ODGOVORNOST ORGANIZATORA PUTOVANjA

U ovom izlaganju se razmatraju neka opta pitanja koja se odnose na ugovor o organizovanju putovanja. U ovom radu emo govoriti o pojmu ugovora o organizovanju putovanja, odgovornosti organizatora putovanja, snienju cijene, iskljuenju, osloboenju i ogranienju odgovornosti organizatora putovanja. Osnovni predmet razmatranja predstavljaju odredbe Zakona o obligacionim odnosima koje se odnose na odgovornost organizatora putovanja sa osvrtom na rjeenja koja su prihvaena u uporednom pravu, naroito u zemljama koje su nekada bila u sastavu Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije. Posebna panja je posveena i rjeenjima Direktive Savjeta EEZ o organizovanom putovanju, odmoru i krunom putovanju /90/ 314/EEC/ i sudskoj praksi u uporednom pravu. Kljune rijei: ugovor, organizator putovanja, putnik, odgovornost za tetu, snienje cijene.

I. UVOD

U Zakonu o obligacionim odnosima regulisani su sljedei turistiki ugovori: ugovor o organizovanju putovanja, posredniki ugovor o putovanju i ugovor o angaovanju ugostiteljskih kapaciteta (ugovor o alotmanu). Razvoj meunarodnog saobraaja u svijetu i kod nas dovodi do naglog razvoja turizma i to je uticalo na to da je jedna od osnovnih osobina turizma njegov masovni karakter. S aspekta meunarodnog saobraaja, turizam se tretira kao posebna vrsta tranzitnog saobraaja sa duim zadravanjem. Turistike usluge se ne pojavljuju samo u oblasti ugostiteljstva, nego i u oblastima saobraaja, osiguranja, trgovine, bankarstva, kulture, zabave, domae radinosti i veoma ih je teko sve nabrojati.[1]

Ugovorom o organizovanju putovanja obavezuje se organizator putovanja da pribavi putniku skup usluga koje se sastoje od prevoza, boravka i drugih usluga koje su sa njime vezane, a putnik se obavezuje da organizatoru plati jednu ukupnu (paualnu) cijenu.[2] Ova definicija je preuzeta u cjelini iz Konvencije o ugovoru o putovanju, s tim da se razlika pravi u tome to je u Konvenciji izriito naglaeno da organizator putovanja istupa u svoje ime, to se izriito ne nalazi u definiciji Zakona o obligacionim odnosima. U Direktivi Savjeta EEZ o organizovanom putovanju, odmoru i krunom putovanju /90/ 314/EEC/ (u daljem tekstu: Direktiva) definie se turistiki paket aranman, kao unaprijed utvrena kombinacija najmanje dvije usluge izmeu: smjetaja, prevoza, turistikih usluga (koje nisu akcesorne prevozu ili smjetaju) u trajanju duem od 24 asa ili krae ako ukljuuje noenje. U skladu sa Direktivom, Zakonom o zatiti potroaa Bosne i Hercegovine,[3] Zakonom o turizmu Republike Srpske[4] i Zakonom o zatiti potroaa Republike Slovenije[5] je predvieno da putovanje mora da traje due od 24 asa, s tim da moe trajati i krae ako ukljuuje barem jedno noenje. Pored ovog naziva u frankofonskoj i njemakoj pravnoj terminologiji u upotrebi je termin paualno putovanje (voyage a forfait, Paushalreise), u anglosaksonskoj termin ugovor o paketu usluga (package tour).[6] U Direktivi u lanu 2 daju se definicije subjekata: organizatora, prodavca (detaljiste) i potroaa. Organizator oznaava lice koje redovno organizuje paket putovanja i prodaje ili ih nudi na prodaju neposredno ili posredstvom prodavca. Prodavac ili detaljista je lice koje prodaje ili nudi na prodaju paket putovanja koje je osmislio organizator. Potroa oznaava lice koje kupuje ili se obavezuje da kupi paket putovanja (glavni ugovara), ili svako lice u ije se ime glavni ugovara obavezuje da e kupiti paket putovanja (ostali korisnici) ili svako lice kome glavni ugovara ili jedan od ostalih korisnika ustupa paket putovanja (prijemnik). Ugovor predstavlja sporazum koji vezuje potroaa i organizatora i/ili prodavca. U Zakonu o obligacionim odnosima se u skladu sa terminima iz Konvencije o ugovoru o putovanju za ugovornu stranu potroa, koristi naziv putnik. [7] Putnika agencija je preduzee upisano u sudski registar koja se bavi organizovanjem turistikih i poslovnih putovanja i boravka, posredovanjem i pruanjem svih ostalih usluga u vezi s tim, te prodajom svog turistikog aranmana stvorenog objedinjavanjem raznih vrsta turistikih usluga. Prema vrsti poslova koje obavljaju, putnike agencije mogu biti: 1) putnika agencijaorganizator turistikog putovanja (turoperater); 2) putnika agencija-posrednik (subagent).[8]

Bitni elementi ovog ugovora su: predmet ugovora i cijena usluga. Predmet ugovora o organizovanju putovanja jeste skup usluga ili tzv. paket usluga, koje obuhvataju prevoz, boravak i druge usluge koje su sa njima vezane, kao to su ishrana putnika-turiste, izleti i slino i kojima odgovara jedna ukupna (paualna) cijena. Sve te usluge meusobno su povezane u jednu cjelinu koja ini paket usluga.[9] Ovaj ugovor ima dvije karakteristike po kojima se razlikuje od drugih slinih ugovora. Organizator putovanja obavezuje se da putniku prui najmanje dvije usluge koje su povezane u jednu cjelinu za koje je putnik duan platiti jednu ukupnu cijenu, mada svaka od tih usluga ima svoju cijenu. Drugo, organizator putovanja je duan da u svoje ime pribavi putniku turistike usluge. On se u odnosu prema putniku pojavljuje kao davalac tih usluga. Hoteli, prevozioci, restorani, pozorita, muzeji i druga lica koje je organizator putovanja angaovao za izvrenje odreenih poslova, istupaju u odnosu prema putniku kao njegovi pomonici. Organizator putovanja nije ni posrednik ni zastupnik.[10] Ugovor o organizovanju putovanja zakljuuju organizator putovanja (najee turistia organizacija, ali to moe biti i sindikalna organizacija, saobraajna organizacija i sl.) i putnik. Ovaj ugovor je dvostranoobavezan, teretan, komutativan i imenovan ugovor, po pravilu ugovor po pristupu i neformalan ugovor. Meutim, u poslovnoj praksi se ovaj ugovor sve ee zakljuuje u pismenom obliku zbog sve sloenijih odnosa koji se ovim ugovorima reguliu. Prilikom zakljuenja ugovora organizator putovanja je duan da putniku izda potvrdu o putovanju, to ne utie na postojanje i punovanost ovog ugovora. Zakon povezuje i izdavanje potvrde sa izdavanjem programom putovanja. Ako je prije izdavanja potvrde putniku uruen program putovanja, ona moe samo da sadri uput na taj program. Organizator putovanja odgovara za svu tetu koju druga strana pretrpi zbog njenog neizdavanja ili njene netanosti.[11] Organizator putovanja duan je da putniku stavi na raspolaganje opte uslove putovanja i program putovanja u pismenoj formi. Ovi akti su mjerodavni za odreivanje obima i kvaliteta usluga koje je organizator putovanja duan da prui putniku.[12] Iz zakljuenog ugovora o organizovanju putovanja, s obzirom da je rije o dvostranoobaveznom ugovoru, proizlaze obaveze za obje ugovorne strane. Za organizatora

putovanja proizlaze obaveze: pruanja usluga koje su predmet ugovora, obavjetavanja, staranje o pravima i interesima putnika i uvanja poslovne tajne. Ako nije drugaije ugovoreno, organizator putovanja je duan da umjesto putniku prui ugovorene usluge drugom licu koje je odredio putnik, pod uslovom da to lice zadovoljava posebne zahtjeve (ako postoje) predviene za odreeno putovanje i da putnik naknadi organizatoru putovanja trokove prouzrokovane zamjenom.[13] Za turistu-putnika nastaju sljedee obaveze: plaanje cijene usluga, saradnje u izvravanju putovanja. [14]

II. IZVORI PRAVA

Ovaj ugovor je regulisan jugoslovenskim Zakonom o obligacionim odnosima[15] iz 1978. godine koji se u Republici Srpskoj primjenjuje na osnovu lana 12 Ustavnog zakona za sprovoenje Ustava Republike Srpske,[16] a zatim su uslijedile njegove izmjene.[17] U Federaciji BiH i Brko Distriktu BiH, takoe se primjenjuje Zakon o obligacionim odnosima.[18] U Bosni i Hercegovini trenutno tee proces reforme obligacionog prava. Jo 2003. godine je donijet Nacrt Zakona o obligacionim odnosima Federacije BiH/Republike Srpske[19] koji je integrisao u sebi odredbe o zatiti potroaa sadranih u direktivama Evropske unije i unio imenovane ugovore iz Skice za zakonik o obligacijama i ugovorima profesora Mihaila Konstantnovia[20], kao i norme o nekim ugovorima trgovinskog prava. Naime, polaznu osnovu ovog Nacrta kao i kasnijih Prijedloga ini jugoslovenski Zakon o obligacionim odnosima.[21] Pored Zakona o obligacionim odnosima izvor prava u ovoj oblasti predstavljaju i Posebne uzanse o ugostiteljstvu.[22] Zakon o turizmu Republike Srpske i Zakon o zatiti potroaa Bosne i Hercegovine takoe predstavljaju znaajan izvor prava u BiH. Prava i obaveze potroaa-korisnika usluga u turizmu u Srbiji ostvaruju se pod uslovima predvienim Zakonom o turizmu,[23] Zakonom o zatiti potroaa[24] i Zakonom o obligacionim odnosima.[25]

Nagli razvoj turizma je doveo do toga da su se izradila prva meunarodna pravila o turizmu i isto tako osnovane meunarodne organizacije u ovoj oblasti. Od posebnog znaaja su: Sporazum o poslovnim odnosima izmeu hotela i putnikih agencija iz 1963. godine (Convention Agreement, FIAV, Zermett-Lisabon 1963), Meunarodni hotelski red (Reglement internationale de l hotellerie-AIH, 1954), Meunarodna pravila profesionalne deontologije (Regles internationales de deontologie profesionelle ili Ethique de la profession), a Institut za unifikaciju privatnog prava sa sjeditem u Rimu (UNIDROIT) je 1968. godine, radi regulisanja odnosa izmeu turistikih agencija i korisnika usluga, izradio Nacrt meunarodne konvencije (CCV). AIH i FIAV zakljuile su 1963. godine poseban sporazum o poslovnim odnosima izmeu hotela i putnikih agencija, a koji je zamijenjen Hotelskom konvencijom izmeu AIH i FIAV iz 1970. godine. U ovoj oblasti najznaajniji dokument o unifikaciji je Konvencija o ugovoru o putovanju, koja je na Meunarodnoj diplomatskoj konferenciji u Briselu 1970. godine potpisana (Convention internationale relative au contract de voyaqe).[26] Veliki uticaj na Zakon o obligacionim odnosima je izvrila Konvencija o ugovoru o putovanju (u daljem tekstu: Konvencija) donijeta u Briselu 1970. godine, koja je stupila na snagu 1976. godine. S obzirom da je Konvencija prilino nesavrena (budui da lako oslobaa organizatora putovanja svake odgovornosti, poto on moe bez oteenja da raskine ugovor i potpuno i djelimino), pripremljen je i Prijedlog direktive o organizovanom putovanju.[27] Konvenciju su ratifikovale: Argentina, Belgija, Benin, Kamerun, Togo, Kina i Italija. Pod uticajem ovih uniformnih pravila odreene zemlje koje i nisu ratifikovale Konvenciju, unose u svoja zakonodavstva rjeenja iz Konvencije kao na primjer Maarska i Jugoslavija.[28] U okviru Evropske unije donijete su dvije direktive koje se odnose na ugovor o organizovanju putovanja (Direktiva 90/314 o paket aranmanu) i na ugovor o tajmeringu (Direktiva 94/47 o zatiti sticalaca u vezi sa odreenim ugovornim aspektima koji se odnose na pravo korienja nepokretne imovine).[29] Cilj Direktive 90/314 je da sprijei nefer konkurenciju, povea zatitu potroaa i dovede je na isti nivo na teritoriji Evropske unije harmonizacijom zakonodavstva pojedinih drava lanica.[30] to se tie bivih jugoslovenskih republika sve one u svojim novim Zakonima o obligacionim odnosima reguliu ugovor o organizovanju putovanja.[31] Ovaj ugovor je predvien

i u Nacrtu Zakona o obligacionim odnosima Federacije BiH/Republike Srpske iz 2003. godine, dok u posljednjem Prijedlogu Zakona o obligacionim odnosima iz oktobra 2009, godine predvien je od turistikih ugovora samo ugovor o angaovanju ugostiteljskih kapaciteta.[32] Zakonom o zatiti potroaa Bosne i Hercegovine reguliu se turistiki paket aranman[33] i vremenski zakup turistikih objekata.[34]

III. ODGOVORNOST ORGANIZATORA PUTOVANjA

1. Naknada tete

Odgovornost organizatora putovanja je jedno od najsloenijih i najspornih pitanja u vezi sa ugovorom o organizovanju putovanja. Zakonom o obligacionim odnosima je propisano da organizator putovanja odgovara za tetu koju prouzrokuje putniku zbog potpunog ili djeliminog neizvrenja obaveza koje se odnose na organizovanje putovanja predvienih ugovorom i ovim zakonom.[35] Po jednom miljenju, odgovornost organizatora putovanja je objektivne prirode jer nije zasnovana na krivici organizatora putovanja, ve samo na injenici da nije dolo do potpunog ni djeliminog izvrenja obaveze organizatora putovanja, a koje su predviene u ugovoru o organizovanom putovanju, potvrdi o putovanju i u programu putovanja, kao i u ZOO.[36] Prema drugom shvatanju, teta koju organizator putovanja prouzrokuje putniku zbog potpunog ili djeliminog neizvrenja obaveze, najee se pripisuje krivici organizatora putovanja, odnosno ako je svojim radnjama ili proputanjima izvrenja neke radnje iz obaveza koje je preuzeo ugovorom, prouzrokovao tetu putniku, koje mu se mogu pripisati u krivicu.[37] U Zakonu o obligacionim odnosima je predvieno nekoliko situacija u vezi sa odgovornou organizatora putovanja. Razlikujemo odgovornost organizatora putovanja kad sam vri pojedine usluge i odgovornost organizatora putovanja kada je izvrenje pojedinih usluga povjerio treim licima.

Tu prije svega spada odgovornost za tetu zbog neizvrenja obaveza organizacije. Organizator snosi odgovornost za tetu koja nastane zbog propusta u organizaciji, bez obzira na vrijeme kad je ono nastalo (bilo prije ili u toku putovanja). Odgovornost organizatora e, na primjer, postojati u sluaju ako su obje sobe rezervisane za drugi dan, a ne za dan dolaska putnika ili kad je putnik smjeten u hotel nieg ranga ili kada nije izvrio nijednu obavezu iz zakljuenog ugovora (npr. ako je otkazao ugovor o organizovanju putovanja iako su bili ispunjeni uslovi da se organizovano putovanje izvri). Mjera dune panje u izvrenju obaveza obuhvaenih organizacijom putovanja jeste panja dobrog organizatora putovanja. [38] Organizator je odgovoran i ako djelimino ne izvri ugovor o organizovanom putovanju, iz bilo kog dijela njegovih obaveza, usljed ega putnik ima pravo i na raskid ugovora i na naknadu tete. To bi se desilo u sluaju ako sredstvo prevoza ne bi bilo adekvatno ugovorenom sredstvu, zatim ako putniku ne obezbijedi smjetaj u objektu koji je oznaen u ugovoru, te ako nije obezbijeen kvalitet ishrane, odnosno ako se nije ponaao kao dobar privrednik i ako je zapostavio obaveze koje proistiu iz pravila njegove struke, da se putniku obezbijede oni uslovi zbog kojih se on odluio na zakljuenje ugovora.[39] Za one usluge koje organizator putovanja vri putniku, sam i odgovara prema propisima koji reguliu prestaciju u toku ijeg izvrenja je teta nastala (npr. ako je teta nastala za vrijeme meunarodnog eljeznikog prevoza, odgovara prema propisima o prevozu putnika u meunarodnom eljeznikom saobraaju).[40] Na ovaj nain se raznovrsno i heterogeno moe regulisati odgovornost organizatora putovanja prilikom pruanja pojedinih usluga jer postoje vee razlike izmeu propisa kojima se regulie odgovornost subjekata koji pruaju te usluge. To je naroito evidentno kod usluga prevoza, gdje postoje velike razlike u zavisnosti od vrste prevoza o kome se u konkretnom sluaju radi, jer se u pojedinim granama saobraaja predvia odgovornost na osnovu pretpostavljene krivice, dok se u drugim granama saobraaja predvia objektivna odgovornost prevozioca tj. lica koje uz naknadu vri prevozne usluge. Upravo usljed toga moe doi do znatnog odstupanja prilikom primjene ovog lana od osnovnog pravila o odgovornosti organizatora putovanja a koje je predvieno u lanu 866 Zakona o obligacionim odnosima.[41] Za sve usluge koje neposredno sam prua putniku, organizator putovanja odgovara pootrenom, strunom i profesionalnom odgovornou, u skladu sa lanovima 866 i 867 ovog zakona.[42]

Organizator putovanja odgovara i u drugim sluajevima predvienim zakonom: ako je odbio da putniku prui potrebna obavjetenja u skladu sa lanom 864 Zakona o obligacionim odnosima, zatim ako nije uvao tajnu, pa i ako putniku nije izdao potvrdu o putovanju sa sadrinom iz programa putovanja, kao i u drugim sluajevima neodgovornog ponaanja organizatora putovanja.[43] Kada je putnik pretrpio tetu zbog radnje ili proputanja nekog treeg lica kome je organizator povjerio izvrenje odreenih usluga, razlikujemo dvije situacije, polazei od rjeenja Konvencije o ugovoru o putovanju. U prvom sluaju, tree lice nije uopte ili nije djelimino izvrilo usluge koje su bile predviene ugovorom ili su bile neophodne za izvrenje ugovorenog putovanja. U ovom sluaju, s obzirom da organizator istupa u svoje ime i za svoj raun, za nastupjelu tetu odgovara on po propisima koji vae za te usluge, kao da ih je on sam izvrio. Poto organizator putovanja na osnovu ugovora o organizovanju putovanja stie pravo da zahtijeva od putnika da mu isplati ukupnu (paualnu) cijenu, on direktno ili indirektno jemi putniku za uredno izvrenje usluga od strane angaovanih treih lica. Ovo pravilo je prije svega predvieno radi zatite interesa putnika i radi olakavanja ostvarivanja putnikovih zahtjeva na osnovu ovog ugovora.[44] Organizator putovanja koji je povjerio treim licima izvrenje usluga prevoza, smjetaja ili drugih usluga vezanih za izvrenje putovanja, odgovara putniku za tetu koja je nastala zbog potpunog ili djeliminog neizvrenja ovih usluga, saglasno propisima koji se na njih odnose.[45] U ovom sluaju organizator putovanja bi odgovarao kao i prema lanu 867 Zakona o obligacionim odnosima, kao da je sam izvrio te usluge, a ne trea lica, mada ima i miljenja da organizator odgovara po pravilima o objektivnoj odgovornosti.[46] Uz organizatora putovanja za tetu moe putniku odgovarati i davalac usluge, ako su putnik i davalac usluge u nekom pravnom odnosu (ako je organizator putovanja zakljuio ugovor sa davaocem usluge u korist putnika i sl.). U drugom sluaju, tree lice je u vrenju usluge na koju se obavezalo u odnosu prema organizatoru putovanja prouzrokovalo tetu putniku. U tom sluaju putnik ima pravo da neposredno od treeg lica odgovornog za tetu zahtijeva naknadu. Takav bi sluaj postojao u sluaju krae u hotelu, nestanka prtljaga, pada niz stepenice. U pitanju je deliktna odgovornost

(subjektivna ili objektivna, u zavisnosti od okolnosti) lica koje je umjesto organizatora putovanja izvrilo putniku odreene usluge.[47] U ovom sluaju moe odgovarati i organizator samo za culpa in eligendo i to po pravilima subjektivne odgovornosti sa pretpostavljenom krivicom.[48] U lanu 868 st. 2 Zakona o obligacionim odnosima je propisano: Ali, i kada su usluge izvrene saglasno ugovoru i propisima koji se na njih odnose, organizator odgovara za tetu koju je putnik pretpio povodom njihovog izvrenja, osim ako dokae da se ponaao kao paljiv organizator putovanja pri izboru lica koja su ih izvrila.[49] Ovdje je zapravo rije o sluaju kada su trea lica izvrila odgovarajue usluge u skladu sa ugovorom o organizovanju putovanja ili odgovarajuim propisima kojima se reguliu te usluge treih lica, a putnik je ipak pretrpio tetu povodom izvrenja tih usluga. Oigledno je da u ovom sluaju ta trea lica ne mogu biti odgovorna jer su uredno ispunila svoje obaveze prema putniku i organizatoru putovanja, ali isto tako ni organizator putovanja ne moe biti u potpunosti odgovoran za ovu tetu. Organizator e biti jedino odgovoran za tetu ako ne uspije da dokae da je postupao s panjom dobrog privrednika, kao briljiv organizator putovanja, prilikom izbora treih lica koja su izvrila ove usluge putniku. Organizator putovanja ima mnogo vie znanja, iskustva i mogunosti da svojim blagovremenim radnjama sprijei nastupanje ove tete u onoj mjeri koliko je to od njegovog uticaja, i zbog toga je ovo pravilo prvenstveno predvieno radi zatite interesa putnika.[50] Organizator putovanja, koji je putniku naknadio tetu, ima pravo na regres prema treem licu, koje je odgovorno za ovu tetu. Putnik je duan ustupiti organizatoru putovanja isprave i sve to je potrebno za ostvarivanje prava regresa.[51] Ako tako ne postupi, putnik e biti odgovoran za tetu koju je zbog toga pretrpio organizator putovanja. Na osnovu ovog rjeenja Zakona o obligacionim odnosima direktno nastupa subrogacija prava putnika prema treem licu na organizatora putovanja. Ovo pravilo je veoma dobro jer bi se cesijom tih prava putnika prema treem odgovornom licu a na organizatora putovanja samo komplikovao sporni odnos, bez nekog opravdanijeg razloga. Ovo zakonsko pravo je u skladu sa optom obavezom organizatora putovanja koja je predviena u lanu 863 Zakona o obligacionim odnosima, a po kojoj je organizator putovanja obavezan da se se stara o pravima i interesima putnika. Meutim, putnik moe svoje pravo na naknadu tete da ostvari i direktnom tubom prema treem licu, koje je odgovorno za tetu, s obzirom da organizator putovanja ugovore o prevozu,

smjetaju itd., zakljuuje u njegovu korist. Putnik ima pravo da neposredno od treeg lica odgovornog za tetu zahtijeva potpunu ili dopunsku naknadu za pretrpljenu tetu.[52] Dopunska naknada pretrpljene tete dolazi u obzir onda kada je putnik djelimino naknadio tetu od organizatora putovanja ili na osnovu ugovora o osiguranju. Ovo pravilo je savremeno i sree se i u uporednom pravu, jer zapravo ovdje imamo jedno odstupanje od dejstva ugovora inter partes. U izvjesnim sluajevima je pravinije i efikasnije da odgovarajue zahtjeve za naknadu tete ostvaruje oteeno lice prema tetniku, a takav je sluaj i kod ovog zakonskog pravila. Ovo pravilo je efikasno jedino u sluaju onda ako je tree lice odgovorno za nastalu tetu. Meutim, odgovornost treeg lica se utvruje prema odgovarajuim drugim propisima kojima se reguliu usluge koje su u konkretnom sluaju traene od treeg lica. Ovdje treba voditi rauna da se u ovim drugim propisima pojavljuju vrlo esto pravila o limitiranoj odgovornosti treih lica koja pruaju odgovarajue usluge i da zbog toga moe doi do takve situacije da putnik mora definitvno sam da snosi jedan dio tete ako se radi o teti koja prevazilazi limit odgovornosti treeg lica.[53] Na ovaj nain, putnk ima pred sobom dva dunika: organizatora putovanja i tree lice, koji odgovaraju solidarno, ime je on u znaajnijoj mjeri zatien u sluaju odgovornosti za tetu.[54] Prema lanu 5 stav 1 Direktive predvieno je da su drave lanice dune obezbijediti da su organizator i/ili prodavac strane u ugovoru, odgovorne potroau za uredno i tano izvrenje obaveza koje proizlaze iz ugovora, nezavisno da li ove obaveze izvrava organizator i/ili prodavac ili drugi davaoci usluga. Ne dira se pri tome u pravo organizatora i/ili prodavca da se obrati protiv odgovornih davaoca usluga npr. prevoznika, hotelijera i dr. Prema tumaenju u pravnoj doktrini, ova odredba (korienjem termina organizatir i/ili prodavac) ostavlja slobodu dravama lanicama da izjednae ta dva subjekta sa istom odgovornosti: solidarnom (ili supsidijarnom) ili da predvide razliite reime (koje poznaje Konvencija iz Brisela-CCV). U Direktivi predviaju se i specifina ovlaenja drava lanica da u pogledu tete koja je rezultat neizvravanja ili neurednog izvrenja usluga obuhvaenih organizovanim putovanjem, mogu predvidjeti da obeteenje bude ogranieno u skladu sa meunarodnim konvencijama kojim se reguliu ove usluge. Ako doe do prouzrokovanje tete, druge od one nastale od tjelesnih povreda koje su prouzrokovane neizvrenjem ili neurednim izvrenjem usluga obuhvaenih organizovanim putovanjem, drave lanice mogu omoguiti da se ugovorom utvrdi najvii iznos

tete, ali ne i nerazumno, prema lanu 5 st. 2, to je i predvieno lanom 964 Zakona o obligacionim odnosima Crne Gore.[55] U pogledu odgovornosti organizatora putovanja, Direktivom je predvieno da je organizator putovanja odgovoran ne samo za svoje obaveze i njihovo izvrenje, ve i za obaveze posrednika i isporuioca usluga. Organizator se oslobaa odgovornosti u sluaju vie sile, krivice tree strane i krivice samog potroaa. U svakom sluaju, od organizatora se zahtijeva da ponudi odgovarajuu pomo potroau koji se nae u nevolji ili tekoama. Direktivom je propisana i obaveza za organizatora ovih putovanja da obezbijedi dovoljna sredstva o tome da e refundirati uplaeni novac u sluaju njegovog steaja (insolventnosti).[56] Prema lanu 892 hrvatskog Zakona o obveznim odnosima[57] i lanu 965 Zakona o obligacionim odnosima Republike Crne Gore[58] organizator putovanja je duan zakljuiti ugovor o osiguranju od odgovornosti za tetu predvienu ovim zakonom. U sporazumu sa putnikom organizator putovanja moe ga osigurati i od drugih rizika putovanja. Prema lanu 90 Zakona o zatiti potroaa Bosne i Hercegovine organizator putovanja duan je da za svaki aranman obezbijedi garanciju kod banke ili osiguravajueg drutva, radi naknade potroau: a) plaanje cijene aranmana, ako zbog nelikvidnosti ili steaja organizatora izostanu usluge aranmans, b) trokova koji nastanu zbog nelikvidnosti ili steaja organizatora, za povratak potroaa u mjesto polaska. Garancija se daje u obliku polise osiguranja, gotovinskog pologa, bankovne garancije i slino. Postavlja se pitanje da li je pravo na naknadu nematerijalne tete u naem pravu prihvaeno samo u okviru vanugovorne odgovornosti kao to je sluaj u njemakom, italijanskom i angloamerikom pravu ili je prihvaeno i u okviru i ugovorne i vanugovorne odgovornosti kao to je sluaj u austrijskom, francuskom i vajcarskom pravu. Prema lanu 5 Direktive i tumaenjima koja je dao Evropski sud, putnik pored prava na naknadu imovinske tete, ima pravo i na naknadu neimovinske tete koju trpi zbog neispunjenja ili neurednog ispunjenja usluga obuhvaenih paket aranmanom.[59] Graanskopravnu odgovornost za nematerijalnu tetu iz ugovora priznaje i Republika Hrvatska.[60] Imamo optu odredbu iz lana 346 st. 1 Zakona o obveznim odnosima, zatim i posebnu u odredbama ugovora o prevozu osoba. [61] Tipine tetne radnje kojima e organizator putovanja nanijeti nematerijalnu tetu putnika kod ugovora o organizovanju putovanja bie najee u djeliminom neispunjenju ili neurednom

ispunjenju obaveza koje se odnose na plan putovanja (trajanje, izleti, obilasci i dr.), vrstu i kategoriju smjetajnog objekta, posebne zahtjeve putnika koje je organizator prihvatio, proputanje davanje dunih obavjetavanja na koje ga zakon obavezuje (izmjeni prevoznog sredstva, mjestu u prevoznom sredstvu, u uspostavi neposredne veze sa maloljetnikom itd.) te obavezu uvanja tajne o putnikovom prtljagu, kretanju i njegovim saputnicima.[62] Na Zakon o obligacionim odnosima nema direktnog odgovora na ovo pitanje, a po tom pitanju dosad nije bila jedinstvena ni sudska praksa. Meutim u pravnoj teoriji ima autora[63] koji se zalau u prilog shvatanju jednakog tretiranja nematerijalne tete izazvane ugovornom i vanugovornom radnjom.[64]

2. Snienje cijene

Ako su usluge iz ugovora o organizovanju putovanja nepotpuno ili nekvalitetno izvrene, putnik moe zahtijevati srazmjerno snienje cijene pod uslovom da je stavio prigovor organizatoru putovanja u roku od osam dana od dana zavretka putovanja. Zahtjev za snienje cijene ne utie na pravo putnika da zahtijeva naknadu tete.[65] Treba istai da e se zahtjev za naknadu tete vjerovatno tee ostvariti u pogledu nepotpune i nekvalitetne usluge, nego zahtjev za snienje cijene, jer je lake dokazivanje nekvalitetnosti i nepotpunosti usluge, nego dokazivanje tete koju je putnik pretrpio zbog toga. Prema Zakonu o turizmu R. Srpske, u sluaju neizvrenja ili nepotpunog izvrenja usluga obuhvaenih programom turistikog putovanja, putnika agencija duna je da putniku vrati razliku izmeu ugovorene cijene putovanja i cijene putovanje sniene srazmjerno neizvrenju ili nepotpunom izvrenju usluga, pod uslovom da je putnik stavio prigovor u roku od osam dana nakon zavretka putovanja. Putnika agencija duna je da vrati razliku, u roku odreenim optim uslovima putovanja, odnosno programom putovanja koji ne moe biti dui od 15 dana od dana podnoenja prigovora putnika.[66] U Zakonu o obligacionim odnosima se predvia u ovom sluaju i posebna odgovornost organizatora putovanja za mane u izvravanju ugovornih obaveza, bilo da ih izvrava sam ili da ih izvrava tree lice (lan 869. st. 1). Kao to proizlazi iz zakonske odredbe, ova odgovornost

organizatora putovanja sankcionisana je samo pravom putnika na srazmjerno snienje cijene, pod uslovom da je stavio prigovor organizatoru putovanja u roku od osam dana od zavretka putovanja. [67] Ovaj veoma kratki rok je prvenstveno predvien ne samo radi zatite interesa organizatora putovanja nego i radi omoguavanja organizatoru putovanja da stavi odgovarajue prigovore prema treim licima, a isto tako i radi obezbjeenja dokaznih sredstava i omoguavanja to jednostavnijeg utvrivanja stvarnog stanja stvari u pogledu tvrdnje putnika da su ugovorene usluge izvrene nepotpuno i nekvalitetno. Naime, ovaj kratak rok treba istovremeno da sprijei nedozvoljene postupke putnika u pogledu odugovlaenja utvrivanja stvarnog stanja stvari. Ako se na osnovu blagovremenog prigovora putnika, on i organizator putovanja ne saglase o srazmjernom snienju cijene iz ugovora o organizovanju putovanja, putnik moe da se obrati nadlenom sudu sa odgovarajuim zahtjevom u pogledu snienje cijene. Rok od osam dana je prekluzivnog karaktera, to znai da ako u ovom roku putnik ne stavi odgovarajui prigovor on gubi ove zahtjeve prema organizatoru putovanja, ali zadrava pravo da trai naknadu tete. U prigovoru putnik navodi razloge zbog kojih trai srazmjerno snienje cijene, dostavljajui mu i odreene dokaze. Pored toga, upoznaje organizatora putovanja na osnovu kojih mjerila i dokaza je to srazmjerno snienje cijene utvrdio, i u vezi sa tim daje prijedlog da mu organizator putovanja prizna pravo na snienje cijene koju je pri zakljuenja ugovora platio.[68] Umjesto ovog prigovora organizatoru putovanja u roku od osam dana, sa istim pravnim dejstvom u pogledu blagovremenosti, putnik moe da podigne tubu sudu, ali tada rizikuje da bude odgovoran za sve trokove koji su prouzrokovani podizanjem tube, a koji su se mogli izbjei da je putnik blagovremeno stavio odreeni prigovor organizatoru putovanja i na taj nain mu omoguio da se bez ovih dodatnih trokova snizi ugovorena cijena iz ugovora o organizovanju putovanja, u srazmjernosti sa razlikom izmeu ugovorene i pruene usluge, ako je pruena usluga bila nepotpuna i nekvalitetna. Putnik, kao tuilac, duan je da opredijeli visinu sniene cijene, a ako taj prijedlog organizator putovanja, kao tueni, ne prihvati, sud utvruje cijenu putem strunog lica, odnosno sudskog vjetaka. Sud prije svega utvruje da li je putnik ispunio uslov u pogledu roka u kome je mogao da stavi prigovor organizatoru putovanja. Ako je putnik zakljuio ugovor o organizovanom putovanju i isplatio cijenu za odreeno putovanje, a sudskom odlukom je izvreno srazmjerno snienje cijene iz ugovora, putnik ima pravo da od organizatora putovanja trai da mu vrati razliku izmeu plaene cijene i cijene koja je

utvrena sudskom odlukom. Ako je sud prihvatio zahtjev putnika za snienje cijene, putnik ima pravo i na naknadu eventualne tete.[69] Organizator putovanja moe i sam da predloi putniku odgovarajue snienje cijene zbog nepotpune i nekvalitetno izvrene usluge i onda kada putnik nije blagovremeno istakao prigovor ili prije proteka ovog roka od osam dana od zavretka putovanja. Ovakva inicijativa organizatora putovanja takoe zadrava prava putnika da sudskim putem trai smanjenje cijene ako se ne sloi s predloenim snienjem cijene od strane organizatora putovanja, i to bez obzira to nije blagovremeno stavio odgovarajui prigovor organizatoru putovanja.[70] U pravnoj teoriji je iznijet stav da bi putnik u sluaju nekvalitetne usluge (npr. trokovi lijeenja i drugi trokovi prouzrokovani pokvarenom hranom u hotelu) imao pravo i na odustanak od ugovora ili na zahtjev za zamjenu prestacija.[71] U svakom sluaju zahtjev za snienje cijene ne utie na pravo putnika da zahtijeva naknadu tete. Interesi putnika u ovom sluaju mogu biti oteeni ako organizator putovanja angauje manje kvalitetne usluge i nedovoljno struna lica za obavljanje tih usluga. To bi u ovom sluaju pogodovalo organizatoru putovanja na taj nain to bi utedio u trokovima i time bi ostvario veu cijenu, a na tetu putnika. Ovom pravilu treba u poslovnoj i sudskoj praksi pridati to vei znaaj jer su u mnogim sluajevima bili oteeni interesi putnika. Ovaj sukob interesa izmeu organizatora putovanja i putnika, esto se ne moe dovoljno efikasno otkloniti jedino pravilima o solidarnoj odgovornosti organizatora putovanja za rad treih angaovanih lica kako je to predvieno u lanu 868 Zakona o obligacionim odnosima. to se tie njemake sudske prakse, ona se zasniva na izmjeni Njemakog graanskog zakonika iz 1979. godine koja je izvrena Zakonom o ugovoru o putovanju. Postojeem tekstu dodati su paragrafi 651a do 651k koji sadre odredbe ugovora o putovanju (Reisevertrag). Kasnijim izmjenama (1994. godine i 2001. godine) izvreno je usklaivanje sa Direktivom. Prema lanu 651a Njemakog graanskog zakonika pod putovanjem treba podrazumijevati ukupnost usluga vezanih za jedno putovanje. Na osnovu lana 615f st. 2 putnik ima pravo zahtijevati primjereno obeteenje novcu, u sluaju da je putovanje izostalo ili je u znatnoj mjeri upropateno. Pretpostavke prava na primjerenu odtetu su: a) da je putovanje izostalo, odnosno da

obaveze iz ugovora o putovanju nisu uopte izvrene ili je dolo do njihove znatne povrede da je putnik vrijeme odmora morao provesti nekorisno; b) da mu je zbog toga nastala teta te da je jo za vrijeme putovanja obavijestio o nedostacima, a u roku od mjesec dana nakon zavretka (odnosno kad je prema ugovoru bio predvien zavretak) putovanja postavio zahtjev za naknadu tete. Tako na primjer kao nedostatak u prevozu moe se kvalifikovati: samo po sebi razumljivo potpuni zastoj, ne davanje informacija ili neblagovremene informacije, prevoz u nioj klasi, tijesno mjesto za sjedenje u avionu.[72] U procjeni znatnosti povrede obaveza iz ugovora o putovanju, nemaki sudovi se slue tzv. Frankfurtskom tablicom (koju je prvi primijenio Landsgericht Frankfurt[73]) prema kojoj se uzima da je povreda znatna ako je ispunjenje obaveze 50%-tno.[74] Na osnovu Frankfurtske tablice vri se smanjenje cijene putovanja iz ugovora o putovanju. Frankfurtsku tablicu je kreiralo civilno vijee Vieg okrunog suda u Frankfurtu, na kojoj je tano odreena lista manjkavosti uz postotke naknada koju je organizator putovanja duan isplatiti putniku u odnosu na visinu cijene plaenog paket aranmana. Tako, na primjer, preseljenje u drugi hotel moe dovesti do snienja dnevne cijene putovanja u visini od 50%-100%, ili ako je soba manja od rezervisane i ima dupli krevet 1, 2 metra iri, to dovodi do snienje cijene putovanja u visini od 15%. Ako je jelo mlako ili hladno cijena putovanja se sniava u visini od 5%. Ako ste rezervisali mirno mjesto, a buka iz diskoteke dopire do 4 sata noi, cijena putovanja se sniava za 20%.[75] S obzirom da je mogue u Austriji koristiti Frankfurtsku tablicu, naveemo neke novije odluke Trgovinskog suda u Beu: - snienje cijene za sitne nedostatke putovanja do 10% se naelno uvijek obraunava od ukupne cijene, a ne samo od izraunate cijene boravka. Nedostatak klimatizacije tokom noi nije zanemarljiv nedostatak. Manjak vrue vode opravdava snienje cijene u visini od 15% od ukupne cijene. Buka koja dopire iz diskoteke, koja se nalazi u neposrednoj blizini sobe i svako vee radi od 20.30 do 01.00 sat ujutru, opravdava snienje cijene u visini od 5 % od ukupne cijene;[76]

- Frankfurtska tablica predstavlja samo orijentir, jer je lanom 273 ZPO odreeno snienje cijene putovanja u sluaju preseljavanja iz prvobitnog rezervisanog u drugi hotel u visini uea cijene putovanja za jedan dan;[77] - Frankfurtska tablica predstavlja samo orijentir, jer je u lanu 273 ZPO propisano snienje cijene putovanja od 15% za privremeni kvar klimatizacije;[78] - nemogunost ronjenja i kupanja na moru moe dati pravo na izmjenu ugovora o putovanju, jer predstavlja znaajan i nepopravljiv nedostatak;[79] - opravdano je snienje cijene putovanja u visini od 5% za prljave toalete na hotelskim plaama;[80] - smjetaj u drugi, a ne u rezervisani hotel opravdava snienje cijene od 20%.[81]

IV. ISKLjUENjE, OGRANIENjE I OSLOBOENjE OD ODGOVORNOSTI

Prema lanu 870 Zakona o obligacionim odnosima nitave su odredbe ugovora o organizovanju putovanja kojima se iskljuuje ili smanjuje odgovornost organizatora putovanja. Ali je punovana pismena odredba ugovora kojom se unaprijed odreuje najvii iznos naknade, pod uslovom da nije u oiglednoj nesrazmjeri sa tetom. Ovo ogranienje iznosa naknade ne vai ako je organizator putovanja tetu prouzrokovao namjerno ili krajnjom nepanjom.[82] U Direktivi u lanu 5 st. 2 predvia se nedopustivost ogranienja naknade za tete koje su posljedice tjelesnih povreda. To rjeenje je preuzeto u lanu 891 st. 3 Zakona o obveznim odnosima Republike Hrvatske[83] i u lanu 894 st. 3 Obligacijskog zakonika Republike Slovenije[84]. U poslovnoj praksi su esti sluajevi da organizatori putovanja u ugovoru i optim uslovima poslovanja ograniavaju i iskljuuju svoju ugovornu odgovornost. Upravo se ovim lanom utvruju granice do kojih je doputeno ogranienje odgovornosti organizatora putovanja ali samo do granica javnog poretka i moralnog shvatanja drutva. Ugovorom i optim uslovima poslovanja doputeno je pootravanje odgovornosti organizatora putovanja, ali nije doputeno

ograniavanje i iskljuenje odgovornosti organizatora putovanja van ovih granica. Doputeno je ugovorom unaprijed odrediti najvii iznos naknade tete ako se ispune sljedee pretpostavke: a) da ovi limiti odgovornosti moraju biti u pisanom obliku ili u optim uslovima poslovanja; b) da tako odreeni iznos nije u oiglednoj nesrazmjeri sa tetom; v) da teta nije prouzrokovana namjerno ili krajnjom nepanjom. Treba naglasiti da se i lanovima 867 i 868 Zakona o obligacionim odnosima doputa ogranienje i iskljuenje odgovornosti organizatora putovanja u onoj mjeri i u onom obimu u kojima je to predvieno odgovarajuim propisima kojima se reguliu pojedine usluge, kao npr. usluge prevoza, usluge smjetaja, usluge uvanja prtljaga putnika i druge usluge.[85] Oigledno se ta teta odnosi na organizatora putovanja, koja moe nastati bez njegove krivice, kao to bi bile eventualne promjene kursa valute, to bi iziskivalo vee trokove za organizatora putovanja, ili se promijene okolnosti koje su uticale da cijena moe biti vea ili manja od one koja je odreena tarifom organizatora putovanja, odnosno u vrijeme zakljuenja ugovora. Imajui to u vidu, organizator putovanja predlae putniku odredbu o cijeni koja je orjentaciona i kao takva odreena u neto veem iznosu od ranije cijene za istu vrstu poslova, pod uslovom da nije u oiglednoj nesrazmjeri sa tetom.[86] Prema prof. Klariu budui da se na tete zbog povrede ugovora o organizovanju putovanja primjenjuju pravila subjektivne odgovornosti, gdje se krivica pretpostavlja, organizator se moe osloboditi odgovornosti ako dokae da nisu ispunjene pretpostavke odgovornosti, posebno ako je teta prouzrokovana viom silom ili sluajem.[87] U Zakonu o obligacionim odnosima su predvieni odreeni sluajevi osloboenja odgovornosti organizatora putovanja za tetu. U lanu 878 stav 1 Zakona o obligacionim odnosima je propisano da organizator putovanja moe odustati od ugovora, potpuno ili djelimino, bez obaveze na naknadu tete, ako prije ili za vrijeme izvravanja ugovora nastupe izvanredne okolnosti koje se nisu mogle predvidjeti, ni izbjei ni otkloniti, a koje bi, da su postojale u vrijeme zakljuenja ugovora, predstavljale opravdan razlog za organizatora putovanja da ugovor ne zakljui. Ovdje je rije o okolnostima koja imaju karakter vie sile. Organizator nije duan putniku naknaditi tetu i moe odustati od ugovora i u sluaju kada se minimalni broj putnika, predvien u potvrdi o putovanju, nije sakupio, pod uslovom da o toj okolnosti putnik bude obavjeten u

primjernom roku koji ne moe biti krai od pet dana prije dana kada je putovanje trebalo da pone. [88] Ako je dolo do odustanka ugovora prije poetka njegovog izvrenja, organizator mora u cjelini vratiti ono to je primio od putnika.[89] Meutim, ako je organizator odustao od ugovora za vrijeme njegovog izvrenja, ima pravo na pravinu naknadu za ostvarene ugovorene usluge, a duan je preduzeti sve nune mjere za zatitu interesa putnika.[90] U hrvatskom Zakonu o obveznim odnosima[91] organizator putovanja moe raskinuti ugovor zbog razloga koji je na strani putnika, u kom sluaju putnik nema pravo na naknadu tete koju je pretrpio tim raskidom. Predvien je jo jedan sluaj osloboenja od odgovornosti organizatora, kojeg nema u naem Zakonu o obligacionim odnosima, i odnosi se na izmjenu sadraja ugovora. Prema odredbi lana 903 st. 6 Zakona o obveznim odnosima organizator putovanja nije duan putniku naknaditi tetu ako izmijeni bitne sastojke ugovora (program, smjetaj, cijenu) zbog nastupa izvanrednih vanjskih okolnosti koje nije mogao predvidjeti, izbjei ni otkloniti. Naime, i ovdje je rije o okolnostima s obiljejima vie sile. Prema lanu 5 stav 2 Direktive organizator se moe osloboditi odgovornosti samo ako je do neizvrenja ili neurednog izvrenja dolo propustom putnika, treeg lica ili usljed vie sile.

V. ZAKLjUAK

Odgovornost organizatora putovanja jedno od najsloenijih pitanja u vezi sa ugovorom o organizovanju putovanja, jer razlikujemo sluajeve odgovornosti kad organizator putovanja sam vri pojedine usluge i odgovornost kad je izvrenje pojedinih usluga povjerio treim licima. Putnik moe zahtijevati srazmjerno snienje cijene pod uslovom da je stavio prigovor organizatoru putovanja u roku od osam dana od dana zavretka putovanja, ako su usluge iz ugovora o organizovanja putovanja nepotpuno ili nekvalitetno izvrene. Prema lanu 870 Zakona o obligacionim odnosima nitave su odredbe ugovora o organizovanju putovanja kojima se

iskljuuje ili smanjuje odgovornost organizatora putovanja, ali je punovana pismena odredba ugovora kojom se unaprijed odreuje najvii iznos naknade, pod uslovom da nije u oiglednoj nesrazmjeri sa tetom. Ovo ogranienje iznosa naknade ne vai ako je organizator tetu prouzrokovao namjerno ili krajnjom nepanjom. Prema lanu 5 stav 2 Direktive organizator se moe osloboditi odgovornosti samo ako je do neizvrenja ili neurednog izvrenja dolo propustom putnika, treeg lica ili usljed vie sile. to se tie konkretnih rjeenja Zakona o obligacionim odnosima ona su nastala pod velikim uticajem Konvencije o ugovoru o putovanju iz 1970. godine, a kasnijim izmjenama i dopunama nije izvreno usklaivanje zakona sa Direktivom. S obzirom da u Bosni i Hercegovini traje proces donoenja novog Zakona o obligacionim odnosima, a da polaznu osnovu novog zakonskog teksta ini stari zakon, trebalo bi izvriti usklaivanje njegovih odredbi sa ovom Direktivom. U posljednjem Prijedlogu Zakona o obligacionim odnosima iz 2009. godine ne nalaze se odredbe koje se odnose na ugovor o organizovanju putovanja, to je ini nam se pogreno, jer putniku treba pruiti to veu zatitu u turizmu, iako postoje posebni zakoni koji reguliu tu oblast. U Zakonu o obligacionim odnosima nejasno je i pitanje naknade nematerijalne tete uopte kada je rije o ugovornoj odgovornosti. Graanskopravnu odgovornost za nematerijalnu tetu iz ugovora priznaje Republika Hrvatska gdje imamo optu odredbu u lanu 346 st. 1 Zakona o obveznim odnosima. Smatramo da bi takva odredba trebala biti inkorporisana i u novi Zakon o obligacionim odnosima, to bi pomoglo inae po tom pitanju neujednaenoj sudskoj praksi. To rjeenje bi bilo i u skladu sa Pricipima evropskog ugovornog prava, tzv. Landovim naelima koja za sada pokrivaju veliki dio opteg ugovornog prava. Znaajno je pomenuti da je Zakonom o zatiti potroaa Bosne i Hercegovine predviena obaveza organizatora putovanja da za svaki aranman obezbijedi garanciju kod banke ili osiguravajueg drutva, da bi ozbezbijedio dovoljna sredstva za vraanje uplaenog novca u sluaju njegovog steaja ili nelikvidnosti. Ovo rjeenje je u skladu sa Direktivom koja takoe predvia ovu obavezu organizatora putovanja. to se tie sudske prakse u ovoj oblasti ona je veoma oskudna, za razliku od nekih evropskih zemalja. U Njemakoj je zbog mnogobrojnih pritubi sudskih sporova sve vie, to je

ujedno dovodi do ujednaavanja sudske prakse u ovoj oblasti. Vidjeli smo kako se vri snienje cijene putovanja na osnovu frankfurtske tablice, to dovodi do poveane zatite potroaa u zemljama u kojima se ona primjenjuje i ujedno pruanje kvalitetnije usluge u turizmu. Kad bi se kod nas primjenjivala ova tablica smatramo da bi organizatori putovanja mnogo ozbiljnije shvatili svoje preuzete obaveze iz ugovora o organizovanom putovanju, kvalitet usluge bi se poboljao, a putnik, odnosno potroa, u mnogo veoj mjeri bi bio zatien.

Mrs. Milica Dragievi, LL.MA.

THE RESPONSIBILITIES OF A TRAVEL ORGANIZER

Summary

This presentation discusses some general issues relating to the treaty on the organization of trips. In this article we will talk about the term contract of organizing travels, travel organizer's duties, price reduction, exclusion, exemption and liability limitation of the travel organizer. The fundamental subjects of considerations are provisions of Obligational relations law to the travel organizer with a focus on solutions that are accepted in comparative law, particularly in the countries that were once part of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia. Special attention was paid to the solutions of the EEC Council Directive on package travel, package holidays and package tours /90/314/EEC and case law in comparative law. Key words: contract, travel organizer, traveler, liability for damages, price reduction.

[1] S. Perovi, D. Stojanovi, Komentar Zakona o obligacionim odnosima, knjiga druga, Gornji Milanovac-Kragujevac, 1980, 713.

[2] l. 859. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO), Slubeni glasnik R. Srpske, br. 21/92, 17/93, 3/96, 39/03, 74/04. Istu definiciju u l. 883 st. 1 sadri i Obligacijski zakon Republike Slovenije (OZS), Uradni list R. Slovenije, br. 83/2001, 32/04, 28/06, 40/07, 97/07, Zakon za obligacionite odnose Republike Makedonije (ZOOM), Slubeni vesnik na R. Makedonija, br. 18/01, 78/01, 04/02, 59/02, 05/03, 84/08, 81/09, 161/09, u l. 915 i Zakon o obligacionim odnosima Republike Crne Gore (ZOOCG), Slubeni list R. Crne Gore, br. 47/2008 u l. 952. [3] l. 79 st. 2 Zakona o zatiti potroaa (ZZPBiH), Sl. glasnik RBiH, br. 25/06. Na isti nain se pojam turistikog paket aranmana definie i u l. 881 st. 1 ZOOH i u Nacrtu Zakona o obligacionim odnosima Federacije BiH/Republika Srpska sa stanjem na dan 20. I 2003. godine u l. 1096 st.1. [4] l. 8 st. 2 Zakona o turizmu (ZT), Sl. glasnik R. Srpske, br. 55/03, 63/07, 101/07. [5] l. 57a st. 2 Zakon o varstvu potronikov Republike Slovenije, Uradni list R. Slovenije, br. 20/98, 25/98, 110/02, 51/04, 126/07. [6] M. Vasiljevi, Trgovinsko pravo, Beograd, 2006, 151; M. Vasiljevi, M. Rajevi, V. Popovi, Ugovori u privredi, Banja Luka, 2002, 216. [7] M. Dragaevi, Ugovor o organizovanom putovanju i zatita turiste kao potroaa, u: Od caveat emptor do caveat venditor, Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu, Centar za pravo transfera tehnologije, Kragujevac, 2009, 216. [8] l. 6 st. 1 i 2 ZT. [9] M. Velimirovi, Privredno pravo, Srpsko Sarajevo, 2001, 514. [10] I. Jankovec, Privredno pravo, Beograd, 1996, 488; M. Miovi, Zatita prava potroaa, Kragujevac, 2009, 108. [11] M. Vasiljevi, op.cit., 152. [12] M. Miovi, op.cit., 109. [13] I. Jankovec, op.cit., 489; J. Slavni, Privredno pravo, Beograd, 1986, 390-391. Prema lanu 84 ZZPBiH prije nego putovanje pone, potroa moe prenijeti svoj aranman na drugog potroaa koji ispunjava sve uslove za putovanje, s tim da o tome blagovremeno obavijesti organizatora putovanja. Drugi potroa koji preuzima aranman i njegov prethodnik zajedniki su solidarno odgovorni organizatoru putovanja za plaanje cijene i trokova prenoenja ugovornih obaveza. [14] M. Miovi, op.cit., 109-110; M. Vasiljevi, op.cit., 152-153; M. Velimirovi, op.cit., 516-518. [15] Zakon o obligacionim odnosima, Sl. list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89. [16] Slubeni glasnik R. Srpske, br. 21/92. [17] Zakon o obligacionim odnosima, Sl. glasnik R. Srpske, br. 21/92, 17/93, 3/96, 39/03, 74/04. [18] Zakon o obligacionim odnosima, Sl. list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94. i Sl. novine FBiH, br. 29/03.

[19] Ve postoje kritike ovog Nacrta, jer je donesen ZZPBiH i Zakon o lizingu, Sl. glasnik R. Srpske, br. 17/2007. Zajedniki izvrni i zakonodavni organi Bosne i Hercegovine smatraju da je potrebno imati Zakon o obligacionim odnosima na dravnom nivou. Oni su na ovo podstaknuti dokumentom Ministarstva inostranih poslova Bosne i Hercegovine pod naslovom WHITE PAPER-Izvod iz bijele knjige Evropske unije. Vidjeti: B. Morait: Obligaciono pravo, Banja Luka, 2007, 26. [20] M. Konstantinovi, Obligacije i ugovori, Skica za zakonik o obligacijama i ugovorima, Beograd, 1996. [21] Posljedni Prijedlog Zakona o obligacionim odnosima iz 2009. godine, koji je trebao da se donese na nivou Bosne i Hercegovine, je odbijen u Parlamentarnoj skuptini BiH. [22] Posebne uzanse o ugostiteljstvu, Sl. list SFRJ, br. 69/83. [23] Sl. glasnik R. Srbije, br. 45/2005. [24] Sl. glasnik R. Srbije, br. 79/2005. [25] Slubeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 i Slubeni list SRJ, br. 31/93, 22/99, 23/99, 35/99, 44/99. [26] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 714. [27] M. Vasiljevi, M. Rajevi, V. Popovi, op.cit., 214-215. [28] M. Dragaevi, op.cit., 214. [29] M. Miovi, op.cit., 107-108. [30] M. Dragaevi, op.cit., 214. [31] l. 881-903 ZOOH; l. 952-976 ZOOCG; l. 883-903 OZS i l. 915-935 ZOOM. [32] l. 998-1009 Prijedloga Zakona o obligacionim odnosima BiH. [33] l. 79-90 ZZPBiH. [34] l. 91-92 ZZPBiH. [35] l. 866 ZOO. Isto rjeenje je predvieno i u l. 960 ZOOCG, u l. 888 st. 1 ZOOH, u l. 890 OZS i u l. 930 ZOOM. Prema odredbi l. 863 ZOO-a organizator putovanja duan je putniku pruiti usluge koje imaju sadraj i svojstva predviena ugovorom, potvrdom, odnosno programom putovanja i brinuti se o pravima i interesima putnika, u skladu sa dobrim poslovnim obiajima u toj oblasti, a odredbom l. 866 istog zakona propisano je da organizator putovanja odgovara za tetu koju uzrokuje putniku zbog potpunog ili djeliminog neizvrenja obaveza koje se odnose na organizovanje putovanja predvienih ugovorom i tim zakonom. Odluka Vrhovnog suda Republike Hrvatske, Rev. 609/03-2, od 25. septembra, 2003. godine, http://sudskapraksa.vsrh.hr, maj 2010. [36] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 725.

[37] D. Veljkovi, Obligaciono pravo kroz komentar Zakona o obligacionim odnosima, sa registrom pojmova za praktinu primjenu sa primjerima ugovora, tubi i sudske prakse, Beograd, 2005, 791. [38] M. Srdi, I. Tomi, R. M. Slijeevi, Ugovori u privrednom poslovanju, Beograd, 2002, 489; M. Vasiljevi, M. Rajevi, V. Popovi, op.cit., 221. [39] D. Veljkovi, op.cit ., 791. [40] M. Vasiljevi, op.cit., 154. [41] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 726. [42] Ibid., 727. [43] D. Veljkovi, op.cit., 791. [44] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 727. [45] l. 868 st. 1 ZOO. Isto rjeenje je predvieno i u l. 962 st. 1 ZOOCG, u l. 889 st. 1 ZOOH, u l. 892 st. 1 OZS i u l. 924 st. 1 ZOOM. [46] M. Vasiljevi, op.cit., 155. [47] M. Miovi, op.cit., 112. [48] M. Vasiljevi, op.cit., 155; M. Vasiljevi, M. Rajevi, V. Popovi, op.cit., 222; M. Dragaevi, op.cit., 224. [49] Ovo rjeenje je usvojeno i u l. 962 st. 2 ZOOCG, u l. 889 st. 2 ZOOH, l. 892 st. 2 OZS i u l. 924 st. 2 ZOOM. [50] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 728. [51] l. 868 st. 4 i 5 ZOO. [52] l. 868 st. 3 ZOO. [53] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit.,729. [54] M. Vasiljevi, op.cit., 155; M. Draki, Ugovori o turistikim uslugama, u: Zbornik radova sa Savjetovanja o Zakonu o obligacionim odnosima, Beograd, 1978, 184. [55] M. Dragaevi, op.cit., 224-225. [56] Z. Pavlovi, U. Stankov, Zatita prava potroaa u turizmu Srbije, u: Od caveat emptor do caveat venditor, Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu, Centar za pravo transfera tehnologije, Kragujevac, 2009, 242-243.

[57] l. 892 ZOOH. U lanu 893 ZOOH je predviena dunost organizatora putovanja da za svako organizovano putovanje osigura jamevinu kod banke ili osiguravajueg drutva za povrat cijene putniku, ako zbog njegovog steaja ili nesposobnosti za plaanje ne bude poduzeto, odnosno naknade trokova putnika u mjesto polaska, ako bi iz istih razloga putovanje bilo prekinuto. Organizator putovanja duan je izdati potvrdu putniku o osiguranju jamevine koja mu omoguuje neposredno ostvarenje prava prema banci, odnosno osiguravajuem drutvu. Isto rjeenje je predvieno u lanu 966 ZOOCG. [58] l. 965 ZOOCG. [59] P. Klari, Odgovornost za neimovinsku tetu zbog povrede ugovora o organizovanju putovanja, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, posebni broj, 2006, 392. [60] Vjerovnik ima pravo na naknadu obine tete i izmakle koristi te pravinu naknadu neimovinske tete, koje je dunik u vrijeme sklapanja ugovora morao predvidjeti kao mogue posljedice povrede ugovora, a s obzirom na injenice koje su mu tada bile poznate ili morale biti poznate. l. 346 st. 1 ZOOH. [61] Prijevoznik odgovara za sigurnost putnika od poetka do zavretka prevoza, ukljuujui vrijeme ulaenja i izlaenja iz vozila, kako u sluaju naplatnog, tako i u sluaju besplatnog prevoza, te je duan naknaditi imovinsku i neimovinsku tetu koja nastane oteenjem zdravlja, ozljedom ili smru putnika, osim ako je prouzroena radnjom putnika ili stranim uzrokom koji se nije mogao predvidjeti, ni izbjei ni otkloniti. l. ZOOH 697 st. 1 [62] P. Klari, op.cit., 387. [63] Vidjeti: O. Stankovi, Naknada tete, Beograd, 1998, 81. U nacrtu Zakona o naknadi tete iz 1961. godine u l. 53 st. 2 je predvieno da povjerilac moe zahtijevati i naknadu moralne tete koju je pretrpio zbog neizvrenja. [64] J. Radii, Obligaciono pravo, opti dio, Beograd, 2004, 282-283. [65] l. 869 ZOO. Prema injeninom stanju utvrenom u postupku stranke su zakljuile ugovor o organizaciji i realizaciji programa ekskurzije. Program je obuhvatao smjetaj u hotelu, posjete manastirima, muzejima i obilazak odreenih gradova. Od ugovorene cijene u tri rate, tueni je isplatio dvije rate, dok treu ratu nije isplatio, istiui da tuilac nije realizovao cjelokupni ugovoreni program. Privredni sudovi su nali da program zaista nije u cjelini realizovan i da zadrani iznos (trea rata) predstavlja vrijednost nerealizovane ugovorene obaveze tuenog. Vrhovni sud Srbije je naao da su privredni sudovi pravilno primijenili materijalno pravo. Naime, u konkretnom sluaju su ispunjeni uslovi iz lana 869 st.1 Zakona o obligacionim odnosima o srazmjernom snienju ugovorene cijene, jer su usluge iz ugovora o organizovanju putovanja nepotpuno i nekvalitetno izvrene, o emu je stavljen prigovor organizatoru putovanja u zakonskom roku. Odluka Vrhovnog suda Srbije Prev. 361/94 od 21. decembra 1994. god. T. Krsmanovi, Aktuelna sudska praksa iz obligacionih odnosa, Beograd, 2000, 480. [66] l. 7 st. 1 i 2 ZT. [67] Kada su usluge iz ugovora o organizovanju putovanja nepotpuno i nekvalitetno izvrene, o emu je u zakonskom roku stavljen prigovor organizatoru putovanja, ispunjeni su uslovi za srazmjerno snienje ugovorene cijene. Odluka VSS, Prev. 361/94. D. Veljkovi, op.cit., 794. [68] Ibid.

[69] Ibid., 794. [70] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 730-731. [71] M. Draki, op.cit., 184. [72] A. Teichman, Die Rechtsprechung zum Reiserecht in den Jahren 2001 bis 2005, Teil 1, 2006, 450451. [73] Vidjeti: NJW iz 1984, s. 1762. [74] P. Klari, op.cit., 391-392. [75] ADAC-Tabelle: Reisepreisminderung, dar 9/2004, 485-491. [76] Entscheidung vom 02.02.2000, 1 R 128/99s. [77] Entscheidung vom 11.04.2000, 1 R 489/99d. [78] Entscheidung vom 28.04. 2000, 1 R 493/99t. [79] Entscheidung vom 15.02.2000, 1 R 564/99h. [80] Entscheidung vom 05.06.2000, 1 R 114/00m. [81] Entscheidung vom 02.06.2000, 1 R 200/00h. [82] l. 870 st. 2 i 3 ZOO. Isto rjeenje je predvieno i u l. 926 st 2 i 3 ZOOM. Prema Nacrtu Zakona o obligacionim odnosima Federacije BiH/Republika Srpska sa stanjem na dan 20. I 2003. godine u lanu 1106 je predvieno da organizator putovanja moe dogovorom sa putnikom svoju odgovornost za tete, koje nisu tjelesna oteenja, ograniiti na trostruku cijenu putovanja: 1. ako teta putniku nije priinjena namjerno niti grubom nepanjom, ili 2. ako je organizator putovanja odgovoran za tetu nastalu putniku samo zbog krivice nosioca usluga. Ako je za neku od putnih usluga, koju organizator putovanja treba pruiti, vae meunarodni sporazumi ili na njima utemeljeni zakonski propisi prema kojima je pravo na naknadu tete iskljueno samo pod odreenim pretpostavkama, na to se moe pozvati i organizator putovanja prema putniku. [83] Ovo ogranienje iznosa naknade tete ne vrijedi ako je organizator tetu prouzroio namjerno ili krajnjom nepanjom ili ako je teta posljedica tjelesne ozljede. l. 891 st. 3 ZOOH. [84] l. 894 OZS. [85] S. Perovi, D. Stojanovi, op.cit., 732. [86] D. Veljkovi, op.cit ., 795. [87] P. Klari, op.cit., 394. [88] l. 878 st. 2 ZOO.

[89] l. 878 st. 3 ZOO. [90] l. 878 st. 4 ZOO. [91] l. 902 st. 3 ZOOH.