OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN - Leefmilieu Brussel · 2021. 3. 10. · N NBN D 51-003 - NBN D 51-004 - NBN D 51-006 Systemen N NBN EN 12828 N NBN EN 12831 + Belgische bijlage (thermische

OPLEIDING

DUURZAME GEBOUWEN

Muriel BRANDT

Het verwarmingssysteem en de productie van sanitair warm

water

RENOVATIE MET HOGE

ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE

BRUSSELSE CONTEXT

LENTE 2019

Op basis van de presentaties van Cenergie en MATRIciel

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN : GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE – LENTE 2019

DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE2

N Een snel overzicht geven van de geldende normatieve en

reglementaire aspecten

N De verschillende productie- en afgiftesystemen bekijken, met

focus op bijzondere aandachtspunten in het kader van een

renovatie

N Een werkmethodologie voorstellen om rekening te kunnen

houden met alle belangrijke aspecten verbonden aan een

efficiënte renovatie

N Behandeling van enkele courante, gevoelige combinaties van

gerelateerde werken in het geval van een gefaseerde renovatie


INHOUDSTAFEL3

N Kennisopfrissing

N Energiebehoefte en vermogensbehoefte

N Reglementaire aspecten

N Productiesystemen > werkingsprincipes en aandachtspunten

N Afgiftesystemen > temperatuurregimeprincipes

N Thermisch comfort

N Andere gerelateerde aspecten

ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN


KENNISOPFRISSING ALGEMENE AFWEGINGEN GERELATEERDE WERKEN

ENERGIEBEHOEFTE EN VERMOGENSBEHOEFTE4

Energiebehoefte voor de verwarming

Source / Bron: EPB-gids Waals Gewest 3.2

12

3

45

6

710

11

12

13

14

1. Transmissieverliezen

2. Verliezen door bewuste ventilatie

3. Verliezen door in-/exfiltratie

4. Totale verliezen van de gebouwschil

5. Zonnewinsten

6. Interne warmtewinsten

7. Netto-energiebehoefte voor de verwarming

10. Eventuele thermische zonne-energie

8. Verliezen van het systeem

12. Eindverbruik voor de verwarming

13. Omzettingsverliezen

14. Primaire-energieverbruik voor de verwarming

+

+

=

-

-=

-

+

=

+

=

9. Bruto-energiebehoefte voor de verwarming=

11. Productieverliezen+

8

9



Source / Bron: www.energies.wallonie.be


Energiebehoefte voor het SWW

De netto-energiebehoefte voor het SWW is

afhankelijk van de hoeveelheid SWW die in het

gebouw wordt afgetapt:

N Woningen: 25 l/pers/dag bij 60 °C

(gemiddelde waarde)

N Tertiaire gebouwen: sterk afhankelijk van de

bestemming




Energiebehoefte voor het SWW

N Op basis van het werkelijke verbruik

• Alleen mogelijk bij renovatie

• Goed voor de tertiaire sector

N Overeenkomstig het nominale debiet van de tappunten

• Houdt het risico van overdimensionering in

• Via typeprofielen

• Gebruikt voor nieuwbouw

• Goed aangepast aan de residentiële sector




Welk verwarmingsvermogen?

N Bestaande gebouwen

• Vermogen per m² (of per m³) af te raden

• Definitie van de werkingsuren (warmteverbruikscurve)

• Verbruik/vermogen ≈ 1.500 h bij volledig regime

• Berekening van de warmteverliezen (NBN EN 12831)

• Dynamische simulatie (gebaseerd op ASHRAE)

N Nieuwbouw

• Berekening van de warmteverliezen (NBN EN 12831)

• Dynamische simulatie (gebaseerd op ASHRAE)

12831




Welk vermogen voor het SWW?

N Keuzefactoren: vermogen, beschikbare ruimte, investering,…

Aa

nzie

nlijk

ve

rsc

hil

Combi-

toestel

Oud huis Nieuw of gerenoveerd huis

?

10 - 40 W/m²80 - 120 W/m² Is afhankelijk van het getapte

volume

Min. 25 kW (ogenblikkelijk)

Is afhankelijk van het getapte volume

Min. 25 kW (ogenblikkelijk)





Verbruikte e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (VE) ≤ Opgeslagen e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (OE) + Geproduceerde e𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 (GE)

N Ogenblikkelijk (VE = GE)

Continue vraag

N Semi-ogenblikkelijk

Verscheidene dagpieken

Opwarmtijd 20 - 30 min

N Semi-accumulatie

Verscheidene dagpieken

Opwarmtijd 1 - 1.30 h

N Accumulatie (VE = OE)

Vraag per piek





Productiewijze van het SWW – Ogenblikkelijke productie

N Maximaal watervolume van 60 °C getapt in 10 minuten

N Te voorzien vermogen in kW

𝑃 =1,16

1000∙𝑉60,10𝑚𝑖𝑛

1

6

∙ (60 − 10)

Ogenblikkelijke productie? Ja bij enkelvoudig aftappen (bijv.kleine woning), tenzij er voor elk tappunt een installatie wordtvoorzien

Voorbeeld Spoelbak Badkuip Douche

Debiet 60 °C 5 l/min 9 l/min 6 l/min

Taptijd 10 min 10 min 10 min

Watervol. 60 °C 50 l 90 l 60 l

Voorbeeld Spoelbak Badkuip Douche





Productiewijze van het SWW – Ogenblikkelijke productie

N Bij gebruik van tappunten met een kleiner debiet

• Spoelbak + douche gelijktijdig ≈ 30 kW

• Badkuip alleen < 25 kW

• Twee douches gelijktijdig < 30 kW

Ogenblikkelijke productie aangepast aan de geoptimaliseerdetapdebieten

Spoelbak Badkuip Douche

Tapdebiet 5 l/min 15 10 l/min 10 6,6 l/min

Taptemperatuur 60 °C 40 °C 40 °C


Taptijd 10 min 10 min 10 min


Vermogen 17,4 kW 20,9 kW 13,9 kW





Productiewijze van het SWW – Zuivere accumulatie

N Maximaal watervolume van 60 °C getapt in 24 uur

• Verbruikt watervolume: 277 l, of 69 l/p


Voorbeeld 1 Spoelbak Badkuip Douche


Taptijd 1*5 min 2*10 min 2*6 min

Watervol. 60 °C 25 l 180 l 72 l

Voorbeeld 2 Spoelbak Badkuip Douche


Taptijd 1*5 min 0*10 min 4*6 min







N Opslagvolume

𝑉𝑜𝑝𝑠𝑙𝑎𝑔 =𝑉𝑣𝑒𝑟𝑏𝑟𝑢𝑖𝑘𝑡 𝑤𝑎𝑡𝑒𝑟

𝑂𝑝𝑠𝑙𝑎𝑔𝑒𝑓𝑓𝑖𝑐𝑖ë𝑛𝑡𝑖𝑒

• Efficiëntiefactor m.b.t. de opslag (afhankelijk van de stratificatie)

• Goede stratificatie: efficiëntie van 80 % tot 95 %

• Grote vermenging: efficiëntie kan afnemen tot 45 %


Opslagefficiëntie Voorbeeld 1 Voorbeeld 2

Goed 80 % 346 l 211 l

Slecht 50 % 554 l 338 l






N Te voorzien vermogen in kW

𝑃 =1,16

1000∙𝑉60,24ℎ

6∙ 60 − 10

Productie met zuivere accumulatie? Zo ja:

N vrij gering verbruik

N bij efficiënte opslag met goede stratificatie

N bij compatibele plaatsruimte

N WP

Opslagefficiëntie Voorbeeld 1 Voorbeeld 2

Watervol. 60 °C 277 l 169 l

Vermogen 2,7 kW 1,6 kW


INHOUDSTAFEL15

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



REGLEMENTAIRE ASPECTEN16

Verwarmingsketels

N NBN 61-001 (≥ 70 kW) - NBN 61-002 (< 70 kW)

Gas

N NBN D 51-003 - NBN D 51-004 - NBN D 51-006

Systemen

N NBN EN 12828

N NBN EN 12831 + Belgische bijlage (thermische last)

N NBN EN 12831-3 (thermische last SWW)

61-001/002

EN 12828

EN 12831

D 51-003/004/006

De vermelde reglementeringen vormen geen volledige lijst maar laten toe

bepaalde aandachtspunten in het kader van een gefaseerde renovatie te

belichten




Ventilatie

N Niet-gesloten verwarmingsketels

• Luchttoevoer vereist voor de werking van de verwarmingsketel

• Ventilatieopeningen hebben een vrije doorlaatsectie van minstens

• 150 cm² zodra een apparaat van type A aanwezig is

• 50 cm² in de andere gevallen

• Ventilatieopeningen die afhankelijk zijn van het vermogen van de

generator

N Gesloten verwarmingsketels ("ventouse”) in het beschermde volume, maar

opgelet op het vermogen!

• Tot 30 kW: geen bijzondere eisen (residentieel)

• Tot 70 kW: eventueel noodzakelijk de stookruimte te ventileren (NBN 61-

002)

• Boven 70 kW: hoge en lage ventilatie volgens het vermogen in de

stookruimte (NBN 61-001)

61-002

61-001




Schoorsteen - NBN D 51-003D 51-003












Stookruimte en toegang

N De voorschriften zijn afhankelijk van het vermogen in de stookruimte

Brandgedrag

N Stookruimte

• Binnenwanden RF 2h

• Deuren RF 1h

N Rookkanaal (compartimentering)




Lijst van de maatregelen verbonden aan de milieuvergunning

N Verwarmingsketel van minstens 100 kW

• Geen stookruimte (gas) lager dan niveau -1 zonder uitdrukkelijke

toestemming van de brandweerdienst (DBDMH)

• Onderbrekingsinrichting buiten de stookruimte (of vlakbij de deur), om de

elektriciteits- en de brandstofvoorziening (bijv. elektromagnetische

afsluiter) van de installatie te onderbreken

• Brandweerstandsnormen voor de wanden en deuren

• Brandblussers




Meterlokaal

De gasmeter moet in een droge en natuurlijk geventileerde ruimte worden

geplaatst

zie het bestek van Sibelga voor de andere eisen




EPB-reglementeringen voor verwarming en klimaatregeling

Source / Bron : Bruxelles Environnement





N Toepassingsgebied

• Verwarmingsketel op gasvormige / vloeibare brandstof en

waterverwarmer op gas

• Pn > 0 kW

• Klimaatregelingssysteem compressiekoelmachines Pn > 12 kW





N Twee categorieën van eisen

• Eisen inzake goede werking

> Veilige en performante werking toestel

• Technische “systeemeisen”

> Prestatie van de verwarmingssystemen





N Eisen m.b.t. de goede werking

1. Goede staat van de kanalen voor de afvoer van de verbrandingsgassen

en voor de aanvoer van verbrandingslucht

2. Onderdruk van het afvoerkanaal voor de verbrandingsgassen (type B)

3. Openingen voor verbrandingsmetingen

4. Verbranding en emissies van de verwarmingsketels en van de

waterverwarmers in bedrijf

5. Ventilatie van de ruimte waarin zich minstens een waterverwarmer op

gas of een verwarmingsketel (type B) bevindt

6. CO-gehalte in de ruimte waarin zich minstens een waterverwarmer op

gas of een verwarmingsketel bevindt

7. Veiligheidsinrichtingen van de waterverwarmers op gas en van de

verwarmingsketels





N Technische “systeemeisen”

1. Eisen van energiemeting

2. Eisen betreffende de energieboekhouding

3. Documenten betreffende het verwarmingssysteem

4. Dimensioneringsnota van de verwarmingsketels

5. Thermische isolatie van leidingen en toebehoren van het

verwarmingssysteem

6. Regeling van de verwarmingssystemen

7. Verdeling van de verwarmingswater- en luchtdistributie

8. Variatie in het verse luchtdebiet naargelang de reële bezetting

9. Warmteterugwinning op dubbele flux ventilatie-eenheden





N Bepaalde acties m.b.t. de stookruimte zullen aanleiding geven tot de

toepassing van bepaalde eisen

Voorbeeld: Er is een EPB-oplevering verwarming vereist zodra er

sprake is van een nieuwe installatie van een verwarmingsketel

(vernieuwing, verplaatsing of wijziging) in een

verwarmingssysteem

N Bepaalde acties worden niet bepaald door elementen die aanleiding geven

tot toepassing van de reglementering.

Voorbeeld: eis inzake de energieboekhouding





HANDELINGEN Frequentie en aanleiding (vanaf 01/01/2019)

EPB-oplevering Bij de plaatsing of vervanging van een verwarmingsketel: 1

maand na de indienststelling

Periodieke EPB-controle

(PC)

1x / 2 jaar voor verwarmingsketels en waterverwarmers op gas

1x / jaar voor verwarmingsketels op vloeibare brandstof

Pn > 0 kW

! Ook een eerste periodieke controle bij de plaatsing van

waterverwarmers

Bij werken aan het brandstofgedeelte van een verwarmingsketel

of een waterverwarmer

Bij verplaatsing van de verwarmingsketel

EPB-diagnose 1x/ 5 jaar voor verwarmingssystemen van type 2

Minimaal

onderhoudsprogramma

Continue werking, verificatie bij de diagnosestelling

Systeem type 2

(inhoud ligt nog niet vast)

Verzending van de

attesten

Alle conforme en non-conforme attesten (vanaf 01/01/2020)

Binnen de 30 dagen





N HANDELING: periodieke EPB-controle van een verwarmingsketel of van

een waterverwarmer

Verificatie van de 7 eisen m.b.t. de goede werking

N HANDELING: EPB-oplevering van een verwarmingssysteem

Verificatie van de 7 eisen m.b.t. de goede werking en de 9

technische “systeemeisen”





N Focus op de eisen inzake de thermische isolatie

• Voor de verwarmingssystemen waarvoor een EPB-oplevering vereist is

overeenkomstig de EPB-verwarmingsreglementering moeten alle

hydraulische en aeraulische leidingen voldoen aan minimale eisen inzake

de thermische isolatie volgens

• het type omgeving: in/buiten het beschermde volume

• de buitendiameter van de leiding

• de thermische prestatie van de isolatie (klassen)

• Voor de SWW-leidingen: als het om een circulatieleiding gaat

(uitgezonderd de thermosifons)


INHOUDSTAFEL33

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



PRODUCTIESYSTEMEN34

Verwarmingsketel op stookolie of op gas

N Bestaande verwarmingsketel diagnose uit te voeren om de prestaties te

analyseren

N Nieuwe condenserende verwarmingsketel

N Voor verwarming alleen of gecombineerd met SWW

+ Gekende, betrouwbare en competitieve technologie

+ Interessant rendement en interessante prijs

+ Redelijke onderhoudskosten

+ Makkelijke realisatie

+ Groot vermogenbereik: 5 tot 5000kW

- Levensduur: 15 tot 20 jaar

- Brandstofprijs: afhankelijk van de markt

- Milieu-impactSource / Bron: www.tobel.be



PRODUCTIESYSTEMEN35

Verwarmingsketel op stookolie of op gas

N Condenserende verwarmingsketel



PRODUCTIESYSTEMEN36

Combilus

N Principe

Source / Bron: Viessmann – Meibes Logotherm

Volledig systeem:

A Verwarmingsketel

B Laadpompgroep

C Buffervat

D Pompgroep voor

warmwatercircuit

E Individueel station

F Kamerthermostaat



PRODUCTIESYSTEMEN37

Combilus

N Sleutelcijfers

• Vermogen SWW: 35 kW (indien 65°C)

• Debiet: 12 tot 17 l/min op 50°C

• Vermogen verwarming: max. 15 kW

• Warmtewisselaar: 0,6 m², isolatie 20 mm (0,038 W/mK)

• Uitgerust met meters (monitoring

en naleving EPB-reglementering)

Source / Bron: Viessmann – Meibes Logotherm



PRODUCTIESYSTEMEN38

Combilus

(vooral vergeleken met de standaardoplossing “individuele

verwarmingsketel”)

+ Verwarmingsvermogen station (10 tot 15kW) lager dan dat van individuele

verwarmingsketel (24 kW – modulatie 30% tot 100%, dus werkt vaak in “alles

of niets”-modus)

+ Station neemt minder plaats in dan individuele verwarmingsketel

(rookgasafvoer, gasleiding)

+ Geen verbrandingstoestel in de woning

+ Weinig of geen onderhoud (behalve op het niveau van de gecentraliseerde

stookruimte)

- EPB-prestatie vergeleken met gelijkwaardige gecentraliseerde oplossing,

maar zonder substation

- Kostprijs (een gecentraliseerde stookruimte en een station per woning),

volgens bepaalde ontwerpers, maar niet volgens de fabrikant



PRODUCTIESYSTEMEN39

Houtkachels: pellets, stukhout

N Voor individuele woning

N Alleen verwarming of gecombineerd met SWW: lucht of water

+ Decoratief element in zithoek

+ Hernieuwbare brandstof

+ Revalorisatie van houtafval

+ Verwarming d.m.v. lucht: kanaliseerbare kachel

+ Verwarming d.m.v. water: watervoerende kachel

- Elektrische aanvulling voor het SWW in de zomer

- Oververhittingsrisico

- Beperkt vermogen: 5 tot 20kW

- Emissies PM10/2,5: stedelijk gebied

- Autonomie: manueel hout laden

- Levering van de brandstof

Opgelet voor niet-gesloten systemen met mogelijke interactie tussen de

systemen mogelijk is (keukendampkappen)!



PRODUCTIESYSTEMEN40

Warmtepomp

N Werkingsprincipe

• Er wordt warmte uit een ‘koudebron’ gehaald (bodem, buitenlucht,…)

• Verhoogt het temperatuurniveau ervan

• Geeft deze warmte af met een hogere temperatuur

Stoom

lage druk

Stoom

hoge druk

Vloeistof

lage druk

Vloeistof

hoge drukREDUCEERTOESTEL

CONDENSOR

COMPRESSOR

VERDAMPERKoudebron Verwarmings-

installatie



PRODUCTIESYSTEMEN41

Warmtepomp

N Koudebron (die met de laagste temperatuur)

• De bodem (= oppervlaktegeothermie)

• De lucht (= aerothermie)

• Het water (= hydrothermie)

• De verloren warmte (vervuilde lucht, proceswarmte,…)

Dynamische warmtewisselaar

Statische warmtewisselaar

Grondwater

OppervlaktewaterHorizontale captatie

Verticale captatie

Aerothermische WP Hydrothermische WPGeothermische WP

Source / Bron: EF4



PRODUCTIESYSTEMEN42

Warmtepomp

N Koudebron

• Omgevingslucht of buitenlucht

N Makkelijk te realiseren

N Voor de buitenlucht varieert de temperatuur van de lucht sterk in de loop

van het jaar

Prestaties van de WP variëren eveneens sterk



PRODUCTIESYSTEMEN43

Warmtepomp

N Koudebron

• Omgevingslucht of buitenlucht

N Bedenking m.b.t. het gegenereerde geluid

Opgelet op het onderhoud van het toestel waarvan het geluid

in de loop van de tijd kan veranderen

Source / Bron: Daikin



PRODUCTIESYSTEMEN44

Warmtepomp

N Koudebron

• Bodem

• Horizontale collectoren die op geringe diepte worden

ingegraven (0,6 tot 1,2 m)

• Verticale (open/gesloten) collectoren, nagenoeg onafhankelijk

van de buitentemperatuur, maar vereisen boorwerken

• Spiraalvormige warmtewisselaars (alternatief systeem)

Source / Bron: http://www.af-sa.ch/

So

urc

e / B

ron

: P

AC

én

erg

ie.c

om



PRODUCTIESYSTEMEN45

Warmtepomp

N Bivalente werking : parallelle ou alternatieve

Appoint

Appoint

Source / Bron : http://conseils.xpair.com



PRODUCTIESYSTEMEN46

Bodem/water- of water/water-warmtepomp

+ Gekende en betrouwbare technologie

+ Constante COP het hele jaar door

+ Omkeerbaar

+ Beperkte watertemperatuur: 55 °C (behalve HT-WP)

- PE-verbruik

- Elektrische bijverwarming voor het SWW (behalve HT-WP)

- Aanzienlijke investering (geothermische boringen en putten)

- Gebruik van verontreinigende koelfluïda

- Vermogenbereik: 10 tot 2000 kW



PRODUCTIESYSTEMEN47

Lucht/water-warmtepomp

+ Technologie in volle expansie (HT-WP)

+ Omkeerbaar

+ Interessant rendement (COP)

+ SWW 100 % thermodynamisch (HT-WP)

+ Productie van water tot 80 °C

- PE-verbruik

- Zwaardere investering dan voor een verwarmingsketel

- Gebruik van verontreinigende koelfluïda

- COP daalt met de buitentemperatuur

- Vermogenbereik: 10 tot 45 kW



PRODUCTIESYSTEMEN48

Thermodynamische boiler

+ Mogelijkheid tot aansluiting op GMV

+ Productie van water tot 60 °C (opgelet bij bijverwarmingsweerstand)

+ Opslag tot 300 l SWW

- Vermogen van 1,5 tot 5 kW (zeer gering)

- Geluidshinder

- Afkoeling van de ruimte: buiten het beschermde volume plaatsen of

buitenaansluiting voorzien (idealiter)

- Vereist minimumdebiet

So

urc

e / B

ron

: ce

gib

at

So

urc

e/B

ron

: M

itsu

bis

hi e

lectr

ic


INHOUDSTAFEL49

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



AFGIFTESYSTEMEN50

Principe van de warmte-afgifte

N Afgiftewijze

• Convectie

• Straling

• Conductie

Straling

Conductie door rechtstreeks contact tussen huid en voorwerpen

Convectiefenomeen tussen huid en lucht

Verwarming en comfort

Ideale theoretische curve Vloerverwarming 1. Elektrische convectoren

2. Ingeblazen lucht

1

2



AFGIFTESYSTEMEN51

Radiator

N Warmte-uitwisseling door convectie (en straling)

N Makkelijke regeling (thermostatische kraan)

N Reactiviteit en thermische dynamiek (inertie)

N Afgiftevermogen gevoelig voor het temperatuurregime

Source / Bron: Radson



AFGIFTESYSTEMEN52

Ventilerende convector

N Warmteverspreiding door gedwongen convectie: een ventilator activeert de

warmteoverdracht in een batterij

N Hoge reactiviteit

N Elektriciteitsverbruik en akoestiek

N Vrij eenvoudige regeling

N Bestaat ook in warmte en koude!

• 2 buizen

• 4 buizen

Source / Bron: Energie+

Ingeblazen lucht

Afgevoerde lucht



AFGIFTESYSTEMEN53

Vloerverwarming

N Verdeling van een warm fluïdum en warmte-afgifte hoofdzakelijk door

straling

N Mogelijkheid met zeer lage temperaturen te werken

N Zeer hoge inertie indien verzonken in de dekvloer

niet zo geschikt als het gebouw gevoelig is voor variabele interne en

externe warmtewinsten (lage-energie- en passiefgebouwen)

N Er bestaan reactievere systemen (geïntegreerd onder een plankenvloer)

N Hoge investeringskosten

N Comfort? Afhankelijk van de regeling



AFGIFTESYSTEMEN54

Luchtverwarming (door warmtebatterij)

N Kan in een ventilatiegroep of in de kanalen worden geplaatst

N Beperkte pulsietemperatuur om het comfort te handhaven (35°C)

N Het pulsieluchtdebiet moet worden aangepast aan het vereiste thermische

vermogen en niet alleen aan het hygiënische-luchtdebiet

N Energieoverdracht via de lucht > beperkingen

• De capaciteit van de lucht is kleiner dan die van water

• Genereert verdere drukverliezen op het net

• Genereert toegenomen verbruik van de ventilatoren

N Gestuurd door een klep (2- of 3-wegsklep) bediend door een thermostaat of

rechtstreeks door een thermostatische kraan op afstand

1. filter

2. voorverwarmingsbatterij

3. koelbatterij

4. luchtbevochtiger

5. naverwarmingsbatterij

6. pulsiekanaal

7. extractiekanaal

vervuilde lucht

buitenlucht



AFGIFTESYSTEMEN55

Belang van het temperatuurregime

N Voorbeeld: vergelijking van de plaatsruimte van een radiator

N Regime 75/65/20 factor 1

N Regime 50/30/20 correctiefactor 3,7!

Type 75/65/20 50/30/20

Hoogte x lengte

Radiator 500 W 21 600 x 450 600 x 1350

Radiator 500 W 33 450 x 300 450 x 900

Radiator 1.500 W 21 600 x 1200 > 900 x 3000

Radiator 1.500 W 33 450 x 900 450 x 2550

Source / Bron: Radson



AFGIFTESYSTEMEN56

Gevalstudie: renovatie van een eengezinswoning

N Kamer in een bestaande woning

• Het berekende verliesvermogen bedraagt 1.950 W

• Met een bestaande verwarmingsketel en een regime van 90/70 bij een

buitentemperatuur van - 8 °C (factor 0,8 voor de dimensionering van de

radiator)

(Vaak zijn de radiatoren in bestaande gebouwen ietwat

overgedimensioneerd)

• Afmetingen van de bestaande radiator onder de vensterbank: L = 1050 X

h = 600 (type 22) bij 90/70-regime (breedte onder de vensterbank…)

+/- 3.500 W beschikbaar

N Vervanging van de verwarmingsketel door een WP

• Wijziging van het temperatuurregime: bijvoorbeeld in 55/45,

• het vermogen van de radiator daalt tot 1.400 W

Het vermogen van de radiator is dus niet meer toereikend!

(om aan de norm te voldoen…)



AFGIFTESYSTEMEN57

Gevalstudie: renovatie van een eengezinswoning

N Te overwegen oplossingen

• Als ik het dak en de muren isoleer, de luchtdichtheid verbeter en een

ventilatiegroep. met warmteterugwinning installeer

daalt het verliesvermogen tot 810 W

• Of ik vervang de bestaande radiatoren, hetzij door grotere radiatoren,

hetzij door ventilerende convectoren

De vervanging van een verwarmingsketel door een lagetemperatuursysteem

met behoud van de radiatoren is dus slechts interessant indien er ook andere

werken ter verbetering van de energieprestaties worden uitgevoerd!

Anders dringt zich vaak de vervanging van de eindtoestellen op…


INHOUDSTAFEL58

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



THERMISCH COMFORT59

Operatieve temperatuur

N De aangevoelde comforttemperatuur (ook operatieve temperatuur of

resulterende droge temperatuur genoemd) wordt als volgt gedefinieerd:

N Operatieve temperatuur = (T°lucht + T°wanden) / 2

voor zover de luchtsnelheid niet meer dan 0,2 m/s bedraagt.

Source / Bron: Gids Duurzame Gebouwen



THERMISCH COMFORT60

Balancering

N De druk en de debieten moeten zo doordacht mogelijk worden verdeeld in

een hydraulisch net

N Voor de verwarmings-, koelings- en SWW-netten

N Voor de verwarming:

• daling van het comfort wegens een ontoereikende temperatuur in de

slecht gevoede zones

• oververhitting in de te goed gevoede zones

Source / Bron: Wikipedia


INHOUDSTAFEL61

KENNISOPFRISSING





N Thermisch comfort


ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN



ANDERE GERELATEERDE ASPECTEN62

Waterontharding

N Om de waterverwarmers te beschermen: een waterontharder installeren als

de hardheid van het leidingwater meer dan 30°fH of 17°dH bedraagt (vaak

het geval in Brussel)

N De ontharder moet worden geïnstalleerd op de kring die alleen het warme

water voedt

N De residuele hardheid dient ingesteld te worden tussen 10 en 15 °fH of 6 en

9 °dH

N Hoe hoger de temperatuur waarop het water wordt verwarmd, hoe meer

kalk er wordt afgezet

• Bij opslag van SWW (accumulatie) moet de opslagtemperatuur tussen 55

en 60 °C liggen (legionellarisico)

• Bij ogenblikkelijke productie hoeft het SWW niet op hoge temperaturen

geproduceerd te worden

Source / Bron: www.induscabel.be Source / Bron: Solucalc (www. solucalc.com)


INHOUDSTAFEL63

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN

N Afstemming van de systemen op de behoeften

N Globaal concept

N Conformiteitswerken

N Verbetering en optimalisering

GERELATEERDE WERKEN



AFSTEMMING VAN DE SYSTEMEN OP DE BEHOEFTEN64

Het gekozen systeem moet aan de behoeften voldoen

N Welke configuratie / welk type gebouw/lokaal?

Variabele bezetting, inertie, volume, oriëntatie, isolatie

N Welke verwarmingseisen gelden er?

Insteltemperatuur, opwarmsnelheid, waterregime, SWW

Het antwoord op deze vragen stuurt de keuze




De behoefte inzake verwarming en SWW definiëren

N Huidige situatie

N Geplande situatie

N Eventuele tussensituatie

Is het huidige systeem conform en functioneel?




Kunnen mijn behoeften door hetzelfde systeem worden gedekt?

N Zo ja, gelijktijdige productie van verwarming en SWW?

N Zo nee, verwarming onafhankelijk van het SWW




Het afgiftesysteem definiëren

N Configuratie van de te verwarmen ruimten

• Hoogte, volume, oriëntatie

• Isolatie

• Bezetting, tijdelijke onderbreking

• Grote luchtverversing?

Keuze?

N Stralingsverwarming

N Convectieverwarming

N Huidige situatie

N Geplande situatie


Keuze?

N Worden de bestaande afgiftesystemen behouden?

N Zijn ze compatibel met het voorziene concept (vermogen,

temperatuur)?




Het temperatuurregime definiëren

N Huidige situatie

N Geplande situatie



INHOUDSTAFEL69

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



GLOBAAL CONCEPT70

Gecentraliseerde / gedecentraliseerde productie

N Gecentraliseerde productie van verwarming en SWW

Source / Bron: www.energieplus-lesite.be



GLOBAAL CONCEPT71


N Gecentraliseerde productie van verwarming en SWW (= een

gemeenschappelijke verwarmingsketel voor het geheel)

• Technisch lokaal (naleving van de normen) te creëren als het nog niet

bestaat

• Verwarmingsnet dat door het hele gebouw loopt laten de bestaande

kokers toe een net te creëren?

• Thermische isolatie van de leidingen

• Elektriciteitsverbruik van de verwarmingscirculatoren en hulpapparatuur

• SWW-circulatielus die door het hele gebouw loopt

• Thermische isolatie van de SWW-circulatielus

• Elektriciteitsverbruik van de SWW-circulatiepomp

• Groot opslagreservoir (accumulatie) of ogenblikkelijke warmtewisselaar

met groot vermogen (ogenblikkelijk)

• Beheer van de meting en van de facturering

• Een enkele onderhoudsovereenkomst



GLOBAAL CONCEPT72


N Gecentraliseerde productie van verwarming en gedecentraliseerde

productie van SWW (= een gemeenschappelijke verwarmingsketel voor de

verwarming en een individuele boiler per woning)

• Geen sanitaire circulatielus

• Biedt de mogelijkheid de productie vlakbij de tappunten te voorzien

• Individuele SWW-verrekening

• Moeilijk het SWW te produceren met een hernieuwbare energiebron



GLOBAAL CONCEPT73


N Gecentraliseerde productie van verwarming en gedecentraliseerde

productie van SWW (= een gemeenschappelijke verwarmingsketel voor de

verwarming en een individuele boiler per woning)

• Voorbeeld: woningen met gecentraliseerde verwarming en water- en

badverwarmers voor het SWW (systemen A en B)

Hoe het SWW-systeem renoveren?

• Gesloten systemen

(gemeenschappelijke schoorsteen –

buiswerk! Technische compatibiliteit)

• Elektrische boiler (elektriciteitskosten)

• Sanitaire lus (technische koker +

verdeling + verbruiksmeting)

Source / Bron: https://www.centreantipoisons.be/



GLOBAAL CONCEPT74


N Een individuele verwarmingsketel per eenheid (gemengde productie

verwarming en SWW)

Voordelen Nadelen

Nabijheid van de tappunten Plaatsruimte in de eenheid

Individuele verrekening van de lasten Hogere investeringskosten

Individuele onderhoudsovereenkomstToegang tot de verwarmingsketel

voor onderhoud

Technische eisen voor de CLV-

kanalen en types verwarmingsketel

Vermogen individuele

verwarmingsketel (24 kW – modulatie

30 % tot 100 %, werkt dus vaak in

AON-modus)

Geen gecentraliseerd beheer van de

regeling en van de energie

Moeilijker om hernieuwbare

energiebronnen te integreren


INHOUDSTAFEL75

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



CONFORMITEITSWERKEN76

Periodieke EPB-controle of -diagnose van de verwarming

N Meting van het CO-gehalte in de ruimte waarin zich minstens een

waterverwarmer op gas of een verwarmingsketel bevindt

N Functionele veiligheidsinrichtingen?

Als er een risico voor de mens bestaat, moet de erkende

professional de verwarmingsketel of de waterverwarmer

onmiddellijk stilleggen (protocol voor het bevel tot stilleggen

vanaf 01/01/2019)

N Non-conformiteit op het niveau van de EPB-eisen voor de verwarming

Conformiteitswerken zijn noodzakelijk

• minimumrendement van de installatie

• meting

• meetopening

• thermische isolatie

• minimumventilatie

• …




Ventilatie stookruimte

Gasleidingen

Schakelkast




Brandbeveiliging

N RF-eisen

N Onderbrekingsinrichting

N Gasdetectie

Het conform maken is verplicht en zal ook het actie- en urgentieniveau voor het

renovatieproces van het gebouw bepalen

Source / Bron: écorce


INHOUDSTAFEL79

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN


N Globaal concept



GERELATEERDE WERKEN



VERBETERING EN OPTIMALISERING80

Verbetering van de installaties

N Energieoptimalisering

N Verbetering van het comfort

Een energieaudit uitvoeren?




Verwarmingsketels

N Presteert mijn huidige verwarmingsketel voldoende?

N Atmosferische verwarmingsketel

geen enkele verbetering tenzij

de ketel wordt vervangen

N Vanuit reglementair standpunt is

de installatie verouderd (minimaal

productierendement van 90 %

sinds 2017)

N Regeling van de branders

(onderhoud)

N De dimensionering verifiëren

(oude verwarmingsketels zijn

doorgaans overgedimensioneerd)

N Wordt de verwarmingsketel voor

de verwarming uitgeschakeld in

de zomerperiode?




Verwarmingsketels

N In welke staat verkeert de verwarmingsketel? Hoe oud is hij?

• Mechanische toestand evalueren (corrosie, scheurvorming,…)

• Zijn er regelmatig defecten?

• Is de verwarmingsketel meer dan 25 jaar oud?

Bij problemen: de vervanging voorzien en niet wachten tot de

ketel het volledig begeeft




Verdeling

N Is de verdeling optimaal (lengten / in of buiten BV / zone-indeling)?

N In welke staat verkeren de leidingen?

N Werd het hydraulische ontwerp gewijzigd, bijvoorbeeld door de toevoeging

van radiatoren, de aanpassing van de circulatie door een thermosifon om

een gedwongen circulatie te verkrijgen, of de verplaatsing van de

verwarmingsketel?

N Moeten alle tappunten van SWW worden voorzien en moet de SWW-lus

worden behouden?




Verdeling

N Eenpijpsverdeling verdeelkraan

• Een deel van het debiet van de installatie stroomt de radiator in via deverdeelkraan

• Het andere deel wordt meteen naar de volgende radiator geleid

• Maximaal 35 % van het totale debiet stroomt door de radiator

• Thermostatiseerbaar

• Vermijdt oververhitting

• Aanzienlijke besparing

Source/Bron: Giacomini

Source / Bron: Comap




Verdeling

N Thermische isolatie

• EPB-verplichtingen voor de verwarming

• De SWW-lussen altijd isoleren

• Waar dit mogelijk is, het zelf doen

N Circulatiepompen

• Pompen met variabel debiet installeren

• Als ze in goede staat verkeren, kunnen de bestaande circulatiepompen

worden behouden (vooral voor kringen met constant debiet zoals

verwarmingsbatterijen) maar de ingestelde snelheid moet worden

geverifieerd




Regeling

N Welk regelingssysteem is er momenteel geïnstalleerd?

N Zonder aanpassing van de verwarmingsketel:

• de aanwezigheid van een regeling door een ruimtethermostaat verifiëren

• de aanwezigheid van een klok voor de uitschakeling van het systeem

buiten de periodes met warmtevraag (bijv. de zomerperiode) verifiëren

• een driewegsmengkraan plaatsen als de verwarmingsketel er nog niet

mee uitgerust is en op een constante temperatuur wordt gehouden

• nachtverlaging voorzien (zelfs op de verwarmingsketel) om de

verwarmingsketel niet onnodig op temperatuur te houden

• maar koude retours vermijden als de verwarmingsketel ze niet aankan

(geen ZLT-verwarmingsketel of condenserende verwarmingsketel)

• de aanwezigheid van thermostatische kranen op de radiatoren verifiëren

(rekening houdend met de eventuele aanwezigheid van een

ruimtethermostaat)




Regeling

N Bij vervanging van het productiesysteem:

• is de bestaande regeling aan het nieuwe systeem aangepast?

• is de regeling dan compatibel met het nieuwe systeem?

• is er een zone-indeling? (EPB-verplichtingen voor de verwarming)

• de aanwezigheid van thermostatische kranen op de radiatoren verifiëren

(rekening houdend met de eventuele aanwezigheid van een

ruimtethermostaat)


INHOUDSTAFEL88

KENNISOPFRISSING

ALGEMENE AFWEGINGEN

GERELATEERDE WERKEN

N Verwarming <> Isolatie

N Andere gevallen ?



VERWARMING <> ISOLATIE89

Ik wil isolatiewerken uitvoeren en mijn bestaande verwarmings- en SWW-installetie is nog steeds functioneel en conform

Waarop moet worden gelet?

N De isolatiewerken zijn prioritair

N Mijn verwarmings- en SWW-installatie kan behouden blijven

De verbetering van de gebouwschil zal tot een daling van debehoefte en het vermogen leiden > Het is mogelijk dat debestaande verwarmingsketel (ruim) overgedimensioneerd isna de werken aan de gebouwschil moet tijdelijk blijven

De vervanging van de verwarmingsketel in een tweede fasezal de mogelijkheid bieden een systeem te selecteren datbeter op de behoeften van de geplande situatie (metgemeten jaarverbruik) is afgestemd en toelaat aanvullendeenergiebesparingen te realiseren

N Als wijzigingen binnen in het gebouw de vervanging van bepaalde afgifte-elementen en verdeelleidingen met zich meebrengen vermijden denieuwe elementen te bevuilen als een deel van de installatie wordtbehouden




Ik moet mijn verwarmingsketel vervangen en wil later isolatiewerken

uitvoeren


N Productie

• Welk vermogen is er vereist in de geplande situatie (verwarming/SWW)?

• Zal dit in een eerste fase toereikend zijn als alle werken m.b.t. de

gebouwschil nog niet uitgevoerd zijn?

• Hoe kan er anders voor de vereiste aanvulling worden gezorgd en welke

gevolgen zijn hieraan verbonden (verbruik, milieu- en comfortimpact)?

Er zijn twee gevallen te onderscheiden:

• Gecentraliseerde productie

• Gedecentraliseerde productie





uitvoeren (gecentraliseerde productie van verwarming en SWW)


N Productie

• Welk vermogen is er vereist voor de geplande situatie (berekening van de

thermische last volgens de norm)?

Het vermogen voor de geplande situatie zal zeker kleiner zijn

(SWW met semiaccumulatie)

Hoe groter het verschil tussen de initiële en de geplande

isolatieniveaus, hoe groter het 'gebrek aan vermogen’ zal zijn

Een volgens dit vermogen gedimensioneerde

verwarmingsketel zal in een eerste fase zeker niet toereikend

is om het comfort het hele jaar door te verzekeren







N Productie

• Impact van een te klein vermogen?

De warmtevraag is slechts enkele dagen per jaar maximaal

Source / Bron: Viessmann







N Productie

• Als er een stookruimte met verscheidene in cascade geplaatste

verwarmingsketels bestaat in het gebouw > er een van behouden?

• Bij hergebruik van een deel van de bestaande installatie

• Spoelen om de afzettingen evenals de eventuele in het water

van de installatie aanwezige additieven te verwijderen

• Een slibafscheider voorzien

• De nieuwe verwarmingsketel en de oude installatie

ontkoppelen via een tussengeplaatste warmtewisselaar

(tijdelijke vermindering van het rendement maar de

verwarmingsketel wordt tegen verontreiniging beschermd)

• Mogelijkheid een cascade van nieuwe verwarmingsketels te voorzien

waardoor het modulatiebereik kan worden uitgebreid

• Zal redundantie mogelijk maken in de geplande situatie

• Overinvestering vereist







N Verdeling

• Liggen mijn leidingen in of buiten het verwarmde volume / zullen mijn

leidingen in of buiten het verwarmde volume liggen?

• Als de leidingen worden behouden, moet er worden nagegaan of het

hydraulische principe compatibel is met de nieuwe verwarmingsinstallatie

om de retourtemperatuur te minimaliseren.

• Als de renovatie van de ruimten op termijn wordt voorzien, moeten de

vertrekken/retours op het niveau van de collector worden voorzien.







N Afgifte

• Waar bevinden de verwarmingslichamen zich?

• Blijven ze behouden?

• Bevinden ze zich voor wanden die in de toekomst langs de binnenzijde

zullen worden geïsoleerd?

• Is er een ander afgiftesysteem voorzien?







N Afgifte

• Als de afgifte-elementen behouden blijven

• kan er in een eerste fase met hoge temperaturen worden

gewerkt (opgelet op het vermogen) en kan de

verwarmingscurve na de werken worden verlaagd

• mag de balancering niet worden vergeten







N Afgifte

• Als de afgifte-elementen worden gewijzigd

• moet er worden gelet op de wanden die in de toekomst langs

de binnenzijde zullen worden geïsoleerd

• mag de balancering niet worden vergeten

• moet de vloerplaat geïsoleerd en de verdeling aangepast

worden als er vloerverwarming wordt voorzien







N Productie

• De ogenblikkelijke SWW-productie zal bepalend zijn voor de

dimensionering in de geplande situatie

• Het is weinig waarschijnlijk dat er een gebrek aan comfort zal zijn wat de

verwarming betreft

• Opgelet op de compatibiliteit van de schoorsteenkanalen in alle

appartementen (toestellen van verschillende types (B & C) mogen niet op

hetzelfde kanaal worden aangesloten)

• Vervanging van alle verwarmingsketels

• Installatie van verwarmingsketel van type B (<10 kW)

• Installatie van gemeenschappelijk kanaal (type CLV) met

wachtaansluitingen





uitvoeren (gedecentraliseerde productie van verwarming en SWW)


N Productie

Source / Bron: De Dietrich Source / Bron: Shuntrenovatie.be







N Afgifte

• Er kan tijdelijk met een hogere verwarmingscurve worden gewerkt

• Opgelet: de moderne wandketels produceren doorgaans geen water van

90 °C!

• De dimensionering van de afgifte-elementen verifiëren voor werking met

lage temperaturen in de geplande situatie om de condensatie in de hand

te werken







N Volledig gecentraliseerde productie

• Kan de verwarmingsinstallatie eveneens het SWW produceren?

• Kunnen alle woningen via een sanitaire lus worden voorzien

(toegankelijkheid van de kokers)?

Laat toe op termijn een installatie te voorzien die gebruik

maakt van een hernieuwbare energiebron (thermisch zonne-

energiesysteem)

Profiteren van de realisatie van kokers voor de verwarming /

het SWW om kokers voor de ventilatie te integreren

N Gedecentraliseerde productie

• Zie het vorige geval m.b.t. de schoorsteenproblematiek



ANDERE GEVALLEN102

Wenst u andere gevallen voor te leggen?


TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE?103

N Om een efficiënte renovatie te kunnen plannen, is een goede

beheersing van alle technische en reglementaire aspecten en

een totaalbeschouwing vereist.


TOOLS104

Gids Duurzame Gebouwen

www.gidsduurzamegebouwen.brussels

N Dossier | Een efficiënte verwarmingsinstallatie ontwerpen

N Dossier | Verwarming en sanitair warm water: efficiënte installaties

garanderen (distributie en afgifte)

N Dossier | De optimale productie- en opslagwijze voor verwarming en sanitair

warm water kiezen

N Dossier | Het thermisch comfort verzekeren

N Voorziening | Warmtepomp

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/een-efficiente-verwarmingsinstallatie-ontwerpen.html?IDC=22&IDD=14734

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/verwarming-en-sanitair-warm-water-efficiente-installaties-garanderen-distributie-en-afgifte.html?IDC=22&IDD=5444

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/de-optimale-productie-en-opslagwijze-voor-verwarming-en-sanitair-warm-water-kiezen.html?IDC=22&IDD=5938

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/het-thermisch-comfort-verzekeren.html?IDC=117&IDD=4559

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/warmtepomp.html?IDC=10379


TOOLS105

Websites

N Opleiding Duurzame Gebouwen

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/goede-praktijken-om-te-

bouwen-en-te-renoveren/om-u-te-helpen/opleidingen-duurzaa-104

En opleiding om verder te gaan:

- Verwarming en sanitair warm water: ontwerp

N Gidsen ‘RAGE’

https://www.programmepacte.fr/catalogue

N Energie+

https://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=2

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/goede-praktijken-om-te-bouwen-en-te-renoveren/om-u-te-helpen/opleidingen-duurzaa-104

https://www.programmepacte.fr/catalogue

https://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=2


CONTACT

BEDANKT VOOR UW AANDACHT

106

Muriel BRANDT

Gedelegeerd zaakvoerster en projectverantwoordelijke

écorce sa

+ 32 4 226 91 60

[email protected]

mailto:[email protected]

Documents

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN - Leefmilieu Brussel · 2021. 3. 10. · N NBN D 51-003 - NBN D 51-004 - NBN D 51-006 Systemen N NBN EN 12828 N NBN EN 12831 + Belgische bijlage (thermische