Biieenkomst workshop de fiin motorische ontwikkelinq van het ionge kindd.d. 19 mei 2010

Het doel van schrijven is niet schoonschrijven, maar kunnen komen tot eencomfortabel schrijfproces, schrijven zonder schrijfkramp en frustratie, schrijven metplezier.

Schrijven is meer dan het oefenen van de fijne motoriek, het is een proces nauwverweven met andere ontwikkelingsaspecten. Dat geldt voor ieder kind.Niet alleen de fijne motoriek is belangrijk om te kunnen komen tot een comfortabelschrijfproces,'maar ook de grove motoriek, het lichaamsbesef, ruimtelijke oriëntatie, delateralisatie, fantasie, concentratie, ooghand coórdinatie, tast, ritmegevoel, spanning enontspanning, evenwichtszin en bewegingszin moeten geoefend worden.Het gedrag van leerlingen kan invloed hebben op het schrijfproces, veranderingen in hetschrijfproces kunnen duiden op veranderingen in de leefomgeving van het kind. Aan eenhandschrift kun je veel aflezen.

Ondanks dat oefenen van de grove en de fijne motoriek los van elkaar geoefend kan wordenzijn ze wel van invloed op elkaar.Vroeger ging men eryan uit dat je eerst de grove motoriek moest oefenen en pas daarna defijne motoriek, dat is al lang achterhaalt . Er zijn kinderen die mn grof motorisch goed zijn enfijn motorisch zwak, maar ook fijn motorisch goed en grof motorisch zwak" Natuurlijk is er welinvloed van de grove op de fijne motoriek, stelje bent instabiel wb zithouding dan heeft datzeker invloed op je schrijfmogelijkheden. Juiste randvoonvaarden kunnen voor eenverbetering zorgen te denken aan de zithouding, goed schrijfgerei etc.Door aanbod van veel bewegingsactiviteiten ontdekken de kinderen de ruimte, tijdsbesef,begrippen als links/rechts, oefenen de lateralisatie en het lichaamsbesef. De

bewegingservaringen die kinderen hiermee opdoen zijn van grote waarde voor het totaleleerproces, niet alleen voor het schrijven. Dus veel bewegingsonderwijs, ervaringen opdoen,buiten spelen, sporten , zijn van belang.Denk hierbij aan de driehoek waarÍn de 3 componenten (cognitie/sociaal-emotioneel/motoriek) altijd van invloed zijn op elkaar en er gestreefd moet worden naar eenzo groot mogelijk evenwicht.

Voor de fijne motoriek geldt: Oefening baart kunst, veel oefenen is van belang.neem de tijd om rustig zaken in te slijpen, probeer het schrijven niet ondergeschikt te makenaan het lezen.Een van de oorzaken waarom het schrijven moeizaam kan gaan is dat het tempo te hoogligt, er te weinig tijd is om letters in te slijpen.

Als kleuter/kinder handen nog niet rijp zijn voor het hanteren van een dun potlood ofander schrijfmateriaal is het belangrijk om goed materiaal aan te bieden bv peuterkrijt,rechthoekige krijtjes, dikke zachte kleurpotloden. De basis voor een goede pengreep begintmet aanbod van het juiste materiaal. Kinderen laten werken met materiaal dat bij hun leeftijden ontwikkeling past.Een kind dat nog geen driepuntsgreep beheerst is niet gebaat met het aanbod van dun

materiaal, deze leerlingen vragen juist om dikker en zachter materiaal. Door goed materiaalaan te bieden kun je bijveel leerlingen het automatiseren van een foutieve potloodgreep/pengreep voorkomen.

In de onderbouw moet de goede potlood/penvatting tot stand komen, niet als je gaat siartenmet het schrijfproces. Dan ben je vaak te laat en is een verkeerde penvatting algeautomatiseerd.

Als een goede penvatting ondanks goed aanbod en aanbod werkjes niet van de grond komtdan extra motorische oefeningen aanbieden en bekijken of de leerling de mogelijkheid heeftom te komen tot een zo goed mogelijke, ontspannen pengreep

Goed observeren welk materiaal bij het kind in een ontwikkelingsfase past is van belang,ieder kind is uniek Belangrijk om veelwisselend materiaal en activiteiten aan te bieden bijv:- Knippen, knippen is een heel goede manier om het schrijfproces te oefenen mn detweedeling van de hand ( de dynamische vingers en de statische vingers en eht bevorderenvan een webspace. Daarbij oefen je met knippen ook nog de inzet van de steunhand. Streefaltijd naar een gewone schaar, nooit speciaal als het ook gewoon kan. Als kinderen nietkunnen knippen met een gewone schaar is er voldoende aanbod aangepaste scharen.- Werken aan de zand-watertafel, met scheerschuim, met vingerverf, bordkrijt. Met denieuwe digiborden inde klas missen de leerlingen vaker mn in de midden en bovenbouw hetwerken op een schoolbord.ïip laat een bord op de deur maken, maak borden voor gebruik op de tafel, deze kun jegemakkelijk maken van bordverf.-Voeldozen, maak een kastje met verschillende materialen in bakken (bakken van de lkea

zijn heel geschikt. Vooral niet te hoog, niet te laag, vul deze met verschillende materialenzoals schelpenzand, macaroní, rijst,watten, schelpen, erurten , maïs, bonen inde herfstbladeren. Maak 1 kast voeldozen op de gang, voor iedere groep geschikt. Mn de tactielefeedback geeft gevoelsinformatie naar de hersenen en oefent zoveel meer tbv een goedschrijfproces.Je kunt er allerlei spelletjes meedoen aangepast aan het leeftijdsniveau- Verschillende ondergronden aanbieden om druk te leren zetten. Laat kinderen werkenop een gladde ondergrond, op een priklap, met carbon papier, op vloerbedekking, op karton,op verschillende tegels zowel ruw als glad. Leer ze dat ieder materiaal een andere maniervan druk geven vraagt. Niets leert sneller om druk te doseren dan zelf laten ervaren dat bij

teveel druk je door het papier heen gaat. Het hanteren van een kwast vereist een anderedruk dan het werken met wasco.Viltstiften die tegenwoordig jonge kinderen vaak gebruiken geven weinig feed-back.Dit leren omgaan met de juiste dosering van kracht zetten is een voorbereiding op hetschrijfproces. Heel belangrijk om tzt te kunnen schrijven met een vulpen, fineliner.Dit nodigt uit tot veel spelletjes bv oefeningen in licht en donker kleuren, verrassingseffectvan werken met carbon papier"- Afwisseling van horizontaal en veÉicaalwerken is belangrijk. Bij verticaalwerkenbewerkstellig je de ontwÍkkeling van een goed gepositioneerde stabiele pols (spontaangoede stand van de pols), m.n kinderen die linkshandig zijn hebben de neiging om te werkenmet geknakte pols of zwevende hand. Verticaal werken kan preventief werken om dit tevoorkomen, dit geldt ook voor leerlingen die rechtshandig zijn.Mocht een leerling toch aanleg hebben voor het werken met zwevende hand of geknaktepols dan kan een rondje ribbelkarton onder de handpalm een hulpmiddel zijn. Het kartonglijdt met de hand mee.- Schrijfdans, Schrijven zonder pen, Schrijfkriebels, Schrijfatelier: allemaal primaprogramma's, voorbereidende methoden- Lessen potlood vast houden in groep 2, heel bewust een korte tijd met de kinderen hiermeeaan de slag gaan- Een les papiertransport in groep 3 en 4, bespreken waarom dit belangrijk is..

Waar op te letten bij het kiezen van goed materiaal voor de onderbouw:- De vorm en de vorm van de grip: Sommige kinderen knijpen extra hard om toch maar tevoelen dat ze iets in hun hand hebben Hoeken voelje beter dan rondingen, nopjes en rÍbbels

"'x

beter dan glad- De dikte: dun schrijfmateriaal geeft meer spierspanning, vooral als je te jong met dun

materiaal moet werken- De lengte en de balans: hoe langer het schrijfgerei, des te meer gaat het in de webspace

hangen,lwaartepunt schuift naar achteren. Voor jonge kinderen heeft kort materiaal de

voorkeur.- Het gewicht: hoe zwaarder het teken schrijfmateriaal op het papier drukt des te groter is de

weersland en de wrijving. Wat prettig is wordt ervaren als heel persoonlijk'

Grippers:Grippers kunnen een oplossing bieden als het kind niet tot een goede greep komt, er is veel

in de handel, niet iedere gripper past bij ieder kind"

Stimuleer eerst met juist materiaal een goede potlood / penvatting, pas als het niet lukt

overgaan naar grippers.Vraa-g je bij grippers altijd af: " Waarom geef ik een gripper, welke gripper geef ik en op welke

maniái bied ik de leerling een gripper aan"" Aanbod van een gripper behoeft begeleiding,

anders schiet je aan het doel voorbij. Mn in het begin 1 op1 werken tot de gripper

automatisch op de juiste manier wordt vastgepakt en er niet wordt overgegrepen.

We onderscheiden- De onrijpe greep: nog geen goede penvatting, vaak werkend vanuit de schouder, elleboog

of pols.- De overgangsgreep: deze greeP

elleboog of de polsis redelijk tot goed maar het kind werkt nog vanuit de

a la ronde greep (Amerikaanse greep)kracht.

- De rijpe greep: we rekenen ook tot de rijpe greep de

Deze greep is soms handig voor leerlingen met weinig

Uitleg van schrufmateriaal:Vooréchrijfmateiiaal geldt dat dit zeer persoonlijk is, vergelijk het met het kopen van

een paar sthoenen. Níet iedereen vindt dezelfde schoenen prettig lopen en goed

zitten, dat geldt ook voor schrijfgerei en liniering.

Het potlood:Een potlood bestaat uit grafiet (zwarte lijn) B en klei (hardheid) H

Een hard potlood slijt minder snel en de schrijflijn is lichter. Dit kan gebruikt worden als de

liniering kleiner wordt, dus niet in groep 3.

Een zaiht potlood heeft meer kleurstof en geeft een zwartere schrijflijn, schrijft stroever,

moet meergeslepen worden en geeft meer gevoelsinformatie van de schrijver.

Een HB2 poltooO combineert goed met het schrijven van grote letters, past het best bij het

werken in een grotere liniering (denk aan regulier ondenruijs groep 3, begin groep 4 (al naar

gelang gestarl wordt met het schrijfproces).Éeet iaétrte potloden (meer B) zijn geschikt voor mensen met een spieziekte, of leerlingen

die hypotoon zijn..Het potlood is éen ideaal schrijfgerei, maar zorg voor een potlood dat bij de liniering past'

Het vulpotlood:

Het ziet net wat volwassener uit, let wel op de dikte van de stift, te dik geeft een grove

lijnvoering dan moet je niet te kleine liniering hebben, te dun vraagt veel van een juiste

manier van druk zetten, dat moet dan vooraf goed geoefend zijn en is niet voor iedere ll

haalbaar.Er zijn vulpotloden met een inkeping waar de vingers moeten staan, ook dit is niet voor elke

leerling hetzelfde.Het griffix vulpotlood heeft de dunste stift/lijnvoering maar breekt als het valt snel.

De vulpen:.De vulpen is goed schrijfmateriaal, wel heel persoonlijk. Goed letten op de vorm van depenpunt, zowèl onder als boven verdikt is ideaalvoor een goede schrijflijn. Omdat de vulpen

altijd in bepaalde stand op papier staat slijt de penpunt na verloop van tijd af op een manier

die karakteristiek is voor de schrijver. Een vulpen kan dus niet van schrijver wisselen.

De schrijfmotoriek moet voldoende ontwikkeld zijn bij de overstap naar een vulpen.

De vulpen altijd introduceren bij een bekende activiteit b.v. rekenen om eraan te wennen,

ook experimenteren met de vulpen door de leerlingen is geen overbodige luxe.

Voor leerlingen die tijdens het schrijven veel moeten nadenken is een vulpen mindergeschikt, hij vlekt / verdikt eerder, te denken aan leerlingen bekend met dyslexie.

Óus nog niét met een vulpen schrijven als je moet nadenken over het lettertraject of de

spelling.

Wij bieden rugzakleerlingen wel vaker in de klas een pedagogische vulpen aan, ze zijn dan

apetrots.

De balpen:Zeker geen aanrader. Voor de schrijver is het moeilijker om grip op de balpen te krijgen: "De

pen gtildt weg", daardoor drukken de leerlingen harder op de pen. Het is gemakkelijker om

spanning op ie bouwen dan om een hoge spanning waaraan we gewend zijn los te laten.

Dus ze leren een verkeerde krachtsdosering zetten

Mocht je toch een balpen willen aanbieden dan let op een zachte ondergrond schrijft het

prettigste, op glad papier gaat de balpen glijden.trtaOeét is ook dat de balpen vlekt bij warmte en bij kou dik en stroperig wordt '

De Rollerbal:De rollerbal is een combinatie van de balpen en de vulpen. De inkt is ontwikkeld op oliebasis,

droogt snel, vlekt niet, dus geschikt voor linkshandigen (veegpositie) en dyslectische

leerlingen.Veel gébruik wordt gemaakt van de Stabilo, maar deze ligt niet voor alle leerlingen goed in

de hand. Er zijn ook andere goedkopere rollerbal pennen.

Fineliner:Niet geschikt mits de fineliner uit de griffixcollectie van Pelikan, die met iedere nieuwe vulling

de punt wisselt en zeer geschikt is voor oa linkshandige schrijvers, kinderen die het letter of

spellingstraject nog niet geautomatÍseerd hebben

SchrijfschriftenEr is veel in de handel, oa schrijfschriften en digitale werkbladen met verschillende

linieringen en bermen. Mn veelschrijfbladen zijn digitaal

Ook hiérvoor geldt niet iedereen is met dezelfde liniering gebaat, ieder handschrift is anders.

Veel schriften en werkbladen werken met bermen en met het huisjessysteem

ïussen de lijnen ben je nl veelal bezig met van A naar B te gaan, zo haalje het tempo eruit.

IJ

Vaak wordt gedacht dat langzaam schrijven ten goede komt aan de netheid: "Schrijf eens

wat rustiger, langzamer, dan werk je beter" Leerlingen werken vaak snel omdat een snelle

beweging gema[t<etilker is dan een langzamer beweging. (Denk aan leren fietsen, als je

eenmáal tempo hebt dan lukt het wel, de moeilijkheid ontstaat als je start en vaart moet

minderen).Daarbij geldt voor schrijven in bermen dat je minder duidelijk fouten maakt, over een regel

heen schrijven wordt vaker geassocieerd met slordiger werkenJe kunt ook blaadjes makenwaarbijje de regels verdikt, dat camoufleert ook de "fouten"en

de frustraties, daardoor kun je het plezier in schrijven bevorderen.Het huisjessysteem werkt mn prettig voor het duidelijk maken van hoe groot moet een letter

worden, de kamer is altijd de romp de lussen en stokken zijn in de kelder en de zolder'

Waar zijn materialen te kooPDe dikká Stabilo potloden zijn te verkrijgen bij MEBA boekhandel in Venlo, maar zíjn ok al te

verkrijgen bij verschillen de schoolleveranciers (let erop dat je een puntenslijper hebt

Oe gritfix coÍlectie, los te koop (let op links of rechtshandig is te verkrijgen bij een aantal

schoolleveranciers, maar ook blj de MEBA.Bij het geven van mijn kaartje AD krijg je 10o/o korting.

De 1yra potloden, schriften met bermen, degelijke grote schetsboeken om basispatronen in te

oefenen, bijenwas ter bevordering van de fijne motoriek, doosjes met rechthoekige krijtjes

zijn te verkrijgen via Rutger van EmpelRutger van ErnpelMercu rius I nternationalPhone: 0CI31 -40-2645800Fax: 0031-4A-26458Q1Mail : rutqer.vanempel@mercurius-international. com

Web: www. mercurius-international. com

De lateralisatie.

Achtergrond en informatie:Het kruÈen van de middellijn (een denkbeeldige lijn door het midden van je lichaam) geeft

een indruk over de lateralisatie. Hiermee wordt duidelijker dat het kind een voorkeur heeft

gekozen voor het specialiseren van een hersenhelft. Je kunt dit zien doordat het kind steeds

iaker de rechter of de linkerhand voor activiteiten gaat inschakelen. Door het kruisen van de

middellijn kan het kind gedifferentieerder gaan bewegen en zijn complexere handelingen

mogelijli. Leerlingen mèt een onvoltooide lateralisatie gaan vaak vezitten, of draaien het

materiaal, zodatze de middellijn niet hoeven te kruisen'

Het blijft belangrijk om beide hersenhelften te stimuleren en te versterken om te komen tot

een optimale samenwerking.

Het is de bedoeling de middellijn van het lichaam te kruisen, zonder hierbij

compensatiebewegingen te maken (romp vastzetten)- De romp mag niet meebewegen (niet schuin gaan zitten of zijwaarts stappen)

Bij staande oefêningen kan een kind in een hoepel staan, op stukjes tape of op blokken, om

uitstappen te voorkomen.- Voonruerpen mogen niet overgepakt worden (kind pakt de pen links op met de linkerhand

en geeft dit vervolgens aan zijn rechterhand door om te schrijven.

Oit liln compensatiebewegingen vanuit het kind, omdat hij het moeilijk vindt om deze

oefeningen uit te voeren.

4

- Meebewegingen tijdens het schrijven en tekenen kunnen zich voordoen in de andere

lichaamshelft, in dezelfde lichaamshelft en in het mondgebied. Spiegelbewegingen nemen

tussen de 4 en de 9 jaar sterk af. Hoe ouder het kind des te meer betekenis krijgt dit

symptoom, meebewegingen bij kleuters zijn vrij normaal.

Wanneer de niet-voorkeurshand een fijnmotorische vaardigheid uitvoert zijn er meer

meebewegingen zichtbaar in de andere hand en het mondgebied dan bij de uitvoering van

fijn motorische taken met de voorkeurshand.

Aan dit probleem wordt gewerkt in de therapie, maar ook oefenen / stimuleren in de klas iswenselijk voor een aantal kinderen.Een goede lateralisatie is niet alleen van belang om te komen tot een beter schrijfproces,

leerlingen die niet goed gelateraliseerd zijn krijgen vaak problemen met lezen en rekenen o.a

omkeringen.

Om het kruisen in de klas zoveel mogelijk te stimuleren volgen hieronder een aantalsuggesties, waarbij je dit tijdens het spel van het kind kan stimuleren:

. De marionettenloop, deze oefening gaat vooraf aan de kruisloopBrj de marionettenloop trekt het kind als het ware zijn rechterbeen met de rechterarm

omhoog, zo ook met links"Dit oefenen is eenvoudiger op een stoel, mocht lopen te moeilijk zijn

. De kruisloopoefening: een beweging waarbij linkerarm en rechterbeen gelijktijdig

worden bewogen, afgewisseld door het bewegen van rechterarm en linkerbeen.

Andere mogelijkheid: laat het kind lopen vooruit en achteruit, tenruijl het kind met zijn

rechterelleboog de linkerknÍe en met de linkerelleboog de rechterknie om de beurt

raakt.Starten met oefenen zittend op een stoel is gemakkelijker

. Kind zit in kleermakerszit met de rechterelleboog de linkerknie aanraken en met de

linkerelleboog de rechterknie.. Klapspelletjes samen met het kind of 2 kinderen met elkaar waar je een lie{e bij

zingt bv "Pápegaaitje leef je nog". Je klapt eerst samen in je eigen handen, dan klapt

de rechterhand van de ene tegen de linkerhand van de ander, dan weer samen tegenje eigen handen en dan de linkerhand van de ene tegen de rechterhand van de

andere.. Bij fijnmotorische taken aan tafel:

ls het kind rechtshandig, zet dan eens de bak met bv kralen links van de plank neer,

zo moet het kind steeds de middellijn kruisen. Let er dan wel op dat met de

voorkeurshand gepakt wordt. Is het kind geneigd om toch nog met de niet

voorkeurshand te pakken, zet dan het bakje dichter tegen de denkbeeldige middellijn

aan. Dit kan bv ook met het maken van een puzzel Leg de stukjes over de middellijn

heen, zodat deze zorgvuldig gekruist moet worden

' Oefenen van een lemniscaat figuur (= I op zijn kant, liggen de 8) op een groot vel

tekenen of op een bord of in scheerschuim, schelpenzand tekenen. Het snijpunt van

deacht komt recht voor je. Het kind staat voor de acht en mag de voeten niet meer van

de plaats halen. De cirkel moet aan beide handen even groot zijn. Er mag niet van

hand worden gewisseld onder het tekenen. Het kind tekent een aantal keren met de

voorkeurshand en een aantal keren met de niet-voorkeurshand. Het hoofd moet zo

stil mogelijk worden gehouden.

' Als freffinO zich zitten aankleedt, leg dan de kleren dan aan de niet voorkeurshand

neer.. Rollen ( om de as heen) tijdens de lessen bewegingsonderwijs. Kruipen (stimuleren van de hersenhelften). Balgooien tenruijlje zijdelings naar het doel gaat. ïwister, Hockey

É3

I

t

Ronddraaien op de rolaAllerlei verschillende schrijfoefeningen in het groot: slingers, golven, haaientanden,grote vormen omtrekken, doolhof, lijnen van links naar rechts trekken of stippenverbindenOp handen en knieën op de grond zittend: met een autootje over de racebaan rijden.Kinderen zitten in de kring en geven met rechts iets door naar het kind dat línks vanhem zit (of andersom): een balletje, fluisterspel, plaatje overpakken met wasknijperFrisbee gooien en vangenZwaaien met lintlmitatiespel: pak je linkeroor met je rechterhand, linkervoet met rechterhand etc. et.

SjoelenStoep vegenMet ruggen tegen elkaar: bal tweehandig doorgeven (naar links en naar rechts)Middelhjnoefeningen van body en brain oefeningen ( alleen als deze wordenaangestuurd door iemand die de cursus gevolgd heeft).

Activite iten ter bevorderi n g van li n ks-rechtsbesef :

. Spelletjes met het benoemen van links rechts. Eerst een geheugensteuntjegebruÍken, bv een armband of sticker op de hand.Spelletjes kunnen bv zijn:- Lied "Van voor naar achteren van links naar rechts"- Alle rechterhanden vliegen, waarbij het kind de fout corrigeert

. Opdrachten als leg je linkerhand op de rechterknie

' Houdingen na laten doen en laten benoemen. Stip-volgspelletjes: op papier met stippen door middel van opdrachten als 1 stip naar

boven,2 stippen naar rechts ...een stippenfiguur laten tekenen. Kan ook opruitjes papier.

. Rode stip boven op de tafel als hulpmiddel om steeds links te beginnen"

' Lintje om linkerarm

Links of rechtshandig:Waarom we rechts of linkshandig worden is nog altijd niet duidelijk. Ons lichaam heeft 2spiegelbeeldige helften en je zou op basis daarvan niet verwachten dat zich een voorkeurvoor het gebruik van een bepaalde hand of voet ontwikkeld.Er zijn veel theorieën op losgelaten, die allemaal in de loop van de tijd weer zijn ontkracht.

Wat wel duidelijk is dat er altijd een voorkeur voor rechtshandigheid is geweest, derechterhand is meestal de dominante hand, de linkerhand werd door de eeuwen heen alsminder positief beoordeelt.Een hele tijd moesten kinderen op school zelfs rechts schrijven ongeacht of ze een linkerdominante hand hadden. (gedwongen rechts).Slechts 2 o/o vàfi de bevolking is ambidexter (zowel links als rechtshandig / benig.8 oÁ van de bevolking is linkshandig.

Leerting heeft geen voorkeurshand, wat nu??Niet altijd kan een kind zrjn keuze hand bepalen voor het naar groep 3 gaat en dus moetgaan schrijven.Ga hiermee nooit zelf aan de slag maar verwijs ouders naar een huisarts voor eenverwijzing naar de ergotherapie (eventueel de fysiotherapie).Er zijn veel testen hiervoor op de markt, je kunt ze overal vinden maar een "specialist" moetdeze testen uitvoeren. Vooral niet zelf doen. Een verkeerde keuze kan grote gevolgen voorhet leerproces hebben

I

I

''/

Bijtwijfel dus het materiaal in het midden leggen en aanbieden zo mogeltlk

Linkshandigheid:Het aanleren van schrift dat voor rechtshandigen is ontwikkeld vraagt voor linkshandigenextra inspanning. Dit wil niet zeggen dat schrijfproblemen en linkshandigheid met elkaar temaken hebben. Veel gebruiksvoorwerpen zijn afgestemd op rechtshandigen, linkshandigenlijken daardoor onhandiger

Wel wordt er van de leerkracht met name in het voorbereidend en aanvankelijk schrijvenextra aandacht en speciale didactiek gevraagd.

lemand die rechtshandig schrijft maakt een trekkende beweging in de schrijfrichting, iemanddie linkshandig schrijft juist een duwende beweging. Een duwende beweging vraagt eenmeer nauwkeurige afstemming van de beweging en een betere dosering van de kracht.

Een potloodpunt blijft eerder in het papier haken, waardoor het kan scheuren of waardoor hetpotlood of de pen gaat krassen.Ook is fixeren van papier moeilijker met de steunhand, deze hand moet de linkshandigevaker verplaatsen.Bij sommige oefeningen kan vastzetten van papier een ondersteuning z\n, maar het kindmoet wel leren om het uiteindelijk zelf te doen zonder hulpmiddel. Linkshandige leerlingenhebben dus wat meer tijd en oefening nodig om goed te leren schrijven. De schrijfbewegingvoelt voor iemand die linkshandig is onnatuurlijker aan, ze bewegen naar hun middellijn toe,

rechtshandigen bewegen juist van de middellijn af.

Aandachtspunten :

. Letten op de plaats in de klas

' Heeft het kind voldoende ruimte om zijn linker arm vlot en soepelte kunnen bewegen

' Heeft het kind last van de rechtshandige leerling die naast hem zit.. Als 2 leerlingen naast elkaar zitten kan de linkshandige leerling het beste links zitten.. Let op de lichtinval, deze kan hinderlijke schaduwen op het papier werpen. Goed schrijfmateriaal)zie deze bijlage inde klapper. Schrijfmateriaal iets hoger dan

rechtshandige vasthouden"Hierdoor voorkom je dat de schrijfhand bij de visuele controle inde weg zit en deleerling het hoofd verkeerd draait. (krampachtig werken).

. Papierligging.

Problemen van leerlingen die links schrijven:. De schrijfhand veegt over het geschrevene. De pen wordt verkeerd vastgehouden. De schrijfhand ligt boven het te beschrijven blad met een geknakte pols. H€it schrift ligt rechts voor of rechts van de middenas van het kind. Het kind zit scheef voor de tafel. Het kind stoot tegen de elleboog van de leerling naast hem.. Het kind werkt met zwevende hand.

lv