Ocena rozprawy na stopień doktora nauk o zdrowiu lek. Jerzego Słowika pt.

„Ocena nawyków żywieniowych i stanu odżywienia dzieci i młodzieży o różnym

stopniu aktywności fizycznej”.

W utrzymaniu dobrego stanu zdrowia zasadniczą rolę odgrywa prawidłowy

sposób żywienia, który umożliwia utrzymanie fizjologicznej ustrojowej homeostazy.

Ma to szczególne znaczenie dla dzieci w okresie ich rozwoju. Błędy żywieniowe

dzieci i młodzieży mogą w przyszłości skutkować licznymi schorzeniami

dietozależnymi, wśród których znajdują się otyłość, cukrzyca typu II-go, nadciśnienie

tętnicze, choroby układu krążenia, osteoporoza, próchnica, choroby nowotworowe,

zespoły niedoborowe i wiele innych. Racjonalne odżywianie, aktywność fizyczna,

stabilny stan emocjonalny oraz wystarczająca ilość snu – to zasadnicze czynniki

zdrowego stylu życia. Obecnie podejmowanych jest wiele badań, które mają na celu

określenie czynników ryzyka występowania nadmiernej masy ciała, której przyczyną

są najczęściej błędy żywieniowe oraz nieprawidłowy styl życia. Postęp

cywilizacyjny, powszechny dostęp do internetu i komputerów nie sprzyja aktywności

fizycznej, a złe nawyki żywieniowe wynikają często ze środowiska w którym

przebywają dzieci i młodzież – rodziny, szkoły, kolegów, jak również od statusu

materialnego oraz pozycji społecznej rodziny.

W dostępnym piśmiennictwie coraz więcej uwagi zwraca się na zagrożenie

zdrowia spowodowane nadmierną masą ciała, będącą przede wszystkim skutkiem

błędów żywieniowych. Aktualnie, w dostępnych opracowaniach znajdujemy wiele

danych dotyczących oceny stanu odżywienia, brak jest jednak wartości

normatywnych dotyczących zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie dzieci i

młodzieży populacji polskiej, które mogłyby stanowić wartości porównawcze. Brak

również danych dotyczących zależności pomiędzy składem masy ciała a nawykami

żywieniowymi dzieci i młodzieży z uwzględnieniem ich aktywności fizycznej.

Dlatego też przedłożoną mi do oceny rozprawę uważam za niezwykle istotny wkład

do badań dietetycznych, epidemiologicznych oraz klinicznych. Wybór takiego tematu

przez Doktoranta uważam za bardzo aktualny, nowoczesny i głęboko uzasadniony.

Przedstawiona mi do oceny dysertacja liczy 133 strony wydruku

komputerowego, posiada typowy dla tego rodzaju prac układ redakcyjny, zawiera

wykaz skrótów, spis tabel i rycin, szeroko rozbudowany wstęp, cel pracy, materiał i

1

metody badań własnych, wyniki, dyskusję, wnioski, piśmiennictwo liczące 139

pozycji oraz streszczenie w języku polskim i angielskim. Praca pochodzi z Zakładu

Żywienia Człowieka Katedry Dietetyki Wydziału Zdrowia Publicznego w Bytomiu

Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, wykonana pod kierownictwem

dr hab. n. farm. Elżbiety Grochowskiej - Niedworok, autorytetu w dziedzinie

dietetyki oraz szeroko pojętej fizjologii żywienia, a także cenionego badacza,

uznanego w kraju oraz rozpoznawalnego na forum międzynarodowym, a także pod

kierunkiem promotora pomocniczego – dr n. med. Marka Kardasa z Zakładu

Technologii i Oceny Jakości Żywienia wyżej wymienionej Katedry Dietetyki.

W rozbudowanym, logicznie zaplanowanym wstępie Doktorant przypomina

szczegółowo wyniki dotychczasowych obserwacji na temat zbilansowanej diety i jej

znaczenia dla organizmu, zasad zdrowego żywienia dzieci i młodzieży w wieku

szkolnym, znaczenia aktywności fizycznej w rozwoju dzieci i młodzieży, metod

oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia, konsekwencji zaburzeń stanu

odżywienia organizmu oraz parametrów określających skład masy ciała dzieci i

młodzieży. Zwraca uwagę na niejasności i kontrowersje w literaturze tego tematu.

Autor głęboko wnika w fizjologię tematu, wzbogacając treść informacjami na temat

nowych badań, co osobiście dla recenzenta jest szczególnie cennym. Lektura tego

rozdziału świadczy o rzetelnej znajomości przez Autora współczesnego

piśmiennictwa dotyczącego poruszanych zagadnień. Dobór pozycji cytowanej

literatury uważam za właściwy oraz uwzględnia on najnowsze doniesienia. Zaletą tej

części pracy są staranne opisy i wysoki poziom edytorski rycin.

W rozdziale „Założenia i cele pracy” zwięźle, na jednej stronie, Autor

przedstawia założenia pracy. Celem nadrzędnym pracy była ocena nawyków

żywieniowych i stanu odżywienia dzieci i młodzieży o różnym stopniu aktywności

fizycznej, a celami szczegółowymi były: (1) określenie składu masy ciała metodą

bioimpedancji elektrycznej wybranej grupy dzieci i młodzieży; (2) ocena nawyków

żywieniowych badanej grupy poprzez zbadanie częstości spożycia wybranych

produktów; (3) identyfikacja popełnianych przez badaną grupę błędów żywieniowy;

(4) sprawdzenie, czy istnieje zależność pomiędzy wybranymi elementami masy ciała

a częstością spożycia wybranych produktów.

W rozprawie wykorzystano materiał pochodzący z oceny grupy badanej 1013

uczniów w wieku 7-18 lat, uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych klas

profilu ogólnego i sportowego w Siemianowicach Śląskich. Grupę badaną podzielono

2

na 9 grup wiekowych, dokonano również podziału ze względu na płeć i profil szkoły

oraz dokonano oceny stanu odżywienia i nawyków żywieniowych uczniów biorących

w badaniach za pomocą pomiaru wzrostu i masy ciała, składu masy ciała oraz

nawyków żywieniowych za pomocą autorskiego kwestionariusza ankietowego,

składającego się z 30 pytań jednokrotnego wyboru. Następnie uzyskane wyniki

poddano analizie statystycznej. Badania te zostały przeprowadzone za zgodą Komisji

Bioetycznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (KNW 0022/KB1/73/I/16) oraz

zgód dyrektorów odpowiednich szkół oraz rodziców uczniów. Metodyka badań nie

budzi moich zastrzeżeń.

W następnej części pracy Doktorant omawia wyniki swoich badań. Wyniki te

są szczegółowo przedstawione na załączonych rycinach i tabelach. Całość wyników

przedstawiona została z podziałem na podrozdziały zgodnie z planowanymi

badaniami. Osobno omówione zostały wyniki poszczególnych badań,

z uwzględnieniem mierzonych parametrów.

W szczegółowej dyskusji Autor podsumowuje wiedzę na temat przyczyn

występowania zaburzeń odżywiania oraz wynikających z tego implikacji klinicznych

i epidemiologicznych, które są przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Stara się

przybliżyć i wyjaśnić znaczenie przyczyn i następstw wadliwego sposobu odżywiania

na tle prawidłowej i zbilansowanej diety oraz analizy poziomu aktywności fizycznej.

Prawidłowo interpretuje uzyskane wyniki i porównuje je z dostępnym

piśmiennictwem. Należy też zaznaczyć, że Autor w sposób wyważony omawia

własne wyniki na tle doniesień innych autorów. Omówienie wyników i dyskusja

przeprowadzone są rzeczowo, analitycznie, ze znawstwem problemu. Autor kolejno

omawia wyniki swoich obserwacji, odnosząc je do aktualnych danych z literatury.

Krytycznie ocenia i wyjaśnia wątpliwości, jakie mogłyby się nasunąć po przeczytaniu

jedynie wyników pracy. Rozdział ten też sugeruje drogę, jaka doprowadziła

Doktoranta do ostatecznych wniosków.

Wnioski, w 7 punktach, klarownie przedstawione przez Doktoranta, są

w pełni uzasadnione wynikami przeprowadzonych badań. Wszystkie wydają się być

istotne: (1) Znacząca liczba dzieci i młodzieży ocenianej populacji charakteryzowała

się nadwagą, bądź otyłością w odniesieniu do kategorii BMI oraz FATP. Nadwaga i

otyłość występowały najczęściej wśród dzieci młodszych, szczególnie dotyczyły one

chłopców; (2) Wyższe wartości wskaźnika TRFATP częściej stwierdzano u uczniów

klas sportowych; (3) BMI nie stanowi dobrego narzędzia do identyfikacji stanu

3

odżywienia dzieci i młodzieży, natomiast metoda bioimpedancji elektrycznej

pozawala na dokładną analizę zawartości tkanki tłuszczowej i jej umiejscowienia;

(4) Wśród badanych z nadwagą bądź otyłością, potwierdzono dużą ilość

spożywanego cukru i soli. Ponadto osoby te deklarowały niskie, bądź zerowe

spożycie mleka; (5) Uczniowie uczęszczający do klas ogólnych i sportowych

wykazywali błędne nawyki żywieniowe, skutkujące nadwagą, bądź otyłością. Wśród

osób z nadwagą i otyłością odnotowano znaczną konsumpcję posiłków

w restauracjach typu Fast food, spożywających chipsy, paluszki oraz napoje

gazowane; (6) Najwyższy odsetek otyłości odnotowano u badanych nie

uwzględniających warzyw w jadłospisie, konsumujących 3-4 porcje owoców

dziennie, a także dodających do napojów więcej niż 3 łyżeczki cukru; (7) Osoby

badanej grupy szkoły podstawowej ze zwiększoną aktywnością fizyczną

charakteryzowały się wyższymi wartościami FATP. Wnioski te zdecydowanie

odpowiadają określonym na początku celom pracy, stanowią ich rozwinięcie, a nade

wszystko prezentują czytelnie sprecyzowany aspekt epidemiologiczny, kliniczny oraz

praktyczny. Sformułowane są w sposób ostrożny, dojrzały i dobitnie sugerują

konieczność kontynuowania dalszych badań.

Do pracy Autor dołącza piśmiennictwo obejmujące, jak wspomniano, 139

pozycji, w których Doktorant podaje pełne tytuły cytowanych prac oraz streszczenia

w języku polskim i angielskim, zawierające, między innymi, wstęp, elementy

metodyki, najważniejsze wyniki oraz wnioski.

Czytając tekst pracy doktorskiej lek. Jerzego Słowika z przyjemnością

stwierdzam, że nie mam żadnych poważnych krytycznych uwag, które mogłyby się

nasunąć podczas analizy przedstawionej rozprawy. Praca ta stanowi przykład świetnie

zaprojektowanego i przeprowadzonego badania, które stanowi wzorowe rozwiązanie

problemu naukowego. Z obowiązku recenzenta chciałbym jedynie zwrócić uwagę

na brak odpowiedzi „chyba nie” w pytaniu nr 30 ankiety przeznaczonej dla uczniów.

Należałoby, celem lepszej i bardziej przejrzystej prezentacji wyników własnych

badań, przedstawić część tabel w formie wykresów – najlepiej słupkowych,

co wybitnie poprawiłoby ich przyswajalność. Również do swoich spostrzeżeń

dołączam uwagę o braku podrozdziału „cele i założenia pracy” w streszczeniu –

zarówno w wersji polskiej, jak i angielskiej. Drobne, choć niestety liczne błędy

literowe, stylistyczne i gramatyczne jako niemające nic wspólnego z wartością

merytoryczną pracy, pozwalam sobie pominąć.

4

Omawiana praca lek. Jerzego Słowika przedstawia wyniki badań, które mają

znaczenie w rozwoju nowych metod badań oraz zawiera ważne elementy poznawcze.

Praca ta jest interesująca i wartościowa, a wyniki przedstawione w niej posiadają

potencjał istotnego znaczenia praktycznego w dietetyce, pediatrii oraz epidemiologii.

Doktorant wykazał się biegłością w wykorzystywaniu swoich umiejętności do celów

naukowych, zdolnością do pracy badawczej i do krytycznego podejścia do

osiągniętych wyników badań. Autor dogłębnie zapoznał się ze współczesnym

piśmiennictwem dotyczącym tematu pracy i co więcej, wykazał się umiejętnością

właściwego wykorzystywania go do założonych celów.

Przedstawiona mi do recenzji rozprawa jest rezultatem solidnego,

nowoczesnego warsztatu naukowego, a nade wszystko została przygotowana

rzetelnie, czytelnie, przejrzyście, napisana poprawną polszczyzną, a ryciny i tabele są

dodatkowymi walorami pracy. Recenzent ma świadomość, że zastosowane badania i

pomiary są żmudne i wymagają dobrej orientacji w temacie. Pracę oceniam wysoce

pozytywnie i uważam za odpowiadającą w pełni wymogom stawianym rozprawom

doktorskim oraz warunkom określonym w art. 13 ustawy z dnia 14 marca 2003 r.

z późniejszymi zmianami „O stopniach naukowych i tytule naukowym oraz

o stopniach i tytule w zakresie sztuki”.

Biorąc powyższe pod uwagę z najwyższą przyjemnością przedstawiam

Wysokiej Radzie Wydziału Zdrowia Publicznego w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu

Medycznego w Katowicach wniosek o dopuszczenie lek. Jerzego Słowika

do dalszych etapów przewodu doktorskiego.

prof. dr hab. n. med. Piotr Ceranowicz Kraków, 03.03.2018 r.

5