OPASNE RADNE TVARI- Moja Skripta 1. Kolokvij

7/21/2019 OPASNE RADNE TVARI- Moja Skripta 1. Kolokvij

1/40

OPASNE RADNE TVARI

Tvari:kemijski elementi ili njihovi spojevi u prirodnom stanju ili proizvedeni u proizvodnom procesu

Opasne radne tvari: tvari koje unesene u organizam ili u dodiru s njima tijekom bilo kakvog rada,

rukovanja i sklaitenja mogu ugroziti zravlje i ivot ljui ili tetno jelovati po okoli

Podjela opasnih radnih tvari:

- kemijske tvari- bioloke tvari

Toksikologija:

znanost o tetnim uincima kemijskih tvari na ive organizme tetni uinci ovise o ozi najtoksinija o saa poznata tvar je Clostriium botullinum (bioloka tvar) Da bi se napravila relevantna prognoza o uinku kemijske tvari na organizam potrebni su

slijeedi poaci:

podaci o tvari te njezinim kemijskim i fizikalnim svojstvima poaci o biolokom sustavu na koji jeluje podaci o izlaganju (o dozi, vremenu izlaganja) podaci o djelovanju tj. odgovoru na takvo djelovanje

Ovi podaci dobivaju se na temelju:

- laboratorijskih ispitivanja na stanicama,bakterijama i ivotinjama- na temelju akcidenata koji su se dogodili a u koje je bila ukljuena otina tvar

tetni uinci kemijskih tvari ispituju se na ivotinjama a tetna tvar se unosi:

- inhalacijom (udisanjem)

- absorpcijom preko koe i oiju

- ingestijom, oralno (jedenjem, gutanjem)

- preko placente na dijete u utrobi

- intravenozno (injekcijom u venu)

- intramuskularno (injekcijom u miid)

- subkutano (injekcijom po kou)


2/40

- intraperitonalno (injekcijom unutar membrane koja omeuje unutarnju stijenku abomena)

LD50

Da bi se oreila toksinost raznih spojeva moramo imati standardne oznake za pojedinerazine toksinosti

Oznaka koja se najede koristi je LD50(srednja smrtna doza) LD50 se koristi za usporeivanje akutne toksinosti To je oza koja ubija 50% ispitane populacije ako se tetna tvar unosi kroz kou ili oralno LD50se izraava u mg/kg tjelesne teine ispitivane ivotinje (potrebno je uvijek navesti o kojoj

ivotinji se rai)

LC50

To je oza koja ubija 50% ispitane populacije ako se tetna tvar unosi uisanjem LC50 se izraava u mg/l/vremenu

GVI- Granina vrijenost izloenosti

Za zatitu zaposlenika u inustriji o tetnih jelovanja kemijskih tvari Dobivene su na temelju:

- podataka iz industrijske prakse

- rezultata dobivenih laboratorijskim ispitivanjima

- na temelju posljedica akcidenta u kojima je sujelovala otine tvar

Propisane su Pravilnikom o graninim vrijenostima izloenosti opasnim tvarima pri rau i obiolokim graninim vrijenostima (N.N. br. 13/09) je prosjena koncentracija tvari (plinova, para, aerosola, praine) u zraku na mjestu raa u

zoni disanja radnika pri temperaturi od 200C i tlaku od 1013 mbara, a koja prema saanjim

saznanjima ne ovoi o otedenja zravlja pri svakonevnom osamsatnom rau (uz

normalne mikroklimatske uvjete i umjereno fiziko naprezanje), a izraena je u ml/m3 (ppm),

odnosnou mg/m

3ili u broju vlakana/cm

3.

KGVI- kratkotrajna granina vrijenost izloenosti


3/40

je ona koncentracija kemikalije kojoj ranik moe bez opasnosti o otedenja zravlja bitiizloen kroz krade vrijeme. Izloenost takvoj koncentraciji opasne tvari moe trajati najvie 15

minuta i ne smije se ponoviti vie o etiri puta tijekom ranog vremena. Izmeu vije

izloenosti toj koncentraciji mora prodi najmanje 60 minuta. Vrijenosti kratkotrajne

izloenosti se izraavaju u ml/m3(ppm) ili mg/m3.

BGV- Bioloka granina vrijenost

bioloka granina vrijenost je ona koncentracija opasne kemikalije i/ili njezina metabolita,onosno biolokih uinaka nastalih po jelovanjem te kemikalije u urganizmu, koja se

oreuje u ogovarajudem biolokom uzorku (krv, plazma, mokrada, izahnuti zrak) ranika

profesionalno izloenih kemikalijama u svakonevnom osamsatnom rau, uz normalne

mikroklimatske uvjete i umjereno fiziko naprezanje, a ko koje prema saanjem stupnju

saznanja ne olazi o tetnih uinaka po zravlje

Grafiki znakovi

Bojom i simbolom oznaavaju- vrlo jaku otrovnost

- otrovnost

- tetnost

- nagrizajude jelovanje

- naraujude jelovanje

-eksplozivnost

- oksidativnost

- vrlo laku zapaljivost

- laku zapaljivost

- opasnost po okoli

Znakovi opasnosti za otrovnost

T+ : Vrlo jaki otrov

T : Otrov

Xn : tetno

C :Nagrizajude

Xi :Naraujude

E :Eksplozivno


4/40

O :Oksiirajude

F+ :Vrlo jako zapaljivo

F:Lako zapaljivo

N:tvari opasne po okoli

Oznake upozorenja (R oznake)

Odnose se na vrste opasnosti koje postoje ili mogu nastati u prometu otrova i pri rukovanju otrovima

R1eksplozivno u suhom stanju R2udarac,trenje, vatra ili drugi izvori

zapaljenja mogu vrlo lako izazvati

eksploziju

Oznake obavijesti ( S oznake)

Oznake obavijesti odnose se na mjere koje se moraju primjeniti u prometu otrova i prirukovanju otrovima

S1uvati po kljuem S12 - ne smije biti hermetiki zatvoren S21pri rukovanju ne puiti

Oznaavanje opasnih kemikalija

- Novi sustav globalne klasifikacije i oznaavanja kemikalija, Globalni harmonizacijski sustav,odnosno GHS.

- GHS je implementiranu Europu putem CLP Uredbe odnosno Uredbe o razvrstavanju ipakiranju tvari i smjesa .

- Na temelju toga onesen je Pravilnik o razvrstavanju, oznaavanju, obiljeavanju i pakiranjuopasnih kemikalija (NN64/11)

- Prema GHS sustavu temelji se na: fizikalnim opasnostima opasnostima po zdravlje opasnostima po okoli

Akutna toksinost


5/40

tetni uinci nastaju nakon oralne i ermalne primjene jene oze tvari ili smjese ili vie ozau tijeku 24 sata ili nakon udisanja tijekom 4 sata

Razrei opasnosti akutne toksinosti ijele se na :- Akutnu oralnu toksinost- Akutnu dermalnu toksinost- Akutnu inhalacijsku toksinost

Tvari se svrstavaju u 4 kategorije akutne toksinostiPrema opasnostima po zdravlje:

- Nagrizajude za kou, kategorija opasnosti 1- Teka ozljea oka, 1. Kategorija opasnosti- Simbol usklinik- Akutna toksinost,kategorija opasnosti 4- Naraujude za kou- Naraujude za oko- Naraivanje inog sustava- Preosjetljivost koe, kategorija opasnosti 1- Toksinost za ciljan organ-jenokratna izloenost kategorija opasnosti 3- Narkoza

Podjela prema fizikalnim svojstvima opasnih tvari

Prema agregatnom stanju:

- Krute- praine, imovi- Plinovite- plinovi, pare- Tekude- tekudine, aerosoli

Posljedice djelovanja opasnih radnih tvari

- Pri akutnim uincima (kratkotrajnim uincima)- otrovanje, kemijske opekline, guenje zbognedostatka kisika

- Pri kroninim uincima (ugoroni uinci)- bolesti inog sustava, karcinogenost,mutagenost, otrovna za reproukciju, teratogenost, naraujude i alergijsko- odnosno

profesionalne bolesti

Praine

vrste estice veliine o 100 m nastaju pri mljevenju, poliranju, bruenju, gorenju organskih i anorganskih tvari, pri

rukovanju, udaranju i sl.

nemaju tenenciju lebenja u zraku ved se taloe po utjecajem gravitacije

Dimovi


6/40

estice aeroinamikog promjera veliine o 0,5 m nastajunepotpunim sagorijevanjem krutih tvari

- spajanjem para metala s kisikom iz

zraka (oksidi metala) i njihovom

kondenzacijom

ulaze u organizam zajedno sa zrakom putem organa za disanje

Praine i imovi

vede estice zaustavljaju se u nosu i usnoj upljini- ako nisu topljive izbacuju se kaljem i

kihanjem

- ako su topljive u tkivnim tekudinama

kapilarama se apsorbiraju

sitne estice ulaze u pludamali broj se zarava jer izlaze sa

izdahnutim zrakom

srenje veliine zaravaju se u pludima (3-5m)Plinovi

tvari koje su ko obine temperature (200C) i tlaka (101,3 kPa) u plinovitom stanju To je agregatno stanje tvari koje su ugrijane izna kritine temperature, pa se u tekudine ne

mogu pretvoriti ni pod kakvim tlakom

Pare

plinovito stanje tvari koje su u normalnim uvjetima (200C, 101,3 kPa) krutina ili kapljevina(npr. pare kiselina, luina, organskih otapala, ive it)

Mogu se prevesti u krutinu ili kapljevinu porastom tlaka ili smanjenjem temperature Pare su plinska faza onih tvari koje nisu ugrijane izna kritine temperature

Aerosoli ili maglice

kapljice tekudine koje lebe


7/40

nastaju rasprivanjem tekudine (prskanjem, pjenjenjem ili atomizacijom) ili kondenzacijom izplinovitog stanja

Podjela prema kemijskim svojstvima opasnih tvari

prema kemijskim svojstvima:

kiseline i luine te ostale tvari koje jeluju nagrizajude organska otapala i razreivae metale i nemetale organske i anorganske spojeve

Pojela opasnih tvari prema nainu jelovanja na organizam

otrovneuzrokuju akutno i kronino, jae ili slabije izraeno otedenje tkiva i organa korozivneuzrokuju razaranje tkiva naraujude izazivaju naraaj i upalu tkiva, ali ne i razaranje senzibilizirajude potidu razvoj preosjetljivosti fibrogenepotidu razvoj vezivnog tkiva zaguljive uzrokuju nedostatak kisika karcinogeneuzrokuju poremedaj rasta stanica, tj. razvoj karcinoma reprouktivno toksine smanjuju plonost u ovjeka mutageneoteduju genetski materijal uzrokujudi nasljenja genetska otedenja

Posljedica djelovanja

pri akutnim uincima (kratkotrajnim uincima) otrovanje, kemijske opekline, guenje zbognedostatka kisika

pri kroninim uincima (ugoroni uinci) - bolestiinog sustava, karcinogenost, mutagenost, otrovno za

reproukciju, teratogenost (otedenje ploa neroenog

jeteta), naraujude i alergijsko odnosno

profesionalne bolesti


8/40

Karcinogene tvari

IARC

1. grupa: tvari karcinogene za ljude 2.A grupa: tvari ko kojih je moguda karcinogenost po ljude 2.B grupa : tvari za koje se moe pretpostaviti a su karcinogene za ljue 3. grupa : tvari koje nisu klasificirane kao karcinogene za ljude 4. grupa: tvari ko kojih nije moguda karcinogenost po ljue

EU

Kat.1: tvari za koje je dokazano a su karcinogene za ovjeka Kat.2: tvari koje su vjerojatno karcinogene za ovjeka Kat.3 : tvari koje izazivaju zabrinutost zbog mogudeg karcinogenog jelovanja na ovjeka

Tvari toksine za reproukciju

EU

Repr.kat.1: tvari za koje se zna da smanjuju plonost u ovjeka i/ili tvari za koje se zna aizazivaju otedenje ploa

Repr.kat.2: tvari koje vjerojatno smanjuju plodnost u ljudi i/ili tvari koje vjerojatno izazivajuotedenje ploa

Rep.kat.3 : tvari za koje se pretpostavlja da bi mogle smanjiti plonost ovjeka i/ili tvari zakoje se pretpostavlja a bi mogle izazvati otedenje ploa

Mutagene tvari

EU

Kat.1: tvari za koje je dokazano da su mutagene zaovjeka

Kat.2: tvari koje su vjerojatno mutagene za ovjeka Kat.3: tvari koje izazivaju zabrinutost zbog mogudeg

mutagenog jelovanja na ovjeka

Naini ulaska tetne tvari u organizam

inim putevima (inhalacijom, uisanjem) - najuestalije


9/40

apsorpcijom preko koe (ermalno) i sluzokoe probavnim sustavom (ingestijom, gutanjem) rugim nainima (preko placente trunice i r)

Primjeri iz prakse

Tvari tetne po zravlje:- Pogon vrudeg cinanja- radnik dobiva visoku temperaturu zbog udisanja para cinka- U pogonu kemijske pripreme vode- kiselina je raniku prsnula u oi- gubitak vida- U tvornici cipela na odljepljivanje- ljepilo izaziva crvenilo na koi, oteano isanje zbog

uisanja para ljepila i kontakta s koom

- U proizvonji azbesta. Oboljenje pluda- azbestoza zbog uisanja praine azbestaParacelzus (14931541)

sve su tvari otrov jer su sve tvari otrovne kvalitete. neka je tvar otrov samo zbog doze.

Doza

koliina tetne tvari uneene u organizam u oreenom vremenskom intervalu toksie oze variraju o tvari o tvari ak i bezoopasne tvari (kao npr. sol koja je potrebna u svakonevnom ivotu) mogu

uzrokovati bolest ako se konzumiraju u velikim koliinama

Koliina uneene tetne tvari ovisi o:

biolokoj raspoloivosti- io primjenjene oze koji s mjesta primjene ue nepromjenjen uorganizam

brzini apsorpcije ovisna o initeljima o strane tetne tvari i initeljima o strane organizmai nekim rugim initeljima

initelji o strane tetne tvari

koliina tetne tvari ili primjenjena oza topljivost tetne tvari u izluevinama :

- probavnim sokovima u elucu

- slini u ustima

- sluz u nosu

- znoj na koi i r.

prisutnost nekih drugih tvari-(mlijeko, alkohol)


10/40

koeficijent raspojele izmeu lipia i tjelesnih tekudina- aje poatak kako de se neka tvar raspoijeliti izmeu i-oktanola (organsko otapalo koje

odgovara lipidnim stijenkama organizma) i pufera (pH 7,4 koji odgovara uvjetima u ljudskoj

krvi).

-

ako je koeficijent raspodjele > 10tvar je lipofilna i dobro prolazi kroz lipidne barijere uorganizmutvari de se nakupljati u masnom tkivu i to su veze jae imat de proueni uinak- ako je koeficijent raspodjele > 0,1 i < 10 - tvar je amfotermna (prolaz je slabiji nego kod

lipofilnih tvari)

- ako je koeficijent raspodjele < 0,1 - tvar je hidrofilna (ne prolazi kroz tjelesne barijere)- druga svojstvanpr. korozivnost - agresivne kemikalije oteduju sluznicu i ogoljuju kapilare

na mjestu kontakta pa se apsorpcija ubrzava

debljina i kvaliteta barijeresluznice ili koesvako otedenje ili bolest koja smanjujekvalitetu barijereolakava apsorpciju tetne tvari kroz kou

povrina barijere preko koje se odvija apsorpcija. povrina eluca mala pa nije bitna ko

apsorpcije u probavnom sustavu

kvaliteta kontakta otopine tetne tvari i barijere - ako je tetna tvar uklopljena u hranuvelikog volumena , samo onaj io koji je izravno uz stijenku crijeva moe prolaziti kroz

barijeru.

u crijevu - intenzivno mijeanje hrane kvaliteta kontakta dobra

u elucu slabo mjeanje hranekvaliteta kontakta loija

vrijeme izloenosti barijere tetnoj tvariue vrijeme veda koliina apsorbirane tvari prokrvavljenost i protok krvi s druge strane barijere- najveda prokrvaljenost pluda, crijeva

sluznica nosa, te usna upljina

koliina i sastav tjelesnih izluevina- dinim putevima- Apsorpcijom preko koe- Probavnim sustavom- Drugim nainima

Ulazak tetne tvari probavnim sustavom

pri inhalaciji - oreena koliina otrova se zari na sluznici gornjih inih putova pa segutanjem unosi u gastrointenstinalni sustav

kontaminiranim rukama puenjem cigareta tijekom jela za vrijeme rada


11/40

moe se sprijeiti : primjenom minimalnih higijenskih normi (redovito pranje ruku poslijeraa, ne puenje tijekom raa i ne konzumiranje hrane)

u profesionalnim uvjetima je sekundarna pojavaVano je sprijeiti olazak otrova iz eluca u crijevo:

povradanjem ( nije ozvoljeno ko organskihotapala - eem pluda) - purgativimasmanjuje se vrijeme apsorpcije - sorbensimaaktivni ugljensmanjuje se koncentracija

Korozivne tvari i organska otapala - oteduju kou i prolaze kroz ronati sloj koe, preko pora, uz

korijen lake i preko lijeza (znojnice, lojnice itd.)

Unoenje tetne tvari inim sustavom

Dini sustav: ijelovi tijela o nosa o alveola kroz koje zrak ulazi u pluda

plinovi obro topljivi u voi jelovat de naraljivo na gornje ine putove i rijetko dedospjevati do alveola izazivaju naraivanje , kaalj, spazam ne ulaze u krvotok

slabo topljivi u vodi (NOx) neznatno jeluju na gornje ine putove,proiru o alveola -izazivaju snane lokalne uinke o eema pluda i smrti ne ulaze u krvotok

pare hlapivih tvari (organska otapalalipofilne tvari) apsorbirat de se u pludima i ulaze ukrvotok

praine topljive u tjelesnim tekudinama- velike estice apsorpcija u nosu- sitne estice apsorpcija u pludima

Mjesto jelovanja tetnetvari

lokalno

- na mjestu oira tetne tvari- kontakt koe s kiselinom ili luinom- kontakt pluda s plinovima NO3, ozon, fozgen

sistemsko- kemijska tvar ulazi u krvotok- krvni optok je prenositelj tvari do ciljanog organa

konzumiranje alkohola - uinci na nervnom sustavu, jetri uisanjem CO na nervnom sustavu i

srcu

Opasnost


12/40

vjerojatnost a de neka tvar po oreenim uvjetima tetno jelovati na organizam(npr.profesionalan rad s insekticidima, svakodnevno konzumiranje alkohola)

Sigurnost

vjerojatnost a neka tvar po oreenim uvjetima nede tetno jelovati na organizam obuhvada mjere i ogranienja koja bi trebala sprijeiti jelovanje otrova

(npr. pri prskanju vodnjaka insekticiima propisane su stroge mjere zatite)

Rizik

R = O x T x D

Rrizik ( smanjuje se smanjivanjem unijete

oze, akle to boljom zatitom na rau)

Oopasnost (moe se smanjiti zamjenom tvari)

Tizloenost (smanjivanjem vremena raa)

Doza otrova (prestankom raa s tetnom tvari)

Praine i imovi

Prema djelovanju na zdravlje dijele se na:

- otrovne praine iz pluda prelaze u krv

- otapaju se i dolaze do pojedinih organa

poremedaj normalne funkcije i bolesti

- tetne praine uzrokuju promjene na pludima i pludne

bolesti

- praine sa naraujudim jelovanjem narauju

sluznicu oiju i inih puteva tako to te

praine s vlagom u sluznicama stvaraju kiselinu i luinu

praine koje izazivaju alergijske pojave koa ili cijelii organizam praine bez posebnog jelovanja nemaju ni jedno od navedenih djelovanjanajee se

susreu tetne praine-

- zaravaju se u pludima - uzrokuju promjene koje


13/40

izazivaju pludne bolesti

taloenje praine u pluima - pneumokonioza uisanjem praina anogranskog porijeklauahnute estice izazivaju fibrozu

fibroza- proces zamjene parenhimskog tkiva vrstim vezivnim tkivom kao posljeica kronineupale uslije ega olazi o poremedaja ifuzije plinova i ventilacije

- novonastalo tkivo moe potpuno razoriti grau pluda

Pneumokonioze

prema uzroniku razlikuju se pneumokonioze uzrokovane :

prainom silikata azbestoza,kaolinoza prainom kvarca silikoza, silikotuberkuloza prainama metala aluminoza, sideroza, stanoza,

baritoza, pneumokonioza uzrokovana kromom

pneumokonioza kopaa ugljena

Azbest

Najznaajniji :

serpentin azbestmagnezijev silikat amfibolni azbestsilikati magnezija,kalcija, natrija i eljeza

Serpentin azbest (krizotil)

vlakna jaka i elastina , au se presti koristi se za :- izrau vatrostalne ojede i obude- za elektrine i toplinske izolacije- za proizvonju krovne ljepenke (smjesa portlan cementa i azbesta valjana u plode, valovitu

ljepenku, crepove u bojama)

- maske za vatrogasce i osobe koje rade pri visokim temperaturama

Amfibolni azbest (krocidolit)

minerali tremolit, amozit, aktinolit, krocidolit vlakna su deblja, krta i ne daju se presti otpornija su prema kemikalijama i toplini


14/40

koriste se pri izrai kemijskih filtara, kao punila za boje i kauuk, kiselootpornih premaza itIzloenost praini azbesta

profesionalna domicilna vicilna komunalna

Profesionalna izloenost

radnici u preradi azbesta izradi azbestno-tekstilnih proizvoda proizvonji koionih oplata postavljanju izolacijskih traka u brodogradnji poizvodnji azbestno-cementnih proizvoda remontu brodova ruenju starih graevina

Domicilna izloenost

izloenost ukudana ranika s azbestomVicilna izloenost

onosi se na tvorniko oneidenje okoliaKomunalna izloenost

oneidenje ivotnog okoliatetni uinci azbesta

karakteristina struktura azbesta (oblik iglica) omogudava mu a se nakon inhalacije zabaa upludne membrane i tako ovoi o kroninih upala i fibroze

s azbestozom se povezuje karcinom pluda, mezoteliom pleure i karcinom ebelog crijevaSimptomi azbestoze

oteano isanje, najprije ko jaih napora, potom ko blaih i na kraju ak i prilikommirovanja, kaalj, gubitak na teini, stezanje u prsitu, osjedaj guenja te opda iscrljepljenost i

bolest uglavnom zavrava smrdu

obino je potrebno 10 do 30 godina do pojave prvih simptoma


15/40

IARC

svrstala u karcinogene 1. kategorije EU onijela je oluku o potpunom iskljuivanju azbesta iz uporabe o 2005.goine kao zamjena za azbest koriste se vlakna staklene vune, kamene vune, vune o ljake,

keramika vlakna, umjetna organska vlakna

Problemi s azbestozom

javnozdravstveni problem u Splitsko-almatinskoj upaniji u tvornici Salonit koriten je u proizvonji azbestocementa pa azbestoza zauzima 17% o

svih profesionalnih bolesti od 1990-2000.godine

Glina

smjesa alumosilikata i raznih primjesa, kao to je kvarc, kalcijevi spojevi it koristi u proizvodnji keramike, porculana i vatrostalnih opeka, u tekstilnoj industriji, industriji

plastinih masa, inustriji papira i elektrotehnici

Kaolinoza

pneumokonioza uzrokovana uisanjem praine gline nastaje zbog SiO2koji se nalazi u glini oboljevaju radnici u industriji keramike i porculana simptomi - zamor pri naporu, bol u grudima i kaalj

Silicij dioksid (SiO2)

nalazi se u vedini stijena koje grae Zemljinu koru postoji vie oblika silicij ioksia a najopasnije estice o kojih ljui oboljevaju su kvarc,

kristobalit i tridimit

SiO2svrstan je u 1.kat.kar. tvari


16/40

Izloenost silicij ioksiu

rudari radnici u kamenolomima i na drobilicama kamena radnici u proizvonji amotnih opeka, keramike, porculana i cementa ljevai radnici na poslovima pjeskarenja i poliranja, staklari, kamenoresci, zubotehniari i r.

tetni uinci silicij ioksia

slicij ioksi je toksian za sluznice pluda koje reagiraju upalnim reakcijama posljedica kojih jefibroza pluda silikozakronina i akutna

Kronina silikoza

nastaje nakon ugogoinje izloenosti (10 goina ili vie) relativno niskim koncentracijamapraine

prvi simptomi su oteano isanje, i kaalj otkriva se rengenskim pregleom pluda pri demu se otkriva obilje malih zatamnjenja (


17/40

manifestira se plitkim ahom, groznicom, oteanim isanjem, kaljom, slabodu, gubitkomtjelesne teine i smrdu

Praina ugljena

ako ne sari sloboni silicij ioksi, smatra se inertnom prainom

nakuplja se oko bronhiola i ne uzrokuje jau reakciju rasporeuje se po pludima to se na rengenskom snimku uoava u obliku sitnih mrlja

Pneumokonioza kopaa ugljena

nastaje uisanjem praine ugljena koja sari kristalinini silicijev ioksi nastaje tei oblikbolesti tzv. progresivna masivna fibroza

velika poruja pluda (promjera najmanje 1 cm) postaju oiljkasto promjenjena oiljkavanje unitava pludno tkivo i krvne ile u pludima katkada se javljaju i promjene na zglobovima u obliku reumatskog artritisa (Caplanov

sindrom)

bolest se javlja kod rudara u rudnicima sa podzemnim kopom nakon 10 do 15 godina radaPraina metala i njihovih spojeva

Praina aluminija

izloeni su:

- radnici na kopanju i mljevenju rude boksita- radnici pri zavarivanju aluminija i njegovih legura- ranici pri idenju alumijskih oljevaka- radnici u industriji boje- pri pravljenju posua i legura

Aluminoza

stvaranje egenerativnog vezivnog tkiva na pludima smatra se a je posljeica mehanikog naraaja estica praine i kemijskog jelovanja

aluminija na tkivne bjelanevine

javlja se poslije 10 i vie goina ekspozicije priznaje se kao profesionalno oboljenje ko svih raova pri kojima se razvija praina aluminija

i njegovih spojeva

Praina eljeza

izloeni su :


18/40

elektrozavarivai graveri ljevai ranici na poliranju eljeza

Sideroza

oboljenje uslije uisanja praine eljeza uahnute estice ijelom se izbacuju putem kalja, ijelom su fagocitirane o strane

makrofaga i transportirane limfnim suovima u limfne lijeze a ijelom se taloe u pludima

pri emu ne izazivaju fibrozu

se otkriva raiolokim snimanjem - blaga zasjenjenja na pludima veliine 1 3 mm koja sepovlae nakon prestanka ekspozicije praini

Praina kroma

izloeni su:

radnici u proizvodnji kromata i bikromata

naraujudi i alergoloki uinak na sluznicu respiratornog sustava uslije ega olazi opojave rinitisa, bronhitisa, pneumonije odnosno astme

proces moe zahvatiti i pluda to de se manifestirati kromnomfibrozom (karcinom pluda) amoe rezultirati i karcinomom bronha spojevi esterovalentnog kroma

Praina kositra

stanoza- uisanjem para i praine oksia kositra pluda oboljelih su crna ili tamno siva, mreasta, posuta voridima veliine o 5 mm prestankom ekspozicije moe odi o spontanog povlaenja promjena

TETNI UINCI ORGANSKIH PRAINA

Praina pamuka, konoplje, lana ili jute

Izloeni ranici:

-berai pamuka, konoplje, lana ili jute

-radnici na njihovoj preradi

-ranici na idenju i emontai strojeva za njihovo preidavanje

na poetku izloenosti suhi kaalj, suhoda grla, kihanje, glavobolja i poneka povienatemperaturas vremenom simptomi nestaju


19/40

nakon dugotrajne izloenost- simptomipodraajni kaalj, stezanje u prsima, smetnjedisanja to prelazi u kronini bronhitis sa sluzavognojnim ispljuvkom i promjenama na

pluima u smislu fibroze

kronino oboljenje dinih putova - bisinozaPraina itarica

izloeni ranici:

- u mlinovima za ito i stonu hranusimptomi - trajan kaalj, hripanje i pojaana sekrecija

Praina pljesnivog sijena

Izloeni ranici :na poljoprivrednim dobrima

izlaganje pljesnivom sijenu koje sare spore termofilnih bakterija (aktinomicete) izaziva

hipersenzitivni pneumonitis -farmerska pluda

simptomi - temperatura, groznica, malaksalost i kaalj

Praina rveta

Izloeni ranici:- u drvenoj inustriji na poslovima bruenja i poliranja

narauje sluznicu inog sustava ko ueg uisanja praine etinjaa bronhitis praina iz poroice mahagonija,bukva, hrast

karcinogena za gornje ine puteve- sinuse

kone bolesti kontaktni dermatitisPraina edera i brana

praina eera ermatitis, tetno jelovanje na zube praina brana- dermatitis, astma

OSTALE PRAINE

Prainastaklene i mineralne vune

upotrebljavaju se kao izolacioni materijal u elektrotehnici, kao termiki izolator, kao akustikiizolator velikih dvorana

kod rada nastaju sitne iglicenarauju kou i sluznice oiju i nosa- na koi crvenilo, peckanje i upalne procese


20/40

- pod noktimaupale (zanoktice)

- na prstimadermatitis, pojava bradavica

- udisanjembronhitis

Ne uzrokuju pneumokoniozu s fibrozom plua !!!

Praina stakloplastike

bruenjem i poliranjem stakloplastike izazivaju polimersku groznicu (kod poliestera i epoksida)visoka temperatura, bolovi u tijelu,

kaalj, oteano isanje

bolest traje jean an, ne izaziva vede smetnje ako se ne ponavlja ako se ponavljabronhitis stakloplastika sa polivinil kloridomko ue izloenosti bolesti na pludima u smislu fibroze

Trovanje Metalima

apsorpcija - otrovanjeiva (Hg)

Izloeni ranici:

pri metalurkom dobivanju elementarne ive u industriji mjernih instrumenata (termometara i barometara) u proizvodnji ivinih svjetiljki u farmaceutskoj industriji i medicini pri proizvodnji i primjeni ivinih amalgama, eksploziva kao fungicidza zatitu drveta, konzerviranju biljaka i ivotinja

Elementarna metalna iva (Hg)

isparava ved na sobnoj temperaturi unosi se inhalacijom unos preko koe i igestivnim putem je zanemariv metalna iva nakon apsorpcije u eritrocitu se oksiira u vovalentnu ivu, vee za eritrocit i

transportira o bubrega, jetre, stijenke tankog crijeva, miia, slezene, srca, pluda i CNS

Anorganski spojevi ive

unose se udisanjem i vrlo malo preko probavnog sustava (oko 10%) nakon apsorpcije veu se za proteine plazme i transportiraju o bubrega


21/40

Organski spojevi ive

unose se uisanjem, mogu se apsorbirati i preko probavnog sustava (bioloka raspoloivost90%) i preko koe

nakon apsorpcije transportiraju se u jetru pri emu se ovaja organski io o vovalentnogiona ive koji se vee za proteine plazme i eponira u bubrezima

Toksinost ive

korozivno jelovanje na sluzokou RES i GIS otedenje nervnog sustava otedenje bubrega

Znakovi trovanja ivom

akutno trovanje parama ive: kaalj, bol u gruima i trbuhu, metalan okus u ustima,povradanje, krvava stolica, slabost, rhtavica, u teim sluajevima eem pluda i smrt

kronino trovanje: slabost, malaksalost, gubitak apetita i teine, metalni okus u ustima,upale desni, klimanje i ispadanje zubi

Olovo (Pb) i njegovi spojevi

Izloeni ranici u:

- talionicama, ljevaonicama, industriji akumulatora (najea trovanja)- industriji nafte (olovni tetraetil i tetrametildodaju se benzinu kao detonatori)- gumarskoj inustriji i proizvonji elektrinih kablova- proizvodnji boja i lakova- proizvodnji olovnog stakla- keramikoj inustriji- u tamparijama

Unosi se udisanjem, a preko koe moe se unijeti tetrametil i tetraetil olovo. Nakon apsorpcije

transportira se krvlju, najvedim ijelom vezano za eritrocite. 90 % deponira se u kostima a manja

koliina u mekim tkivima (jetra, bubreg)

Toksinost olova

posljeica interakcije olova sa raznim enzimima pri emu enzimi gube svoju funkciju anemija- zbog otedenja eritrocita encefalopatijazbog poremedaja funkcije enzima u neuronima


22/40

otedenje jetre, bubrega i kostiju saturnizamprofesionalno oboljenje olovom

Znakovi trovanja olovom

kod akutnog trovanja: -- grevi u eludcu- encefalopatija (oboljenje mozga)smuenost,

zbunjenost do kome i smrt

ko kroninog trovanja kumulativni otrovbolest se javlja nakom nekog vremenaizloenosti

- slabokrvnostjer spreava izgranju hemoglobina

- otedenje perifernih ivaca - posebno izraeno na rukama

- otedenje bubrega i jetre

Nikal (Ni) i spojevi nikla

bijeli, srebrnasto sjajni metal koji se lako polira, zavaruje, valja i izvlai u ice otporan je na atmosferilije, luine i mnoge organske spojeve Izloeni ranici:- pri niklovanju metala- u proizvonji legura sa eljezom, bakrom i kromom- u galvanizaciji- pri izradi nikl- kadmijevih baterija- pri bojenju stakla i izrai keramikih glazura i emajlaUnosi se udisanjem, moe se unijeti i probavnim sustavom. Apsorbirani nikal transportira se

plazmom i akumulira u pludima, regionalnim limfnim vorovima, jetri, bubrezima i mozgu.

Toksinost nikla

iritativno jelovanje na kou i sluzokou res. sustava i oka alergijsko jelovanje na kou karcinogeno djelovanje


23/40

Znaci trovanja niklom

akutno trovanjeiritacija koe i sluzokoe- pri ekspoziciji visokim koncentracijama topljivih soli nikla

kronino trovanjekontaktni dermatitis

erozija nosne pregrade

fibroza pluda

maligna oboljenja respiratornog sustava

karcinom sinusa, nosa i pluda

Krom (Cr) i spojevi

Izuzetno tvrd i sjajan metal otporan na korozijuIzloeni ranici:

u talionicama pri izradi legura

pri kromiranju i galvaniziranju metalnih dijelova

u tekstilnoj i koarskoj inustriji pri bojanju i tavljenu

u proizvodnji boja i cementa

esterovalentni krom (Cr6+)

apsorbira se u gornjim ijelovima respiratornog sustava i preko koe istribuira se u jetru, slezenu, miide, masno tkivo i kosti

tetno jelovanje esterovalentnog kroma

iritativno i alergoloko jelovanje na kou i sluzokou otedenje bubrega otedenje jetre otedenje miokara otedenje krvotvornih organa karcinogeno djelovanjekarcinom pluda


24/40

Mangan (Mn) i negovi spojevi

srebrnasto-bijel metal neophodan je za pravilan razvoj kostiju i funkciju CNSIzloeni ranici:

- pri eksploataciji i preradi ruda mangana- pri proizvonji visokokvalitetnog elika, legura aluminija i bakra- pri zavarivanju legura mangana- u kemijskoj ind.proizvodnja kalij permanganata- proizvodnji stakla, keramike

u poljoprivrediaditiv u hrani za stoku i perad, umjetnom gnojivu

Unosi se uisanjem, ali je mogude i apsorpcija koom i probavnim sustavom. Krvotokom se istribuira

u mozak, jetru, bubrege, miide i crijeva.

tetno jelovanje mangana

oteduje CNS iritira kou i sluzokou respiratornog sustava i oka pri ekspoziciji solima mangana oteduje bubrege i jetru oteduje krv i krvotvorne organe

Ljevaka groznica

nastaje kao posljeica uisanja imova ili para oksia cinka, bakra a moe i oksia kamija,aluminija, antimona, ive, nikla, selena, srebra i berilija

simptomi se ne pojavljuju ako su kratki intervali izmeu ekspozicije bolest se javlja prvog dana nakon prekida ekspozicije od nekoliko danagroznica uponejeljak nakon latencije od 48 sati javljaju se simptomisimptomi:

- bolovi u miiima, nelagonost, groznica, malaksalost i iscrpljenost, nagon na povradanje,bolovi u trbuhu, poviene temperatura i o 390C

- drhtavica traje 1-3 h iza ega se ranik bui potpuno oporavljen


25/40

TROVANJE NEMETALIMA

Arsen (As) i spojevi

nemetal, javlja se u dvije alotropske modifikacijeuti i sivi arsenovodik (arsin)otrovan, bezbojan plinIzloeni ranici:

- u talionicama Ag, Cu, Pb, Ni i Sn- arsen je primjesa u njihovim rudama- pri konzerviranju koe, krzna i rveta- proizvodnji stakla, emajla i boja- proizvodnji pesticida- industriji bojnih otrova

Spojevi arsena apsorbiraju se preko pluda, probavnog sustava i koe,a deponiraju se u jetri,

bubrezima i pludima.

tetno jelovanje arsena

remeti stanino isanje oteduje krv i krvotvorne organe oteduje nervni sustav otedujejetru, bubrege i srce oteuje sluzokou respiratornog sustava i oka djeluje karcinogenokarcinom koe, jetre, leukemija i limfom

Fosfor (P) i njegovi spojevi

bijeli fosformeka tvar koja fluorescira Isparava na sobnoj temperaturi pri emu nastaju parefosfor-trioksida crveni fosfortamnocrveni prah, ne isparavaIzloeni ranici:

- pri proizvodnji fosfora- u pirotehnici- u industriji fosfornih gnojiva- u industriji pesticida (organofosforni spojevi)


26/40

- u inustriji ibica, celuloze i papiratetno djelovanje fosfora

blokaa staninog isanja nekroza jetre, bubrega i miokara, otedenje krvotvornih organai krvi,otedenje nervnog sustava, eem pluda,krvarenja u GIS

otedenje kostiju (osteoporoza, ekalcifikacija) otedenje koe - opekline- pri kontaktu s bijelim fosforom iritacija sluzokoe RES-a i GIS-apri ekspoziciji fosfornim oksidima i halogenidima

TETNO DJELOVANJE PLINOVA

PLINOVI

nastaju na mnogim radnim mjestima u industriji - zavarivanje, plinsko rezanje, ukotlovnicama kao produkti sagorjevanja, u ljevaonicama, ko oedenja rashlanih sustava it.

plinoviti otrovi raspreni u zraku unose se u organizam - inim putevima

- preko oiju

- koe

- prema djelovanju na organizam plinovi se mogu podijeliti na:

Nadraljivce- gornjih dinih putova- donjih dinih putova Zaguljivce- inertne- kemijske Anestetici Ostali otrovni plinovi

Naraljivci gornjih inih putova

dobro topljivi u vodi (Cl2, SO2, NH3) toksine efekte izraavaju na gornjim inim putovima pri kontaktu s vlagom tkiva nastaju ogovarajude kiseline ili luine koje u zavisnosti o

koncentracije stvaraju jai ili slabiji naraaj sluzokoe


27/40

Klor

Vrlo jak, reaktivan plin, neugonog mirisa koji gui i narauje pa se osjeti ved ko niskihkoncentracija. Po tlakom prelazi u uto-zelenkastu tekudinu tekudi klor. Tekudi klor priisparavanju s vlagom stvara kloridnu i hipokloridnu kiselinu.

Izloeni radnici:- Pri proizvodnji klora elektrolizom iz natrij klorida- U kemijskoj i farmaceutskoj industriji- Pri kloriranju vode u vodovodima i bazenima- Pri dezinfekciji voda- U industriji papira, tekstila i drva.

Unosi se u organizam inhalacijom. U kontaktu s tkivom i vlagom nastaje koridna i hipokloridna

kiselina koja se dalje razlae na HCl i nascentni kisik. Obje kiseline jeluju nagrizajude, a kisik kojinastaje djeluje oksidativnopredstavlja protoplazmatski otrov.

tetni uinci klora- Iritativno djelovanje na kou i sluzokou RES-a i oka.- U visokim koncentracijama uzrokuje refleksni spazam larinksa i bronhija sa paralizom

disanja, a refleksno zaustavlja rad srca.

- Kod kroninog trovanja klorom ranika treba trajno iskljuiti iz kontakta s klorom,prainom i tvarima koje narauju ine puteve.

- Pri lakoj izloenosti kloru olazi o kalja, bol u pludima, munine, te glavobolje.- Tekudi klor izaziva opekline i smrzotine na koi plikovi.

Amonijak (NH3)

Sirovina u proizvodnji umjetnih gnjojiva i drugih kemijskih sredstava, te kao rashladnimedij.

Narauje i ari nos, usta i grlo uzrokujudi kaalj i teko isanje. Uisanje amonijaka moe iritirati pluda, te uzrokovati kaalj i kratkodu aha, a ponovljena

izloenost ovoi o bronhitisa. Visoke koncentracije uzrokuju eem pluda i zastojdisanja (smrt).

U smjesi sa zrakom je zapaljiv i eksplozivan.

sumpor (IV) oksid, SO2

nastaje ko mnogih inustrijskih procesa, ko pucanja kanalizacije ili hlanjaa bezbojan, prooran plin, tei o zraka maksimalno dopustiva koncentracija u radnom prostoru iznosi max. 2 ppm


28/40

sa vlagom stvara sulfitnu kiselinu koja djeluje korozivno narauje sluznicu oiju, koe i inog sustava upala nosnih sluznica, suhoda grla, kaalj i

konjuktivitis

kod udisanja viih koncentracija edem plua s periodom latencije razliitog trajanja

Neke osobe imaju sposobnost prilagoavanja jelovanju SO2tj. dobro podnose male koncentracije

SO2u zraku, druge su preosjetljive i na male koncentracije

sumpor (VI) oksid, SO3

otputa se zagrijavanjem H2SO4 oduzimanjem vlage i hlaenjem postaje vrsta kristalna tvar koja proizvoi pare proornog

mirisa

koristi se za izbjeljivanje svile u reakciji s vodom pretvara se u H2SO4koja djeluje jako korozivno oteduje zubnu caklinu ostali uinci kao i SO2

Naraljivci onjih inih putova

slabije su topljivi u vodi (oksii uika, fozgen, ozon) toksinost ispoljavaju na onjim inim putovima na alveo-kapilarnoj membrani olazi o otedenja stanica alveola i kapilara vrlo visoke koncentracije naraljivaca ovoe o refleksnog spazma laringsa i bronhija,

paralize disanja i refleksnog zaustavljanja srca

Duini oksii (nitrozni plinovi)

Smjesa oksia uika u razliitim omjerima. Smjesu ine uik oksi N2O (plin bez boje, mirisa,slatkastog okusa, izaziva veselo raspoloenje).

Duik (II) oksi NO (bezbojan i vrlo otrovan plin) Duik (III) oksi N2O3 (postoji samo kao vrsta tvar) Duik (IV) oksi uik tetraoksi (crveno smee boje, otrovan) Duik (V) oksi N2O5


29/40

Izloeno mogu biti radnici :

pri proizvodnji anilinskih boja pri proizvodnji fotografskih filmova pri proizvodnji duinih gnojiva pri elektrozavarivanju pri eksploziji mina pri sagorijevanju uglja, drveta i papira pri radu diesel motora pri poarima u silosima

Duini oksidi (nitrozni plinovi)

prodiru kroz respiratorni trakt gdje s vlanom koom sluzokoe stvaraju nitratnu(HNO3) i nitritnu kiselinu (HNO2)

ova reakcija se zbog slabe topljivosti duinih oksida u vodi, vie odvija u donjimdinim putovima

tetni uinci nitroznih plinova

nemaju izrazito nadraujue djelovanje na gornje dine putove i oi pa se moeudahnuti u opasnoj koliini a da se ne osjeti

kronino izlaganje potekoe pri udisanju i funkcioniranju plua javlja se hripanjei kaalj sa izbacivanjem sluzi, opa slabost, neurovegetativne smetnje, erozija zubne

stakline

akutno izlaganjeslabost, kaalj, teko disanje,glavobolja, groznica, munina

i povraanje a u teim sluajevima

kolaps i smrt

znaci otrovanja mogu se pojaviti 24 sata nakon udisanja

Najopasniji NO i NO2

Izloeni ranici: Pri proizvonji anilinskih boja, fotografskih filmova, uinih gnjojiva, elektro zavarivanju,

ekspoziciji mina.

Sagorijevanju uglja, drveta i papira Pri rau izel motora, poara u silosima

Unose se u organizam kroz respiratorni trakt gdje s vlagom sluzokoe grade nitratnu (HNO3) i nitritnu(HNO2) kiselinu. Ova reakcija se zbog slabe topivosti uinih oksia u voi vie ovija u onjiminim putevima. Nemaju izrazito naraujude jelovanje na gornje ine puteve i oi pa se moeudahniti u opasnoj koliini a a se ne osjeti.


30/40

tetni uinci

Kronino izlaganjepotekode pri uisanju i funkcioniranju pluda, javlja se hripanje i kaalj saizbacivanjem sluzi, opda slabost, neurovegetativne smetnje, te erozija zubne cakline.

Akutno izlaganjeslabost, kaalj, teko isanje, glavobolja, groznica, munina i povradanje, a u teimsluajevima kolaps i smrt.

znaci trovanja: mogu se pojaviti 24 sata nakon udisanja.

Ozon (O3)

Plin plaviaste boje, otrog mirisa, tei o zraka, jaki oksians. Nije zapaljiv, ali moe snano reagiratisa mnogim tvarima uzrokujudi poar i eksploziju s reducensima.

Moe se pojaviti u malim zatvorenim prostorima pri zavarivanju i plinskom rezanju jer

nastaje iz kisika iz zraka pod djelovanjem UV zraenja , nastaje u blizini UV svjetiljki, u

blizini visokovoltanih elektrinih ureaja, potencijalna je opasnost avijatiarima koji lete na

velikim nadmorskim visinama

Izloene osobe:

- pri zavarivanju i plinskom rezanju u malim prostorima- radnici na izbjeljivanju u tekstilnoj industriji- ranici na fotokopirnim ureajima, te laserskim i raarskim ureajima- radnici pri dezinfekciji vode ozonom- avijatiari koji lete na velikim namorskim visinama

tetni uinci

- male koncentracijeovoe o laganih smetnji kao to su glavobolja, prenje u oima,iritacija svih sluznica, posebno respiratornog trakta, te umor i pospanost.

-

Visoke koncentracijedovode do edema pluda i krvarenje iz pluda.

Fozgen (COCl2)

Bezbojan plin, pri niskim koncentracijama mirie na svjee sijeno, a pri visokim na trulo vode ilipljesnjivo sijeno. U reakcij s vodom je nestabilan i nastaje CO2 i HCl, a pri visokoj temperaturi i na

svjetlosti CO i Cl2. Jean o najtoksinijh inustrijskih otrova.

Izloeni ranici:- Pri proizvonji ketona, poliuretana, kauuka i plastinih masa, boja i plastinih masa- Pri omadivanju metala uz pomod kloriranih ugljikovoika.


31/40

tetni uinci Na sluzokoi donjih respiratornih puteva razlae se na CO2 i HCl Kloridna kiselina izaziva edem pluda, to obino zavrava smrdu jer uz eem pluda nastaje i

naglo zatajivanje krvotoka. Ka je razvijen eem pluda, otrovani poplavi i obije vrlo brz puls.

Visoke koncentracije fozgena su citotoksinei izazivaju blokadu mnogih enzima u reakcijamasa raznim grupama proteinasmrt.

Ostali plinovi

Kisikuisanje istog kisika moe ovesti o tekog otedenja zbog nakupljanja O2 uorganizmusmiptomi: glavobolja, delirij i koma.

Tekudi kisik stvara opekline na koi i razara tkivo.Fosfin (PH3)

Plin mirisa na enjak pa se moe osjetiti ved pri niskim koncentracijama.Izloeni ranici:

- Pri fumigaciji povrda i itarica- Pri rau s vrudom fosfornom kiselinom- Pri zavarivanju (acetilen oneiden fosforom)

Sistemski je otrov koji jeluje otrovno irektno na stanicu, otrovanje nastupa ved ko koncentracijeod 0,5 mg/L zraka.

tetni uinci

- Iritira mukozne sluznice- Uzrokuje gastrointestinalne smetnje- Edem pluda, ija posljeica moe biti i smrt.

Arsenovodik, Arsin (AsH3)

Bezbojan plin, mirisa na enjak.Izloeni ranici:

- U inustriji poluvoia, nastaje kao nusproukt gje go nascentni voik oe u oir strivalentnim arsenom.

- Pri taljenju i rafinaciji metala, zavarivanju metala.- Jean o najjadih krvnih otrova, otrovanja arsinom imaju visoku smrtnost. Vee se za

hemoglobin u eritrocitima pa unitava crvene krvne stanice.

tetni uinci- Simptomi trovanja: opda slabost, glavobolja, munina, povradanje, grevi u trbuhu.- Pojava utice nakon rugog ili tredeg ana mokrada postaje crvena, a otrovani esto

prestaje mokriti.

- Otrovani umire zbog nakupljanja voe u pludima, zatajivanja srca i bubrega.


32/40

Kemijski zaguljivci

Kemijski zaguljivciveu se na neke o struktura u organizmu (krvna tjeleca, enzime i sl.) i tako

onemoguduju ovoljan pristup kisika stanici tkiva posljeica je poremedaj staninog isanja

(vezanje kisika sa hranjivim tvarima iz organizma)posljedice su najprije vidljive na glavnim

organima srcu i mozgu

Glavni predstavnici: CO, HCN, H2S

Ugljini monoksi, ugljik(II)oksi (CO)

Zapaljiv, eksplozivan, bezbojan plin, laki o zraka, koji nastaje nepotpunim izgaranjem organskihtvarizemni plin, mazut, drvo.

Izloeni ranici: U metalurgiji, runicima, kovanicama Pri destilaciji uglja, nafte i derivata Pri autogenom zavarivanju U proizvodnji papira, formaldehida i karbida U ahtovima Praonicama, kuhinjama, kupaonicama na butan plin

Ima ga i u ispunim plinovima automobila

U organizam se unosi inhalacijom, a smanjuje dovod kisika u tkiva. Brzo difundira kroz alveo-

kapilarnu membranu i u eritrocitima se vee za hemoglobin stvarajudi karboksi-hemoglobin koji nije ustanju a vee i preaje kisik pa se smanjuje opremanje kisika u tkiva. Takoer blokira staninodisanje.

Dio CO koji je ostao ne otopljen u plazmi difunira u tkiva, naroito u ivano i miidno tkivo gje sevee na enzime i remeti stanino isanje.

Simptomi trovanja ugljinim monoksiom

-

Jaka glavobolja obostrano sljepoono, opda slabost, a kasnije i nesvjestica- Ako se unesredeni ne izvee na svjezrak dolazi do kome i smrti

CO spaa u 1. skupinu tvari toksinih za reproukciju tj. teratogen je. Dobro prolazi kroz placentnubarijeru i ima visoki afinitet za fetalni hemoglobin.

Eliminacija se ovija preko pluda.

Kod lakih trovanjaosobu izvesti na svje zrak Kod teih trovanjapotrebno povedati pritisak zraka u atmosferi koju ovjek uie pomodubarokomore.


33/40

Cijanovodik (HCN)

Mirisa po gorkim baemima, ali ga ne moe osjetiti 30% o 50% osoba. Javlja se u poarimagdje gore organske tvari koje sare uik (vuna, svila, najlon i sl.).

Unosi se apsorpcijom preko pluda i koe. Kemijski je zaguljivac jer se vee na eljezohemoglobina u citokromu.

Prvi znaci trovanja na sreinjem ivanomsustavuglavobolja, munina, povradanje islabost, a ko ue izloenosti ili ko vedih koncentracija grevi, koma i smrt

Sumporovodik (H2S)

Nastaje kao nusprodukt raspada organskih tvari pa se javlja u naftnoj industriji, industrijiguma i ko idenja tankova tekudih ili plinovitih fosilnih goriva.

Ima intezivan miris ved pri koncentraciji o 0,2 o 0,3 ppm, pa o akutnog trovanja moe odijeino ko ne kontroliranog isputanja plina. Unosi se apsorbiranjem preko pluda, ok se organski sulfiiapsorbiraju i probavnim

sustavom.

Inertni zaguljivci

svojim prisustvom u atmosferi smanjuju parcijalni tlak kisika pa dolazi do uguenjazbog nedostatka kisika u udahnutom zraku

postaju opasni kada koncentracija kisika padne ispod 17% posljedica je takoer otean pristup kisika do staninog tkiva uzrokuje oteano disanje, muninu, glavobolju, komu i smrt predstavniciCO2, N2, Ar, H2, metan i dr.

ugljik (IV) oksi,(ugljini ioksi), CO2

plin bez boje, blagog kiselog okusa, tei o zraka i ne gor i nastaje kao proukt izgaranja svih organskih tvari u jamama, bunarima, kreanama, pedima,

vinskim porumima, trapovima s krumpirom i vodem nastaje nakon poara i koristi se za gaenje poara koristi se u proizvonji piva, ampanjca, edera, organskih gnojiva i industriji gume u meicini za uklanjanje braavica i pripremi histolokih preparata

Izloene osobe:

- rudari- bunardije- speleolozi- vulkanivezi- vinski radnici- pivari- vatrogasci

Unosi se preko plua, neznatno preko koe


34/40

kod dugotrajne ekspozicije moe se javiti opa slabost, glavobolja, anoreksija inesanica

kod niskih koncentracijaglavobolja, vrtoglavica, smetnje via, poremedaj miinekoorinacije, smanjenje rasuivanja i koma

Acetilen (C2H2)

plin bez boje slabog ali ugodnog mirisa ako sadri primjese kao to su fosforovodik, amonijak i sumporovodik onda ima

neugodan miris i moe djelovati i otrovno

u protivnom je inertni zaguljivac vrlo je eksplozivan

Propan (C3H8), butan (C4H10)

bezbojan plin, slabog mirisa tei je od zraka zbog zapaljivosti na trite se isporuuje odoriziran inertni je zaguljivac ali mu je daleko izraenije svojstvo zapaljivosti smanjivanjivanjem koncentracije kisika na 1410 vol% dolazi do emotivnih smetnji,

prekomjernog umora i potekoa pri disanju

smanjivanjivanjem koncentracije kisika na 106 vol% dolazi do munina,povraanja,kolapsa i nesvjesti

pri koncentracijama manjim od 6 vol% prestaje disanje i nastupa smrt od guenja

OTAPALA

razliiti kemijski spojevi u tekudem ili plinovitom stanju koji imaju sposobnost otapanja raznihorganskih tvari (masti, ulja, smola it) pa zato imaju iroku primjenu u inustriji

Izloeni su:

liioci radnici na ienju i odmaivanju radnici u metalnoj, elektronskoj i grafikoj industriji radnici u industriji namjetaja, kemijskoj industriji, industriji odjee, koe i obue,

prehrambenoj industriji, kemijskim laboratorijima, radnici pri distribuciji benzina i dr.

Dijele se na:

alifatske ugljikovodike


35/40

aromatske ugljikovodike halogene ugljikovodike alkohole, etere, estere, aldehide i ketone ugljik disulfid

svojstva otapala

Isparljivi i rastvorljivi u mastima isparljivostkontaminacija radne okoline - trovanje radnika rastvorljivost u mastimabrza apsorpcija preko pluda jer su pare liposolubilne i lako prolaze

kroz alveokapilarnu mambranu i distribuiraju se u tkiva bogata mastima gdje uzrokuju

toksine efekte (masno tkivo, nervni sustav i jetra) i organe bogate krvlju (srce, miii)

moguda je apsorpcija i preko koe i probavnog trakta nakon ulaska u organizam u tkivima dolazi do: biotransformacijeneki metaboliti i

intermeijarni spojevi mogu biti jo toksiniji o uneenog otapala ili akumuliranjatrovanje

i vie goina nakon prestanka ekspozicije

Alifatski ugljikovodici (CH)

zasideni- alkani - CnH2n+2 nezasideni alkeni, CnH2n

- alkini, CnH2n - 2

spojevi koji sare o 4 ugljikova atoma plinovi spojevi koji sare o 4 o 16 ugljikovih atoma u molekuli - isparljive tekudine CH (gorenjem) CO2,CO,H2O spojevi koji sadre iznad 16 ugljikovih atoma krute tvarivoskovi

toksinost alkana

metan, etan, propan, butan inertni zauljivci iritansi koe i sluzokoe RES-a i oka alkani sa 5-9 C-atomanarkotici najznaajniji je heksan


36/40

Heksan C6H14

koristi se : u prehrambenoj industriji za ekstrakciju biljniho ulja iz soje, lana, kikirikija, itarica i pamukao kao sredstvo za ienjeo kao otapalo pri polimerizaciji gumeo u laboratorijimao u proizvodlji ljekova i dr.

iritativni i narkotiko jelovanje, neurotoksian

Alkeni

nii alkeni inertni zaguljivciiritansi koe i sluzokoe - dermatitis

narkotici - mogu uzrokovati vrtoglavicu, glavobolju, smanjenu sposobnost razumijevanja

ili umor

vii alkeni s porastom molekulske teine povedava seiritativno i narkotiko jelovanje

Eten,etilen (C2H2)

Sirovina za dobivanje polietilena

Acetilen

koristi se: pri autogenom zavarivanjuproizvonji plastinih masa,

trikloetilena i umjetnih guma

djeluje kao anestetik

Nafta

smjesa zasienih i nezasienih ugljikovoika s oreenim sarajem aromatskihugljikovodika, sumpora i raznih drugih elemenata

Izvori ekspozicije i trovanja:idenje tankova i cisterni u kojima se nalazi nafta


37/40

u industriji boja i lakova

pri proizvonji gume, plastinih masa i umjetnih vlakana

kao pogonsko gorivo

Toksinost nafte

apsorpcijauglavnom preko koe i inhalacijom para iritira kou isuuje i razmekava keratinski sloj,

zatvara kanale lojnih ljeza dermatitis

alergijske reakcije na koi

iritira sluzokou RES-anaraajni kaalj narkotiko jelovanje na CNS- moe uzrokovati vrtoglavicu, glavobolju, povradanje, gubitak

orijentacije

karcinogeno djelovanjeIARC3 kategorija karcinogenaBenzin

smjesa aklana a esto sari u manjim koliinama i benzen apsorpcijapreko RES-a i koe Izloeni ranici pri distribuciji benzina

pri idenju benzinskih spremnika

automehaniari

u metalnoj inustriji (kao omadiva)

u industriji boja, guma i lakova (kao otapalo)

toksinost benzina

Iritacija koe i sluzokoe - dermatitis narkotiko jelovanje na CNS - moe uzrokovati

vrtoglavicu, glavobolju,

smanjenu sposobnost

razumijevanja ili umor

otedenje jetre i bubrega karcinogeno djelovanjeIARCII b kategorija karcinogenosti


38/40

Aromatski ugljikovodici

benzen homolozi benzenatoluen, ksilen,stiren derivati benzenanitro-derivati, amino-derivati, halogeni derivati i dr. apsorbiraju se preko RES-a i koe manji io se akumulira u masnom tkivu, najvedi io polijee biotransformaciji

Benzen, C6H6

glavni sastojak u nafti, u bojama i lakovima, koristi se kao otapalo primarno se apsorbira preko pluda - bioloka raspoloivost mu je 30-80% apsorpcija preko probavnog sustava je brza- oza o 30 ml moe ovesti o smrti oraslog

ovjeka

moe se apsorbirati i preko koe kronina izloenost parama benzena povedava uestalost leukemije spaa u I kat. karcinogena i ne smije ga u proizvoima biti vie o 0,1% - teko postidi u

naftnoj industriji

taloi se u kotanoj sri gje oksiacijskim procesima nastaju epoksii epoksii se veu na makromolekule tkiva to ovoi o otedenja kotane sri

Toluen,C6H5CH3

koristi se kao otapalo, u farmaceutskoj industriji, u proizvodnji eksplozivaKsilen, C6H4(CH3)2

upotrebljava se kao otapalo, u industriji boja, industriji umjetnih mirisatoluen, ksilen

pri akutnom trovanjuiritacija sluzokoe nosa i rijela, akutni eem pluda pri kroninom trovanju djeluje na CNSglavobolja,

umor, malaksalost


39/40

- na koi dermatitis

- na RES-abronhitis

- otedenje jetre

Stiren, C6H5CHCH2

sirovina za dobivanje polistirena pri akutnom trovanjuotedenje jetre i perifernog nervnog sustava pri kroninom trovanju narkotiko jelovanje

- na koi naraajnoi alergijsko djelovanje

- karcinom razliitih lokalizacija

ima naznaka a izaziva kromosomske aberacije ko ovjeka

Halogenirani ugljikovodici

- apsorbiraju se preko pluda, rijee preko koe- najvedi io polijee biotransformaciji najveim ijelom u jetri, rijee u bubrezima- imaju narkotiko jelovanje- iritativno jelovanje na kou i sluzokou- neki imaju hematotoksini efekt (halotan)- neki imaju karcinogeno djelovanje- pare zapaljive podukti izgaranja COCl2, Cl2,CO2,CO,H


40/40

Documents

OPASNE RADNE TVARI- Moja Skripta 1. Kolokvij