7

SPIS TREŚCI

Spis treści

I Wstęp ............................................................................... 9II Porady ogólne ............................................................... 13

III Filozofia zdrowia i terminologia .............................. 17IV Smaki .............................................................................. 31V Diagnoza z języka ........................................................ 39

VI Autodiagnoza ................................................................ 45• Klimat wewnętrzny ...................................................... 45• 1. Gorąca konstytucja ................................................ 46• 2. Zimna konstytucja .................................................. 50• 3. Konstytucja niedoborowa ....................................... 54• 4. Nadmiar śluzu i wilgoci ......................................... 58• Piramida zintegrowanego odżywiania ....................... 62

VII Emocje a odżywianie ................................................... 65• Dokonywanie wyboru ................................................. 69

VIII Etapy rozwoju choroby ............................................... 73IX Powrót do zdrowia ....................................................... 77X Odmładzanie ciała i umysłu ..................................... 81

XI Wzmacnianie energii odżywczej QI ......................... 89XII Ciąża i małe dziecko ................................................... 103

XIII Dziecko w wieku przedszkolnym i szkolnym ........ 121XIV Młodzież ......................................................................... 133XV Dorośli i osoby starsze ............................................... 147

• Monodiety .................................................................... 154XVI Zakończenie ................................................................... 161

Literatura ................................................................... 165

8

SPIS TREŚCI

9

SPIS TREŚCI

IWSTĘPWSTĘPWSTĘPWSTĘPWSTĘP

Jedzenie dla mnie to coś więcej niż tylko spożywanie posiłków;to trochę tak, jak podlewanie kwiatów w ogródku. Ze względu

na przynależność do różnych gatunków trzeba dostosować się do zróż-nicowanych wymogów w zakresie pielęgnacji oraz uwzględnić rodzajodpowiedniej gleby. Dbając o rośliny, śledzę ich rozwój, podziwiampiękno i czuję się szczęśliwa.

Podobnego uczucia doświadczam, kiedy zjadam odżywczy,wzmacniający ciało i ducha posiłek. Kiedyś lubiłam słodkie potrawymączne, nabiał i słodycze. Przyczyną była depresja, a skutkiemalergia. Potrzebowałam kilku lat psychoterapii, by zmienić nastawie-nie do życia i w konsekwencji preferencje żywieniowe. Teraz potrafięcieszyć się życiem i zazwyczaj wybieram pożywienie, które służy moje-mu zdrowiu. Dowiedziałam się, że za upodobaniem stoi zawszeuzależnienie uwarunkowanego umysłu. Wybór jest możliwy dopierowtedy, kiedy decydujemy się na zmiany i porzucamy automatycznezachowania.

Tradycyjna medycyna chińska w dużej mierze skupia się na profi-laktyce prozdrowotnej, między innymi określa działanie termiczneproduktów i przyporządkowuje je do tzw. pięciu elementów. Dietety-ka oparta o ten system stanowi doskonałe narzędzie i daje możliwośćtworzenia określonego „klimatu wewnętrznego” w sferze psychiczneji fizycznej.

10

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

Możemy dosłownie osuszać lub nawilżać, ochładzać lub ogrzewaćnasze ciała, stosując odpowiednie składniki diety.

Książka ta powstała z myślą o osobach, które dojrzały do zmianprowadzących ku zdrowiu. Powstała dla osób, które są gotowe podwa-żyć istniejące przekonania i własne nawyki żywieniowe oraz dostoso-wać dietę do indywidualnych potrzeb organizmu. Bardzo istotne jestto, że musimy dokonać autodiagnozy, określić własną konstytucję, abyprzyjmowane pożywienie stało się w dłuższej perspektywie odżywcze,a nie toksyczne. Ponieważ zdrowa dieta, według medycyny chińskiej,to taka, która pozwala zachować w ciele równowagę pomiędzy su-chością a nawilżaniem, nadmiarem a niedoborem itd. Łatwo wyobra-zić sobie, jakie skutki powstają przy nadużywaniu produktów ogrze-wających (Yang), gdy doprowadzimy do tzw. nadmiaru ognia, bo towynika z jego natury – wysusza i zagęszcza płyny ciała, tworząc zbędnemasy i nagromadzenia w tkankach. Kieruje się w górę i często powo-duje szereg negatywnych reakcji w górnej części ciała.

Przy nadmiarze produktów nawilżających (Yin) powstaje w ciele tzw.nadmiar wilgoci. Ta z kolei, zgodnie ze swoją naturą, kieruje się w dół,tworzy zastoje, które na początku spowalniają metabolizm, a po pew-nym czasie powodują nadmierną fermentację, bardzo niekorzystną dlaukładu pokarmowego i całego organizmu. Sugeruję osobom o konsty-tucji zimnej pożywienie o naturze ogrzewającej i odwrotnie. Nie ulegaj-my reklamom, np. typu: „jogurty są dobre na trawienie”. One są dobredla osób o gorącej konstytucji, ale dla osób wychłodzonych i zaśluzowa-nych są niewskazane, bowiem ich naturą jest ochładzanie i nawilżanie.Kiedy mówimy o jogurcie w perspektywie zdrowia, to mamy na myślijogurt naturalny przygotowany z nieprzetworzonego mleka.

Moim celem jest zainteresować te osoby, które nie chcą studiowaćw całości filozofii i metod zdrowego odżywiania w oparciu o medycy-nę chińską. Ta książka daje możliwość zapoznania się z tematem.

11

I WSTĘP

Podstawowe informacje na temat własnej konstytucji umożliwiąodnalezienie zaleceń i potraw, które pomagają w profilaktyce zdro-wia, wzmacniają siłę ciała, ożywiają ducha.

Najważniejsze jest to, że możemy stać się bardziej świadomi i uważ-ni, docenić życie jako bezcenny dar, który posiadamy, a siebie samychjako istoty godne troski i zainteresowania.

Produkty i zioła proponowane w przepisach należą do europejskiejkultury albo są powszechnie znane i stosowane.

W tradycyjnej medycynie chińskiej stosuje się większe ilości ziół,a napary bądź wywary są bardzo esencjonalne, dzięki temu możnapoczuć ich działanie w bardziej wyrazisty sposób. Proponowane mie-szanki sporządzone są z ziół o bezpiecznym działaniu, a proporcjebardzo uśrednione.

Propozycja napisania tej książki była dla mnie dużym wyróżnie-niem, ale też stała się wielkim wyzwaniem. Na rynku wydawniczymistnieje już wiele doskonałych pozycji napisanych przez wybitnychautorów.

Myślę, że ten mały poradnik umożliwi niejednej osobie pogłę-bienie wiedzy w zakresie odżywiania, a przede wszystkim zdobyciewiększej świadomości o własnej konstytucji. Być może stanie się toimpulsem do zmian w swoich upodobaniach i w kuchni.

12

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

13

I WSTĘP

IIPORADY OGÓLNEPORADY OGÓLNEPORADY OGÓLNEPORADY OGÓLNEPORADY OGÓLNE

Bardzo dobrze jest mieć w domu młynek do rozdrabniania ziółi blender do rozdrabniania produktów i potraw.

Zioła zmielone (np. nasiona kminku, kopru włoskiego, korzeńlubczyka, goździki, suszona skórka mandarynki, owoc jałowca) sąbardziej esencjonalne, można ich mniej używać i będą doskonalearomatyzować potrawy. Jeżeli stosujemy nasiona niezmielone (np.dynię, słonecznik, sezam, len) bardzo często ich właściwości nie sąwykorzystane, bowiem prawie w całości przechodzą przez przewódpokarmowy. Niewiele osób żuje każdy kęs pokarmowy ok. trzydzieścirazy. Nasiona spożywane na surowo oraz jako dodatek do ugotowa-nych potraw powinny być uprażone wcześniej przez pięć minutw piekarniku w temperaturze 150°C w celu lepszego ich trawienia orazz powodu zanieczyszczeń bakteryjnych. Zmielone nasiona i przyprawyprzechowujemy w ciemnym miejscu przez około tydzień ze względuna dużą zawartość tłuszczów i szybkie ich jełczenie. Przyprawy aroma-tyczne po zmieleniu i zamknięciu mogą być przechowywane przezokoło miesiąc.

Zboża, kasze oraz strączkowe mogą być ciężkostrawne dla osóbo konstytucji niedoborowej, zimnej lub z nadmiarem śluzu (wyjaśnie-nie w rozdziale VI), a więc dla większości z nas. Są jednak tak war-tościowe, że nie można z nich zrezygnować, ale lepiej będzie spożywaćz tych produktów potrawy dłużej gotowane lub w razie potrzebypo ugotowaniu zmiksowane, zwłaszcza dla rekonwalescentów i osób

14

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

z chorobami układu pokarmowego. Skupiona w nasionach energia Qiw czasie gotowania przechodzi do wywaru i zamienia się w aspektYang, który ogrzewa ciało i wzmacnia metabolizm.

Nasiona strączkowe (z wyjątkiem soczewicy) moczymy w ciepłejwodzie przez dobę do momentu wypuszczenia małego kiełka. Jeżeliczęsto spożywamy soczewicę, moczymy ją około dwóch godzin (zewzględu na dużą zawartość puryn). Do gotowania używamy mielone-go kminku i szczypty wodorostów (dostępnych w sklepach ze zdrowążywnością). Pszenicę i orkisz moczymy dwanaście godzin z dodatkiemparu kropel octu winnego lub cytryny przed ich gotowaniem. Ponamoczeniu nasion wodę wylewamy.

W kuchni używamy tylko oliwy z pierwszego tłoczenia na zimno,do gotowania i duszenia dodajemy ją pod koniec gotowania, dokrótkiego smażenia – ok. trzech minut – może to być również olejsezamowy. Po usmażeniu kotletów lub placków przecieramypatelnię ręcznikiem papierowym i dodajemy czystą łyżkę oliwy donastępnych. W zdrowej kuchni nie używamy olejów rafinowanychi margaryny.

Przygotowując tzw. dresingi, czyli sosy do sałat i surówek, używamydowolnego oleju typu extra virgine – nierafinowanego – i octu balsa-micznego lub winnego z dodatkiem aromatycznych ziół świeżych lubsuszonych (bazylia, kolendra, koperek, tymianek itd.).

Bardzo dobre i odżywcze będzie masło sklarowane (rozpuszczonew rondelku, gotowane na małym ogniu pięć minut i przelane przezsitko). Nie polecam długotrwałego smażenia czegokolwiek (zwłaszczamięsa), ponieważ takie pożywienie jest ciężkostrawne i przyczynia siędo powstawania złego cholesterolu, a wytworzone produkty ubocznemają działanie rakotwórcze.

Mając na względzie modę na picie dużej ilości zimnej wody, wartopamiętać o tym, że woda jest tylko rozpuszczalnikiem dla minerałów,które odżywiają i nawilżają tkanki, a przewód pokarmowy nie jest rurą,

15

II PORADY OGÓLNE

którą można przepłukać dużą ilością wody*. Pijmy tylko tyle, ile po-trzebujemy. Zimna woda ochładza przewód pokarmowy i rozcieńczasoki trawienne; do trawienia potrzebujemy temperatury 36,6°C.Używając zbyt dużo i zbyt często zimnej wody możemy rozregulowaćpracę żołądka i doprowadzić do nadkwasoty.

*  Diolosa Claude, Wykłady, 1997–2010.

16

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

17

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

IIIFILOZOFIA ZDROWIAFILOZOFIA ZDROWIAFILOZOFIA ZDROWIAFILOZOFIA ZDROWIAFILOZOFIA ZDROWIA

I TERMINOLOGIAI TERMINOLOGIAI TERMINOLOGIAI TERMINOLOGIAI TERMINOLOGIA

Postaram się w wielkim skrócie przybliżyć i wyjaśnić podstawoweterminy używane w dietetyce według tradycyjnej medycyny

chińskiej. Wszystkie sytuacje i procesy w mikro- i makrokosmosiemożna wyjaśnić i opisać w oparciu o dwa przeciwstawne pojęcia Yini Yang. Zdrowie to zachowanie dynamicznej równowagi pomiędzy tymidwoma aspektami. Przenikają się wzajemnie na wielu różnych płasz-czyznach w każdym przejawie życia. Gdzie kończy się jedno, tamzaczyna się drugie. Jak wdech i wydech, jak wzrastanie, dojrzewaniei umieranie.

Aspekt Yin – materia, minerały, to, czego można dotknąć i co zoba-czyć, zimno, ciemność, kurczenie się, tworzenie struktury, pasywne.

Aspekt Yang – czynność, duchowość, to, co nieuchwytne i niewi-doczne, ciepło, jasność, procesy przemiany, rozszerzanie się wewszystkich kierunkach, zwłaszcza do góry, aktywne.

Qi – przenikająca wszystko energia życia, która płynie, poruszai ożywia. Potencjał zawierający twórczą informację życiową.

Yin Je – cenne płyny ciała, w tym krew.

Jing – substancja przedurodzeniowa lub pourodzeniowa konstytucjaorganizmu.

18

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

REGENERACJA DWÓCH KORZENI ORGANIZMU

Korzeń KorzeńYang Yin

Qi Yang Yin Je YinEnergia aspekt ciepła krew Jing

np. 1 godzina np. 3 lata np. 3 miesiące np. 5 lub 7 latlub 2 lata

Krążenie Qi można odblokować często już po godzinie terapii po-przez uwolnienie emocji. Jeśli jednak Qi jest zablokowane z powodunadmiaru śluzu i wilgoci w tkankach, to regeneracja zajmie nawet dwalata.

Przez zastosowanie w diecie ogrzewających ziół i przypraw możnaogrzać organizm, ale musimy uważać, by ich nie nadużywać.Jeżeli zmienimy pożywienie na bardziej odżywcze, bogate w mikro-i makroelementy, wzmocnimy płyny ciała i krew. Aby wzmocnić Yinnarządów, tkanek i kości, trzeba uzbroić się w cierpliwość, potrzebateż dużo czasu, aby je wyleczyć.

Pomiędzy krwią i Qi istnieje ważna zależność:krew odżywia Qi – Qi porusza krew.

ZASADA YIN – YANGKażdy narząd posiada strukturę materialną – Yin – i w każdym

zachodzą procesy życiowe uwalniające energię – Yang. W obrębie tychdwóch elementów działają dwie zasady:

1) KIEDY JEDEN Z ASPEKTÓW MALEJE, DRUGI SIĘZWIĘKSZA

2) KIEDY JEDEN Z ASPEKTÓW SIĘ ZWIĘKSZA, DRUGIMALEJE

19

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

Zasada nr 1 dotyczy stanów niedoborowych, gdy niedobór jedne-go z elementów jest przyczyną zakłócenia równowagi; wówczas w te-rapii stosujemy jego wzmacnianie, a drugi kontrolujemy.

Zasada nr 2 dotyczy stanów nadmiarowych, gdy nadmiar jednegoz elementów jest przyczyną zaburzenia równowagi; wówczas w terapiistosujemy jego eliminację, a drugi delikatnie wzmacniamy.

Jeżeli usuwamy przyczynę dysharmonii, wówczas procesy życiowepowracają do równowagi w naturalny, swobodny sposób.

Przykład 1.

Przy niedoborze Yin żołądka (słaba śluzówka) pojawiają sięobjawy zapalenia – w terapii wzmacniamy Yin. W tym celu stosujemyzioła regenerujące, ochładzające i powlekające – to również uspokoii zmniejszy aspekt Yang. Zakazane są produkty wzmacniające Yangw żołądku, a więc smaki ostry, kwaśny i słony.

Przykład 2.

Przy nadmiarze zimna i wilgoci (za dużo zjedzonych lodów), gdynadmiar Yin zmniejszy ogień trawienny – Yang – może pojawić siębiegunka. W terapii eliminujemy wszelkie pożywienie ochładzające.Stosujemy posiłki gotowane z dodatkiem aromatycznych ziół o ciepłejnaturze.

Jeżeli chodzi o nadmiar Yin, określenie to zawsze będzie dotyczyćnadmiaru zimna, wilgoci lub zbędnych nagromadzeń, ponieważzdrowa tkanka ma zawsze właściwy poziom Yin.

1234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234

YIN YANG

1234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234123456789012341234567890123412345678901234

YIN YANG

20

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

ZASADA „SIOSTRA – BRAT”

Narządy wewnętrzne zostały połączone w pary. W każdej znajdujesię narząd o dominującej naturze Yin (o bardziej zwartej budowie,miąższowy) i narząd bardziej dynamiczny, o naturze Yang (tzw. pusty,w budowie podobny do rury lub pojemnika), gdzie dominują procesyprzemiany.

Narządy Yin Narządy Yang

wątroba pęcherzyk żółciowyserce jelito cienkie

śledziona, trzustka żołądekpłuca jelito grubenerki pęcherz moczowy

Jeżeli w jednym z narządów z pary powstanie niedobór Yin, w dru-gim pojawi się nadmiar Yang i odwrotnie, podobnie jak w zasadzieYin – Yang.

ZASADA ZWIĄZKU BLIŹNIACZEGO– SZEŚĆ WARSTW ORGANIZMU

warstwa I – jelito cienkie – pęcherz moczowywarstwa II – żołądek – jelito grubewarstwa III – pęcherzyk żółciowy – potrójny ogrzewaczwarstwa IV – śledziona – płucawarstwa V – serce – nerkiwarstwa VI – wątroba – osierdzie

Stan, w którym znajduje się jeden z narządów, dotyczy też „bliźnia-ka”, drugiego narządu z pary. Na przykład nadmiar wilgoci i gorącaw żołądku jest informacją, że to samo dotyczy jelita grubego.

21

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

Pierwsza warstwa jest warstwą najbardziej powierzchowną i najłatwiejjest poradzić sobie z infekcją czy innymi zaburzeniami na tym poziomie.Im choroba wniknie głębiej w ciało, tym trudniejsza staje się terapia.

FUNKCJA POTRÓJNEGO OGRZEWACZA

Ten rysunek w obrazowy sposób ilustruje i ułatwia zrozumieniedziałania potrójnego ogrzewacza.

Ciepło z nerek i pęcherzyka żółciowego ułatwia transformację po-żywienia na poziomie żołądka. Przy pomocy funkcji śledziony i wątro-by subtelna część pozyskanej energii unosi się do góry jak para wodna,a cięższe frakcje schodzą niżej celem dalszej przemiany.

głowa

płucapowietrze

przepona

pożywienienapoje

żołądek

nerki

Jing

woreczekżółciowy

śledziona

Górny ogrzewacz(serce i płuca)

Środkowy ogrzewacz(śledziona, żołądek,wątroba i woreczekżółciowy)

Dolny ogrzewacz(nerki, pęcherz moczowy,system moczowo-płciowy)

22

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

Na poziomie trzeciego ogrzewacza para skrapla się (płyny Yin Ye)i, podobnie jak deszcz na ziemię, spada w dół do nerek. W płucachenergia z pożywienia łączy się z energią z powietrza i powstaje właści-wa energia odżywcza Qi. Część tej energii kieruje się na powierzchnięciała i tworzy tam warstwę ochronną (Wei Qi), a część kieruje się donerek, zasilając Jing pourodzeniową. Następnie krąży w meridianachprzez wszystkie narządy zgodnie z tzw. zegarem narządów.

Każdy organ ma dwugodzinny czas, w którym znajduje się w mak-simum energetycznym (na rysunku) i taki sam czas po drugiej stroniezegara – obrót o 180°, gdy jest w swoim minimum energetycznym. Naprzykład serce ma maksymalny poziom energii w godz. 11–13, a mini-malny od 23 do 1 w nocy.

ZEGARNARZĄDÓW

23

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

Zegar narządów wskazuje nam, w których godzinach najlepiej usu-wać nadmiary (czas maksimum), a w których wzmacniać niedobory(czas minimum).

Tak więc dobry czas na wypróżnienie to czas od 5 do 7, a dobryczas na śniadanie od 7 do 9. Wtedy na pewno trawienie będzie najbar-dziej efektywne. Zjedzenie obfitej kolacji pomiędzy godz. 19 a 21w czasie minimum żołądka lub pomiędzy 21 a 23 w czasie minimumśledziony sprawi, że rano będziemy ogólnie ociężali, może pojawić sięból w okolicach nerek i podkrążone oczy. Możemy również odczuwaćprzepełnienie w żołądku i brak apetytu.

CYKL ODŻYWCZY PIĘCIU ELEMENTÓW

24

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

DRZEWO OGIEŃ ZIEMIA METAL WODA

NARZĄD woreczek jelito żołądek jelito pęcherzYANG żółciowy cienkie grube moczowy

NARZĄD wątroba serce śledziona, płuca nerkiYIN trzustka

Każdy element odżywia następny, jak matka dziecko, zgodniez ruchem wskazówek zegara. Kierunek przeciwny to cykl wyczerpują-cy, w którym dziecko wyczerpuje matkę.

W przepisach podanych w książce nie skupiam się zasadniczo nagotowaniu według pięciu elementów, aby przybliżyć ideę prostegogotowania wielu osobom, również tym niezainteresowanym tą teorią.Oczywiście uwzględniam gotowanie w cyklu odżywczym, ponieważgotowanie w ten sposób jest często jedynym możliwym sposobem naosiągnięcie zadowalających efektów.

Na przykład aby śmietana dodana do zupy nie „ścięła” się, należywcześniej wsypać do śmietany szczyptę soli i wymieszać, a następniedodać ok. trzy łyżki wrzątku i ponownie wymieszać (element wody,drzewa i ognia); teraz można ją bezpiecznie wlać do gorącej zupy.Wystarczy użyć we właściwej kolejności trzech elementów, ale teżmożna przejść przez cykl odżywczy pięciu elementów kilka razy, jeżeligotujemy czasochłonną, wieloskładnikową potrawę.

Drugi przykład: do duszonych jarzyn (element ziemi) pieprzdodajemy wcześniej, po dwóch minutach sól i na koniec sok z cytrynylub przecier pomidorowy (element metalu, wody i drzewa).

Właściwości odżywcze przygotowanej potrawy będą wzmacniaćelement i narządy mu przyporządkowane, na którym zakończyliśmygotowanie, a w drugiej kolejności cały organizm.

25

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

Jeśli na przykład użyjemy soli jako ostatniego składnika (smakinformacyjny elementu wody) to energia potrawy będzie wzmacniaław pierwszej kolejności nerki i pęcherz moczowy.

TERMICZNA KLASYFIKACJA POKARMÓW

Gorące produkty żywnościowe

Drzewo –smak kwaśny

Ogień kawa, produkty prażone, baranina, tymianeksmak gorzki

Ziemia cynamonsmak słodki

Metal ostra papryka, czosnek, goździki, chili, curry, suszonysmak ostry imbir, wódka, pieprz, anyż gwiaździsty, goździki

Woda –smak słony

Ciepłe produkty żywnościowe

Drzewo brzoskwinie, wiśnie, pigwa, ocet winnysmak kwaśny

Ogień kasza gryczana palona, orzechy włoskie, kakao, liśćsmak gorzki laurowy, suszony koper, szałwia, majeranek, lubczyk,

rozmaryn, czerwone wino, kozieradka

Ziemia dynia, marchew, czereśnie, wiśnie, morele, orzechysmak słodki włoskie, brzoskwinie, kminek, nasiona kopru włoskiego,

anyżek, oliwa z oliwek, olej sezamowy i sojowy, świeżemasło, mleko owcze, łagodny żółty ser, lawenda,koreański i syberyjski żeńszeń

26

ODŻYWIANIE Z MIŁOŚCIĄ – ŚWIADOMY WYBÓR

Metal czosnek, cebula, szczypiorek, por, zielona cebulka,smak ostry bazylia, świeży imbir, ziele angielskie, gałka

muszkatołowa, czarnuszka, kolendra, sake, wino ryżowe,arcydzięgiel, owies

Woda węgorz, łosoś, krewetkasmak słony

Neutralne produkty żywnościowe

Drzewo kwaśne winogrona, biały ser, krwawniksmak kwaśny

Ogień kasza gryczana niepalona, żyto, czerwone mirabelki,smak gorzki czerwone winogrona, śliwki, wędzone owoce, ser kozi,

kozie mleko, wrząca woda

Ziemia kukurydza, świeży groszek, bób, groch, ziemniaki, słodkasmak słodki papryka, suszone warzywa, rodzynki, daktyle, figi,

migdały, słodkie grejpfruty, suszone owoce, lukrecja,szafran, wanilia, miód, syrop klonowy, słód jęczmienny,mleczko zbożowe, sezam, kurze jaja, świeże masło, ser,słodka śmietana, krowie mleko, liść jeżyny, białyżeńszeń, znamiona kukurydzy, karob

Metal ryż naturalny, owies, biała i włoska kapusta, brukselka,smak ostry rzepa, orzeszki ziemne, korzeń kuzu

Woda czarna soja, ciemne fasole, czarne grzyby,smak słony sery pleśniowe

Ochładzające produkty żywnościowe

Drzewo pszenica, świeże i młode zielone warzywa, zarodki, kiełki,smak kwaśny sałata, ogórki, cukinia, nać pietruszki, pomidory, szczaw,

kwaśne jabłka, agrest, porzeczki, cytryny, mandarynki,pomarańcze, poziomki, kwaśny grejpfrut, estragon,melisa, drożdże, zsiadłe mleko, kwaśna śmietana, jogurt,biały ser, hibiskus, babka, piwo pszeniczne, sokbrzozowy

27

III FILOZOFIA ZDROWIA I TERMINOLOGIA

Ogień korzeń łopianu, korzeń mniszka lekarskiego, boćwina,smak gorzki cykoria, karczoch, sałata, endywia, gorzki grejpfrut,

zielona i czarna herbata, piwo, szałwia, kwiat głogu,kozłek lekarski

Ziemia buraki, pomidor, bakłażan, grzyby szlachetne świeżesmak słodki i suszone, szpinak, szparagi, ogórki, słodkie jabłka,

gruszki, banany, arbuz, ananas, mango, słonecznik,siemię lniane, kwiat lipy, rumianek, liść babki, kaszajaglana, kasza jęczmienna

Metal kalafior, rzeżucha, seler, kapusta pekińska i biała,smak ostry rzodkiew, rzodkiewka, mięta pieprzowa, oregano,

biała malwa

Woda fasola, żółta soja, woda źródlana, woda mineralnasmak słony

Zimne produkty żywnościowe

Drzewo rabarbarsmak kwaśny

Ogień korzeń rabarbaru, mniszek lekarskismak gorzki

Ziemia –smak słodki

Metal –smak ostry

Woda algi, sól, miso, tamari, sproszkowane muszle ostryg,smak słony ostrygi, ślimaki, woda źródlana