24. Umetnost u doba Oktavijana Avgusta

-Sa Oktavijanom Avgustom započinje period Principata. Sebe je smatrao naslednikom Julija Cezara nakon pobede nad Markom Antonijem. Oktavijan Avgust je bio izvršilac Cezarevog testamenta, dovršio je graditeljske projekte – forum lulium sa hramom Venere, zdanje Kurije (sedište Senata), veliku baziliku Juliju na rimskom Forumu itd. Odvojio je Rim od helenističkih uzora, vratio se klasičnim uzorima – odbacio je neumereni kult ličnosti, živeo je skromno, smatrao da vlast vraća Senatu i narodu, odbacio je božanske atribute. Dugotrajno razdoblje mira u doba Avgustove vladavine, veoma se povoljno odrazilo na razvoj kulture i umetnosti. Veliki procvat doživljavaju arhitektura i likovne umetnosti. Prema rečima starih pisva, Rim je iz grada od opeke prerastao u grad od mermera. Podižu se pozorišta, vodovodi, terme, hramovi. Mnoge građevine finansirao je Avgustov vojskovođa i zet Marko Vispanije Agripa, koji je naredio da se sagradi i velelpni hram svih bogova, Panteon.Postepeno se pojavljuju slavoluci: u doba Republike su se javljali sporadično, bili skromnijih dimenzija i oblika, nazivali se fornices a sada arcus trimphalis. Slavolucima se veličaju rimske vojne pobede.Ističe se Avgustov mauzolej koji nema sličnosti sa Pergamonskim mauzoejom što nam daje uvid u napuštanje helenističkih modela; predstavlja kupasti brežuljak od nasute zemlje stvoren po uzoru na sahranjivanje iz doba Republike. Uprkos monumentalnoj veličini, prisutna je umerenost i skromnost. Tu su trebali da budu sahranjeni pripadnici julijevske dinastije, od Cezara pa nadalje; urne se ne razlikuju međusobno, u pitanju su skromne posude u nišama.

Sa vladavinom Avgusta, javlja se nova struja u rimskoj portretnoj umetnosti, koja dostiže vrhunac u kipovima samog Augusta. Sama figura treba da predstavlja i ljudsko biće i boga, što nam ukazuje na božansko shvatanje vladara. Figurama je davan nadljudski rast kako bi se na taj način povećao autoritet samom vladaru. Carska umetnost nije bila ograničena samo na portrete. Imperatori su ovekovečavali svoje najznamenitije podvige u narativnim reljefima na monumentalnim oltarima, slavolucima i stubovima. Kako je vodeći motiv njegove vladavine bio mir, August je voleo da bude prikazan na spomenicima kao vladar mira a ne kao pobedonosni vojni heroj.

Najvažniji od spomenika bio je Ara Pacis (Oltar mira) čija je izgradnja izglasana u rimskom Senatu 13. gpne. Na zidu koji ograđuje sam oltar jedan monumentalni friz slika alegorijske – legendarne scene isto kao i svečanu povorku koju predvodi sam imperator. Povorka slavi jedan poseban događaj, najverovatnije početak građenja samog oltara. Učesnici su rađeni sa namerom da budu identifikovani kao portreti. Rimski umetnik pokazuje više brige za dubinu prostora nego njegov prethodnik iz klasične Grčke npr. Prisutno je umekšavanje pozadine reljefa.

25. Umetnost u doba rimskog carstva

- SKULPTURA - Rimljani su stvorili realisticki portret, koji nekad ide do surovog naturalizma za razliku od Grka koji su težili idealizaciji i sakrivali individualnost čoveka. U prikazu lika careva još uvek se zadržala struja idealnog lika (sa karakteristikama boga) za koga se ne zna da li je čovek ili bog. Za to je idealan primer kip Avgusta iz Prima porte (str 140; slika 224, 225). Veća neposrednost izražena je u manje poznatim ili sasvim nepoznatim anonimnim likovima rimskih gradjana.Isti realizam Rimljani su negovali u prikazivanju istorijskih dogadjaja na reljefima trijumfalnih lukova ili stubova podizanih u slavu vojnih pobeda. Narativnost sa obiljem detalja karakteriše ove prikaze sa mnoštvom sitnih likova. Odnos prema perspektivi predstavljen je u nivoima smeštenim u kružne trake koji obavijaju stub od vrha do dna. Scene na vrhu zbog visine stuba i sitnosti figura su nedostižne oku posmatrača.Slikarstvo - Pompejansko slikarstvo, ostaci slikarstva koji su se sačuvali u kućama u Pompeji konzervirano u pepelu Vezuva. Dekoracije ovih kuća sadržali su ostatke mozaika i fresaka. Mozaici na podovima, a freske na zidovima. Pompejansko slikarstvo karakteriše perspektiva. Kao granicu prostora imale su meandre pejzaža koji su stvarali iluziju pogleda kroz prozor, negirajući zid. Lepota boja i linija, anatomija, emocija. Kao granicu prostora, ove slike su izvor za poznavanje grčkog slikarstva, koji se nisu sačuvali. Na njima je prikazana scenografija grčkih komedija i tragedija. Mozaici su imali narativan karakter takođe prikazujući događaje.

27. RANOHRIŠĆANSKA UMETNOST

Termin starohriščanska umjetnost primjenjuje se na umjetnost Zapada do vremena Karla Velikog, posle čega počinje romanska epoha; vizantiskom umjetnošću naziva se hrišćanska umjetnost na Istoku od vremena kada je Carigrad postao prestonicom, 330. g.n.e. pa do osvajanja Carigrada od strane Turaka pa i posle tog datuma.

Iako postoje spomenici obje umjetnosti u zemljama oko Sredozemnog mora, moraju se proučavati spomenici koji se nalaze u tri glavna centra: Rimu, Raveni i Carigradu.

Katakombe u Rimu su podzemne galerije u koje su prvi hriščani sahranjivali svoje pokojnike. One su upotrebljavane od oko 100. do 420. g.n.e. Kada je hrišćanstvo postalo zvanična vjera rimskog carstva , hrišćani su postavili svoje nekropole na površinu zemlje.

Prvobitna hrišćanska umjetnost nije bila neprijateljski raspoložena prema slikama, ali se protivila predstavi Boga – predstava Hrista na krstu se ne pojavljuje prije 10.vijeka. Hrišćani su uopšte izbjegavali sklupturu jer su idoli u neznabožačkim hramovima bili u obliku statua. Katakombe su uglavnom bile ukrašavane slikama i reljefima. Postoje djela koja predstavljaju priče iz Starog zavjeta, alegorijskih figura (kao što je alegorija dobrog pastira koji vraća zalutalu ovcu. Alegorija Orfeja okruženog životinjama...)Umjetnost katakombi razilikuje se od neznabožačke umjetnosti jedino po motivima koje obrađuje i koje izbjegava (naročito nage figure), svojim stilom stoji u tjesnoj vezi sa dekorativnom umjetnošču u Pompejima i nije umela dati izraz nevinosti i blaženstva svojim licima. (Bogorodica iz karakombe u Rimu npr.).

Od trenutka kada hrišćanstvo pobjedi neznaboštvo imućni neznabošci su se često sahranjivali u velikim mermernim kovčezima, sarkofazima, koji su ukrašeni mitološkim reljefima ili reljefima koji se tiču života pokojnika. Hrišćani su pošli za primerom neznabožaca s razlikom što su priče iz Svetog pisma zamjenile priče iz mitologije. Mada često se dešavalo da uvježbani kamenoresci urade na hrišćanskim sarkofazima glave Meduze. Grifona...)

Hriščanski sarkofazi nisu interesantni kao umjetnička djela. Oni sadrže sve propuste rimskih sarkofaga poznog doba: pretrpanost, težinu, nepravilnost crteža. Najbolji su sarkofazi na kojima su predstavljeni motivi namjenjeni da podsjete na život pokojnika i gdje je njihova vjera posvjedočena samo nekom simboličnom figurom poput figure pastira.

Hrišćanska crkva je mjesto za skupove vjernih, za razliku od neznabožačkog hrama koji je stan božanstva. Stoga su prve crkve građene po ugledu na zatvorene prostore za skupove koje se nazivahu bazilike. Među bazilikama u Rimu može se kao primjer navesti bazilika sv. Pavla van zidova koju je sazidao Konsantin i koja je obnovljena posle požara u 1823. Ona ima glavni brod s horizontalnom tavanicom i dva niža, bočna broda, glavni brod je osvjetljen prozorima koji su probijeni u zidovima iznad bočnih brodova. U dnu građevine su vrata nazvana trijumfalni lukiza kojeg se nalazi žrtvenik (časna trpeza), građevina se na ovoj strani završava polukružnim zidom I obrazuje apsidu. Apsida I trijumfalni luk su bogato ukrašeni mozaicima od stakla sa azurnom ili zlatnom osnovom.

Ovi mozaici ukrašavaju vertikalne zidove I svodove, umjesto da budu na podu kao u rimskim stanovima I neznabožačkim hramovima. Ovakvi primerci su u Rimu, naročito u Raveni u kojoj se prolazno bavio rimski dvor od 404. Godine gdje je kralj Gota Teoderih imao oko 500 godinae svoju prestonice, I koja je od 534 do 752 pripadala Vizantiji. U Raveni su se očuvale do naših crkava sve više crkava iz 6. Vijeka Sv. Apolinaris nuovo, Sv. Apolinaris in Classe, SV.Vitale. ..

28. UMETNOST U DOBA JUSTINIJANA, VIZANTIJSKA UMETNOSTIzmeđu vizantijske i ranohrišćanske umetnosti nema tačno određene demarkacione linije. Moglo bi se

dokazivati da vizantijski stil (tj. stil vezan za carski dvor u Carigradu) može da se izdvoji već početkom V veka, ubrzo posle deobe carstva.Istočno- i zapadnohrišćanske karakteristike se teško daju razdvojiti pre VI veka. Sve dotle, obe oblasti doprinosile su razvoju ranohrišćanske umetnosti, premda su se osećale tendencije da se vođstvo sve više pomera prema Istoku što je položaj Zapada postajao slabiji. Za vreme vladavine Justinijana (527-565) ovo pomeranje bilo je završeno; Carigrad je potvrdio ne samo svoju političku prevlast nad Zapadom, već je postao i neosporna umetnička prestonica.Sam Justinijan bio je tako veliki pokrovitelj umetnosti da se s njim nije mogao meriti niko od vremena Konstantina Velikog; dela koja je on potpomagao i podsticao odlikuju se carskom velelepnošću koja u punoj meri opravdava pohvale svih onih koji su njegovu eru nazvali zlatnim dobom. Ta dela pokazuju takođe jednu unutrašnju logičnu povezanost stila koja ih jače vezuje s budućim razvojem vizantijske umetnosti nego s umetnooću prethodnih vekova.

Međutim, najbogatija grupa spomenika prvog zlatnog doba sačuvana je danas ne u Carigradu (gde je mnogo bilo uništeno) već na italijanskom tlu, u Raveni. Ovaj grad, prvobitno pomorska luka na Jadranskom moru, postao je prestonica zapadnorimskih imperatora 402. godine. a krajem veka i prestonica Teodorika, ostrogotskog kralja, čiji je ukus bio formiran prema carigradskom. Za vreme Justinijana, Ravena je bila glavno uporište vizantijske vlasti u Italiji. Najznamenitija crkva tog vremena, S. Vitale, sagrađena 526-547, predstavlja tip izveden uglavnom iz carigradskog tipa. Upoređen sa Sta Costanzom, S. Vitale je i veći po dimenzijama i mnogo bogatiji prostornim efektima. Nova tehnika u konstrukciji svoda dozvoljava velike prozore na svim visinama,pa se unutrašnjost kupa u svetlosti. Ovde nalazimo samo ostatke uzdužne ose ranohrišćanskih bazilika: to je odeljak za oltar zasvođen krstastim svodom, iza koga leži apsida, prema istoku, i naneks na suprotnoj strani.

Postavlja se pitanje, zašto Istok daje prednost tipu crkvene građevine (različiteod krstionice i mauzoleja), koji se iz osnova razlikovao od bazilike i - sa zapadnog gledišta – bio tako nepodesan za hrišćanski ritual.

Pominjani su mnogi različiti razlozi - praktični, verski, politički. Svi oni mogu imati neku vrednost, ali ako treba reći istinu, svima nedostajezaista ubedljivo objašnjenje. U svakom slučaju. od vremena justinijanovog, crkva centralne osnove s kupolom imaće prevagu u svetu pravoslavnog hrišćanstva isto tako potpuno kao što je bazilikalna osnova preovlađivala u arhitekturi srednjovekovnog Zapada. Stose tiče S. Vitala, njegova veza s vizantijskim dvorom posvedočena je i dvema čuvenim mozaicima s obe strane oltara, za koje je nacrt morao doći neposredno iz carskih radionica. Na njima Justinijan i njegova žena carica Teodora, u pratnji visokih službenika, mesnog sveštenstva i dvorskih dama. Prisustvuju službi kao da su u dvorskoj kapeli. Na ovim kompozicijama završenim neposredno pre osvećenja crkve vidimo jedan ideal ljudske lepote sasvim različit odzdepastih figura s velikim glavama kakve smo sretali u umetnosti IV i V veka; tu i tamo ugledali smo za trenutak rađanje novog idola. ali ga tek sada vidimo u potpunosti: neobično visoke, tanke figure malenih stopala i sitnih ovalnih lica na kojima dominiraju ogromne prodorne oči, i tela koja izgledaju sposobna samo za spore ceremonijalne pokrete i pokazivanje raskošne odeće. Svaki nagoveštaj pokreta ili promene brižljivo je isključen - dimenzije vremena izzemaljskog prostora ustupile su pred večnom sadašnjicom usred providnog zlatnog sjaja neba, pa svečani. frontalni likovi kao da prikazuju nebeski a ne zemaljski dvor. Ovo jedinstvo političke i duhovne vlasti tačno odražava božansko kraljevstvo vizantijskog cara. Mi smo, u stvari, pozvani da vidimo Justinijana i Teodoru kao analogiju za Hrista.Među sačuvanim spomenicima Justinijanove vlade u Carigradu je daleko najznačajnija Aja Sofija (Sv Sofija) remek-delo arhitekture toga doba i jedan od velikih stvaralačkih trijumfa svih vremena . Sagrađena u godinama 532-537, postala je tako slavna da su zapamćena i imena njenih graditelja - Antemija iz Tralesa i Isidora iz Mileta. Posle turskog osvajanja postala je džamija (i četiri minareta dodala su joj u to vreme), a mozaici koji su je krasili bili su uglavnom prekriveni premazom. Neki od tih mozaika otkriveni su poslednjih godina, pošto je građevina pretvorena u muzej. Osnova Svete Sofije predstavlja jedinstvenu kombinaciju elemenata: ona ima dužinsku osnovu ranohri.štanskih bazilika, ali glavnu karakteristiku glavnog broda čini kvadratni prostor krunisan ogromnom kupolom kojoj su s oba kraja pripojene polukupole, tako da je glavni brod, u stvari, postao jedan veliki oval. U vizantijskoj arhitckturi nije stvorena više nijedna građevina koja bi se merila sa Sv. Sofijom. Crkve drugog zlatnog doba (od kraja IX do XI veka) i kasnije bile su skromnih razmera, a najčešća osnova je grčki krst (tj. krst sa kracima podjednake dužine) upisan u kvadratu sa narteksom pridodanim na jednoj i apsidom (ponekad s kapelama sa svake strane) na drugoj Strani. Glavna karakteristika konstrukcije je kupola na kvadratnoj osnovi; ona često počiva na viljuškastom tamburu s visokim prozorima, čime se uzdiže još više iznad same građevine, kao što je slučaj sa dvema manastirskim crkvama u mestu Hosios Lookas u Grčkoj. One takođe ilustruju dve druge karakteristike kasnije vizantijske arhitekture: tendenciju ka gizdavijoj spoljašnosti, za razliku od krajnje strogosti koju smo ranije zapazilii sklonost ka vertikalno izduženim proporcijama. Vizantijsku umjetnost odlikuju u velioj mjeri rasprave po pitanje ikonografije: Za vreme ikonoboračkih raspri, glavni argument u prilog svetih slika bilo je tvrđenje da je sam Hrist dozvolio sv. Luki da naslika njegov portret, a da su se i drugi portreti Hrista i Bogorodice na čudesan način, po božanskoj volji, pojavljivali na zemlji. Te prvobitne svete slike bile su navodno izvor za kasnije čovekovom rukom slikane portrete. Takve slike, ikone, razvile su se u ranohrišćanskom periodu iz grčko-rimskih portreta na drvenim pločama. Njihovo poreklo malo je poznato, jer su primeri iz vremena pre ikonoboračkih rasprava krajnje oskudni.

29. UMETNOST RANOG SREDNJEG VEKA, KAROLINŠKA I OTONSKA UMETNOSTSrednji vijek: Raskol istočne i zapadne crkve, premještanje carske prestonice u Carigrad, Oko 732. God. Arabljani osvajaju pod zastavom islama istočne i afričke vizantijske provincije, osvojili su cijelu Afriku i Španiju. Crkva u Rimu prekida veze sa istokom, zapad prinuđen da razvije svoje ekonomske i političke sile.KAROLINŠKA UMETNOSTCarstvo koje je izgradio Karlo Veliki nije bilo dugotrajno. Njegovi unuci podelili su ga na tri dela, ali su se i tu pokazali nesposobnim da vladaju, pa se politička moć vratila lokalnom plemstvu. Nasuprot lome, kulturna ostvarenja njegove vladavine pokazala su se kao dalekotrajnija; kao karolinška ona podseća na jedan drugi vid kulturnih reformi koje je sprovodio Karlo Veliki: sakupljanje i prepisivanje stare rimske književnosti.Najstariji sačuvan i tekstovi velikog broja latinskih pisaca nalaze se u karolinškim rukopisima. koji su donedavno pogrcšno smatrani za rimske, pa je i njihovo pismo nazvano rimskim. To zalaganje da se sačuvaju klasični pisci bilo je deo častoljubivih težnji da se obnovi stara rimska civilizacija zajedno s carskom titulom. Sam Karlo Veliki aktivno je učestvovao u tom obnavljanju kojim se nadao da će usaditi kulturne tradicije slavne prošlosti u poluvarvrske duše naroda svog carstva. I uspeo je u neočekivanoj meri. Otuda se karolinška obnova« može nazvati prvom - i na izvestan način najvažnijom - fazom sn·arnog sjedinjavanja keltskogermanskog duha s duhom sredozemnog sveta.

Likovne umetnosti imale su od samog početkavažnu ulogu u kulturnom programu Karla Velikog. Prilikom posete Italiji on se upoznao s arhitektonskim spomenicima Konstantinove ere u Rimu i sa spomenicima Justinijanove vlade u Raveni, i smatrao je da njegova prestonica u Ahenu mora da izrazi veličanstvo carstva isto tako impresivnimgrađevinama . Njegova čuvena dvorska kapela u stvari, direktno je nadahnuta crkvom S. Vitale u Raveni. Podići takvu građevinu na severnom tlu bio je težak poduhvat. Stubovi i bronzane rešetke morali su se doneti iz Italije, a i stručne zidare vične radu u kamenu bilo je tciko naći. Projekt Oda iz Metza (verovatno najstarijeg arhitekte severno od Alpa poznatog po imenu) nije nipošto prosto ponavljanje S. Vitala, vec snažno novo tumačenje, sa stubovima i svodovima

koji se odlikuju rimskom masivnošću i geometrijskom jasnoćom prostornih jedinica sasvim različitom od neodređenog prostora starije građevine.Važnost manastira i njihova bliska veza sa carskim dvorom veoma su jasno nagovešteni jednim jedinstvenim dokumentom ovog razdoblja, velikimcrtežom plana za jedan manastir sačuvan u biblioteci u St Gallenu u Švajcarskoj. ovaj crtež možemo smatrati kao obrazac koji je prilagođavan lokalnim potrebama. On je naglašavao crkvu kao središte monaške zajednice. Crkva ima oblik bazilike, s transeptom i horom na istoku, ali apside i oltare ima na oba kraja. Iz književnih izvora znamo da su se u karolinškim crkvama nalazile zidne slike, mozaici i reljefi,ali su svi skoro sasvim iščezli. Iluminirani rukopisi radovi ti slonovači i zlatu, s druge strane, sačuvali su se II znatnom broju. Oni pokazuju snagukarolinške obnove još upadljivije nego građevinski staci tog razdoblja. Nekadašnja carska riznica u Beču čuva jedno jevanđelje za koje se tvrdilo da je nađeno u grobu Karla Velikog, a koje je, u svakom slučaju, tesno vezano za njegov dvor u Ahenu. Primjeri iz Karolinške umjetnosti:Sveti Matej iz jevanđela Karla Velikog...

OTONSKA UMETNOST

Godine 870, otprilike u vreme kada su bile načinjene korice za Četvorojevanđele iz Lindaua, ostacima države Karla Velikog vladala su dvojica njegovih preživelih unuka: Karlo Ćelavi, zapadnofranački kralj, i Ludvig Germanski, istočnofranački kralj. Njihove teritorije odgovarale su približno današnjoj Francuskoj i Nemačkoj. Njihova vlast je, medutim, bila tako slaba da je kontinentalna Evropa opet bila izložena napadima. Na jugu su muslimani nastavljali da pljačkaju, s istoka su napredovali Sloveni i Madari, a Vikinzi iz Skandinavije pustošili su sever i zapad.Ti Normani (preci današnjih Danaca i Norvežana) upadali su u Irsku i Britaniju s mora počev od krajaVIII veka; sada su preplavili i scverozapadnu Francusku i zauzeli pokrajinu koja sc odonda zove Normandija. Učvrstivši se tamo, ubrzo su prihvatili hrišćanstvo i karolinšku civilizaciju, a od 911. Godine njihove poglavice su priznate za vojvode koje su priznavale vlast francuskih kraljeva, Tokom Xl veka Normani su imali veoma značajnu ulogu, određujući političku i kulturnu sudbinu Evrope kada je Viljem Osvajač postao kralj Engleske i kada su drugi normanski plemići isterali Arabljane sa Sicilije a Vizantince iz južne Italije. U Nemačkoj se posle smrti poslednjeg franačkog kralja središte političke vlasti pomerilo na sever, u Saksonsku. Saksonski kraljevi (919-1024) ponovo su uspostavili delotvomu centralnu vlast, a u najvećem od njih, Otonu I, oživele su carske ambicije Karla Velikog. Pošto se oženio udovicom langobardskog kralja, njegova vlast se proširila i na najveći deo Italije, pa ga je papa 962. Godine krunisao za cara. Otada su se Germani smatrali nastavljačima Svetog rimskog carstva. To je ostalo samo nemački san, jer Otonovim naslednicima nije nikada pošlo za rukom da se učvrste južno od Alpa. Ipak je ova težnja imala posledice od velikog značaja, jer je vodila nemačke careve u vekovne sukobe s papom i mesnim italijanskim vladarima, povezujući sever i jug u jedan odnos ljubavi i mržnje čiji se odjeci još i danas osećaju. Za vreme otonskog razdoblja, od sredine X do početka XI veka, Nemačka je bila vodeća nacija Euope, kako u političkom tako i u umetničkom pogledu. Nemačka ostvarenja na ovim poljima počela su kao obnova karolinških tradicija, ali su ubrzopokazale nove i originalne crte. One nam se posebno upečatljivo pokazuju ako uporedimo Hrista s korica Četverojevanđelja iz Lindaua s Gerovim Raspećem u kelnskoj katedrali. Ova dva dela razdvaja interval jedva nešto veći od jednog stoleća, ali suprotnost izmedu njih nameće nam pomisaoo mnogo većem razmaku. U Gerovom Raspeću srećemo sliku Spasitelja, novu u zapadnoj umetnosti: monumentalnu po razmerama, vajanu u snažnim, punim oblicima i ispunjenu dubokim saučešćem prema patnjama Gospoda. Osobito je upad1jiva izbočenost trupa upolje. zbog čega fizička napregnutost mišića na mišicama i ramenima izgleda skoro nepodnošljivo realna.

Lice, s duboko urezanim uglastim crtama, pretvorilo se u masku samrtnih muka sa koje je pobegao svaki trag života. Kako je otonski vajar došao na ovu neverovatno smelu zamisao? Nećemo umanjiti njegovu veličinu ako podsetimo na onu bolećivu sliku Hrista na krstu u vizantijskoj umetnosti drugog zlatnog doba. Raspeće očigledno potičeiz tog izvora. Ne treba, takođe, da nas iznenadi tošto je vizantijski uticaj bio snažan u Nemačkoj u to doba, jer se Oton II oženio vizantijskom princezom, stvorivši tako neposrednu vezu između dva carska dvora. Otonskom umetniku ostalo je da vizantijsku sliku prevede na jezik skulpture monumentalnih dimenzija i da njen plemeniti patos zameni izražajnim realizmom otada glavnom snagom nemačke umetnosti.Keln je bio u tesnoj vezi sa carskom kućom preko samog nadbiskupa, brata Otona I, koji je gradu udario svoj snažan pečat mnogim crkvama koje je sagradio ili prepravio, Najmilija medu njima bila mu je benediktinska opatijska crkva St Pameleon, pa je tu i sahranjen, kao i žena Otona II. Prvobitni oblik, u suštini nepromenjen, sačuvao je do modernih vremena samo zapadni to je masivni i proporcionalni naslednik karolinških crkava, s karakterističnom kulom nad ukrsnicom zapadnog transepta i dubokim tremom, kome se sobe strane dižu visoke okrugle kulice sa stepenicama.Ali, najambiciozniji zaštitnik arhitekture i umetnosti u otonskom razdoblju je bio Bcrnvard, koji je, poštoje neko vreme bio jedan od tutora Otona III, postao biskup u Hildesheimu. Njegov glavni spomenik ovde opet je jedna benediktinska opatijska crkva St Michael sa dva hora i bočnim ulazima podseća na manastirsku crkvu sa plana iz St Gallena. Ali je u St Michaelu simetrija još mnogo više razrađena. Ovaj naizmenični sistem deli arkadu na tri jednake jedinice od kojih svaka ima po tri otvora; prva i treća u vezi su s ulazima i tako ponavljaju osu transepta. Stavi~e, kako su glavni brod i bočni brodovi neuobičajeno široki u odnosu na dužinu, namera Bernwardova bila je, verovatno, da ostvari skladnu ravnotežu između uzdužne i poprečnih osa u čitavoj građevini. Spoljašnost, Bernwardove crkve bili su izmenjeni prepravkama, ali unutrašnjost glavnog broda sa prostranom zidnom površinom između arkada i prozorskog

lateralnog zida sačuvala je motno prostorno osečanje prvobitnog projekta, sve dok crkva nije u toku drugog svetskog rata porušena. (Kapiteli stubova su iz XII veka, drvena obojena tavanica iz XIII veka), Zapadni Bernwardov hor, kako je rekonstruisan na našem planu na osnovu najnovijih proučavanja, posebno je zanimljiv, Njegov pod bio je viši od poda ostalog dela crkve da bi se prilagodio podzemnoj kapeli, kripti, kako izgleda posebnom svetilištu St Michael, u koju se moglo u ć i i iz transepta i sa zapada. Kripta je bila presvođena krstastim svodovima koji su se oslanjati na dva reda smbora, a u zidovima su bili otvori s lukovima. Posebnost crkve predstavljaju dvoja bronzana vrata bogato ukrašena sklupturama (Vrata su bila završena 1015. godine, iste godine kada je kripta bila osvećena) Ova ideja mu se možda rodila u glavi posle njegove posete Rimu, gde je video stara rimska - a možda i vizantijska – bronzana vrata, Bernwardova vrata, medutim, razlikuju se od svojih prethodnika; ona su podeljena na široka horizontalna polja, a ne na venikalne ploče, a svako polje sadrži po jedan biblijski prizor rađen u visokom reljefu. (Detalji Adam I Eva posle greha, Prizor sa Hristom koji pere noge sv. Petru sadrži prilično snažne odjeke antičkog slikarstva dobijene posredstvom vizantijske umetnosti.)

30. Romanika – ARHITEKTURA1825. Arsis de Komon, nazvao je imenom romanska umjetnost onu umjetnost koja je vladala na zapadu Evrope posle Karla Velikog. Ovaj izraz je dobro izabran jer podsjeća s jedne strane, na srodnost između ove i rimske umjetnosti, a s druge na njen posrednički položaj između jednog po porjeklu stranog stila i stila nacionalnog.

Za razliku od gotskog stila koji će usljediti, romanska crkva je još pomalo teška i suviše bliska zemlji uprkos zvonicima koje je uzdižu i nadmašuju. Na romanskoj crkvi puni zidovi preovlađuju nad otvorima, dekoracija je konvencionalna, fantastična i geometrijska. Vladaju horizontala i polukrug. Izgled romanske crkve izaziva ideju mirne veličanstvenosti koja je svjesna svoje jačine.

Mješavina sjevernih, azijskih, sirijskih i vizantijkih elemenata osjeća se u romanskoj umjetnosti. (najezdom Saksonaca i Normana od 11 vijeka, krstaškim ratovima..)Arhitektonski princip Srednjeg vijeka sastoji se manje u razvijanju nego u postepenom izbacivanju grčkorimskih elemenata pod dvojakim uticajem, s jedne strane azijske i vizantijske umj. a s druge varvarskog temperamenta.

Romanska crkva, kao i gotska, proističe iz rimske bazilike 4. Vijeka. Ovu baziliku trebalo je pokriti, ali ne drvenim krovom. Tada su ljudi pribjegli svodu koji je dopuštao upotrebu sitnih komada kamena. Profil svoda može biti polukružan, on može imati i oblik oštrog luka. Iz polukružnog luka se izvodi romanska arhitektura, a iz oštrog gotska. Ali nije samo važan oblik svoda, već i način njegove konstrukcije. Ima dva tipa svodova: poluobličasti (u obliku šuplje poluoblice s likovima za pojačavanje) i krstasti (čija spoljašna površina ima četiri ugnuća. Posebna vrsta krstatstog svoda kakav su poznavali rimljani, jeste krstasti svod s rebrima čija ispupčenja na unutrašnjoj strani sačinjavaju izidani polukružni lukovi.

Romanska crkva razlikuje se od bazilike po mnogim odlikama. Sazidana je u obliku latinskog krsta, tj. Dugi brod je pod pravim uglom presječen, na drugoj trećini svoje dužine, poprečnim brodom, njena tavanica je zasvedena, njeni prozori se završavaju polukružnim lukom, ima jedan ili više zvonika koji su njeni sopstveni djelovi. Nejn razvitak se može pratiti do sdredne 12. vijeka pa i kasnije. Ali njena osnovna zamisao je ostala ista: srednji brod završen apsidom , osvjetljen sa strane i bočni brodovi, u većini slučajeva po dva, Da bi poduprli svod, romanski arhitekti u morali pojačati zidove i stupce. Debeli i ja ki zidovi dopuštaju samo malo otvora, stoga je i osvjetljenje romanskih crkava uvijek nedovoljno. iSti zahtjevi jačine prouzrokovali su i povećanje širine, a smanjivanje visine građevine.

U Francuskoj se najstarije i najljepše romanske crkve nalaze južno od Loare (npr. Romanska crkva u Angulemu). Ovaj arhitektonski stil naročito su rasprostirali kaluđeri iz Klunija.... Velike crkve u Špajeru, Majncu, Vormsu i Bambergu ubrajaju se u remek djela religiozna arhitekture. Crkva Sv. Žermen de Pre u Parizu odličan je primjer. U Engleskoj, romanski stil, nazvan normanskim za razliku od saksonskog stila teži je i masivniji nego u Normandiji. U Italiji glavni spomenik romanske umjetnosti je dom u Pizi, sazidan od 1063. do 1118.

31. ROMANIKA – SKULPTURA I SLIKARSTVOU Srednjem vijeku, Crkva nije samo bogata i moćna – ona upravlja svakim ljudskim radom. U prvom redu

stoji arhitektura, ukrašavanje građevina, rezanje predmeta od slonove kosti i slikanje njenih prozora ili molitvenika. Slikarstvo na zidovima, koje je bilo prevashodno umjetnost hrišćanstva u njegovim počecima, bi relativno

zanemareno kako u romanskoj tako i u gotskoj epohi. To je zavisilo od same arhitekture crkava: romanske crkve su bile isuviše mračne; gotske su pružale malo ravnih površina za dekoraciju. U naknadu za to, gotske crkve su imale visoke prozore koje je trebalo ukrasiti slikama.

Dekoraciju romanskih crkava često su radili kaluđeri koji su ih zidali; najčešće je upotrebljavan reljef. Romanski vajari su ukrašavali timpanone iznad crkvenih vrata velikim religioznim kompozicijama, vajali su predmete iz pripovjedaka, ljudske i životinjske figure na kapitelima stubova i na frizovima.

Vrhunac romanske sklupture u 12. vijeku i gotske u 13. Pokazuju vrlo jake razlike. Romanska skluptura je proizvod vrlo različitih uticaja koji su raznovrsno jaki prema zemlji u kojoj se pojavljuju; i dok u njoj traju uticaji rimske umjetnosti – naročito u Italiji na jugu Francuske, zatim vizantijski i sirijski uticaji dospjeli trgovinom i preko minijatura u rukopisima; najposle uticaji sjevernih zemalja (Skandinavija, Irska) gdje je vladao ukus za složene oblike i za prepletene ornamente nazvane prepleti.

Jedan jedini uticaj koji ne nalazimo je uticaj neposrednog studiranja prirode. Romanski vajari nisu imali oči za prirodu. Njihova je umjetnost ponekada veličanstvena, snažna, dekorativna; ali je ona uvijek apstraktna, izvan stvarnosti i konvencionalna. Jedan od najkarakterističnijih primjera ove sklupture je timpanon katedrale u Otenu, na kome je predstavljen Strašni sud. Ova prostrana kompozicija koja datuje iz vremena oko 1300. godine nije bez izvjesne veličine, ona svjedoči o umjetnikovom daru i težnji da figurama da žive pokrete. Tijela su nevjerovatno duga, a draperije krute i skučene. Skoro isto tako varvarski utisak čine i sklupture nad glavnim vratima u crkvi u Moasaku.

32. Gotika – arhitektura u Francuskoj Na početku, oko 1150. godine, ova oblast je bila zaista mala. Obuhvatala je samo pokrajinu poznatu kao Ile-de-France (to jest Pariz sa okolinom), teritoriju pod vlašću francuskih vladara. Sto godina kasnije, najveći deo Evrope bio je .postao gotički«, od Sicilije do Islanda sa samo nekoliko zaostalih romaničkih oaza, krstaši su čak ovaj stil preneli i na Bliski istok. Oko 1450. godine gotička oblast počela je da se smanjuje - više nije obuhvatalaItaliju. A oko 1550. godine bila je skoro sasvim iščezla. Gotički sloj ima, dakle, prilično složen oblik, a njegova dubina kreće se od skoro četiri stotine godina na nekim mestima, do minimuma od sto pedeset na drugim.ARHITEKTURA, FRANCUSKANi za jedan raniji stil ne može se tako tačno odrediti mesto i vreme postanka kao za gotički. On jerođen između 1137. i 1144. godine, kada je opatSuger preziđivao kraljevsku opatijsku crkvu StDenis u neposrednoj blizini grada Pariza. Ako treba da shvatimo kojim slučajem je gotička arhitektura došla na svet na ovoj određenoj tački, moramo se prethodno upoznati s posebnim vezama koje su postojale između St-Denisa, Sugera i francuske monarhije. Francuski kraljevi su svoje pravo na vlast zasnivali na karolinškoj tradiciji iako su pripadali lozi Kapeta (koju je osnovao Hugo Kapet posle smrti poslednjeg vladara karolinške dinastije 987. godine). Ali njihovu moć je bacila u zasenak moć plemstva, koje je teorijski bilo kraljevski vazal. Jedina oblast gde su kraljevi neposredno vladali bila je Ile-de-France, ali je njihova vlast i tu često nailazila na otpor. Tako je bilo sve do početka XII veka, kada je kraljevska moć počela da raste; a Suger, kao glavni savetnik Luja VI, igrao je glavnu ulogu u tom procesu. On je u stvari iskovao savez monarhije i crkve, koji je francuske biskupe (i gradovepod njihovom dašću) preneo na kraljevu stranu, dok je kralj sa svoje strane potpomagao papstvo u borbi protiv nemačkih careva. Opatija St. Denis je bila i glavni spomenik karolinške dinastije (i Karlo Veliki i njegov otac Pipin bili su tu miropomazani za kralja, a tu su se nalazili i grobovi Karla Martela, Pipina i Karla Ćelavog). Suger je želoo da od ove opatije načini duhovno središte Francuske, hodočasničku crkvu koja bi sjajem zasenila sve druge, žižu verskih i rodoljubivih osećanja. Ali, da bi postala vidljivo otelovljenje tog cilja, stara građevina je trebalo da bude proširena i prepravljena. Gotska arhitektura karakteristična je po oštrim lucima, u 19.vijeku nazvanim ogivama - rebrima. Potpurni luk posljedica je oštrog luka. (Dok klasični hram i romanska crkva sadrže u sebi elemente svoje jačine, gotsk crkva dobija jačinu od spoljašnih podupirača. ) Dakle, prvi gotski spomenici su podignuti u Il – de – Fransu i Pikardiji. Dok je jug bio više izložen uticajima romanskog stila, sever je od ranog doba tražio tip crkve koja je dopuštala šire i mnogobrojnije otvore. Cvjetanje gotskog stila pada u vrijeme krstaških ratova tako da se novi stil veoma brzo razvio.Gotski hor u opatijskoj crkvi Sv. Denis osvećen je 1144, Crkva u Noajonu početa 1144, Notr Dam u Parizu 1163, u Buržu 1172, u Šartru 1172, u Rensu 1211, Sv. Šapel u Parizu...

33. GOTIKA – ARHITEKTURA U ITALIJI, ENGLESKOJ I NEMAČKOJU Njemačkoj se gotska umjetnost ne pojavljuje prije 1209. Godine (Magdeburg); apsolutno je dokazano da je francuska umjetnost prethodila njemačkoj za skoro ceo vek.Gotski tip (koji su naročito rasprostrli cisterciti pređe iz Sjeverne Francuske u Elzas (Strazburg 1277), u Njemačku (Keln, 1248), u Italiju (Milano), u Španiju, Portugal, Švedsku ,Češku , Ugarsku, francuski krstaši prenjeli su ga na ostrvo Kipar i Siriju.

U Engleskoj je ovaj stil dobio naročit izgled koji se odliku relativnom nezgrapnošću i kasnije mnoštvom vertikalnih linija. (Katedrala u Piterborou npr) Još 1174. Bila je povjerena jednom arhitektu iz Sansa rekonstrukcija spaljene katedrale u Kentrberiu , katedrala u Solzberiu sazidana od 1220 do 1258, Vestminsterska crkva u Londonu..

Svuda inače pobeđuje francuski tip – veliki uticaji u Bambergu, Kelnu,...Zemlja u kojoj se najmanje odomaćio gotski stil bila je Italija (katedrala u Milanu). Razlikuju se tri perioda u gotskom stilu prema obliku i dekoraciji prozora; gotski stil kao kopljasti, zrakasti i plameni. Ali ovi nazivi su nedovoljno određeni jer je dovoljno znati da je gotsku arhitekturu njen sistem nagonio na neprestano povećavanje visine svodova, povećanje otvora i prozora, umnožavanje i malih zvonika.Ova umjetnost nije stvarala samo crkve iako je katedrala njen najsavršeniji izraz. Među spomenike njenog poslednjeg perioda ubrajaju se divne opštinske kuće u Flandriji.. Tematika se postupno menja. Ona je i dalje oslonjena na Bibliju, ali se gubi smisao pretnje kao u Romanici: ranije ja Hrist bio onaj koji preti, sada je Hrist koji prašta. Javljaju se humaniji sadržaji: Rođenje Hrista, Poklonjenje Mudraca, Krunisanje Bogorodice, Pijeta, ljubav prema bližnjem, kao i profana tematika (ilustacija kalendara, zodijački znaci, profane ličnosti - laicizacija tematike, kao jezgro iz koga izrasta Renesansa. Tradicija četvorolista se javlja u Gotici i prenosi u Renesansu, kada postoji kao zadata tema).Veoma su važne i scene iz života Bogorodice - zaštitnice pred božanskim silama, dopadljive, nasmešene i graciozne (crkva uviđa da se sa zastrašivanjem Strašnim sudom ništa ne postiže, pa se umesto Isusa Sudije javljaju i predstave Bogorodice). Teme su bliske građanskoj klasi. Često figure imaju i Gotski osmeh - izraz optimizma.

Menja se odnos prema umetničkom delu - simboličko značenje se zamenjuje naturalizmom i realizmom. Pojačava se značaj i mesto umetnika, pa imamo sve više njihovih imena. Oni se okreću prirodi, ali je ne posmatraju naučno, nema pisanih dela, pa nema teorijske osnove i znanja se usvajaju praktičnim putem. Iako su Gotika i Romanika potekle sa istog izvora, u razradi su totalno različiti. Razvija se estetika iz spisa Aurelijana Augustina iz IV veka sa Pitagorejskom idejom o broju, ritmu i harmoniji. Ovome se dodaje svetlost i boja, čije vidljivo svojstvo prodire bukvalno u prostor, što se prenosi na nove umetničke oblike.

34. GOTIKA – SKULPTURAU Srednjem vijeku, Crkva nije samo bogata i moćna – ona upravlja svakim ljudskim radom. U prvom redu stoji arhitektura, ukrašavanje građevina, rezanje predmeta od slonove kosti i slikanje njenih prozora ili molitvenika.

Gotski vajari, naročito u Francuskoj, više nego bilo gdje drugo, unjeli su reljef i cijelu figuru u sve dijelove velikih crkava, u tremove, na horska sjedišta. Izračunato je da na katedrali u Šartru nema manje od 10.000 figura stauta, reljefa, ljudskih i životinjskih figura na prozorskim staklma.

Za razliku od romanske umjetnosti potčinjenoj konvencionalnostima, stoji rascvjetana gotska umjetnost 13. vijeka kao sjajna obnova realizma. Veliki vajari koji su svojim djelima ukrasili katedrale u Parizu, u Amjeni, u Rensu, u Šartru behu realisti u najvišem smislu riječi. Oni su u prirodi tražili ne samo poznavanje formi ljudskog tjela i odjela koji ga pokrivaju nego i poznavanje dekorativnim principa. Nema više u 13. Vijeku onih fantastičnih figura životinja i pretrpanosti kao na kapitelima romanskih crkava, već skoro jedino domaća flora – predstavljanje cvjeća i lišća. Jedno od djela najdostojnijih divljenja je čuveni kapitel s berbom izrađen oko 1250. godine u katedrali Notr dam u Rensu.

Gotska katedrala je prava enciklopedija ljudskog znanja. Na njoj se nalaze predstave uzete iz Svetog pisma, i pobožnih legendi; motivi iz životinjskog i biljnog carstva, predstave godišnjih vremena, poljskih radova, umjetnosti i nauke.

U 13.vijeku sv. Luj je zapovjedio jednom učenom dominikancu Vensanu de Boveu, da sastavi jedno veliko djelo,izvod iz svih znanja njegova doba. Ova kompilacija nazvana Svetsko ogledalo podjeljena je na četiri djela , Prirodno, Naučno, Moralno, Istorijski ogledalo. Njihovoj umjetnosti bješe glavni cilj ne da se dopadne nego da svojim predstavama pouči, to je neka vrsta enciklopedija za one koji ne znaku da čitaju.

Postoje i brojne predrasude, npr. Za gotske figure često se kaže da su krute i mršave , ali kada se pogleda nevjerovatan prizor izvajan na katedrali u Rensu – suret kralja Melhisedeka i Avrama, predstava posjete Bogorodice Jelisaveti u istoj katedrali, i druga fantastična djela podsjeća nas na grčku umjetnost iz vremena od 500. Do 450. Godine.

U doba svog cvjetanja, u 13. Vijeku, gotska umjetnost nije predstavljala druge patnje sem patnje grešnika sa Strašnig suda. Njene Bogorodice se smješe, one nikad nisu tužne – nema ni jedne gotske predstave Bogorodice koja plače kod Hristovih nogu...

Gotska skluptura nije ukrašavala samo katedrale; ona je naročito od 14. Vijeka izgrađivala nadgrobne sklupture koje postupno postadoše portreti. Upravo je portret odveo gotsku umjetnost traženju individualnog izraza. Iz ovog doba datuje tip položenih statua, tj. Figure umrlil lica u položaju ležanja, taj tip zamjenjen je u 16. Vijeku tipom pokojnika koji kleče pri molitvi, po ugledu na ktitore na slikama..(u Luvru se mogu vidjeti figure Filipa VI i Šarla V...djela vajara iz Henoa)

Najvažnija remek djela gotske sklupture, izuzevši dekoraciju crkava, predstavljaju statuete i reljefi od drveta i slonove kosti..(veoma tražena za sklupturu naročito u 14. Vijeku), ali krivina slonovih zuba nagonila je umjetnike da svoje figure predstave sa jednim izbačenim kukom sa zabačenom glavom...

35. GOTIKA – SLIKARSTVOUmjetnost slikanja na staklu je nerazdvojiva od gotske umjetnosti; za vrijeme najjačeg cvjetanja gotske umjetnosti u 13. Vijeku slikari na staklu dali su najviše svojih remek- djela; Sen – Deniu; u Šartru, u Poatjeu, u Sansu. Vrlo svjetle i malo drečeće boje, koje su potrebne za slikarstvo na staklu, neosporno su uticale u 15. Vijeku na slikarstvo uopšte; trebalo je vremena dok su se oči navikle na mekše i tiše tonove boje.

Pored slikarstva na staklu za sve vrijeme je postojalo i ukrašavanje rukopisa minijaturama. Ali tek od sredine 13. Vijeka ovo slikarstvo dade dela od stvarne vrijednosti. Dotle postoje samo crteži prevučeni bojom čije su uzore predavale jedni drugima minijaturisti i kaligrafi; originalnost se pojavljuje naročito na incijalima i na okvirima oko teksta, koji su ponekad ukrašeni sa nevjerovatnom maštom. SLIKARSTVO: 1200-1420.za razliku od gotičke arhitekture i vajarstva, čiji je dramatični početak zabeležen na St-Denisu i Chartresu, gotičko slikarstvo u početnom stadijumu razvijalo se sporijim tempom. Iz novog arhitektonskog stila, koji se rodio na podsticaj opata Sugera, skoro odmah se rodilo i novo shvatanje monumentalne skulpture, ali taj stil nije zahtevao nikakve radikalne promene u slikarstvu. Sugerov opis obnove njegove crkve, naravno, posebno naglašava čudesni utisak koji ostavljaju prozori od obojenog stakla, čija je,nepromen1jiva svetlost« kupala unutrašnjost crkve. Bojeno staklo je, prema tome, bilo sastavni deo gotičke arhitekture od samog početka. Pa ipak, tehnika slikanja u bojenom staklu bila je usavršena već u doba romanike. Mnogi majstori iz raznih krajeva koje je Suger okupio da izvedu prozore na horu StDenisa mogli su biti suočeni sa većim zadatkom i složenijim slikarskim programom nego ranije, ali je stil njihovih kompozicija ostao romanički. Tokom sledeće polovine veka, kad su gotičke gradevine postale jot više skeetne, a prozori u prozorskom zidu dostigli velike razmere, bojeno Staklo zamenilo je ilummirane rukopise koji su

bili vodeća grana slikarstva. Pošto je proizvodnja bojenog stakla bila vezana za velike radionice pri katedralama, Crtači su dospevali pod sve snažniji uticajem skulpture na arhitekturi, pa su tako 1200, godine dalli i do s\'og sopstvenog izrazito gotičkog stila. Veličanstveni Avakum iz katedrale u Bourgesu, jedan iz niza prozora s likovima starozavetnih proroka, neposredni je rođak statua na dovratnicima ponala transepta u Chartesu i \trupe Posete u Reimsu. Sva ova dela imaju zajedničkog pretka u klasicističkom stilu Nicolasaiz Verduna, pa ipak Avakum ličina statuu projektovanu na prozirnu pregradu, a ne na uvećanu figuru s ploča. Ako izbliže zagledamo jedan isečak bojenog stakla opažamo da se prozor ne sastoji od velikih okana, već od stotine malih komada bojenog stakla povezanih među sobom olovnim trakama. Veličina ovih komada bila je strogo ograničena primitivnim metodima srednjovekovne proizvodnje stakla, tako da umetnik koji je izrndivao prozor nije mogao prosto da tSlika na Staklu •. Naprotiv, slikao je pomoću stakla i sastavljao je svoj nacrt,otprilike onako kako se slažu mozaik ili slike od nepravilno izrezanih pločica, od fragmenata nepravilnog oblika koje je rezao tako da se uklope u obrise likova. Jedino finiji detalji, kao oči, kosa i nabori draperije, bili su stvarno naknadno naslikani – iH možda bolje reći natttani - crnom ili sivom bojom po povriini stakla. Podstičući razvoj jednog apstraktnog, omamentalnog stila, ovaj proces pokazuje tetnju da se odupre svakom pokušaju stVaranja trodimenzionalnih efekata. Pa ipak. u rukama velikog majstora, zapletena bra olovnih traka mogla je da se složi u figure pune nagovcštene veličanstvenosti Avakuma. Osim neobičnih zahte\'a njihovog medijuma. Umetnici koji su radili u bojenom staklu, popunjavajući prozore vdikih gotičkih katedrala, imali su još da se sauče s teškoćama koje su poticale od ogromnih dimenzija njihovog dela. Nijedan romanički slikarnikada nije bio pozvan da pokrije pominu tako prostranu po dimenzijama - prozor s Avakumom je preko 4 m visok - niti je bio tako ograničen arhitektonskim ok\uom. Ovaj posao zahtevao je valjano planiranje za koje srednjovekovna slikarska tradicija nije mogla pružiti nijedan raniji primer. Jedino su arhitekti i kamenoresci umeli da reše ovakav problem, pa su umetnici koji su radili u bojenom staklu po. zajrnili njihove metode kada su pravili nacrte za svoje kompozicije. GotiCki arhitektonski plan, jeste sistem geometrijskih odnosa. Ista pravila mogla su se primeniti pri pravljenju nacrta za pro-zore u bojenom staklu ili samo za pojedinačnu figuru. Uvid u ovu proceduru steći ćemo iz crteža u jednoj beležnici, a sakupio ih je oko 1240. Godine arhitekt Vilard de Honnecourt; takvo je Kolo srete Ono što ovde vidimo nije konačna verzija nacrta, već mreža od krugova i trouglova na kojoj će se konstruisati slika. Do koje mere su ovakve geometrijske sheme sve prožimale dobro je ilustrovano jednim drugim crtežom iz ove beležnice, Crtdom lQtJa spreda (sl. 423). Kako kaže natpis, Vilard je Crtao životinje s prirode, ali kad pogledamo izbliže,vidimo da je on to mogao da učini tek pošto je skicirao geometrijsku shemu: krug za lice, (tačka izmedu očiju je centar), i drugi veO krug za tdo. Za Villar· da je, prema tome, crtanje s prirode značilo neštosasvim drugo nego za nas - značilo je popunjavanjejednog apstraktnog okvira pojedinostima zasnovanim na neposrednom posmatranju. Razdoblje od 1200. do 1250. godine može se nazvati zlatnim dobom bojenog stakla. Posle toga, kad je gradevinska delatnost počela da naglo opadapotražnja za bojenim staklom da slabi, iluminiranjerukopisa ponovo je osvojilo svoje ranije mesto. No, dotada je slikarstvo minijatura već bilo potpuno pod uticajem i bojenog stakla i vajarstva u kamenu, grana koje su određivale tempo razvoja umetnosti u prvoj polovini veka. Bilo kako mu drago, grčki manir je preovladivao sve do kraja XIII veka, tako da su italijanski umetnici mogli da apsorbuju vizantijsku tradiciju mnogo temeljitije nego ikada ranije. U istom tom razdoblju, kao štO se sećamo, italijanski arhitekti i vajari držali su se sasvim različitog pravca; nedotaknuti grtkim manirom, oni su prihvatili gotički stil. Najzad, oko 1300. godine gotički uticaj proširio se i na slikarstvo, i iz tog uzajamnog delovanja gotičkog i novovizantijskog elementa stvoren je nov revolucionarni stil čiji je najveći predstavnik Giotto. Medu slikarima grčkog manira, firentinski majstor Cimabue, koji je možda bio Giottov učitelj,uživao je poseban glas. Njegova je upečadjiva oltarskaslika na drvetu Madona .