Ojczyzna Słowiańszczyzna - zabawy artystyczne

u

SCENARIUSZE

ZAJĘĆ

DLA NAUCZYCIELI

Prawa prawa do materiału posiada Stowarzyszenie Przyjaźni Polsko-Serbskiej, chyba że zazaczono inaczej. Scenariusz jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska.

Projekt „Ojczyzna Słowiańszyzna – zabawy artystyczne – edycja II” realizowanyjest przez Stowarzyszenie Przyjaźni Polsko-Serbskiej”. Projekst współfinansuje Urząd m.st. Warszawy.Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Str

on

a2

Projekt „Ojczyzna Słowiańszczyzna – zabawy artystyczne – edycja II” został dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Biura Edukacji Urzędu m.st.

Warszawy.

SPIS TREŚCI

WSTĘP …………………..…………………..…………………………….….3 MODUŁ I. FAKTY, MITY, INTUCIJE……..……………..…………….….5 MODUŁ I. SŁOWIAŃSKA WIEŻA BABEL ......…………..……………....21 MODUŁ I. W ŚWIECIE BAŚNI SŁOWIAŃSKICH……………….…..…..34 MODUŁ I. BOCIANIE ŁAPY ……………..………………..…......….……50 MODUŁ I. ZWYCZAJE SŁOWIAŃSKIE – ZWYCZAJE POLSKIE…….57 MODUŁ I. CERAMIKA SŁOWIAŃSKA ……………………………..….…67 MODUŁ II. EDUKACJA WIELOKULTUROWA A SŁOWIANIE….......74 MODUŁ II. POZNAJEMY ROSJĘ ………………………………………...76 MODUŁ II. MŁODZI ARCHITEKCI CERKWI – PARĘ SŁÓW O PRAWOSŁAWIU ……………………………………………………….........97



Str

on

a3

Przedstawiamy zestaw scenariuszy zajęć do edukacji wczesnoszkolnej, które powstały jako część projektu „Ojczyzna Słowiańszczyzna – zabawy artystyczne – edycja II”. Scenariusze powstały na bazie warsztatów, które prowadzone były z uczniami warszawskich szkół podstawowych przez animatorów Stowarzyszenia Przyjaźni Polsko-Serbskiej. Głównym celem naszych działań było rozbudzanie twórczej postawy uczniów i kształcenie ich umiejętności artystycznych: plastycznych, manualnych, teatralnych i innych. Jednocześnie tematyka projektu, który skupiony był wokół kultury różnych narodów słowiańskich, pozwoliła na kształtowanie wśród uczniów otwartości na inność oraz zainteresowania innymi kulturami, ich spuścizną i zwyczajami. Pomysł stworzenia i udostępnienia scenariuszy dla pedagogów zrodził się jeszcze na etapie planowania naszych warsztatów, jednak dopiero ogrom pozytywnych emocji i zapał nauczycieli, rodziców oraz kadry szkolnej sprawił, że naprawdę zrozumieliśmy znaczenie tego przedsięwzięcia. Warsztaty, które prowadziliśmy, spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem zarówno ze strony dzieci, jak i ze strony nauczycieli. Zrozumieliśmy wtedy, że projekt ma szanse na trwanie, jeżeli przekażemy nauczycielom pałeczkę i damy im do ręki materiały pomocnicze, które posłużą jako podstawa do planowania własnych lekcji. Staraliśmy się, by w scenariuszach znalazły się wszystkie elementy, które niezbędne są do przeprowadzenia zajęć: nie tylko przebieg lekcji, ale też zestaw załączników i materiałów pomocniczych: samouczków, artykułów, kart pracy dla uczniów, prezentacji dla nauczycieli. Wszystkie scenariusze mają również określone treści nauczania zgodne z podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej. W publikacji znajdują się scenariusze dwóch modułów warsztatów. Pierwszy moduł dotyczył ogólnej wiedzy o Słowiańszczyźnie, drugi miał charakter bardziej szczegółowy i jego ideą było przybliżenie wiedzy o wybranych krajach i ich kulturze. Scenariusze mogą one być traktowane jako całość, mogą jednak być również realizowane pojedynczo i traktowane jako inspiracja czy uzupełnienie własnych planów dydaktycznych. W naszym projekcie głównym sposobem działania były warsztaty artystyczne: teatralne, plastyczne, manualne czy kulinarne. To podejście znalazło odzwierciedlenie również w scenariuszach zajęć, jednak poza licznymi elementami

WSTĘP



Str

on

a4

ćwiczeń praktycznych i działań twórczych postaraliśmy się, by zajęcia przekazywały również wiedzę oraz kształciły te umiejętności, które ważne są dla ucznia na I etapie edukacyjnym. Dlatego w scenariuszach znajdują się również elementy pracy z tekstem (czytania, słuchania, tworzenia własnych wypowiedzi ustnych), pracy w parach i grupach oraz prezentacji swoich działań i pomysłów. Chcieliśmy jednocześnie, by w scenariuszach jak najmniej było metod typowo podających, które zastępowaliśmy metodami aktywizującymi. Choć do niektórych tematów załączamy prezentacje – przydatne przy wprowadzaniu całkowicie nowych tematów – to nie stanowią one nigdy głównego sposobu przekazywania wiedzy. Scenariusze dostępne są na wolnej licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0. Oznacza to, że - inaczej niż większość materiałów dostępnych w Internecie – mogą być rozpowszechniane bez naruszenia prawa, pod pewnymi jednak warunkami:

uznanie autorstwa – prawa autorskie do scenariuszy przysługują Stowarzyszeniu Przyjaźni Polsko-Serbskiej. Dlatego w wypadku rozpowszechniania, kopiowania i innego wykorzystywania scenariuszy, należy oznaczyć, że właścicielem praw do materiału jest Stowarzyszenie Przyjaźni Polsko-Serbskiej.

użycie niekomercyjne – z rozpowszechniania materiałów nie można czerpać korzyści finansowych, ponieważ prawa majątkowe do scenariusza należą do Stowarzyszenia.

bez utworów zależnych – materiał można rozpowszechniać jedynie w niezmienionej, oryginalnej postaci, bez adaptacji oraz modyfikacji.

Magda Leszko Wiceprezes Stowarzyszenia



Str

on

a5

MODUŁ I

SCENARIUSZ NR 1 TEMAT: Fakty, mity, intuicje OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 120 minut OBSZAR NAUCZANIA: I-III klasa szkoły podstawowej

TREŚCI NAUCZANIA ZGODNE Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ

EDUKACJA PLASTYCZNA

Uczeń: podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami

wyrazu plastycznego jak kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne).

EDUKACJA SPOŁECZNA

Uczeń: jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej

itp., wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa. CELE ZAJĘĆ

zdobycie podstawowej wiedzy dotyczącej historii i kultury dawnych Słowian

zrozumienie źródeł i skutków istnienia stereotypów narodowych, kształtowanie postawy tolerancji wobec innych narodów i kultur rozwinięcie umiejętności plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach wykład burza mózgów ćwiczenia praktyczne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. ŚRODKI DYDAKTYCZNE komputer, rzutnik, kartki a1, szmatki, flamastry, farby



Str

on

a6

PRZEBIEG LEKCJI

Rozpocznij lekcję od wyjaśnienia, że zajęcia poświęcone będą Słowianom. Zapytaj uczniów, czy wiedzą, co znaczy to słowo lub czy z czymś im się ono kojarzy. Skojarzenia uczniów zapisuj na tablicy. Wytłumacz uczniom, że Słowianie to dawny lud, który mieszkał w Europie i miał swój język, swoje zwyczaje, pieśni, tańce, styl życia. Powiedz uczniom, że Słowianie są przodkami Polaków, a także innych narodów, takich jak Rosjanie, Czesi czy Serbowie. Możesz posłużyć się metaforą drzewka (wykorzystaj Materiał dla nauczyciela nr 2). Wyświetl mapę współczesnej Europy (Materiał dla nauczyciela nr 3), która znajduje się w prezentacji. Poproś uczniów, by naradzili się w parach, które państwa ich zdaniem są krajami słowiańskimi. Poproś pierwszą parę uczniów, by podała jeden przykład państwa słowiańskiego – jeżeli uda im się zgadnąć, przedstawiciel tej grupy może zaznaczyć odpowiednie państwo na tablicy magnesem w odpowiednim miejscu. Powtórz to ćwiczenie z każdą parą w klasie. Jeżeli nie udało się zaznaczyć wszystkich krajów słowiańskich w ciągu jednej rundki, wymieniaj pozostałe państwa i proś o ich zaznaczenie chętnych uczniów. Po zakończeniu ćwiczenia przeczytaj raz jeszcze zaznaczone państwa słowiańskie. Podkreśl, że jest wśród nich Polska, a także znaczna część jej sąsiadów. W oparciu o umieszczone w niej zdjęcia oraz informacje z Materiału dla nauczyciela nr 1 przedstaw uczniom najważniejsze informacje dotyczące Słowian: na jakich terenach żyli i kiedy, jakie życie prowadzili, czym się zajmowali, jak się ubierali. Omawiając te tematy, odnoś się do czasów współczesnych i wskazuj najważniejsze różnice między dzisiejszym trybem życia i zwyczajami Słowian. Podziel uczniów na 5 grup. Wytłumacz, że każda grupa dostanie jedną grupę produktów do jedzenia (nabiał, warzywa, owoce, mięsa, różne), a zadanie polega na wybraniu 3-4, które ich zdaniem mogli jeść dawni Słowianie. Rozdaj uczniom kartki z pociętymi produktami (Materiał dla ucznia nr 1) i powiedz, że mają 5 minut na wybranie „słowiańskich” produktów. Po upływie 5 minut podziel tablicę na dwie części i powieś na odpowiednich częściach rysunki: na jednej koszyk, a na drugiej – wózek (Materiał dla nauczyciela nr 4). Poproś każdą grupę, by wybrała jednego przedstawiciela, który przyczepi produkty słowiańskie do rysunku wiklinowego koszyka, a pozostałe produkty - do rysunku wózka. Kiedy uczniowie przyczepią wszystkie produkty, zapytaj całą klasę, czy

o

1

2

3

4

5

6

7

8



Str

on

a7

uważa, że któryś z elementów jest w złym miejscu. Następnie omów poszczególne produkty w koszyku słowiańskim – jeżeli pojawiły się błędy, przewieś kartki w odpowiednie miejsca. Podkreśl, z jakich powodów Słowianie nie znali niektórych produktów (klimat, nieznajomość techniki). Zapytaj uczniów, co wiedzą po tej części lekcji o Słowianach, zapisuj wszystkie ich propozycje na tablicy w sposób hasłowy. Porównaj hasła, które podali, z hasłami, które podali na początku lekcji. Powiedz uczniom, że teraz czeka ich praca plastyczna. Podziel uczniów na cztero- lub pięcioosobowe grupy i poproś ich, by pracując wspólnie stworzyli teraz obraz Słowianina lub Słowianki na podstawie zdobytych informacji. Rozdaj uczniom po jednym kartonie a1 na grupę i pokaż pozostałe materiały (kawałki materiałów, farbki, flamastry, koraliki, włóczka, plastelina itp.). Podkreśl, że poza samym wykonaniem pracy plastycznej uczniowie mają wymyślić dla swojej postaci „biografię”: imię, wiek, zajęcie, hobby itp. Powiedz, że na wykonanie tego ćwiczenia uczniowie mają 30 minut. Po upływie czasu poproś grupy, by w kilku zdaniach przedstawiły swoje postaci. Podsumowując tę część lekcji, podkreśl, że tworząc obraz jakiejś postaci (np. Słowianina, Polaka, kobiety itp.) posługujemy się nie tylko wiedzą, ale i stereotypem. Przybliż uczniom pojęcie stereotypu (wykorzystaj Materiał dla nauczyciela nr 5) i podkreśl, że może on prowadzić do niesprawiedliwego i nierównego traktowania niektórych ludzi. Zapytaj uczniów, czy znają jakieś stereotypy i czy uważają, że są one prawdziwe. Wytłumacz uczniom, że nigdy nie można z góry wiedzieć, jakim ktoś jest człowiekiem, dlatego stereotypy są z gruntu fałszywe (opierają się na myśleniu „wszyscy x są y”). Wytłumacz uczniom, że każdy naród ma własne stereotypy, np. Polacy inaczej postrzegają Chińczyków niż Japończycy. Każdy naród ma również autostereotyp, czyli stereotyp samego siebie. Przedstaw uczniom tabelę stereotypów (Materiał dla nauczyciela nr 6). Wytłumacz, że w tabelę wpisane są powszechne przekonania jednych narodów (Rosjan, Polaków i Czechów) o sobie samych i o innych. Zadaj uczniom następujące pytania: Jak postrzegają siebie samych Rosjanie, jak Polacy, a jak Czesi –

pozytywnie czy negatywnie, dobrze czy źle? A jak postrzegają ich inni? Czy w stereotypach dotyczących innych narodów

jest więcej cech dobrych czy złych? KOMENTARZ: Postrzegamy siebie w dobrych świetle, znacznie lepszym, niż postrzegają nas inni. Stereotyp dowartościowuje swojego autora, przedstawia swoją grupę w korzystnym świetle, a ośmiesza innych. Dlatego stereotypy wzmacniają uczucie niechęci między różnymi ludźmi.

9

10

11

12



Str

on

a8

Porównajcie wzajemne przekonania Czechów i Polaków o sobie – czy jest w

nich coś zaskakującego?

KOMENTARZ: Czesi często wskazują, że język polski jest śmieszny. Podobnie sądzą Polacy o języku czeskim. W stereotypach często przypisujemy innych negatywne cechy, które oni sami przypisują nam.

Porównanie przekonania Polaków o Rosjanach z przekonaniami, które

żywią o Polakach Czesi. Czy coś zwraca waszą uwagę?

KOMENTARZ: Polacy często uważają, że Rosjanie są „biedni i zacofani”. Co ciekawe, Czesi uważają to samo o Polakach. W stereotypach wychodzi na jaw, że mamy często poczucie wyższości nad innymi narodami, ale są też narody, które mają poczucie wyższości nad nami.

Porównaj, co o Polakach myślą Czesi i Rosjanie. Czy te stereotypy są

podobne?

KOMENTARZ: Stereotypy dotyczącej jednego narodu różnią się między sobą – inaczej widzą nas Rosjanie, a inaczej Czesi, jeszcze inaczej zapewne Anglicy lub Chińczycy.

Na koniec tego ćwiczenia zapytaj uczniów, czy ich zdaniem stereotypy zapisane w tabelce są prawdziwe. Podkreśl raz jeszcze, że stereotyp opiera się na niesprawiedliwym uogólnieniu, tzn. założeniu, że wszyscy przedstawiciele jakiejś grupy mają określoną cechę.

MATERIAŁY POMOCNICZE Cz. I Materiały dla nauczyciela

Materiał dla nauczyciela nr 1 – dawni Słowianie

Materiał dla nauczyciela nr 2 – drzewko słowiańskie

Materiał dla nauczyciela nr 3 – mapa Europy

Materiał dla nauczyciela nr 4 – sklep dawnych Słowian

Materiał dla nauczyciela nr 5 – stereotyp i uprzedzenie

Materiał dla nauczyciela nr 6 – tabela stereotypów Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – sklep dawnych Słowian

13



Str

on

a9


SŁOWIANIE – SKĄD PRZYBYLI, KIM BYLI, CO PO NICH ZOSTAŁO? Słowianie to grupa ludności wywodząca się ze dawnego ludu indoeuropejskiego o wspólnej kulturze, języku i historii. Współcześnie narody z pochodzenia słowiańskie zamieszkują ziemie Europy Wschodniej i Południowej. Za kryterium przynależności do ludów słowiańskich przyjmuje się często obowiązujący w danym kraju język (z pochodzenia słowiański), i na tej podstawie wyróżnia się następujące kraje słowiańskie:

Polska, Czechy, Słowacja – Słowianie zachodni, Ukraina, Białoruś, Rosja – Słowianie wschodni, Słowenia, Serbia, Chorwacja, Bośnia, Bułgaria, Macedonia, Czarnogóra –

Słowianie południowi.

Skąd się wzięli? Koncepcji pochodzenia Słowian jest wiele, i niestety – jak to często bywa w odniesieniu do zamierzchłej przeszłości – trudno jest wskazać tę prawdziwą lub nawet najbardziej prawdopodobną.

KONTROWERSJE Podział wskazany powyżej odwołuje się do kryterium państwowości. Często jednak zapomina się o tym, że Słowianie jako lud nie stworzyli organizacji państwowej. Do dziś żyją grupy ludności takie jak Serbowie łużyccy czy Kaszubi, którzy zachowują swoją tradycyjną kulturę mimo braku własnych struktur państwowych. Jednocześnie sytuacja Serbów łużyckich jest poniekąd wyjątkowa – większość grup ludności, które nie stworzyły własnej organizacji państwowej, nie miała tego szczęścia. Słowianie połabscy czy Słowianie panońscy znikli z kulturowego krajobrazu Europy, poddając się wpływom innych narodów (germanizacja, madziaryzacja). Drugi problem, z którym stykamy się, wydzielając państwa słowiańskie, to problem znaczenia kryterium narodowego czy etnicznego dla tożsamości obywateli danego państwa: zarówno polską, jak i bułgarską czy rosyjską kulturę tworzyli nie tylko „rdzenni” mieszkańcy wywodzący się od ludu prasłowiańskiego. W niektórych przypadkach – jak w krajach bałkańskich, gdzie w tyglu kultur spotykały się różne etnosy i narodowości – teza, że mieszkańcy „krajów słowiańskich” należą z etnicznego punktu widzenia do Słowian, jest co najmniej ryzykowna. Dlatego mówiąc o Słowianach, warto zwracać uwagę raczej na dziedzictwo i pozostałości kultury słowiańskiej (zwyczaje, obrzędy, wierzenia, język, folklor, rękodzieło), niż na przynależność etniczną obywateli tzw. krajów słowiańskich, której podkreślanie może prowadzić do nacjonalistycznego i rasowego widzenia społeczeństwa/narodu.



Str

on

a10

Okres istnienia wspólnoty słowiańskiej (czyli okres od momentu wyodrębnienia się Słowian jako osobnego ludu aż do rozpadu wspólnoty na poszczególne narody) trwał w przybliżeniu od VI w. p.n.e. do VI w. n.e. Większość badaczy zgadza się, że w


schyłkowym okresie współistnienia plemion słowiańskich (VI wiek n.e.) zamieszkiwały one terytoria na południowy wschód od dzisiejszej Polski, czyli na północ od dolnego Dunaju i dalej na północny wschód ku Dnieprowi. Problemem jednak pozostaje pytanie o prakolebkę Słowian, czyli miejsce, z którego wyruszyli w swoje wędrówki. Kłopot w określeniu tzw. praojczyzny Słowian wynika z ograniczonej liczby źródeł pisanych z okresu prasłowiańskiego: nawet jeżeli w dziełach antycznych historyków pojawiają się wzmianki o „barbarzyń- skich” plemionach, to określane są różnymi nazwami (Sklawini, Wene- dzi), co utrudnia ich identyfikację. Najważniejsze koncepcje naukowe lokują starożytnych Słowian: - na terytorium dzisiejszej Polski (dorzecze Wisły), - na wschód od Polski (dorzecze Donu i Dniepru, terytorium dzisiejszej Ukrainy). Jednak istnieją również naukowcy, którzy skłonni są szukać praojczyzny Słowian aż na obszarach współczesnego Kazachstanu. Słowiański life-style, czyli jak oni żyli Ze względu na niewielką ilość materiałów historycznych z najdawniejszego okresu wspólnoty słowiańskiej, najprostsze jest opisanie trybu życia i zwyczajów słowiańskich z ok. VI w. n.e., a więc bezpośrednio sprzed podziału na poszczególne narody słowiańskie. Prowadzili osiadły tryb życia i trudnili się w przeważającej mierze rolnictwem

(uprawą ziemi oraz hodowlą zwierząt), a także myślistwem, tkactwem i prostym rzemiosłem.

NIE JESTEŚMY TU OD WCZORAJ”? Problem pochodzenia Słowian nie był – i także dzisiaj nie jest – problemem czysto naukowym. Przez ostatnie trzysta lat, kiedy rozpoczęły się nowożytne badania nad etnogenezą Słowian, spór wykorzystywany był do celów ideologicznych i politycznych. Dlaczego? Chodzi przede wszystkim o „prawo do ziemi przodków”. Teorie, które dowodziły środkowoeuropejskiego pochodzenia ludów słowiańskich traktowane były jako argument za prawem ludności polskiej do własnej ziemi i państwowości na terytorium Polski w okresie zaborów. Z kolei teoria „słowiańskich przybyszów” na ziemie nad Odrą i Bugiem wykorzystywała propaganda nazistowska w okresie III Rzeszy, usprawiedliwiając tym samym swoje roszczenia terytorialne wobec Europy Środkowej. Do tezy o tubylczej genezie Słowian na ziemiach polskich sięgała również propaganda komunistyczna w odniesieniu do tzw. Ziem Odzyskanych.



Str

on

a11

Słowiański model społeczeństwa był typowy dla ludów tradycyjnych oraz patriarchalny – dominujące miejsce zajmował w nim mężczyzna. Słowianie wcześnie się pobierali – byli gotowi do małżeństwa już w wieku 14 lat.

Słowianie wierzyli w wiele bóstw, oddawali cześć istotom nadprzyrodzonym, takim jak nawki, rusałki, wiły, także duchy domowe (dziady, domowiki) i duchy


leśne czy wodne, czcili również naturę, np. drzewa czy rzeki. Jednak obok kultu tych istot półboskich oraz elementów przyrody uduchowionej Słowianie wierzyli w naczelne bóstwo nieba i słońca, którym wedle różnych źródeł mógł być Swarożyc lub Perun. Odtworzenie dokładnych wierzeń słowiańskich jest trudne ze względu na brak świętych tekstów (pismo pojawiło się dopiero w IX w. i było związane z chrystianizacją Słowian).

Mieszkali na terenach lesistych oraz bagiennych, częściowo również stepowych, na terytorium o klimacie dość chłodnym.

Ze względu na warunki klimatyczne Słowianie nie mieszkali w drewnianych domach, lecz w niewielkich ziemiankach, które lepiej trzymały ciepło wewnątrz pomieszczenia.

Ubrania szyli głównie z materiałów naturalnych: lnu i skór zwierząt. Mężczyźni nosili zazwyczaj spodnie, na to koszulę spodnią (tzw, giezła) i sukmanę, czyli koszulę wierzchnią. Z kolei kobiety nosiły suknię spodnią, na którą nakładały zapaskę (suknię wierzchnią) i koszulę – giezłę. Kobiety nosiły również wiele ozdób: amulety z bursztynu i kości, szklane paciorki, przepaski na skroń, tzw, kabłączki skroniowe i zausznice.

Linki do zdjęć w Internecie Link 1 – Słowianin i Słowianka Link 2 - giezło (suknia spodnia), rekonstrukcja Link 3 – łapcie - słowiańskie buty z łyka, rekonstrukcja Link 4 – kabłączki skroniowe Link5 - ziemianka



Str

on

a12

Materiał dla nauczyciela nr 2- drzewko słowiańskie



Str

on

a13

Materiał dla nauczyciela nr 3 – mapa Europy

Rys. Europa – mapa polityczna, Wikimedia, Aotearoa, CC BY-SA 3.0, [dostęp 15 grudnia 2012],

dostępny w Internecie:

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/42/Europa-mapa_polityczna.png



Str

on

a14




Str

on

a15




Str

on

a16


STEREOTYP – UPRZEDZENIE - DYSKRYMINACJA Stereotyp to najprościej mówiąc uproszczony i społecznie zakorzeniony (tzn. nieindywidualny) obraz jakiejś grupy ludzi, sytuacji czy zjawiska. Niezwykle ważną cechą stereotypu jest fakt, że odnosi się on do wszystkim przedstawicieli danej grupy, np. do wszystkich Romów (stereotyp etniczny), wszystkich kobiet (stereotyp płciowy) czy wszystkich nauczycieli (stereotyp zawodowy). Stereotypy są często zabarwione negatywnie i mogą prowadzić do uprzedzeń, a w konsekwencji do dyskryminacji. Tworzenie schematycznego modelu grup społecznych jest naturalną właściwością ludzkiego umysłu, który w ten sposób oszczędza wysiłek poznawczy, jaki trzeba byłoby włożyć w poznanie poszczególnych przedstawicieli jakiejś grupy. Jednym z najbardziej rozpowszech- nionych rodzajów stereotypów są stereotypy narodowe (etniczne), zwłaszcza dotyczące narodów sąsiedzkich lub mniejszości narodowych. Istnieją stereotypy narodowe globalne (podobne w większości społeczeństw mimo ich oddalenia od siebie i zróżnicowania), jednak najczęściej w poszczególne narody tworzą własne stereotypy innych narodowości, na skutek wydarzeń historycznych, kulturalnych, społecznych (np. inny jest stereotyp Rosjanina w Polsce, a inny w Serbii). Istnieją również autostereotypy, czyli schematyczne wizerunki, jakie narody tworzą w odniesieniu do samych siebie. Autostereotypy narodowe są zazwyczaj pozytywne (np. wszyscy Polacy są uczciwi i pracowici). Stereotyp a uprzedzenie i dyskryminacja Skoro tworzenie stereotypów jest naturalnym zachowaniem poznawczym, to co w nich złego? Stereotypy mogą prowadzić do powstawania uprzedzeń, czyli wrogich lub niechętnych postaw wobec członków jakiejś grupy wyłącznie ze względu na przynależność do tej grupy. Za podstawową różnicę między stereotypem a uprzedzeniem uznaje się silne emocjonalne nacechowanie uprzedzenia. Najkrócej mówiąc, stereotyp + emocja = uprzedzenie

CZYM SKORUPKA ZA MŁODU NASIĄKNIE… Stereotypy są przez nas nabywane najczęściej w dzieciństwie, kiedy bezrefleksyjnie przyjmujemy tendencyjne i uogólniające opinie panujące w środowisku. Co ciekawe, z badań wynika, że bardzo często w poznajemy stereotyp zanim jeszcze wiemy, do czego się on odnosi (np. dziecko chcąc kogoś obrazić, mówi do niego „ty Żydzie”, ale zapytane co to znaczy, nie potrafi powiedzieć, kim jest Żyd). Mimo że z czasem nasza wiedza o rzeczywistości zwiększa się, niezwykle rzadko podważamy stereotypy, którymi się kierujemy.



Str

on

a17


Natomiast dyskryminacja związana jest z działaniem - nierównym traktowaniem ludzi z powodu ich przynależności do określonej grupy, co do której żywimy uprzedzenia. Dyskryminacja może przybierać różne formy, nie tylko skrajne

(ludobójstwo, segregacja, przemoc fizyczna), ale także łagodniejsze, np. wykluczenie społeczne, stygmatyzacja, wyzwiska, ignorowanie.

Stereotypy są częścią naszego umysłu – trudno ich się wyzbyć. Należy jednak uświadamiać sobie ich istnienie i dążyć do zmniejszenia ich wpływu na nasze działania.



Str

on

a18

Materiał dla nauczyciela nr 6 – tabela stereotypów

CO

MY

ŚL

Ą…

O TYCH NARODACH?

Polacy Rosjanie Czesi

Polacy

Pracowici, uczciwi Leniwi Gościnni Życzliwi i serdeczni Przywiązani do

tradycji

Pijacy Uczuciowi Złodzieje i oszuści Pracowici Biedni i zacofani

Mają poczucie humoru

Tchórzliwi, bez honoru

Piją piwo Śmiesznie mówią

Rosjanie

podstępni, cwani zarozumiali

(uważają, że są lepsi od innych)

pracowici buntownicy i

rewolucjoniści

Dobroduszni, spokojni

Pracowici, dokładni Gościnni, pomocni Prości

Czesi

zacofani, biedni zarozumiali śmiesznie mówią niepraktyczni,

dumni

Nowocześni Praktyczni,

zorganizowani Pracowici Zaradni



Str

on

a19


GRUPA I – NABIAŁ

TWARÓG JAJKO SEREK

HOMOGENIZOWANY

ŚMIETANA BITA

ŚMIETANA MLEKO

GRUPA II – OWOCE

JABŁKA MANDARYNKI BANANY

WINOGRONA ŚLIWKI JAGODY

GRUPA III – WARZYWA

DYNIA KAPUSTA PIETRUSZKA

POMIDORY PAPRYKA ZIEMNIAKI



Str

on

a2

0


GRUPA IV – MIĘSA

DRÓB WIEPRZOWINA DZICZYZNA

KREWETKI ŁOSOŚ KARP

GRUPA V – RÓŻNE

CUKIER RODZYNKI HERBATA

MIÓD GRZYBY LEŚNE

WODA



Str

on

a2

1

SCENARIUSZ NR 2 TEMAT: Słowiańska wieża Babel OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 120 minut OBSZAR NAUCZANIA: II-III klasa szkoły podstawowej


EDUKACJA POLONISTYCZNA

Uczeń: dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby;

oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście..

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

Uczeń: wie, że ludzie posługują się różnymi językami i aby się z nimi porozumieć, trzeba

nauczyć się ich języka (motywacja do nauki języka obcego).

CELE ZAJĘĆ

zdobycie podstawowej wiedzy dotyczącej pokrewieństwa między językami słowiańskimi

zrozumienie znaczenia i sensu nadawania imion w kulturze tradycyjnej i współczesnej

zrozumienie znaczenia pisma dla rozwoju cywilizacji rozwinięcie umiejętności plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach wykład ćwiczenia praktyczne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: komputer i rzutnik, koszulki, farby i flamastry, pocięte kolorowe kartki, kartki a4, klej.



Str

on

a2

2

PRZEBIEG LEKCJI

Przed lekcją poproś dzieci, by na następne zajęcia przyniosły białe lub jasne koszulki – po jednej na każdego ucznia. Rozpocznij zajęcia od przypomnienia, kim są Słowianie. Posłuż się do tego rysunkiem drzewka, które znajduje się w Prezentacji dla nauczyciela. Przypomnij, że dzisiejsze narody słowiańskie mają wspólne korzenie, dlatego w przeszłości posługiwały się jednym językiem, tzw. językiem prasłowiańskim. Dzisiejsze języki słowiańskie są przez to do siebie podobne.

Podziel uczniów na cztero- lub pięcioosobowe grupy i rozdaj im pocięte karteczki ze słowami słowiańskimi (Materiał dla ucznia nr 1) oraz kartkę A4. Poproś dzieci, by ułożyły słowa, które znaczą to samo, obok siebie, oraz przykleiły je na kartce A4. Powiedz, że mają na to zadanie 15 minut.

Podsumuj pracę, którą wykonały dzieci, popraw ewentualne błędy. Zapytaj uczniów, czy zadanie, którego się podjęli, było dla nich trudne, i czy dostrzegają podobieństwo między językami słowiańskimi.

Wykorzystując Prezentację dla nauczyciela oraz Materiał dla nauczyciela nr 1, wytłumacz uczniom, że niektóre podobieństwa między językami słowiańskimi bywają mylące. Na koniec podkreśl, że pochodzenie słowiańskie mają najstarsze wyrazy języka polskiego, w tym wyrazy, bez których trudno byłoby się dziś obejść.

Przejdź do części prezentacji poświęconej imionom jako ważnej części każdego języka (wykorzystaj informacje zawarte w Materiale dla nauczyciela nr 2). Zapytaj uczniów, czy wiedzą, dlaczego noszą takie, a nie inne imię. Zapisz wypowiedzi uczniów na tablicy pod hasłem „dzisiaj”. Następnie powiedz uczniom, jakie Słowianie nadawali imiona i dlaczego (posłuż się prezentacją dołączoną do scenariusza). Po zakończeniu prezentacji zapytaj uczniów, czy zapamiętali, czym kierowali się Słowianie, wybierając imiona, które nadawali? Zapisz wypowiedzi dzieci na tablicy w drugiej kolumnie „dawniej” i krótko podsumuj różnice. Powiedz dzieciom, że ich zadaniem będzie wybranie dla siebie imienia słowiańskiego, które najlepiej pasuje do ich charakteru. Rozłóż na dwóch stołach pocięte karteczki (Materiał dla ucznia nr 2): na pierwszym stole kartki z Zestawu 1, na drugim – z Zestawu 2. Wytłumacz uczniom, że zadanie polega na wybraniu jednej kartki z każdego stołu i złożenie ich w imię dwuczłonowe (np. „Dobro” i „Miła” – Dobromiła), a potem przyklejenie imienia na kawałku kolorowej kartki. Dla ułatwienia rozdaj każdemu dziecku po jednej kartce z wyjaśnieniem poszczególnych słów (Materiał dla ucznia nr 3). Daj uczniom kilka minut na zapoznanie się z materiałem, a potem poproś, by po podchodzili do stołów i wybierali swoje imiona, a potem przyklejali je na kolorowej karteczce.

o

1

2

3

4

5

6



Str

on

a2

3

Kiedy uczniowie skończą zabawę, poproś każdego z nich, by przeczytał swoje imię i wyjaśnił, co może znaczyć. Podkreśl, że w tym zadaniu liczy się pomysłowość i nie ma w nim prawidłowych odpowiedzi (tzn. że nie wiemy, co dokładnie znaczyły imiona słowiańskie, znamy jedynie znaczenie członów, które te imiona tworzyły).

Po zakończeniu ćwiczenia powiedz uczniom, że poznają teraz pierwsze pismo Słowian. Przekaż im krótko podstawowe informacje, posługując się Materiałem dla nauczyciela nr 3 i Prezentacją dla nauczyciela. Prezentując głagolicę, zwróć uwagę, których liter alfabetu polskiego w niej nie ma (np. ś, ć, ź, ó), a które są nietypowe (np. y – zapisane jako dwuznak). Powiedz uczniom, ze ich zadaniem będzie teraz rozszyfrowanie w grupach tekstów zapisanych głagolicą oraz dopisanie przeciwieństwa (np. słowo „biały” – przeciwieństwo „czarny”). Podziel uczniów na grupy i rozdaj każdej z nich po jednej kartce z zagadkami oraz po jednym egzemplarzu głagolicy dla każdego ucznia (Materiał dla ucznia nr 4 i Materiał dla ucznia nr 5). Na rozwiązanie zagadek daj im 5 minut. Po upływie czasu przeznaczonego na zadanie zapytaj, jakie były prawidłowe odpowiedzi w poszczególnych grupach. Rozdaj dzieciom koszulki (lub poproś o wyjęcie tych, które same przyniosły) i powiedz, że ich zadaniem będzie teraz zapisanie swojego imienia głagolicą na koszulce. Poza tym mogą domalować dowolne kształty i rysunki. Kiedy dzieci skończą malować, zapytaj je, co zapamiętały z zajęć oraz co im się najbardziej podobało.


Materiał dla nauczyciela nr 1 – język Słowian

Materiał dla nauczyciela nr 2 – imiona

Materiał dla nauczyciela nr 3 – głagolica

Prezentacja dla nauczyciela Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – słowiańska wyklejanka

Materiał dla ucznia nr 2 – wycinanka z imion

Materiał dla ucznia nr 3 – wyjaśnienia imion

Materiał dla ucznia nr 4 – głagolski szyfr

Materiał dl ucznia nr 5 - głagolica

7

8

9

10

11



Str

on

a2

4

Materiał dla nauczyciela nr 1 – język Słowian

JĘZYK SŁOWIAN Słowianie jako lud o wspólnej przeszłości i kulturze posługiwali się również jednym językiem – do dzisiaj jednym z najbardziej widomych świadectw pokrewieństwa między narodami słowiańskimi jest podobieństwo języków. Języki słowiańskie są jedną z rodzin języków indoeuropejskich (inne rodziny obejmują większość języków, a także liczne języki arabskie i indyjskie). Ów wspólny przodek językowy nie został on nigdy zapisany (rozpad wspólnoty nastąpił najpóźniej w VII w. n.e., a więc przed pojawieniem się pierwszego pisma Słowian), zatem możemy jedynie domyślać się jego kształtu. Mówimy o tzw. języku prasłowiańskim, który jest jednak tylko naukową rekonstrukcją pojedynczych wyrazów i form gramatycznych. Język Słowian, nawet w okresie „pełnej” wspólnoty słowiańskiej, nie był jednolity na wzór dzisiejszego języka polskiego czy angielskiego; składał się raczej z bardzo zbliżonych do siebie dialektów słowiańskich. Wiąże się to z realiami społecznymi kultury Słowian – nie ma spójnego, ogólnego języka, dopóki nie ma ustalonej normy językowej (kodyfikacji języka), która jasno określa, co mieści się w danym języku jako poprawne, a co nie. Stworzenie jednolitego języka wymaga najczęściej istnienia jakiejś instytucji dążącej do centralizacji (np. centralna władza królewska czy silny ośrodek kulturalny), a także pisma, które na ma tendencję do „konserwowania” języka i hamowania zachodzących w nim zmian.Plemienny ustrój społeczny Słowian oraz brak języka pisanego miały znaczący wpływ na charakter języka słowiańskiego, który należałoby raczej określić jako konstelację bardzo blisko spokrewnionych, ale także zmiennych dialektów, niż jako „bryłę” języka. W miarę rozpadu wspólnoty słowiańskiej dialekty te zaczęły różnicować się jeszcze mocniej. Nastąpił rozpad na trzy grupy: języki zachodniosłowiańskie (polski, czeski, słowacki, również kaszubski), wschodniosłowiańskie (ukraiński, białoruski, rosyjski) oraz południowosłowiańskie (serbski, chorwacki, bułgarski i inne). Ten rozpad języków najlepiej ilustruje metafora drzewka, którego pień (j. prasłowiański) jest wspólną podstawą dalszego wzrostu, gałęzie natomiast – świadectwem powstawania poszczególnych języków narodowych.

JĘZYKOWE ŚLADY SŁOWIAN Języki słowiańskie do dziś brzmią podobnie. Poza wspólnymi cechami gramatycznymi, które zazwyczaj trudniej zaobserwować w okazjonalnym kontakcie z innymi językami słowiańskimi, rzuca się w oczy podobieństwo wielu słów, zwłaszcza tych podstawowych. Słowa, które mają prasłowiańskie pochodzenie, to najczęściej wyrazy nazywające ważne dla człowieka zjawiska, np.

człowieka i części ciała - oko, ucho, wątroba, serce, ręka, noga

przyrodę - słońce, niebo, drzewo, las

relacje rodzinne - matka, syn, ojciec, teść

rośliny i zwierzęta - dąb, dynia, sarna, wilk

cechy fizyczne i psychiczne - blady, ślepy, długi, dobry, zły, mądry

najważniejsze czynności - mówić, lubić, myśleć, robić, mieć, spać, jeść.

Bez słów pochodzenia słowiańskiego nie moglibyśmy się dziś porozumieć, ponieważ stanowią podstawę słownictwa – nie pod względem liczby wyrazów, ale pod względem ich znaczenia dla języka.



Str

on

a2

5


IMIONA SŁOWIAŃSKIE W kulturach tradycyjnych imię jest czymś więcej niż tylko sposobem na wyróżnienie jego „właściciela” spośród innych członków grupy. Wiele ludów żywi przekonanie – które wynika m.in. z braku pisma – o tym, że nie da się prosto rozdzielić rzeczy i nazwy, która tę rzecz określa. Inaczej mówiąc, imię jest nie tyle etykietką człowieka, ile jego częścią, a nawet – istotą. Z tego powodu w kulturach tradycyjnych częste są praktyki ukrywania prawdziwego imienia (które znają tylko najbliżsi) i posługiwania się imieniem zastępczym, aby właściwe imię nie wpadło w ręce nieprzyjaciela, zawistnego sąsiada, złośliwego czarownika. Skoro imię stanowi część człowieka, to jego wybór stanowi o losie i osobowości tego, kto je nosi. Nadanie dziecku odpowiedniego imienia jest rodzajem inwestycji w jego przyszłość – talizmanem, wróżbą. W odniesieniu do imion słowiańskich mówimy najczęściej o imionach chroniących i życzących. Na szczególną uwagę zasługują imiona dwuczłonowe: Odnoszące się do walki np. zawierające cząstkę woj (Mściwoj, Budziwoj,

Wojciech) lub bor ‘walka’ (Borzysław, Racibor) czy bron (Bronisław) Związane ze sławą, władzą (Bolesław, Sławomir, Władysław) Wskazujące na cechy charakteru uznawane za „męskie” (Tęgomir, Jarosław – od

jary ‘surowy, ostry’). Odnoszące się do życia rodzinnego (Babierad – taki który kocha swoją babcię,

Miłowuj, Miłodziad, Siestrzemił, Domarad). Wskazujące na stosunek do gości (Gościrad, Miłogost). Związane z kultem (Bogdan, Bogumił).

Imiona żeńskie nadawane były często przez dodanie końcówki –a do imienia męskiego, choć przeważa- ły imiona wskazujące na inne cechy, zwłaszcza dobroć: Dobromira czy Dobrosława, Ludmiła (taka, która będzie miła ludziom), albo częste Świętożyźń, Dobrowieść, Modliboga.

Interesujące wydaje się też pochodzenie imion typu Męcimir (od męka), Kazimir, Morzysław czy Cirzpisława (od cierpieć). Słowianie uważali, że

CO SIĘ STAŁO Z IMIONAMI SŁOWIAŃSKIMI? W czasach przedchrześcijańskich przodkowie Polaków wybierali imiona niemal wyłącznie spośród imion słowiańskich. Istotną zmianę w tej dziedzinie wprowadził chrzest Polski, który wprowadził do naszego języka (i do rzeczywistości) imiona biblijne oraz imiona świętych czy Ojców Kościoła. Przez długi czas jednak imiona słowiańskie współistniały obok innych (czego dobitnym przykładem są imiona polskich władców np. Kazimierz, Władysław). W dokumencie papieskim z 1136 roku, Bulli gnieźnieńskiej, na kilkaset zapisanych imion przypadają jedynie cztery imiona chrześcijańskie. Przełomowy dla losy imion słowiańskich był Sobór Trydencki, którego postanowienia wymusiły nadawanie imion świętych Kościoła. Od XVI wieku imiona słowiańskie wychodzą z użycia – ostały się jedynie te, które już weszły do kalendarza chrześcijańskiego (Wojciech, Stanisław – od noszących je świętych). Dopiero w wieku XIX, kiedy pod zaborami próbowano wskrzeszać zapomniane rodzime tradycje, przywrócono niektórym słowiańskim imionom ich miejsce.



Str

on

a2

6


nadając dziecku imię odnoszące się do udręki, oszukają przewrotny los – przechytrzą złe moce. Z podobnych powodów nadawane były również inne imiona negatywne, które zaczynały się od nie- Niemoj, Nierada, Niedan; uważano, że w ten sposób można sprawić, by dziecko nie było widziane przez demony, a wiec miały również znaczenie chroniące. Poza imionami dwuczłonowymi typowe były także imiona nawiązujące do elementów natury: silnych zwierząt (Wilk, Lew), drzew i roślin (Dąbrówka, Rzepicha). Istniały też imiona typu Kochan (taki, który będzie kochany) czy Obiecan (obiecany, oczekiwany), a także abstrakcyjne (Nadzieja, Sława). Ale imię wpływało nie tylko na los dziecka – miało znaczenie dla całej rodziny. W rodzinach, w których rodziło się wiele córek, dziewczynce nadawano imię Dosta (bułg. dosyć) lub Stanka (od stanąć). Miało to sprawić, że następne urodzone dziecko będzie upragnionym męskim potomkiem. Czasem zdarzało się, że ubodzy rodzice, mający już wiele dzieci, chcieli zamknąć ciąg potomstwa, kiedy coraz trudniej przychodziło utrzymanie rodziny. Ostatniemu dziecku nadawano wtedy imiona Krajen lub Posleden (ostatni, końcowy).



Str

on

a2

7


PIERWSZE PISMO SŁOWIAN Nie da się przecenić znaczenia pisma dla trwania kultury i zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jednym z powodów, dla których tak niewiele wiemy dziś o dawnych Słowianach, jest fakt, że nie stworzyli nigdy własnego pisma w okresie wspólnoty słowiańskiej. Kultura Słowian była typową kulturą oralną. Pierwsze pismo Słowian (tzw. głagolicę) stworzył nie-Słowianin, Grek, filolog i późniejszy święty chrześcijański, Konstantyn zwany Cyrylem. Powstanie pisma wiąże się z misją ewangelizacyjny podjętą przez Cyryla i Metodego, którzy udali się na Morawy, by wśród ludności słowiańskiej szerzyć wiarę chrześcijańską. By to czynić, niezbędne było przetłumaczenie i spisanie najważniejszych tekstów biblijnych i religijnych w języku narodowym Słowian – stąd potrzeba opracowania pisma. Był rok 863 n.e., a więc okres po rozpadzie wspólnoty słowiańskiej na poszczególne grupy etniczne. Głagolica (nazwa alfabetu jest późna i pochodzi od wyrazu glagol – ‘słowo’) była autorskim i oryginalnym pismem Cyryla – choć niektóre literki przypominają nieco litery alfabetu grackiego oraz hebrajskiego, można śmiało powiedzieć, że pismo to „od A do Z” wymyślił samodzielnie święty Konstantyn. Oparł swoje 38-literowe pismo na kilku kształtach: krzyżu, kole i trójkącie. Głagolica powstała na terytorium dzisiejszej Grecji (Saloniki), gdzie mieszkała ludność południowo-słowiańska, jednak była używana na terenie państwa wielkomorawskiego w całym okresie działalności Cyryla i Metodego. Po śmierci Metodego (855) jego uczniowie schronili się na terenie państwa czeskiego pozostającego pod panowaniem Przemyślidów, i aż do przyjęcia „łacinki” służyła jako pierwsze pismo czeskie. Ostatni mnisi słowiańscy wygnani zostali z Czech w wieku XI, co znaczyło naturalny kres pisma słowiańskiego w państwie Przemyślidów. Przypuszcza się, że część uczniów schroniła się w Krakowie; jest to zresztą nie jedyny ślad istnienia w Polsce w najdawniejszym okresie historii dwóch obrządków liturgicznych: łacińskiego z ośrodkiem w Gnieźnie i słowiańskiego z centrum w Krakowie.

Mimo wielkich schizmy i powstania dwóch odrębnych obrządków: prawosławnego i katolickiego, aż do wieku XII głagolica pozostawała pismem Słowian obecnym w

Dlaczego w ogóle św. Cyryl zdecydował się stworzyć dla Słowian odrębne pismo? Mógł przecież – i byłoby to dużo prostsze – przystosować po prostu któryś z istniejących już alfabetów do języka Słowian. Prawdopodobnie wiązało się to z sytuacją polityczną: św. Cyryl i Metody przybywając na Morawy nie chcieli być oskarżeni o to, że są stronnikami Bizancjum, dlatego zrezygnowali z najbardziej oczywistego rozwiązania, jakim byłaby adaptacja alfabetu greckiego. Być może decydujące okazało się też przekonanie, że każdy liczący się naród (Żydzi, Fenicjanie, Grecy, więc również Słowianie) powinien mieć własne pismo.



Str

on

a2

8


obydwu kościołach – używana była w monastyrach macedońskich i bułgarskich, a także w rzymsko-katolickiej Chorwacji. Dopiero w wieku XIII głagolica macedońska wyparta została przez cyrylicę (która będzie odtąd pismem właściwym wszystkim Słowianom prawosławnym: Rusinom, Serbom, Bułgarom itd.) i ostała się wyłącznie w Chorwacji. Tu jednak okrągłe kształty głagolicy niedługo przetrwały i wyewoluowały w pismo kanciaste. Stało się ono nie tylko religijnym, ale nawet narodowym pismem Chorwacji, które przetrwało aż do pierwszej połowy XIX wieku.



Str

on

a2

9

Materiał dla ucznia nr 1 – słowiańska wyklejanka

WIEWIÓRKA

WEWERICA serbskie

WEWERICZKA

słowackie

WEWERKA czeskie

SŁOŃCE SOŁNCE rosyjskie

SUNCE serbskie

SLNKO słowackie

SONCETO macedońskie

SONCE bułgarskie

SIEROTA SIROTA serbskie

SIROCZE chorwackie

SIRATA białoruskie

SIROTEK czeskie

PĘPEK PUPAK serbskie

PYP bułgarskie

PUPOK rosyjskie

POPEK słoweńskie

MATKA

MAJKA chorwackie

MATI ukraiński

MAĆ rosyjski



Str

on

a3

0

Materiał dla ucznia nr 2 – wycinanka z imion

ZESTAW 1

SŁAW(A)

RAD(A)

MIR(A)

GOST(A)

WOJ(A)

MIŁ(A)

CHWAŁ(A)

GNIEW(A)

CIECH(A)

ZESTAW 2

BOR(A)

RADO

DOBRO

MIŁO

BOGO

BOŻE

GNIEWO

BRATU

CZCI

BRONI

JARO

CZĘSTO

MŚCI

GROMI

DOMA

ŚWIĘTO

MYŚLI

BUDZI

WŁADY

KRZESI

MODLI



Str

on

a3

1

Materiał dla ucznia nr 3 – wyjaśnienia imion

Część 1 rado- rad, radować miło- miły bogo-, boże- bóg ‘bóg, bogactwo’ gniewo- gniew bratu- brat czci- czcić broni- bronić jaro- jary ‘srogi, surowy’ często- często mści- mścić gromi- gromić ‘uderzać’ dobro- dobry doma- dom włady- władać myśli- myśleć modli- modlić się krzesi- krzesić ‘wracać do życia’ budzi- budzić święto- święty ‘święty, mocny’

Część 2 -sław(a) sława -rad(a) rad, radować -mir(a) mir ‘pokój, dobro’ -gost(a) gość -woj(a) wojować -mił(a) miły -chwał(a) chwalić, chwała -ciech(a) cieszyć, pocieszać -gniew(a) gniew



Str

on

a3

2

Materiał dla ucznia nr 4 – głagolski szyfr

GRUPA A

GRUPA B

GRUPA C



Str

on

a3

3

Materiał dla ucznia nr 5– głagolica



Str

on

a3

4

SCENARIUSZ NR 3 TEMAT: W świecie słowiańskich baśni OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 180 minut OBSZAR NAUCZANIA: III klasa szkoły podstawowej



Uczeń: analizuje i interpretuje teksty kultury (przejawia wrażliwość

estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi; w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów).

EDUKACJA PLASTYCZNA



CELE ZAJĘĆ

zdobycie wiedzy dotyczącej baśni ludowej kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz

interpretowania tekstów literackich rozwinięcie umiejętności teatralnych i plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach pogadanka praca z tekstem ćwiczenia praktyczne przedstawienie teatralne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. Realizację całego scenariusza dobrze jest podzielić na dwa dni. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prześcieradło, patyczki na kukiełki, szmatki, kartki samoprzylepne, sznurki.



Str

on

a3

5

PRZEBIEG LEKCJI

Przed lekcją rozdaj dzieciom teksty baśni (Materiał dla ucznia nr 1) i poproś o ich przeczytanie w domu. Poproś też, by dzieci przyniosły z domu pocięte szmatki, koraliki, guziki , wstążki i inne rzeczy, które przydadzą się do robienia kukiełek. Powieś na tablicy żółte kółko ze słowem „baśń” i przyklej paski żółtego kartonu, tak żeby razem tworzyły słoneczko. Zapytaj dzieci, jak myślą, o czym będzie mowa na zajęciach, a potem co to jest baśń i jakie baśnie/bajki znają. Rozdaj uczniom karteczki samoprzylepne i poproś, by każda para wypisała na karteczce tytuł jednej baśni, którą zna. Zbierz karteczki i przyklej je do tablicy, głośno odczytując tytuły Dzieci prawdopodobnie wymienią wiele utworów, które nazywają „bajkami” (Kubuś Puchatek, Scooby Doo, Transformers – czyli kreskówki dla dzieci), ale tylko część z nich będą to prawdziwe baśnie. Zapytaj teraz wszystkich uczniów, czy uważają, że wszystkie wymienione utwory to baśnie. Przy wątpliwościach zgłoszonych przez uczniów stawiaj znak zapytania.

Wytłumacz dzieciom, czym jest baśń (wykorzystaj Materiał dla nauczyciela nr 1) i czym się różni od „bajek”. Poproś uczniów, by na podstawie tej wiedzy zdecydowali, które z propozycji zapisanych na tablicy należy wykreślić. Powiedz uczniom, że wszystkie baśnie są do siebie trochę podobne. Wymieniaj kolejno elementy baśni, które są jej stałymi motywami, i wyjmuj karteczki z odpowiednimi hasłami (Materiał dla nauczyciela nr 2). Za każdym razem, gdy wyjmujesz nową kartę i czytasz nowe hasło, poproś dzieci, by wymieniły jakąś baśń, w której element ten się pojawia. Uczeń, który wymieni prawidłową baśń, może podejść i przykleić kartkę do słoneczka. Poproś dzieci, by przypomniały, o czym była baśń, którą przeczytały w domu. Usiądź z dziećmi w kręgu lub półokręgu i weź lekką, gumową piłkę. Wypowiedz pierwsze zdanie, które streszcza wydarzenie z baśni, a potem rzuć piłkę do kolejnej osoby, której zadaniem jest dodanie następnego wydarzenia itd.

Po skończeniu zabawy poproś dziecko, by spojrzały na słoneczko, które wisi na tablicy. Zapytaj, które z omawianych punktów obecne były w przeczytanej bajce? [trójka, magiczny przedmiot, czarownik, karzełek, nagroda za dobro, wędrówka, z chłopa król, najmłodszy brat]. Powiedz dzieciom, że będą teraz robić własne przedstawienie. Podziel dzieci na trzy grupy, z których każda dostanie jedną część bajki do przedstawienia, i razem utworzą one wspólny teatrzyk. Jeżeli dzieci jest dużo,

1

2

3

4

o

5

6



Str

on

a3

6

lepiej zrobić dwa teatrzyki i podzielić dzieci na 4 grupy (każda grupa opracowuje połowę bajki). Idealna sytuacja jest kiedy każda grupa ma własnego opiekuna. Poproś dzieci, by wylosowały karteczki z imionami bohaterów, których będą robić, tak by każde dziecko miało do wykonania jedną kukiełkę. Bohaterowie to: król, królewna 1, królewna 2, królewna 3, Świtek, Wieczorek, Północek, smok 1, smok 2, smok 3, baran, matka. Każde dziecko wykonuje swoją kukiełkę. Powiedz dzieciom, że będą wspólnie przedstawiać teatrzyk, jednak wcześniej pobawią się w ćwiczenia z wyrażania emocji poprzez głos. Wytłumacz uczniom sens tego ćwiczenia, które jest przygotowaniem do teatrzyku. Poproś uczniów, by usiedli w półokręgu lub kręgu. Powiedz im, że będą teraz kolejno wypowiadać zdanie „Wlazł kotek na płotek”, a ty będziesz chwilę wcześniej odczytywać ton, którym należy wypowiedzieć dane zdanie. Zadanie polega na tym, by tonem głosu oddać emocje wypisane w Materiale dla nauczyciela nr 3. Po tym ćwiczeniu poproś uczniów, by dobrali się w pary i usiedli plecami do siebie, a potem rozdaj każdemu dziecku karteczkę z napisanym zdaniem i emocją, która temu towarzyszy (Materiał dla ucznia nr 2). Powiedz, żeby uczniowie nie zdradzali swojemu partnerowi, jakie mają emocje do odegrania. Zadaniem uczniów jest wypowiedzieć zdanie w taki sposób, by druga osoba domyśliła się, co to za emocja. Podkreśl, że ćwiczenie to jest trudniejsze, ponieważ uczniowie nie widzą swoich twarzy, więc jedynym sposobem pokazania uczucia jest ton głosu. Podsumuj obydwa ćwiczenia, wskazując, że w czasie teatrzyku aktorzy schowani są pod prześcieradłem i nie mają możliwości wyrażania emocji przez ruch i mimikę. Podkreśl, że grając, uczniowie powinni pamiętać o takich rzeczach jak ton, głośność i tempo głosu. Poproś uczniów, by usiedli w grupkach, w których przygotowali kukiełki, i powiedz im dokładnie, od którego momentu do którego będą opracowywać bajkę (propozycja podziału bajki znajduje się w Materiale dla ucznia nr 1). Wspólnie przypomnijcie sobie treść tego fragmentu baśni, a następnie podzielcie się rolami. Poproś dzieci, by spróbowały własnymi słowami odegrać baśń (dialogi i narrację – chyba że narratorem może być opiekun grupy, jeżeli dzieci są za małe), na razie bez kukiełek. Kiedy dzieci będą już wiedziały, kiedy i co mówią, poproś je, by spróbowały zagrać swoje role z kukiełkami. Przećwiczcie zadanie dwa razy. Przedstawienie – teatrzyk. Ustaw ławki pod tablicą, powieś scenografię, przyklej papier lub prześcieradło, które zasłoni dzieci schowane pod ławką na czas przedstawienia. Podsumowanie: zapytaj dzieci, co im się podobało, co się nie podobało, co było trudne, co zapamiętają z dzisiejszych zajęć.

7

8

11

9

10

12

13

14



Str

on

a3

7


Materiał dla nauczyciela nr 1 – baśń

Materiał dla nauczyciela nr 2 – baśniowe słońce

Materiał dla nauczyciela nr 3 – wlazł kotek na płotek Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – baśń o Świtku, Wieczorku i Północku

Materiał dla ucznia nr 2 – ćwiczenia z ekspresji głosowej



Str

on

a3

8


BAŚNIE I BAJKI LUDOWE

Baśń jest gatunkiem typowym dla twórczości ludowej – to ustna opowieść ludowa zawierająca liczne elementy fantastyczne i magiczne, bez określonego miejsca i czasu akcji (dawno, dawno temu, za górami za lasami, w dalekim królestwie). Ustność baśni oznacza, że tradycyjnie opowieści te przekazywano sobie bez zapośredniczenia tekstu w piśmie. Związek baśni z kulturą przedpiśmienną warunkował niektóre z podstawowych cech tego gatunku, właściwą w ogóle twórczości ludowej, jaką jest wariantywność tekstu i istnienie stałego zespołu motywów i formuł stanowiących budulec baśni. Brak pisma – które z natury ma siłę konserwującą i utrwalającą przekaz sprawiał, że opowieści odtwarzano i przekazywano sobie wyłącznie z pamięci. Tym samym nie istniały w kulturach ludowych ustalone i niezmienne teksty baśni na wzór dzisiejszych tekstów „Kopciuszka” czy „Pięknej i bestii”. Opowieści te funkcjonowały w wielu wersjach, nieustannie poddawane były modyfikacjom i mutacjom. Ich dzisiejsze wersje to literackie adaptacje tekstów zebranych przez badaczy folklorystów. Zmiany te jednak nie były całkowicie dowolnie – opowiadacze baśni stosowali się do niepisanych reguł kultury ludowej, która stworzyła w miarę stały repertuar postaci, motywów, schematów akcji, stałych fraz i innych elementów fabularnych. To połączenie zmienności i tradycjonalizmu baśni jest typową cechą ustnej twórczości ludowej. Oto kilka typowych elementów baśniowych: sierota - Jaś i Małgosia, Królewna Śnieżka (półsierota) liczba 3 – Trzy świnki magiczny przedmiot – Alladyn (lampa, dywan), Śpiąca Królewna (wrzeciono),

Kopciuszek (karoca) czarownik/czarownica – Jaś i Małgosia (Baba Jaga), Kot w butach karzeł – Calineczka, Tomcio Paluch, Królewna Śnieżka i 7 krasnoludków nagroda za dobro i kara za zło – Czerwony Kapturek, Kopciuszek dobra pasierbica i zła macocha - Kopciuszek, Królewna Śnieżka dobry=piękny

BAŚŃ LUDOWA A BAJKA LUDOWA Zazwyczaj uznaje się, że bajka ludowa to prozatorski gatunek ustnej i fikcyjnej twórczości ludowej, który obejmuje wiele innych podgatunków. Zalicza się do nich zwłaszcza bajkę zwierzęcą (do ludowych bajek zwierzęcych nawiązują np. bajki Krasickiego czy Ezopa) oraz bajkę magiczną zwaną baśnią. Baśń jest więcej odmianą bajki ludowej. LEGENDA A BAŚŃ Podobieństwo między legendą i baśnią leży w ich wspólnym ustnym charakterze oraz w obecności elementów fantastycznych. Jednak legenda (zwana też podaniem) dotyczy zdarzeń historycznych, takich jak założenie grodu, ma więc jasno określone czas i miejsce. Tymczasem baśń opowiada o zdarzeniach fikcyjnych (wymyślonych), a jej akcja dzieje się w jakimś nieokreślonym miejscu i czasie.



Str

on

a3

9

wędrówka - Czerwony Kapturek, Paluszek z chłopa król - Alladyn, Szewczyk Dratewka najmłodszy brat/siostra zawsze jest najmądrzejszy, najlepszy, najodważniejszy - Kot w

butach


Wzajemne podobieństwo baśni sięga jeszcze dalej. Badacz literatury, Włodzimierz Propp, spróbował stworzyć „schemat” ludowej bajki magicznej, która jego zdaniem sprowadza się do określonego ciągu zdarzeń (niektóre z nich mogą być pominięte lub ich kolejność może się w niewielkim stopniu różnić. Choć wydaje się to zaskakujące, większość bajek magicznych rzeczywiście zbudowana jest w sposób, który umożliwia wpisanie ich w schemat – poniżej porównanie Proppowskiego modelu z akcją baśni ludowej „Świtek, Wieczorek i Północek”.

SCHEMAT AKCJI DZIAŁANIE

1. odejście z domu (2) Król nie zgadza się, by królewny wyszły do ogrodu. (3) Królewny tak długo błagają ojca, że w końcu udziela im zgody, choć nie jest z tego zadowolony. (1) Królewny wychodzą do ogrodu.

2. otrzymanie zakazu

3. naruszenie zakazu

4. podstępne działanie przeciwnika

(4) Wicher porywa królewny.

5. doniesienie o szkodzie (5) Mamki i niańki donoszą o nieszczęściu królowi, ten rozsyła wieść po królestwie, zgłaszają się trzej bracia, którzy wyruszają w drogę

6. próba bohatera (6) Spotkanie z karzełkiem wszystkich trzech braci

7. zwycięskie wyjście z próby (7) Świtek pokonuje karzełka

8. poszukiwanie (8) Świtek schodzi do dziury w ziemi

9. spotkanie z przeciwnikiem

(11) Świtek znajduje królewnę, która daje mu do picia magiczną wodę i usypia smoka. (9) Świtek spotyka się ze smokiem. (10) Świtek odcina mu wszystkie głowy. (12) Świtek pokonuje smoka.

10. walka

11. otrzymanie pomocy ze strony magicznego pomocnika

12. zwycięstwo

13. likwidacja szkody

(13) Świtek po pokonaniu wszystkich trzech smoków uwalnia królewny.

14. powrót bohatera (14) Wszyscy wracają do królestwa.

15. otrzymanie nagrody (15) Bracia poślubiają królewny, a Świtek zostaje następcą tronu.



Str

on

a4

0




Str

on

a4

1


BAŚŃ



Str

on

a4

2


SIE

RO

TA

3

MAGICZNY

PRZEDMIOT

NAGRODA ZA

DOBRO – KARA ZA

ZŁO

DOBRY

=

PIĘKNY

C

ZA

RO

WN

IK

DOBRA PASIERBICA



Str

on

a4

3


WĘ

DR

ÓW

KA

ZŁA MACOCHA

Z CHŁOPA KRÓL

KARZEŁ

NAJMŁODSZY BRAT/ SIOSTRA JEST

ZAWSZE NAJLEPSZY,

NAJODWAŻNIEJSZY, NAJMĄDRZEJSZY



Str

on

a4

4

Materiał dla nauczyciela nr 3 – wlazł kotek na płotek

Poproś dzieci, by wypowiedziały zdanie „Wlazł kotek na płotek” następującym tonem:

zachwycony

zniecierpliwiony

rozczarowany

zaciekawiony

zły

drwiący

zaskoczony

obrażony

uprzejmy

znudzony

zarozumiały

proszący

żartobliwy

prześmiewczy

rozkazujący

błagalny

zrozpaczony

radosny

nieśmiały

przestraszony

zaspany

cierpiący

pełen podziwu

rozbawiony



Str

on

a4

5


ŚWITEK, WIECZOREK I PÓŁNOCEK

W pewnym państwie żył sobie król, wraz z trzema córkami nieopisanej piękności. Król pilnował ich i strzegł jak własnego oka, wzniósł podziemne zamki, i tam je zamknął, jak ptaszki w klatce, aby ich wiatry gwałtowne nie porwały, ani promienie słońca nie przegrzały. Pewnego razu królewny przeczytały w książce, że jest inny przedziwny świat poza zamkiem, i gdy król przyszedł je odwiedzić, zaraz zaczęły łzami go upraszać: „Panie nasz i ojczulku! Wypuść nas na świat biały, pozwól nam się napatrzeć na niego i po zielonym sadzie przejść”. Król zaczął zniechęcać je do tego zamiaru, ale gdzie tam! Słyszeć nawet nie chciały – im bardziej je król odwodzi, tym bardziej one błagają. Cóż począć, zgodził się w końcu król na ich usilne prośby.

Wyszły więc przepiękne królewny do sadu, zobaczyły słońce jaśniutkie, i drzewa, i kwiaty, i niewymownie się uradowały, że wolno im swobodnie biegać po łące. Cieszą się z każdej trawki, śmieją, aż nagle gwałtowny wiatr je uniósł, wysoko, daleko, nie wiadomo dokąd. Niańki przeraziły się, pobiegły do króla powiedzieć mu o strasznej wieści. Król natychmiast rozesłał we wszystkie strony swoje wierne sługi – każdemu, kto na ślad królewien trafi, obiecał pokaźną nagrodę. Słudzy jeździli, jeździli, lecz niczego nie znaleźli, z czym wyruszyli, z tym też powrócili. Król wezwał więc wysoką radę, by dumnych bojarów zapytać, czy nie podejmie się któryś znalezienia jego córek. Kto dzieła tego dokona, tego król wynagrodzi bogactwem na całe życie i ręką ukochanej córki. Raz zapytał – bojarzy milczą, drugi raz spytał – nie odzywają się, trzeci wreszcie – ani słowa! Król zalazł się gorzkimi łzami. „Jak widać nie mam przyjaciół ni obrońców” – i rozkazał ogłosić w całym królestwie wieść, czy nie znajdzie się ktoś wśród ludzi prostych, kto by się tego wyzwania podjął.

A w tym właśnie czasie żyła sobie w pewnej wsi biedna wdowa, a z nią jej trzech synów – tęgich junaków. Wszyscy oni urodzili się tej samej nocy, najstarszy wieczorem, średni o północy, a najmłodszy o samiuteńkim jasnym świcie, i dlatego nazywali ich: Wieczorek, Północek i Świtek. Kiedy dotarła do nich wiadomość od króla, w ten czas poprosili matkę o błogosławieństwo na drogę, zebrali się i wyruszyli w drogę, do stołecznego miasta. Zajechali do królewskiego pałacu, pokłonili się nisko i rzekli: „Najjaśniejszy królu miłościwy, obyś nam sto lat w zdrowiu i radości panował! Przyjechaliśmy do ciebie nie święta świętować, ale służbę służyć – pozwól nam wyruszyć, by Twoich królewien szukać. –— «Witam was, dobrzy młodzieńcy! Jakie wam imię nadano?” – „Trze bracia rodzeni, Świtek, Wieczorek i Północek” – „Czego wam na drogę potrzeba?” – „Nam, panie, niczego nie trzeba, abyś jedynie mateczki naszej starej nie zostawił w biedzie i niedostatku”. Król wziął więc staruszkę do siebie, umieścił w pałacu i nakazał ją żywić i poić wszystkim czego zapragnie z królewskiego stołu, a z odzieży dać wszystko, co w królewskich komnatach ładnego dla siebie znajdzie.

Ruszyli dobrzy młodzieńcy w drogę, jadą miesiąc, i drugi, i trzeci, aż wjechali na szeroki pustynny step. Za tym stepem był ciemny las, a na samym skraju lasu stoi chałupka. Zapukali w okienko – nikt nie woła, weszli do środka – a w chałupie nie ma



Str

on

a4

6


nikogo. „No, braciszkowie, ostaniemy tutaj troszkę, odpoczniemy po trudach podróży”. Rozebrali się, pomodlili i położyli spać. Nazajutrz rano najmłodszy brat

Świtek mówi do starszego Wieczorka: „My dwaj pójdziemy na polowanie, a ty w domu zostaniesz i obiad nam zrobisz”. Starszy brat zgodził się chętnie, tuż przy chałupce była zagroda pełna owiec, więc Wieczorek, długo się nie zastanawiając, wziął pokaźnego barana, zarżnął go, przygotował i upiekł na obiad. Zadowolony ze swojej pracy położył się na ławeczce, by odpocząć trochę.

A nagle zastukało, zagrzmiało – otworzyły się drzwi i wszedł przez nie człowieczek, mały jak paznokieć, a z brodą na łokieć, spojrzał wściekle i krzyknął do Wieczorka: „Jak śmiałeś w moim domu gospodarzyć, jak śmiałeś mojego barana zarżnąć?” Odpowiedział mu Wieczorek: „Najpierw urośnij, bo cię wcale na ziemi nie widać! Wezmę łyżkę zupy i chleba piętkę, to ci w same oczy chlusnę! Człowieczek mały jak paznokieć jeszcze bardziej się rozzłościł: „Jestem mały, ale śmiały!”. Chwycił skórkę z chleba i dawaj, łoić Wieczorka po głowie, prawie że na śmierć go zatłukł, i ledwie żywego zostawił pod ławką. Potem zjadł zarżniętego barana i poszedł do lasy. Wieczorek obwiązał głowę szmatą, leży i stęka z bólu. Wrócili bracia z polowania, pytają „Co z tobą?” – „Ech, bracia kochani, napaliłem w piecu, od tego wielkiego gorąca głowa mnie rozbolała – cały dzień jak pijany się zataczałem, ani piec nie mogłem ani gotować!”.

Na drugi dzień Świtek z Wieczorkiem poszli na polowanie, a Północka w domu zostawili, żeby obiad przygotował. Północek rozpalił ogień, wybrał najtłustszego barana z zagrody, zarżnął go i do pieca włożył, a potem na ławce się położył. Wtem zastukało, zagrzmiało – wszedł człowieczek, sam jak paznokieć, a z brodą na łokieć, i dawaj, walić Północka i grzmocić, mało że go nie zatłukł! Zjadł upieczonego barana i poszedł do lasu. Powrócili bracia, „Co ci się stało” – pyta Świtek Północka. „„Zatrułem się czadem, bracia! W głowie mi łomoce, obiadu wam się ugotowałem:.

Trzeciego dnia starsi bracia poszli na polowanie, a Świtek został w domu. Wybrał niezgorszego barana, zarżnął, przygotował i upiekł, a potem położył na ławce. Nagle zastukało, zagrzmiało – wchodzi człowiek mały jak paznokieć, a z brodą na łokieć, na głowie cały stóg siana taszczy, a w rękach wielki dzban wody niesie, postawił dzban, rozrzucił siano po podwórzu i zaczął owce liczyć. Widzi, że znowu brakuje jednego barania, rozwścieczył się, popędził do chałupki, rzucił się na Świtka i z całej siły w głowę go walnął. Świtek podskoczył, chwycił człowieczka za długą brodę i ciąga go i tarza we wszystkie strony.

Zapłakał człowieczek, mały jak paznokieć, a z brodą na łokieć. „Zmiłuj się, tęgi junaki! Nie oddawaj mnie śmierci i duszy mojej nie gub”. Świtek wyniósł go na dwór i przywiązał go do dębowego pnia za brodę dużym żelaznym klinem. Potem wrócił do chałupy, usiadł i czeka na braci. Wrócili bracia z polowania i dziwują się, że Świtek cały i zdrowy. A Świtek śmieje się i mówi: «Chodźmy, braciszkowie, wasze gorąco pojmałem, do pnia przywiązałem». Wychodzą na dwór, patrzą – człowieczek mały jak paznokieć dawno uciekł, i tylko połowa brodu na pniu powiewa, a na drodze, którą człowieczek uciekał, leżą krople krwi.



Str

on

a4

7


Po tym śladzie dobiegli bracia do głębokiej jamy. Świtek poszedł w las, narwał

łyka, uplótł sznur i poprosił braci, by spuścili go pod ziemię. Wieczorek i Północek posłuchali brata i spuścili go do jamy. Świtek rozejrzał się po poziemnym świecie, odwiązał od sznura i poszedł hen-hen, gdzie go oczy poniosły. Szedł i szedł – aż patrzy, miedziany zamek stoi, wchodzi do zamku, a tam spotyka najmłodszą królewnę, rumiana jak szkarłat, jaśniejsza od śniegu i pyta uprzejmie: „Jak tu dotarłeś, dobrzy młodzieńcze, z własnej woli czy z musu?”. – „Twój ojciec przysłał nas, by was, królewny jego, odnaleźć. Wtenczas królewna posadziła go za stołem, nakarmiła, napoiła i dała mu z naczynie z żywą wodą. „Napij się no tej wody, sił ci od razu przybędzie”. Świtek wypił więc całe naczynie wody i poczuł w sobie wielką moc. „Teraz – myśli sobie – każdego wroga pokonam!”.

Nagle zerwał się silny wiatr, i królewna przeraziła się „Zaraz – mówi – mój

smok nadleci!” i wzięła Świtka za rękę, schowała do w drugiej komnacie. Przyleciał trójgłowy smok, uderzył o ziemię ciemną, zamienił się w pięknego młodziana i krzyknął „A! Ziemskie powietrze czuję… kogóż to przyjmujesz w gości?” „A kto by tam u mnie był? Sam po ziemi latałeś, ziemskim powietrzem przesiąkłeś, to i tu ci się zdaje”. Smok poprosił o jedzenie i picie, królewna więc przyniosła mu różnych potraw i napojów, a do tych napojów dosypała ziele na sen. Smok najadł się i napił, i zasnął snem głębokim. A wtedy królewna wezwała Świtka. Ten wyszedł, zamachnął się mieczem i odrąbał smokowi wszystkie trzy głowi, potem rozpalił ogień, spalił smoka okrutnego i popiół rozsypał po szczerym polu.

„A teraz żegnaj, królewno! Pójdę szukać siostrzyczek twoich, a kiedy je znajdę – do ciebie powrócę” – rzekł Świtek i wyruszył w drogę. Szedł i szedł – doszedł do srebrnego pałacu, a w tym pałacu była średnia królewna. Świtek zabił sześciogłowego smoka i poszedł dalej. Długo czy krótko szedł, któżby wiedział – aż dotarł do złotego pałacu, a w tym pałacu mieszkała najstarsza królewna. Świtek zabiła smoka o dwunastu głowach, i uwolnił ją z zamknięcia. Królewna ucieszyła się, szybko zebrała swoje rzeczy, i wyszła na pole szerokie. Zamachnęła się czerwoną chusteczką, a tu złote królestwo w jajko się zwinęło; wzięła jajko, włożyła do kieszeni i poszła ze Świtkiem-junakiem swoich młodszych sióstr szukać. Te zrobiły to samo: zwinęły swoje królestwa w jajka, zabrały ze sobą i ruszyły ku wyjściu z jamy. Wieczorek i Północek wyciągnęli swojego brata i trzy królewny na świat jasny. Przyjeżdżają wszyscy razem do swojego państwa, królewny potoczyły po szczerym polu swoje jajka, a one wtenczas w królestwa się zmieniły: miedziane, srebrne i złote. Król tak się uradował, że opisać nie sposób, zaraz oddał Wieczorkowi, Północkowi i Świtkowi swoje córki za żony, a Świtka uczynił następcą królewskiego tronu.

Tłum. Małgorzata Leszko Zor'ka, Večorka i Polunočka [w:] Russkie narodnye skazki v obrabotke Afanas'eva Aleksandra Nikolaeviča, http://www.hobbitaniya.ru/afanasyev/afanasyev83.php



Str

on

a4

8

Materiał dla ucznia nr 2 – ćwiczenia z ekspresji głosowej

Zamknij to okno.

(zniecierpliwienie)

Nie możesz wyjść, bo się przeziębisz

(troska)

Dostałam czwórkę z kartkówki.

(zawód)

Kiedy skończy się ten film?

(nuda)

Pójdę jutro do Maćka.

(obietnica)

Nie wiedziałem, że tak długo to potrwa.

(skrucha)

Jedziemy jutro do babci.

(radość)

Tęcza na niebie!

(zachwyt)

Co za człowiek z tego Kacpra.

(wściekłość)

Zamknij okno

(prośba)

Mama mnie pochwaliła, że ładnie sprzątnąłem

pokój.

(duma)

Narysowałeś za duże to drzewo.

(przemądrzałość)



Str

on

a4

9

Zamknij to okno.

(zniecierpliwienie)

Nie możesz wyjść, bo się przeziębisz

(troska)

Dostałam czwórkę z kartkówki.

(zawód)

Kiedy skończy się ten film?

(nuda)

Pójdę jutro do Maćka.

(obietnica)

Nie wiedziałem, że tak długo to potrwa.

(skrucha)

Jedziemy jutro do babci.

(radość)

Tęcza na niebie!

(zachwyt)

Co za człowiek z tego Kacpra.

(wściekłość)

Zamknij okno

(prośba)

Mama mnie pochwaliła, że ładnie sprzątnąłem

pokój.

(duma)

Narysowałeś za duże to drzewo.

(przemądrzałość)



Str

on

a5

0

SCENARIUSZ NR 4

TEMAT: Bocianie łapy – pieczywo obrzędowe Słowian OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 120 minut OBSZAR NAUCZANIA: II-III klasa szkoły podstawowej



Uczeń: korzysta z informacji (uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z

przekazywanych informacji, czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski);

EDUKACJA PLASTYCZNA



CELE ZAJĘĆ

zdobycie wiedzy dotyczącej pieczywa obrzędowego kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz wyciągania

wniosków rozwinięcie umiejętności manualnych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach praca z tekstem wykład

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: rzutnik, piekarnik, artykuły spożywcze, miski, łyżki, kubki



Str

on

a5

1

PRZEBIEG LEKCJI

Przed zajęciami podziel uczniów na czteroosobowe grupy i poproś, by każda grupa przyniosła: Rozpocznij lekcję od zapowiedzi, że tematem zajęć będzie pieczywo obrzędowe. Opowiedz krótko o znaczeniu chleba, posiłkując się informacjami zawartymi w Materiale dla nauczyciela nr 1.

Zapytaj uczniów, czy wiedzą, czym jest obrzęd. Wytłumacz, że pieczywo obrzędowe to pieczywo, które wykonuje się z okazji jakiegoś święta, np. Bożego Narodzenia czy ślubu, chrzcin.

Podziel uczniów na 4 grupy i każdej z nich rozdaj po jednej kartce oraz obrazku, które opisują jeden rodzaj pieczywa obrzędowego (Materiał dla ucznia nr 1). Przed lekcją wydrukuj obrazki, do których linki znajdują się w materiale. Poproś grupy, by przeczytały swoje teksty i odpowiedziały na pytania:

jak wygląda ten rodzaj pieczywa? z jakim świętem związane jest to pieczywo? jakie tradycje mu towarzyszą?

Poproś teraz grupy, żeby wymieniły się ze sobą informacjami w trzech rundach:

Runda I: grupa 1 – grupa 2, grupa 3 – grupa 4 Runda II: grupa 1 – grupa 3, grupa 2 – grupa 4 Runda III: grupa 1 – grupa 4, grupa 2 – grupa 3.

Po upływie tego czasu poproś uczniów, żeby wrócili na swoje miejsca. Zapytaj teraz każdą grupę o jeden rodzaj pieczywa obrzędowego, którą mieli do opracowania ich koledzy. Podsumuj krótko pracę uczniów i skoryguj ewentualne błędy.

Przejdź do omówienia zwyczaju pieczenia bocianich łap. Powiedz, z jakiego powodu je pieczono i kiedy, a także jakie było ich przeznaczenie (Materiał dla nauczyciela nr 2). Podziel uczniów na czteroosobowe grupy, zgodnie z podziałem według którego przynieśli materiały do pieczenia i rozdaj dzieciom pocięte i pomieszane fragmenty przepisu na bocianie łapy (Materiał dla ucznia nr 2). Poproś uczniów, by ułożyli przepis w odpowiedniej kolejności. Następnie wraz z uczniami omów właściwy przepis, prosząc ich, by podawali kolejne punkty i ewentualnie korygując błędy (Materiał dla nauczyciela nr 2).

0

1

2

3

4

5

6

7

8



Str

on

a5

2

Poproś uczniów o wyjęcie artykułów spożywczych, misek, łyżek oraz pozostałych materiałów do przygotowania bocianich łap. Stoły możesz obłożyć folią spożywczą lub papierem. Poproś uczniów, by przygotowali bocianie łapy. Dla ułatwienia podpowiadaj, kiedy wykonać należy odpowiednią czynność i dawaj wskazówki praktyczne. Kiedy uczniowie przygotują już bocianie łapy, włóż je na blachę i zanieś do wypieczenia. Poproś uczniów, by w międzyczasie posprzątali swoje stanowiska. .

10


Materiał dla nauczyciela nr 1 – chleb nasz powszedni

Materiał dla nauczyciela nr 2 – bocianie łapy Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – pieczywo obrzędowe

Materiał dla ucznia nr 2 – przepis na bocianie łapy

9

11



Str

on

a5

3

Materiał dla nauczyciela nr 1 – chleb nasz powszechni

CHLEB NASZ POWSZEDNI

Człowiek przynależy nie tylko do świata natury, ale do świata kultury. W kulturze zaś liczy się nie tylko zaspokojenie biologicznego głodu i dostarczenie odpowiednich składników pokarmowych. Znaczenie ma zarówno to, co jemy (np. zakazy żywieniowe – wieprzowina wśród muzułmanów i ortodoksyjnych żydów, wołowina wśród hindusów, mięso w okresie postu chrześcijańskiego; zwyczaje spożywania roślin i zwierząt, których w innych kulturach się nie je, np. mięso psa), jak i sposób jedzenia (różne rodzaje obróbki, np. jaja stuletnie w Chinach, kiszone śledzie w Szwecji, zsiadłe mleko w Polsce). Szczególne znaczenie w wielu kulturach ma chleb – jako pokarm powszedni i podstawa pożywienia, a w chrześcijaństwie także symbol ciała Chrystusa. Stąd chleb otoczony jest w kulturze ludowej czcią. Chleba nie wolno wyrzucić, nawet jeżeli jest zeschnięty; przez długi czas chleba nie krojono nożem, lecz tylko łamano w rękach, a przed rozpoczęciem bochna należało się przeżegnać. Znane jest też przekonanie, że nadepnięcie na okruszki chleba powoduje, że „biedne duszyczki płaczą”. Na Śląsku wierzono niegdyś, że karą za położenie chleba spodem na wierzch będzie długie i męczące konanie. Do dzisiaj niektórzy uważają, że nie godzi się robić „kuleczek” z chleba i bawić się pieczywem. Szczególne znaczenie dla człowieka ma pieczywo obrzędowe, tzn. takie, które wypieka się nie na co dzień, lecz przy okazji różnego rodzaju świąt: zarówno rodzinnych, takich jak śluby, chrzciny, jak i dorocznych, np. Wielkiejnocy, Dożynek.



Str

on

a5

4

Materiał dla nauczyciela nr 2 – bocianie łapy

BOCIANIE ŁAPY

Bocianie łapy to słodkie bułki, które wypiekano w Polsce wschodniej 25 marca. Jeszcze w czasach pogańskich dni, które towarzyszyły początkowi wiosny (a więc związane z równonocą wiosenną) uważano za szczególnie ważne – wyznaczały one przejście z rytmu zimowego do wiosennego: odradzającego się życia i rozpoczynających się prac rolniczych. Obchodom dni „przejścia” towarzyszyły różnorodne przesądy i zwyczaje. W czasach chrześcijańskich ustanowiono w dniu 25 marca święto Zwiastowania, jednak w kulturze ludowej dzień ten pozostał silnie związany ze zwyczajami rolniczymi. Do tego dnia obowiązywał niepisany zakaz prac na polu (zwłaszcza orki i siewu). W tym też dniu, który uznawano za początek wiosny, pieczono bułki nazywane bocianimi - lub busłowymi, od ludowej nazwy bociana „busioł” – łapami. Miały one zapewnić domownikom szczęście i pomyślność w porze wiosenno-letniej. Przede wszystkim jednak „bocianią łapę” wkładano do bocianich gniazd znajdujących się na dachach domostw, by w ten sposób zachęcić powracające z cieplejszych krajów ptaki do ponownego osiedlania się w tym miejscu. Bociany do tej pory uważane są za ptaki przynoszące szczęście.

PRZEPIS NA BOCIANIE ŁAPY

1. Przygotować rozczyn: mleko lekko podgrzać i wsypać do niego pokruszone drożdże, pomieszać, dosypać 2 łyżki cukru oraz trochę mąki. Przykryć na chwilę ścierką i zostawić do wyrośnięcia ok. 15 minut. 2. W międzyczasie przygotować w misce ciasto: wsypać pozostałą mąkę, wbić jajko, dodać olej, resztę cukru i sól. 3. Kiedy rozczyn urośnie, dodać go do miski z ciastem, dokładnie wymieszać i zagnieść ciasto. Jeżeli ciasto jest za rzadkie, można dosypać trochę mąki. 4. Wyrośnięte ciasto podzielić na pięć kawałków. 5. Każdy kawałek dzielimy na dwie części: z jednej tworzymy płaski placuszek, drugą z kolei dzielimy

na kolejne pięć kawałków, z których wyrabiamy „ruloniki” na palce. Palce podklejamy pod owalny placek i w ten sposób otrzymujemy łapę. (Prawdziwe bocianie łapy robi się nieco inaczej, tzn. wycina się palce z jednego kawałka ciasta nożem. Jednak lepiej uniknąć dawania małym dzieciom noża i posłużyć się zaproponowanym powyżej, bezpiecznym sposobem).

6. Gotowe bocianie łapy smarujemy z wierzchu roztrzepanym jajkiem. 7. Wstawiamy do piekarnika nagrzanego na ok. 180 stopni na 15-20 minut, aż do momentu zrumienienia.

SKŁADNIKI

2 szklanki mąki pszennej

20 g drożdży (1/5 kostki)

1/4 szklanki mleka

5 łyżek cukru

1 jajko

1/4 szklanki oleju roślinnego

szczypta soli

roztrzepane jajko



Str

on

a5

5

Materiał dla ucznia nr 1 – pieczywo obrzędowe

GRUPA I – KOROWAJ http://www.potrawyregionalne.pl/media/Image/chleb/korowaj_1.jpg Korowaj to duże okrągłe ciasto drożdżowe, które wypiekano z okazji ślubu. Znane jest nie tylko w Polsce, ale i wśród innych ludów słowiańskich, m.in. w Serbii, Rosji, na Ukrainie czy w Bułgarii. Tradycyjnie korowaj pieczono ostatniego wieczoru przed ślubem w domu panny młodej. Nad wypiekiem czuwały kobiety, a przez cały czas do izby, w której pieczono kołacz weselny, nie mógł zajrzeć żaden mężczyzna. Kołacz był bogato zdobiony ozdobami z ciasta, zwłaszcza warkoczami i ptaszkami, które zapowiadały liczne i szczęśliwe potomstwo. GRUPA II – NOWE LATKA http://ethnomuseum.pl/blog/wp-content/uploads/2011/12/nowe-latko.jpg Nowe latka to pieczywo wypiekane w okresie Bożego Narodzenia i Nowego Roku. Składały się z niewielkiego krążka (kółka), na którym umieszczano małe figurki z ciasta: po bokach zwierzątka hodowlane, takie jak kury czy gęsi, a w środku figurkę gospodarza lub gospodyni. Nowych latek nie jedzono, lecz stawiano je lub zawieszano w chacie, tak by były widoczne. Wierzono, że pieczenie nowych latek przynosi szczęście. GRUPA III – BYŚKI http://ethnomuseum.pl/blog/wp-content/uploads/2011/12/by%c5%9bki.jpg Byśki to małe figurki z ciasta, które przybierały postacie zwierząt domowych i hodow-lanych. Były to więc m.in.: koniki, krówki, owieczki, kury, gęsi, ale również zwierzęta leśne: jelonki, zające niedźwiadki. Wypiekano je w „Sylwestra”, czyli w przeddzień Nowego Roku. Według tradycji miały przynosić pomyślność w hodowli oraz zapewniać zdrowie, powodzenie i pomyślność w nowym roku. Rozdawano je dzieciom i nie zjadano, ale zatrzymywano je na pamiątkę. GRUPA IV – PASKA http://www.potrawyregionalne.pl/media/Image/pieczywoobrzedowe/paska_1.jpg Paska to rodzaj okrągłego chleba wypiekanego z razowej mąki pszennej lub żytniej na Wielkanoc. Z wierzchu smarowano go słoniną i często dekorowano krzyżem. Podczas wyrabiania i pieczenia ciasta w kuchni nie mógł przebywać ani jeden mężczyzna. Na wszelki wypadek drzwi kuchenne zamykano na klucz lub podpierano je drągiem. Zdobieniem wypieku zajmowały się młode mężatki. Paska mogła być także dekorowana. Najczęściej paskę pieczono w Wielki Piątek.



Str

on

a5

6

Materiał dla ucznia nr 2 – przepis na bocianie łapy

Uporządkuj czynności pieczenia bocianich łap w odpowiedniej kolejności Wstaw blachę do piekarnika nagrzanego na ok. 180 stopni na 15-20 minut, aż do momentu zrumienienia. Na początek przygotuj rozczyn: mleko lekko podgrzej i wsyp do niego pokruszone drożdże, pomieszaj, dosyp 2 łyżki cukru oraz trochę mąki. Przykryj na chwilę ścierką i zostawi do wyrośnięcia ok. 15 minut. Wyrobione i wyrośnięte ciasto podziel na pięć kawałków. W międzyczasie przygotuj w misce ciasto: wsyp pozostałą mąkę, wbij jajko, dodaj olej, resztę cukru i sól. Każdy kawałek podziel na dwie części: z jednej tworzymy płaski placuszek, drugą z kolei podziel na kolejne pięć kawałków, z których wyrobisz „ruloniki” na palce. Palce podklej pod owalny placek i w ten sposób otrzymasz łapę. Kiedy rozczyn urośnie, dodaj go do miski z ciastem, dokładnie wymieszaj i zagnieć ciasto. Jeżeli ciasto jest za rzadkie, można dosypać trochę mąki. Przed upieczeniem gotowe bocianie łapy posmaruj z wierzchu roztrzepanym jajkiem i wyłóż na blachę.



Str

on

a5

7

SCENARIUSZ NR 5

TEMAT: Zwyczaje słowiańskie – zwyczaje polskie OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 120 minut OBSZAR NAUCZANIA: II-III klasa szkoły podstawowej



Uczeń: korzysta z informacji (uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z

przekazywanych informacji, czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski);

EDUKACJA PLASTYCZNA



CELE ZAJĘĆ

zdobycie wiedzy dotyczącej zwyczajów słowiańskich kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz wyciągania

wniosków rozwinięcie umiejętności manualnych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach praca z tekstem mapa pojęciowa wykład

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. MATERIAŁY DO PRACY: rzutnik, 3 kartki a2, włóczka biała i czerwona



Str

on

a5

8

PRZEBIEG LEKCJI

Rozpocznij lekcję od zapowiedzi, że tematem zajęć będą święta i zwyczaje polskie, które są pozostałością po zwyczajach słowiańskich.

Podziel uczniów na 3 grupy i rozdaj każdej z nich po jednej kartce z opisem zwyczaju wywodzącego się z czasów słowiańskich: Marzanny, Nocy świętojańskiej i Dożynek (Materiał dla ucznia nr 1). Rozdaj również każdej grupie kartkę formatu a2. Poproś uczniów, by przeczytali krótki tekst, a następnie stworzyli plakat swojego zwyczaju. Muszą na nim znaleźć się hasła i odpowiedzi na pytania: kiedy obchodzono zwyczaj? z jakim ważnym zjawiskiem w naturze łączy się ten zwyczaj? jaki był cel święta? jak przebiegało?

Powiedz jednak uczniom, że dla utrudnienia zabawy, nie mogą nic pisać na swoich plakatach, muszą więc posługiwać się wyłącznie rysunkami (np. zamiast jesieni mogą narysować opadające liście z drzew). Zapowiedz, że zadaniem poszczególnych grup będzie potem przedstawienie plakatu i jego omówienie przed klasą, tak by wszyscy wiedzieli, na czym polegał dany zwyczaj. Daj uczniom 20 minut. Podkreśl, że rolą uczniów jest takie zaprojektowanie plakatu, by wynikały z niego odpowiedzi na wszystkie 4 pytania. Poproś poszczególne grupy o prezentację swoich plakatów i ich krótkie omówienie (około 5 minut na jedną grupę). Po zakończeniu ćwiczenia krótko podsumuj każdy zwyczaj (możesz posłużyć się wiadomościami zawartymi w Materiale dla nauczyciela nr 1) oraz przedstaw uczniom zdjęcia poszczególnych świąt i tradycji, które omawiali (Prezentacja dla nauczyciela). Zwróć uwagę, że wszystkie święta związane są z rytmem przyrody, ponieważ dawniej ludzie w większym stopniu niż współcześnie żyli w zgodzie z naturą i od niej zależał ich byt. Podkreśl, że najważniejsze święta przypadają na czas „przejścia” miedzy porami roku. Opowiedz uczniom o jeszcze jednym zwyczaju słowiańskim - martenicami, który związany jest z Bułgarią. Posłuż się Prezentacją dla nauczyciela. Przeczytaj też uczniom legendę dotyczącą pochodzenia zwyczaju robienia marteniczek (Materiał dla nauczyciela nr 2). Następnie poproś uczniów, by na podstawie prezentacji i legendy odpowiedzi sobie w parach na pytania: z jakiego kraju pochodzi ten zwyczaj? kiedy wykonuje się martenice? co według legendy upamiętnia zwyczaj robienia marteniczek? jak wyglądają? po co się je robi?

1

2

3

4

5



Str

on

a5

9

Daj uczniom 3-4 minuty na zastanowienie się, a potem przedyskutuj z całą klasą te pytania. Powiedz uczniom, że teraz tworzyć będą swoje martenice: chłopca lub dziewczynkę. Rozdaj uczniom włóczkę i zgodnie z instrukcją (Materiał dla nauczyciela nr 3 ) wykonajcie laleczki.

6


Materiał dla nauczyciela nr 1 – zwyczaje słowiańskie dzisiaj

Materiał dla nauczyciela nr 2 – legenda

Materiał dla nauczyciela nr 3 – instrukcja robienia martenicy


Materiał dla ucznia nr 1



Str

on

a6

0


MARZANNA

Zwyczaj topienia Marzanny pochodzi z czasów słowiańskich. Marzanna (nazywana też Śmiercichą lub Morą) była boginią symbolizującą śmierć i zimę, co wynika z samego rodowodu jej imienia (mor – ‘śmierć’). Kalendarzowy początek wiosny, 21 marca, był w kulturze słowiańskiej świętem przynoszącym nadzieję – kończyło się wtedy panowanie Marzanny, którą zastępował Jaryła – bóg wiosny i życia. Jare Gody zaczynały się od odpowiedniego powitania wiosny i symbolicznego zniszczenia zimy, czyli od utopienia lub spalenia słomianej kukły – Marzanny. Kukłę ubierano w ludzkie szaty, ozdabiano też wstążkami i koralikami, a następnie noszono w procesji „kolędników” wiosennych. Orszak chłopców chodził z Marzanną po całej wsi, od drzwi do drzwi, śpiewając piosenki, a przy okazji topiąc kukłę w każdej napotkanej kałuży i rzeczce. Dopiero pod wieczór procesja wychodziła poza obręb wsi – która w kulturze ludowej wyznacza koniec „tego”, oswojonego świata, i Marzannę palono oraz wrzucano do rzeki. Towarzyszyły temu różnego rodzaju hałasy, które odstraszały złe moce z zaświatów i przepędzały Śmiercichę: trzaskanie z biczy, gra na instrumentach, śpiewy, grzechotki. W ten sposób symbolicznie niszczono i wyprowadzano śmierć , a witano odradzające się na wiosnę życie.

DOŻYNKI

Dożynki obchodzono w sierpniu, kiedy początek jesieni zbiegał się z symbolicznym zakończeniem żniw i letnich prac rolniczych oraz wyznaczał przejście w okres zamierania przyrody. Dożynki w dzisiejszych kształcie – jako święto plonów – obchodzone są dopiero od XVI wieku i to w kulturze ziemiańskiej, jednak w zwyczaju tym obecne są ślady archaicznych obrzędów z czasów pogańskich. Najprawdopodobniej chodzi o słowiańskie święto roślin i drzew, kiedy składano ofiary bóstwom urodzaju, dziękując im za plony. Przypadało ono na dzień 23 września – początek kalendarzowej jesieni. Dzisiaj sednem dożynkowych obchodów jest olbrzymi wieniec, pleciony z pozostawionych na polu kłosów oraz kwiatów i owoców (w przeszłości w środku wieńca znajdował się też młody drób z domowego inwentarza). Obfitość gatunków zbóż oraz owoców nie jest przypadkowa- dożynkowy wieniec symbolizował plony z całego roku. Gotowy wieniec zanoszono w procesji żniwiarzy do kościoła, a po poświęceniu ofiarowywano go gospodarzowi dożynek. Zwyczaj nakazywał, by wieniec przechować aż do przyszłego roku, a wykruszone z niego ziarno dosypać do worków zboża pod przyszłe zasiewy, aby w ten sposób zapewnić urodzaj. Dożynkom towarzyszyły również zabawy z tańcami i śpiewami.

NOC ŚWIĘTOJAŃSKA

Noc świętojańska – wigilia św. Jana Chrzciciela, obchodzona w nocy 23/24 czerwca, w okolicach przesilenia letniego. Zwyczaje nocy świętojańskiej, żywe jeszcze do niedawna, takie jak skoki przez ognie, puszczanie wianków, kąpiel przed nocą, poszukiwanie kwiatu paproci) pochodzą z pradawnych czasów pogańskich i są związane ze świętem zwanym Nocą Kupały. Słowiańska kupalnocka miała sens



Str

on

a6

1


oczyszczający, była świętem ognia i wody, a także miłości (stąd mówi się dziś czasem, że to słowiańskie Walentynki) oraz urodzaju. Święto było tak silnie zakorzenione w obrzędowości ludu, że w okresie chrześcijaństwa Kościół – nie mogąc kupalnych zwyczajów wyplenić – zdecydował się nadać im inną, właściwą interpretację. Stąd wzięła się właśnie noc świętojańska – Jana Chrzciciela zaczęto wówczas nawet nazywać Janem Kupałą, co do tej pory zachowało się w Kościele prawosławnym.

Obchody nocy Kupały zaczynały się od rozpalenia we wsi ognisk, tzw. ogni sobótkowych, wokół których odbywały się rytualne tańce. Skoki przez ognisko miały znaczenie oczyszczające – chroniły przed chorobami i złymi mocami. Najbardziej jednak znaną tradycją świętojańską jest puszczanie wianków przez młode panny – dziewczęta plotły wianki z kwiatów, nakładały na nie płonące łuczywo, a następnie puszczały je w dół rzeki. Tam zaś czekali już chłopcy, którzy starali się wyłowić odpowiedni wianek, należący do „upatrzonej” właścicielki. Zwyczaj nakazywał, by starszyzna rodu zaakceptowała skojarzone w ten sposób pary, co było wyjątkiem od reguły stanowiącej, że kojarzenie małżeństw odbywało się poza wolą samych narzeczonych.



Str

on

a6

2

Materiał dla nauczyciela nr 2 – legenda

SKĄD SIĘ WZIĘŁY MARTENICE?

Jednym z najbardziej znanych zwyczajów w Bułgarii jest noszenie marteniczek – biało-czerwonych laleczek wykonanych z włóczki. Zwyczaj ten związany jest z legendą – przeczytajcie jaką. Asparuch – założyciel państwa bułgarskiego – wybrał się w poszukiwanie nowej ojczyzny, gdzie mógłby zamieszkać ze swoim ludem. Miał on siostrę, która bardzo martwiła się o los swojego brata. Na pamiątkę przed jego wyjazdem wręczyła Asparuchowi białą nitkę i poprosiła, by odesłał jej nitkę, kiedy szczęśliwie dotrze do dalekiego celu podróży. Jeśli znaleziona ziemia będzie żyzna i urodzajna, niech odeśle nić białą i czystą; jeśli jednak będzie musiał walczyć o panowanie nad nową krainą, niech zanurzy nić w swojej krwi i przyśle czerwoną. Kiedy Asparuch dotarł do ziemi nad rzeką Dunaj, do dzisiejszej Bułgarii, zrozumiał, że kraina jest mlekiem i miodem płynąca, ale zdobyć ją nie będzie łatwo. Toczył okrutne boje, by uchronić swój kraj przed wrogami. Dlatego Asparuch wysłał swojej siostrze jaskółkę, której przywiązał do nóżki dwie nitki: białą na znak, że odnalazł piękną i żyzną ziemię, a czerwoną – na znak walki. Siostra otrzymała wiadomość. Kiedy na wiosnę jaskółka wracała do Bułgarii, siostra Asparucha przyczepiła jej do nóżki bukiecik kwiatów, zawiązany biało-czerwoną nitką. Asparuch tak ucieszył się z prezentu swojej kochanej siostry, że przypiął sobie do obrania biało-czerwoną nitkę, aby przypominała mu o siostrzanej miłości i chroniła go od nieszczęścia. Był dzień 1 marca. Aby upamiętnić niezwykły i radosny dzień, Asparuch nakazał swoim poddanym, by od tej pory każdego roku przypinali sobie do ubrania ozdóbki z białych i czerwonych nici. Tak pojawiły się martenice. Źródło: http://www.pk.org.pl/artykul.php?id=164 Wszelkie prawa autorskie do materiału należą do jego autora, nie zaś do

Stowarzyszenia Przyjaźni Polsko-Serbskiej. Tekst nie jest dostępny na

licencji Creative Commons.



Str

on

a6

3

Materiał dla nauczyciela nr 3 – instrukcja robienia marteniczek

Przygotuj pęczek białej wełny lub włóczki,

długości około 25-30 cm. Przygotuj również

krótszy i cieńszy pęczek białej nitki(10 cm) i

kilka czerwonych nitek.

Weź dłuższy pęczek i upewnij się, że nitki są

równo przycięte po obu stronach. Jeżeli to

konieczne, utnij wystające nitki nożyczkami.

Podziel pęczek nitek na kilka (co najmniej 4)

równych części i ułóż je w rozgwiazdę.

Pęczek, który położony jest na samej górze, przewiąż w połowie długą czerwoną nitką. Podłóż wskazujący palec pod środek „gwiazdy” i unieś wszystkie nitki.



Str

on

a6

4


Następnie trzymając uniesioną gwiazdę w powietrzu, chwyć wszystkie nitki w garść drugą dłonią tuż pod palcem, którzy przytrzymuje nitki w powietrzu. Weź kawałek czerwonej nitki i przewiąż w tym miejscu martenicę – w ten sposób otrzymasz głowę.

Następnie podziel tułów marteniczki na pół tuż pod głową.

Włóż krótszy pęczek nitek w środek marteniczki Przewiąż kawałkiem czerwonej nitki powstałe w ten sposób ręce.

Zwiąż czerwoną nitką końcówki obu rąk.



Str

on

a6

5


Podziel dolną część martenicy na dwie równe

części i przewiąż każdą z nich czerwoną nitką, tak

by powstały spodnie.

Utnij zbyt długie nitki rąk i nóg, by powstały dłonie i stopy. Przytnij też czerwone nitki, które są zbyt długie.

Na koniec przewiąż tułów martenicy czerwoną nitką na skos. W ten sposób powstała biała laleczka – chłopczyk. Dziewczynkę robi się w ten sam sposób z czerwonej wełny, zostawiając jednak niezwiązaną „spódnicę” zamiast nogawek.



Str

on

a6

6

Materiał dla ucznia nr 1

GRUPA I - MARZANNA

Zwyczaj topienia Marzanny pochodzi z czasów słowiańskich. Marzanna - nazywana też Śmiercichą lub – była symbolem zimy i śmierci. 21 marca, w dniu, w którym zaczyna się wiosna, kończyło się panowanie Marzanny. Należało wtedy powitać nadchodzącą wiosnę. Dlatego w tym dniu palono i topiono słomianą kukłę. Ubierano ją w ludzkie szaty, ozdabiano wstążkami i koralikami, a następnie noszono w procesji. Chłopcy chodzili z Marzanną po całej wsi, od drzwi do drzwi, śpiewając piosenki, a przy okazji topiąc kukłę w każdej napotkanej kałuży i rzeczce. Dopiero pod wieczór procesja wychodziła poza obręb wsi i Marzannę palono oraz wrzucano do rzeki. Towarzyszyły temu różnego rodzaju hałasy, które przepędzały Śmiercichę: trzaskanie z biczy, gra na instrumentach, śpiewy, grzechotki. W ten sposób niszczono i wyprowadzano śmierć , a witano odradzające się na wiosnę życie.

GRUPA II - DOŻYNKI

Dożynki obchodzono w sierpniu, kiedy początek jesieni zbiegał się z zakończeniem żniw i letnich prac rolniczych. Dożynki wywodzą się od słowiańskiego święta roślin i drzew, kiedy składano ofiary bogom, dziękując im za urodzaj. Święto to obchodzono 23 września – w początek kalendarzowej jesieni. Głównym punktem dożynek jest dzisiaj olbrzymi wieniec, pleciony z pozostawionych na polu kłosów oraz kwiatów i owoców (w przeszłości w środku wieńca znajdowały się też żywe pisklęta czy kaczuszki). Gotowy wieniec zanoszono do kościoła, a po poświęceniu darowywano go gospodarzowi. Zwyczaj nakazywał, by wieniec przechować aż do przyszłego roku, a ziarno, które wykruszyło się z wieńca, dosypać do zboża pod przyszłe zasiewy. Miało to zapewnić urodzaj także w przyszłym roku.

GRUPA III – NOC ŚWIĘTOJAŃSKA

Noc świętojańska –obchodzona w nocy 23/24 czerwca, w okolicach początku lata. Zwyczaje nocy świętojańskiej, pochodzą z pradawnych czasów pogańskich i są związane ze świętem zwanym Nocą Kupały. „Kupalnocka” była świętem ognia i wody, a także miłości (stąd mówi się dziś czasem, że to słowiańskie Walentynki) oraz urodzaju.

Obchody nocy Kupały zaczynały się od rozpalenia we wsi ognisk, tzw. ogni sobótkowych, wokół których odbywały się tańce. Skoki przez ognisko miały znaczenie oczyszczające – chroniły przed chorobami i złymi mocami. Najbardziej jednak znaną tradycją świętojańską jest puszczanie wianków przez młode panny – dziewczęta plotły wianki z kwiatów, zapalały w nich łuczywo (coś podobnego do świeczki), a następnie puszczały je w dół rzeki. Tam zaś czekali już chłopcy, którzy starali się wyłowić odpowiedni wianek, należący do ich ukochanych. Zwyczaj nakazywał, by rodzice młodej pary, która dobrała się przez znalezienie wianka, zgodzili się na ich ślub.



Str

on

a6

7

SCENARIUSZ NR 6 TEMAT: Ceramika słowiańska OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Katarzyna Dobrzyńska CZAS: 90 minut OBSZAR NAUCZANIA: I-II klasa szkoły podstawowej


EDUKACJA PLASTYCZNA



CELE ZAJĘĆ

zdobycie podstawowej wiedzy dotyczącej ceramiki użytkowej Słowian

rozwinięcie umiejętności plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w parach wykład ćwiczenia praktyczne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: komputer, rzutnik, glina samoutwardzalna, folia spożywcza, patyczki do malowania, farby, pędzelki



Str

on

a6

8

PRZEBIEG LEKCJI

Rozdaj uczniom pocięte kształty naczynia ceramicznego (po jednym zestawie na parę – Materiał dla ucznia nr 1), nie mówiąc, co przedstawia zdjęcie. Poproś, by wspólnie uczniowie ułożyli kawałki zdjęcia w jeden obraz, a potem zastanowili się, co ono przedstawia.

Zapytaj uczniów, czy wiedzą, co przedstawia ułożono przez nie zdjęcie. Wyjaśnij, że zajęcia poświęcone będą ceramice. Przejdź do prezentacji (Prezentacja dla nauczyciela). Wytłumacz, czym jest ceramika i jakie jest jej znaczenie dla badania kultur dawnych. Wytłumacz uczniom, jak wygląda proces rekonstruowania naczyń znalezionych przez archeologów i to, że jest podobny do układania puzzli, które było pierwszym ćwiczeniem na lekcji. Przedstaw uczniom sposoby wyrabiania naczyń ceramicznych od momentu pozyskania gliny do jej wypieku. Wytłumacz też, jakie było ich zastosowanie w kulturze słowiańskiej.

Rozłóż na stołach folię spożywczą i rozdaj uczniom po jednym kawałku gliny. Wytłumacz, że będziecie teraz lepić naczynia słowiańskie jedną z dwóch metod: lepienie z jednego kawałka lub z paseczków gliny. Pokaż obydwa sposoby. Po skończeniu pracy rozdaj dzieciom po jednym patyczku do szaszłyków. Rozdaj dzieciom także rysunki wzorów słowiańskich (Materiał dla ucznia nr 2) i powiedz, że teraz każdy ozdobi swoje naczynie wybranym wzorem lub kombinacją kilku wzorów. Na koniec wytłumacz, że glina jest samoutwardzalna i nie ma potrzeby, by ją wypiekać w piecu – wystarczy, że wyschnie na szkolnym parapecie przez jedną dobę.



Materiał dla ucznia nr 1 – puzzle

Materiał dla ucznia nr 2 – wzory słowiańskie

1

2

3

4

5

6



Str

on

a6

9

Materiał dla ucznia nr 1 – puzzle



Str

on

a7

0

Materiał dla ucznia nr 2 – wzory ceramiki



Str

on

a7

1

Temat słowiański niezbyt często łączy się z edukacją wielokulturową. Prawdopodbnie

dzieje się tak, ponieważ afirmacja Słowiańszczyzny jest w Polsce – niestety – dziełem

przede wszystkim środowisk radykalnie przeciwnych edukacji wielokulturowej i jej

celom.

O ile założeniem edukacji wielokulturowej jest przekraczanie granic własnej kultury i

ukazywanie różnorodności jako wartości, o tyle mitologizacja i idealizacja

Słowiańszczyzny często łączy się w Polsce z postawą ideową skupioną na

pielęgnowaniu poczucia własnej odrębności oraz walce o „zachowanie słowiańskiej

tożsamości”. W tej postawie przebija mniej lub bardziej zakamuflowana niechęć do

„obcych”: imigrantów, zwłaszcza tych pochodzących z krajów Globalnego Południa, a

także „zgniłego Zachodu” i Unii Europejskiej, rzekomo narzucającej Polakom obce

polskiemu duchowi ideologie.

Tymczasem tematyka krajów słowiańskich równie dobrze nadaje się do mówienia o

różnorodności kulturowej i potrzebie tolerancji. Właśnie takie założenia przyświecały

nam przy tworzeniu drugiego modułu zajęć „Ojczyzna Słowiańszczyzna – zabawy

artystyczne”. W ramach projektu przeprowadziliśmy warsztaty poświęcone

poszczególnym krajom słowiańskim, ich kulturze i zwyczajom. Mówiliśmy zarówno o

tradycjach dawnych, jak i o tych całkiem współczesnych.

Przedstawiamy dwa przykładowe scenariusze zajęć, które pokazują, w jaki sposób

wykorzystywać można temat słowiański do edukacji o inności. Obydwa scenariusze

dotyczą kultury rosyjskiej – pierwszy skupia się na wiedzy ogólnej, drugi dotyczy

sprawy religii i relacji między religią i narodowością.

Zależało nam przede wszystkim, by podkreślać wielowątkowość i wieloźródłowość

kultury – na dziedzictwo każdego kraju składają się zarówno dokonania i tradycje

większości, jak i mniejszości (narodowych, religijnych, etnicznych, społecznych). Nie

ma kultur ani narodów „czystych” (zapominją o tym ci, którzy wołają o zachowanie

„niezmąconego źródła polskiej tożsamości”). Doskonale można to pokazać omawiając

chociażby kulturę Rosji oscylującej między Europą i Azją, czy dziedzictwo krajów

bałkańskich na pograniczu cywilizacji łacińskiej i greckiej z wyraźnymi wpływami

kultury tureckiej.

MODUŁ II – EDUKACJA WIELOKULTUROWA A SŁOWIANIE



Str

on

a7

2

O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ, PROWADZĄC ZAJĘCIA O KRAJACH

SŁOWIAŃSKICH? OTO, CO WYNIKA Z NASZYCH DOŚWIADCZEŃ:

Należy podkreślać, że nazwa „kraj słowiański” jest umowna, wynika z

przyjęcia za podstawę podziału tylko jednego elementu kultury danego kraju.

Zazwyczaj klasyfikuje się jako słowiańskie te kraje, w których językiem

oficjalnym jest język słowiański – kryterium to jest więc właściwie kryterium

językowym.

Warto zwracać uwagę na te elementy kultury, które mają charakter

współczesny, a nie jedynie tradycyjny czy folklorystyczny. Pokazywanie

uczniom wyłącznie strojów ludowych z Serbii czy Bułgarii nie przełoży się z

pewnością na poczucie wspólnoty z mieszkańcami tych krajów. Zamiast

przedstawiać dzieciom skansen, warto skupić się na tym, jak wygląda życie

codzienne w tych krajach, co można w nich zobaczyć, z czego słyną. Nie znaczy

to wcale, że nie należy mówić o folklorze. Trzeba jednak mieć świadomość, że

zastąpienie negatywnego stereotypu pozytywnym banałem (np. widokiem

bułgarskiej plaży czy zdjęciem czeskich knedlików) nie wystarczy, by

kształtować postawy otwarte.

Nie uczyć stereotypów. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym bywają

przesiąknięte stereotypami, które funkcjonują w świecie dorosłych. Nie zawsze

jednak tak jest. Zwłaszcza w przypadku krajów mniej znanych, których

przedstawiciele nie mieszkają licznie w Polsce, uczniowie mogą nie mieć

żadnych skojarzeń. Dla osoby dorosłej Serbia może kojarzyć się z

nacjonalizmem i wojnami domowymi, zaś Ukraina z biedą i alkoholem – dzieci

jednak często nie zdążyły jeszcze poznać tych stereytypów. Zamiast

przywoływać je tylko po to, by pokazać ich fałszywość, lepiej skupić się na tym,

by dzieci zdobyły podstawową wiedzę o poszczególnych narodach, ich

zwyczajach, historii, kulturze. Stereotyp najlepiej wzrasta zasiany na polu

niewiedzy.

Zamiast walczyć ze sterotypami, warto po prostu ukazywać ich krzywdzący

i niesprawiedliwy charakter. Bywa tak, że stereotypy, także te negatywne,

mają jakieś oparcie w rzeczywistości. Trudno wtedy przekonywać uczniów, że

czarne jest białe; należy skupiać się na tym, że stereotypy mają charakter

uogólnienia, są rodzajem etykietki, która sprowadza człowieka do jednego ze

składników jego tożsamości (np. narodowość, rasa, zawód, religia), pomijając

to, w człowieku jednostkowe, niepowtarzalne, „własne”.



Str

on

a7

3

MODUŁ II

Mamy nadzieję, że przedstawione scenariusze okażą się przydatne i spotkają się z

równie miłym przyjęciem, co prowadzone przez nas warsztaty. Planujemy również

kontynuację naszych działań w przyszłych edycjach projektu, na które już teraz nie

brakuje nam pomysłów.

Za pomoc i wsparcie w realizacji I edycji projektu dziękujemy naszym

Patronom i Partnerom: Szkole Podstawowej im. 340 w Warszawie, Szkole

Podstawowej nr 141 w Warszawie, Zespołowi Szkół nr 45 w Warszawie, Instytutowi

Słowackiemu, portalowi Panorama Kultur, Stowarzyszeniu Antropologów Kultury

„Etnosfera”, Czeskiemu Centrum w Warszawie, Rosyjskiemu Ośrodkowi Nauki i

Kultury, Bałkanistyce.org, Stowarzyszeniu Polska-Bałkany, Kołu Naukowemu

Slawistów UW, Centrum Twórczej Nauki Raz-Dwa, Innowatorium – Fundacji

Wspierania Edukacji i Rozwoju, Stowarzyszeniu Barwy Kultury oraz INNOVA

Concerts.

POSŁOWIE

SCENARIUSZ NR 1 TEMAT: Poznajemy Rosję OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Magda Leszko CZAS: 90 minut OBSZAR NAUCZANIA: III klasa szkoły podstawowej


EDUKACJA PLASTYCZNA



EDUKACJA SPOŁECZNA



zdobycie podstawowej wiedzy dotyczącej kultury Rosji kształtowanie postawy tolerancji wobec innych narodów i kultur rozwinięcie umiejętności plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach praca z tekstem burza mózgów ćwiczenia praktyczne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych.



Str

on

a7

4

PRZEBIEG LEKCJI

Zacznij zajęcia od zebrania skojarzeń dotyczących Rosji: zapytaj uczniów, co wiedzą o tym kraju i z czym im się on kojarzy. Czy znają jakieś osoby mieszkające w Rosji lub pochodzące z niej? Czy słyszeli o jakichś znanych Rosjanach? UWAGA: Dzieci mogą w tym miejscu odwoływać się do podstawowej wiedzy historycznej wyniesionej ze szkoły (Rosjanie to zaborcy/ okupanci). W takim wypadku warto zwrócić uwagę na to, że nie powinno się oceniać ludzi na podstawie czynów ich przodków. Podkreśl, że żadne z nas nie ma wpływu na to, kim byli nasi dziadkowie czy nasze babcie. Warto też podkreślić, że decyzje o wypowiedzeniu wojny podejmują władze państwa (król, wódz, rząd), a nie zwykli ludzie. Na pytanie o swoje skojarzenia związane z Rosjanami dzieci mogą też odwoływać się do stereotypów związanych z postrzeganiem imigrantów wschodniosłowiańskich mieszkających w Polsce (np. „są biedni”, „handlują na bazarach”). W takim przypadku ważne jest, by zwrócić uwagę, skąd pochodzi ta wiedza (czy uczniowie poznali osobiście jakiegoś Rosjanina lub Rosjankę) i na czym polega niesprawiedliwość stereotypowego uogólnienia.. Wyjaśnij uczniom, że podczas zajęć poznają podstawowe informacje na temat Rosji. Przygotuj pudełko, na którym napisane będzie słowo Rosja i wytłumacz, że są w nim różne ciekawostki na temat tego kraju (Materiał dla ucznia nr 1). Zapytaj uczniów, czego moga dotyczyć. Następnie podziel uczniów na 6 grup i wytłumacz, że każda grupa będzie losować z pudełka 3 koperty, w których zapisane mają krótkie informacje o poszczególnych aspektach życia Rosji. Powiedz, że pytania są podzielone na kilka kategorii:

A. zwyczaje i kuchnia B. geografia C. życie codzienne D. kultura E. architektura F. ciekawostki

Po tym wyjaśnieniu grupy na zmianę losują koperty, aż wszystkie zostaną wyciągnięte z pudełka Poproś uczniów, by w grupach zapoznali się z materiałami, które dostali i przygotowali na temat każdego tematu króciutką prezentację na forum klasy (kilka zdań). Daj uczniom 15 minut na przygotowania. Powieś w widocznym miejscu obrazki przedstawiające matrioszki (Materiał dla nauczyciela n 1) w taki sposób, by większa zakrywała mniejsze (możesz użyć do tego na przykład masy mocującej lub przypiąć obrazki pinezką lub szpilką. Ważne, żeby matrioszki dawały się w łatwy sposób

o

1

2

3



Str

on

a7

5

odczepiać po kolei, licząc od największej do najmniejszej). Wyjaśnij uczniom, że poszczególne matrioszki oznaczają poszczególne kategorie wiedzy o Rosji, odpowiadające kategoriom wypisanym na kopertach. Wytłumacz, że będziesz po kolei odkrywać kategorie, a zadaniem każdej z grup będzie przedstawienie swojej ciekawostki lub informacji w kilku zdaniach. a) zwyczaje i kuchnia: Maslenica, kawior, szczi b) geografia: Bajkał, Terytorium, Azja, c) życie codzienne: cyrylica, ruble, herbata d) kultura: Matrioszka, balet, kreskówki rosyjskie e) architektura: mosty w Petersburgu, metro moskiewskie, pałace kultury f) ciekawostki: pierwszy lot w kosmos, tory rosyjskie, białe noce W czasie, kiedy uczniowie przedstawiają informacje zawarte w kopertach, wyświetlaj obrazy na rzutniku (Materiał dla nauczyciela nr 2). Przy omawianiu kreskówek rosyjskich możesz puścić dzieciom fragment kreskówki dostępny w Internecie. Po każdej prezentacji skomentuj krótko wypowiedź ucznia, zwróć uwagę np. na to, że Maslenica przypomina nasz polski Tłusty Czwartek, podkreśl, że ludzie piszą różnymi alfabetami (np. w języku arabskim zapisuje się słowa od prawej do lewej) itp.

Po zakończeniu wszystkich prezentacji zapytaj uczniów, co zapamiętali, co ich zaskoczyło, co im się podobało? Jak teraz odpowiedzieliby na pytanie, z czym kojarzy im się Rosja i Rosjanie? Podziel uczniów na nowe grupy po 3-4 osoby i rozdaj im kartki papieru formatu a2 oraz po kilka markerów. Poproś ich, by na podstawie zdobytych informacji każda grupa przedstawiła na kartce Rosję tak, jak sobie ją wyobraża. Daj uczniom 15 minut na przygotowania i po 2 minuty na prezentację efektów swojej pracy. .


Materiał dla nauczyciela nr 1 – Matrioszki

Materiał dla nauczyciela nr 2 – Tajemnicze pudełko Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – Tajemnicze pudełko

4

5



Str

on

a7

6




Str

on

a7

7




Str

on

a7

8




Str

on

a7

9




Str

on

a8

0

Materiał dla nauczyciela nr 2 – Tajemnicze pudełko

Maslenica

Źródło: Vladimir Yaitskiy, Flickr, CC BY-SA 2.0,

http://www.flickr.com/photos/kronny/8572365957.

Źródło: ipasha, Flickr, CC NC-BY-SA 2.0,

http://www.flickr.com/photos/ipasha/4588985112



Str

on

a8

1

Kawior

Źródło: lism, Flickr, CC NC-BY 2.0,

http://www.flickr.com/photos/lastyearsgirl_/8736631142

Szczi

Źródło: Wikimedia



Str

on

a8

2

Bajkał

Źródło: Petr Jan Juracka, Fotopedia, CC NC-BY 2.0,

http://www.fotopedia.com/items/picasaweb-5521382923017506146

Cyrylica

Źródło: David Orban, Flickr, CC BY 2.0,

http://www.flickr.com/photos/davidorban/327188175



Str

on

a8

3

Cyrylica

Źródło: Nick Sherman, Flickr, CC NC-BY-SA 2.0,

http://www.flickr.com/photos/nicksherman/8569923288

Rubel




Str

on

a8

4

Samowar




Str

on

a8

5

Matrioszka

Źródło: archer10, Flickr, CC BY-SA 2.0,

http://www.flickr.com/photos/nicksherman/8569923288

Balet

Źródło: Anna Moritz, Fotopedia, CC NC-BY-SA 2.0,

http://es.fotopedia.com/items/annamnt-2mSZCx9t5kM



Str

on

a8

6

Kreskówki

Źródło: Andrei Z, Flickr, CC BY-NC-SA 2.0

http://www.flickr.com/photos/andreiz/379592602

Most w Petersburgu

Źródło: Lelik , Flickr, CC BY 2.0

http://www.flickr.com/photos/lelik/65442829



Str

on

a8

7

Moskiewskie metro

Źródło: yeowatzup, Flickr, CC BY 2.0

http://www.flickr.com/photos/yeowatzup/149193238/

Pałac Kultury?

-

Źródło: Maxx, Flickr, CC BY –NC-SA 2.0

http://www.flickr.com/photos/21/3917505902



Str

on

a8

8

Pierwszy lot w kosmos- kapsuła Gagarina

Źródło: Al;an Lee , Wikimedia, CC BY 2.0

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gagarin%27s_capsule_in_Moscow_Cos

monautics_museum.jpg

Białe noce w Rosji




Str

on

a8

9

Materiał dla ucznia n 1 – Tajemnicze pudełko

KATEGORIA A : ZWYCZAJE I KUCHNIA

MASLENICA

Rosyjska MASLENICA to zwyczaj, któty wypada w okresie karnawału, czyli po

Nowym Roku, a przed rozpoczęciem postu. Zwyczaj ten trwa cały tydzień. Zawsze

zaczyna się osiem tygodni przed Wielkanocą. W tym tygodniu w całej Rosji ludzie

zajadają się ogromną ilością naleśników z konfiturami, miodem, a także na słono – z

kawiorem lub śmietaną. Tradycyjną potrawą Maslenicy są też obwarzanki. Maslenica

nie obejdzie się bez hucznych i długich zabaw oraz ulicznych parad przebierańców.

Nazwa zwyczaju pochodzi oczywiście od słowa „masło”, ponieważ w tym tygodniu je

się tłusto i „bogato”, do granic możliwości.

KATEGORIA A: ZWYCZAJE I KUCHNIA

KAWIOR

Kawior to specjalnie przygotowana ikra (czyli jajeczka) ryb - potrawa bardzo

popularna w Rosji. Kawior ma słony smak, trochę przypominający smak ryby.

Popularne są zwłaszcza kawior czarny i czerwony. A jak Rosjanie jedzą kawior?

Najczęściej jako przekąskę – na tostowym pieczywie. Często także jada się w Rosji

naleśniki z kawiorem. Kawior uznawany jest za produkt luksusowy.

KATEGORIA A: ZWYCZAJE I KUCHNIA

SZCZI

Ta nietypowa nazwa kryje... rosyjską zupę. Jest to jedno z najbardziej znanych

rosyjskich dań. Szczi to gęsta zupa gotowana na mięsie, której podstawą jest kapusta.

Poza kapustą często dodaje się do niej dużo zieleniny (np. szczaw, szpinak,

pietruszka), marchewkę, pomidory lub inne warzywa. Obowiązkowo zaprawia się ją

śmietaną, a często do szczi podaje sięmałe rosyjskie pierożki.

KATEGORIA B: GEOGRAFIA

BAJKAŁ

Bajkał to rosyjskie jezioro, położone na dalekiej północy. Jest to najstarsze i

jednocześnie najgłębsze jezioro na świecie! A w tym jeziorze same dziwy... Na

brzegach jeziora Bajkał znajdują się „śpiewające wydmy” – poruszający się i

wysychający piasek wydaje niesamowite dźwięki, które brzmią jak zawodzenie. Zimą

Bajkał jest całkowicie skuty lodem, a grubość tafli lodowej wynosi ponad metr.

Dlatego czymś normalnym są tutaj wyprawy samochodowe przez zamarznięte jezioro,

które w polskich warunkach byłyby bardzo niebezpieczne.



Str

on

a9

0


TERYTORIUM

Rosja jest największym państwem świata. Jak wielkim? Zajmuje tyle miejsca, ile

zajęłyby 54 państwa wielkości Polski! Rosja jest tak wielka, że Ze względu na

olbrzymie terytorium, jakie zajmuje, w Rosji mamy dziewięć stref czasowcyh. To

znaczy, że kiedy w jednej części Rosji ludzie zaczynają pracę o ośmej rano, to na

drugim końcu kraju jest już późne popołudnie.


EUROPA CZY AZJA?

Czy Rosja jest państwem europejskim? Warto wiedzieć, że właśnie w Rosji przebiega

granica między Europą i Azją. Większość terytorium Rosji leży w Azji, jednak

zazwyczaj uznaje się Rosję za państwo europejskie. Dlaczego tak jest? Decyduje o tym

historia i kultura – państwo rosyjskie narodziło się w Europie, a Rosja przez wieków

utrzymywała kontakty przede wszystkim z państwami europejskimi, takimi jak

Austria czy Niemcy. Także rosyjski styl życia i zwyczaje bardziej przypominają te,

które znamy w Europie, niż te typowe dla Azji. Warto też pamiętać, że Rosjanie pytani

o to, czy czują się Europejczykami czy Azjatami, wybierają zwykle odpowiedź

pierwszą.

KATEGORIA C: ŻYCIE CODZIENNE

CYRYLICA

Alfabet rosyjski jest inny, niż ten, którym my się posługujemy. Co ciekawe, jest to

alfabet którego używają także inne narody, np. Bułgarzy, Serbowie, Ukraińcy czy

Białorusini. Niektóre litery są takie same, jak polskie (zobaczcie jak wygląda litera A

albo M), ale niektóre są zupełnie inne (np. SZ, Ż). Jeszcze inne wyglądają tak samo

jak polskie, ale oznaczają co innego (np. wyglądająca na polską litera P to w

rzeczywistości odpowiednik naszego „R”).


HERBATA

Nieodłączną częścią kultury rosyjskiej jest picie herbaty. Dawniej herbatę w Rosji

parzono w samowarze – specjalnym metalowym „czajniku”, czasem bogato

zdobionym, który był ważnym elementem kuchni lub salonu. A jak Rosjanie piją

herbatę? Zwykle z cukrem, ale często podaje się herbatę także z konfiturami na



Str

on

a9

1

osobnym talerzyku. Warto wiedzieć, że Rosjanie zazwyczaj piją herbatę nie w

filiżance, tylko w przezroczystej szklance włożonej do specjalnego koszyczka.

Koszyczek chroni rękę przez oparzeniem.


RUBEL

W polsce płaci się złotówkami, a w Rosji – rublami. Jeden rubel to mniej więcej 10

groszy. Tak jak złotówki dzielą się na grosze, tak ruble dzielą się na kopiejki.

KATEGORIA D: KULTURA

BALET

Rosja jest znana ze swojej szkoły baletowej. Już około dwustu lat temu balet rosyjski

stał się najbardziej znany w świecie. Rosjanie stworzyli najsłynniejsze sztuki baletowe,

takie jak Jezioro łabędzie.


KRESKÓWKI

Znane polskie kreskówki to np. Bolek i Lolek lub Koziołek-Matołek. A rosyjskie?

Jedna z najciekawszych rosyjskich kreskówek to opowieść o Kiwaczku, czyli małej i

włochatej małpce, która do Rosji trafiła przypadkiej razem z transportem

pomarańczy... Teraz musi poradzić sobie jakoś w nieznanym kraju. Na szczęście

spotyka krokodyla Gienę, który pomaga małpce odnaleźć się w Rosji. Razem

przeżywają masę przygód.


MATRIOSZKA

Jednym z symboli Rosji jest matrioszka, czyli drewniana laleczka, w której kryją się

kolejne. W Rosji znajduje się nawet Muzeum Matrioszki. Wśród jego eksponatów

znajdziemy zarówno najmniejszą matrioszkę, niewiele większą od ziarnka ryżu, jak i

metrową matrioszkę, w której mieści się aż czterdzieści innych!



Str

on

a9

2

KATEGORIA E: ARCHITEKTURA

MOSTY W PETERSBURGU

Położone na północy Rosji miasto Petersburg słynie ze swoich mostów. Jest ich tutaj

aż 500! Wszystko przez to, że miasto to położone jest na wyspach, dlatego ludzie

zbudowali wiele mostów, by ułatwić sobie poruszanie się po Petersburgu. Ale uwaga:

część z mostów czynna jest tylko w ciągu dnia, nocą natomiast na kilka godzin mosty

są podnoszone, żeby mogły pod nimi przepłynąć wyższe statki. Dlatego jeśli mamy

pecha, może zdarzyć się że utkniemy na wyspie i będziemy musieli zostać na niej do

rana, w oczekiwaniu na opuszczenie mostu.


METRO MOSKIEWSKIE

To prawdopodobnie najbardziej znane metro świata – wcale nie dlatego, że jest

najszybsze. Stacje moskiewskiego metra są bardzo bogato zdobione. W stylu

przypominają pałace, z obrazami w pozłacanych ramach i żyrandolami zwisającymi z

sufitów. Dla jednych metro jest piękne, inni uważają raczej, że jest kiczowate.


CZY TO PAŁAC KULTURY?

Wszyscy warszawiacy wiedzą, że symbolem miasta – poza syrenką warszawską – jest

Pałac Kultury i Nauki. Tymczasem nie wszyscy pamiętają o tym, że to Rosjanie

zbudowali go w Warszawie na wzór budynków, których w całej Rosji jest niezliczona

ilość. W samej stolicy Rosji jest kilkanaście „pałaców kultury”, w tym kilka, w których

znajdują się zwyczajne mieszkania zwyczajnych ludzi.

KATEGORIA F: CIEKAWOSTKI

PIERWSZY LOT W KOSMOS

Czy wiecie, że pierwszym człowiekiem, który poleciał w kosmos, był Rosjanin Jurij

Gagarin? W statku kosmicznym odbył dwugodzinny lot kosmiczny wokół Ziemi.

Gagarin jest w Rosji uznawany za bohatera narodowego – na jego cześć nazwano jego

nazwiskiem jedno z rosyjskich miast.



Str

on

a9

3

KATEGORIA F: CIEKAWOSTKI

TORY ROSYJSKIE

Każdy, kto jechał kiedyś pociągiem do Rosji wie, że tory kolejowe są tam szersze, niż

w większości Europy. Różnica wynosi co prawda tylko kilka centymetrów, ale dla

pociągów ma olbrzymie znaczenie. Dlatego jeszcze do niedawna pociągi jeżdżące do

Rosji były przed granicą podnoszone do góry, żeby zmienić rozstawienie kół. Dzięki

temu pociąg mógł jechać dalej.

KATEGORIA F : CIEKAWOSTKI

BIAŁE NOCE

Na północy Rosji, na terenach pod biegunem północym, znane są „białe noce”. Wiecie

na pewno, że wiosną i latem dzień w Polsce jest dłuższy niż zimą – latem ściemnia się

dopiero koło godziny ośmej wieczorem, a zimą zapada mrok.już o trzeciej po

południu. W miejscach położonych jeszcze bliżej biegunów latem dzień trwa niemal

bez przerwy – nigdy nie zapadają całkowite ciemności.



Str

on

a9

4

MODUŁ II

Mamy nadzieję, że przedstawione scenariusze okażą się przydatne i spotkają się z

równie miłym przyjęciem, co prowadzone przez nas warsztaty. Planujemy również

kontynuację naszych działań w przyszłych edycjach projektu, na które już teraz nie

brakuje nam pomysłów.

Za pomoc i wsparcie w realizacji I edycji projektu dziękujemy naszym

Patronom i Partnerom: Szkole Podstawowej im. 340 w Warszawie, Szkole

Podstawowej nr 141 w Warszawie, Zespołowi Szkół nr 45 w Warszawie, Instytutowi

Słowackiemu, portalowi Panorama Kultur, Stowarzyszeniu Antropologów Kultury

„Etnosfera”, Czeskiemu Centrum w Warszawie, Rosyjskiemu Ośrodkowi Nauki i

Kultury, Bałkanistyce.org, Stowarzyszeniu Polska-Bałkany, Kołu Naukowemu

Slawistów UW, Centrum Twórczej Nauki Raz-Dwa, Innowatorium – Fundacji

Wspierania Edukacji i Rozwoju, Stowarzyszeniu Barwy Kultury oraz INNOVA

Concerts.

POSŁOWIE

SCENARIUSZ NR 2 TEMAT: Młodzi architekci cerkwi – parę słów o prawosławiu OPRACOWANIE: Małgorzata Leszko, Magda Leszko CZAS: 90 minut OBSZAR NAUCZANIA: III klasa szkoły podstawowej


EDUKACJA PLASTYCZNA



EDUKACJA SPOŁECZNA



zdobycie podstawowej wiedzy dotyczącej prawosławia, cerkwi kształtowanie postawy tolerancji wobec innych religii i kultur rozwinięcie umiejętności plastycznych uczniów wzmacnianie postawy twórczej uczniów

METODY PRACY

praca w grupach wykład burza mózgów ćwiczenia praktyczne

UWAGI: Scenariusz zajęć może być realizowany podczas zajęć świetlicowych lub podczas zajęć zintegrowanych.



Str

on

a9

5

PRZEBIEG LEKCJI

Zapytaj uczniów, jaką religię wyznaje większość Polaków. Prawdopodobnie usłyszysz, że chrześcijaństwo – warto wtedy dopowiedzieć, że chodzi o katolicyzm. Poproś uczniów, by wymienili podstawowe elementy katolicyzmu (W co wierzą katolicy? Jak się modlą? Jak wyglądają ich świątynie?). Zapytaj uczniów, czy znają jeszcze inne religie, których wyznawcy mieszkają w Polsce? Podkreśl, że przynależność do narodu nie oznacza przynależności do określonej religii – nie wszyscy Polacy są katolikami. W Polsce od wielu wieków mieszkają przedstawiciele innych religii, takich jak judaizm, islam, prawosławie. Tworzą oni polską kulturę i uczestniczą w polskim życiu społecznym.

Zapytaj uczniów, czy wiedzą, jaką religię wyznaje większość Rosjan i powiedz, że chodzi o prawosławie. Wyjaśnij uczniom, że prawosławie jest jednym z odłamów chrześcijaństwa. Możesz wytłumaczyć to poprzez metaforę rodziny, która ma wspólnego przodka, ale z czasem potomkowie rodziny rozchodzą się w swoje strony. Wyjaśnij, że dopiero w XI wieku chrześcijaństwo podzieliło się na Kościół katolicki i prawosławny. Powiedz, że zajęcia poświęcone będą religii prawosławnej w Rosji. Podziel uczniów na pięcioosobowe grupy i rozdaj im rozsypankę (Materiał dla ucznia nr 1) oraz kartę pracy (Materiał dla ucznia nr 2). Poproś uczniów, by spośród karteczek wybrali te, które ich zdaniem dotyczą tylko katolicyzmu i te, które dotyczą wyłącznie prawosławia, a następnie przykleili je w odpowiednich kolumnach. Poproś też, by wybrali te karteczki, które dotyczą zarówno katolicyzmu jak i prawosławia, i przykleili je pośrodku, między kolumnami. Daj uczniom 10 minut.

Poproś uczniów, by powiesili swoje prace na tablicy jedną obok drugiej. Daj uczniom kilka minut na to, by zapoznali się ze swoimi odpowiedziami i zobaczyli, jak odpowiadali inni, a następnie oddaj uczniom prace. Wspólnie z uczniami poprawcie błędy. Zapytaj uczniów, czy wśród wskazanych prawd wiary i zasad więcej jest podobieństw czy różnic. Zwróć uwagę na to, że w najważniejszych punktach katolicy i prawosławni zgadzają się ze sobą (wyznają wiarę w tego samego Boga, w Zmartwychwstanie i zbawienie, za podstawę moralności uznają Dekalog, ich świętą księga jest Biblia). Podkreśl, że prawosławnie i katolicyzm różnią się od siebie przede wszystkim wyglądem świątyń, zwyczajami, sposobem odprawiania nabożeństwa, kalendarzem, ale większość prawd wiary uznawana jest i przez jednych, i przez drugich. Skomentuj też różnice, które wynikają z tabelki (w prawosławiu uznaje się, że każdy człowiek może przyjmować Eucharystię, dlatego nie mają sakrementu pierwszej komunii; prawosławni nie wierzą również w czyściec – uznają, że dopiero podczas Sądu Ostatecznego okaże się, kto zostanie zbawiony, a kto potępiony;

1

2

3

4

5

6



Str

on

a9

6

katolicy uznają zwierzchnośc papieża, prawosławni – nie, ponieważ zwierzchność sprawują patriarchowie nad każdym z kościołów narodowych; prawosławni nie uznają w swoich świątyniach żadnych posągów – dozwolone są jedynie obrazy, co wynika z innej interpretacji pisma świętego). Powiedz uczniom, że świątynia prawosławna nosi nazwę cerkwi. Puść uczniom fragment filmu zamieszczonego na youtube, przedstawiającego

zdjęcia Soboru Wasyla Błogosławionego w Moskwie (http://www.youtube.com/watch?v=EQ-zN5Vll2c). Zapytaj uczniów, co zauważyli? Rozdaj uczniom po kilka karteczek post-it i zapisz na tablicy dużymi literami słowo CERKIEW. Każda osoba może przykleić na tablicy jedną lub dwie karteczki, na których zapisze swoje skojarzenia związane z wyglądem świątyni, nietypowymi przedmiotami, kolorami, muzyką czy nastrojem, jaki panuje w cerkwi. Wszystkie karteczki przyklejone na tablicy pogrupuj w taki sposób, by można się było do nich krótko odnieść (np. karteczki dotyczące bogactwa cerkwi, muzyki chóralnej, dużej liczby obrazów w cerkwi) i przeczytaj najczęściej pojawiające się odpowiedzi. Pokaż uczniom zdjęcia przedstawiające: ikonę i ikonostas, krzyż prawosławny, biskupa prawosławnego, świece cerkiewne, chór (Materiał

dla nauczyciela nr 1). Zapytaj ich, czy w katolickim kościołach znajdują się podobne elementy? Czym się różnią?

Podziel uczniów na 6 grup. Każdej z grup rozdaj fragmenty tekstów dotyczące poszczególnych tematów (Materiał dla ucznia nr 3) i poproś, by

uczniowie zapoznali się z materiałem. Daj uczniom 5-7 minut. Podejdź do każdej grupy i upewnij się, że rozumieją teksty.

Następnie rozdaj każdej grupie jedną dużą kartkę (flipchart), podzielony na 6 rzędów: ikona, ikonstas, krzyż prawosławny, ksiądz prawosławny, chór,

świece. Rozdaj każdej grupie również listę pytań, na którą muszą znaleźć odpowiedzi (Materiał dla ucznia nr 4). Wyjaśnij, że na twoje klaśnięcie każda z grup znajduje sobie grupę do pary, z którą wymienia się informacjami przed kilka minut. Swoje odpowiedzi zapisuje na flipcharcie. Po 3 minutach kolejne klaśnięcie oznacza następną zamianę i tak do momentu, dopóki wszystkie grupy nie wymienią się informacjami.

Kiedy uczniowie zakończą ćwiczenie, poproś każdą grupę o zreferowanie

jednego z zagadnień (pamiętaj przy tym, by prosić o przedstawienie

tematu innego niż ten, który grupa przygotowywała na podstawie otrzymanego

tekstu). Po prezentacji każdego z zagadnień pytaj pozostałe grupy, czy zgadzają

się z odpowiedziami i czy chciałyby coś dodać. Wszystkie wątpliwości i pytania

krótko skomentuj.

Zapytaj uczniów, jak sądzą, jak człowiek powinien zachowywać się w

cerkwi? Czy zasady te obowiązują też osoby innego wyznania niż

7

8

9

11

0

10

0

12



Str

on

a9

7

prawosławne? Wyjaśnij uczniom, że niezależnie od naszej wiary powinniśmy

uszanować świątynię jako miejsce ważne dla osób wierzących. Co to znaczy w

praktyce – co wolno, a czego nie wolno? Zapisuj wszystkie propozycje uczniów

na tablicy (burza mózgów). Zapewne wśród propozycji uczniów znajdą się

następujące: mówimy szeptem, nie korzystamy z telefonów, nie jemy, nie

pijemy. Możesz zadawać uczniom dodatkowe pytania naprowadzające: jak

powinniśmy być ubrani, jakie buty powinniśmy założyć? Zwróć uwagę na to, że

niektóre zasady obowiązujące w cerkwi są inne niż te, które obowiązują w

kościele katolickim. Np. w kościołach kobiety rzadko noszą chusty na głowach,

natomiast w cerkwiach jest to wskazane. Pamiętaj, by wspomnieć też o tym, że

mężczyźni powinni zdjąć nakrycia głowy, nikt poza księdzem nie powinien

wchodzić na miejsce przeznaczone dla kapłana, a zwłaszcza za carskie wrota

(jest to surowo zabronione); podczas śpiewu chóralnego nie śpiewamy, chyba

że bardzo cicho. Następnie spisz wspólnie z uczniami kodeks dobrego

zachowania w cerkwi. Podkreśl, że większość księży prawosławnych nie ma

nic przeciwko temu, by katolicy wchodzili do cerkwi prawosławnej, jednak nie

należy wykonywać gestów, które wykonują osoby prawosławne (np. wchodząc

do cerkwi, można się przeżegnać, ale lepiej zrobić to zgodnie ze swoją wiarą,

czyli w przypadku katolików żegnając się najpierw z lewej, a później z prawej

strony).

Po zakończeniu pracy podsumuj dotychczasową wiedzę uczniów. Zapytaj

ich, co zapamiętali, co najbardziej im się podobało (rundka bez przymusu).

Zapowiedz pracę plastyczną. Dobierz uczniów w grupy kilkuosobowe i

rozdaj każdej z grup duże pudełko. Na dużej ławce wyłóż pozostałe materiały:

mniejsze opakowania, rolki papieru, cebule, szpilki, materiały, wstążki, farby

itp. Powiedz uczniom, że ich zadaniem będzie stworzenie własnego,

kolorowego modelu cerkwi prawosławnej. Mogą wykorzystać wiedzę zdobytą

podczas zajęć i inspirować się zdjęciami cerkwi rosyjskich.


Materiał dla nauczyciela nr 1 – Symbole prawosławia Cz. II Materiały dla ucznia

Materiał dla ucznia nr 1 – Rozsypanka

Materiał nr dla ucznia nr 2 – Karta pracy

Materiał dla ucznia nr 3 – Symbole prawosławia

Materiał dla ucznia nr 5 – Karta pytań

13

14



Str

on

a9

8

Materiał dla nauczyciela nr 1 – Symbole prawosławia

IKONA

źródło: Didkovskaya, Flickr, CC BY-NC 2.0,

http://www.flickr.com/photos/didkovskaya/5831929532



Str

on

a9

9

IKONOSTAS

Źródło: fusion of horizons, Flickr, CC BY 2.0,

http://www.flickr.com/photos/fusion_of_horizons/5559133470

Źródło: Kaytttaya, Wikimedia, CC BY SA 2.0,

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Uspenski_Cathedral_iconostasis.jpg



Str

on

a10

0

KSIĄDZ PRAWOSŁAWNY

Źródło: OrthoArchitectDU, Wikimedia, CC BY-SA 3.0,

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Eastern_Orthodox_Priest.png

KRZYŻ PRAWOSŁAWNY




Str

on

a10

1

Źródło: Andrea Schwartz, Flickr, CC BY-NC-SA 3.0,

http://www.flickr.com/photos/andreaschwartz/7095243543



Str

on

a10

2

CHÓR

Źródło: babosh_t, Flickr, CC BY-SA 2.0,

http://www.flickr.com/photos/frted/8186044379

ŚWIECE

Źródło: Jack Zalium, Flickr, CC BY-NC 2.0,

http://www.flickr.com/photos/kaiban/7771545438



Str

on

a10

3

Źródło: hoyasmeg, Flickr, CC BY 2.0,

http://www.flickr.com/photos/emeryjl/510984671



Str

on

a10

4

Materiał dla ucznia nr 1 – Rozsypanka

WIERZĄ W JEDNEGO BOGA

UZNAJĄ WŁADZĘ PAPIEŻA

WIERZĄ W ZMARTWYCH-

WSTANIE JEZUSA

UZNAJĄ 10 PRZYKAZAŃ

WIERZĄ W PIEKŁO I NIEBO

PODCZAS MODLITWY

ŻEGNAJĄ SIĘ ZNAKIEM KRZYŻA

WIERZĄ W ISTNIENIE CZYŚĆCA

UZNAJĄ BIBLIĘ ZA

PISMO ŚWIĘTE

KOMUNIĘ ŚW.

PRZYJMUJĄ OD DZIECKA

NIE UZNAJĄ RZEŹB I

POSĄGÓW W ŚWIĄTYNI



Str

on

a10

5

Materiał dla ucznia nr 2 – Karta pracy

KATOLICY... PRAWOSŁAWNI...



Str

on

a10

6

Materiał dla ucznia nr 3 – Symbole prawosławia

Grupa I - IKONA

Ikona to święty obraz, który przedstawia sceny biblijne lub świętych. Ikony nie są

zarezerwowane dla Kościoła prawosławnego – warto pamiętać, że za najbardziej

znany katolicki obraz Matki Boskiej w Polsce uznaje się ikonę częstochowską. Ale w

prawosławiu ikony zajmują szczególnie ważne miejsce. Prawosławni uznają, że

wykonanie ikony jest czymś znacznie więcej niż pracą plastyczną – jest rodzajem

modlitwy. Dlatego o osobach tworzących ikony mówi się, że ikony PISZĄ, a NIE

MALUJĄ. Nie każdy może pisać ikony – człowiek taki musi być pobożny, a przed

wykonaniem ikony należy się wyspowiadać i przyjąć komunię.

W cerkwi jest wiele ikon, jednak szczególne znaczenie ma ikona, która ustawiona jest

na pulpicie, czyli specjalnym stoliku. Z okazji każdego święta prawosławnego

wystawiana jest na pulpit inna ikona, przedstawiająca odpowiednią scenę, postać

biblijną lub świętego. Ikonie należy złożyć pokłon oraz na znak czci trzeba ją

ucałować.

Grupa II – IKONOSTAS

W cerkwi znajduje się ściana, która w całości zbudowana jest z kilku rzędów ikon. To

ikonostas. Ikonostas oddziela część świątyni, w której przebywają wierni, od części, w

której znajduje się miejsce ołtarzowe. W cerkwi ołtarz (nazywany tronem) jest ukryty

przed okiem zwykłych ludzi – dostęp do niego, jako do najświętszego miejsca, ma

jedynie ksiądz. Kapłan w określonych momentach nabożeństwa przechodzi przez

carskie wrota do miejsca ołtarzowego.

GRUPA III – KRZYŻ PRAWOSŁAWNY

Znakiem prawosławia jest krzyż. Jednak wygląda on nieco inaczej, niż typowy krzyż

katolicki. Ma dodatkową krótką poprzeczkę i jeszcze jedną przekrzywioną ku dołowi.

Tradycja mówi, że dolna poprzeczka symbolizuje belkę, do której przybite były stopy

Chrystusa podczas ukrzyżowania.

Prawosławni żegnają się inaczej, niż katolicy. Najpierw łączy się trzy palce (kciuk,

palec wskazujący i środkowy), a następnie żegna się w innej kolejności: góra, prawo,

lewo, dół.



Str

on

a10

7

GRUPA IV – KSIĄDZ PRAWOSŁAWNY

W religii prawosławnej księża mogą zakładać rodziny: żenić się i mieć dzieci. Zasada

ta nie dotyczy tylko mnichów (zakonników). Na co dzień księży prawosławnych

trudno odróżnić od katolickich na podstawie samego wyglądu: wyróżnia ich jedynie

obowiązkowo noszona broda i krzyż prawosławny, który noszą na piersiach, a czasem

także nakycie głowy – kamiławka.

Czasami w Polscew stosunku do księży prawosławnych używa się określenia „pop”.

Trzeba jednak pamiętać o tym, że słowo to jest uznawane za obraźliwe i nie powinno

się go używać. Do księdza prawosławnego, niezależnie od naszego wyznania,

powinniśmy się zwrócić „proszę księdza”.

GRUPA V – CHÓR

W kościołach katolickich bardzo często obecne sa instrumenty: dawniej były to

organy, dzisiaj są to często także gitary, flety lub skrzypce. Natomiast w świątyni

prawosławnej jedynym dozwolonym „instrumentem” jest dzwon. Najważniejszym

źródłem muzyki cerkiewnej jest chór, który może składać się z kilku osób lub nawet z

kilkudziesięciu. Niemal przy każdej parafii prawosławnej działa chór, a czasem nawet

kilka chórów – damskie, męskie, dziecięce. Większość pieśni wykonywana jest w

starym i nieużywanym poza cerkwią języku cerkiewno-słowiańskim. W tym języku

sprawowana jest także całe nabożeństwo poza kazaniem.

GRUPA VI – ŚWIECE

Wchodząc do cerkwi, zazwyczaj w pierwszej kolejności zauważamy wiele żółtych i

brązowych świeczek, zapalonych i postawionych na podświeczniku. Świece są

ważnym elementem modlitwy w cerkwi – tak jak blaska zapalonej świecy rozjaśnia

ciemność, tak też Pan Bóg oświetla i wskazuje człowiekowi drogę. Prawosławni

kupują poświęcone świece w cerkwi za niewielką ofiarę, a następnie zapalają je i

modlą się do Boga. Po zakończeniu modlitwy świecę stawiają w specjalnym

pojemniku wysypanym piaskiem, który zwykle ustawiony jest przed ikoną. Wiele osób

kupuje więcej niż jedną świecę i zapala je przed kilkoma ikonami, które znajdują się w

cerkwi.



Str

on

a10

8

Materiał dla ucznia nr 4 – Karta pytań

Porozmawiajcie ze swoimi kolegami i koleżankami. Znajdźcie odpowiedzi na te

pytania:

Ikoa

czy ikony uznawane są tylko w Kościele prawosławnym?

dlaczego mówi się o pisaniu ikon, a nie malowaniu ikon?

jak prawosławni oddają cześć ikonom?

Ikonostas

jak wygląda ikonostas?

jaka jest jego funkcja?

co to są carskie wrota?

Chór

jakie instrumenty spotykamy w cerkwi?

czy w chórach prawosławnych mogą śpiewać zarówno mężczyźni, jak i

kobiety?

w jakim języku wykonywane są najczęściej pieśni chóralne?

Świece

co oznacza świeca zapalana w cerkwi?

jak i kiedy prawosławni zapalają świece?

dlaczego świece mają kolor żółto-brązowy?

Ksiądz prawosławny

jak zwracać się do księdza prawosławnego, a jak nie?

co odróżnia wygląd księży prawosławnych od katolickich?

czy wszyscy księża prawosławni mogą się żenić i zakładać rodziny?

Krzyż prawosławny

czym różni się znak krzyża wykonywany w prawosławiu, od katolickiego

znaku krzyża?

jakiedwa elementy, których nie ma krzyż katolicki, widnieją na krzyżu

prawosławnym?

Documents

Ojczyzna Słowiańszczyzna - zabawy artystyczne