brutto (PNB) jest miar ca kowitego dochodu gospodarki narodowej. wiadczy on o ilo ci dbr i us ug, na ktrych zakup mo e sobie pozwoli gospodarka jako ca o . Produkt narodowy brutto (dochd narodowy brutto) jest miernikiem ca kowitych dochodw osi ganych przez obywateli danego kraju, niezale nie od miejsca (kraju) wiadczenia us ug przez czynniki produkcji. Produkt narodowy brutto jest rwny PKB skorygowanemu o dochody netto z tytu u w asno ci za granic . Dochd narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza si go przez odj cie amortyzacji od PNB w cenach bazowych. Dochd narodowy okre la ilo rodkw, jakie gospodarka mo e przeznaczy na wydatki i inwestycje, o od o eniu odpowiedniej ilo ci rodkw na sfinalizowanie amortyzacji i utrzymanie istniej cego zasobu kapita u na dotychczasowym poziomie.PNB (DNB) w cenach rynkowych Dochd netto z w asno ci za granic Dochd netto z w asno ci za granic Amortyzacja

G Podatki po rednie PKB w cenach rynkowych PNN w cenach rynkowych

I

Dochd z tytu u czynszw

NX

Dochd narodowy (DN)=PNN w cenach bazowych

Zyski Dochd z pracy na w asny rachunek

C Wynagrodzenie i p ace Struktura PNB od strony wydatkw Definicja PKB Definicja PNN Definicja dochodu narodowego Dochody czynnikw produkcji

PNB jest dobrym miernikiem zmian sytuacji gospodarczej kraju. Raczej nie u ywa si PNN ze wzgl du na dwuznaczno ci wynikaj ce z trudno ci oszacowania amortyzacji. Nominalny PNB mierzy si w cenach bie cych, tj. takich, ktre istnia y w okresie, gdy osi gano sk adaj ce si na PNB dochody.

4

Realny PNB lub inaczej PNB w cenach sta ych koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyra a go w cenach istniej cych w pewnym okresie, najcz ciej okre lanym jako rok bazowy lub podstawowy. Realny PNB per capita jest to realny PNB podzielony przez liczb mieszka cw kraju.

2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu spo ecze stwa? Jakie inne mierniki s stosowane dla oceny dobrobytu?Odpowied na drug cze pytania znajduje si w pytaniu 1

Produkt Krajowy Brutto (PKB, Gross Domestic Product GDP) jest miar wielko ci produkcji wytworzonej przez czynniki wytwrcze zlokalizowanie na terytorium danego kraju, niezale nie od tego kto jest ich w a cicielem. Mo e by mierzony albo w cenach rynkowych (zawieraj cych podatki po rednie nak adane na dobra i us ugi), albo w cenach bazowych (uzyskiwanych przez producentw, czyli z pomini ciem podatkw po rednich). Wy sza stopa podatkw powoduje, e wzrasta warto produkcji w cenach rynkowych, gdy fizyczne rozmiary produkcji nie zmieniaj si . W zwi zku z tym bardziej uzasadnione jest mierzenie PKB w cenach bazowych. S trzy rwnorz dne metody mierzenia PKB (powinny prowadzi do tego samego wyniku). Mo na go mierzy : - jako sum warto ci dodanej w procesie produkcji, - jako sum dochodw czynnikw wytwrczych ( cznie z zyskami), - jako sum wydatkw na dobra finalne. Formu a obliczania PKB w cenach rynkowych (PKBr): PKBr = C + I + G + X M Formu a obliczania PKB w cenach bazowych (Y): Y = C + I + G + X M Te C konsumpcja, I inwestycje, G wydatki pa stwa, X eksport, M import, Te podatki po rednie

Nominalny PKB mierzy si w cenach bie cych, czyli takich, ktre istnia y w okresie, gdy osi gano sk adaj ce si na PKB dochody. Realny PKB mierzy si w cenach sta ych. Wyra a on PKB w cenach istniej cych w jednym z okresw (roku bazowym). Chc c przej od nominalnego do realnego PKB powinni my zastosowa wska nik odzwierciedlaj cy zmiany cen wszystkich dbr tzw. deflator PKB (a nie wska nik cen detalicznych CPI). PKBrealne = PKBnominalne / deflator PKB Gdy ceny rosn , zmiana PKB w uj ciu realnym jest mniejsza, ni w nominalnym. b) PKB nale y do grupy prostych miernikw fizycznych rozmiarw produkcji wytworzonej w gospodarce. Roczna zmiana jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego. Podobnie jak w przypadku dokumentw finansowych przedsi biorstwa, mog cych ukrywa co najmniej tyle samo, ile ujawniaj , rachunek PKB i kategorii pokrewnych powinni my interpretowa z du doz ostro no ci. Powszechne stosowanie wska nika PKB bywa krytykowane, gdy nie uwzgl dnia on r nic cen w poszczeglnych krajach (co w pewnym stopniu jest niwelowane przez liczenie5

parytetem si y nabywczej), nie odzwierciedla zr nicowania dochodw w spo ecze stwie ani ich dystrybucji (jest np. tym wi kszy im wi cej wydaje si na zbrojenia), a tak e nie wskazuje na jako us ug, szczeglnie pa stwowych. Dane do PKB s cz sto zbierane tanim kosztem, jako efekt uboczny zezna podatkowych i informacji gromadzonych przez urz dy skarbowe. W konsekwencji PKB nie obejmuje wielu istotnych aspektw dzia alno ci gospodarczej. c) PKB nie obejmuje: y Szarej strefy poniewa dane dotycz ce PKB oparte s na danych podatkowych. Dlatego opracowuje si r ne metody pomiaru wielko ci szarej strefy, np. ledzenie obiegu du ych banknotw, wydatkw poszczeglnych osb, wykrywanie korelacji (np. Maria Lacko sta a relacja mi dzy zu yciem energii a 2 czynnikami: poziomami rzeczywistych dochodw i pogod ). Szara strefa jest szczeglnie du a w krajach posocjalistycznych i kilku krajach basenu Morza rdziemnego o d ugich tradycjach unikania przez obywateli p acenia podatkw y Dochodw maj tkowych netto z w asno ci za granic dlatego w wielu krajach powinno si raczej mierzy PNB (produkt narodowy brutto, dochd narodowy brutto, gross national product GNP). Jest to PKB skorygowane o sum dochodw maj tkowych netto z w asno ci za granic osi ganych przez obywateli danego kraju, czyli miernik ca kowitych dochodw osi ganych przez obywateli danego kraju, niezale nie od miejsca wiadczenia us ug przez czynniki produkcji. y Amortyzacji uwzgl dnia j produkt narodowy netto (dochd narodowy). Dochd narodowy okre la ilo rodkw, jakie gospodarka mo e przeznaczy na konsumpcj i inwestycje po od o eniu odpowiedniej ilo ci rodkw na sfinansowanie amortyzacji (zu ycia zasobw kapita u) i utrzymanie kapita u na istniej cym poziomie. To PNB skorygowane o amortyzacj . Jednak wielko zu ycia trudno precyzyjnie ustali . Stosowanie PNB pozwala unikn dyskusji o amortyzacji. y Istotnych, po danych spo ecznie czynnikw podnosz cych poziom dobrobytu spo ecznego takich jak czas wolny, porz dki domowe, hobby - i zwi zanego z nimi nierejestrowanego zatrudnienia. y Przykrych efektw ubocznych dzia alno ci cz owieka takich jak ha as, zanieczyszczenie rodowiska i korki drogowe. (Financial Times: azjatyckie tygrysy, gdy to uwzgl dnimy, mog sta si azjatyckimi limakami). Powy sze trzy czynniki nie s jednak przedmiotem obrotu rynkowego, wi c trudno je mierzy . Je li od tradycyjnego PNB odj liby my warto produktw zwi kszaj cych uci liwo ycia, a dodaliby my warto dochodw nierejestrowanych i produktw nieprzechodz cych przez rynek, otrzymaliby my zmodyfikowane PNB, ktry by by bardziej precyzyjnym miernikiem dbr i us ug wytworzonych w gospodarce. Mierzenie go by oby jednak bardzo trudne i kosztowne. Dlatego PNB pozostaje najbardziej powszechnie stosowanym miernikiem dzia alno ci gospodarczej. Cho daleki od idea u, PNB jest najlepsz z miar jakimi dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gospodarczej.

6

3. Zmiany wielko ci konsumpcji w gospodarce: przedstaw r ne stanowiska teoretyczne (teoria keynesowska, dochodu permanentnego i cyklu ycia).Keynes w celu opisania wielko ci produkcji w gospodarce stworzy model zagregowanych wydatkw. Przyj i ceny i p aca s sta e, istniej maszyny i zasoby naturalne niewykorzystane, bezrobotni szukaj pracy- istniej wolne moce produkcyjne. Przyj dwa rodzaje okresw czasowych w ktrych gospodarka mo e funkcjonowa . W d ugim okresie istnieje mo liwo rozbudowy potencja u gospodarki, natomiast krtki okres jest niewystarczaj cy do rozbudowy zdolno ci produkcyjnych. W takiej gospodarce wielko PKB zale y wprost od wielko ci popytu (planowanej warto ci zagregowanych wydatkw). W skrajnie uproszczonej gospodarce keynsowskiej planowane zagregowane wydatki na dobra finalne (AE) sk adaj si z: planowanych wydatkw na konsumpc gospodarstw domowych (C) i wydatkw na inwestycje prywatnych przedsi biorstw (I). AE=C+I W celu opisania planowanych wydatkw na konsumpcj Keynes wprowadzi funkcj konsumpcji opisan wzorem: Cpl=KSK*Yd+Ca Cpl planowana konsumpcja; KSK-kra cowa sk onno do konsumpcji (parametr informuj cy jak cz dodatkowej porcji dochodu gospodarstwa domowe przeznaczaj na zwi kszenie konsumpcji; Ca konsumpcja autonomiczna (niezale na od ielko ci dochodw). Dla r nych wielko ci dochodw do dyspozycji Yd funkcja konsumpcji ukazuje wielko planowanej konsumpcji Cpl.

Warto zauwa y , e na powy szym wykresie zmiany poziomu dochodu gospodarstw domowych powoduj przesuni cia wzd u wykresu konsumpcji, natomiast zmiany wielko ci

7

posiadanego maj tku (wywo ane np. krachem na gie dzie , czy dobr koniunktur ) oraz oczekiwanego poziomu dochodw i cen przesuwaj ca y wykres. Zjawisko to nazywamy efektem maj tkowym (bogactwa). Polega ono na przesuni ciu wykresu konsumpcji w gr (d ), pod wp ywem wzrostu (spadku) zasobw maj tkowych gospodarstw domowych i zwi kszenia (spadku) wydatkw na ka dym poziomie rozporz dzalnych dochodw osobistych. W teorii keynesowskiej na przesuni cie ca ego wykresu funkcji konsumpcji wyp yw mo e tak e mie poda kredytw na cele konsumpcyjne. Poda ta mo e wzrosn gdy stopy procentowe w gospodarce zmalej , lub gdy zwi kszy si baza monetarna i wzrosn rezerwy gotwkowe systemu bankowego. W takiej sytuacji ludzie przy ka dym poziomie dochodw b d wydawali wi cej, gdy b d mieli atrakcyjniejsze warunki na przysz sp at swoich zobowi za . Pozosta , nieskonsumowan cz dochodw gospodarstwa przeznaczaj na oszcz dno ci. Funcj oszcz dno ci mo na opisa wzorem: Spl=KSO*Yd Ca gdzie KSO to kra cowa sk onn do oscz dzani i KSK+KSO=1 W uproszczonym modelu gospodarki keynesowskiej przyj tak e mo na, e poziom inwestycji przedsi biorstw prywatnych (I) nie jest uzale niona od wielko ci rozmiarw produkcji (Y) i dochodw do dyspozycji (Yd ). Innymi s owy wielko inwestycji planowanych traktowana jest jako sta a.

Wielko

produkcji w stanie rwnowagi.

8

Z po czenia powy szych wykresw otrzymujemy tzw. krzy keyensowski (str. 389, Czarny), ktry przedstawia stan krtkookresowej rwnowagi w gospodarce. Punkt przeci cia si linii 45 stopni z lini planowanych zagregowanych wydatkw AEpl opisuje tak wielko produkcji w gospodarce, przy ktrej planowane wydatki zrwnuj si z rzeczywist wielko ci produkcji. Taki punkt jest tylko jeden.

Stan krtkookresowej nierwnowagi.

9

W swojej teorii Keynes wprowadzi tak e tzw. mno nik. W sytuacji, gdy np. inwestyce przedsi biorstw zwi ksz si o (I, to pr dzej czy p niej produkcja w gospodarce tak e wzro nie o tak sam warto (tak dzia a gospodarka keynesowska s w niej wolne moce produkcyjne, a ceny s sta e). Odpowiednio wzrastaj zatem tak e dochody, warto produkcji bowiem rwna si warto ci dochodw w a cicieli czynnikw produkcji. Cz z tych dodatkowych dochodw (wyznaczona przez KSK) znowu zmienia si w popyt. Za dodatkowe dochody gospodarstwa domowe chc kupi nowe dobra konsumpcyjne, co pr dzej czy p niej powoduje wzrost produkcji przedsi biorstw i tak dalej. Jak atwo zauwa y , pocz tkowy wzrost inwestycji o (I doprowadzi do wi kszego wzrostu produkcji. Tak w a nie dzia a mno nik keynesowki. Opisa go mo na wzorem M=(Y/(I=1/(1-KSK) (wyprowadzenie na str. 394). Do opisywanego modelu wprowadzi mo na jeszcze trzeci cz planowanych zagregowanych wydatkw AEpl wydatki pa stwa Gpl, finansowane z: Te (podatki po rednie), NT (podatki bezpo rednie netto, czyli podatki bezpo renie pomniejszone o transfery dla gospodarstw domowych) i D (dochody pa stwa z tytu u w ano ci). AEpl=C pl+Ipl+Gpl Wydatki pa stwa podlegaj podobnych mechanizmom mno nikowym jak wy ej opisany przyk ad. W gospodarstwie z pa stwem gospodarstwa domowe musz jednak p aci podatki, przez co ich KSK jest ni sze. W efekcie mno nik w gospodarce z udzia em pa stwa jest ni szy ni w poprzednik wypadku: M=1/(1-KSK) < 1/(1-KSK)=M, Gdzie KSK=KSK*(1-podatek t) Teoria dochodu permanentnego i cyklu ycia.

10

Obydwie te teorie s ze sob blisko spokrewnione. Teoria dochodu permanentnego zosta a sformu owana przez Miltona Friedmana, a jej punktem wyj cia s dwie przes anki: dochody ludzi s zmienne w czasie oraz ludzie nie lubi , aby ich konsumpcja wykazywa a wahania. Zgodnie z t teori wielko konsumpcjiw danym okresie zale y od poziomu dochodu permanentnego czyli przeci tnego, d ugookresowego dochodu gospodarstw domowych, nie za od wysoko ci ich dochodu w tym samym okresie. Przy zwi kszeniu si dochodw ludzi b d oni woleli zaoszcz dzi dodatkow porcj gotwki na przysz konsumpcj (w okresach, kiedy b d np. zarabiali mniej), a nie przeznacz jej na zakupy w danym okresie. Jedyn sytuacj , gdy zwi ksz swj oglny poziom konsumpcji, b dzie sytuacja, gdy uznaj oni, e zwi kszenie si dochodw ma charakter d ugoterminowy, a nie tylko przej ciowy (np. premia, 13 pensja, itp.). Teoria cyklu ycia zosta a sformu owana przez Franco Modiglianiego i Alberta Ando i jest bardzo zbli ona do teorii dochodu permanentnego. Teoria cyklu ycia sugeruje, e ludzie staraj si przewidzie skumulowan wysoko swoich dochodw w ci gu ca ego ycia, tworz c d ugookresowe plany konsumpcji. Zgodnie z tym pogl dem wielko bie cej konsumpcji rzeczywi cie zale y od poziomu dochodu permanentnego, lecz inaczej ni u Friedmana znacznie si waha. Na przyk ad wieloletnie oszcz dzanie w m odo ci umo liwia niektrym po latach zwi kszenie konsumpcji.

4. Wp yw otwarcia gospodarki na wielko produkcji i na wielko zagregowanych wydatkw w tej gospodarce.Aby zrozumie istot teorii zagregowanych wydatkw radz zapozna si uprzednio z pytaniem nr 3. Ten temat b dzie jego rozwini ciem o gospodark otwart . Obok planowanej konsumpcji Cpl, planowanych prywatnych inwestycji Ipl oraz planowanych wydatkw pa stwa Gpl czwart cz ci planowanych zagregowanych wydatkw w gospodarce otwartej s planowane zakupy zagranicy, czyli krajowy eksport Xpl. Dzi ki temu, e kraj eksportuje towary jego produkcji ro nie, a pracownicy dysponuj wi kszym dochodem do dyspozycji na przysz konsumpcj . Z drugiej strony mamy tak e import Zpl, ktry pomniejsza planowane zagregowane wydatki w danym kraju. Sytuacj t opisa mo na wzorem: AEpl = Cpl + Ipl + Gpl + Xpl Zpl = Cpl + Ipl + Gpl + NXpl, gdzie NXpl eksport netto, czyli bilans handlowy (X Z). Podobnie jak planowane prywatne inwestycje Ipl, tak planowany eksport Xpl mo na uzna za wielko sta /autonomiczn . Wielko ta nie zale y bowiem od poziomu produkcji w kraju, a od popytu za granic . Z kolei import Zpl b dzie zmienia si proporcjonalnie do zmian wielko ci produktu krajowego brutto Y. Tempo tych waha jest wyznaczone przez kra cow sk onno do importu KSI, zgodnie ze wzorem Zpl=KSI*Y. Wp yw handlu zagranicznego na poziom produkcji obrazuje poni szy rysunek.

11

Pojawienie si ekxportu, ktry uznajemy za wielko autonomiczn , powoduje rwnoleg e przesuni cie linii AEpl i uruchamia procesy mno nikowe [dla gospodarki otwartej mno nik M = 1/(1-KSK+KSI]. W efekcie zmiana wielko ci produkcji odpowiadaj cej rwnowadze (YE okazuje si stosunkowo du a i wynosi (Ya. Na powy szym rysunku w podpunkcie b) wida natomiast wp yw importu na zagregowane wydatk. W gospodarce otwartej cz planowanych wydatkw konsumpcyjnych rwna KSI*Y trafia za granic . Funkcja konsumpcji Cpl zmienia swoj pierwotn posta na Cpl = (KSK KSI)*Y + Ca. Skoro KSI jest liczb dodatni , to nachylenie nowej linii opisanej funkcj konsumpcji b dzie mniejsze. Na powy szym rysunku w podpunkcie b) powoduje to spadek produkcji o (Yb. O tym, czy otwarcie gospodarki spowoduje wzrost czy spadek produkcji decyduje r nica pomi dzy przyrostem produkcji wywo anym eksportem ((Ya), a spadkiem produkcji wywo anym importem ((Yb), zatem jest to r nica (Ya - (Yb.

5. Co to jest pieni dz? Omw funkcje i rodzaje pieni dza.Pieni dz jest to powszechnie akceptowany rodek wymiany, ktrym dokonujemy p atno ci za dostarczone towary, dobra, wykonywane us ugi. Najcz ciej wymienia si nast puj ce jego cechy: y Akceptowalno y Rzadko y Transferowalno y Trwa o y Podzielno y Standaryzacja y P ynno y Rozpoznawalno Funkcje:12

y

y

y

y

y

rodek wymiany po rednictwo w transakcjach, w ktrych dochodzi do rwnoczesnego wzajemnego przekazania towar i pieni dza pomi dzy uczestnikami wymiany. Dzi ki sprzeda y towarw lub us ug otrzymujemy pieni dze, ktre nast pnie mo emy wymieni na inne potrzebne nam dobra, nie musimy, tak jak to jest w przypadku wymiany barterowej szuka posiadacza potrzebnego nam towaru, ktry zechce wymieni go na nasz towar. Miernik warto ci towarw (jednostka obrachunkowa) dzi ki istnieniu pieni dza pojawia si kategoria ceny, ktra jest niczym innym jak warto ci dobra wyra on w pieni dzu. Stosowanie wsplnej jednostki obrachunkowej w wysokim stopniu upraszcza ycie gospodarcze. rodek p atniczy ta funkcja wi e si z jego zdolno ci do regulowania r nych zobowi za z tytu u zaci gni tego kredytu, p acenia nale nego podatku, kary pieni nej itp. Ta funkcja przyczyni a si do rozwoju systemu kredytowopo yczkowego, co jest si nap dow rozwoju gospodarczego (bez kredytw przewa aj ca ilo projektw inwestycyjnych nie mog aby by sfinansowana). rodek tezauryzacji (gromadzenie pieni dza jako skarbu) podstaw tej funkcji pieni dza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, e pieni dze zachowuj warto . Sk onno do tezauryzacji zale y od stopnia stabilizacji jego si y nabywczej. Tezauryzujemy go np. w z ocie lub oddajemy do banku, gdy stopa procentowa od depozytw terminowych kompensuje post puj c utrat warto ci pieni dza w zwi zku ze wzrostem cen rynkowych. rodek wymiany mi dzynarodowej pieni dz mo e by rodkiem rozlicze mi dzynarodowych t funkcj spe niaj zazwyczaj pieni dze krajw wysoko rozwini tych, posiadaj cych stabiln walut .

Rodzaje pieni dza: y Pe nowarto ciowy (koszt wytworzenia jest rwny warto ci nominalnej) - kruszcowy - niekruszcowy y Podwarto ciowy (warto nominalna jest wy sza ni koszt wytworzenia) - kruszcowy - symboliczny: skarbowy gotwkowy (efekt emisji przez w adze monetarne: bilony, banknoty) i kredytowy bezgotwkowy (czekowy, potencjalny) Inny podzia : y Pieni dz zdawkowy (gotwkowy) kruszcowy, metalowy (monety), papierowy (banknoty) y Pieni dz rozrachunkowy (bezgotwkowy) czeki, weksle, obligacje, bony, karty p atnicze i kredytowe, pieni dz elektroniczny y Pieni dz mi dzynarodowy rd o: notatki z Finansw i Rynkw finansowych; Samuelson, Nordhaus Ekonomia tom II, PWN 2004

13

6. Wp yw sterowania przez bank centralny stopa procentow na wielko wydatkw w gospodarce. Jaki jest cel takich dzia a banku centralnego?Polityka stp procentowych jest jednym z najstarszych a jednocze nie jednym z najbardziej kontrowersyjnych narz dzi oddzia ywania banku centralnego na gospodark . Sprowadza si ona w istocie do inicjowanych przez bank centralny zmian w tzw. oficjalnych stopach procentowych (stopy dyskontowej, redyskontowej, lombardowej, referencyjnej) lub do oddzia ywania na poziom rynkowych stp procentowych (okre laj oprocentowanie kredytw i depozytw pomi dzy bankami) poprzez operacje otwartego rynku .Wysoko stp procentowych w Polsce ustala Rada Polityki Pieni nej (RPP), powsta a w 1998 roku przy Narodowym Banku Polskim (NBP). Jednym z g wnych celw RPP oraz NBP jest dbanie o stabilno polskiej waluty, a wi c m.in. utrzymywanie w ryzach poziomu inflacji. Jednym z instrumentw, ktre temu s u , s obni ki lub podwy ki krtkoterminowych stp procentowych. Stopa procentowa (interest rate), op ata za u yczenie funduszw na dany okres; stosunek sumy pieni nej p aconej w okre lonym czasie za wykorzystanie po yczonego kapita u pieni nego do wielko ci sumy tego kapita u. Oznacza ona cen , jak p aci po yczkobiorca za korzystanie z pieni dzy po yczkodawcy, czyli jest jednostk ceny wiadczonej us ugi. Wysoko stopy procentowej uzale niona jest w d ugim okresie od stopy zysku, w krtkim za - od popytu i poda y kapita u po yczkowego. stopa nominalna oficjalne oprocentowanie stopa realna stopa nominalna pomniejszona o warto inflacji. przy wyliczaniu oprocentowania kredytw i depozytw (ich stp procentowych) banki pos uguj si stop podstawow (lub bazow ), ktrej warto ustalana jest indywidualnie w banku na og w oparciu o stopy rynkowe. Istniej y y y y cztery g wne stopy procentowe ustalane przez RPP : referencyjna, lombardowa depozytowa redyskontowa.

Kierunek prowadzonej przez NBP polityki okre laj przede wszystkim zmiany wysoko ci stopy referencyjnej. Poziomy stp depozytowej oraz lombardowej NBP wyznaczaj pasmo waha stp, procentowych overnight na rynku mi dzybankowym. Stopa lombardowa to koszt pozyskania pieni dza w NBP, a wi c pokazuje ona grny pu ap wzrostu rynkowych stp overnight. Stopa depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP, a wi c okre la dolny pu ap spadku rynkowych stp overnight. Ostatnia stopa redyskontowa, nie jest instrumentem s u cym walce z inflacj , lecz s u y kreowaniu polityki NBP wobec bankw jest to cena, za jak NBP odkupuje weksle od bankw na rynku.

Wyznaczenie stopy rezerw obowi zkowych zalicza si do ilo ciowych instrumentw polityki pieni nej banku centralnego. Okre la ona, ile procent od ka dej z otwki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne musz przekaza na swj rachunek w banku centralnym lub utrzymywa je w swojej kasie w formie zapasw gotwki. W praktyce mo na spotka si z r nymi sposobami odprowadzania rezerw na rachunek w banku centralnym. R nice dotyczy mog podstawy naliczania rezerw,

14

wysoko ci stopy, oprocentowania rodkw utrzymywanych w formie rezerw i miejsca gromadzenia rodkw. Sterowanie przez bank stopami kredytowymi wywiera du y wp yw na wielko wydatkw w gospodarce. Wahania stp wp ywaj na sfer realn poprzez decyzje inwestorw jak i konsumentw. Inwestorzy s jednak bardziej wra liwi na zmiany stp ni konsumenci. Wzrost stp procentowych: y Podnosi koszt kredytw bankowych, co powoduje ograniczenie zapotrzebowania na kredyt zarwno ze strony przedsi biorstw, jak i gospodarstw domowych y Zmniejsza skal prowadzonej dzia alno ci gospodarczej (przedsi biorstwa realizuj jedynie najbardziej op acalne inwestycje, co oznacza spadek inwestycji) oraz ogranicza wydatki gospodarstw domowych, ktre s bardziej sk onne oszcz dza , y Hamuje warto sprzeda y detalicznej, y Mo e przyczyni si do ograniczenia tempa wzrostu PKB. Spadek stp procentowych: y Obni a koszt kredytw bankowych, co powoduje zwi kszony popyt na kredyt za strony przedsi biorstw i gospodarstw domowych, y Stymuluje aktywno gospodarcz oraz przyczynia si do wzrostu inwestycji, y Zach ca gospodarstwa domowe do zwi kszonej konsumpcji kosztem oszcz dno ci, y Przyczynia si do wzrostu warto ci sprzeda y detalicznej, y Odpowiedni ich poziom mo e przyczyni si do pobudzenia tempa wzrostu PKB. Jedn z podstawowych zasad ekonomii i polityki ekonomicznej gospodarki rynkowej jest jednak dbanie o to, aby realna stopa procentowa by a dodatnia. Stopa procentowa realna mo e by dodatnia jedynie wwczas, gdy stopa nominalna jest wy sza od stopy inflacji. Oznacza to wi c, e podstawowym czynnikiem okre laj cym poziom nominalnej stopy procentowej jest poziom inflacji. Dodatni poziom realnej stopy procentowej oznacza: 1) w przypadku depozytw i lokat, e istniej zach ty do oszcz dzania, gdy nominalny dochd z odsetek w danym okresie jest wy szy ni wyst puj cy w tym okresie wzrost cen; zach ty te s tym wi ksze, im dodatnia stopa realna jest wy sza. 2) w przypadku zaci gania kredytw, e kredytobiorca za wcze niejsze (przed zgromadzeniem w asnego kapita u) zaspokojenie swoich potrzeb ponosi pewne dodatkowe koszty i e s one nie mniejsze ni wzrost cen, jakiego kredytobiorca unikn korzystaj c z kredytu; dodatkowo koszty te powinny pokrywa warto us ugi wy wiadczonej przez bank. Je li stopa realna jest ujemna to dla posiadaczy wolnych rodkw pieni nych oznacza to brak motywacji do oszcz dzania i silne zach ty do wydawania pieni dzy w celu unikni cia strat, gdy odsetki nie pokrywaj wzrostu cen. Natomiast dla kredytobiorcw oznacza to dodatkow korzy (premi ) gdy nabycie na kredyt pozwala bowiem uprzedzi wzrost cen, a wi c zaoszcz dzi r nic pomi dzy nowym poziomem cen a kwota (nominaln ) oprocentowania kredytu . Polityka stp procentowych prowadzona przez bank centralny oddzia uje na poziom i struktur stp procentowych w taki sposb, aby osi gn po dany stopie realizacji tzw. ostatecznych celw polityki gospodarczej, za ktre uznawane s zw aszcza wska niki inflacji oraz wzrostu gospodarczego. Osi gni cie okre lonego poziomu stp procentowych

15

traktowane jest jako tzw. cel po redni, mog cy spe nia kluczow rol w realizacji celu ostatecznego. Cz sto polityka stp procentowych realizowana jest w kontek cie innych narz dzi polityki pieni nej takich jak zmiany poziomu rezerw obowi zkowych, bezpo rednia kontrola akcji kredytowej bankw, zmiany wielko ci tzw. kwot redyskontowych i innych, ktre rzutuj na jej przebieg i skuteczno . Zmiany stp procentowych banku centralnego s odbierane jako zapowied przysz ych decyzji mog cych zdecydowanie zmieni klimat gospodarczy. Stopa procentowa jest jednym z istotnych czynnikw wp ywaj cych na zachowania przedsi biorstw i gospodarstw domowych. W adze publiczne powinny przywi zywa szczegln uwag do jej poziomu. powinny d y do tego, aby stopa procentowa ukszta towa a si na poziomie pozwalaj cym na efektywn alokacj zasobw finansowych kraju. Zbyt niska nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji oszcz dno ci oraz zadowalaj cej selekcji inwestycji z punktu widzenia ich efektywno ci; zbyt wysoka nadmiernie hamuje konsumpcj i inwestycje.

7. Rodzaje bezrobocia. Jak mo na oddzia ywa r nych rodzajw bezrobocia?Rodzaje bezrobocia: y W zale no ci od przyczyn wyst powania:

na zmniejszanie

Bezrobocie frykcyjne (przej ciowe) - jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniaj cych zawd, prac , migruj cych z/do innej miejscowo ci; jest to bezrobocie krtkotrwa e i zwi zane z sytuacj osoby a nie sytuacj na rynku pracy Bezrobocie strukturalne wynika z nieaktywno ci struktury poda y si y roboczej i popytu na ni na rynku pracy, obejmuje tych wszystkich bezrobotnych, ktrzy utracili prac w wyniku szybkich zmian strukturalnych zachodz cych w gospodarce, za w/w zmianami nie nad a szkolnictwo zawodowe i oglne; wyst puje tak e, gdy zasoby kapita owe s niewystarczalne dla zatrudnienia zasobw pracy; problemem jest jego d ugookresowo i wymaga zmiany kwalifikacji.

Bezrobocie sezonowe - jest efektem waha aktywno ci gospodarczej w r nych porach roku, spowodowanych zmian warunkw klimatycznych Bezrobocie technologiczne wynika z post pu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesw wytwrczych, ktre maj charakter praco-oszcz dny. Pojawia si , gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje maj charakter modernizacyjny, prowadz c do wzrostu i unowocze nienia produkcji przy spadku zatrudnienia Bezrobocie koniunkturalne wywo ywane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, ktry powoduje zbyt ma e wykorzystanie zdolno ci produkcyjnych przedsi biorstw. Poziom popytu jest poddany sta ym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza si i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego Bezrobocie dobrowolne obejmuje osoby pozostaj ce bez pracy poniewa nie akceptuj oferowanych warunkw na rynku pracy (zbyt niska realna stopa p ac) Bezrobocie przymusowe obejmuje osoby pozbawione pracy ze wzgl du na sytuacje na rynku pracy (brak miejsc pracy) Bezrobocie cykliczne obejmuje tych bezrobotnych, ktrzy pozostaj bez pracy z powodu pogorszenia sytuacji koniunkturalnej albo z powodu cykliczno ci procesu produkcji16

y W zale no ci od czasu trwania: Bezrobocie krtkookresowe do 3 miesi cy bez zatrudnienia Bezrobocie redniookresowe od 3 do 12 miesi cy bez zatrudnienia Bezrobocie d ugookresowe dotyczy osb pozostaj cych bez pracy od 6 do 12 miesi cy, mo e przekszta ci si w bezrobocie d ugotrwa e, poniewa d u sze pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie Bezrobocie d ugotrwa e powy ej 1 roku y na form wyst powania: Bezrobocie jawne (rejestrowane) obejmuje wszystkich bezrobotnych zarejestrowanych w oficjalnych statystykach Bezrobocie ukryte nieokre lona liczba osb, ktre w my l ustawy nie mog zarejestrowa si jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezb dna z punktu widzenia zatrudniaj cego; wyst puje g wnie na wsi (nadmiar r k do pracy, dawniej przerost administracji). y inne: Bezrobocie ca kowite brak jakiegokolwiek zaj cia zarobkowego Bezrobocie cz ciowe bezrobotny znajduje zatrudnienie dorywcze lub w niepe nym wymiarze godzin Bezrobocie od o one w czasie zwi zany z prywatyzacj gospodarki; jest wynikiem negocjacji zwi zkw zawodowych z nowym w a cicielem przedsi biorstwa, ktry zobowi zuje si utrzyma przez okre lony czas stan zatrudnienia, przesuwaj c zwolnienia pracownikw na okres p niejszy Bezrobocie globalne obejmuje ca e bezrobocie wyst puj ce w danej gospodarce bez wzgl du na jego powody Sposoby zwalczania bezrobocia: Zwalczanie bezrobocia musi by oparte na dwch filarach: na wspieraniu tych, ktrzy mog tworzy miejsca pracy oraz tych, ktrzy je mog zape ni . Podstaw tworzenia efektywnych programw musi by rzetelna wiedza o gospodarce oraz rynku pracy, jak rwnie potrzebach przedsi biorcw i bezrobotnych na okre lonym obszarze dzia ania. Dlatego systemy zwalczania bezrobocia, powinny oferowa , oprcz wiedzy teoretycznej i obiektywnej, aktualnej informacji, dost p do do wiadczenia i praktycznych rozwi za rzeczywistych problemw. Ponadto powinny one mie na celu wyrabianie w ludziach odpowiedzialno ci za siebie oraz wsp odpowiedzialno ci za wsplnot . Z uwagi na wielk r norodno potrzeb przedsi biorcw i osb poszukuj cych pracy organizacja systemu zwalczania bezrobocia powinna mie charakter sieci integruj cej administracj publiczn , organizacje pozarz dowe oraz wolontariuszy: osoby fizyczne i prawne, posiadaj cej i wykorzystuj cej wspln infrastruktur materialn i niematerialn , umiej c dotrze do potrzebuj cych wsparcia. Wspieranie przedsi biorcw Skuteczna, tzn. zapobiegaj ca likwidacji i wspomagaj ca tworzenie miejsc pracy pomoc dla przedsi biorcw musi uwzgl dnia ich rzeczywiste potrzeby - w konkretnym sektorze gospodarki oraz konkretnej lokalizacji. Ponadto sposoby pomocy musz by dopasowane do natury jej odbiorcy, uwzgl dnia fakt, i wi kszo z nich to ma e firmy o niewielkich aktywach, zmuszone minimalizowa swoje koszty, borykaj ce si z problemami finansowymi, walcz ce o zachowanie p ynno ci, potrzebuj ce przede wszystkim doradztwa podatkowego, finansowego i prawnego, w zakresie marketingu i handlu. Widoczny wp yw na niepowodzenia polskich przedsi biorstw ma brak wiedzy i umiej tno ci mened erskich, objawiaj cy si przecenianiem w asnych mo liwo ci oraz niedocenianiem znaczenia uczenia17

si , poznawania otoczenia, zmian i d ugookresowej perspektywy. Zgodnie z dokumentem Rz du RP, okre laj cym formy jego pomocy dla ma ych i rednich przedsi biorstw (MSP), g wnym celem jego polityki wobec MSP do 2002 r. by o kszta towanie warunkw dla tworzenia i pe nego wykorzystania potencja u rozwojowego tych przedsi biorstw. Do podstawowych form pomocy MSP nale : us ugi doradcze (bezp atne i odp atne), refundacje kosztw szkole oraz konferencje informacyjne. Wyniki niektrych bada pokazuj jednak e, e tylko cz przedsi biorcw (mniej ni 30%) jest zdania, i potrzebuje atwo dost pnego doradztwa w takich zagadnieniach jak: kredyty, przygotowywanie planw biznesu, zarz dzanie, organizacja i marketing. G wn trosk przedsi biorstw jest przetrwanie w zmieniaj cych si warunkach. Wzrasta ci gle konkurencja. W sytuacji zwolnionego rozwoju gospodarczego kraju, wzrostu kosztu us ug publicznych, wzrastaj cego bezrobocia i spadku si y nabywczej ludzi, firmy konkuruj przede wszystkim obni aniem cen, co prowadzi do pogarszania ich p ynno ci finansowej i ograniczenia potencja u rozwojowego. Problemem jest niedostateczna poda kapita u inwestycyjnego oraz obrotowego dla podmiotw gospodarczych w ich pocz tkowych fazach rozwoju. Kiedy nie maj adnej historii i wiarygodno ci kredytowej, na dogodnych dla nich warunkach (koszt kapita u, okres kredytowania, zabezpieczenia po yczek i wielko kapita u). Jedn z najcz ciej wymienianych barier w dzia alno ci przedsi biorcy jest brak tanich kredytw i systemu por cze bankowych. Dlatego podstawowym zadaniem jest stwarzanie warunkw do obni ania kosztw dzia ania przedsi biorstw, zw aszcza zaraz po ich powstaniu. Ma e firmy potrzebuj pomieszcze wyposa onych w infrastruktur niezb dn do ich funkcjonowania, dost pnych po umiarkowanych cenach, jak rwnie taniego kapita u. Zdolno firm do przetrwania na rynku mo na zwi kszy m.in. poprzez powi kszenie umiej tno ci przedsi biorcw zarz dzania finansami, wykorzystywania efektu skali oraz efektu zakresu w dziedzinie zaopatrzenia i sprzeda y dzi ki wsp pracy firm i unikaniu niepotrzebnej, niszcz cej je konkurencji. W dzia alno ci gospodarczej jest miejsce na wsp prac i konkurencj . Firmy potrzebuj pracownikw o odpowiednich kwalifikacjach i umiej tno ciach, zdolnych do tworzenia warto ci dodanej na zmiennym rynku, zarwno w okresach koniunktury, jak i recesji, oraz rde taniego kapita u obrotowego i finansowego. Przedsi biorstwom potrzebne s niekonwencjonalne, skuteczne rozwi zania ich problemw. Potrzebne s twrcze pomys y dzia a . Warto takich pomys w winna by mierzona liczb miejsc pracy, uratowanych od zag ady i utworzonych. Wspieranie bezrobotnych Jak pokazuje do wiadczenie, zwi zane np. z realizacj programw po yczek dla zwalnianych pracownikw grnictwa i hutnictwa, tylko bardzo niewielki odsetek pracownikw wykazuje zainteresowanie prowadzeniem dzia alno ci gospodarczej na w asny rachunek. Wi kszo trac cych miejsce pracy poszukuje zatrudnienia w charakterze pracownikw najemnych. Nie da si si zrobi przedsi biorcw z zawodowych pracownikw najemnych. Dlatego g wny wysi ek winien by skierowany na wszechstronn pomoc bezrobotnym w aktywnym przetrwaniu okresu pozostawania bez pracy oraz w znalezieniu pracy. Zakres dzia a urz dw pracy obejmuje obok biernych form pomocy bezrobotnym, takich jak wyp aty zasi kw, informacja o poszukiwanych pracownikach (oferowanych miejscach pracy), rwnie aktywne formy wsparcia poszukuj cych pracy. Jednak e, z uwagi na brak pieni dzy, rola urz dw ogranicza si obecnie do biernego przeka nika pieni dzy i ofert pracy. Poszukuj cym pracy potrzebna jest, obok informacji o lokalnych miejscach pracy, atwo dost pna, aktualna, rzetelna i pe na informacja o rynku pracy, tj. popycie oraz poda y miejsc pracy, bie cym i prognozowanym zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiej tno ci w bliskim i dalszym otoczeniu, o mo liwo ciach zdobycia po danych kwalifikacji i umiej tno ci, o formach i rd ach pomocy finansowej temu s u cej, jak rwnie wiedza o rd a potrzebnej informacji. Porwnuj c sytuacj bezrobotnych z sytuacj przedsi biorcw nale y zauwa y ,

18

i bezrobotni nie s zorganizowani i nie maj w asnej reprezentacji na forum publicznym. Ich interesy wobec w adz pa stwowych s reprezentowane przez administracj publiczn i jej agendy. Bezrobotnym potrzebne jest poczucie, e nie s sami, e ich bezrobocie ma nie tylko wymiar prywatny, ale i publiczny, jak te wiadomo , e dzi ki swojej aktywno ci w sferze publicznej, w tym na rzecz przeciwdzia ania bezrobociu, mog zwi kszy swoj szans na sukces. Osi gni ciu tego celu sprzyjaj organizacje, w ktrych bezrobotni byliby stron aktywn , inicjatorami i twrcami dzia a , a nie tylko ich adresatami, odbiorcami biernie czekaj cymi na ofert innych.

8. Omw pogl dy "klasykw" i "keynesistw" w sprawie istnienia i przyczyn bezrobocia oraz sposobw jego zwalczania.Klasycy Wed ug klasykw w warunkach gospodarki rynkowej wyst puje tendencja do ustalania si stanu rwnowagi na rynku pracy.

Na prezentowanym wykresie stan rwnowagi obrazuje punkt E, w ktrym si zrwnuje si popyt na prac (krzywa LD) z poda pracy (AJ). Za my, e nast pi spadek popytu na prac , czemu odpowiada przesuni cie si krzywej popytu na prac do pozycji LD. Pocz tkowo istniej cy poziom plac realnych W1 nie daje si utrzyma . Konkurencja o miejsca pracy prowadzi do obni enia stawki p ac realnych, co powoduje spadek rozmiarw poda y pracy i wzrost popytu na prac . Dostosowania te zachodz tak d ugo, a stawki p ac

19

realnych osi gn poziom zapewniaj cy zrwnanie si popytu na prac z poda pracy (poziom w2). W efekcie ustala si nowy stan rwnowagi na rynku pracy w punkcie A. Za g wn przyczyn bezrobocia klasycy uznawali ustalanie stawek p ac na zbyt wysokim poziomie i trudno ci ich obni enia ze wzgl du na usztywnienie p ac nominalnych w d . Jest to zwi zane z siln pozycj zwi zkw zawodowych . Du e znaczenie ma te iluzja pieni dza , ktrej ulegaj podmioty gospodarcze, oraz brak zaufania mi dzy zwi zkami zawodowymi a i pracodawcami. Sk onno do rozumowania w kategoriach nominalnych , a nie w realnych, powoduje e pracodawca nie ch tnie podnosz p ace nominalne, pracownicy sprzeciwiaj si ich obni kom, obawiaj c si e nie zostan one zrekompensowane odpowiednimi podwy kami w okresie poprawy koniunktury. W rezultacie usztywnieniu ulegaj zarwno p ace nominalne, jak i realne, co uniemo liwia uruchomienie mechanizmu dostosowawczego, prowadz cego do pe nego zatrudnienia. Czemu tak si dzieje? Analizuj c ponownie wykres wyobra my sobie, e pocz tkowy stan rwnowagi przy pe nym zatrudnieniu ( punkt E ) zosta zak cony w wyniku obni ki popytu na prac ( w rezultacie czego krzywa LD przesuwa si w d do LD). Ze wzgl du na usztywnienie p ac w d rwnowaga na rynku pracy nie mo e zosta przywrcona. Przy istniej cych p acach realnych w1 powstaje w takim przypadku nadwy ka poda y pracy nad popytem na prac , oznaczaj ca istnienie bezrobocia o rozmiarach BE ( na rysunku zaznaczone jest jako bezrobocie dobrowolne) Bezrobocie analizowane w teorii neoklasycznej nie ma charakteru przymusowego, poniewa jest rezultatem wygrowanych postulatw p acowych, braku zgody zwi zkw zawodowych na obni ki p ac oraz istnienia zasi kw dla bezrobotnych sk aniaj cych do d u szego pozostawania bez pracy. Bezrobocie ma zatem charakter dobrowolny, jest wynikiem ogranicze mechanizmw rynkowych, dobrowolnie i wiadomie stwarzanych przez pracownikw i zwi zki zawodowe. Klasycy przyjmuj wi c, e bezrobocie wynika z ogranicze w funkcjonowaniu mechanizmw rynkowych , a stan pe nego zatrudnienia mo e by osi gni ty, gdy tylko zniknie sztywno p ac i ograniczenia mechanizmw rynkowych . Pa stwo nie musi i nie powinno stymulowa popytu , powinno natomiast likwidowa monopole po stronie poda y pracy, czyli zwi zki zawodowe. Jego zadaniem jest tak e stworzenie dobrych warunkw do funkcjonowania przedsi biorstw np. przez ograniczenie pozap acowych kosztw pracy ( sk adek i podatkw) Keynesowska teoria bezrobocia Innego zdania s keynesi ci, uznaj oni, e bezrobocie cykliczne jest rezultatem zmian w zagregowanym popycie ( niedostatku popytu) i ma charakter przymusowy. St d te do zada pa stwa nale y zwi kszanie popytu globalnego, co za tym idzie zwi kszanie popytu na prac ( efektywne stymulowanie popytu przez ekspansywn polityk fiskaln i pieni n ) np. przez roboty publiczne, a tak e nie ograniczanie p ac, poniewa ni sze p ace oznaczaj ni sze dochody, ni popyt i spadek PKB, co za tym idzie jeszcze wi ksze bezrobocie przy cenach sztywnych na rynku pracy ( p acach ) od do u. Zdaniem keynesistw, krzywa zagregowanej poda y pracy nie przebiega tak jak postuluj klasycy. Poda pracy jest doskonale elastyczna wzgl dem istniej cego poziomu p ac nominalnych a do osi gni cia pe nego zatrudnienia ( punkt A ). Niezwykle rzadko zdarza si , by krzywa globalnego popytu na prac przeci a krzyw globalnej poda y pracy w punkcie wyznaczaj cym stan pe nego zatrudnienia. W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na prac jest przesuni ta w lewo w stosunku do punktu A i przecina krzyw poda y np. w punkcie B przy produkcji ni szej od produkcji przy pe nym zatrudnieniu.

20

Pojawia si bezrobocie w wielko ci AB o charakterze przymusowym ( nawet akceptacja przez pracownikw ni szych p ac realnych nie zlikwidowa aby bezrobocia, poniewa ni sze p ace realne prowadzi yby do spadkw dochodw, popytu i produkcji, a wi c krzywa popytu na prac przesun aby si w lewo od punktu A )

9. Omw g wne cechy modelu IS-LM. Jakie jest jego zastosowanie?Rysunek 1. Model IS-LM. Rwnowaga na rynkach dbr i pieni dza.

21

r

IS LM

r*Y

Y*rd o: D. Begg, S.Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003, s.169.

Model IS-LM to model opisuj cy rwnowag w gospodarce na rynku dbr i na rynku pieni dza. Model wyprowadza si w sposb analityczny (rwnania) i graficzny (krzywe w uk adzie wsp rz dnych). Graficznie, krzywe IS i LM konstruuje i analizuje si w uk adzie wsp rz dnych wyznaczonych przez dochd (Y) i stop procentow (r). Krzywa IS Krzywa IS to zbir punktw, obrazuj cych r ne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu i stopy procentowej, przy ktrych rynek dbr znajduje si w stanie rwnowagi. Punkty le ce poza krzyw IS oznaczaj stany nierwnowagi rynku dbr gospodarki. Nachylenie krzywej IS. Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie rwnowagi na rynku dbr wy szej stopie procentowej musi towarzyszy ni szy dochd, gdy wykres funkcji popytu globalnego musi

22

by po o ony ni ej. To jak stroma b dzie krzywa IS zale y od wra liwo ci popytu globalnego na zmiany stopy procentowej. Im wi ksze b dzie ograniczenie popytu inwestycyjnego i autonomicznego popytu konsumpcyjnego pod wp ywem okre lonego wzrostu stopy procentowej, tym wi kszy b dzie spadek dochodu zapewniaj cego rwnowag i tym mniejszy b dzie k t nachylenia krzywej IS. I odwrotnie je li zmiany stopy procentowej wywo uj tylko niewielkie przesuni cia krzywej popytu globalnego, to wp ywaj one tylko w minimalnym stopniu na poziom dochodu odpowiadaj cy warunkom rwnowagi i krzywa IS b dzie stroma. Przesuni cia krzywej IS. Przesuni cie krzywej IS w prawo rozumiemy jako wzrost popytu (ekspansywna polityka fiskalna). Przesuni cie krzywej IS w lewo rozumiemy jako spadek popytu (restrykcyjna polityka fiskalna). St d, wszystkie punkty powy ej krzywej IS oznaczaj przewag poda y nad popytem (bo aby je osi gn trzeba zwi kszy popyt), za pod krzyw nadwy k popytu. Krzywa LM. Krzywa LM to zbir punktw, obrazuj cych r ne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu i stopy procentowej, przy ktrych rynek pieni dza znajduje si w stanie rwnowagi. Punkty le ce poza krzyw LM oznaczaj stany nierwnowagi rynku pieni dza. Nachylenie krzywej LM. Wykres funkcji LM ma nachylenie dodatnie. Przy wy szym dochodzie niezb dna jest wy sza stopa procentowa, aby nie dopu ci do wzrostu popytu na pieni dz i utrzyma rynek pieni ny w rwnowadze przy nie zmienionej poda y pieni dza. Im silniej dany przyrost dochodu oddzia uje na wzrost popytu na pieni dz, tym wi kszy b dzie wzrost stopy procentowej konieczny do zachowania rwnowagi na rynku pieni dza i tym bardziej stroma b dzie krzywa LM. Podobnie, im s abiej reaguje popyt na pieni dz na dany przyrost stopy procentowej, tym silniej musi wzrosn stopa procentowa, aby zneutralizowa dodatkowy popyt na pieni dz wywo any danym przyrostem dochodu, i tym bardziej stromo b dzie nachylona krzywa LM. Natomiast w odwrotnej sytuacji, im silniejsza jest reakcja popytu na pieni dz na zmiany stopy procentowej lub z kolei im s absza jest owa reakcja na zmiany dochodu, tym bardziej p asko b dzie przebiega a krzywa LM. Przesuni cia Krzywej LM. Przesuni cie krzywej LM w prawo rozumiemy jako wzrost realnej poda y pieni dza (ekspansywna polityka monetarna). Przesuni cie krzywej LM w lewo rozumiemy jako spadek realnej poda y pieni dza (restrykcyjna polityka monetarna). St d, wszystkie punkty powy ej krzywej LM oznaczaj przewag popytu nad poda na pieni dz (bo aby je osi gn trzeba zwi kszy poda pieni dza), za pod krzyw nadwy k poda y. Rwnowaga na rynkach dbr i pieni dza.

23

Model IS-LM umo liwia analiz sytuacji na rynkach dbr i pieni dza za pomoc jednego rysunku, bez potrzeby konstruowania dwch oddzielnych, cho wzajemnie powi zanych wykresw. Na rysunku pierwszym widzimy zarwno krzyw IS, ktra ilustruje stan rwnowagi na rynku dbr, jak i krzyw LM, ktra odzwierciedla rwnowag na rynku pieni dza. Jedynie w punkcie przeci cia obydwa rynki znajduj si jednocze nie w stanie rwnowagi. Oznacza to, ze oddzia uj one na siebie wzajemnie: w procesie tych oddzia ywa ustalaj si , odpowiadaj ce warunkom rwnowagi, poziomy stopy procentowej r* i dochodu Y*. Punkt przeci cia si krzywych IS i LM wyznacza taki poziom dochodu i stopy procentowej, przy ktrych osi gana jest jednocze nie rwnowaga na rynku dbr (zagregowany popyt rwna si zagregowanej poda y) oraz na rynku pieni dza (popyt na pieni dz rwna si poda y pieni dza). Polityka fiskalna: przesuni cia krzywej IS Efektem towarzysz cym ekspansywnej polityce fiskalnej - poza wzrostem dochodu - jest wzrost stopy procentowej oraz tzw. efekt wypierania (crowding-out), polegaj cy na zmniejszeniu w strukturze dochodu udzia u popytu sektora prywatnego (przez wzrost stopy procentowej), a zwi kszenie udzia u sektora publicznego. Analogicznie, restrykcyjna polityka fiskalna prowadzi do zmniejszenia dochodu i stopy procentowej. Polityka pieni na: przesuni cia krzywej LM Efektem towarzysz cym ekspansywnej polityce monetarnej - poza wzrostem dochodu - jest spadek stopy procentowej. Analogicznie, restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do zmniejszenia dochodu i podwy szenia poziomu stp procentowych. Odpowiednia kombinacja ekspansywnej polityki fiskalnej i monetarnej mo e prowadzi do wzrostu dochodu przy nie zmienionym poziomie stp procentowych. atwo sprawdzi na wykresie modelu IS-LM, e efekt polityki fiskalnej (wzrost dochodu) jest tym wi kszy im bardziej p aska jest krzywa LM. Jednocze nie zmiany stopy procentowej s wtedy wzgl dnie niewielkie. Mwimy wtedy, e polityka fiskalna jest relatywnie bardziej skuteczna. Analogicznie, skuteczno polityki monetarnej ro nie tym bardziej, im bardziej p aska jest krzywa IS. Zmiany stp procentowych s wzgl dnie ma e, a zmiany dochodu du e. Oznacza to, e polityka fiskalna i monetarna s ze sob powi zane.1

Pytanie 10. Wykorzystuj c model IS LM przedstaw mo liwe skutki polityki bud etowej/fiskalnej w gospodarce zamkni tej2.

1

2

D. Begg, S.Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003, s.164-172.

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Warszawa 2007 s. 171-17224

Polityka fiskalna jest to zbir decyzji podejmowanych przez rz d i dotycz cych wysoko ci podatkw i wydatkw. W wyniku zmian w polityce fiskalnej nast puj przesuni cia krzywej IS. Ruchy wzd u krzywej IS odzwierciedlaj wp yw zmian stopy procentowej na popyt globalny i dochd.Ekspansja fiskalna

Wzrost wydatkw pa stwa powoduje przesuni cie krzywej IS z po o enia IS0 do IS1, nie zmieniaj c jednak wielko ci poda y pieni dza. W zwi zku z tym krzywa LM pozostaje w tym samym miejscu. Ekspansja fiskalna powoduje zmian punktu rwnowagi, jednak e dochd zwi ksza si tylko do Y2 (a nie Y1 ) poniewa wzrost produkcji i dochodu powoduje podwy k stopy procentowej, co ogranicza skal popytu globalnego. Ekspansja fiskalna (dodatni wstrz s popytowy) powoduje wypieranie cz ci wydatkw prywatnych. Wywo any przez ni wzrost produkcji i dochodu prowadzi do podwy ki stopy procentowej, ktra poprzez swj ujemny wp yw na niektre sk adniki wydatkw sektora prywatnego ogranicza czn skal wzrostu popytu globalnego.

Restrykcyjna polityka fiskalna Zacie nienie polityki fiskalnej przyniesie odwrotne skutki. Krzywa IS przesunie si wwczas z po o enia IS1 do IS0: produkcja spadnie, co spowoduje ograniczenie popytu na pieni dz. Warunkiem przywrcenia rwno ci popytu na pieni dz z niezmienion poda (krzywa LM pozostanie w tym samym miejscu stan rwnowagi na rynku pieni nym) jest obni ka stopy procentowej.

Skuteczno polityki fiskalnej w gospodarce zamkni tej mo na rozpatrywa w zale no ci od k ta nachylenia tych krzywych; skuteczne warianty (du y przyrost produkcji) zaznaczone s na r owo, ma o skuteczne (ma y wzrost PKB) na zielono:25

LM IS (p aska)

i

LM

stara IS

stromaIS

i

LM p aska Nowa IS stara IS

i

LM stroma

stara IS

skuteczna

Pytanie 11. Wykorzystuj c model IS LM przedstaw mo liwe skutki polityki pieni nej/monetarnej w gospodarce zamkni tej3.Krzyw LM wyprowadzamy przy za o eniu danego celu monetarnego w postaci nominalnej poda y pieni dza. Zmiany docelowej wielko ci poda y pieni dza (zmiana polityki pieni nej pa stwa) oznaczaj , e aby utrzyma stan rwnowagi na rynku pieni dza musi si zmieni popyt na pieni dz. Zmiany te s obrazowane poprzez przesuni cia krzywej LM w prawo lub w lewo. Ruchy po krzywej LM oznaczaj , e wy szej stopie procentowej odpowiada wy szy dochd, co pozwala zachowa rwno popytu na pieni dz ze sta jego poda . Ekspansywna polityka pieni na.

3

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Warszawa 2007 s. 173-17426

R

LM

R stopa procentowa w % Y - PKB

LM

r1 r2IS

y1

y2

Y

Rysunek przedstawia sytuacj wywo an ekspansywn polityk pieni na, tj. zwi kszeniem przez w adze monetarne poda y pieni dza. Wzrost poda y pieni dza powoduje, e zaczyna ona przewy sza popyt. Nierwnowaga ta powoduje spadek stopy procentowej, co poci gnie za sob zmian po o enia krzywej LM [krzywa ta jest zbiorem takich punktw, dla ktrych zrwnowa ony jest rynek pieni ny]. Krzywa LM przesunie si w prawo. Tym samym poziom stopy procentowej w nowym punkcie rwnowagi spadnie z r1 do r2. Ekspansja monetarna powoduje, e przy ka dym poziomie dochodu, do pobudzenia wzrostu popytu i dostosowania go do zwi kszonej poda y pieni dza wystarczy ni sza stopa procentowa. Ni sza stopa procentowa pobudza wzrost dochodu, ktry tak e prowadzi do wzrostu popytu na pieni dz. Restrykcyjna polityka pieni na W sytuacji odwrotnej, gdy nast pi obni enie docelowej poda y pieni dza, nast pi przesuni cie krzywej LM w lewo (w gr ) co spowoduje, e stopa procentowa w nowym punkcie rwnowagi wzrasta a produkcja i dochd zmniejszaj si . A to jeszcze znalaz am w starych opracowaniach, nie na temat, ale mo na sobie poczyta w ramach ciekawostkikrzywa nachylenie relatywnie p aska relatywnie stroma gdy popyt inwestycyjny i eksport netto s bardzo wra liwe na stopy procentowe (ma a niewra liwe na stopy procentowe (dopiero du e zmiana stp du a reakcja) zmiany stp wywo uj reakcj ) gdy popyt na pieni dz jest: bardzo wra liwy na stopy procentowe (ma a niewra liwy na stopy procentowe (dopiero du e zmiana stp du a reakcja) zmiany stp wywo uj reakcj )

IS LM

27

12.Omw istot modelu AD-AS. Jakie jest jego zastosowanie?Model AD-AS W modelu IS-LM oraz w krzy u keynesowskim zak ada si , e ceny w gospodarce s sta e. Teraz uchylimy to za o enie. Krzywa AD Krzyw AD wyprowadza si z modelu IS-LM. Ka dy punkt na krzywej AD reprezentuje rwnowag z modelu IS-LM (czyli jednoczesn rwnowag na rynku dbr i us ug oraz na rynku pieni nym). Graficzne wyprowadzenie krzywej AD pokazuje rysunek 1.

r

LM1 (M/P1) LM2 (M/P2)

IS Y P P1 P2 AD Y1 Y2 Y28

Rysunek 1. Przesuni cie krzywej LM na rysunku 1. wynika ze spadku poziomu cen z P do P2. Krzywa AS Krzywa AS to krzywa zagregowanej poda y. Jej nachylenie zale y od analizowanego okresu. W d ugim okresie krzywa AS jest pionowa (LAS) AS klasyczna. W krtkim okresie jest dodatnio nachylona (SAS). W bardzo krtkim okresie jest pozioma. Bardzo krtki okres to ten, ktry analizowany jest w modelu IS-LM oraz w krzy u keynesowskim. Innymi s owy za o enie w modelu ISLM oraz w krzy u keyensowskim o sta o ci cen oznacza o poziom AS.

P

AS klasyczna

SAS

AS keynesowska

YRysunek 2. Przesuni cia krzywych Ekspansywna polityka fiskalna i monetarna przesuwaj AD w prawo. Restrykcyjna polityka fiskalna i monetarna przesuwaj AD w lewo. Wzrost (spadek) wydatkw autonomicznych przesuwa AD w prawo (w lewo). Wzrost kosztw produkcji przesunie krzyw SAS do gry. Wzrost p ac nominalnych w przedsi biorstwach przesunie SAS do gry. Post p technologiczny, zwi kszenie zasobw czynnikw produkcji itp. przesun LAS w prawo.

Polityka gospodarcza w modelu AD-AS Nachylenie krzywej AS ma kluczowe znaczenie dla analizowanych skutkw polityki fiskalnej i monetarnej. W przypadku poziomej AS, analiza w ramach modelu AS-AD sprowadza si do29

analizy w ramach modelu IS-LM. Skutki polityki fiskalnej i monetarnej w przypadku keynesowskiej krzywej AS przedstawia Rysunek 3.r

LM

IS1

IS2 Y

P

P

AS

AD1 Y1 Y2

AD2 Y

r

LM1 LM2

IS Y P

P

AS

AD1 Y1 Y2

AD2 Y

Rysunek 3.30

W dolnej cz ci rysunku przesuni cie krzywej LM spowodowane by o wzrostem nominalnej poda y pieni dza, a nie spadkiem cen!!! Drugim skrajnym przypadkiem jest pionowa krzywa AS (LAS). Polityka skierowana na pobudzanie popytu jest w d ugim okresie nieskuteczna. Przedstawia to rysunek 4.r r LM2 LM2 (M/P2) LM1 (M/P1)

LM1=LM3

IS Y P LAS P LAS IS1

IS2 Y

P3 P1 AD2 AD1 Y1 Y2 Y

P2 P1 AD2 AD1 Y1 Y2 Y

a) Rysunek 4.

b)

31

W d ugim okresie, produkcja jest na poziomie potencjalnym. Oznacza to, e ekspansywna polityka fiskalna lub monetarna powoduje w d ugim okresie wzrost cen. Na wykresie IS-LM jest to reprezentowane przez przesuni cie krzywej LM do gry (UWAGA: przesuni cie krzywej LM wynikaj ce ze wzrostu cen oznacza przesuwanie si wzd u krzywej AD w kierunku plnocno-zachodnim). W krtkim okresie rwnowaga ustali si na przeci ciu nowej krzywej AD (AD2) z krtkookresow (SAS przesunie si do gry, tak by przeci krzyw poda y SAS. Rwnowaga d ugookresowa zostanie osi gni ta dzi ki dostosowaniu po stronie zagregowanej poda y LAS w tym samym punkcie co AD2 ).

Szoki poda owe Szok poda owy jest spowodowany gwa townym wzrostem kosztw produkcji. Mo e by wywo any np. wzrostem cen wa nego surowca (takiego jak ropa). Graficznie skutki szoku poda owego pokazuje Rysunek 5. Skutkiem szoku poda owego jest stagflacja inflacja po czona z recesj . Mamy wi c jednoczesne wyst pienie wy szej inflacji i wzrost bezrobocia. Co si stanie w d ugim okresie? Wzrost bezrobocia doprowadzi do spadku p ac, co z kolei b dzie przesuwa o SAS w d . W d ugim okresie gospodarka wrci do punku wyj cia.

LAS P P2 P1 E2 E1

SAS2 SAS1

AD Y2 Y* Y

Rysunek 5.

32

rd a: 1) notatki z wyk adu z ekonomii prowadzonego przez Prof. dr hab. E.Adamowicz, oraz z wicze do tego przedmiotu; 2) http://coin.wne.uw.edu.pl/jgorski/pliki/MODEL%20AS-AD.pdf

13. Wykorzystuj c model AD-AS przedstaw reakcj gospodarki na szok poda owy.Szok poda owy gwa towny wzrost kosztw produkcji (np. spowodowany gwa townym wzrostem cen najwa niejszego surowca). Np. w 1973 roku nast pi szok poda owy, ktry wywo a czterokrotny wzrost cen ropy. Szoki poda owe to jednak nie tylko zmiany cen. Reakcja gospodarki na szok poda owy w modelu klasycznym: Klasycy zak adali ca kowit elastyczno cen i p ac w d ugim okresie. Model klasyczny pokazuje w jaki sposb mechanizmy dostosowawcze, czyli ruch cen i p ac na rynkach konkurencyjnych, mog oczyszcza rynek, czyli likwidowa nadwy ki popytu czy poda y. Krzywa AS zagregowana poda relacja pomi dzy cena a wielko ci poda y (produkcji). Pokazuje wielko realnej produkcji, ktr firmy s sk onne zaoferowa dla ka dego poziomu cen. Pozacenowe czynniki kszta tuj ce poda : (przesuni cie krzywej do AS) 1) Wzrost ilo ci zaanga owanych czynnikw wytwrczych na skutek inwestycji netto (nowych). Inwestycje mog powi ksza rozmiary AS. - Dop yw bezpo rednich inwestycji kapita u zagranicznego - Wzrost (przyrost) zasobw pracy, np. wy demograficzny w przesz o ci po kilku latach powoduje, e zwi ksza si poda pracy 2) Wzrost produktywno ci czynnikw wytwrczych , poprawia si ich jako - Wzrost kwalifikacji zatrudnionych - Inwestycje modernizacyjne (wprowadzanie lepszych urz dze pod wp ywem post pu technicznego) - Import dbr konsumpcyjnych lub produkcyjnych 3) Zmniejszenie aktywno ci gospodarczej wywo ane z polityk gospodarcz - Restrykcyjna polityka pieni na - Niestabilna sytuacja gospodarcza 4) Zmniejszenie poda y niektrych czynnikw wytwrczych - Zmniejszenie poda y pracy - Zmniejszenie poda y surowcw 5) Zmniejszenie produktywno ci istniej cych ju czynnikw wytwrczych - Starzenie si spo ecze stwa - Zu ycie si aparatu wytwrczego

33

-

Zmniejszenie importu

Krzywa AD zagregowany popyt pokazuje zale no mi dzy oglnym poziomem cen a ca kowitym popytem na dobra i us ugi w gospodarce. Im bardziej krzywa AD jest p aska wym wi ksz zmian produkcji powoduje jednostkowa zmiana ceny. Krzyw AD wyprowadza si z modelu IS-LM ka dy punkt krzywej AD wskazuje rwnowag na rynku dbr i us ug oraz na rynku pieni nym. Zmiany cen powoduj zmiany poda y pieni dza, co za po rednictwem stopy procentowej wp ywa na planowan konsumpcj . Zmiany cen wp ywaj na realn warto zasobw pieni dza u konsumentw, wywo uj c efekt maj tkowy tzn.: zmiany poziomu cen lub stopy procentowej wp ywaj na si nabywcz nagromadzonych pieni dzy, co powoduje zmian wielko ci produkcji. Wzrost zagregowanego popytu wyra any przez przesuni cie krzywej zagregowanego popytu w prawo mo e by spowodowany ekspansywn polityk fiskaln lub pieni n . Szoki poda owe mog wyst pi np. w przypadku znacznego ograniczenia dost pno ci danego surowca. Szok pozytywny przesuwa lini poda y w prawo, negatywny w lewo. Przyk ad: wzrost cen ropy naftowej powoduje wzrost cen produktw z niej wytwarzanych. Powoduje to przesuni cie linii SAS w lewo. Rwnie w d ugim okresie produkcja potencjalna mo e ulec zmniejszeniu (w wyniku mniejszej dost pno ci ropy naftowej) i tym samym linia LAS rwnie przesunie si w lewo. Jest to przyk ad negatywnego szoku poda owego. Przyk adem szoku pozytywnego mo e by wzrost poda y pracy co powoduje obni k wynagrodze i tym samym spadek kosztw przedsi biorcw. Linia SAS przesuwa si w prawo. W d ugim okresie przesunie si rwnie linia LAS, poniewa zwi kszy si zasb pracy w gospodarce. Istnieje rwnie mo liwo przesuni cia samej linii SAS, bez przesuwania linii LAS. Np. wzrost oczekiwa inflacyjnych wymusza wzrost p ac i tym samym powoduje przesuni cie linii SAS w lewo. Wzrost kosztw pracy kompensowany jest wzrostem cen, wi c linia LAS pozostaje bez zmian. Szok poda owy negatywny w uj ciu klasycznym przedstawia poni szy rysunek: P SAS2 LAS SAS1

P2 P1

E2 E1

AD Y2 Y1 Y

34

W wyj ciowym stanie d ugookresowej rwnowagi punkt przeci cia krzywych LAS i AD (E1) pokazuje d ugookresowy punk rwnowagi. Produkt osi ga swoj potencjalna wielko a poziom cen jest rwny P1. Wzrost cen surowca przy niezmienionym popycie powoduje przesuni cie krtkookresowej krzywej SAS1 w gr . Przedsi biorstwa, aby zachowa dotychczasowy poziom zysku s zmuszone zwi kszy relatywnie ceny sprzedawanych produktw przy czym jednocze nie nast puje krtkookresowy spadek produkcji, poniewa w krtki okresie nie zmienia krzywa zagregowanego popytu. Ceny rosn a zatrudnienie i produkcja spadaj . Wy sze ceny oznaczaj zmniejszenie globalnej poda y pieni dza oraz globalnego popytu. Powstaje nowy punkt rwnowagi E2. Ujemny wstrz s poda owy powoduje wi c wzrost cen i spadek produkcji. Spadek produkcji poci gnie za sob spadek zatrudnienia a zatem w krtkim okresie wzro nie bezrobocie, co doprowadzi do spadku p ac. Spadek p ac spowoduje zmniejszenie kosztw produkcji a wi c przedsi biorstwa ponownie zaczn zwi ksza zatrudnienie, a co za tym idzie b dzie ros a produkcja i spadn ceny. Gospodarka wrci do pocz tkowego stanu rwnowagi E1, ale jednocze nie p ace pozostan na ni szym poziomie, wobec czego nast pi zmniejszenie realnych p ac. Dodatkowymi elementami jakie mog przywrci krtkookresow krzyw SAS2 bli ej pierwotnego poziomu jest np. mo liwo zastosowania alternatywnych rde energii poza rop naftow , co pozwoli zwi kszy produkcj i zmniejszy koszty. Powrt do warto ci pocz tkowych jest zjawiskiem rzadkim, poniewa przewa nie szok poda owy poci ga za sob konieczno poszukiwania alternatywnych rozwi za , ktre jednak e b d dro sze od pierwotnych cen ropy w tym przypadku. W zwi zku z tym przedsi biorstwa b d w stanie obni y ceny i zwi kszy produkcj , ale nie do stanu sprzed szoku poda owego. Przy nowym stanie rwnowagi spowodowanym np. wzrostem wszystkich kosztw i p ac czterokrotnie cena tak e wzro nie czterokrotnie, jednak e wzgl dnie nic si nie zmieni, poniewa wszystkie warto ci si podwoi y. W modelu klasycznym przedsi biorstwa nie zmieniaj wielko ci produkcji poniewa w miar zmiany poziomu kosztw i p ac relatywnie zmieniaj si tak e ceny. Tak wi c krzywa AS w uj ciu klasycznym jest dok adnie pionowa poniewa ceny i p ace s doskonale elastyczne i b yskawicznie si zmieniaj reaguj c na wstrz sy. Je eli w skutek zwi kszenia podatkw lub wprowadzenia rygorystycznej polityki pieni nej konsumenci albo przedsi biorstwa postanawiaj wydawa mniej, ceny i p ace szybko si zmieniaj i przywracaj pe ne zatrudnienie.

Model Keynesowski: W latach 30 XX wieku pojawi a si nowa teoria stworzona przez Keynesa, w ktrej odrzuca on klasyczn teori o ca kowitej gi tko ci cen i p ac w krtkim okresie. Model keynesowski zak ada, e w krtkim okresie ceny i p ace s sta e wi c w przypadku wzrostu cen np. ropy

35

naftowej, w krtkim okresie nie wyst pi zmiany w oglnym poziomie cen, dlatego krzywa poda y jest pozioma. Przedsi biorstwa s w stanie dostarczy ka d ilo produkcji przy jednakowej cenie do czasu wykorzystania wolnej si y roboczej. Wzrost czy spadek produkcji mo e by spowodowany przesuni ciami krzywej popytu. Dopiero w momencie osi gni cia pe nego zatrudnienia, przy osi gni ciu produkcji potencjalnej zaczynaj rosn ceny nie zwi kszaj c tymczasem produkcji ponad produkcj potencjaln . Model Keynesowski zak ada, e dostosowanie makroekonomiczne odbywa si poprzez dostosowywanie wydatkw do zmienionych dochodw, natomiast oglny poziom cen pozostaje bez zmian. Natomiast w d ugim okresie krzywa Keynesowska krzywa AS - jest ona p aska, co oznacza, e firmy s sk onne dostarczy na rynek ka d ilo towaru, na ktry jest popyt przy danym poziomie cen. Jest to oparte na za o eniu o wyst powaniu bezrobocia, ktre powoduje, i firmy mog przy danym poziomie p ac uzyska tak ilo pracownikw, jak potrzebuj . Oznacza to, e redni koszt produkcji firm nie zmienia si w chwili zmiany wielko ci produkcji. A zatem ceny i nominalne p ace s zupe nie sztywne i pozostaj na ustalonym poziomie do czasu osi gni cia pe nego zatrudnienia. Model keynesowski: AS P

P3 P1

E

E1

E2

AD Y Y1

AD1 Ypot=Y2

AD2

AD3 Y

36

Klasyczny model makroekonomiczny jest bardziej w a ciwy dla analizy d ugookresowej natomiast model keynesowski jest bardziej w a ciwy dla oceny sytuacji krtkookresowej, poniewa za o enie doskona ej elastyczno ci cen i p ac w krtkim okresie jest nierealny.

14. Wykorzystuj c model AD-AS przedstaw reakcj gospodarki na szok popytowy.Szok popytowy to np. nag a zmiana preferencji konsumentw, lub drastyczna zmiana w polityce monetarnej i fiskalnej pa stwa, powoduj ca np. wzrost poda y pieni dza. Wp yw szoku popytowego na produkcj jest stosunkowo krtszy, jednak w wi kszym stopniu wp ywa on na poziom cen ni ma to miejsce przy szoku typu poda owego. Przyczyn szokw popytowych w gospodarce mog by wszystkie te zdarzenia, ktre powoduj zmian cznego zapotrzebowania na dobra i us ugi. Mo e to by np. wiara gospodarstw domowych, e nadci ga okres dobrej koniunktury i zwi kszaj cych si dochodw. Inn przyczyn mo e by zwi kszenie inwestycji I przez przedsi biorstwa. Wp yw na lini AD ma rwnie rynek pieni dza zmiana ilo ci pieni dza w gospodarce. Np. obni enie przez bank centralny stopy redyskontowej, powoduje, e banki ch tniej udzielaj kredytw, co powoduje spadek stopy procentowej i zwi kszenie sie wydatkw konsumpcyjnych. Krzywa AS zagregowana poda relacja pomi dzy cena a wielko ci poda y (produkcji). Pokazuje wielko realnej produkcji, ktr firmy s sk onne zaoferowa dla ka dego poziomu cen. Krzywa AD zagregowany popyt pokazuje zale no mi dzy oglnym poziomem cen a ca kowitym popytem na dobra i us ugi w gospodarce. Im bardziej krzywa AD jest p aska tym wi ksz zmian produkcji powoduje jednostkowa zmiana ceny. Krzyw AD wyprowadza si z modelu IS-LM ka dy punkt krzywej AD wskazuje rwnowag na rynku dbr i us ug oraz na rynku pieni nym. Zmiany cen powoduj zmiany poda y pieni dza, co za po rednictwem stopy procentowej wp ywa na planowan konsumpcj . Zmiany cen wp ywaj na realn warto zasobw pieni dza u konsumentw, wywo uj c efekt maj tkowy tzn.: zmiany poziomu cen lub stopy procentowej wp ywaj na si nabywcz nagromadzonych pieni dzy, co powoduje zmian wielko ci produkcji. Wzrost zagregowanego popytu wyra any przez przesuni cie krzywej zagregowanego popytu w prawo mo e by spowodowany ekspansywn polityk fiskaln lub pieni n . Czynniki pozacenowe wp ywaj ce na przesuni cia krzywej AD i mog cej spowodowa szoki popytowe:37

1) czynniki zwi zane z polityk gospodarcz pa stwa wynikaj ce ze zmian obci e podatkowych(wzrost podatkw, likwidacja ulg), zmniejszaj dyspozycyjne dochody osobiste, zmniejszenie podatkw powodowa b dzie zwi kszenie wydatkw. Zwi kszenie wydatkw bud etowych 2) Czynniki zwi zane z polityk pieni n banku centralnego, m.in. reguluje ilo pieni dza w obiegu gospodarczym, czasami zwi ksza si jego ilo wwczas banki komercyjne maj wi cej pieni dza, wi cej ta szych kredytw; zmniejszenie ilo ci pieni dza wp ywa na zwi kszenie si stp procentowych, mniej kredytw, staj si one bowiem trudnodost pne 3) Przewidywania dotycz ce przysz ego przebiegu sytuacji gospodarczej kraju, optymistyczne nastawienia powoduj , e konsumenci wi cej wydaj , mniej oszcz dzaj , za pesymizm wp ywa na zmniejszenie si wydatkw, zwi kszenie oszcz dno ci, zmniejsza si popyt na kredyty, nast puje wstrzymanie inwestycji, zmniejszy si popyt 4) Przebieg sytuacji gospodarczej w wiecie i oczekiwania co do jej kszta towania si ; dobra koniunktura- rosn mo liwo ci sprzeda y , Np eksport ; z a koniunktura- powoduje, e popyt si kurczy, pojawiaj si trudno ci w sprzeda y, zmniejszy si popyt w kraju

W modelu klasycznym: Model klasyczny zak ada doskona elastyczno cen i p ac dlatego krzywa AS jest pionowa. Gospodarka dostosowuje si do stanu rwnowagi przede wszystkim dzi ki zmianom cen i p ac. Proces ten ilustrowany jest cz sto w sposb graficzny przedstawiony na poni szym rysunku.

Na rysunku przedstawionym poni ej pozycj wyj ciow jest krtkookresowa krzywa SAS, krzywa zagregowanego popytu AD1 oraz punk rwnowagi E1. Na skutek negatywnego szoku popytowego spowodowanego np. gwa town zmian poda y pieni dza, krzywa popytu zagregowanego przesuwa si w d do pozycji AD2. W modelu klasycznym w krtkim

38

okresie w skutek szoku popytowego nast pi spadek cen i spadek produkcji. W celu zmniejszenia efektu szoku popytowego, np. poprzez zwi kszenie poda y pieni dza, pa stwo mo e spowodowa stopniowe odwracanie si efektu negatywnego szoku, a wi c powrt cen do poziomu wyj ciowego oraz wzrost produkcji do poziomu produkcji potencjalnej przy pe nym zatrudnieniu. LAS P SAS

P1 P2

E2

E1

Y2 Model keynesowski:

Y1

AD2

AD1 Y

Model keynesowski obala teori doskona ej elastyczno ci cen i p ac w krtkim okresie. Zgodnie z tym modelem ceny i p ace s sta e do momentu osi gni cia produkcji potencjalnej przy pe nym zatrudnieniu (patrz opracowanie pytania 13.) Rwnowagi w modelu keynesowskim dokonuj si przede wszystkim dzi ki zmianom w sferze produkcji a nie poprzez dostosowania cenowe. Za o enia tego modelu mo na sformu owa zatem nast puj co: - poziom produkcji mo e by mniejszy lub wi kszy od potencjalnego (w krtkim lub rednim okresie); - ceny i p ace nie s elastyczne (sztywno cen i p ac mo na przyj zarwno w krtkim okresie jak i w d ugim okresie bo np. p ace ustalane s poprzez uk ady zbiorowe ze zwi zkami zawodowymi).

39

W modelu keynesowskim zmniejszenie globalnego popytu spowodowane szokiem popytowym skutkuje jedynie w zmianie wielko ci produkcji i zatrudnienia (przedsi biorstwa do wyprodukowania mniejszej ilo ci produktu potrzebuj mniejszej ilo ci pracownikw). Poziom cen pozostaje bez zmian poniewa model keynesowski zak ada sta o cen i p ac w krtkim okresie. W modelu keynesowskim za o enie, e krzywa AD jest p aska do momentu osi gni cia podukcji potencjalnej wynika ze sztywno ci p ac i cen oraz istnienia wolnych si roboczych. Szok popytowy w modelu keynesowskim b dzie mia wp yw na ceny dopiero w momencie osi gni cia pe nego zatrudnienia, czyli osi gni cia produkcji potencjalnej. Przy pe nym zatrudnieniu nie mo na zwi kszy produkcji poprzez zwi kszenie zatrudnienia. Krzywa AS mo e przesun si w prawo jedynie pod wp ywem czynnikw innych ni zatrudnieni, np. nowa technologia produkcji. Efektem modelu keynesowskiego jest wniosek, e w przypadku negatywnego szoku poda owego pa stwo mo e poprawi stan gospodarki zwi kszaj c poda pieni dza i wp ywaj c poprzez to na przesuni cie krzywej AD do pierwotnego poziomu i zwi kszenie produkcji. Na poni szym rysunku przedstawiono model keynesowski oraz wp yw przesuni cia krzywej AD w skutek pozytywnego szoku popytowego. Przesuni cie krzywej a pozycji AD do AD1 ukazuje wp yw szoku popytowego, przy zaisnieniu ktrego istnieje na tyle wolnej si y roboczej, e przedsi biorstwa s w stanie zwi kszy produkcj bez podnoszenia cen. Natomiast szok popytowy powoduj cy przesuni cie krzywej AD do pozycji AD2powoduje ju tym razem wzrost cen, poniewa produkcja osi gn a wielko potencjaln i dostosowuj si do zwi kszonej zdolno ci nabywczej gospodarki poprzez zwi kszenie cen.

40

AS P

P3 P1

E2

E

E1

AD AD2 Y Y1

AD1

Ypot=Y2

Y

15. Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyja nij jego mechanizmCykl koniunkturalny to nast puj ce po sobie periodycznie wzrosty i spadki aktywno ci gospodarczej. W poszczeglnych fazach cyklu wahaniom podlegaj podstawowe wielko ci gospodarcze, takie jak produkcja, zatrudnienie, inwestycje czy ceny. Najwa niejsz cech cyklu koniunkturalnego jest jego rytmiczno - zmiany poziomu aktywno ci gospodarczej odbywaj si z powtarzaj c si regularno ci . W gospodarce, oprcz waha cyklicznych, wyr nia si tak e inne rodzaje waha , np. y przypadkowe (spowodowane zdarzeniami losowymi, nieregularne) y sezonowe (wynikaj ce ze zmian pr roku) y specjalne (np. cykle wi skie). Klasyczny cykl koniunkturalny sk ada si z czterech faz: kryzysu, depresji, o ywienia i rozkwitu. Cykle koniunkturalne poszczeglnych krajw czy nawet w ramach jednej gospodarki maj wiele cech wsplnych, ale cz sto r ni si znacznie mi dzy sob . Przej cia pomi dzy fazami mog by agodne b d gwa towne, poszczeglne fazy mog trwa krcej lub d u ej, r na mo e by te amplituda waha . W charakterystyce cyklu koniunkturalnego istotne s punkty zwrotne (dolny i grny), w ktrych nast puje zmiana kierunku aktywno ci gospodarczej. Kryzys oznacza za amanie koniunktury. Rwnowaga pomi dzy poda a popytem na dobra i us ugi zostaje zachwiana - pojawia si nadwy ka towarw w stosunku do efektywnego popytu, czyli nadprodukcja. Stopa zysku zmniejsza si ( koszty produkcji s

41

wysokie), wi c przedsi biorcy ograniczaj produkcj . Bankrutuj przedsi biorstwa najs absze ekonomicznie. Ich maj tek jest cz sto wykupywany przez silniejsze firmy, ktre by y w stanie obni y koszty produkcji. Kryzys charakteryzuje si spadkiem produkcji, nak adw inwestycyjnych, konsumpcji, oraz wzrostem stopy bezrobocia. Spadek produkcji jest zwykle wi kszy w dziale produkuj cym rodki produkcji ni w dziale rodkw konsumpcji. Ograniczenie produkcji trwa do momentu wyczerpania zapasw i dostosowania produkcji do aktualnego popytu. Kryzys gospodarczy dotyczy rwnie rynku finansowego. Kredytobiorcy maj trudno ci ze sp at zobowi za , ceny papierw warto ciowych spadaj . Depresja nast puje po kryzysie i oznacza stabilizacj na najni szym poziomie. Depresj okre la si cz sto jako dno kryzysu - produkcja, zatrudnienie i stopa zysku ju nie spadaj . Popyt konsumpcyjny utrzymuje si na niskim poziomie. W wyniku zu ywania si dbr konsumpcyjnych trwa ego u ytku tworzy si tzw. popyt restytucyjny (odtworzeniowy). Wyczerpuj si zapasy. Pojawia si perspektywa wzrostu stopy zysku - wymagane jest obni enie kosztw produkcji. Banki dysponuj nadmiarem rodkw finansowych otrzymanie kredytu jest stosunkowo atwe. O ywienie gospodarcze jest wyj ciem z depresji i charakteryzuje si wzrostem produkcji. Przedsi biorstwa, ktre wysz y obronn r k z kryzysu zg aszaj popyt na dobra inwestycyjne. Zwi ksza si poziom zatrudnienia, a tym samym dochody i popyt na dobra konsumpcyjne. Ro nie stopa zysku. Na rynku papierw warto ciowych ro nie popyt na akcje i ich cena. W fazie rozkwitu (boomu) produkcja przekracza zazwyczaj poziom sprzed kryzysu. Podstawowe wielko ci gospodarcze, jak produkcja, stopa zysku, zatrudnienie, p ace i konsumpcja rosn . Dobra koniunktura powoduje te wzrost sk onno ci do inwestowania. We wsp czesnej gospodarce zamiast czterech, wymienionych faz, wyr nia si tylko dwie: faz recesji (obejmuj c kryzys i depresj ) oraz ekspansji ( cz c o ywienie i rozkwit). Wsp czesne recesje ujawniaj si raczej w postaci spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, ni w postaci absolutnego zmniejszenia produkcji. Po II wojnie wiatowej cykle koniunkturalne sta y si te krtsze, zamiast 8 - 11 lat trwaj 3 - 4 lata (cykle krtkie). Mniejsza jest te amplituda waha .

Na z agodzenie cykliczno ci rozwoju w krajach rozwini tych mia a wp yw g wnie skuteczna polityka stabilizacyjna pa stwa (interwencjonizm pa stwowy), rozwj us ug, wsp praca gospodarcza i procesy integracyjne oraz istnienie coraz pe niejszej informacji gospodarczej.42

Ze wzgl du na czas trwania wyr nia si najcz ciej trzy rodzaje waha cyklicznych: krtkie (cykle Kitchina), rednie (Juglara), d ugie (cykle Kondratiewa). Cykle krtkie trwaj oko o 3,5 roku i wi si g wnie z wahaniami w stanie zapasw. Cykle rednie - Juglara, obejmuj ce 7-11 lat to tzw. cykle klasyczne, spowodowane zmianami w nak adach inwestycyjnych kryzys lat 1929 - 1933 wchodzi w sk ad cyklu redniego. Cykle d ugie trwaj kilkadziesi t lat (40 - 60) i s powodowane, wed ug Kondratiewa, wielkimi cyklami inwestycyjnymi infrastruktury ekonomicznej.

16. Przedstaw tzw. krzyw Phillipsa i dyskusj dotycz c zale no ci, jak ona opisuje.Profesor A.W. Phillips z Londyn School of Economics opracowa w 1958 r. u yteczny sposb przedstawienia procesu inflacji. Wykaza , e istnieje silna statystyczna zale no mi dzy poziomem inflacji w danym roku a bezrobociem . Po skrupulatnym przebadaniu danych na temat bezrobocia i p ac pieni nych w Wielkiej Brytanii w okresie ponad stu lat Phillips odkry odwrotnie proporcjonaln zale no mi dzy bezrobociem a zmianami p ac pieni nych. Stwierdzi , e p ace wykazuj tendencj do wzrostu przy niskim poziomie bezrobocia i na odwrt. Wysokie bezrobocie obni a wzrost p ac pieni nych pracownicy wywieraj mniejszy nacisk na podwy ki p ac w sytuacji, gdy maj do wyboru mniejsz ilo alternatywnych miejsc pracy, a dodatkowo przy niskim poziomie zyskw kierownictwa firm b d stawia bardziej stanowczy opr daniom p acowym. Krzywa Philipsa jest u ytecznym narz dziem analizy krtkookresowych zmian bezrobocia i inflacji. Rysunek. Krtkookresowa krzywa Philipsa

43

Na osi poziomej wykresu przedstawiono stop bezrobocia, na pionowej stop wzrostu p acy pieni nej. Gdy zmniejszaj c bezrobocie, przesuwamy si w lewo po krzywej Phillipsa, stopy wzrostu cen i p ac wyznaczone przez t krzyw rosn . Skala zmian p ac na prawej osi pionowej jest przesuni ta w gr w stosunku do znajduj cych si po lewej skali pomiaru inflacji o za o on , wynosz c 1%, stop wzrostu przeci tnej wydajno ci pracy. Za my, e wydajno pracy (wielko produktu na jednego mieszka ca) wzrasta co roku w sta ym tempie wynosz cym 1%, a przedsi biorstwo ustala ceny, opieraj c si na przeci tnym koszcie pracy, tak e ceny zawsze zmieniaj si dok adnie w tym samym stopniu , jak przeci tne koszty pracy na jednostk produktu. Je eli p ace rosn o 4%, a wydajno ro nie o 1%, to przeci tne koszt pracy ro nie o 3%. Rwnie ceny rosn zatem o 3%. Zale no mi dzy cenami, p acami i wydajno ci mo na opisa w nast puj cy sposb: Z faktu, i ceny s ustalane wed ug przeci tnego kosztu pracy na jednostk produktu wynika, e P jest zawsze proporcjonalne do WL/Q, gdzie P oznacza poziom cen, W stawk p ac, L jest liczb godzin pracy, a Q wielko ci produkcji. Za my dalej, e przeci tna wydajno pracy (Q/L) wskazuje regularny wzrost w tempie 1% rocznie. Je eli zatem p ace rosn o 4% rocznie, to ceny b d wzrasta o 3% rocznie (4% wzrostu p ac -1 % wzrostu wydajno ci). Oglniej: Stopa inflacji = stopa wzrostu p ac stopa wzrostu wydajno ci To pokazuje zale no mi dzy inflacj cen i inflacj p ac.

Pos uguj c si t arytmetyk inflacji, mo emy dostrzec zwi zek pomi dzy wzrostem p ac i cen, przedstawiony na rysunku powy ej. Obie skale na rysunku r ni si tylko o za o on wielko stopy wydajno ci. Krzywa Phillipsa jest krtkookresow zale no ci mi dzy inflacj a bezrobociem, gdy czny popyt przesuwa si , a czna poda nadal zmienia si wed ug stopy wyznaczonej inercj . Oprcz poruszania si po krzywej wyst puje tak e przesuni cia krzywej Phillipsa. Dzieje si tak wtedy, gdy zmienia si poziom inercyjnej stopy inflacji (inflacja inercyjna wyst puje wwczas, gdy krzywe AS i AD przesuwaj si stale w gr w tym samym tempie). Rysunek. Krzywa Phillipsa

44

Za my, e w d ugim okresie poda pieni dza jest sta a . Kiedy gospodarka powraca do stanu pe nego zatrudnienia, inflacja znika, co pozwala utrzyma realn poda pieni dza na poziomie odpowiadaj cym realnej wielko ci zg aszanego na popytu. Za my, e wszystkie rynki s zrwnowa one. Dochodzi wtedy do jednorazowego, trwa ego wzrostu poda y pieni dza. Poniewa ceny i p ace nie wzrastaj od razu znacznie, realna poda pieni dza musi si zwi kszy , co powoduje obni k stopy procentowej, maj c sk oni ludzi do trzymania wi kszych realnych zasobw pieni dza. W krtkim okresie wzrost cznego popytu na dobra prowadzi do wzrostu produkcji. Spada bezrobocie. Na powy szym rysunku opisywany proces rozpocz si od stanu rwnowagi w punkcie E, kiedy inflacja wynosi a zero, a bezrobocie rwna o si stopie naturalnej U*. Bezpo redni przyczyn wzrostu popytu globalnego jest przej cie gospodarki do stanu, ktremu mo e odpowiada punkt A na krzywej Phillipsa. Poniewa ceny nieco wzros y, inflacja jest wy sza od zera: wy szy poziom cznego popytu spowodowa spadek bezrobocia poni ej stopy naturalnej U*. Je eli nast pi spadek popytu globalnego, to krtkim okresie nast pi dwie zmiany. Spadek p ac i cen sprawi , ze inflacja stanie si ujemna (deflacja). Ceny i p ace dostosuj si jedynie cz ciowo, spadek popytu globalnego spowoduje wzrost bezrobocia. Gospodarka przesunie si do krzywej Phillipsa do punktu rysunek. Poni szy rysunek pokazuje, jak zmienia y si inflacja oraz bezrobocie w latach 1961-1996. Punkty zataczaj p tl zgodnie z ruchem wskazwek zegara, przesuwaj c si czasem do wewn trz, a czasem na zewn trz. Rysunek Krzywa Philipsa czy p tla Phillipsa?

45

Aby wyja ni dziwn p tl Phillipsa zmodyfikowano pierwotn koncepcj Phillipsa. E. Phelps oraz M. Friedman wprowadzili rozr nienie mi dzy d ugo i krtkookresow krzyw Phillipsa. Krzywa na pierwszym rysunku odnosi si tylko do krtkiego okresu. Na d u sz met mamy do czynienia z minimalnym poziomem stopy bezrobocia odpowiadaj cym sta ej inflacji . Jest to najni sza trwa a stopa bezrobocia. Przesuni cie krzywej Phillipsa Rysunek . Jak wstrz sy przesuwaj krzyw Phillipsa

Przesuni cie krzywej Phillipsa mo na rozumie jako sekwencja pewnych krokw, ktr ilustruje cykl rozkwitu: Okres 1 Bezrobocie na poziomie stopy naturalnej. Nie wyst puj adne niespodzianki po stronie popytu i poda y. Gospodarka znajduje si na wyj ciowej, ni szej krtkookresowej krzywej Phillipsa (SRPC), w punkcie A. Okres 2. szybki wzrost produkcji w okresie o ywienia gospodarczego obni a stop bezrobocia. W miar spadku bezrobocia firmy ch tnie zatrudniaj nowych pracownikw, godz c si na wy sze ni poprzednio podwy ki p ac. Przyspiesza zaczynaj p ace i ceny. W kategoriach naszej krzywej Phillipsa gospodarka przesuwa si do gry i na lewo od punktu B na krtkookresowej krzywej Phillipsa ( czyli wzd u krzywej SRPC). Oczekiwania inflacyjne nie uleg y jeszcze zmianie, ale ni sza stopa bezrobocia zwi ksza inflacje w d ugim okresie.

46

Okres 3 Przy wy szej inflacji przedsi biorstwa i pracownicy zaczynaj tak e oczekiwa wy szej inflacji. Wy sza oczekiwana stopa inflacji zostaje uwzgl dniona w decyzjach p acowych i cenowych. Ro nie zatem oczekiwana stopa inflacji krtkookresowa krzywa Phillipsa przesuwa si w gr , a nowa rwnowaga ustala si w punkcie C. Nowa krtkookresowa krzywa Phillipsa (SRPC) przebiega powy ej wyj ciowej krzywej Phillipsa, odzwierciedlaj c wy sz oczekiwan stop inflacji. Okres 4 W ostatnim okresie,w miar jak gospodarka zwalnia , spadek aktywno ci gospodarczej sprowadza wielko produktu do poziomu potencjalnego,a stopa bezrobocia wraca do trwa ego poziomu w punkcie D. Inflacja obni a si pod wp ywem wy szego bezrobocia, a kiedy zostanie osi gni ta stopa LSUR, nowa oczekiwana stopa inflacji jest wy sza. Poniewa oczekiwana (inercyjna) stopa inflacji wzros a , stopa inflacji jest wy sza w okresie 4 ni w okresie 1, mimo e stopa bezrobocia jest taka sama. Gospodarka b dzie mia a ten sam realny poziom PKB i bezrobocia jak w okresie 1, mimo e wielko ci nominalne (ceny i normalne PKB) rosn teraz szybciej ni przedtem, zanim o ywienie zwi kszy o oczekiwan stop inflacji. Czasami obserwujemy te cykl zaciskania pasa, ktry wyst puje wtedy, gdy bezrobocie wzrasta , a faktyczna inflacji spada poni ej stopy, kiedy powraca do sta ej stopy bezrobocia.

Pionowa d ugookresowa krzywa Phillipsa Kiedy stopa bezrobocia odbiega od jego najni szej trwa ej stopy, wyst puje tendencja do zmiany stopy inflacji. Je eli luka mi dzy faktyczn stop bezrobocia utrzymuje si (np. LSUR 6%, stopa faktyczna 4%), wyst puje tendencja do wzrostu inflacji z roku na rok. Stopa inflacji przestanie wzrasta dopiero wtedy (zjawisko rozkr caj cej si w gr spirali cen i p ac), gdy bezrobocie powrci do poziomu LSUR dopki bezrobocie b dzie ni sze od swojej trwa ej stopy, inflacja p ac b dzie wykazywa tendencj do wzrostu. Odwrotne zachowanie mo na zaobserwowa wtedy, gdy bezrobocie jest wysokie. W tym przypadku inflacja b dzie obni a si tak d ugo, jak d ugo bezrobocie b dzie wi ksze od swej trwa ej stopy. Tylko wtedy, gdy wielko bezrobocia jest na poziomie stopy trwa ej (naturalnej), inflacja b dzie stabilna; tylko wtedy b d si rwnowa y przesuni cia poda y i popytu na poszczeglnych rynkach pracy; tylko wwczas inflacja jakakolwiek by aby jej stopa inercyjna nie b dzie wykazywa tendencji do zwi kszania si ani do zmniejszania. Zgodnie z teori trwa ej stopy bezrobocia, jedynym poziomem bezrobocia zgodnym ze stabiln stop inflacji jest najni sza trwa a stopa bezrobocia. D ugookresowa krzywa Phillipsa musi mie , zgodnie z t teori , mie przebieg linii pionowej, wznosz cej si prosto do gry w punkcie LSUR, jak to pokazuje linia AD na rysunku powy ej. Z teorii inflacji opartej na koncepcji trwa ej stopy bezrobocia wynikaj dwa wa ne wnioski dla polityki gospodarczej. Po pierwsze, istnieje pewien minimalny poziom bezrobocia, ktry gospodarka jest w stanie utrzyma na d u sz met .Zgodnie z tym pogl dem, spo ecze stwo nie mo e spycha na d u ej bezrobocia poni ej trwa ej stopy bez inicjowania rozkr caj cej si inflacyjnej spirali p ac i cen. Po drugie, kraj mo e porusza si po krtkookresowej krzywej Phillipsa. Rz d mo e stosowa polityk pieni n i fiskaln w celu zepchni cia bezrobocia poni ej trwa ej stopy, a kraj przez jaki czas b dzie si cieszy niskim bezrobociem. Ten pozytywny skutek zostanie osi gni ty za cen rosn cej inflacji. I