Klei

n ge

ader

d w

itje

Pier

is n

api (

foto

: Mar

iann

e Vo

s)

Observatie is een uitgave vanLandschapsverenigingDe Kringloop Linnewww.dekringlooplinne.nl

LANDSCHAPSVERENIGING

De Kringloop Linne

Observatie

Jaargang 40 - nummer 3

mei / juni 2013

Inhoud

Doe mee aan onzeObservatie!

Werk ook mee aan Observatie en stuur uw foto’s,artikelen, observaties, wetenswaardigheden of natuur-belevingen op naar: redactie@dekringlooplinne.nlUiterste inleverdatum kopij volgende Observatie 1 juni 2013 

Colofon 

  3  5  7  910121314161718

Het doel van deverenigingLandschapsvereniging     "De Kringloop" stelt zichten doel tezamen hetlandschap te verkennen inal zijn facetten enzodoende liefde te kwekenvoor natuur en heem.

Voorzitter: Jan Hermans, Hertestraat 21, 6067 ER Linne, 0475-462440

Secretariaat: Ans Homburg, Burton Jostweg 7, 6041 PG Roermond, 0475-531002secretariaat@dekringlooplinne.nl

Penningmeester:Lins Baars, Onderste Boord 1, 6067 AE Linne, 0475-464140

Bestuursleden:Toos Bakker, Mgr. Nolensstraat 2, 6061 GK Posterholt, 0475-403801John Hannen, Marktstraat 1, 6049 BA Herten, 0475-334807Lei Hulsbosch, Op het Kuilken 12, 6067 AK Linne, 0475-463239Jo van Pol, Julianastraat 17, 6065 AM Montfort, 0475-542401Website: www.dekringlooplinne.nl

Redactie: Jan Hermans, John Hannen, Ans Homburg, MarianneVosVormgeving: Rob Bömer, Techniek: Joost GeraetsObservatie verschijnt zes keer per jaarKopij inleveren: redactie@dekringlooplinne.nlDrukker: Editoo B.V. te Arnhem

De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de artikelen en be­houdt zich het recht voor om in overleg met de auteur artikelen in te korten.Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding.

Abonnement / lidmaatschap:Het lidmaatschap bedraagt minimaal € 10,-- per jaar; over te maken oprekeningnummer: 470.97.59. ten name van “Landschapsvereniging deKringloop” Het lidmaatschap wordt stilzwijgend verlengd, tenzij ditschriftelijk bij de secretaris of penningmeester wordt opgezegd vóór 1 de­cember. Zie ook op de website ons huishoudelijk reglement.Verenigingslokaal / binnenactiviteiten:Centrale ruimte van Basisschool TriangelLinnerhof 36, 6067 EJ Linne tel. 0475-462321

Buitenactiviteiten: deelname geschiedt altijd op eigen risico. 

 

  Vlinders van het Weerterbos - Aidan WilliamsNet voorbij Ripsdorf... - Leo KosterBomen over Bomen: Castanea sativa - John HannenMeldt u aan voor de varia-avond - Lei HulsboschPlanten leren doe je bij De Kringloop - Jan HermansOchtendexcursie 26 mei het bronnenbos Maalbeek Belfeld - John HannenUitgebreide plantencursus in 2013 bij De KringloopJaarverslag over het verenigingsjaar 2012 - Ans HomburgDagexcursie naar het Weerterbos op zondag 23 juniMicrolepidoptera, een vlinderwereld in miniformaat - Marianne VosLente! - Marianne Vos

2

door Aidan Williams

Openheid en variatie zijn binnen deecologie belangrijke factoren dievoor een vlinderleefgebied niet ofnauwelijks mogen ontbreken. Eendergelijk biotoop moet naast deaanwezigheid van nectar- enwaardplanten voldoende microkli­maten vertonen in de vorm van zonen schaduwvlekken, gecreëerd doorde verscheidenheid in overgangenvan begroeiingen. Voor een vlinderis dit van groot belang bij het opti­maal op peil houden van de li­chaamstemperatuur. Soorten zullendaarom maar weinig in geslotenbosvegetaties aangetroffen worden.Om het in bosgebieden toch aan­trekkelijk te maken voor vlindersen andere ongewervelde diersoor­ten, wordt in het beheer gestreefdnaar het creëren van meer openstructuur en een geleidelijke op­bouw van begroeiingen. Het Weer­terbos is één van die gebieden.

Het Weerterbos ligt in de grens­streek tussen Midden-Limburg enNoord-Brabant ten noorden vanWeert, binnen de gemeente Neder­weert. Het gebied heeft een omvangvan 800 hectare en is met 705 hec­

tare uitgegroeid tot een aaneenge­sloten natuurgebied in eigendomvan stichting het Limburgs Land­schap. Globaal genomen kan hetopgedeeld worden in drie deelge­bieden, waaronder het zuidelijk ge­legen ‘Weerterbosch’, het midden­deel ‘Hugterbroek’ en noordelijkgelegen ‘In den Vloed’. De deelge­bieden bestaan voor het merendeeluit vochtige broekbossen, bestaan­de uit eiken-berken, elzen en wil­genbossen met daarnaast aanplan­tingen van Grove den en populie­ren.In de periode van 2000 tot en met2012 zijn vlinderbiotopen in devorm van bospaden (vlinderrou­tes), open plekken en structuurrijkebosranden door een vrijwilligers­groep gecreëerd. Het vlindergerich­te vrijwilligerswerk heeft geleid toteen sterke toename van vlinderpo­pulaties en het herstel van kwetsba­re zeldzame soorten, zoals het Spie­geldikkopje, Bont dikkopje en deKleine ijsvogelvlinder. Jaarlijks zijner op verschillende locaties nieuweleefgebieden voor deze vlindersoor­ten ontwikkeld en zijn geïsoleerdeplekken met elkaar verbonden.De open zonnige vlinderbiotopenbevatten door de vochtige ligging

een karakteristieke vegetatie vanHennegras en Pijpenstrootje. Hen­negras is vooral aanwezig in deopen plekken, begeleid door ruigtesoorten als Kale jonker, Grote kat­tenstaart, Gewone engelwortel enbraam. Pijpenstrootje beperkt zichmeer tot de aanliggende bospadeneventueel in combinatie metbraamsoorten. Aan de bosrandenen langs de padranden groeit lokaalWilde kamperfoelie.Hennegras en Pijpenstrootje zijn debelangrijkste waardplanten voor debijzondere dagvlinders Spiegeldik­kopje en Bont dikkopje. Het Spie­geldikkopje is 16 mm groot en ken­merkt zich, zoals de naam al aan­duidt, door de witte zwartgerandespiegelvlekken aan de onderzijdevan de geel gekleurde achtervleu­gels. De bovenzijde van de voor- enachtervleugels hebben een donker­bruine grondkleur met aan de vleu­gelpunten gele vlekken, die bij devrouwtjes opvallend groter zijn dande mannetjes. Een ander kenmer­kend aspect is het huppelachtigevlieggedrag van de soort boven devegetatie van waard- en nectarplan­ten. De familie dikkopjes ontleentzijn naam aan de relatief grote kop.Het Spiegeldikkopje is voor Neder­

Vlinders van het Weerterbos

Spiegeldikkopje (foto: Aidan Williams)

3

land een ernstig bedreigde soort,die nog maar op een aantal plekkenaan te treffen is. In Limburg komentwee gezonde populaties voor, teweten in het Weerterbos en deGroote Peel. De populatie in hetWeerterbos kan beschouwd wor­den als belangrijkste leef- en ver­spreidingsgebied niet alleen voorLimburg maar zelfs voor geheelNederland. De biotoop in hetWeerterbos bestaat voornamelijkuit de open gemaakte plekken meteen vegetatie van vochtige tot nattegrazige ruigte, waarin zowel dewaardplant Hennegras als de nec­tarplant Kale jonker naast elkaarvoorkomen. Wanneer Hennegrasniet voorkomt, wordt Pijpen­strootje als voornaamste waard­plant gebruikt.In vergelijking met het Spiegeldik­kopje bedraagt de vleugellengte vanhet vrij zeldzame Bont dikkopjemaar 13 mm en is daarmee een stukkleiner. De bovenzijde van de vleu­gels zijn net als die van het Spiegel­dikkopje donker gekleurd en bevat­ten verspreid gele vlekken. Een der­gelijk vlekkenpatroon als op de bo­venzijde van de vleugels is ook aan­wezig op de geel gekleurde onder­zijde.De soort komt naast het Weerter­bos ook voor in andere Kempensenatuurgebieden, zoals de Moesel­peel en Groote Peel. De biotoop isvergelijkbaar met die van het Spie­geldikkopje: natte Pijpenstrootjevegetaties of grazige Hennegrasruigten. Het Bont dikkopje heeftvaak een voorkeur voor biotopenmet een lintvormig structuur, het­geen verklaart dat deze soort in hetWeerterbos veel op de met Pijpen­strootje begroeide bospaden aange­troffen wordt. Deze soort is niet alte kieskeurig met betrekking totnectarplanten, welke op de bospa­den voornamelijk uit braamsoortenbestaan.

De derde bijzondere dagvlinder diein het Weerterbos voorkomt is deKleine ijsvogelvlinder. Deze forsezwart-witte vlinder met een vleugel­lengte van 26 mm behoort tot defamilie van de parelmoervlinders.De bovenzijde van de vleugels is

zwart tot donkerbruin gekleurdmet een kenmerkende reeks vanwitte vlekken, die lopen van devoorrand van de voorvleugels totaan de achterrand van de achter­vleugels. De vlekken worden on­derling van elkaar gescheiden dooraders. De onderzijde van de vleu­gels is geheel anders dan de boven­zijde en bevat een complex mo­zaïekachtig patroon van geelbrui­ne, grijze en witte velden, naastzwarte lijnen en stippen. Vrouwtjesonderscheiden zich van de manne­tjes door de donkerbruinere grond­kleur van de vleugels.Voorheen kwam de Kleine ijsvogel­vlinder in geheel Limburg voor,maar heeft tegenwoordig een ver­brokkelde verspreiding in het Peel­gebied, met populaties in het Weer­terbos, de Krang en Broekhuizer­broek. Redenen voor de achteruit­gang zijn verdroging en versnippe­ring van de biotoopgebieden. Devlinder is karakteristiek voor voch­tige bossen en bosranden waar dewaardplant Wilde kamperfoelievoorkomt. De rupsen leven van debehaarde bladeren die blijken toe tenemen naarmate het vochtigerwordt. Vanaf de jaren negentigheeft de soort in het Weerterboszich sterk ontwikkeld en heeft veelgeprofiteerd van het uitgezette be­heer, bestaande uit het creëren vanmeer lichtplekken en het vrijmakenvan Wilde kamperfoelie in de

struiklaag. De populatie kan even­eens beschouwd worden als de be­langrijkste in Limburg.

In het Weerterbos bevindt zich eenheel netwerk van vlinderroutes. Debospaden dienen daarbij als vlin­dercorridors naar de belangrijkstebiotopen die bestaan uit open plek­ken. Om de populatie van de vlin­ders in stand te houden is het vanuiterst belang dat dit netwerk aanopen plekken en bospaden nu en inde toekomst beheerd blijft. Sinds delaatste decennia is hier hard aan ge­werkt, vooral door vrijwilligers inopdracht van het Limburgs Land­schap. Het beheer richt zich voor­namelijk op het handhaven van dehuidige waardevolle biotopen voorde zeldzame vlindersoorten en waarmogelijk het ontwikkelen van nieu­we biotopen. Belangrijk is dat debiotopen open blijven, dat dewaard- en nectarplanten niet ver­drongen worden door andere plan­tensoorten en dat de vochtigheidvan het gebied op peil wordt ge­houden. Met een toekomstgerichtbeheerplan, waarin naast het uitzet­ten van de beheermaatregelen ookeen visie wordt ontwikkeld, is hettoekomstperspectief van deze waar­devolle vlinderleefgebieden gewaar­borgd en hiermee deze zeldzamevlindersoorten. 

Opengemaakt bospad met ruige begroeiing (foto: Aidan Williams)

4

door Leo koster

Dit plaatsje ligt in de schitterendeDuitse Eifel, in de buurt van Blan­kenheim. In juni 2006 heb ik dit ge­bied bezocht met Landschapsvere­niging “De Kringloop”. Op don­derdag 26 juli 2012 na 140 km enomstreeks 08.00 uur parkeer ikmijn auto nabij een oude steengroe­ve. Dit rotsmassief heet Hönebergen is zeer geliefd bij fossielzoekers.Dit kalkgesteente uit het Midden-­Devoon is ongeveer 380 miljoenjaar oud. Hier lag een zee met ko­raalriffen, de kalkhoudende skelet­ten van de gestorven dierlijke be­woners van deze zee stapelden zich

in meerdere lagen op elkaar. In hetCarboon, een 300 miljoen jaar gele­den, zijn ze door bergvormendekrachten vervormd en “gevouwen”.Om me heen zie ik; Grasklokje,Wilde marjolein, Beemdkroon, Ja­cobskruiskruid, Tijm, Bloedooie­vaarsbek, Knoopkruid, Echt wal­stro, Grote brunel en het Kluwen­klokje. Aan vogels hoor en zie ik;Fitis, Geelgors, Grote bontespecht, Boomklever, Gaai, Puttersen Kramsvogels. Als ik de kleineparkeerplaats verlaat zie ik nog eenheel kleine Jeneverbes, Blaassileneen de Kleine pimpernel. In eenstruik tegenover de weg zit eenvogel, ik denk direct aan de Grau­

we klauwier. Ja, het is hem. Hetmannetje heeft een grijze kop,zwarte oogstreep en roodbruinerug, hij is aan het jagen, direct in debuurt houdt zich een Grasmus op.

De wei tegenover mij is pas ge­hooid, op deze wei een grote, logge,donkerkleurige vogel. Als ik devogel in beeld heb denk ik direct “­dit is geen normale roofvogel”.Maar meteen weet ik het “het is eenOehoe”. De vogel vliegt naar debosrand en laat vanaf een plek ineen boom een hees bedelend geluidhoren. Ik zoek het geluid op en viaeen graspad kom ik bij een Groveden waar mevrouw of meneer zichophoudt. Statig zit hij/zij op eentak, geweldige poten, massief li­chaam met een bruingeel afhan­gend verenkleed met hier een daarwat dons, af en toe gaat de snavelopen en laat de vogel het specifiekegeluid horen. Dan zie ik in diezelf­de boom nog een flits van eenOehoe. Twee Oehoes, waarvan ikdenk zeker één jong. Ik besluit dezeprachtige vogels niet te verstorenen loop het graspad weer terug. Ikkan me eigenlijk niet voorstellendat de Oehoe in deze oude steen­groeve hun nest hebben gehad.

Op de geasfalteerde straat ga iklinks; in de berm het prachtigeZonneroosje. De Grauwe klauwieris wat dichterbij gekomen en ver­jaagt een Geelgors. Het vrouwtjevan de Grauwe klauwier is ookaanwezig, het heeft een grijsbruineschubtekening op de borst en flan­ken, een grijsbruine kop en bruineoogstreep. Ik geniet volop van vlin­ders zoals Dambordjes, Bleekblauwtje en diverse dikkopjes. Ver­der Kattendoorn, ratelaar,Ruigeweegbree, bladeren van de Herfst­tijlozen en Bochtige klaver. Eenlinks van de straat gelegen graspadwandel ik omhoog. Een Veldleeu­werik ziet deze morgen ook wel zit­ten, Kneutjes hebben het hier ooknaar de zin. Eén exemplaar van deRouwspanner krijg ik te zien.Grote keverorchis is uitgebloeid. Ineen wei een heel perceel met bloei­ende Adderwortel. En dan het ster­

Net voorbij Ripsdorf...

Blee

k bl

auw

tje P

olyo

mm

atus

cor

idon

(fot

o's:

Mar

iann

e Vo

s)

5

ke geluid “kwik-me-dit”. Het komtvan een tot de familie Fazanten be­horende hoendersoort, de Kwartel.Dit geluid (roep) wordt door hetmannetje gemaakt. Met de roepwordt heel voorzichtig begonnen,dit “aanzetje” heb ik nog nooit eer­der waargenomen en dat komtomdat ik nu zo dicht bij deze zeerschuwe vogel sta. Deze vogel zit opde grens van een graanakker en eenwei. Als ik probeer nog dichter bijte komen verstomt het geluid. Eenhaas sprint wel weg uit de wei.

Aan de rand van het bos de Bos­rank en Stijve ogentroost en hoorik de Kuifmees. In de buurt vaneen hoogzit vangt een mannetje vande Grauwe klauwier vliegen en watgrotere insecten. Ik wandel langsGrote centaurie, Veldsalie en langsde Wollige sneeuwbal. De “lach”van de Groene specht wordt geno­teerd. De Kwartel “slaat” weer, hetgeluid echoot door de omgeving,heel apart. De zon heeft me evenverlaten. Luzerne groeit hier, Roodguichelheil, Ruig klokje en Grootstreepzaad, ik zie ook een Luzerne­vlinder met op de ondervleugel eendonkerkleurige plek, zou het deZuidelijke luzernevlinder kunnenzijn?? Langs de rand van een weidiverse Koningskaarsen, kleinebloemen met een knopvormige stijl.Op Beemdkroon zit de Boserebia.Deze vlinder heeft op de ondervleu­gel een kleine witte band. Dezevlinder heb ik jaren terug hier d.m.v. de kijker al eens waargenomen,nooit hier meer gezien. Het is eenbruinkleurige vlinder met op devleugels rode plekken met daarinzwarte punten die weer voorzienzijn van een witte stip. Een Kleingeaderd witje snoept wat van eenbloem in de buurt een eenzame Ci­chorei. Door een bloemrijke weiloop ik afwaarts richting geasfal­teerde weg, ik wandel langs uitge­bloeide sleutelbloemen. Ik kom bijeen kleine parkeerplaats waar alvaker de auto geparkeerd werd.Hier diverse bloemen van de Wildeweit. Deze halfparasiet behoort totde bremraapfamilie en beschiktover paarse bloemen met een gele

ring. Ze maakt gebruik van de wor­tels van grassen en granen. Ik no­teer de Gehakkelde aurelia ook welc-vlinder genoemd. Tegen een ver­hoging leeuwenbek en de schitte­rende tweejarige in bloei staandeAarddistel. Op de straat ligt eendrol van hond of vos, een Bleekblauwtje (vrouwtje) heeft wel inte­resse. Ik zit er met mijn ogen bo­venop, met de roltong worden zou­ten en andere voedingsstoffen op­genomen. De waardplant is Paar­denhoefklaver. Iets verder op destraat een platgereden pad waarinveel Rode bosmieren geïnteresseerdzijn.

Ik kom dicht bij de Lampertsbachdie ik niet oversteek. Ik wandel aande linkerkant van de weg, heel veelMoerasspirea, Moesdistel, Mor­genster en op een wilg heel veelkorstmos. Kruisbekken vliegenover en op de gehooide percelenheel veel Dambordjes. De vrouw­tjes van deze vlinder laten de eitjesuit de lucht vallen boven een kortevegetatie en op een zonnige plaats.De onderzijde van de vleugels vanhet vrouwtje van het Dambordjezijn geel bestoven en ze zijn ietsgroter dan de mannetjes. Ik verlaatde geasfalteerde straat en wandeleen graspad in. Ik steek de kale weiover richting beek, een Roodborst­je zingt. Op Knoopkruid gaat deKeizersmantel zitten op 10 cm af­stand. De onderkant van de achter­vleugel is groenachtig met wittestrepen, de bovenzijde is oranje­kleurig met donkere stippen.Rechts van het pad diverse Kartui­zeranjers met in de top van de sten­gel diverse bloemen bij elkaar. Eendeel van de helling is ontdaan vannaaldhout, een rijke bloemenprachtis er voor in de plaats gekomen, eenKoninginnepage fladdert er rond.De zon is ook weer doorgebroken.Overblijvend bingelkruid en Meligetoorts met gelige bloemen tegen dehelling. Ik noteer een Sint Jansvlin­der, het kan ook de Vijfvlek sint-jansvlinder geweest zijn alsmede deKleine parelmoervlinder. Tegen dehelling ook bloeiend Duifkruid, be­horend tot de kaardenbolfamilie.

Via een smal paadje ga ik de hellingvan de Lampertsberg op en verlaatik het pad. Een Ree wordt door mijgestoord. Als ik boven ben staatdaar een hoogzit, op de open vlaktehoor en zie ik veel Geelgorzen.Beuken en Jeneverbesstruiken sie­ren dit deel. Een jonge Fijnspar isdoor een reebok als veegplek ge­bruikt. Een bruinkleurige, afgestor­ven plant trekt de aandacht. Afge­storven is ze niet, wel uitgebloeid,het is de Centauriebremraap. Het iseen parasiet die parasiteert opGrote centaurie en ze mist blad­groen. Langs de bosrand fladderteen Atalanta, een leeuwentand ophet pad, maïs aan de linker zijdevan het boscomplex, op de randvan de maïsakker bloeit het Akker­viooltje. Aan de rand van het padook nog de Wilde reseda met ge­spleten bladen.

Een Haas gaat er snel vandoor,weer een Grote keverorchis en ophet pad Wondklaver. EnkeleBoompiepers zijn niet blij met mijnaanwezigheid. Via enkele weilan­den, waar vanmorgen de Oehoe zaten over prikkeldraad bereik ik degeasfalteerde weg. In de berm nogde bloeiende Akkerwinde. Ik benweer bij de parkeerplaats, het is12.30 uur. Op een grote natuur­steen worden de meegebrachte bo­terhammen naar binnen gewerkt.Een Landkaartje (zomervorm)komt even voorbij. Prachtige waar­nemingen uit een schitterend gebieddie niemand mij kan afnemen.Straks ga ik nog naar Nonnenbach. 

Sint-jansvlinder, Zygaena filipendulae

6

door John Hannen

Geschiedenis Van Castanea sativa wordt aange­geven dat deze uit het zuiden vanEuropa, Klein Azië en delen van deNoord-Afrikaanse kuststrook af­komstig is. Doch uit archeologischevondsten is te herleiden dat desoort zijn eigenlijke oorsprongheeft in Armenië. Door onderzoekblijkt dat de Kelten de lekkerevruchten naar hier hebben meege­nomen en voor de verspreidinghebben gezorgd. Later gingen deRomeinen de Tamme kastanjesteeds vaker verbouwen om hun le­gioenen van voedsel te voorzien,waarna deze boom in de middel­eeuwse kloostertuinen doelgerichtdoor de monniken werd aangeplantvanwege hun medicinale eigen­schappen. Bij de Romeinen deed devolgende mythe de ronde: De jacht­godin Diana was op de vlucht vooroppergod Jupiter, die haar wildeverleiden. Maar Diana was hem teslim af en veranderde zichzelf ineen Tamme kastanje, waardoor zecasta (= kuis) bleef. Een andere le­gende verteld dat de boeren dach­ten dat de Tamme kastanje een ge­schenk was van God; want in hetnajaar ‘regende het brood uit de he­mel’. Maar de duivel was jaloers enblies over de bolsters. Door zijnkwade adem vormde deze stekelsen God die het zag deed een slimmetegenzet: zodra de kastanjes rijpwaren en op de grond vielen,sprongen de bolster in vier delenopen (in de vorm van een HeiligKruis). Zo konden de boeren dekastanje zonder moeite gaan rapenen consumeren.

 

Bomen over bomen deel 9

Castanea sativaof Tamme kastanje

Naamgeving De wetenschappelijk naam is Cas­tanea sativa. Er zijn twee verklarin­gen voor het eerste deel van zijnnaam: Zo zou hij afgeleid zijn vanCastana, een kleine stad in Klein-Azië, waar de boom sinds oeroudetijden werd gecultiveerd. Of verbas­terd uit “Kask”zoals ze deze boomnoemen in Armenie; het land vanherkomst. Het woord sativa bete­kent gecultiveerd, nuttig of verzadi­gend; verwijzend naar de eetbaar­heid van de vruchten.In het Nederlands kent men nog devolgende namen: Spaanse kastanje,Portugese kastanje of Europesekastanje. De Engelsen spreken vanSweet chestnut en European chest­nut, terwijl de Fransen het dan heb­ben over Châtaignier commun ende Duitsers noemen hem Edelkas­tanie of Esskastanie.Deze bladverliezende loofboom be­hoort, evenals de eik en de beuk,tot de napjesdragersfamilie (Faga­ceae).

Beschrijving Tamme kastanjes hebben een bredekroon die een hoogte bereikt van25-35 m. Hun stam kan een diame­ter van twee meter bereiken. Ty­pisch is de schors die vaak een ge­draaid en diep gegroefd patroontoont met diepe voren of spletendie spiraalvormig in beide richtin­gen omhoog de stam in gaan: Dezware, korte donkergrijze stamdraait om zijn as (tordeert) waar­door de diepe groeven in de schorsmee draaien. De Tamme kastanjekan circa 500-1500 jaar oud wor­den: Uitzondering is de Tammekastanje in de gemeente van Sant'Alfio in Sicilië waar op de hellingenvan de Etna de beroemde Tammekastanje staat die naar schatting2000- 4000 jaar oud is.Zijn jonge takken zijn eerst olijf­

groen maar kleuren spoedig rood­bruin en bezitten tot een halve cen­timeter grote groenachtig bruineknoppen die eivormig zijn met 2 of3 schubben. Het blad is gemakke­lijk herkenbaar aan grof gezaagderanden met stekelige tanden. Delancetvormige bladeren worden16-28 cm lang en 5-9 cm breed. Zezijn glanzend donkergroen aan debovenzijde en aan de onderzijdeeerst behaard, later worden ze kaalen zijn lichter dan de bovenkant.

De Tamme kastanje bloeit in juniaan het eind van het jonge lot.Deze bloei begint pas vanaf hetvierde jaar waarbij de mannelijkebloeiwijze het meest opvalt. Delange, aarvormige, geelgroenebloeiwijze groeit rechtopstaand totoverhangend in de bladoksels. Demannelijke bloemen staan drie aandrie langs tot 20 cm lange spillen(katjes) en hebben 6 bloembladenen stuifmeelvormende stervormigebloempjes. Ten opzichte van demannelijke bloeiwijze zijn er weinigvrouwelijke bloeiwijzen die aan devoet zitten met stijve, draadvormi­ge stempels. Deze vrouwelijke bloe­men hebben de opmerkelijke geurvan gebakken champignons. Uit devrouwelijke bloemen ontwikkelenzich doornige doosvruchten, waarvaak de mannelijke bloeiwijzen nogaanzitten. Deze bevatten 3-7 bruin­achtige noten die in oktober wor­den afgeworpen. De vruchten, dienoten worden genoemd, zitten ineen bolster.

ToepassingDe kastanje houdt van zonnige totlicht beschaduwde, warme plaatsenop matig droge tot matig vochtige,voedselarme tot matig voedselrijke,zwak zure grond (zand en leem).Groeit dus zeer slecht op zware,natte en koude kleigronden. Deze

7

1 2

3

4 5

6 7 8

Castanea sativa: 1 - C. s. 'Albomarginata', 2 - C. s. 'Vincent van Gogh’, 3 - gegroefde stam, 4 - bloemen,5 - vruchten, 6 - katjes met mannelijke en vrouwelijke bloemen, 7 - tak met knoppen, 8 - habitus boom (mijn klim­boom). Foto 8: John Hannen, overige foto’s: P. Theunissen.

boom is in ons klimaat winterharddoch zijn vruchtenopbrengst is af­hankelijk van een warme zomer.De Tamme kastanje verdraagtwind in principe goed maar is min­der goed bestand tegen de zoutezeewind, evenals tegen strooizout.Bij strenge vorst kunnen vorst­scheuren in de stam ontstaan.In Nederland en België komt deboom vaak voor op oude landgoe­deren: Het was bij kasteelheren hetgebruik dat in lanen in hun parkvaak de kastanje werd geplant om“het gewone volk” van voedsel tevoorzien waarbij ze hun eigen rijk­dom konden benadrukken.

De Tamme kastanje heeft ook eenAmerikaanse broer, de Castaneadentata. Het voortbestaan van dezesoort is evenwel twijfelachtig ge­

worden nu de kastanjekanker (En­dathia parasitica) in Amerika der­mate heeft toegeslagen dat de Cas­tanea dentata er nagenoeg is uitge­roeid. In China staan de soorten;Castanea henryi en Castanea mol­lissima welke zeer goed bestand zijntegen deze ziekte, echter deze soor­ten zijn bij ons moeilijk te vindenalsook de Castanea crenata uitJapan die maar negen meter hoogwordt. Van de Tamme kastanje zijnhier wel de volgende cultivars tevinden: De 'Argenteo-Variegata' -wit gerand blad; 'Asplenifolia'- metdiep ingesneden blad, 'Dissecta' -lijnvormig blad, 'Glabra'- heelgroot donkergroen blad, 'Variega­ta' - geel gerand blad, 'Lyon' - grotevruchten op jonge leeftijd, 'Doréede Lyon' - zeer grote kastanje­vruchten, rijkdragend, 'Noire Pre­

coce' en 'Vincent van Gogh' metzijn aparte takvorm.

De bevruchtingNa het uitlopen van de bladerenverschijnen de katjes waar de vrou­welijke bloemen zich onderaan be­vinden omgeven door een groene,schubachtig bebladerde vruchtbe­ker. De twee of drie vruchtbeginselsontwikkelen zich na kruisbestui­ving tot een noot; de bekende eet­bare kastanjes. De vruchtbekergroeit uit tot een stekelige bolster.Kevertjes, vliegen en bijen bestui­ven deze bloemen: In juni als deboom bloeit is hij de leveranciervoor nectar- en pollenverzamelendebijen. De mannelijke bloemen ver­spreiden een geur die ook keversaanlokt waarbij er zich op de stem­pel een zoet smakend druppeltje

8

nectar bevindt. De productie vanpollen is zo groot dat de helmknop­pen ook veel pollen loslaten en indat opzicht is de Tamme kastanjeook als windbestuiver te zien. Devruchten zijn leerachtige, glanzendbruine nootjes die met drie bijeenzitten in een geelbruine, gestekeldevrij grote vruchtbeker (cupola). Dieopengaan met 4 kleppen. De ste­kels vormen een soort afweerwapentegen de voortijdige aanval doorvogels en eekhoorns.

Geneeskracht en gebruikKastanjes zijn zeer voedzaam dietot 15 procent suiker kan bevattenen naarmate ze meer verhit wordenzoeter smaken. Ze bevatten ookzetmeel, proteïne en vitamines.Soms wordt er daarom een suiker­siroop uit geperst. In vele landenworden gepofte noten verkocht alsMaronnes. Er worden vele gerech­ten van gemaakt zoals: zoete puree,puddingen, desserts, bonbons, ge­bruikt als bloem bij het maken vanbrood, koffiesurrogaat, soepen enals bestanddeel in Corsicaans bierworden ook kastanjes gebruikt. Af­treksel van bladeren wordt gebruiktbij ademhalingsziekten. In de ho­meopathie in Bach-remedies wor­den ze ook gebruikt bij uiterstewanhoop, diepe neerslachtigheid eneen gebroken hart. Het hout van deboom is uitstekend timmerhout, isfijnvezelig en zeer goed bestandtegen vocht, het lijkt qua kleur enstructuur op eikenhout. Het is zelfshoudbaarder dan eikenhout endaarom geschikter voor het ver­vaardigen van tuinmeubels, brug­gen, steunpalen voor druivenstok­ken en vaten. Naarmate het houtouder wordt neigt het echter naarsplijten en scheeftrekken en krijgteen zekere broosheid. Ook is hethout tanninerijk welke het jongehout duurzaam maakt en bestandtegen gebruik in de openluchtwaardoor het onbehandeld zeer ge­schikt is voor posten, hekken ofstaken.

Ziekten en plagenHet is een boom die zeer goed tegensnoeien en knotten kan waarbij

men moet letten om de hoofdvormvan de boom te begeleiden; eenhoofdspil met zijtakken. Zorg voorveel licht in de boom. Snoeien doetmen in de herfst of winter. Bij oudebomen is het soms nodig de top teverjongen zodat zich nieuwe zij­scheuten en mogelijk een nieuwetop kunnen vormen. Door kastan­jepest (Endothia parasitica)waarbijop takken en twijgen kankerachtigegezwellen ontstaan en het ziek houtafsterft zijn al vele bossen verdwe­nen. De Tamme kastanje kan ookworden aangetast door de inktziek­te (Phytophthora cinnamomi). Eenandere bladziekte is de Bladvlek­kenziekte (Cylindrosporium casta­nicolum) waarbij op de kastanje­bladeren talrijke olijfbruine rondetot ovale afstervende vlekken ver­schijnen met zeer kleine zwartepuntvormige sporenkapsels waarbijde zieke bladeren afvallen in aug.-sept. Maar ook Meeldauw of Echtewitziekte (Sphaerotheca castagnei)kan optreden waarbij de scheutenen bladeren misvormd worden enwit bepoederd zijn. Tot dusverrehebben serieuze aantastingen inNederland zich nog niet voorge­daan.

Afsluiting Door de geschikte vertakkingen enstevigheid van de takken is het eenzeer geschikte klimboom waarin ikals kind vele uren in heb verbracht:Gelukkig krijgen de “klimbomen”weer voorrang in de speelperkjesboven de universele en voorge­kauwde stalen klimrekken. Afge­zien van het eetgenot van deze kas­tanje is het ook een zeer decoratie­ve boom welke ook voor vele insec­ten een meerwaarde biedt waar­door hij in iedere tuin met voldoen­de ruimte een absolute aanrader is. 

door Lei Hulsbosch

Op vrijdag 22 november houdtLandschapsvereniging “De Kring­loop” speciaal voor haar leden eenvaria-avond. De avond wordt gehou­den in de basisschool Triangel teLinne, aanvang 19.30 uur en is uit­sluitend voor de leden van “DeKringloop”. Reserveer deze datumalvast in jouw agenda!!!

Speciaal voor de leden van “DeKringloop”, die iets willen vertellenof willen laten zien over een zelf tekiezen onderwerp is na het succesvan 2005, 2007, 2009 en 2011  we­derom een varia-avond in ons jaar­programma opgenomen.

Heb jij een “speciale” hobby, ergensonderzoek naar gedaan, een mooievakantie meegemaakt of gewoon eenfotorapportage van de Meinweg,laat andere leden van “De Kring­loop” er ook van genieten.

De onderwerpen zijn geheel vrij. Deenige beperking die wij stellen is dathet in een of andere vorm iets temaken heeft met de doelstellingenvan onze vereniging.De tijd die u voor het onderwerpdenkt nodig is in principe ook vrij.De enige beperking is dat wij eenaantal leden aan het woord willenlaten komen. Dus per onderwerp on­geveer 15 minuten.

Denk er nu al over na en meldt u al­vast aan bij Lei Hulsbosch (tel.0475-463239)  5 leden hebben zichreeds ingeschreven!!

Bij deze doen wij alvast een beroepop onze leden om daadwerkelijk eenbijdrage te leveren voor deze varia-­avond.

Meldt u aan voorde Varia-avond 

 9

door Jan Hermans

Planten leren of te wel botaniseren,het kijken naar en onderzoeken vanwilde planten, kan een ideale lief­hebberij genoemd worden. Vrijweloveral kun je ermee bezig zijn, wantbijna overal komen planten voor,ook in de stedelijke omgeving.

Planten leren kun je alleen doen ofin gezelschap (dat laatste is plezieri­ger, want je leert van en door el­kaar!); je bent er nooit mee klaarwant altijd valt er meer te ontdek­ken.Een ander bijkomend voordeel is: je bent heerlijk buiten en de kostenzijn verwaarloosbaar, want behalveeen flora/veldgids, heb je alleen eengoede loep, een pincet, een mesje eneen notitieboekje nodig. Voordatwe aan de slag gaan, nog wat nutti­ge tips.

DeterminerenIn de flora’s die wij gaan hanterenzijn alle Nederlandse wilde plantenen verwilderde (tuin)planten opge­nomen. Wanneer men gaat deter­mineren is het belangrijk om teweten dat de planten aan bepaalde

Planten leren doe je bij de Kringloop...

eisen moeten voldoen om een (suc­cesvolle) determinatie mogelijk temaken. Behalve voor varens, coni­feren en bomen is het in het alge­meen bij kruiden noodzakelijk dater bloemen aanwezig zijn. Ookmoet de plant min of meer volwas­sen zijn. Wees altijd verdacht opexemplaren die van de “normalevorm” afwijken. Dat laatste kanhet gevolg zijn van bijvoorbeeld ex­treem voedselaanbod of ten gevolgevan maaien, insectenvraat of hetgebruik van herbiciden.

Nauwgezet determineren luktmeestal slecht in het veld. Dat kangemakkelijker thuis. Neem de plantmee, echter alleen als er ruim vol­doende exemplaren aanwezig zijn.Dat betekent als er enige tientallenexemplaren aanwezig zijn. Graafeen plant nooit uit, maar snijd eenstukje af en stop hem in een plasticzakje. De plant is dan thuis nog inprima conditie. Gooi de verzamel­de plant niet weg, maar droog enpers de plant tussen kranten. Plakze later op wit papier, waarbij hetvermelden van datum, verzamello­

catie en andere bijzonderheden vangroot belang zijn. Op deze manierkunt U Uw vondsten achteraf noglaten controleren; een leer-herbari­um is bovendien nuttig om te ver­gelijken en te repeteren.

Botanische termenVeel gebruikte botanische termenleert men spelenderwijs tijdens deexcursies. Van belang zijn echter devolgende termen, die gebruikt wor­den voor bepaalde groepen plan­ten: cultuurplanten: dit zijn plantendie van nature niet in Nederlandvoorkomen, maar zijn aangeplantof uitgezaaid of met tuinafval mee­gekomen. Adventiefplanten: zijnplanten waarvan de zaden met bij­voorbeeld voedingswaren ons landhebben bereikt; ze kunnen zich tij­delijk, meestal alleen in de zomerhandhaven. Pionierplanten: dit zijnde eerste planten die zich op nog(vrijwel) onbegroeide bodem vesti­gen. Ruderale planten: dit zijn ruig­teplanten, planten van braakliggen­de terreinen, bouwplaatsen, boe­renerven; ze groeien meestal opplaatsen waar de concentratie aan

10

stikstofhoudende stoffen (meststof­fen) hoog is.

De familiesOp basis van het seizoen is door decursusleiders een keuze gemaaktvoor bepaalde plantenfamilies. Injuni komen de grassen, zeggen enrussen aan de orde. Over het alge­meen zijn dit de families waar demeeste plantenliefhebbers moeitemee hebben, hetgeen natuurlijk temaken heeft met het groot aantalop elkaar gelijkende soorten ensoortgroepen. Allereerst is het vanbelang om de families te herkennenen daarna de belangrijkste geslach­ten. Dit zijn de belangrijkste doel­stellingen voor de excursie. Bij dezefamilies blijft het belangrijk datmen voortdurend de kenmerkenherhaalt en oefent. Uiteindelijkontstaat een herkenningspatroonvan de habitus en dan wordt alleseen stuk eenvoudiger. Maar ook bijdeze groepen geldt: eerst even doorde zure appel heen bijten.. De cur­sus biedt daartoe de eerste aanzet­ten.

Juli is de geschikte maand om ken­nis te maken met de diverse groe­pen waterplanten, die behoren toteen grote groep uiteenlopendeplantenfamilies. De Doort is eengoed gebied om ervaring op te doenmet moeras- en oeverplanten, drijf­bladplanten (bijvoorbeeld Geleplomp, fonteinkruidsoorten) enechte waterplanten. Deze laatstegroep is geheel ondergedoken endaarbij denken we aan waterpest-,sterrenkroos- en fonteinkruidsoor­ten. Ook zijn er nog de kroossoor­ten, die een volledig drijvend be­staan op het wateroppervlak vol­tooien.

Augustus is uitverkoren als maandom onze aandacht te richten op devlinderbloemen en schermbloemen.Alhoewel beide families goed her­kenbaar en afgrensbaar zijn omvat­ten ze toch een aantal lastig te de­termineren geslachten. Bij de vlin­derbloemen gaat het daarbij omsoorten uit de geslachten wikke,rupsklaver, klaver en lathyrus.Vaak zijn zaden en vruchten nood­

zakelijk, hetgeen met name bij deschermbloemen onontbeerlijk is.De graslanden bij de Isabellegreendzullen ons een groot aantal soortenuit beide families tonen.

Kruisbloemen en roosachtigen zijnde familiethema’s voor de eerstehelft van augustus. Ook bij kruis­bloemen zijn rijpe vruchten nood­zakelijk om soorten uit de geslach­ten kool, veldkers, kruidkers enwaterkers bevredigend op naam tekunnen brengen. Dat geldt ookvoor de rozenfamilie; afgezien vande moeilijk te determineren echterozen, leveren ook de geslachtenganzerik, leeuwenklauw en vrou­wenmantel regelmatig problemenop. Het gebied rondom de Water­krachtcentrale bij Linne met hetnabij gelegen Osen levert ongetwij­feld de nodige verrassingen enhoofdbrekens op.

De tweede helft van augustus beste­den we aandacht aan plantensoor­ten die beperkt zijn tot het voedsel­arme milieu van heiden, vennen envenen. Dit zijn meestal specialisten,die in andere biotopen niet of nau­welijks voorkomen. Het gaat daar­bij niet alleen om specifieke grassenen zeggen , maar ook vertegen­woordigers uit de heidefamilie ende zonnedauwfamilie moeten hiergezocht worden. De Beegderheideis daarvoor een uitstekend excursie­gebied.

De laatste excursie gaat naar hetminder algemeen gebied van deDilkensweerd bij Ohé. Dit langs deMaas gelegen gebied levert elk jaarverrassingen, hetgeen samenhangtmet datgene wat de Maas brengt enhaalt. Op dergelijke plaatsen kanmen niet alleen adventiefplanten te­genkomen, maar ook soorten uit deonopvallende, maar als moeilijk teboek staande, families der ganzen­voeten en amaranten. Kortom welaten ons verrassen…

Het is niet zo dat we tijdens de the­ma-excursies alleen maar aandachthebben voor de specifiek genoemdegroepen. Uiteraard kijken we ooknaar andere planten en natuurlijk

blijft er oog voor insecten, vogelsen al die andere wonderen die denatuur altijd weer voor ons in pettoheeft.Doe mee, beleef en leer weer van denatuur buiten en verwonder U overde schoonheid waarmee wilde plan­ten ons steeds weer omringen.

 

 

 

Foto's Marianne Vos / Ans Homburg

 

11

Op verzoek van velen organiseertLandschapsvereniging De Kring­loop in 2013 een uitgebreide cursus“planten leren kennen en determi­neren”. Doel is om door het jaarheen in de vorm van een aantal ex­cursies planten te leren herkennen,waarbij tijdens elke excursie een “­moeilijke” groep planten aan deorde komt. Voor een toelichting opde aangeboden groepen verwijzenwe naar het aparte artikel in ditnummer van Observatie.De plantencursus is bedoeld voorbeginners en gevorderden! Ledengaan voor niet-leden; er kunnenmaximaal 40 mensen meedoen. Opde introductiebijeenkomst wordende plantenfamilies, die expliciet aande orde zullen komen tijdens de ex­cursies, aan U voorgesteld. Wijwerken tijdens de cursus met de be­kende flora’s van Heimans enThijsse en Heukels. De verenigingbezit een aantal flora’s die geduren­de de cursus door de deelnemersgebruikt kunnen worden. Deelne­mers dienen zelf te zorgen voor eengoede loep (minimaal 10x vergro­tend).Bij de aanvang van elke excursieontvangen de deelnemers een“boekje” met handige tips of veld­kenmerken, die moeten helpen bijhet op naam brengen van “moeilij­ke” planten. De cursus wordt gege­ven door Jan Hermans, John Han­nen en Jo van Pol.

De cursusbijeenkomsten zijn alsvolgt:Donderdagavond 23 mei: introduc­tiebijeenkomst plantencursus. Aan­vang 19.30 uur in Basisschool Tri­angel te LinneVrijdagavond 21 juni: excursie Lin­nerweerd: thema grassen, zeggen enrussen. Start om 19.00 uur vanafBasisschool Triangel; na afloopvan de excursie bestaat de moge­lijkheid om in school nog wat te de­termineren en te vergelijken.Zaterdagmorgen 13 juli: excursiemet als thema waterplanten in de

Doort te Echt. Start 9.00 uur; start­punt wordt tijdens de cursus vast­gesteld.Zaterdagmorgen 3 augustus: excur­sie met als thema vlinderbloemenen schermbloemen in de Isabelle­greend bij Merum. Start om 9.00uur aan het eind van de Merumer­broekweg 5.Zaterdagmorgen 17 augustus: ex­cursie met als thema kruisbloemenen roosachtigen, excursie naarOsen bij de Maas. Samenkomst om9.00 uur op de parkeerplaats bij dewaterkrachtcentrale Linne.Zaterdagmorgen 31 augustus: ex­cursie met als thema heide- enhoogveenplanten. Start om 9.00uur vanaf de parkeerplaats bij deBeegderhei (tussen Beegden enHorn) nabij de steenfabriek.Zaterdagmorgen 21 september: ex­cursie adventiefplanten, ganzevoe­ten en amaranten naar de Dilkens­weerd bij Ohé. Verzamelen om 9.00uur bij de kerk van Stevensweert.Vrijdagavond 4 oktober: afsluitendeles van de plantencursus; determi­neren van vondsten of gedroogdeplanten. Start om 19.30 uur in Ba­sisschool Triangel te Linne.Alle excursies starten om 9.00 uuren eindigen tussen 12.00 en 12.30uur.De avonden eindigen om 22.00 uur.U kunt zich voor de plantencursuszowel schriftelijk als telefonisch op­geven bij Lei Hulsbosch (tel.0475-463239) of via e-mail: cursus­sen@dekringlooplinne.nlDe kosten voor de cursus bedragen€ 15,- voor leden en € 25,- voorniet-leden van “De Kringloop”.Het cursusgeld vooraf overmakenop rekeningnummer 470.97.59 tenname van landschapsvereniging DeKringloop onder vermelding van“Plantencursus 2013”.Uw opgave moet geschieden voor 16mei. Indien op deze dag het cursus­geld niet binnen is, behoort U niettot de deelnemers en ontvangt Uook geen uitnodiging of verdere in­formatie.

Uitgebreide plantencursusin 2013 bij De Kringloop

Foto

: Rob

Böm

er

Vóór 16 meiopgeven!

12

door John Hannen

Zondagochtend 26 mei om 10.00uur verzamelen we ons op de par­keerplaats van Droompark Maas­duinen welke gelegen is aan deMaalbekerweg, te Belfeld. Vanafdit punt start deze ruim twee uurdurende excursie door het Bron­nenbos waarbij er veel aandacht zalzijn voor de typerende flora en en­toma-fauna die bij een dergelijk mi­lieu past.Dit gebied is lange tijd Duits gebiedgeweest waarbij dit behoorde tot degemeente Kaldenkirchen en Bracht.Tijdens het Wener Congres, in1815, werd een nieuwe grens tussenNederland en Pruisen vastgesteldop 800 roeden van de Maas. Eenroede is 3,76 meter; het gebied lagbinnen een afstand van 3 km. van

de Maas en daardoor kwam Maal­beek in 1817 bij Belfeld.

Het oorspronggebied van de Maal­beek ligt in de Maalbekerhöhe enwordt gevormd door een aantaldiep ingesneden erosiedalen waarinbeekjes ontspringen. De oeverzonelangs deze beekjes wordt gevormddoor een weelderige vegetatie vanvarens, mossen en bloemplanten alsDuizendknoopfonteinkruid, Hol­pijp, Bospaardenstaart, Klein glid­kruid en Gladde zegge. Een bijzon­der mos vormt het Lippenmos datop verschillende plaatsen groeit inhet zacht stromende water. Dezebeekbegeleidende bosvegetatie valtte rekenen tot het zeldzame Ko­ningsvaren-Elzenbroek. In de beek­

Ochtendexcursie 26 meihet bronnenbos Maalbeek Belfeld

Situatie ter plaatse van een bronnetje in het bos. (Foto: John Hannen)

bedding zijn hier en daar bronnenzichtbaar, waar we zelfs misschiennog Paarbladig goudveil kunnenvinden.Dus mensen noteer deze ochtend inuw agenda en zorg dat u tijdig aan­wezig bent, het belooft een interes­sante ochtend te worden. De excur­sie staat onder leiding van Jan Her­mans en John Hannen. Als deweersomstandigheden geschikt zijnzullen we hier vele soorten plantenen eventuele andere verrassingentegenkomen. Zorg ook dat julliegoede veldgidsen bij jullie hebbenen een loupe en/of fotocamera.

13

Op 24-februari 2012 is de jaarver­gadering gehouden over het vereni­gingsjaar 2011 er zijn 41 personenaanwezig.

Het jaarverslag over 2011 van desecretaris wordt goedgekeurd.Het financieel overzicht van pen­ningmeester Lins Baars verkrijgt degoedkeuring van de vergadering,nadat ook de kascontrolecommis­sie, bestaande uit Els Henrichs enFrans Dubois, haar goedkeuringheeft gegeven. Els Henrichs treedtstatutair af, in haar plaats is TomStorcken benoemd die samen metFrans Dubois deel uitmaakt van dekascontrolecommissie over 2012.Lins Baars is statutair aftredend enstelt zich beschikbaar voor eennieuwe bestuursperiode, hij wordtdoor de vergadering herbenoemd.Karel Welters is statutair aftredenden stelt zich niet herkiesbaar. Devoorzitter bedankt Karel Weltersvoor zijn enorme inzet en zijn hu­moristische inbreng tijdens de 21jaar dat hij bestuurslid is geweest.Jo van Pol is bereid gevonden omde bestuursvacature te willen op­vullen, hij wordt door de vergade­ring benoemd als bestuurslid.

De samenstelling van het bestuur ismomenteel als volgt: Jan Hermansvoorzitter, Ans Homburg secreta­ris, Lins Baars penningmeester, ende leden John Hannen, Lei Huls­bosch, Toos Bakker en Jo van Pol.Het bestuur vergaderde in 2012 10keer. Ook dit jaar maakten wij we­derom dankbaar gebruik van onzeverenigingsruimte in BasisschoolTriangel. We zijn met deze ruimtezeer tevreden. Cursussen, lezingenen alle bestuursvergaderingen wor­den er gehouden. We zijn het be­stuur van de Innovo zeer erkente­

lijk voor de ons geboden huisves­ting.

De Observatie jaargang 39-2012verscheen 6 keer. Buiten de vastebijdragen van de redactieleden isook dit jaar weer door verschillen­de leden kopij aangeleverd waar­voor onze dank. De redactie van deObservatie is in de loop van 2012met drie personen uitgebreid, dit i.v.m. voorbereidingen van de ver­nieuwde uitvoering van ons blad,dat met ingang van januari 2013 ineen nieuw jasje verschijnt. Er isdoor de redactieleden hard gewerktaan de vernieuwde Observatie.Onze dank aan de redactie, die mo­menteel bestaat uit: Jan Hermans,John Hannen, Ans Homburg,Joost Geraets, Rob Bömer en Ma­rianne Vos.

De ledenadministratie wordt ver­zorgd door Lei Hulsbosch en LinsBaars. De Kringloop telde op 1 ja­nuari 2012 329 leden. In de loopvan 2012 zijn er 13 nieuwe ledenbijgekomen en hebben 19 ledenzich afgemeld. De vereniging teltper 31 december 2012 323 leden.De website is door Lei Hulsboschook in 2012 beheerd, hij houdtonze site voortdurend actueel enbesteedt daar veel tijd aan. Op dezesite is informatie te vinden over devereniging in het algemeen, onscontactorgaan Observatie, de ge­plande cursussen en excursies, hetjaarprogramma en opgestuurdewaarnemingen.

Lezingen en excursiesOp 27 januari was de lezing vanFedor Coenen over het wonen enwerken op Kasteel Montfort in devroege 15e eeuw. De 58 personendie aanwezig waren kregen eenboeiend verhaal te horen. Fedorvertelde met veel humor hoe hetleven op het kasteel er in die tijduitzag.Op 24 februari waren 38 personenaanwezig bij de Jaarvergadering.De aansluitende lezing door HettieMeertens werd bezocht door 56personen, het was een mooie en in­formatieve lezing waarbij zij met

veel enthousiasme vertelde over deMaas en de klimaatveranderingen.Vrijdag 23 maart. Bij de lezing vanHugh Jansman over roofvogelswaren 82 personen aanwezig. Zijnpresentatie met een goed verhaal,prachtige foto’s en kleine stukjesfilm over roofvogels was van hogekwaliteit.Zondag 22 april. Bij de voorjaars­excursie naar het Groenewoud teSwalmen waren 20 personen aan­wezig die het wisselvallige weertrotseerden en genoten van devoorjaarsflora langs de Swalm metals gids Jan Hermans.Zaterdag 12 mei. De ochtendexcur­sie naar Landgoed Hoosden werdbezocht door 18 personen, eenmooie excursie in een prachtig ge­bied. Gidsen Jan Hermans en JohnHannen.Zondag 24 juni. Deze excursie metspeciale aandacht voor plantenging naar Ellerheide/Heijkersbroek.Er verzamelden zich bij de kerk inEll 36 personen die het slechte weertrotseerden en met regenjas en pa­raplu klaar stonden om het gebiedin te gaan. In samenspraak met dedeelnemers besloten de gidsen JanHermans en John Hannen rond13.00 uur om toch maar eerder testoppen en een nieuwe datum vastte stellen voor een vervolg op dezeexcursie. Die vond plaats op zon­dag 15 augustus, de weergodenwaren ons deze keer wel gunstig ge­zind.Zaterdag 18 augustus vond detweejaarlijkse busexcursie naar deEifel plaats.De bezochte gebiedenSchleifbachtal en Tötschberg zijnlandschappelijk heel mooi gelegen,er zijn mooie waarnemingen ge­daan waaronder de zeer zeldzameWrattenbijter. De 48 deelnemershebben ondanks de warmte geno­ten van een geslaagde excursiedag.De verzorging van de innerlijkemens bij Hotel Urfter Hof en ZurZehntscheune was uitstekend. Eenprachtige excursiedag met dankaan de organisatoren en de gidsenJan Hermans en John Hannen diede deelnemers wisten te boeien methun deskundige uitleg.

Jaarverslagover hetverenigingsjaar2012

14

Zaterdag 8 september de excursienaar de Brunssummerheide: 10 per­sonen waren aanwezig bij dezedoor Jan Hermans geleide excursie.Er zijn mooie vondsten gedaanzoals de Hertentruffel en Dennen­orchis, een geslaagde excursie.Op zondag 28 oktober was eenmooie zonnige herfstexcursie naarhet Kesseleikerbroek met 26 deel­nemers die genoten van de prachti­ge herfstkleuren, een interessantverhaal over bomen en de vele pad­denstoelen die er te zien waren.Gidsen Jo van Pol en John Han­nen.Vrijdag 23 november. Een lezingover het ontstaan van de Peelvenendoor Piet van der Munckhof.52 personen waren aanwezig bijdeze zeer interessante lezing vaneen boeiende verteller.Vrijdag 14 december de lezing vanJan Hermans over natuurontwik­keling in Midden-Limburgse na­tuurterreinen, een zeer informatieveen mooie lezing waar 54 aanwezi­gen van genoten.De jaarlijkse Kerstwandeling op 26december ging naar de Linnerhei,25 personen liepen mee met dezetocht door een divers landschapdichtbij huis.In totaal hebben dit jaar 467 perso­nen deelgenomen aan een van onze

lezingen en/of excursies, wat tochbijzonder mag worden genoemd.

CursussenDe Bomencursus met 37 deelne­mers is mede door cursusleidersJohn Hannen en Pierre Theunissenwederom een geslaagde cursus. Terafsluiting van deze cursus was ereen extra praktijkles naar het Ar­boretum van Bokrijk.Aan de 21e vogelcursus deden 53deelnemers mee, waarvan 32 begin­ners en 21 gevorderden. De gidsen:Leo Koster, Jo van Pol, NickyHulsbosch, Geert Peeters, JohnHannen en Jan Hermans zorgdenook dit jaar weer voor een geslaag­de cursus.De Libellencursus ging van startmet 27 deelnemers, de cursusleidersJohn Hannen en Jan Hermansslaagden er wederom voor om eenboeiende cursus over deze fantasti­sche insectengroep te geven.De Paddenstoelen-mossencursustelde 32 deelnemers, de gidsen Jovan Pol, John Hannen en Jan Her­mans zorgden voor een leerzamecursus met veel bijzondere waarne­mingen.

Het totaal aantal personen datdeelnam aan deze cursussen be­droeg 149 hetgeen wel iets zegt over

de hoge kwaliteit die de Kringloopbiedt.Met dank aan de gidsen en cursus­leiders die veel tijd en kennis stekenin het maken van de cursusboekjesen het geven van cursussen.

De her-inventarisatie van de Lin­nerweerd heeft dit jaar gestalte ge­kregen, er is onder de 43 deelne­mers een indeling gemaakt van 12groepen, met iedere groep een coör­dinator. De diverse groepen zijndruk bezig om hun specifieke on­derwerp zoals: insecten, planten,zoogdieren, paddenstoelen, mossenen vogels in kaart te brengen. Ookzijn er twee binnen- bijeenkomstengeweest om een en ander te bespre­ken en is besloten om het project in2013 voort te zetten.

Mede namens het bestuur bedankik alle leden die zich in 2012 opwelke manier dan ook voor de ver­eniging verdienstelijk hebben ge­maakt. Wij stellen het enthousias­me en de inbreng van uw ideeënzeer op prijs en hopen ook in 2013weer op u allen te mogen rekenen.

Secretaris Ans Homburg  

Kijk

ers

met

kijk

ers.

..

15

Op zondag 23 juni staat een bijzon­dere excursie naar een bijzonder ge­bied op ons programma: het Weer­terbos. Het Weerterbos is relatiefonbekend, maar rijk aan natuur­schoon, bijzondere planten en die­ren.Het betreft een “halve dagexcursie”waarbij we om 10.00 uur vertrek­ken vanaf de parkeerplaats bij deDaatjeshoeve, gelegen aan deHeugterbroekdijk. Men kan dezeweg bereiken door via het kerkdorpLaar te rijden; ook is het mogelijkde autosnelweg te volgen en dan deafslag Weert/Maarheeze te nemen.Door de Hoogbosweg te volgen,komt men precies uit bij de Daat­jeshoeve.

De excursie staat onder leiding vanAidan Williams, die in het kadervan zijn opleiding, een speciale stu­die heeft gemaakt over de bijzonde­re dagvlinders van het Weerterbosen vooral het beheer dat noodzake­

Dagexcursie naar het Weerterbos op zondag 23 juni a.s.

lijk is om deze dagvlinders te be­houden. In dit nummer van Obser­vatie kunt U van zijn hand meerlezen over welke vlinders het betreften waarom het Weerterbos voorhet voortbestaan van deze dagvlin­ders van groot belang is.Wanneer de groep belangstellendenop deze dag groot is, splitsen we degroep op en zullen John Hannen enJan Hermans als extra excursielei­ders optreden.

Het is belangrijk dat U zelf zorgtvoor een broodmaaltijd en vooral,zeker bij warm weer, voldoendevocht. In principe nuttigen we demaaltijd in het veld.De excursie eindigt tussen 15.00 en16.00 uur waarna het aan te beve­len is om nog even gezamenlijk nate babbelen op het terras van deDaatjeshoeve.Zorg ook dat U passend gekleedbent; denk aan stevige, liefst water­dichte schoenen. Het Weerterbos

kan na regenperioden langdurigmodderige paden hebben. Ook iseen muggenwerend middel geenoverbodige luxe.

Vergeet absoluut niet Uw vlinder­gids, verrekijker en fototoestel,want daar kunt U bij gemis spijtvan krijgen. Wanneer de weersom­standigheden meezitten kunt U inhet Weerterbos een onvergetelijkedag beleven omringd door prachti­ge vlinders in een fraai landschap;Aidan staat daar met zijn kennisgarant voor.

Reserveren dus…

Het Bestuur 

 

Foto

's: A

idan

Will

iam

s - I

nzet

: Kle

ine

IJsvo

gelv

linde

r

16

derde antennen en fladderen zosnel ze kunnen naar de oorsprongvan die onweerstaanbare geur.Onmiddellijk na de paring beginthet vrouwtje met de opbouw vaneen cocon waarin ze haar eitjesafzet. Deze bevestigt ze stevig aaneen willekeurig oppervlak. Ze be­waakt de eitjes tot ze uitkomen endat betekent tevens het einde vanhaar bestaan. De eerste maaltijdvan de rupsjes bestaat uit eiwitrijkvoedsel en ma Psyche dient als leve­rancier. Zodra er geen kruimeltjemeer van haar over is slopen ze decocon en nemen de bruikbare on­derdelen mee. Dat is een heel kar­wei want de diertjes zijn na uitslui­pen slechts één millimeter groot enverslepen deeltjes die tot drie maalgroter zijn. De beginvoorraadwordt aangevuld met vers materi­aal en al spoedig bewonen ze huneigen knusse coconnetje. Aan deonderzijde maken ze een openingom uitwerpselen en oude huidjes teverwijderen. De rupsjes blijven mo­biel tot aan hun verpopping en sle­pen de cocon achter zich aan bij dezoektocht naar voedsel, bestaandeuit algen, mossen en gras. Omdatze snel groeien moeten ze hun be­huizing vaak vergroten door erverse sprietjes bovenop te zetten.Het rupsenstadium duurt van au­gustus tot mei en dan is het tijd omte verpoppen. Ter voorbereiding opdie transformatie ontdoen ze decocon van alle rommeltjes, bevesti­gen het stevig op een ruwe onder­grond en sluiten tenslotte beideopeningen degelijk af. Op zekeredag zijn ze microvlinder gewordenen verlaten de cocon door een ope­ning te maken.

Mocht u een cocon vinden en be­sluiten deze in huis te bewaren zijner twee opties. Of de cocon ver­plaatst zich door de kamer omdatze bewoond wordt door een levens­lustige rups, of er roert zich niets.Wees dan geduldig want met eenbeetje geluk en een goede loep zietu op een mooie dag in mei of junitientallen rupsjes met hun erfenisdoor de kamer kruipen; de nieuwegeneratie Psyche casta. 

Cocon van de Psyche casta (foto: Marianne Vos)

Microlepidoptera,een vlinderwereldin miniformaatdoor Marianne Vos

Kleine insecten vallen doorgaanspas op als ze door de mens als hin­derlijk worden ervaren, bijvoor­beeld omdat ze gemeen kunnen ste­ken. Of wanneer een leger mierenhet voorzien heeft op de zoetigheidin de keukenkastjes. Of als datschattige Lieveheersbeestje vanAziatische afkomst blijkt te zijn enhonderden familieleden heeft mee­gebracht die met z’n alle op deramen krioelen.

Ook de vlinderwereld kent kleinevertegenwoordigers. Het zijn demotten, de microlepidoptera. Hetwoord ‘mot’ doet menige ouderenerveus naar een verdelgingsmiddelgrijpen bij de herinnering aan wol­len kleding met een onregelmatigen ongewenst gaatjespatroon, ver­oorzaakt door de Kledingmot. Datis verleden tijd door het gebruikvan chemische middelen bij de wol­verwerking waar iedere Kleding­mot van gruwt. Andere microvlin­ders worden pas waargenomenwanneer ze met velen tegelijk ope­reren, denk maar aan Spinselmot­ten, de inpakkunstenaars. De mees­te soorten leiden echter een onop­vallend en solitair bestaan.

Ze dragen fantasievolle namen alsGlittermotten, Prachtmotten enWaaiermotten. De hieronder be­schreven soort moet het doen metde nuchtere verzamelnaam Zakdra­gers – Psychidae.Alle Zakdragers maken de coconvan materiaal uit hun omgeving.Die cocon dragen ze met zich mee,waaraan ze hun naam danken. Hetmateriaal is heel divers en kan be­staan uit zandkorreltjes – de Zand­zakdragers, of uit grassprietjes – deGraszakdragers. Een andere soortprefereert stukjes opgerold blad -de Sigaarzakdrager.Iedereen heeft ongetwijfeld al eenseen veel voorkomende soort uitdeze familie te zien zonder het tebeseffen. Hun cocon bestaat uit eenbundeltje ongelijk grote sprietjesvan maximaal vijf millimeter. Zezijn te vinden op diverse onder­gronden, variërend van boomstam­men tot glas. Het is de verblijf­plaats van de Gewone zakdrager –Psyche casta.

Het begint zoals altijd met eenmannetje en een vrouwtje. Het me­rendeel van de microlepidoptera isals nachtvlinder ook dagactief, ookde Psyche casta. Het mannetje isdonker van kleur en oogt wat slor­dig door de warrig behaarde vleu­gels. Het vrouwtje is vleugelloos enverspreidt feromonen die, zoals bijalle insecten, alleen bij mannetjesvan de eigen soort effectief zijn. Dievangen de lokstof op met hun geve­

17

18

Jaarprogramma2013

Zondag 26 meiOchtendexcursie naar het gebied Maalbeek bij Belfeld; dit bronnengebiedheeft een kenmerkende flora en vegetatie.

Zondag 23 juniLange dagexcursie naar Weerterbos met speciale aandacht voor dagvlin­ders.

Zondag 25 AugustusOchtendexcursie naar de Groote heide te Venlo; een afwisselend gebiedmet specifieke flora en fauna.

Zondag 29 september.Excursie naar het Reigersbroek bij Montfort; een interessant natuuront­wikkelingsgebied.Alleen voor leden.

Zaterdag 26 oktober Herfstexcursie naar het Annendaal nabij Posterholt.

Vrijdag 22 novemberVaria-avond speciaal voor leden van de “Kringloop” die iets willen latenzien over een zelf te kiezen onderwerp.

Vrijdag 13 decemberLezing door de heer Jan Hermans over blauwe bloemen.

Donderdag 26 decemberTraditionele kerstwandeling in een Limburgs natuurgebied.

19

 

Flui

tekr

uid,

gar

nerin

g va

n m

ijn fi

etsp

ad (f

oto:

Rob

Böm

er)

Fluitekruid rondom een fietspad dat naar de horizon leidt. Het is alsof je je in een sprookjeswereld bevindt. Dezon doet vandaag mee als het toefje slagroom op de taart. Je springt weer op je fiets en neemt de herinneringmee op een geheugenkaartje van je camera.Rob Bömer

LANDSCHAPSVERENIGING

De Kringloop Linne

www.editoo.nl

Indien onbestelbaar retour: De Kringloop Linne, Burton Jostweg 7, 6041 PG Roermond