Obrazovni refleksi

Izdava~Biro za razvoj na obrazovanieto

ul. „Ru|er Bo{kovi}“ b.b. - Skopje

Izdava~ki sovetJulija Dimitrova, pretsedatel

Anica Aleksova, zamenik-pretsedatelLirie Rexepi, sekretar

prof. d-r Murat MuratiMite Stefanovski

Fadiq VeapiRodna StoilevskaTrajko Jovanovski

Redakcija

Vase Man~ev, urednikm-r Gorica Mickovska, zamenik-urednik

Bojana NacevaFatmir Sulejmani

Marija NikolovaZekir Kadriu

Trajko JovanovskiGordana Doneva-Atanasoska

Blagoja Trajkoski

Za izdava~ot]amil Xeladini, direktor

Lektura i korekturaSuzana Stojkovska

Tehni~ki urednik i kompjuterska grafika

Svetlana Stoj~eva

Adresa na redakcijataul. „Ru|er Bo{kovi}“ b.b. - Skopje

Tira`: 550 primeroci

Pe~ateno vo:

Obrazovni refleksiiSpisanie za teorijata i praktikata vo vospitanieto i obrazovanieto

Impresum

Informacii

Sodrìna Obrazovni refleksii

4 2/2005

Roza Peru{oska:Nova Koncepcija za osnovno obrazovanie na

vozrasnite

Danica Talimxioska; d-r Nikola Dimitrov:Za prvpat vo Republika Makedonija natprevar

za crtawe karta za ìvotnata sredina

Georgina Jakimova:Aktuelni pra{awa za profesionalnoto

obrazovanie vo Ruskata Federacija

prof. d-r Vera Georgieva:Vlado Timovski „Obrazovanieto i religijata,

Soo~uvawe so veronaukata“, Feniks, Skopje, 2005

Roza Perushoska:New Convention on Adult Elementary Education

Danica Talimxhioska; d-r Nikola Dimitrov:First Competition in the Republic of Macedonia onDrawing Environmental Map

Georgina Jakimovska:Current Issues of Professional Education in the RussianRepublic

Vera Georgieva:Vlado Timovski: „Education and Religion, FacingReligious Education“, Feniks, Skopje, 200577

73

65

68

Information

AktuelnostiObrazovni refleksii

52/2005

Fehim Huskovi}– Prikazna, 2003, 81h 100


72/2005

AKTUELNI TEKOVI VOOBRAZOVANIETO OD 2000 DO 2005

GODINA

VOVED

Sevkupnite op{testveni promeni po 2000-ta god-ina vo Republika Makedonija gi trasiraat i globalniterazvojni pravci na obrazovniot sistem za da se postig-nat slednive celi:

– pro{iruvawe na procesite na demokratizaci-ja vo obrazovanieto;

– podobruvawe na uslovite za formalnoto i ne-formalnoto obrazovanie na mladite i vozrasnite;

– podobruvawe na kvalitetot i efikasnosta naobrazovanieto;

– implementacija na strategijata za doìvotnou~ewe;

– sorabotka so zemjite od Evropskata unija i sososednite zemji.

Promenite vo obrazovanieto vo ovoj period se ost-varuvaa vo uslovi na dramati~ni i zna~ajni transforma-cii vo politi~kiot, ekonomskiot i socijalniot razvojna Republika Makedonija. No, i pokraj site te{kotiii tenzii se za~uva mirot i bezbednosta na dràvata so{to se ovozmoì politi~ki, ekonomski i socijalen

razvoj i ispolnuvawe na standardite za pribliùvawei integrirawe vo Evropskata unija.

I. PRETPOSTAVKI ZA PROMENITE VO OBRAZOVANIETO

• Pro{iruvawe na procesite nademokratizacija

Procesot na demokratizacija na obrazovanieto,vsu{nost, se pro{iruva so sozdavawe uslovi vo u~ili{-tata za sloboden razvoj na li~nosta na u~enikot, zadol-ìtelno opfa}awe na decata od {estgodi{na do 14-go-di{na vozrast so zadolìtelno devetgodi{no obrazova-nie i vospitanie, napu{tawe na ednoobraznosta vo or-ganizacijata na nastavata so posvetuvawe pogolema gri-à za sekoj poedine~en u~enik, preispituvawe i inovi-rawe na sodrìnite i znaewata (tie se pro{iruvaat ise na povisoko nivo). Osovremenuvaweto na nastavniotproces vo zadolìtelnoto obrazovanie ima cel da go za-jaknuva negoviot op{toobrazoven karakter, da se za~uvarelativnata ednoobraznost i da trae podolgo.

Se podobruvaat uslovite za opfatot na decatavo osnovnite devetgodi{ni u~ili{ta so nastava namaj~in jazik, za u~enicite pripadnici na makedonskiotnarod i pripadnicite od drugite zaednici, albanska,turska i srpska. Se sozdavaat uslovi po zavr{uvawetona zadolìtelnoto obrazovanie okolu 85% od u~eni-cite neposredno da se zapi{at vo nekoe sredno u~ili{-te vo programi za gimnaziskoto obrazovanie, srednotostru~no ili srednoto umetni~ko obrazovanie.

]amil Xeladinim-r Ta{e StojanovskiTawa Andonova - Mitrevska\or|i Andreevski

Aktuelnosti Obrazovni refleksii

8 2/2005

Za gimnaziski programi se opredeluvaat okolu40% od u~enicite, dodeka vo tehni~kite i drugite stru-~ni u~ili{ta so trigodi{no i ~etirigodi{no traewese zapi{uvaat do 60% od u~enicite vo srednoto obrazo-vanie. Me|utoa, kaj mladite i ponatamu ima pomal inte-res za obrazovanieto za zanimawata so traewe od {estmeseci do dve godini.

Za decata i mladite vo osnovnite u~ili{ta koipokaùvaat interes i sposobnosti vo oblasta na umet-nostite (balet i muzika) se organizira paralelnoosnovno, muzi~ko i baletsko obrazovanie. Po osnovno-to u~ili{te u~enicite imaat mo`nosti da go prodol-àt {koluvaweto vo sredni u~ili{ta: muzi~ki, balet-ski i u~ili{ta za primeneta umetnost.

Za umetnostite se organizirani studii na poseb-ni visokoobrazovni institucii (za likovna, dramskai muzi~ka umetnost).

Za u~enicite so posebni obrazovni potrebi segriàt prosvetnite organi, slu`bite za socijalna ra-bota vo edinicite na lokalnata samouprava i na dràv-no nivo. Vo u~ili{tata i centrite za u~enici so poseb-ni obrazovni potrebi, koi se osnovani od edinicite nalokalnata samouprava i od dràvata, na mladite im seovozmoùva da steknat sredno obrazovanie ili obrazo-vanie za rabotno osposobuvawe. Nivnata dejnost se fi-nansira so sredstva od izvori na dràvata, lokalnatasamouprava, donacii i sli~no.

Na visokoto obrazovanie se zapi{uvaat okolu50% od u~enicite, neposredno po ~etirigodi{noto sred-no obrazovanie. Uslovite i kriteriumite za zapi{uvawena novi studenti gi predlagaat visokoobrazovnite insti-tucii, a se usoglasuvaat na univerzitetite.

Poradi ograni~eniot broj na mesta za novi studen-ti, se koristat postapki za rangirawe na kandidatitespored uspehot od srednoto u~ili{te i rezultatite nakvalifikacionite ispiti. Kriteriumite se ednakvi zaredovnite i vonrednite studenti. Demokratskite proce-si se pottiknati i so sozdavawe na zakonska regulati-va za kofinansirawe na studiite, spored pravila {togi donesuvaat fakultetite i institutite, odnosno niv-nite organi i resornoto ministerstvo.

Dràvata vloùva sredstva i za stipendii i stu-dentski krediti koi naj~esto gi koristat studentitei u~enicite od poniskite socijalni sloevi, kako i ta-lentiranite studenti i u~enici od razli~ni oblastina studiite.

Na visokoobrazovnite ustanovi im e garantiranaakademskata avtonomija koja se izrazuva vo planirawe-to, ostvaruvaweto i razvojot na visokoobrazovnata dej-nost, ureduvaweto na vnatre{nata organizacija, formi-raweto na fondovi, zdruùvaweto i asociraweto vo so-odvetni organizacii i asocijacii vo zemjata i stran-stvo, u~estvoto vo me|unarodna sorabotka i dr.

Vo tek e procesot na decentralizacija na siste-mot na rakovodewe i upravuvawe vo obrazovanieto ivospitanieto so prezemawe nadle`nosti na lokalna-ta samouprava za osnovawe, finansirawe i admini-strirawe na osnovni i sredni u~ili{ta, prevoz i is-hrana na u~enicite i nivno smestuvawe vo u~eni~kidomovi.

• Podobruvawe na uslovite za formalnoto ineformalnoto obrazovanie

Op{t vpe~atok e deka bavno se re{avaat identi-fikuvanite slabosti vo srednoto obrazovanie koi seodnesuvaat na slednive aspekti:

– integracijata na op{toto, stru~no-teoretsko-to i prakti~noto obrazovanie;

– vospostavuvawe nov na~in na finansirawe, up-ravuvawe i organizacija na sistemot na srednoto stru~-no obrazovanie;

– sozdavawe mo`nosti mladite da se opredeluva-at za rabota neposredno po {koluvaweto;

– pro{iruvawe na {ansite za vonredno {koluva-we so izedna~uvawe na statusot na redovnite i vonred-nite u~enici, kako i za permanentno obrazovanie.

Eden del od iznesenite problemi i te{kotii sere{avaa vo ramkite na FARE programata za reformana stru~noto obrazovanie i obuka, no i ponatamu e ak-tuelna potrebata za preispituvawe na brojot na obra-zovnite profili i nastavnite planovi vo srednite


92/2005

u~ili{ta za da se postigne pogolema racionalnost iekonomi~nost. Vo taa smisla, od 2001 godina so poddr{-ka na Germansko-makedonskata asocijacija za tehni~kasorabotka otpo~na proekt za inovirawe na nastavniteprogrami i nastavniot proces za trigodi{noto stru~noobrazovanie.

So ovoj proekt se opfateni nastavnite programiza ma{inska, avtotehni~ka i elektrotehni~ka strukaza tri obrazovni profili vo srednite u~ili{ta voOhrid, Strumica, Kumanovo, [tip, Bitola, Gostivari Skopje.

Izraboteni se novi nastavni planovi i progra-mi so koi se nudi 50% op{to i stru~no-teoretsko obra-zovanie i 50% prakti~na obuka koja se realizira vo u~i-li{ni rabotilnici koi se renovirani i opremeni spo-red germanski standardi. Prakti~nata obuka se izvedu-va i vo firmi vo koi se vr{i soodvetna dejnost za nave-denite struki. Se odrùva obuka i za nastavnicite.Proektot }e trae do 2007 godina. Spored dosega{natapraktika vo srednite u~ili{ta moè da se ostvaruvaatprogrami za nekolku struki, no postojat u~ili{ta samoza edna struka ili za gimnazisko obrazovanie. Sepak,prostorot vo u~ili{tata za sredno obrazovanie e ogra-ni~en. S# u{te ima u~ili{ta koi rabotat vo dve smeni,so {to se sozdavaat golemi te{kotii vo planirawetoi organizacijata na nastavata. Ovoj problem e prisutenpodolgo vreme.

Vo javnite u~ili{ta lesno se vklopuvaat i vozras-nite koi gi pla}aat tro{ocite za svoeto obrazovanie.Me|utoa, obrazovanieto na vozrasnite vo sredniteu~ili{ta s# u{te e organizirano prete`no so polagawena ispiti. Poretko se organizira konsultativna, dopis-na nastava i sl., bidej}i sredstvata za obrazovanietona vozrasnite se mo{ne skromni i ograni~eni ne samona socijalnite partneri, tuku i na korisnicite, lokal-nata samouprava, dràvata i dr. Neophodni se dopol-nitelni napori za nadminuvawe na ovie te{kotii zada se ovozmoì pro{iruvawe na mreàta na obrazov-nite institucii i formite za srednoto stru~no obrazo-vanie za vozrasnite.

Sepak, neodlo`na e potrebata za potemelna anali-za na mreàta na srednite u~ili{ta, obrazovnite pro-

fili, sostojbite na pazarot na trudot so cel za raciona-lizacija vo srednoto stru~no obrazovanie, obezbeduva-we standardi, oprema i informati~ka tehnologija, ut-vrduvawe standardi spored nomenklaturata na obrazov-nite profili i zanimawa, osposobuvawe na direkto-rite za menaxirawe i komunicirawe so lokalnata zaed-nica i socijalnite partneri.

• Podobruvawe na kvalitetot i efikasnosta naobrazovanieto

Koga se zboruva za podobruvawe na kvalitetot iefikasnosta na obrazovanieto podednakvo se misli naplaniraweto, realizacijata i evalvacijata na obrazov-niot proces. Ovie elementi imaat centralno mesto voobrazovnata politika. Glavna pridobivka od toa senaporite za inovirawe na nastavnite planovi i progra-mi; osovremenuvawe na postapkite i kriteriumite zaocenuvawe na postigawata na u~enicite vo tekot na ob-razovniot proces (procesna evalvacija), a osven toa serazviva i vospostavuva sistem za eksterna evalvacija.Za ovaa cel se pravat napori za pro{iruvawe na Sek-torot za ispiti pri Biroto za razvoj na obrazovanietoi negovo prerasnuvawe vo Centar za ispiti koj }e pro-dolì da raboti pointenzivno na {ireweto na inova-ciite vo sledeweto i ocenuvaweto na postigawata nau~enicite.

Taka, od 2000 do 2005 godina se utvrdeni standar-di na postigawata na u~enicite re~isi za site nastav-ni predmeti na krajot na oddelenskata nastava na osnov-noto u~ili{te.

Vo tek e izrabotkata na standardi za postigawatana u~enicite po nastavnite predmeti na krajot na cik-lusot na predmetnata nastava vo zadolìtelnoto obra-zovanie. Ovie standardi se dobieni so kombinacija naekspertski (aprioren) pristap i empiriski (statisti~-ki) pristap.

Se vr{at i nacionalni ocenuvawa na reprezenta-tiven primerok. Rezultatite od ovie istraùvawa dava-at verodostojni informacii koi se osnova za prezemawe


10 2/2005

na interventni merki za podobruvawe na kvalitetot iefikasnosta vo obrazovanieto.

Sepak, vo ovaa oblast i ponatamu ima brojni te{-kotii koi se povrzani so organizacijata na nastavata,obukata na nastavnicite i rakovodnite timovi vo u~i-li{tata za vrednuvawe na postigawata na u~enicite inastavnicite.

Bez potemelno soznavawe na postapkite, instru-mentite i kriteriumite za ocenuvawe na postigawatate{ko moè da se podobruva kvalitetot na obrazova-nieto. Bez da se ispolnat ovie uslovi }e bide mnogu te{-ko da se vospostavi celosen sistem na evalvacija {to}e opfa}a: procesna evalvacija, samoevalvacija i ek-sterna evalvacija, s# dodeka ne se razvie samoevalva-cijata na institucionalno i individualno nivo vo u~i-li{tata nema da bide mo`no da se izrabotat realni raz-vojni planovi na u~ili{tata.

Za re{avawe na navedenite problemi so obrazov-nata politika akcent se stava na definirawe na kompe-tenciite na nastavnikot, standardite na znaewa i umee-wa koi se potrebni za nastavni~koto zanimawe i poseb-no se bara maksimalno vklu~uvawe na nastavni~kite fa-kulteti za inovirawe na inicijalnoto obrazovanie nanastavnicite.

Vo periodot po 2000-ta godina na najvisoko nivovo obrazovniot sistem se aktuelizira potrebata od vo-veduvawe na maturski i zavr{ni ispiti na krajot odsrednoto obrazovanie. Me|utoa, primenata na noviteprogrami se odviva{e so nedovolna podgotovka na u~e-nicite, nastavnicite i u~ili{tata.

Vo tek se intenzivni podgotovki za izveduvawena maturski ispit, so sproveduvawe na eksterni ispi-ti po makedonski jazik i literatura, po albanski jaziki literatura i po turski jazik i literatura, kako i zamatematika i stranskite jazici i drugite predmeti vogimnaziskoto i stru~noto obrazovanie {to se predvi-deni za maturskiot ispit. Za taa cel se izraboteni is-pitni programi za gimnaziite i za stru~noto obrazo-vanie.

Formirani se dràvni predmetni komisii (popodra~ja i nastavni predmeti) i Dràven maturskiodbor.

Se vr{at proverki na ispitnite zada~i po oddel-ni predmeti na reprezentativen primerok na u~ili{ta,paralelki i u~enici so cel da se dobijat soznanija zakvalitetot na testovite i procedurite na izveduvawena testiraweto.

Vo tekot na 2006 godina }e se sprovede pilotmatura na okolu edna tretina od u~enicite vo zavr{nitegodini na gimnaziskoto i stru~noto obrazovanie. Toa}e bide mnogu zna~ajna etapa za kone~no voveduvawe namaturskite i zavr{nite ispiti vo srednoto obrazo-vanie koi }e ovozmoàt: izdavawe sertifikati zapostigawata; selekcija na kandidatite pri zapi{uva-we na povisoki nivoa na obrazovanieto ili pri vrabo-tuvaweto; kontrola na nastavnite programi i nivnatarealizacija vo u~ili{teto; motivirawe na u~ili{-tata, u~enicite, nastavnicite za pridrùvawe konobrazovnite standardi i izvestuvawe za uspe{nostana u~ili{teto. Izve{taite od eksternite ispiti }e bi-dat objavuvani i distribuirani besplatno do u~ili{-tata vo forma na posebni dokumenti. So niv }e dobiva-at sugestii i nastavnicite i u~enicite za najproble-mati~nite sodrìni vo nastavata, a ne samo kvantita-tivni i kvalitativni pokazateli za vkupnite posti-gawa. Vrz osnova na ovie podatoci }e zapo~nat proce-si za razgleduvawe na pri~inite za uspehot, no i zaonie slu~ai koga ima niski rezultati vo rabotata nau~enicite i nastavnicite.

• Implementacija na strategijata za doìvotno u~ewe

Stru~noto obrazovanie i osposobuvawe za prvotozanimawe e regulirano so zakonite od sferata na obra-zovanieto i od sektorot na trudot i socijalnata politi-ka.

Vo periodot 2000-2005 godina, sodrìnata i orga-nizacijata na stru~noto obrazovanie i osposobuvaweza rabota na mladite od 12 do 18/19-godi{na vozrast, ka-ko i za povozrasnite kandidati, s# u{te ne e pozna~aj-no izmeneta. Ovaa dejnost s# u{te se odviva prete`novo u~ili{tata i vo rabotni~kite univerziteti. Taka,


112/2005

vo u~ili{tata za obrazovanie na vozrasnite i rabot-ni~kite univerziteti vo zemjata se zastapeni progra-mi za dooformuvawe na osnovnoto obrazovanie na voz-rasnite so ednovremeno izu~uvawe kursevi za osposo-buvawe za rabota koi traat po nekolku meseci.

Osven niv, ima programi za osposobuvawe za rabo-ta so dvegodi{no traewe, kako i programi za trigodi{-no stru~no obrazovanie.

Programite i kursevite za dvegodi{no, trigo-di{no i so podolgo traewe na stru~noto obrazovaniei obuka se zastapeni vo javnite sredni u~ili{ta. Za ovieprogrami, pokraj redovni u~enici se vklu~uvaat i drugikandidati koi imaat potreba da se zdobijat so stru~noobrazovanie so polagawe ispiti. Vsu{nost, nema razli-ki vo sodrìnata na nastavnite planovi i programi zaredovnite i vonrednite u~enici.

Vo ovaa smisla, stru~noto obrazovanie i obuka zamladite od 12 do 18/19-godi{na vozrast prete`no seorganizira i ostvaruva vo dràvnite sredni u~ili{ta.Vo gradeweto na standardite, nastavnite planovi iprogrami vklu~eni se pove}e institucii osven Birotoza razvoj na obrazovanieto i u~ili{tata, kako firmi,zdruènija, stopanski asocijacii i drugi zaintere-sirani ~initeli vo ovaa sfera.

Programite za dooformuvawe na osnovnoto obra-zovanie na vozrasnite opfa}aat zaedni~ki i izboren del.Tie se soobrazeni so iskustvoto na kandidatite. Nastav-nite planovi se reducirani so nekoi predmeti (stran-ski jazik, fizi~ko, tehni~ko i muzi~ko obrazovanie), ase sozdavaat {ansi za stru~no osposobuvawe naj~esto nizkursevi koi traat po nekolku meseci, no ne pove}e od ednagodina. Osven svidetelstvo za zavr{eno osnovno obrazo-vanie slu{atelite dobivaat i soodvetni uverenija za niv-nata osposobenost za rabota.

Programite za stru~no osposobuvawe so dvegodi{-no traewe opfa}aat op{to i stru~no obrazovanie soprakti~na obuka. Prakti~nata obuka zavisi od vidot naobrazovniot profil. Vo nekoi profili 75% od pred-videnoto vreme vo programite e nameneto za stru~noosposobuvawe so naglasena zastapenost na prakti~nataobuka, a do 25% za maj~in jazik, op{testveno ureduva-we i za{tita. Prakti~nata obuka e zastapena do 40%

od vremeto {to e programirano za stru~no osposobuva-we. Ovie programi dostignuvaat do 700 ~asa (vkupenfond). Programi za stru~noto osposobuvawe so dvego-di{no traewe se zastapeni vo slednive struki: zemjodel-ska, rudarska, grafi~ka, ma{inska, grade`na, trgovskai dr. Po zavr{uvaweto na dvegodi{nite programi zastru~no osposobuvawe kandidatite moàt da se zapi{atvo prva godina vo trigodi{no stru~no obrazovanie.

Trigodi{nite programi za sredno stru~no obrazo-vanie opfa}aat op{to i stru~no obrazovanie so prak-ti~na nastava i ferijalna praktika (so vkupen fond od3250 ~asa). Vo nekoi profili stru~noto obrazovaniei prakti~nata nastava opfa}aat do 45% od nastavno-to vreme, a op{toto obrazovanie do 55%. Po zavr{u-vaweto na trigodi{nite programi, kandidatite moàtlesno da go prodolàt {koluvaweto u{te edna godinaza da steknat ~etirigodi{no stru~no obrazovanie. Ne-koi u~enici po trigodi{noto obrazovanie s# po~estose vklu~uvaat vo ~etirigodi{noto obrazovanie naj~estoporadi ograni~enite mo`nosti za vrabotuvawe.

Programi so trigodi{no traewe na stru~notoobrazovanie ima vo pove}e struki: metalur{ka, ma-{inska, elektrotehni~ka, hemisko-tehnolo{ka, tek-stilna i koàrska, grafi~ka, grade`na, soobra}ajna,trgovska, ugostitelska, pravna, protivpoàrna i li~niuslugi. Ovoj vid obrazovanie se zaokruùva so zavr{enispit koj{to ima teoretski i prakti~en del.

Programite za srednoto stru~no obrazovanie so~etirigodi{no traewe se najzastapeni. Tie se ostva-ruvaat so fond od 4200 ~asa. U~enicite vo programiteso ~etirigodi{no stru~no obrazovanie polagaat zavr-{en ispit ili matura.

Po srednoto stru~no obrazovanie, kandidatitemoàt da go prodolàt svoeto {koluvawe i za steknuva-we sredno specijalisti~ko obrazovanie. Programiteza specijalisti~ko stru~no obrazovanie se realizira-at so 900 ~asa, po zavr{eno ~etirigodi{no stru~noobrazovanie i soodvetno rabotno iskustvo od dve ilipove}e godini.

Programi za studii od edna do tri godini se zas-tapuvaat na visokite stru~ni {koli na koi se zapi{u-


12 2/2005

vaat kandidati po zavr{uvawe na srednite u~ili{taso ~etirigodi{no traewe.

Vo obrazovniot sistem na Republika Makedonija,za mladite od 12 do 18/19-godi{na vozrast poslednavadecenija se {irat mnogubrojni stru~ni kursevi koiim ovozmoùvaat podgotovka i osposobuvawe za raznizanimawa. Za ovie kursevi se prijavuvaat i mladite koiimaat zavr{eno trigodi{ni ili ~etirigodi{ni pro-grami za sredno stru~no obrazovanie, a koi sakaat dase osposobat za odreden vid zanimawa koi se baraat napazarot na trudot. Vo ovie raznovidni stru~ni kurse-vi se vklu~uvaat i u~enici so zavr{eno gimnaziskoobrazovanie koi imaat cel pobrzo da se vrabotat.

Stru~nite kursevi traat razli~no (nekolku mese-ci), no sekoga{ pomalku od edna godina. Ovaa dejnoste osobeno razviena vo rabotni~kite univerziteti voSkopje, Bitola, Veles, Tetovo, Kumanovo i vo drugigradovi.

Krupna slabost vo ovoj del na obrazovniot sisteme mnogu maliot interes na firmite i rabotodavcite zaprogramiraweto, organizacijata i finansiraweto naneformalnoto i formalnoto stru~no obrazovanie iosposobuvawe na mladite za rabota. Osven toa, ima po-treba da se inoviraat programite za teoretskite pred-meti i za osposobuvawe za rabota.

• Sorabotka so zemjite od Evropskata unija i sososednite zemji

Podobruvaweto na kvalitetot vo osnovnoto obra-zovanie vo golema mera e pottiknato so podolgoro~niteproekti za inovacii - „Aktivna nastava - interaktivnou~ewe“ {to se realizira so poddr{ka na UNICEF istru~na pomo{ na Bi{ot Groset kolexot (Bishop Grose-teste Colege) od Linkoln - Velika Britanija i programa-ta „êkor po ~ekor“ poddràna od Xorx Taun univer-zitetot (George Town University) od Va{ington i finan-siska pomo{ od Institutot Otvoreno op{testvo Make-donija. So ovie proekti, koi se realiziraat skoro ednadecenija, ve}e se opfateni nastavnicite i u~eniciteod osnovnite u~ili{ta vo na{ata dràva. Vo taa smis-

la promenite vo oddelenska nastava do koi doa|a so rea-lizacijata na proektite prodolùvaat kontinuiranoi vo predmetnata nastava.

Za pozitivnite promeni vo osnovnite u~ili{tapridonesuva i proektot „Priodi kon vizuelno razmis-luvawe“ {to se realizira so poddr{ka od InstitutotOtvoreno op{testvo Makedonija. Soodvetno pozitivnovlijanie imaat i proektite: „Kreativna nastava i u~ewe“(Isto taka poddràn od Institutot Otvoreno op{test-vo Makedonija); „Igri za re{avawe konflikti“(poddràn od [vajcarskata vlada); „Evropska mreà nau~ili{tata {to go unapreduvaat zdravjeto“ (poddrànod Svetskata zdravstvena organizacija, UNICEF inekoi drugi nevladini organizacii).

Vo periodot 2000-2004 godina Republika Makedo-nija se vklu~uva vo proekti za internacionalna evalva-cija vo obrazovanieto: PISA, Programa za me|unarod-na evalvacija na obrazovnite postigawa na u~enicitepo zavr{uvawe na op{toto obrazovanie (15-godi{niu~enici koi vo na{iot sistem se u~enici vo I godinavo srednoto u~ili{te). Celta na istraùvaweto e dase oceni podgotvenosta na u~enicite za prodolùvawena {koluvaweto i vklu~uvawe vo sekojdnevnite profe-sionalni i ìvotni situacii (se ispituva „pismenos-ta“ na u~enicite po ~itawe, matematika i prirodnitenauki). Ovoj proekt se realizira na trigodi{niintervali pod pokrovitelstvo na OECD. Aktivnostitevo Republika Makedonija gi organizira i gi sproveduvaSektorot za ocenuvawe pri Biroto za razvoj na obrazo-vanieto.

Proektot TIMSS (Me|unarodno prou~uvawe naobrazovnite postigawa po matematika i po prirodni-te nauki) e me|unarodna komparativna studija vo kojau~estvuva i Oddelenieto za ocenuvawe. Namerite se dase utvrduvaat znaeweto i sposobnostite na u~enicitevo VIII oddelenie na osnovnite u~ili{ta po matematikai po prirodnite nauki (hemija, fizika, biologija i ge-ografija), kako i da se ispituvaat faktorite koi se po-vrzani so kulturata, nastavniot plan, programite icelite, nastavnata praktika i institucionalnata orga-nizacija na {kolstvoto i koi imaat vlijanija na posti-


132/2005

gawata na u~enicite. Ovaa studija se sproveduva vo ci-klusi od pet godini.

Me|unarodnata studija PIRLS (me|unarodno istra-ùvawe koe se sproveduva na sekoi pet godini) ima celda pribira podatoci za sposobnosta na u~enicite na de-vet i desetgodi{na vozrast za razbirawe na pi{uvanimaterijali i za iskustvoto {to go imaat steknato vo u~i-li{teto i semejstvoto, kako i za faktorite koi se povr-zani so postigawata na u~enicite.

Od 2002 godina proektot „Kreativna nastava i u~e-we“ e pro{iren vo 45 osnovni u~ili{ta i 24 gimnaziiso pove}e komponenti vo koi osnovni se: obuka na nas-tavnici so novi priodi vo metodikata na nastavata;obuka na nastavnici i u~enici vo programite „Debata“i „U~ime pravo“; opremuvawe na u~ili{tata so medio-teki; obuka na rakovodniot tim na u~ili{teto za pod-gotovka, realizacija i evalvacija na razvojni planovi.Implementacijata na proektot }e trae tri godini sopoddr{ka od Institutot Otvoreno op{testvo Make-donija, dodeka finansiskite sredstva se od USAID.

Vo osnovnoto obrazovanie se realizira proekt zavoveduvawe opisno ocenuvawe na uspehot i razvojot nasposobnostite na u~enicite vo oddelenska nastava (odI do III oddelenie). So ovaa inovacija se o~ekuva nastav-nicite koi se vklu~eni vo proektot da se osposobat zaanaliti~ko sledewe, proveruvawe i ocenuvawe na razvo-jot na sekoj u~enik; nastavnicite da steknat ve{tiniza prenesuvawe na rezultatite od sledeweto i ocenuva-weto na u~enicite; kaj roditelite i vrabotenite vonadle`nite institucii za obrazovanie da se razvivasvest za potrebata za opisno ocenuvawe {to e kompati-bilno so me|unarodnite standardi i iskustva; da sesozdava osnova za izmeni na zakonskata regulativa za{irewe na opisnoto ocenuvawe vo nastavnata praktikavo na{ite u~ili{ta.

Me|unarodnata matura vo Republika Makedonijase organizira u{te od 1996/97 godina vo Gimnazijata„Josip Broz - Tito“ vo Skopje. Ovaa programa ovozmo-ùva intenzivna podgotovka na u~enicite za me|unarod-en maturski ispit, {to go polagaat u~enicite pri Or-ganizacijata na me|unarodna matura (International Bacala-ureate Organisation - IBO). Za zapi{uvawe vo ovaa programa

kandidatite mora da bidat na vozrast od 16 do 17 godinipo zavr{uvawe na II godina gimnazisko obrazovanie.

Reformata vo oblasta na visokoto obrazovanieima dve klu~ni celi: 1) da se zgolemuva efikasnosta nasistemot na visokoto obrazovanie so namaluvawe nabrojot na onie koi se otkaùvaat od studiite, kako inamaluvawe na vremetraeweto na studiraweto; 2) da sevoveduva sistem za kontrola na nastavniot proces, i toana samite programi i na~inot na izveduvawe na nasta-vata.

Zakonot sozdava ramka za reforma na programiteza studiite i obvrzuva na primena na na~elata na Bo-lowskata deklaracija {to vklu~uva i prifa}awe na ni-voa na studii, voveduvawe na bodoven sistem (ECTS),poddr{ka na evropskata sorabotka i zalagawe za kva-litet na visokoto obrazovanie.

Zapo~nat e proces na inovirawe na nastavniteprogrami so sodrìni za zna~eweto na Evropskataunija, i za ispolnuvawe na kriteriumite za pribliù-vawe i integrirawe na Republika Makedonija vo Evrop-skata unija. Posebno se zna~ajni i inovaciite na sodr-ìnite vo nastavnite programi za sosednite zemji naRepublika Makedonija za podobro zapoznavawe na niv-nata kultura i dostignuvawata vo ekonomskiot i soci-jalniot razvoj.

Vo sorabotkata so sosednite zemji evidentni seslednite rezultati: so Republika Bugarija donesena espogodba za priznavawe na diplomi vo obrazovanietona dvete zemji i spogodba za bilateralna sorabotka vooblasta na obrazovanieto i naukata; so Republika Al-banija donesena e spogodba za bilateralna sorabotkavo obrazovanieto i naukata i za priznavawe na diplo-mite od site stepeni na obrazovanieto; so RepublikaSrbija i Crna Gora potpi{ana e spogodba za bilateral-na sorabotka, a vo tek se podgotovki za potpi{uvawespogodba za priznavawe na diplomite vo obrazovanie-to; so Republika Turcija ima doneseno spogodba za bi-lateralna sorabotka i spogodba za priznavawe nadiplomite vo obrazovanieto.


14 2/2005

II. PLANIRAWE, PROGRAMIRAWE I INOVACIIVO OBRAZOVNIOT PROCES

Klu~na cel vo razvojot na obrazovniot sistem eotvoraweto na obrazovanieto kon dostigawata iiskustvoto vo razvienite zemji vo svetot, a posebno vozemjite na Evropskata unija. Vo taa smisla korenitose napu{taat avtoritarnite odnosi vo vospitno-obra-zovniot proces me|u nastavnicite i u~enicite na sitenivoa vo preduniverzitetskoto obrazovanie i na uni-verzitetite, fakultetite i visokite stru~ni {koli.

Postoi op{ta zalo`ba organizacijata na ìvo-tot i u~eweto vo u~ili{teto da ne zaostanuva vo odnosna demokratizacijata na makedonskoto op{testvo.

Svesni sme dokolku vo na{iot obrazoven sistemne se implementiraat demokratskite vrednosti, toga{neminovno }e se pojavuva sprotivstavuvawe me|u u~i-li{teto i op{testvoto i namaluvawe na op{testvenotozna~ewe na u~ili{teto. Toa }e vodi i kon anomijatame|u mladite i }e se prekinuva kontinuitetot me|u ge-neraciite. Nedovolnata obrazovanost na mladite vosporedba so ona {to se o~ekuva od niv neminovno }e vodii kon zabavuvawe na razvojot na op{testvoto i razvo-jot na vnatre{nite potencijali na ~ovekot i negovataegzistencija. Seto toa }e ima mnogu negativen odraz zaop{tiot op{testven materijalen i socijalen razvoj.

So kritikite koi se upatuvaa kon u~ili{teto~esto se istaknuva{e deka osnovata na op{toto obrazo-vanie mora da ja so~inuvaat sodrìni za sovremeniteaspekti na op{testvoto, pa vo taa smisla nastavniteprogrami mora da bidat svrteni ne samo kon industris-kata i tehni~ko-tehnolo{kata realnost, tuku i kon raz-vivawe na gra|anskoto op{testvo koe se temeli naosnovnite gra|anski vrednosti: pravednost, za{tita naprivatnosta i ~ovekovite prava, odgovornost i funk-cionirawe na pravnata dràva i nejzinite institucii.

Za postignuvawe na navedenite celi golemo vni-manie se posvetuva na inovirawe na obrazovniot pro-ces. Zaradi specifi~nostite koi zasluùvaat posebnovnimanie ovde }e gi nabeleìme samo najzna~ajnitekarakteristiki.

Vo predu~ili{noto vospitanie osnovite na pro-gramite za vospitno-obrazovnata rabota neposrednogi razrabotuvaat stru~nite aktivi i samite vospitu-va~i vo predu~ili{nite institucii. So toa predu~i-li{noto vospitanie stanuva otvoreno za inovacii ipogolema aktivnost na vospituva~ite, decata i rodi-telite. Toa ovozmoùva da se planira vospitno-obrazov-niot proces spored vozrasta i razvojnite karakteris-tiki na decata, pove}e da se po~ituvaat potrebite iinteresite na decata, da se sozdavaat fleksibilniformi na u~ewe niz druèwe, igra, povrzuvawe na obra-zovniot proces so iskustvoto na decata, realnite uslovii nivnite potrebi i mo`nosti. Vospitniot proces nese sveduva na prenesuvawe gotovi verbalni znaewa.

Inoviraweto na nastavnite planovi i programivo osnovnoto obrazovanie privlekuva golem interes vostru~nata i po{irokata javnost. Biroto za razvoj na ob-razovanieto e nositel na inovaciite vo nastavniteprogrami. Za ispolnuvawe na ovie sloèni zada~i seformiraat komisii po oddelni nastavni predmeti ipodra~ja vo koi ima vklu~eno golem broj eksperti odfakultetite koi podgotvuvaat nastaven kadar, istak-nati stru~waci za nastavnite predmeti, sovetnici odBiroto za razvoj na obrazovanieto, kako i istaknati nas-tavnici od u~ili{tata koi ja realiziraat nastavata.

Najzna~ajnite promeni vo razvivaweto na nastav-nite programi e pomestuvawe na teì{teto na obrazov-niot proces od sodrìnsko planirawe i programira-we kon celno - sodrìnsko programirawe so koe seplaniraat i o~ekuvanite efekti, postigawata na u~e-nicite (znaewa, sposobnosti, sodrìni, sredstva i ak-tivnosti koi se pojasni za nastavnicite).

Toa im dava mo`nost na nastavnicite samostojnoda gi konkretiziraat sodrìnite, metodite vo rabotatavo zavisnost od socio-kulturnite pretpostavki vo koise odviva vospitno-obrazovniot proces i razvojnite ka-rakteristiki na u~enicite.

Glavni pridobivki vo ovoj pristap se: povrzuva-we na u~eweto so iskustvoto na u~enikot; fleksibil-na organizacija na ~asovite; pottiknuvawe na indivi-dualna aktivnost; promeni vo rasporedot na mebelot


152/2005

vo u~ilnicite so {to se pottiknuva socijalizacijatai kooperativnosta vo u~eweto.

Se sozdavaat uslovi u~enicite da izu~uvaat edenstranski jazik u{te vo ciklusot na oddelenska nasta-va, a vtoriot stranski jazik od VI oddelenie na osnovno-to u~ili{te.

Vo osnovnoto obrazovanie posebno vnimanie seposvetuva na sodrìnite za gra|anskoto vospitanie ipravata na deteto. Ovie inovacii se poddràni odCentarot za gra|ansko obrazovanie od Kalabasas -Kalifornija, SAD, i asocijacijata CRS - Katoli~kislu`bi za Makedonija.

Vo VII i VIII oddelenie na osnovnoto obrazovaniee voveden predmetot gra|anska kultura za usvojuvaweznaewa, razvivawe na sposobnosti i ve{tini koi vodatkon kompetentno, odgovorno i aktivno u~estvo vo gra-|anskiot ìvot.

Vo gimnaziskoto obrazovanie se napraveni izmenivo nastavnite planovi i programi. So niv se zastapenizadolìtelni predmeti koi nudat op{toobrazovenstandard. Niv gi izu~uvaat zadolìtelno site u~eniciza da se ovozmoì proodnost kon visokoto obrazovanie(da se podigne op{toobrazovnata kultura na u~enicitekako pretpostavka za natamo{no obrazovanie i samoob-razovanie).

Strate{ka orientacija e u~enicite da izu~uvaatdva stranski jazici vo gimnaziskoto obrazovanie, so raz-li~ni didakti~ki modeli: bilingvalno, intenzivno,fakultativno i sl. Se obezbeduva soodveten nastavenkadar i se podobruva metodi~kata osposobenost na nas-tavnicite. Se obezbeduvaat didakti~ki materijali iu~ili{tata se opremuvaat so tehni~ki sredstva.

So izbornite predmeti vo gimnaziskoto obrazova-nie na u~enicite im se ovozmoùva da usvojuvaat poviso-ko nivo na teoriski znaewa. So niv se vr{i i diferen-cijacija na u~enicite spored nivnata orientacija konopredeleni nasoki za studii na visokoto obrazovanie.

Vo srednoto stru~no obrazovanie steknato e pozi-tivno iskustvo vo izrabotkata na programite za nasta-vata so aktivno u~estvo na istaknati stru~waci za nas-tavnite predmeti od fakultetite i visokite stru~ni{koli, nastavnici od srednite u~ili{ta koi izveduva-

at nastava po predmetot ili nastavnata oblast i sovet-nici od Biroto za razvoj na obrazovanieto.

Planovi i programi za stru~no-teoretskite pred-meti i prakti~nata nastava moàt da predlagaat i u~i-li{ta, pretprijatija, ustanovi i drugi pravni lica zazadovoluvawe na nivnite posebni potrebi (prekvali-fikacija, dokvalifikacija i sl.).

Vo srednoto umetni~ko obrazovanie sozdadena esolidna u~ili{na mreà, programi i nastaven kadar.Vo ovie u~ili{ta po ~etirigodi{noto {koluvaweu~enicite polagaat maturski ispit i steknuvaat pravona obrazovanie za soodvetni studii.

LITERATURA

1. Baker S. (2001), Nacionalnoto ocenuvawe i lokalna-ta avtonomija, vo: Zbornik na trudovi: Ocenuvawe na posti-gawata vo u~eweto - Me|unaroden simpozium, Biro za razvojna obrazovanieto, Skopje.

2. Bethel, G., Zabulionis, A. (2000), Examination Reform in

Lithuania, NEC, Vilnus.

3. Gaber{~ek S., Betel, G. (1996), Maturski ispit voSlovenija - Studija na slu~aj, Dràven ispiten centar,Qubqana (prevod: BRO, Oddelenie za ocenuvawe - Skopje)

4. Gimnazisko obrazovanie - izborni predmeti i matu-ra, Biro za razvoj na obrazovanieto, 2001.

5. Gimnazisko obrazovanie vo Republika Makedonija,sostojbi, problemi, promeni, Biro za razvoj na obrazovani-eto, 2003.

6. Kamberski K., Predu~ili{noto i osnovnoto vospi-tanie i obrazovanie vo Republika Makedonija, Filozofskifakultet, Institut za pedagogija, Skopje, 2000.

7. Konvencija za pravata na deteto, Kancelarija naUNICEF - Skopje, 2001.

8. Naceva, B.: i dr. Opisno ocenuvawe na postigawatana u~enicite od I, II i III oddelenie na osnovnoto u~ili{te,Biro za razvoj na obrazovanieto, Skopje, 2001.

9. Nastavni planovi i programi za obrazovnite pro-fili od ~etirigodi{no i trigodi{no traewe na srednoto


16 2/2005

stru~no obrazovanie, vo Republika Makedonija, Biro zarazvoj na obrazovanieto, Skopje, 2002 godina.

10. Osnovno obrazovanie, Sodrìni i organizacija navospitno-obrazovnata dejnost i nastavni programi od I-IVoddelenie i V-VIII oddelenie, Pedago{ki zavod na Makedonija,Skopje, 1997 godina.

11. PIRLS 2001, Republika Makedonija, Izve{taj zapostigawata na u~enicite od ~etvrto oddelenie vo ~itaweso razbirawe, Biro za razvoj na obrazovanieto, 2003.

12. Politikata na Republika Makedonija kon obrazo-vanieto za demokratsko gra|anstvo i za po~ituvawe narazli~nosta 1991-2001, Izve{taj, Ilo Trajkovski, Skopje,2002.

13. Postigawa na u~enicite po makedonski jazik i pomatematika, 2001, Biro za razvoj na obrazovanieto, 2002.

14. School and quality-an international report, OECD, 1989, Paris.

15. Standardi na postigawa - matematika, Biro za razvojna obrazovanieto, 2001.

16. Standardi na postigawa - makedonski jazik, Biroza razvoj na obrazovanieto, 2001.

17. TIMSS-R, Izve{taj za postigawata na u~enicite odosnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija, Biro zarazvoj na obrazovanieto, 2001.

18. Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava, OON,Ministerstvo za obrazovanie i nauka, Skopje, 2001.

19. Ustav na Republika Makedonija, NIP „Magazin21“ Skopje, 1991 i ustavni amandmani, „Slu`ben vesnik naRepublika Makedonija“, br. 91, 2001.

20. Zakon za osnovno obrazovanie, „Slu`ben vesnik naRepublika Makedonija“, br. 44, 1995 godina i izmenite i do-polnuvawata do 2002 godina.

21. Zakon za sredno obrazovanie, „Slu`ben vesnik naRepublika Makedonija“, br. 44, 1995 godina i izmenite idopolnuvawata do 2002 godina.

22. Zakon za visoko obrazovanie, „Slu`ben vesnik naRepublika Makedonija“, br. 64, 2000 godina.

23. Zakon za za{titata na decata, „Slu`ben vesnik naRepublika Makedonija“, br. 98, 2000 godina.

]amil Xeladini, direktor na BROm-r Ta{e Stojanovski, sovetnik vo BRO

Tawa Andonova - Mitrevska, sovetnik vo BRO\or|i Andreevski, sovetnik vo BRO


172/2005

Prof. d-r Sneàna Adam~eska

PROEKTNITE PROCESI VO OSNOVNOTOOBRAZOVANIE NA REPUBLIKA

MAKEDONIJA

Obrazovanieto ne smee da bide privilegija, toatreba da bide pravo i izbor na poedinecot i interesna op{testvoto. Samo taka obrazovanieto }e bideimperativ za uspe{ni i sre}ni poedinci i za humanoi demokratsko op{testvo.

Vo poslednite desetina godini vo osnovnoto obra-zovanie vo Republika Makedonija se realiziraa pove}eproekti. Spored svojata funkcija, fizionomija iistraùva~ka logika, najgolem del od niv pretsta-vuvaat akcioni istraùvawa preku koi vo osnovnotoobrazovanie se implementiraat brojni programi. Nekoiod niv se del od dolgoro~nite strategii na obrazovnitesistemi vo zapadnite zemji i pretstavuvaat proverenimodeli na rabota. Drugi pretstavuvaat regionalnaproverka na tekovni proekti koi se realiziraatparalelno i vo drugi zemji.

Brojnosta na proektite i masovnata obuka na nas-tavnicite sozdade klima na razdviùvawe {to e svoj-stveno za re~isi site vospitno-obrazovni sistemi votranzicija. Kriti~ki nastroenite ovaa sostojba ja

identifikuvaa kako proektomanija vo sistemot, prome-ni bez red ili zafati so kratok zdiv koi te{ko moàtda go promenat prepoznatliviot stil na rabota vo na-{eto osnovno obrazovanie.

Zadolìtelniot karakter osnovnoto obrazovaniego pravi najmasovno, a so toa i privle~no za kritiki ipofalbi. Toa pretstavuva predmet na raspravi vo re-~isi site zemji, bidej}i go oblikuva prviot stepen naobrazovanie koj ja nudi neophodnata soznajna podlogaza ponatamo{no prodolùvawe i usovr{uvawe niz pro-cesite na obrazovanieto.

Na poznatoto Svetsko bienale za obrazovanie iusovr{uvawe na nastavnicite na Sorbona (1998) re~isisite prezenteri i medijatori bez isklu~ok go istaknu-vaa faktot deka nivniot vospitno-obrazoven sistem evo tranzicija. Duri i pretstavnicite od zemjite ~ii sis-temi nie gi imenuvame kako razvieni ukaùvaa na toadeka site zalo`bi za promeni vo sistemot se dviàt konsintagmite: efikasno obrazovanie, efektivno u~i-li{te, opiplivi znaewa, ̀ ivotni ve{tini i sl. Dokazza toa se mnogubrojnite proekti koi se realiziraat nalokalno, regionalno ili nacionalno nivo i ~ii rezul-tati na bienaleto bea prezentirani.

Vo tie ramki celite na osnovnoto obrazovanienaj~esto bea definirani kako mo`nost za steknuvawesolidna osnova za ponatamo{no obrazovanie ili zasteknuvawe op{ta civilizaciska kultura kaj onoj del

ti vrednosti gi pomagaat procesite na u~ewe. U~ilni-cata s# pove}e ima obele`ja na rabotilnica vo koja us-pe{nite imaat {ansa da gi pokaàt i dokaàt svoitevrednosti, a pomalku uspe{nite da ~uvstvuvaat zadovol-stvo od postignatoto. Vo u~eni~kite kolektivi se afi-rmira atmosfera na zdrava konkurencija vo koja posti-gawata se razbirlivi i prifatlivi za site.

4. Na psiholo{ki plan promenite ozna~uvaat gra-dewe na povolna i podatliva psihosocijalna klima iambient koi go motiviraat u~eweto (u~e~ka sredina),razvojot na t.n. skrien kurikulum, zbogatuvaweto i ana-liti~koto fokusirawe na crnata kutija na oddele-nieto kako specifi~na organizaciona edinica za u~ewei druèwe. Faktite kako segment na znaewata ve}e nese edinstvena komponenta na znaewata na u~enikot,tuku eden od mnogute elementi vrz osnova na koi sevrednuva li~nosta na u~enikot. Sega se razvivaat i vre-dnuvaat i socijalnite ve{tini, sposobnostite za komu-nikacija so drugite i so izvorite na znaewa, ume{nostada se prezentira nau~enoto, izborot na pati{ta i na~iniza u~ewe, sluèwe so pove}e izvori, sorabotkata,samoorganiziranosta i planiraweto na u~eweto i sl.

Razvojot na strategii i programi za t.n. vnatre{namotivacija na u~enicite naglaseno gi istaknuva vred-nostite na sovremenoto obrazovanie koe s# pove}e stanu-va potreba, a pomalku prinuda. Znaeweto na faktite s#pove}e se poistovetuva so sozdavaweto i neguvaweto ku-ltura na izbor, a toa indirektno zna~i kultura na li~naodgovornost kon sopstvenite potrebi i prifa}awe naposledicite kako odgovor na pogre{en ili nesoodvetenizbor. Vo taa smisla Bruner i Mar{, na primer, govo-rat za odgovornosta na op{testvoto i u~ili{teto davospituva preku ponuda na mo`nosti i razvoj na spo-sobnosti i ve{tini koi soodvetstvuvaat na li~niteinteresi, afiniteti i mo`nosti na poedinecot.


192/2005

PROMENITE KAJ NAS

Promenite kako svetski trend vo osnovnoto obra-zovanie kaj nas se razbiraat i prifa}aat kako neminov-nost uslovena od potrebite za otvorenost ikorespondencija na na{iot sistem so razvienite sis-temi. êstite sporedbi na na{iot i drugite sistemibazirani na uspe{noto vklu~uvawe i postigawata nau~enici - poedinci koi svoeto obrazovanie go po~nalekaj nas, a go prodolìle nadvor od zemjata, vodat konnesoodvetni zaklu~oci i nedovolno argumentiranistavovi za dominacijata na na{iot sistem. Sporedbiteponekoga{ vodat i vo druga nasoka - na{iot obrazovensistem e nestandardiziran, stereotipen i tradi-cionalisti~ki, poln so akademizam i intelektualizam,bidej}i neguva stil na rabota so u~enicite koiprete`no pamtat, a ne razbiraat, koi znaat {to, a neumeat itn.

Vakvite ambivalentni stavovi se dolàt, pred s#,na faktot {to do pred desetina godini nemavme mo`-nost na{iot sistem da go sporeduvame so s# ona {to seslu~uva vo svetot. Zatvorenosta na obrazovniot sistem,ideolo{kite predrasudi i zalo`bite za gradewe naavtenti~no samoupravno obrazovanie izgradi uveru-vawe za nepogre{ivost na sistemot i promocija nareformi koi prete`no imaa eksteren karakter. Oviereformi ne se ni obiduvaa da navlezat vo su{tinata naproblemite na obrazovanieto i ne gi doprea negoviteprocesno - izvedbeni komponenti. Nastavata ostanu-va{e nadvor od reformskite zbidnuvawa ili, poto~no,taa stana konstanta i vo pedago{ka i vo formalno-pravna smisla. Pomalku kriti~nite pedagozi ovaa sos-tojba ja opravduvaa so potrebata od neguvawe na tradici-ite i avtenti~nosta na sistemot. Onie drugite so skriensarkazam istaknuvaa deka reformite na reformirano-to obrazovanie samo gi menuvaa nazivite na u~ili{tata.S# drugo ostanuva isto, bidej}i ne se ~uvstvuva{e pro-mena vo onoj segment kade se odviva{e dejnosta na u~i-li{teto, odnosno tamu kade se sozdava{e znaeweto -u~ilnicata.

intervencii na toj plan vo nastavnata praktika naosnovnite u~ili{ta izrodi {arenilo vo ocenkata natoa {to e dobra i kvalitetna nastava i s# po~esto zabo-ravawe na kompetenciite koi se o~ekuvaat da gi imaeden u~enik so zavr{eno osnovno obrazovanie.

Ovaa sostojba e posledica na s# u{te poddrùvana-ta tradicionalna didaktika i metodika na rabota kojanastavnikot go promovira vo nose~ki faktor vo nasta-vata, a u~enikot s# pove}e ima slu{a~ko-nabquduva~kapozicija vo nastavata. Tradicionalnata metodika emetodika na rabota na nastavnikot. Vrz taa osnova tojprete`no go predava, objasnuva i opi{uva ona {to ezacrtano vo nastavnite programi i vo u~ebnicite. Sodrugi zborovi, nastavniot ~as e vreme koga u~enikot gosledi izlagaweto na nastavnikot. Toj nema uvid daliu~enikot go razbira ona {to mu se prezentira, dali umeeda go interpretira so sopstven re~nik i jazik, dalimoè da go transformira vo aplikativna dejnost i sl.Dominacijata na memorira~kite sposobnosti na u~e-nikot istovremeno se doìvuvaa kako pokazatel na us-pe{nost. Znaeweto i reprodukcijata na faktite goistisnuva prostorot za samostojno sovladuvawe i razbi-rawe na istite, za nivno sporeduvawe i sprotivstavu-vawe, kako i za kriti~ko gledawe i gradewe stav i mis-lewe kon niv. Ottamu produktot na vakvite priodi seprepoznava po toa {to u~enikot pove}e znae, a pomal-ku umee, pove}e nabrojuva, a pomalku prepoznava, pove}eopi{uva, a pomalku znae da napravi.

Dominacijata na verbalnite metodi na nastavnarabota nesomneno vodi kon produkcija na verbaliziraniznaewa koi pote{ko se identifikuvaat i transformi-raat vo prakti~ni aktivnosti na u~enikot. Sovremenitebarawa na metodi~kata nauka s# ponaglaseno stavaatakcent na procesite na u~ewe. Nastavata mora i trebada bide mesto i vreme vo ~ij tek i odvivawe u~enikotu~i (osoznava) i steknuva ve{tini i sposobnosti nau~e-nite fakti da gi transferira vo umeewa da napravine{to, da sozdade sopstvena kreacija i da vnese del odsebe vo tvorbata nare~ena znaewe vo naj{iroka smis-la na zborot. Na toj plan neophodni se seriozni napori

za menuvawe na rabotnata atmosfera vo oddelenieto pri{to u~e~kata interakcija treba da ima vode~ka uloga.Uslov za toa e podigaweto na profesionalnite kompe-tencii na nastavnikot - proces koj ne e nimalku leseni brz i koj treba da pretstavuva prioritetna zada~a nasite idni reformski zafati vo osnovnoto obrazovanie.

Vo ramkite na profesionalnoto pedago{ko uso-vr{uvawe na nastavnicite vo osnovnoto obrazovanieneophodno e definirawe i implementacija na konzis-tenten i celishoden sodrìnski korpus koj bi se odnesu-val na primena na pove}e metodi, tehniki i mikrost-rategii vo nastavata koi bi pretstavuvale uslov zasozdavawe proaktivna i rabotna atmosfera vo u~ilni-cata/rabotilnicata:

— pottiknuvawe na samostojno u~ewe na u~eni-cite;

— individualna i partnerska rabota;— u~ewe po pat na re{avawe problemi;— bura na idei;— proektno u~ewe;— grupni diskusii;— strategii na pro i kontra stavovi;— samostojno istraùvawe (pribirawe, obrabot-

ka i sreduvawe na podatoci);— mikrostrategii na kriti~ko mislewe;— razvoj na ve{tini za koristewe na pove}e

izvori na znaewa;— proektivni tehniki i simulacii;— studija na slu~aj;— u~eni~ki debati;— izrabotka na esej/opredmeten produkt/operacija;— organizirawe na sesii za postavuvawe na celi;— vizuelna prezentacija (vizuelizacija) na fak-

ti, relacii i me|uzavisnosti;— skicirawe na idei i notirawe;— koristewe na likovni metafori;— upotreba na grafi~ki simboli;— upotreba na muzi~ki koncepti i sl.

Ponudata na ovoj sodrìnski korpus za profesi-onalno pedago{ko usovr{uvawe na nastavnicite vo


212/2005

d-r Sneàna Adam~eska, profesor naFilozofskiot fakultet - Institut

za pedagogija - Skopje

Aktuelnosti

ti samiot da gi vrednuva efektite od sopstveniot pro-ekten anga`man.

Koordinacijata i sorabotkata so fakultetite eneophodna i edinstveno relevantna praktika koja }e giobjektivizira rezultatite i }e ovozmoì kontinuitetvo poddr{kata na nastavnicite. Eksternite evalvaciina proektnite aktivnosti treba da pretstavuvaat delod nivnata metodologija na realizacija, a vklu~uvawe-to na fakultetskiot kadar vo proektnite timovi }eobezbedi dragoceni povratni informacii za kvalite-tot na nivniot kadar kako produkt, a istovremeno moèda ja zacvrsti sigurnosta na proektnata izvedba.

Zabele{kite upateni na proektnite aktivnostivo na{eto osnovno obrazovanie ~esto se zasnovuvaat soformalni i povr{ni argumenti koi ne ja izrazuvaatsu{tinata na problemot. I pokraj desetgodi{notopraktikuvawe na proektite denes s# u{te ne moèmeda kaème deka tie dobivaat forma na dvièwe zadidakti~ko-metodi~ka preobrazba na osnovnoto obra-zovanie. Mozai~niot karakter na nivnata primena iselektivnosta vo implementacijata sozdava {arenilokoe moèbi be{e opravdano za prvite nekolku godiniod nivnoto zaìvuvawe. Dosega{nite iskustva ja namet-nuvaat potrebata od objektivna i detalna evalvacija nasekoj proekt osobeno od aspekt na negovite efekti vrzpraktikata i profesionalizacijata na rabotata nanastavnicite. Toa povlekuva drugi promeni i inter-vencii koi bitno vlijaat vrz nivnata uspe{nost: redi-zajn na nastavnite programi i u~ebnicite, etablirawena model za profesionalno pedago{ko usovr{uvawe nanastavnicite, operacionalizacija na dinamikata napromeni i sl.

LITERATURA

1. Adam~eska, S.- Aktivna nastava (1996), LegisSkopje.

2. Beart, G. - Galton, M. - Inovacije u osnovnom obra-zovanju (1989), [kolske novine, Zagreb.

3. Pask, G. - Styles and strategies learning (1976), Br.J. Educ. Psychol. 46.

4. Pivac , J. - [kola u svjetu promena (1995), Institutza pedagogijska istraìvanja Filozofskog fakulteta u Zagrebu,Zagreb.

5. Racle, G. - La pedagogie interactive, RETZ, Paris.

Obrazovni refleksii

232/2005


24 2/2005

Denes povrzanosta na semejstvoto so razvojot nali~nosta, osobeno so nejziniot socijalen razvoj, s#pove}e se aktuelizira. Re~isi site pozitivni i negativ-ni strani vo socijalnoto odnesuvawe na ~ovekot, sves-no ili nesvesno, se pripi{uvaat na semejstvoto. Vli-jaej}i vrz strukturata na li~nosta na sekoja individua,slobodno moè da se re~e, semejstvoto posredno giopredeluva duri i op{testvenite odnosi i dinamika-ta i obratno – op{testvenata dinamikata vlijae vrzstrukturata i funkcijata na semejstvoto. Na ova osobe-no upatuvaat golem broj istraùva~i i teoreti~arivo svetski ramki, kako: Daniel Goleman (Daniel Goleman),Dijana Baumrind (Diana Baumrind), Bronvin Fis (BronwynS. Fees), Orli Advin (Orli Advin), Dajan [makler (Dajan[makler), Lilijan Kac (Lilian Katz), Jurij Bronfen-brener Bruner, Kon i dr. Imaj}i predvid deka semej-stvoto e spona, vrska na deteto so op{testveno-kultur-niot ̀ ivot i glaven faktor vo negoviot natamo{en raz-voj, toga{ neotpovikliva e griàta za negovata stabil-nost, osobeno vo uslovi na multikulturno op{testvo.Ottuka proizleguva i op{testvenata opravdanost napotrebata od sledewe i intervencija na poleto na soci-jalnoto odnesuvawe na decata i na poleto na poddr{kana semejstvata vo taa smisla.

Demokratskiot op{testven model bara li~nostkoja }e umee da se nosi so predizvicite na dinami~niteop{testveni promeni. Imperativno se eksponiranau~nata paradigma za sozdavawe li~nost so samodo-verba i inicijativnost, li~nost so tolerancija i koope-rativni sposobnosti. Ovoj op{testven model o~ekuvaod li~nosta pogolemo poznavawe na sebesi i svoitepotrebi kako uslov za pogolema konstruktivna samokri-ti~nost i kriti~ki odnos kon okruùvaweto. Nasprotiovie barawa, op{testvoto doìvuva kriza vo eden svojnajzna~aen segment, odgovoren za postavuvawe osnovina li~nost so sopstven integritet, a toa e semejstvo-to. Vo uslovi na finansisko-materijalen kolaps, nama-len obrazoven i socijalen status na nekoi semejstva, nemoè da se vospostavi balans vo nivnite vnatre{nisocijalno - interpersonalni odnosi. Seto toa doveduvai do kriza vo vospitno-obrazovnite vlijanija na semej-stvoto vrz decata {to se odrazuva negativno vo detskatakomunikacija so okolinata. Da ne govorime i za destruk-tivnite vlijanija koi naru{enata komunikacija moèda gi ima vrz razvojot na demokratskiot op{testvenmodel.

Potrebata, pak, od brza intervencija na poletona poddr{kata na semejstvata nametnuva i potreba odusoglasuvawe na dokumentite na evropsko i na svetskonivo koi go tretiraat semejstvoto i negoviot pravilenrazvoj. Imeno, neusoglasuvaweto na dokumentite pret-stavuva zanemaren ~ekor na patot kon Evropa, {to bipovleklo i posledici po odnos na obezbeduvaweto na

OP[TESTVENITE POTREBI ZA RAZVOJNA SEMEJNOTO VOSPITANIE

d-r Tatjana Koteva-Mojsovska


252/2005

Obrazovni refleksii

dobar del od izlezot na krizata na na{eto semejstvo.Prezemaweto merki za otvorenost na dràvata, pak, bezobezbeduvawe na zdravo detstvo vo zdravi semejni uslovimoè da pretstavuva „lov vo matno“ . Imeno, dokolkudecata se idninata na svetot, a semejstvoto e osnova zapravilen tretman na detstvoto, toga{ negovoto nepra-vilno funkcionirawe obezbeduva neizvesna (ne)idni-na za celokupnoto op{testvo i ras~ekor so svetskitei evropskite normi za razvojot na ~ove{tvoto. Usogla-suvaweto na dokumentite, od druga strana, podrazbirapoznavawe na sostojbite na semejstvoto i efektite koigi postignuva kaj decata na nivoto na koe toa se nao|a.

Potrebata od usoglasuvawe na dokumentite poodnos na semejnoto nepre~eno funkcionirawe, a vointeres na decata, pretstavuva op{testveno opravdan~in i so obvrskata koja na{ata zemja ja ima prifatenopreku ratifikuvawe na Konvencijata za pravata nadecata. Op{testvenata opravdanost moème da ja po-gledneme i od drug aspekt. Demokratizacijata na op{te-stvenite odnosi, apostrofiraj}i go zna~eweto nasamostojnosta i integritetot na individuata, s# pove}ego apostrofira semejstvoto kako osnovna i primarnavospitno-obrazovna institucija. Deteto s# pove}e stanu-va del od semejnoto sekojdnevie i semejnite obvrski,dilemi i problemi. Me|utoa, zabrzanoto tempo na re-{avawe na problemite vo dene{noto semejstvo ne mudozvoluva na deteto da fati ~ekor so nego {to doveduvado otu|uvawe na decata od semejniot ̀ ivot. „Se zakanu-va opasnost od sozdavawe ~uvstvo na beskorisnost,odvi{nost, a potrebata od postoewe da egzistira kajdecata zaradi sebe samata, no ne i zaradi nadgradu-vawe, razvivawe i tvorewe. Potrebata za gola egzis-tencija tokmu n# potsetuva na ona dobro poznatoto:‘Celta gi opravduva sredstvata’ no primeneto vo sop-stveniot ̀ ivoten opstanok, {to bi pretstavuvalo opas-nost za opstanokot na civilizacijata voop{to.“(Koteva, 1996, str. 22). Ottuka, sledeweto i dovedu-vaweto vo vrska na socijalnoto odnesuvawe na decata,u{te od nivnata predu~ili{na vozrast, so vospitniotstil na roditelite, moè da pridonese kon:

• sogleduvawe na egzistencijalnite sostojbi nana{eto semejstvo i na negoviot vospiten status;

• otkrivawe na pri~inite za egzistirawe na even-tualen negativen vospiten model vo semejstvata;

• prezemawe organizirani institucionalnivospitno-obrazovni merki za nadminuvawe na krizatavo socijalnoto odnesuvawe na decata i intervenirawena toa pole preku pedago{ka edukacija na semejstvata;

• prezemawe merki, na dràvno nivo, za podobru-vawe na uslovite vo semejstvata ~ii deca na nekoj na-~in se zanemareni;

• prezemawe merki, na dràvno nivo, za otstranu-vawe na pri~inite za razli~nite disfunkcii na semej-stvoto kako institucija.

Neprezemaweto merki vo pogled na pozitivna eg-zistencija na semejstvoto moè da pretstavuva destruk-tiven aspekt vo funkcioniraweto na dràvata koe bidovelo i do destruktivnost vo pogled na li~nosta, au{te po{iroko i vo pogled na ~ove{tvoto.

Ulogata na roditelite vo razvojot na decata upatu-va na potrebata od rapidno i efikasno unapreduvawei poddr{ka na semejnoto vospitanie. Imeno, proble-mite koi go zafa}aat dene{noto semejstvo se dviàtkon negova funkcionalna i strukturna entrofija {tovo golema mera }e go zagrozi i deteto. Takvata sostoj-ba bi trebalo da bide apel za prezemawe na soodvetnimerki na dràvno nivo voop{to, kako i na nivo naopredeleni institucii koi se komptetentni da prido-nesat na toa pole. Dokolku semejstvoto go sfatime ka-ko osnova za ~ove{tvoto, toga{ ne moème da ja apstra-hirame i izolirame dràvata po odnos na poddr{katai razvojot na semejnoto vospitanie.

Glavnite punktovi vo koi dràvata treba dadejstvuva vo funkcija na razvoj na semejnoto vospi-tanie treba da se slednite:

1. Podobruvawe na ìvotniot standard na seme-jstvoto i roditelite.

2. Jaknewe na stru~no-informativniot sistem vofunkcija na pedago{ka edukacija i informiranost.

3. Dejstvuvawe vo pogled na podobra grià zadecata i mladinata.

Vo navedenite tri nasoki potrebni se sledniteintervencii (od koi sekoja za sebe treba da rezultiraso razvojna programa):


26 2/2005

– razvoj na socijalnata politika i pomo{ na semej-stvata;

– animirawe i zadolùvawe na site soodvetniinstitucii za podigawe na pedago{kata kultura iedukacija na semejstvata (vospitno-obrazovnite insti-tucii, centrite za odmor i rekreacija na decata i mla-dite, zdravstvenite domovi, sredstvata za masovna komu-nikacija i sl.);

– podobruvawe na ìvotniot standard na semej-stvata (vrabotenost i materijalna i li~na sigurnost,semejna stabilnost i sl.);

– podobruvawe na kvalitetot na vospitno-obra-zovnite programi, nivnata realizacija i evalvacija;

– ozakonuvawe na roditelskite i detskite prava,dol`nosti i odgovornosti;

– donesuvawe nau~no fundiran kodeks, pravila istandardi na demokratsko odnesuvawe vo semejstvoto;

– formirawe poseben resor vo ramkite na dr-àvnite institucii ili soodvetno telo ~ija cel }ebide sledeweto, vrednuvaweto i razvojot na site aktiv-nosti vo vrska so intenzivirawe na kvalitetot na se-mejniot ìvot, osobeno na odnosot roditel-dete;

– sinhronizirawe na na~inot i tempoto na inter-venirawe vrz vospitniot stil na roditelite so na~inoti tempoto vo evropski ramki;

– izleguvawe nadvor od ramkite na direktnataintervencija vrz vospitniot stil i {irewe na inter-vencijata vrz onie poliwa koi indirektno bi go podob-rile vospitniot stil i vospitniot status na semej-stvoto;

– izgraduvawe sistem na griì za decata i mla-dite vo pogled na pravilno koristewe na slobodnotovreme, sport i rekreacija, za{tita od poroci i druginegativni vlijanija i sli~no.

Ulogata na dràvata vo jakneweto na semejnatafunkcija niz sistemite so koi taa raspolaga, sporedJasna Zlokovi}, se dviì vo pove}e nasoki:

– osiguruvawe na detskite prava;– me|unarodno usoglasuvawe na standardite za

jaknewe i sproveduvawe na griàta za deteto;– jasna i pravilna politika kon decata i mladite;– soodvetna zakonska regulativa;

– socijalna „osetlivost“ kon semejstvata koi seegzistencijalno zagrozeni;

– jaknewe na ulogata na u~ili{teto;– povrzuvawe na u~ili{teto so roditelite;– soodvetni dostapni rekreativni programi za

decata i mladite;– vostanovuvawe mreà na stru~na za{tita i

pomo{ na decata i mladite;– mediumska stru~na poddr{ka vo educirawe na

decata, mladite i semejstvata;– intergeneraciska pomo{;– institucionalna i stru~na vtemelenost na pre-

vencijata i na interventnata pomo{. (podvle~eno:Rosi}; Zlokovi}, 2002, str. 152.)

M. Minkler gi potencira slednite nasoki napoddr{ka od dràvata kon semejstvoto:

– materijalna potpora, koja opfa}a materijalnapomo{, sredstva za ìvot i rabota i sl.;

– emocionalna poddr{ka, odnosno emocionalnagrià za poedinecot i razbirawe na problemot;

– respektabilni odnosi, {to podrazbira afir-macija so koja se iskaùva po~ituvawe;

– informativna potpora - sovetuvawe i sl.;– op{ta op{testvena pomo{ koja podrazbira po-

zitivni socijalni interakcii. (spored Cohen, S. i Syme,S. 1985 - podvle~eno: Rosi}; Zlokovi}, 2002, str. 145.)

Intervencijata na planot na pedago{kata kulturana roditelite podrazbira otvorenost na site vospit-no-obrazovni institucii i asocijacii za komunikaci-ja so niv.

OD ISKUSTVATA NA DRUGITE ZEMJI VO RAZVOJOTNA RODITELSTVOTO

– dràvno nivo-

Alarmantnite podatoci za regres vo roditel-stvoto vo 1998 godina predizvikuvaat „moralna pani-ka“ (poopstojno vo: Roberts, 2001, str. 56) poradi {toVladata na Velika Britanija prezema niza merki zaza{tita i poddr{ka na semejstvata, a posebno za podob-ruvawe na roditelstvoto vo celata zemja. Vo vrska so


272/2005

ova Markus Roberts (Roberts, 2001, str. 56) ukaùva nazna~eweto na Zeleniot list za poddr{ka na semejstva-ta (Green Paper Supporting Families), izlezen vo noemvri,istata godina, kako klu~en dokument koj promovirapravila na vladata za razvoj na roditelstvoto i seme-jstvoto. Vo taa nasoka e promoviran i Institut nanacionalnoto semejstvo i roditelstvoto (National Familyand Parenting Institute), vo ~ii ramki e vklu~en razvoj naistraùvawa vo domenot na roditelstvoto, razvoj na pro-gramite za poddr{ka na roditelstvoto i sl.

Soglasno so podatocite na Office for NationalStatistics, Institute for Fiscal Studies i National Children’sBureau, za porastot na razvedeni brakovi i samohraniili neven~ani roditeli vo poslednite 25-30 godini voVelika Britanija, objaveni od Dorit Braun (Braun,2001, str. 239) vo 90-te godini se odrùvaat pove}edebati za, kako gi narekuva Braun, „dovolno dobro rodi-telstvo“ i se plasiraat pove}e od 200 izve{tai od rea-lizirani istraùvawa. Istraùvawata „…identi-fikuvaa rangovi na zada~i za roditelite koi bea sub-limirani vo revijata Confident Parents, ConfidentChildren…“ (Braun, 2001, str. 242). Revijata pretstavuvaelement na poddr{kata za semejstavata i za „dovolnodobroto roditelstvo“. So ovaa poddr{ka se apelira{edeka sekoe dete ima sopstvena li~nost i sopstveno mes-to vo svoeto semejstvo. Po odnos na roditelstvoto sepromoviraa strategii za jaknewe na self-konceptot naroditelite preku promocija na znaewa, razbirawa, in-formacii i ve{tini. Pokraj ova, poddr{kata vklu~uvakursevi za roditelite, bro{uri i knigi, linija napomo{, i individualna interakcija na roditelite solica od razli~ni profesii. „Ovaa poddr{ka gi praviroditelite da se ~uvstvuvaat slu{nati i razbrani…“(Braun, 2001, str. 243).

Soglasno so Konvencijata za pravata na decataVladata na Velika Britanija vo 1999 godina postavinovi inicijativi „…koi pozitivno se odrazija na ̀ ivo-tot na decata…“ (Children in society, 2001, str. 2). Vsu{-nost, stanuva zbor za programa za poddr{ka na trinivoa koja gi opfati decata od 0 do14 - godi{na vozrast:trigodi{na programa za transformacija na dràvniotsistem za griì (Quality Protects): Programa za poddr{ka

na deca od 0 do 3 - godi{na vozrast i nivnite semejst-va od deprivirani sredini (Sure Start) i Nacionalnastrategija za detska grià, za deca od 3 do 14 - godi{navozrast, (National Childcare Strategy) koja opfati opre-muvawe na detski klubovi nadvor od u~ili{teto (poop-stojno vo: Children in society, 2001,str 3).

Vo ramkite na UNESKO funkcionira Sekcijaza rano detstvo i edukacija na semejstvoto (EarlyChildhood and Family Education) „…koja koordiniraistraùvawa, aktivnosti i incijativi pod vodstvo naUNESKO vo domenot na griàta i edukacijata za rano-to detstvo i vo domenot na edukacijata na roditelitei semejstvata“. (Internet adresa: http:/www.unesco.org/education/educprog/ecf/html/eng.htm, 2002 god.)

Ovaa sekcija, me|u drugoto, dava poddr{ka na me-|unarodnite inicijativi za favorizirawe na detskitei semejnite prava koi se analogni na Konvencijata zapravata na deteto.

Po odnos na razvojnata politika za komunikaci-jata so decata vo ranoto detstvo, interesna da se spomnee Inter-agencijata za komunikaciski strategii vo ra-noto detstvo (Inter-Agency Childhood CommunicationStrategy), osnovana vo 1997 godina od UNESKO,UNICEF i Konsultativnata grupa za griì i edukaci-ja vo ranoto detstvo (Consultative Group on Early ChildhoodCare and Development) vo koja se vklu~eni 11 donatorskiorganizacii. (Poopstojno na Internet adresata:http:/www.unesco.org/education/educprog/ecf/infostrat/strat.htm,2002 god.)

Vo nejzinite ramki se realiziraat pove}e strate-gii i inicijativi za razvoj na programite koi se odne-suvaat na edukacijata vo ranoto detstvo i edukacija-ta na semejstvata vo razli~ni zemji.

OD ISKUSTVATA NA VOSPITNO-OBRAZOVNITE INSTITUCII VO VELIKA BRITANIJA

Velika Britanija ima bogato iskustvo i vo pri-menata na edukacijata na roditelite vo ramkite naobrazovnite institucii (Nursery i Primary School).Interesen e podatokot deka tie imaat bogata lepeza


28 2/2005

na strategii na vrednuvawe na detskite dostignuvawa,vklu~uvaj}i go i nivnoto socijalno odnesuvawe. Vo taasmisla otvoraat posebni bogati dosijea za sekoe detekade gi ~uvaat site detski trudovi, rezultati od aktiv-nosti i snimeni situacii na komunikacijata na deca-ta so okolinata. Vo niv se nao|aat i fakti~ki podatoci,kako i efektite od komunikacijata i rabotata na insti-tucijata so roditelite na decata.

Roditelite imaat pristap do dosieto na svoetodete koe pretstavuva potkrepa na misleweto na vospitu-va~ite po odnos na potrebnite merki vo razvojot na dete-to. Pokraj toa, vo vospitno-obrazovnite instituciivo Velika Britanija ima razviena praktika na izrabot-ka na stru~no-propaganden materijal za roditelite,koj opfa}a pove}e oblasti: zdravstvoto, nutricioniz-mot, komunikacijata (na koja $ se posvetuva duri i naj-golemo vnimanie), psihologijata, pedagogijata, ekonomi-jata (informacii za artikli so podostapni ceni), potoainformacii od oblasta na kulturata, informacii zakulturni nastani koi bi moèle da gi posetat i sli~no.Informaciite vo vrska so odnosot roditel - dete seprikaàni na interesen i dostapen na~in, ne navredu-vaj}i gi roditelite i ukaùvaj}i im na pozitivnite inegativnite strani na nekoi postapki so decata voopredeleni situacii. Vo taa smisla, interesen e podato-kot za na~inot na koj tamu se realizira pedago{kataedukacija na semejstvata. Kreiraweto na politikata zaedukacija na roditelite, upravuvaweto i kontrolata voovoj domen, kako, vpro~em, i voop{to, e prepu{tena naAvtoritetite na lokalnata obrazovnata uprava (LocalEducation Autority – LEA), kade se izrabotuva vodi~ zavklu~uvawe na roditelite vo u~ili{tata. Takov doku-ment, na primer (vo ramkite na LEA - Liverpul), pret-stavuva: Liverpool LEA Guidelines for Involving Parents WhoHave Basik Skills Needs. Osnovnata zada~a na instituci-ite, spored ovoj dokument, e da iniciraat doverba kajroditelite kon vospitniot kadar na u~ili{teto, po{to vospostavuvaat komunikacija i gi zapoznavaat ro-ditelite so kurikulumot, pottiknuvaj}i kaj niv osnovnive{tini na vospitna komunikacija so decata.

Za potrebite na edukacijata na roditelite formi-rani se prostorii za komunikacija so roditelite,

sostaveni od razli~ni kat~iwa kade sekoj roditel moèda gi zadovoli svoite interesi. Vo nea se sodràni: bib-liote~no kat~e, informativno kat~e, tvore~ko, re-kreativno, debatno kat~e, mirno ili kat~e za opu{tawe,kat~e za druèwe i rabota so svoeto dete i sl. Vo pros-torijata ili e prisutno postojano vraboteno lice ilinedelno (mese~no), na osnova na deùrstva, se menuva-at vrabotenite vospitno-obrazovni lica. Ova lice imaza zada~a poopstojno da mu pomogne na roditelot vo ne-govoto informirawe, kako vo odnos na sekojdnevnitetemi, taka i vo odnos na stru~nata literatura koja e,isto taka, dostapna na roditelite. Koga }e se soberatpove}e roditeli obi~no se praktikuva debata na odrede-na tema, koja se organizira i redovno vo ramkite napredvidenite programi i planovi na u~ili{teto iligradinkata. Roditelite vo ovie prostorii ~esto patidobivaat i obvrski za rabota so svoite deca doma, socel da se pridonese kon zgolemuvawe na zaedni~ki po-minatoto vreme.

Pri na{ata poseta na ovaa prostorija naidovmena studenti koi imaa za zada~a da go nabquduvaat intere-sot na roditelite kon pra{awa od oblasta na detskiotrazvoj i dobroto roditelstvo, kako i reakciite nakadarot vo vrska so toa. Toa bea studenti od IV godinana Univerzitetot vo Liverpul – Oddel za obrazovanie(Liverpool Hope University Colege- Department of Education)koi, educiraj}i se za vospituva~i, vo toj period izrabo-tuvaa „Istraùva~ki dnevnik“ (Research Deary), za spome-natata problematika.

Edukacijata na roditelite preku obrazovniteinstitucii e normativno regulirana i strategiskivodena, kako {to e ponapred spomenato, od lokalnatauprava i od samata obrazovna institucija.

REZIME

Semejstvoto ima zna~ajna uloga vo socijalniotrazvoj na sekoja li~nost. Moè da se re~e deka toa nosidel od odgovornosta za me|u~ove~kite odnosi vo po{i-roki ramki, za {to govorat i mnogu nau~ni soznanija.Trgnuvaj}i od negovata uloga vo razvojot na ~ove{tvoto


292/2005

neotpovikliva e potrebata od involvirawe na dràvatavo razvojot na semejnoto vospitanie. Imeno, taa vo funk-cija na poddr{ka i razvoj na semejnoto vospitanie trebada dejstvuva vo nasoka na polifunkcionalnosta na semej-stvoto, obezbeduvaj}i nepre~eno realizirawe na sitesemejni funkcii koi posredno ili neposredno vlijaati vrz kvalitetot na semejnata vospitna funkcija.

Vo taa nasoka interesni se iskustvata na VelikaBritanija koja, po doìveanata „moralna panika“ vo1998 godina, na dràvno nivo prezema niza merki za„dobro roditelstvo“. Golem broj od niv rezultiraat sozajaknat informativen sistem vo funkcija na edukaci-ja na roditelite, kako i so sistem na strategii za jak-newe na self-konceptot na roditelite. Vo ovaa akcijavo golema mera se vklu~uvaat i obrazovnite institu-cii, koi za taa cel imaat izgradeno serija strategii iprogrami za razvoj na roditelstvoto.

LITERATURA

1. Braj{a, P. (1990), Druk~iji pogled na brak i obitelj,Zagreb: Globus.

2. Braun, D. (2001), „Perspectives on Parenting“.Children in Society – Contemporary Theory, Policy andPractice. London. The Open University.

3. Bronfenbrener, J. (1997), „Ekologija ljudskog razvo-ja“ Beograd: Zavod za ud`benike i nastavna sredstva.

4. Bruner, J. (2000), Kultura obrazovanja, Zagreb:Eduka.

5. Goleman, D. (2002), Emocionalna inteligencija,Beograd: Geopoetika.

6. Desirable Outcomes for Children’s Learning (onEntering Compulsory Education), (1999), England:Department for education and Employment.

7. Katz, G.L.; McClelian, E. D. (1997), Poticanje razvo-ja dje~je socijalne kompetencije (uloga odgajateljica i u~itelji-ca), Zagreb: EDUCA.

8. Kon, S. I. (1988), Dete i kultura (prevod), Beograd:Zavod za ud`benike i nastavna sredstva.

9. Li~, E. (2002), Kultura i komunikacija, Beograd:Biblioteka XX vek.

10. Pjurkovska-Petrovi}, K. (1994), Roditeljske ulogei socijalni razvoj deteta. Zbornik Instituta za pedago{kaistraìvanja, br. 26, Beograd, Institut za pedago{ka istraìva-nja.

11. Research Diary for Semestar 3, (1999), Liverpool:Liverpool Hope University College.

12. Roberts, M (2001), „Childcare Policy“ Children inSociety – Contemporary Theory, Policy and Practice. London:The Open University.

13. Rosi}, V. Zlokovi}, J. (2002), Prilozi obiteq-skoj pedagogiji, Rijeka: Filozofski fakultet u Rijeci– odsjek za pedagogiju.

14. Tassoni , P & Bulman, K. (1999), Early Year Careand Education. Oxford: Heinemann Educational Publishers.

15. Juul, J. (2001), Va{e kompetentno dete. Zagreb:Educa.

Aktuelnosti

d-r Tatjana Koteva - Mojsovska, Pedago{kifakultet - Skopje

Od praktikataObrazovni refleksii

312/2005

Fehim Huskovi} – Razgovor, 2003 / maslo na lesonit, 80 h 100


332/2005

MODEL NA NASTAVNO-CELNOPLANIRAWE NA NASTAVATA VO

SREDNOTO STRU^NO OBRAZOVANIE

Ratka JanevskaVioleta Grujevska

VOVED

Mal e brojot na profesii pri koi podgotovkatana rabotnite zada~i e tolku zna~ajna kako {to e podgo-tovkata na nastavnikot za procesot na pou~uvawe. Bezogled na rabotnoto iskustvo na nastavnicite vo proce-sot na pou~uvawe, planiraweto i podgotovkata na nasta-vata podednakvo se zna~ajni kako za nastavnicite po-~etnici, taka i za nastavnicite so pogolemo rabotnoiskustvo. Spored Gustav [ilih, koj vo knigata Osvrtvo op{tata didaktika napi{al „uspe{en ~as bezpodgotovka e samo slu~aj, a ne pravilo“, a d-r VladimirPoqak vo svojata kniga Didaktika smeta deka „nasta-ven ~as bez kakva bilo podgotovka e odnapred osuden naneuspeh“.

Potrebata od permanentno planirawe i podgot-vuvawe na vospitno-obrazovnata rabota proizleguva iod faktot {to sekoja godina nastavnikot raboti sorazli~ni paralelki i u~enici, kako i so inoviraninastavni programi, novi tehniki i tehnologii.

Planiraweto i podgotovkata na nastavata dobi-va na zna~ewe i vo povrzuvaweto na op{toobrazovniteso stru~no-teoretskite predmeti i prakti~nata obuka,odnosno planiraweto na timskata rabota vo u~ili{teto.

So proektot Programa za reforma na srednotostru~no obrazovanie se napu{ti modelot na nastavno-sodrìnskoto planirawe, a se pristapi kon nastavno-celnoto planirawe i programirawe na vospitno-obra-zovniot proces, so {to se nametnuva potrebata od pro-mena na pristapot vo planiraweto i programirawetona nastavata kako na godi{no nivo, taka i na izvedbenonivo, odnosno na nivo na ~as.

Poradi toa {to modelite na planirawe i podgo-tovka koi se naj~esto vo primena, ne korespondiraat sonastavno-celnoto programirawe, celta na ovoj trud eso modelot {to se nudi na nastavnicite da im se olesnitransformacijata na celite od nastavnata programa docelite na nastavniot ~as, kako pri izgotvuvaweto nagodi{noto i tematskoto planirawe, taka i pri dnev-nata podgotovka.

GODI[NO PLANIRAWE

Godi{noto planirawe pretstavuva op{ta orienta-ciona ramka za vospitno-obrazovnata rabota na nastavnikotpo odreden predmet vo tekot na u~ebnata godina.

Godi{noto planirawe e smisleno proektirawena vospitno-obrazovnata rabota na nastavnikot za pos-tigawe na celite i dava pregled na tematskite celinikoi se opfateni so nastavnata programa. Pokraj toa,so godi{noto planirawe se dobiva pretstava za uslovi-te za realizacija na nastavnata programa, vremenska-ta ramka za nejzinata realizacija, makrometodite napou~uvawe i u~ewe, potrebata od nagledni sredstva ipomagala, korelacijata so drugite nastavni predmetii sodrìni, kako i potrebnata literatura.

Vo kolonata za celite na tabelata se vnesuvaatcelite na nastavnata programa za konkretnata temat-ska celina. Vo slednata kolona e navedena zastapenos-ta na celite od kognitivnoto, afektivnoto i psiho-motornoto podra~je vo tematskata celina.

Vo kolonata na mikroartikulacijata se vnesuva-at sodrìnite koi treba da se realiziraat za da se pos-tignat celite od tematskata celina.

Slednata kolona e nameneta za opredeluvawe nabrojot na ~asovite za postigawe na celite, kako i za ori-entacionata vremenska ramka za nivnoto postigawe.

Za uspe{no postigawe na celite potrebno e plani-rawe na adekvatni mikrometodi na pou~uvawe i u~ewe,kako i obezbeduvawe na soodvetni nastavni pomagalai materijali {to treba da se vnesat vo slednata kolona.

PLANIRAWE NA NASTAVNIOT ÂS

Planiraweto na nastavniot ~as pretstavuva pod-gotovka na nastavata na neposredno izvedbeno nivo.So planiraweto i izgotvuvaweto na podgotovkata zanastaven ~as, nastavnikot obezbeduva kvalitetna nas-tava.

Vo tekot na izgotvuvaweto na dnevnata podgotov-ka nastavnikot ima jasna slika za uslovite za rabota vou~ili{teto, mo`nostite i motiviranosta na u~eniciteza u~ewe i vrz osnova na toa soznanie toj moè da gi opre-deluva celite koi treba da se postignat na ~asot.

Vo ramkite na planiraweto e i izgotvuvaweto nadnevnata podgotovka. Vo dnevnata podgotovka se vgra-deni elementite: identifikacioni podatoci, celi nanastavniot ~as, aktivnosti na nastavnikot i u~enikot,tehniki na u~ewe i pou~uvawe, formi na nastavna rabo-ta, nastavni pomagala i materijali, literatura, kore-lacija, kako i sogleduvawata na nastavnikot od reali-zacijata na nastavniot ~as.

Uspe{noto planirawe zna~i dobro opredeluvawena celite na ~asot. Pritoa nastavnikot treba da giplanira onie celi koi moàt da se postignat. Brojotna planiranite celi ne treba da e golem. Za postigawena celite vo ramkite na organizacijata na ~asot, nas-tavnikot gi planira tehnikite na pou~uvawe i u~ewe,

Od praktikata Obrazovni refleksii

34 2/2005

Vo modelot za godi{noto planirawe {to se nudiopfateni se identifikacionite podatoci za nastavni-ot predmet (ime na predmetot, negovata godi{na i ne-delna zastapenost, godina na izu~uvawe, struka i obrazo-ven profil). Isto taka, opfateni se op{tite celi nanastavnata programa, makrometodite na pou~uvawe iu~ewe, onie nagledni sredstva koi se od op{t interesza postigawe na celite od programata, korelacijata po-me|u nastavnite predmeti i sodrìni, kako i potreb-nata literatura. Sostaven del na godi{noto planira-we e tabelata vo koja e opfateno ras~lenuvaweto (mak-roartikulacijata) na nastavnata programa na tematskicelini, brojot na ~asovite za postigawe na celite, ka-ko i orientacionoto vreme za nivnoto postigawe.

Na krajot e daden prostor za nastavnikot da gi vne-se svoite sogleduvawa od realizacijata na programatai istite da gi vgradi vo izgotvuvaweto na godi{notoplanirawe za slednata u~ebna godina.

Pri izrabotuvaweto na godi{noto planirawenastavnikot treba da go sledi godi{niot kalendar nau~ili{teto za da ne se prekinuva kontinuitetot natematskite celini.

PLANIRAWE NA TEMATSKATA CELINA

Tematskoto planirawe e prodolèno godi{noplanirawe koe se izveduva vo posledovatelni vremen-ski ramki. So nego se opredeluva ekstenzitetot, inten-zitetot i logi~kata struktura na tematskata celina vozavisnost od brojot na ~asovite i korelacijata so dru-gite nastavni temi i predmeti.

Sostaven del na tematskoto planirawe se naslo-vot i celite na tematskata celina, kako i nivnata mi-kroartikulacija (transformacija na celite vo nastav-ni sodrìni). Vo ponudeniot model za planirawe na te-matskata celina, isto taka, sostaven del e vremeto zapostigawe na celite, mikrometodite za pou~uvawe iu~ewe, nastavnite pomagala i materijali, korelacija-ta me|u tematskite celini i predmetite, literatura-ta, kako i sogleduvawata na nastavnikot od realizaci-jata na istata, a so cel da se podobri kvalitetot na sled-noto planirawe.

nastavnite materijali, svoite aktivnosti, kako i ak-tivnostite na u~enicite.

Vo prilog na materijalot e ponuden model na dnev-na podgotovka i planirawe na nastaven ~as. Pravo na nas-tavnikot e da izbere koj model na planirawe i podgotov-ka odgovara za negovata nastavna rabota za konkreten ~as.

So ovie modeli ne se ograni~uva kreativnosta nanastavnikot vo planiraweto i podgotvuvaweto na nas-tavata, naprotiv toj moè da ja planira svojata vospit-no-obrazovna rabota i spored sopstven model vo kojtreba da se opfateni elementite: celi, sodrìni, nas-tavni sredstva i pomagala, nastavni formi i metodi,organizacija, evalvacija i samoevalvacija. Pokraj toa,dokolku za nekoi od ~asovite ima potreba od speci-fi~ni podgotovki, bitni za realizacijata na ~asot/~aso-vite tie treba da se navedat vo podgotovkata. Istotaka, bitno za nastavnikot e da gi zabeleì svoite re-zultati i propusti vo realizacijata na ~asot vo delot„Sogleduvawe od realizacijata“, so {to se vr{i samo-vrednuvawe.

Celi na nastavnata programaU~enikot:– da gi razlikuva metalite i nivnite leguri spored nivnitesvojstva i upotreba;– da gi povrzuva svojstvata na ̀ elezoto spored sostavot napridru`nite elementi i elementite za legirawe so pri-menata;– da go razlikuva èlezoto od ~elikot spored prisustvo-to na jaglerod i legirnite elementi;– da gi identifikuva visokolegiranite ~elici i niskole-giranite ~elici spored nivnata primena;– da razviva navika za koristewe na standardi za ozna~u-vawe na metalite i legurite;– da otkriva spored standardi primena na materijali zarazni obrabotki;– da gi identifikuva termi~kite i termohemiskiteobrabotki;– da ja poznava primenata na oboenite metali i nivniteleguri vo ma{instvoto spored nivnite mehani~ki i tehno-lo{ki svojstva;– da gi identifikuva izolacionite materijali; – da gi objasni pri~insko-posledi~nite vrski pri pojava-ta na korozija;– da gi razlikuva gorivata spored namenata, agregatnatasostojba i nivniot postanok;– da se osposobi za koristewe na priborot za merewe i uni-verzalen aglomer;– da go koristi priborot za kontrola (etaloni, kalibri,komparator);– da zacrtuva, obeleùva i ozna~uva;– da go koristi alatot za ra~na obrabotka so reèwe i gre-bewe;– da gi poznava ma{inite za obrabotka so simnuvawe nastruganici, kako i postapkite na obrabotka;– da ja razlikuva obrabotkata so plasti~na deformacijaod obrabotkata so reèwe;– da primenuva li~ni i kolektivni za{titni sredstva prira~na i ma{inska obrabotka;– da razviva pozitiven stav kon rabotata i sredstvata zarabota;– da razviva sposobnosti za timska rabota.


352/2005

U~ili{te: .........................................................................U~ebna godina: ................................................

GODI[NO PLANIRAWE NAVOSPITNO-OBRAZOVNATA RABOTA

Nastaven predmet: tehnologija na obrabotkaBroj na ~asovi godi{no: 180Broj na ~asovi nedelno: 5Godina na izu~uvawe / paralelki: I

Struka: ma{inskaObrazoven profil: ma{inski tehni~ar za proizvodst-vo, ma{insko-energetski tehni~ar

Datum na predavawe: 05.09.2005 godina

Nastavnik

PLANIRAWE NA TEMATSKA CELINA


36 2/2005

Nagledni sredstva i pomagala: primeroci od metali i niv-nite leguri, sliki so strukturi na metali, {emi na teh-nologii na dobivawe na metali, primeroci od korodiranimaterijali, {emi od uredi za ispituvawe na materijalite,primeroci od goriva i izolaciski materijali, kako ikompjuteri, grafoskop i dr.Sekoj u~enik treba da ima rabotno mesto vo u~ili{natarabotilnica za ra~na obrabotka, opremena spored Norma-tivot za oprema za prakti~nata nastava.

Korelacija so nastavnite predmeti od osnovnoto obrazova-nie: hemija, fizika i op{totehni~ko obrazovanie.

Sogleduvawe od realizacijata

Literatura: Tehnologija na metalstvo - GTZ, specijalnoizdanie, tehni~ka enciklopedija, u~ebnik, Internet,stru~ni spisanija.

Makrometodi na pou~uvawe:

– verbalno-tekstualna;– ilustrativno-demonstrativna;– prakti~no-eksperimentalna.

Red.br. Makroartikulacija

Broj na ~asovi za postigawena celite

Vreme na re-alizacija

Novmate-rijal

Prakti-~na nas-tava,ve`bi

Proek-tni za-da~i

Prove-ruvawei vred-nuvawe

1. Metali, leguri inivnite strukturi

6 - - 1 01.09 - 10.09

2. @elezo 8 - - 2 11.10 - 20.10

3. êlik 9 - - 3 21.10 - 05.11

4. Termi~ka i termo-hemiska obrabotka

6 - - 2 06.11 - 12.11

5. Oboeni metali inivnite leguri

9 - - 3 12.11 - 01.12

6. Korozija i za{tita odkorozija

4 - - 1 01.12 - 12.12

7. Nemetali i kompozitnimaterijali

6 - - 2 14.12 - 24.12

8. Goriva, maziva, voda 4 - - 1 25.12 - 30.12

9. Ispituvawe na materi-jalite

6 - - 1 15.01 - 30.01

10. Merewe i kontrola 4 22 - - 01.02 - 04.03

11. Obrabotka so reèwe iza{tita pri rabota

5 45 20 - 05.03 - 18.05

12. Plasti~na obrabotka 6 - - 4 20.05 - 10.06

Vkupno ~asovi: 73 67 20 20

Struka: ma{inska

Obrazoven profil: ma{inski tehni~ar za proizvodstvo i ma{insko-energetski tehni~ar

Nastaven predmet: tehnologija na obrabotka

Godina: I

Tematska celina: Oboeni metali i nivnite leguri

Vkupno ~asovi: 12

Vreme na realizacija:

Konkretni celi K A P Mikroartikula-cija

âsoviza pos-tigawena ce-lite

Naglednipomagala imaterijali

- U~enikot da godefinira poimotoboeni metali i dagi klasificira;

2 0 0 Oboeni metalii nivnataklasifikacija

1 ~as Kolekcija odoboeni meta-li

- da gi poznava fi-zi~ko-hemiskite imehani~ko-tehno-lo{kite svojstva nabakarot i tehnolo-gijata na dobivawe;

2 0 0 Tehnologija nadobivawe bakari negoviteleguri

3 ~asa Bakarniìci, cevki iukrasnigotoviproizvodi,sliki, {emi

Legenda


372/2005

PODGOTOVKA ZA NASTAVEN ÂS- da ja objasnuvatehnologijata na dobi-vawe na olovo, cink ikalaj;

- da ja poznava primena-ta na legurite na olovoi cink i kalaj;

2 0 1 Tehnologija nadobivawe olo-vo, cink, kalaj,leguri na olo-vo, cink, kalaji nivnata pri-mena

4 ~asa Olovnicevki, po-cinkuvanlim, kalai-san lim,epruveti odcink, kalaj-na ìca,sliki i{emi

- da ja poznava prime-nata na nikelot inegovite leguri;

2 0 1 Tehnologija nadobivawe ni-kel i negoviteleguri dobi-vawe i prime-na na nikelot

2 ~asa Primerociod poniklu-van lim imaterijali

- da ja sporeduva pri-menata na lesnite ite{kite metali.

2 0 1 Tehnologijana aluminiumi magnezium

2 ~asa Primerociod alumini-um i negovi-te leguri

Mikrometodi napou~uvawe i u~ewe

Mreà na dis-kusija; u~eni~-ki pra{awa zacelishodno u-~ewe, igrawena ulogi, proe-ktni zada~i idr.

Korelacija me|u nas-tavnite predmeti isodrìni

Korelacija sonastavnitesodrìni zasvojstvata nametalite

Literatura D-r NikolaNa~evskiMetalurgijana oboeni me-tali, Inter-net, prira~ni-ci i standardi

Sogleduvawa od reali-zacijata

Simboli:K-Celi od kognitivnoto podra~jeP- Celi od psihomotornoto podra~jeA- Celi od afektivnoto podra~je

Zastapenost na celite:O- ne se ili se malkuzastapeni1- zastapeni na sredno nivo2- celosno zastapeni

Nastavnik

Nastavnik:

Predmet: tehnologija na obrabotka

Godina: I

Nastavna edinica: Tehnologija na aluminiumski leguri

Tip na ~asot: nov materijal

Celi na ~asot: - u~enikot da gi opi{uva postapkite na dobivawealuminium i negovite leguri;- da gi identifikuva oznakite na aluminiumot i negovite leguri;- da vr{i klasifikacija na aluminiumskite leguri spored primenata.

Aktivnosti na ~asot

Nastavnikot: U~enikot:

- osmisluva izjava za lesni metaliso koja gi provocira u~enicite ija pi{uva na tabla ili golem listhartija;- u~enicite gi deli vo parovi;- od poedinci bara da gi navedatkarakteristikite na lesnite me-tali ili deli primeroci od alumi-nium i negovite leguri;- na hartija ili tabla gi izdvojuvaonie odgovori koi odgovaraat napostavenata sodrìna;- na u~enicite im deli tekst iliusno izlaga za svojstvata i prime-nata na aluminiumot i negoviteleguri;- dava odgovori ili gi upatuva u~e-nicite da pobaraat odgovori odInternet;- gi naveduva u~enicite na diskusija;- podeluva test za proverka na pos-tigawata na celite na ~asot.

- pravi lista na pra{awa za koisaka da dobie odgovor za lesnitemetali;- pravi lista na svojstvata na alu-miniumot i negovite leguri i ne-govata primena;- gi nabrojuva svojstvata i kade seupotrebuva aluminiumot i nego-vite leguri;- go ~ita podeleniot tekst;- vo parovi, a potoa vo grupi ginabrojuva svojstvata i primenatana aluminiumot i negovite le-guri;- postavuva pra{awa na koi nedobil odgovor so ~itaweto na tek-stot ili od prezentacijata na nas-tavnikot;- ve`ba sopstvena tehnika na pos-tavuvawe na pra{awa i u~ewe.

Primeneti tehniki na u~ewe ipou~uvawe

UPCU - U~eni~ki pra{awa zacelishodno u~ewe

Formi na nastavnata rabota Grupna rabota i rabota voparovi (tandem)

Nastavni sredstva i pomagala @ica od aluminium, gotovi pred-meti od aluminium i negoviteleguri, {emi i sliki od agregatiza dobivawe na aluminium

Literatura U~ebnik, podgotven materijal odnastavnikot, tehni~ka enciklope-dija, Internet, standardi i pri-ra~nik

Nastavnik


38 2/2005

Korelacija Hemija od osnovnoto u~ili{te

Sogleduvawa na nastavnikot

U~ili{te: .........................................................................U~ebna godina: ................................................

GODI[NO PLANIRAWE NAVOSPITNO-OBRAZOVNATA RABOTA

Natsaven predmet: tekstilni suroviniBroj na ~asovi godi{no: 108Broj na ~asovi nedelno: 3Godina na izu~uvawe / paralelki: I

Struka: tekstilnaObrazoven profil: tekstilen konfekciski tehni~ar

Datum na predavawe: 05.09.2005 godina

Nastavnik

Celi na nastavnata programa

U~enikot:– da vr{i klasifikacija na prirodnite vlakna koi se koristatkako tekstilni surovini;– da go sfati zna~eweto na osnovnite i sporednite svojstva naprirodnite tekstilni vlakna;– da go razbere zna~eweto na rastitelnite vlakna;– da gi sporeduva pamu~nite, lenenite, konopenite, jutenite ikokosovite vlakna spred nivnite karakteristi~ni svojstva;– da go poznava zna~eweto na ìvotinskite vlakna;– da spreduva volna, vlakna od drugi ìvotni i svila spored -nivnite karakteristi~ni svojstva;– da razlikuva vlakna od rastitelno i ìvotinsko poteklo prigorewe;– da ja sfati primenata na prirodnite vlakna kako surovini votekstilnata industrija;– da rakuva so mikroskop i da podgotvuva preparati zamiikroskopirawe;– da razviva ve{tini za sorabotka vo grupi.

Makrometodi za pou~uvawe i u~ewe:

– verbalno-tekstualni;– ilustrativno-demonstrativni;– prakti~no-eksperimentalni.

Nagledni sredstva i pomagala: kompjuter, grafoskop, mikroskopi,snimeni nastavni materijali koi go tretiraat odgleduvaweto idobivaweto na prirodnite vlakna, mostri od prirodni vlakna, tek-stilni proizvodi od prirodni vlakna, katalozi, stru~ni spisani-ja i drugi nastavni sredstva i pomagala.

Korelacija: tehnologija na tekstilot

Literatura: u~ebnik, prira~nici, tekstilni enciklopedii,Internet i sl.


392/2005

Sogleduvawa na nastavnikot od realizacijata

Red.br. Makroartikulacija

Broj na ~asovi za postigawe na celiteVreme na realizacijaNov materi-

jalPrakti~nanastava, ve`bi

Proektni zada-~i

Proveruvawe ivrednuvawe

1.Tekstilni vlakna i nivnitekarakteristi~ni svojstva 5 2 / 3 septemvri

2.

Rastitelni vlakna– hemiska gradba 5 1 / 2

od oktomvri do fevruari– vlakna od seme 15 2 4 5

– vlakna od kora 12 1 2 4

– vlakna od plodovi i lisja 5 / / 2

3.

@ivotinski vlakna– hemiska gradba– volna

15 2 3 2od mart do maj

– svila 7 1 4 5

Vkupno ~asovi: 64 9 12 23


40 2/2005

PLANIRAWE NA TEMATSKA CELINA

Struka: tekstilna

Obrazoven profil: tekstilen konfekciski tehni~ar

Nastaven predmet: tekstilni surovini Godina: I

Tematska celina: tekstilni vlakna i nivnite karakteristi~nisvojstva

Vkupno ~asovi: 10

Vreme na realizacija:od 01. 09. do 25. 09.

Konkretni celiK A P

Mikroartikulacija âsovi za postigawena celite

Nastavni pomagalai materijali

U~enikot da go objasnuvapoimot vlaknesta materija;

2 0 0 Tekstilni vlakna inivnata primena

2 ~asa

– da ja sfati podelbata na prirod-nite vlakna kako tekstilni suro-vini;– da go ~ita dijagramot za podel-bata na tekstilnite vlakna;

2 0 1 Podelba na tekstilnitevlakna 1 ~as

Blok - dijagram zapodelbata na tek-stilnite vlakna

- da gi razlikuva prirodnite vlak-na spored svojstvata;– da gi klasificira prirodnitevlakna na dadeni takstilni proiz-vodi;– da go sfati vlijanieto na karak-teristi~nite svojstva na tekstil-nite vlakna, zna~ajni za tehno-lo{kiot proces na prerabotka ikvalitet na gotoviot proizvod.

2 0 1Karakteristi~nisvojstva na prirodnitevlakna

7 ~asa

Primeroci od pri-rodni vlakna;- proizvodi od pri-rodni vlakna

Mikrometodi na pou~uvawe iu~ewe

Kontekstualni metodi na pou~uvawe i u~ewe:– u~ewe so tebela na zborovi;– razvivawe na aktivno u~ewe so pomo{ na UPCU(u~eni~ki pra{awa za celishodno u~ewe);– mreà na diskusija/debata.

Korelacija me|u tematskitecelini i me|u predmetite

Tehnologija na tekstilot -tehnologija na predewe.

Literatura Tekstilni surovini-u~ebnik za I godinaMaterijal simnat od Internet


412/2005

Legenda

Simboli:K- celi od kognitivnoto podra~jeP- celi od psihomotornoto podra~jeA- celi od afektivnoto podra~je

Zastapenost na celite:0 - ne e ili pomalku e zastapena1 - zastapena na sredno nivo2 - polna zastapenost

Nastavnik

PODGOTOVKA ZA NASTAVEN ÂS

Nastavnik:

Predmet: tekstilni surovini Godina: I

Nastavna edinica: Finost na prirodnite tekstilni vlakna

Tip na ~asot: ve`bi

Celi na ~asot: – u~enikot da ~ita finost na prirodni tekstilni vlakna od deklaracii na razli~ni vidovi tekstilniproizvodi.

Aktivnosti na ~asot

Nastavnikot: U~enikot:

– ja deli paralelkata vo grupi i parovi;– nastavnikot bara od sekoj par da napravi lista nakarakteristi~nite svojstva na prirodnite tekstilnivlakna, a eden u~enik istite da gi napi{e na golemlist hartija ili na {kolskata tabla;– deli deklaracii od razli~ni tekstilni proizvodiizraboteni od prirodni vlakna (konci za {iewe,pletewe, vezewe);– gi naso~uva u~enicite na diskusija.

– pravi lista na karakteristi~nite svojstva na prirod-nite tekstilni vlakna;– diskutira za svojstvata na prirodnite tekstilni vlak-na;– gi podreduva dobienite deklaracii, gi ~ita i gi odde-luva numeraciite za finost na tekstilnite vlakna;– sostavuva tabela za finosta na prirodnite vlakna voproizvodite od dobienite deklaracii;– sekoja grupa gi iznesuva svoite argumenti.

Nastavni tehniki U~ewe preku tebela na zborovi

Formi na nastavnata rabota Grupna rabotaRabota vo parovi (tandem)


42 2/2005

Ratka Janevska, sovetnik vo BROVioleta Grujevska, sovetnik vo BRO

Korelacija Tehnologija na tekstilot-tehnologija na predewe

Literatura Tekstilni surovini-u~ebnik za I godinaMaterijal simnat od Internet

Sogleduvawa na nastavnikot od realizacijata na nas-tavata (samovrednuvawe)

Nastavnik

LITERATURA:

1. Valentin Kuble, Pripravqawe u~iteqev na vzgojno-izo-braèvalno delo, 1994 Maribor.

2. Kiro Poposki, „Planirawe i podgotovka na nastava-ta i drugata vospitno-obrazovna rabota i nivno ocenu-vawe“ seminarski materijali - 1998 godina.

3. Ratka Janevska, Violeta Grujevska, „Planirawe ipodgotovka na nastavata vo stru~noto obrazovanie“- seminarski materijali 2002 godina.

4. Seminarski materijali od proektot na Germanskatavlada za „Balkanska mreà na modulareni sistemi“-INVENT.


432/2005

Anotacija: Tekstot pretstavuva soop{tenie vokoe se izneseni rezultatite od analizata na pogre{niteodgovori {to vo testovite spored karakteristikite naznaewata po istorija gi dadoa u~enicite od petto, {es-to i sedmo oddelenie.

Tekstot im e namenet na site koi se zanimavaatso vospitno-obrazovna rabota.

Klu~ni zborovi: pogre{en odgovor, analiza nagre{kite, elementaren vid gre{ka, voop{ten priod voanalizata na gre{kite, karakteristiki na znaewata.

VOVED

Vo tekstot se izneseni rezultatite od analizatana pogre{nite odgovori {to na testot po istorija ginapravija u~enicite od sedmo oddelenie. Testirawetoe izvr{eno vo vrska so proveruvawe na postignatostana celite od sproveduvaweto na proektot „Osposobuva-we na u~enicite za samostojno u~ewe“. Vo nastavata poistorija testiraweto e izvr{eno vo po edna paralel-

ka od petto, {esto i sedmo oddelenie vo trite u~ili{tavo Skopje, vo koi se sproveduva{e proektot.

Testovite se sostaveni od avtorot na proektotkoj go izvr{i ocenuvaweto i statisti~kata obrabotkana odgovorite na u~enicite.

Sekoj test sodrì po 30 pra{awa. So deset od nivse ispituva frekventnosta (kvantitetot na znaewa-ta) i so po pet sistemati~nosta, konkretnosta, dla-bo~inata i voop{tenosta (kvalitetot) na znaewa-ta. Rezultatite od testovite se obraboteni po pra{awai spored karakteristikite na znaewata.

Vo soop{tenieto se izneseni rezultatite {to seodnesuvaat na primerok od 73 u~enici od sedmo oddelenie.

Analizata na gre{kite {to u~enicite gi napravi-le pri odgovaraweto na pra{awata vo testot naprave-na e po posebna metodologija.

ANALIZA NA POGRE[NITE ODGOVORI NA PRA[AWATA ZA SISTEMATI^NOST NA ZNAEWATA

Sistemati~nosta na znaewata vo sodrìnite poistorija se odnesuvaat, pred s#, na hronologijata na nas-tanite i pojavite. Tie nastani i redosledot na nivno-to odigruvawe moàt da se odnesuvaat na dadena terito-rija, na dadena li~nost, na daden sociolo{ki poim.Redosledot moè da se odnesuva i na vrednuvaweto naodredeni sostojbi, nastani, promeni, li~nosti i sl.Pritoa treba da se ima osnova za nivnoto vrednuvaweili takvata osnova u~enicite sami da ja opredelat.

Analizata na pogre{nite odgovori na pra{awataza sistemati~nosta na znaewata, vo testot po istorija,se odnesuva na slednoto pra{awe:

ANALIZA NA POGRE[NITE ODGOVORI VOTESTOVITE SPORED KARAKTERISTIKITE NA

ZNAEWATA PO ISTORIJA

Jadranka Maros – Karaka{evaTanka Spasovska


44 2/2005

Navedi po red tri golemi revolucii vo Evropa odkrajot na XVIII do prvata decenija na XX vek. (Odgovor:Francuska buròaska revolucija 1789; - Revolucijataod 1848; Pariskata komuna 1871; Ruskata revolucija1905; Mladoturskata revolucija 1908 godina.)

Spored dobienite odgovori u~estvoto na pogre{-nite odgovori na ova pra{awe e relativno visoko (36ili 49,31% - tabela 1). Vakvata sostojba ne samo {todava mo`nost da se otkrijat pri~inite {to gi uslovileovie pogre{ni odgovori, tuku dava mo`nost za poobjek-tivna analiza na pri~inite {to uslovile malo u~estvona to~nite odgovori na ova pra{awe.

Tabela 1U~estvoto na odgovorite na pra{awata za sistemati~nost na znaewata

Skoro polovinata od pogre{nite odgovori napra{aweto „Navedi po red tri golemi revolucii vo Ev-ropa od krajot na XVIII do prvata decenija na XX vek“e tipi~en primer za pogre{en odgovor {to se odnesu-va na sistemati~nosta na znaewata: u~enicite gi nave-

duvaat site potrebni fakti, no ne go po~ituvaat nivniotistoriski redosled, {to e edno od barawata na zada~ata.Vakvite odgovori polesno moàt da se objasnat so nev-nimatelno ~itawe i nevnimanie pri odgovaraweto, ot-kolku so neznaeweto na hronologijata na nastanite(prv vid elementarna gre{ka - 16 odgovori). Pri~inatamoè da bide i vo toa {to, kako na nezna~aen, na tojmoment od baraweto na zada~ata, tie ne mu obrnalevnimanie.

Za vtoriot vid elementarna gre{ka karakteris-ti~no e {to se raboti za elementarni znaewa {to seodnesuvaaat, no sepak ne gi zadovoluvaat barawata nazada~ata. Ovie u~enici nemaat pokonkretni znaewa i

pretstavi za vremenska i prostorna orientacija na tienastani. So svojata op{tost ovoj odgovor te{ko dekamoè da se prifati kako znaewe na fakti.

Tabela 2Elementaren vid gre{ki za sistemati~nost na znaewata

Sledniot odgovor e potkrepen so fakti. No, ituka napraveni se gre{ki, kako vo godinite taka i vodràvite vo koi se izvedeni tie revolucii. Za ovoj po-gre{en odgovor zna~ajno e {to se dodava i Gra|anska-ta vojna vo Amerika (so prifatlivo naveduvawe na go-

dinata). Gre{kata e vo toa {to vo pra{aweto nematakvo barawe („…vo Evropa.“).

Vo slednite nekolku odgovori imame i vnesuvawena elementi {to ne se odnesuvaat na baraweto na zada-~ata (dodavawe na vostanija). Vakvoto vnesuvawe moèda bide posledica na toa {to u~enicite ne pravat raz-lika me|u „vostanie“ i „revolucija“; za niv e va`no dase vodi nekakva vojna.

To~ni Pogre{ni Bez odgovor Vkupno

Broj % Broj % Broj % Broj %

20 27,40 36 49,31 17 23,29 73 100,00

Red.broj Elementaren vid gre{ki

Br. nau~enici

1.

2.

3.

4.

5.

6.

- Mladoturska 1908 (…); Junska 1830 (…);Fevruarska 1848 (…) (Razli~ni varijanti napogre{ni odgovori.)

- Francuska, Ruska, Pe{ta.

- Julska 1830, vo SAD 1864, Rusija i Avstrija1866

- Francuska, Julska (Franc. 1789, I srpskovos. 1904).

- Buròaska, Makedonska, Mladoturska.

- Razlove~ko, Kresnensko.

16

6

5

5

3

1

Vkupno pogre{ni odgovori: 36


452/2005

Vo celina, analizata na pogre{nite odgovori{to se odnesuvaat na sistemati~nosta na znaewata po-kaà deka u~enicite imaat usvoeno pove}e fakti od ona{to moè da se zaklu~i vrz osnova na to~nite odgovo-ri na ovie pra{awa. Pogre{nite odgovori na ovie pra-{awa se usloveni od mo`nosta na u~enicite na tiefakti da im dadat potreben redosled, da formiraat ba-ran red. Iako vakviot red moè da se znae napamet kakofrekventnost na znaewata, toj moè da se formira ivrz osnova na karakteristikite na tie fakti i zako-nitosta na nivnoto redewe. Toa e ona {to ovie u~eni-ci ne uspeale da go voo~at i da odgovorat taka {to bigi zadovolile barawata na postavenite pra{awa.

ANALIZA NA POGRE[NITE ODGOVORI NAPRA[AWATA ZA KONKRETNOST NA ZNAEWATA

Konkretnosta na znaewata vo nastavata po isto-rija se odnesuva na voo~uvawe na karakteristikite nanekoj istoriski fenomen, spored koi toj fenomen mupripa|a na nemu nadredeniot poim. Vakvite znaewaovozmoùvaat formalno-logi~ko povrzuvawe naistoriskite fenomeni i dava mo`nost za nivno objasnu-vawe, koristej}i soodvetni mislovni operacii. Us-pe{noto konkretizirawe se manifestira preku objas-nuvawe na vrskite me|u poimite, {to se sostoi vovoo~uvawe na onie karakteristiki na konkretnataistoriska pojava preku koi taa mu pripa|a na nekoj poimod povisok red; toa se karakteristiki {to gi povrzu-vaat poimite (fenomenite) so razli~no nivo navoop{tenost. Voo~uvaweto na zaedni~koto me|u isto-riskite fenomeni e eden od aspektite preku koi u~e-nikot pokaùva kolku gi razbira „rabotite“ vo istori-jata.

Treba da se ima predvid deka znaeweto na faktitesamo po sebe ne pretstavuva konkretnost na znaeweto.Toa ne e znaewe na „konkretni fakti“. Toa e nivno„vklopuvawe“ vo razli~ni sistemi na fakti so potreb-na i so razli~na logi~ka struktura.

Analizata na pogre{nite odgovori za konkret-nosta na znaewata se odnesuva na slednite pra{awa:

Spored {to borbite na balkanskite narodiprotiv osmanskoto vladeewe pretstavuvaat vostani-ja? (Se borele protiv porobuva~ite, a za sozdavawe sop-stvena, druga dràva.)

Tabela 3U~estvoto na odgovorite na pra{awata za konkretnost na znaewata

Vo najgolemiot broj pogre{ni odgovori napra{aweto „Spored {to borbite na balkanskite naro-di protiv osmanskoto vladeewe pretstavuvaat vostani-ja?“ navedeni se karakteristikite {to gi nosi sekojaoruèna borba (tabela 4). Vo ovie odgovori ne e napra-vena diferencijacija me|u vooruènata borba (vostani-jata) na narodite na Balkanot protiv osmanliite idrugite vidovi na vooruèna borba.



22 30,14 27 36,98 24 32,88 73 100,00


46 2/2005

Tabela 4Elementaren vid gre{ki na pra{awata za konkretnost na znaewata

Ovie odgovori se dobar primer za toa deka u~e-nicite {to gi dale ovie odgovori nemaat formiranopoim za razli~nite oblici na vooruèna borba (buna,vostanie, revolucija) i ne gi voo~uvaat razlikite {topostojat me|u niv (diferencijacija).

ANALIZA NA POGRE[NITE ODGOVORI NA PRA[AWATA ZA DLABOÎNATA NA ZNAEWATA

Dlabo~inata na znaewata se sostoi vo voo~uva-we na pri~insko-posledi~nite vrski me|u istoriskitepojavi. Preku dlabo~inata na znaewata se objasnuvaatistoriskite nastani i nivniot tek (procesi). Dlabo~i-nata na znaewata go odreduva determinizmot vo isto-riskata nauka. Bez potrebna dlabo~ina nema objasnu-vawe na istoriskite nastani i pojavi na site nivoa navoop{tenost.

Voo~uvaweto na pri~insko-posledi~nite vrski(dlabo~inata na znaewata) moè da se izveduva po daden

redosled: posledicata od edna, moè da pretstavuvapri~ina za nekoja sledna pojava.

Sekako, u~enicite treba da razlikuvaat (dife-rencijacija) pri~ina od povod za dadena istoriska poja-va. êsto, do ovie razliki u~enicite treba da doa|aatsamostojno (da voo~uvaat), bez toa da im bide kaàno,objasneto odnapred.

Pogre{nite odgovori za dlabo~inata na znaewa-ta se odnesuvaat na slednoto pra{awe:

Zo{to Velika Britanija, Prusija i [panija seborele protiv Buròaskata revolucija vo Francija?(Aristokratijata vo tie zemji se pla{ela od mo`ni-te vlijanija i od prenesuvawe na revolucijata kaj niv.)

Spored najgolemiot broj pogre{ni odgovori („Sepla{ele od pregolemo pro{iruvawe na Francija voEvropa“ – 11 u~enici, tabela 6), Svetata alijansa eformirana zaradi odbrana od Francija kako osvojua~-ka sila. Gledano od aspekt na znaewata so koi u~enici-te treba da vladeat za da odgovorat na ova pra{awe, kakoi od aspekt na potrebnoto mislovno aktivirawe, voosnovata na ovoj odgovor se tri pri~ini: sojuzite me|udràvite se formiraat zaradi odbrana na teritorija-ta, otsustvo na znaewa za socijalnata (klasnata) struk-tura na francuskoto (i na op{testvata na drugite ev-ropski dràvi vo toa vreme) i ovie u~enici nemaatformirano poim za revolucija kako oblik na vooruènaborba, za nejzinite nositeli i za posledicite {to odtaa borba proizleguvaat na vnatre{en (za Francija) ina nadvore{en plan („izvoz“ na revolucijata). Vakvitesostojbi vo znaewata na u~enicite uslovile tie i da neja voo~at vistinskata pri~ina zaradi koja e formirantoj sojuz: mo`nosta revolucijata (i s# {to taa „nosi“),da se prelee i vo nivnite dràvi.

Tabela 5U~estvoto na odgovorite na pra{awataza dlabo~ina na znaewata



17 23,29 33 45,20 23 31,51 73 100,00


Br. nau~enici

1.2.

3.

4.

5.

- Se krevale lu|e od grad i od selo.- Bile vooruèni i organizirani protivosmanliite.

- Poradi te{kata polo`ba, danocite, ograbu-vaweto. - Bidej}i site bile pod vlasta naosmanliite.

-Makedoncite sakale da se oslobodat od osman-liite. – Izbuvnale od samite Makedonci. – Or-ganizirani se i site imaat zna~ewe za Make-donija.

- Bile dignati od buròazijata. – Se boreleza sloboda.

77

Po 3: 6

Po 1: 3

Po 2: 4



472/2005

Interesen e vtoriot vid elementarna gre{ka („Bi-dej}i bile feudalni dràvi“). Ovoj odgovor e samo vopotrebnata nasoka, no sepak nepotpoln. Ovie u~enicipove}e go ~uvstvuvaat otkolku {to sodrìnski i logi~-ki moàt da go obrazloàt o~ekuvaniot odgovor. Toa{to tie bile feudalni dràvi, samo po sebe ne bila pri-~ina da se formira sojuzot. Vo Evropa, vo toa vreme ima-lo i drugi feudalni dràvi {to ne vlegle vo sojuzot.Taka, „zrelosta“ na uslovite za revolucija vo tie dràvii nivnata geografska blizina so Francija, kako mo`nostza prenesuvawe na revolucijata, se vistinskite pri~ini{to go uslovile formiraweto na toj sojuz.

Tabela 6Elementaren vid gre{ki na pra{awataza dlabo~ina na znaewata

Tie pri~insko-posledi~ni vrski ovie u~enicine gi voo~ile iako za toa imale potrebni predznaewa.Sekako i tuka postoi mo`nosta da ne se voo~eni oddel-nite faktori {to se vo osnovata na ovoj odgovor, a nakoi e ukaàno vo vrska so najfrekventniot pogre{enodgovor na ova pra{awe.

ANALIZA NA POGRE[NITE PRA[AWA ZAVOOP[TENOST NA ZNAEWATA

Voop{tenosta na znaewata pokaùva kolku u~e-nicite uspeale ili kolku uspevaat da voo~at ne{tozaedni~ko vo razli~nite istoriski poimi. Koga se ra-boti za voop{tuvawe, toa zaedni~ko treba da se odnesu-va na sekoe poedine~no i da bide bitno za sekoe od niv.Toa zaedni~ko e ona {to gi povrzuva i bez {to sekoepoedine~no i zaedni~ko bi go izgubile svoeto zna~ewe.Takvite znaewa vo istorijata se odnesuvaat na povr-zuvaweto na zaedni~koto kaj razli~nite sociolo{kipoimi i moàt da se odnesuvaat na nekoja sostojba, pro-ces, nastan, li~nost i sl. Voop{tuvaweto sekojpat barasoodvetna analiza (identifikacija, izdvojuvawe, spore-duvawe, diferencijacija i sl.) i sinteza (apstrahira-we, voop{tuvawe).

Bez voop{tenost te{ko moè da se zboruva i zakonkretnosta na znaewata, a posebno ne moè da se zbo-ruva za seriozni znaewa voop{to i posebno po sekoj nas-taven predmet, pa i vo nastavata po istorija. Voop{tu-vaweto e vo osnovata na formiraweto na poimite, a vo-op{tenosta na znaewata, vsu{nost, ukaùva na nivna-ta formiranost.

Analizata na pogre{nite odgovori na pra{awataza voop{tenosta na znaewata vo testovite po istorijase odnesuva na slednoto pra{awe:

Spored toa {to im prethodelo, {to e zaedni~-ko za Vienskiot kongres i za Berlinskiot kongres? (VoEvropa se vodele golemi vojni.)

So pregled na tabela 7 moè da se konstatira de-ka pri odgovoraweto na pra{awata so koi se proveru-va voop{tenosta na znaewata, u~enicite nai{le na po-sebni pote{kotii. Rezultati sli~ni na onie od tabela7, imame i na tabela 8, kade se pretstaveni rezultatite{to se odnesuvaat na odgovorite na pra{awata {to sepredmet na analizata {to sledi. Ovaa analiza treba daukaè vo {to e problemnosta, pote{kotijata na ova (ivakvi) pra{awe; {to e ona {to pove}eto u~enici voprimerokot ne moèle da go nadminat.


Br. nau~enici

1.

2.3.4.

5.

- Se pla{ele od pregolemo pro{iruvawe naFrancija vo Evropa.

- Bidej}i bile feudalni dràvi- Ne moèle da se osamostojat- Se pla{ele so osvojuvawe da ne ja izgubatavtonomijata.- Smetale deka nema da ima mir s# dodekaFrancija e na vlast. - Toa se koalicii. -Zo{to bile zainteresirani za nea. -Veruvale vo N. Bonaparta. - Sakale da jazazemat Francija.

11

7

32

Po 1: 10



48 2/2005

Tabela 7U~estvoto na odgovorite na pra{awataza voop{tenost na znaewata

– Kako od rezultatite na tabela 7, taka i od rezul-tatite na tabela 8, proizleguva deka za u~enicite odsedmo oddelenie poseben problem pretstavuvalo voop-{tuvaweto na faktite so koi raspolagaat. Imeno, te{-ko moè da se poveruva deka tie ne znaele deka so Vi-enskiot kongres zavr{uvaat vojnite {to vo Evropa givodel Napoleon (Francija) ili deka so Berlinskiotkongres zavr{uva Rusko-turskata vojna, so koj neposred-no e re{ena i sudbinata na Makedonija. Tokmu tie vojnise ona {to „im prethodelo“, ona zaedni~koto me|u ed-niot i drugiot kongres. U~enicite od sedmo oddeleniene uspeale da go voo~at, da go otkrijat, da go „najdat“toa zaedni~ko. Gledano od aspekt na nastavata, vakvo-to voo~uvawe ima golemo zna~ewe od aspekt na primen-livosta na znaewata: vakvi me|unarodni sobiri trebada se „o~ekuvaat“ po site pomali ili pogolemi vojni sokoi se sretnuvaat vo programite po istorija, kako i voìvotot.

Tabela 8Elementaren vid gre{ki na pra{awata za voop{tenost na znaewata

Ona na {to ukaùvaat oddelnite pogre{ni odgo-vori na ova pra{awe, toa e impresijata na u~enicitedeka na ovie sobiri nekoj e onepravdan (obi~no malitedràvi {to se borat za nezavisnost), deka golemitesili si gi zadovoluvale svoite interesi (vtoriot, tre-tiot i pettiot vid elementarni gre{ki) i sl. Iakovakvite konstatacii vo vrska so Berlinskiot kongresvo u~ebnikot se sretnuvaat na nekolku mesta, tie go pre-videle faktot deka se raboti i za Vienskiot kongres.Ovie odgovori ne se odnesuvaat na baraweto i ne go op-fatile celoto podra~je na zada~ata. Tie se odnesuvaatna posledicite samo na edniot kongres, na pri~inite{to gi motiviralo kongresite da gi svikaat, no nikakona ona {to so pra{aweto se bara: {to im prethodelo?



1 1,37 47 64,38 25 34,25 73 100,00


Br. nau~enici

1.2.

3.

4.

5.

6.

7.

- Proglasuvawe na nezavisni dràvi.- Sozdavawe ve{ta~ki dràvi.

- Ne se re{avale pra{awata na drugitedràvi, tuku samo na organizatorite.

- Se razgovaralo za avtonomija na zemjite podosmanlisko ropstvo.

- Donesuvale odluki samo od svoj interes.

- Dvata se za prekrojuvawe na kartite. - Kongre-site bile odràni poradi sostojbite na Balka-not. – Re{avale samo pra{awa na dràvitekoi im bile od interes.

- Spored podelbata na teritoriite. – Makedo-nija da ostane pod osmanliska vlast. – Dvata kon-gresi imale ista cel. (Osum razli~ni odgovo-ri.)

9

8

6

6

4

Po 2:6

Po 1:8



492/2005

KOMENTAR

Pogre{nite odgovori ukaùvaat tokmu na toa de-ka u~enicite raspolagaat so odreden broj fakti {to seodnesuvaat na frekventnosta na znaewata, no ~esto nemoàt tie fakti da gi iskoristat so odredena cel: sopogolema i, pred s#, „poinakva“ angaìranost vo proce-sot na u~eweto usvoenite fakti da gi iskoristat za dase usvojat znaewa so povisok kvalitet.

Takvoto „iskoristuvawe“ pretpostavuva koriste-we na soodvetni mislovni operacii (operator na zada-~ata), {to ovozmoùva povrzuvawe na faktite so koiu~enikot raspolaga. „Odredenata cel“ pretstavuvaatznaewata so dadena karakteristika, znaewata so povi-sok kvalitet.

Formiraweto i razvojot na tie mislovni opera-cii, formiraweto i razvojot na umeewata za nivno ko-ristewe vo u~eweto i usvojuvaweto znaewa so povisokkvalitet, bea celi na proektot „Osposobuvawe na u~e-nicite za samostojno u~ewe preku nastavata“.

Analizata na odgovorite na u~enicite vo sekojaprilika, posebno analizata na rezultatite vo testovitena znaewata, vo taa nasoka moè zna~itelno da prido-nese. Analizata prezentirana vo ovoj prilog e samoprimer za toa kako takvata analiza moè da se izvede.

ZAKLUÔK

1. Rezultatite vo izvr{enoto testirawe na znae-wata po istorija pokaàa deka u~enicite od sedmooddelenie vo tri osnovni u~ili{ta vo koi be{e sprove-den proektot „Osposobuvawe na u~enicite za samostoj-no u~ewe preku nastavata“, raspolagaat so pove}e fak-ti otkolku {to tie fakti moàt da gi iskoristat zausvojuvawe na znaewata so povisok kvalitet, pri {tona pra{awata so koi se proveruvaat oddelnite karakte-ristiki na znaewata pravat zna~itelen broj gre{ki ilina tie pra{awa ne davaat nikakov odgovor.

2. Analizata na pogre{nite odgovori pokaà:2.1. Pri odgovaraweto na pra{awata u~enicite

poa|aat od nekoi standardni, pretpostaveni odgovori{to vo znaewata se manifestiraat kako stereotipi

{to ne se odnesuvaat na baraweto na zada~ata. Vakviteodgovori pove}e pretstavuvaat impresija otkolku ana-liza na faktite so koi raspolagaat i nivno soodvetnopovrzuvawe.

2.2. êsto, pogre{nite odgovori se posledica nanedovolnata diferencijacija i konkretizacija na poimite{to se odnesuvaat na sodrìnite od istorijata.

2.3. Pri ~itaweto na pra{awata u~enicite pre-viduvaat termini {to go nosat baraweto na zada~ata(pra{aweto).

2.4. Vo celina, pogre{nite odgovori pokaàa dekau~enicite ne odat kon toa do baraniot odgovor da doj-dat preku koristewe na potrebnite mislovni operacii,za {to ~esto i ne se dovolno osposobeni.

3. Analizata na gre{kite vo znaewata na u~eni-cite nudi produktiven priod za sogleduvawe na vistin-skite pri~ini {to go ote`nuvaat usvojuvaweto na znae-wata voop{to i posebno vo usvojuvaweto na znaewataso povisok kvalitet.


50 2/2005

LITERATURA

1.Lerner, I. X.: (1978) Ka~estva znanij u~a[-ihsa. Kakimi ony dol`ny bytw, Moskva.

2. Stojanov, S.: (1997) Povrzuvaweto na nastavnitesodrìni i karakteristikite na znaewata. Vospitnikrstopati, 10 - 13, Skopje.

3. Stojanov, S.: (1998) Osposobuvawe na u~eniciteza samostojno u~ewe preku nastavata. Proekt za akciskoistraùvawe, Skopje.

4. Stojanov, S.: (1998) Osposobuvawe na u~eniciteza samostojno u~ewe preku nastavata. Separat za nasta-vata po istorija od petto do sedmo oddelenie, Skopje.

5. Stojanov, S.: (200 ) Metodolo{ki priod vo ana-lizata na gre{kite vo znaewata na u~enicite, Obrazov-ni refleksii, Skopje.

7.Fridman, L.M.: (1977) Logiko-psihologi~es-kij analiz [kolwnyh u~ebnyh zada~, Moskva.

8. Cvetanovska, S.; Pavleska, M.; Stefanovska, S.:(200) Analiza na pogre{nite odgovori vo testovitespored karakteristikite na znaewata po biologija,Obrazovni refleksii, Skopje.

Jadranka Maros - Karaka{eva, psiholog vo OU„Vera Ciriviri - Trena“ - Skopje

Tanka Spasovska, nastavnik vo OU „VeraCiriviri - Trena“ - Skopje

VOVED

Vo tradicionalnite formi na rabota u~enikote staven vo podredena uloga kako objekt koj znaewatagi prima gotovi. Vo sovremenite formi na rabota ulo-gata na u~enikot se menuva i toj se pretvora vo subjektkoj aktivno so sopstveni intelektualni napori go ot-kriva novoto i se steknuva so novi znaewa.

Grupnata forma na rabota na teìnski nivoa emnogu interesna za u~enicite. Vo nea se formiraathomogeni grupi sostaveni od u~enici so pribli`noizedna~eni sposobnosti. Zada~ite za sekoja grupa sporedteìnata se razli~ni vo zavisnost od sposobnostite iznaewata na u~enicite. Sekoja grupa dobiva diferenci-rani zada~i spored sposobnostite na u~enicite vo nea.

So diferencijacijata moè da se prodolì i po-natamu taka {to sekoj ~len od grupata da dobie posebnazada~a koja odgovara na negovite sposobnosti i nivo-to na znaewe. Ova e najsloèn model na diferenci-rawe na zada~ite vo grupata. Toj e najteòk za podgotov-ka i organizirawe na ~asot, no dava najdobri rezultati.

Obezbeduva visok stepen na individualizacija bidej}izada~ite za sekoj ~len od grupata odgovaraat na negovitesposobnosti, mo`nosti i nivoto na znaewe. Voda~ot nagrupata ima funkcija na koordinator koj bara od sekoj~len u~estvo vo zaedni~kiot izve{taj na grupata prikrajot na ~asot.

So diferenciranite zada~i mnogu pouspe{no seostvaruva celta na grupnata rabota. Podgotovkata nanastavnikot za grupna rabota so diferencirani zada~imora da bide temelna i kompleksna. Za da gi podgotvizada~ite za sekoja grupa i za sekoj poedinec, toj moradobro da ja poznava paralelkata i mo`nostite na sekoju~enik. Nastavniot materijal treba dobro da go prou~i,a zada~ite za sekoja grupa da gi diferencira sporedteìnata.

Vo prikazot {to sledi sekoja grupa dobiva poseb-ni zada~i, a site ~lenovi vo grupata rabotat na istitezada~i.

METODSKI PRIKAZ NA ÂSOT

Oddelenie: IIINastaven predmet: matematikaNastavna tema: Sobirawe i odzemawe do 1000

so preminNastavna edinica: Pismeno sobirawe i odzema-

we na tricifreni broevi


512/2005

INDIVIDUALIZACIJA NA NASTAVATA SODIFERENCIRAWE NA ZADAÎTE SPORED

TE@INATA(METODSKI PRIKAZ PO MATEMATIKA ZA TRETO ODDELENIE)

Kalina Stojanoska


52 2/2005

Tip na ~asot: povtoruvaweFormi na rabota: grupna, frontalna i individu-

alnaNastavni metodi: razgovor, rabota so tekstNastavni sredstva: nastavni liv~iwaObrazovni celi na ~asot: da gi pro{irat i prod-

labo~at svoite znaewa za pismenoto sobirawe i odzema-we na broevite do 1000 so premin (horizontalno i ver-tikalno), razbirawe, postavuvawe i re{avawe na tek-stualni zada~i.

Funkcionalni celi na ~asot: razvivawe na logi~-koto mislewe i pomneweto, koristewe na mislovniteoperacii (analiza, sinteza, generalizacija), jasnost,to~nost i logi~nost pri iskaùvaweto na matemati~-kite operacii.

Vospitni celi na ~asot: u~enicite da steknat do-verba vo sopstvenite mo`nosti i sposobnosti, da se pot-tikne sozdavaweto pozitivna slika za sebe, da se izgra-di pozitiven odnos i interes kon matematikata, da seizgradi podgotvenost za sorabotka vo grupata.

PRETHODNA PODGOTOVKA

– Site u~enici od paralelkata se rasporeduvaatvo homogeni grupi spored sopstvenite dotoga{ni posti-gawa po predmetot matematika.

– Trgnuvaj}i od maksimalniot broj na ~lenovi{to moè da go ima edna grupa (5 do 7 u~enici) i trgnu-vaj}i od goleminata na paralelkata (25 do 35 u~enici)se formiraat paralelni homogeni grupi.

– Podgotovka na: nastavno liv~e za matemati~kozagrevawe, nastavno liv~e od zabavna matematika inastavni liv~iwa na tri teìnski nivoa za diferen-cirana rabota, od koi prvoto teìnsko nivo e najnisko,a tretoto najvisoko.

– Sekoja od grupite dobiva zada~a do po~etokot nanaredniot ~as po matematika da izbere voda~ na grupata.

ARTIKULACIJA NA ÂSOT

Voveden delU~enicite spored dogovorot za ovoj ~as sedat vo

prethodno formiranite grupi. Vo ovoj del od ~asotnajprvo se vodi kratok razgovor: za zadolènijata nasekoja od grupite i na sekoj poedinec vo grupata, za za-da~ite {to treba da se re{at i na krajot za na~inot naprezentacijata na re{enijata na zada~ite.

Nastavnikot, isto taka, na u~enicite im ja soop-{tuva dinamikata za rabota na ~asot, t.e. im soop{tuvakolku minuti od ~asot se nameneti za matemati~ko za-grevawe na u~enicite, za grupnata forma na rabota-re-{avaweto na zada~ite, a kolku minuti za prezentacija-ta na re{enijata na zada~ite.

Vo prodolènie sekoj u~enik dobiva nastavnoliv~e nameneto za matemati~ko zagrevawe. Tie rabo-tat individualno. Vremenskiot period za re{avawe ekratok, a potoa po pat na dijalog nastavnikot gi dobivato~nite re{enija na zada~ite.

Glaven delVo ovoj del od ~asot sekoja grupa dobiva diferen-

cirani nastavni liv~iwa vo zavisnost od toa na koe te-ìnsko nivo, spored procenata na nastavnikot, pripa-|aat grupite. Sekoj ~len od grupata dobiva nastavno liv-~e i preminuva na tivka rabota. ̂ lenovite na grupitesamostojno rabotat na re{avaweto na zada~ite od nas-tavnoto liv~e vo u~ili{nata tetratka. Pritoa moàtme|usebno da si pomagaat i da se dogovaraat za postapki-te pri re{avaweto na sekoja zada~a.

Dodeka u~enicite rabotat na postavenite zada~i,nastavnikot ja nadgleduva rabotata na sekoja grupa i sodopolnitelni upatstva pomaga onamu kade {to imapotreba. Otkako nastavnikot }e konstatira deka vreme-to za re{avawe na zada~ite isteklo, od voda~ite nagrupite bara postapkata na re{avaweto na sekoja zada~ada ja objasnat preku prezentacijata na tablata. Dokolkupostoi paralelna grupa so isto teìnsko nivo na onaa{to prezentira, nejzinata zada~a se sostoi vo toa {to:}e gi poprava napravenite gre{ki vo re{avaweto na


532/2005

zada~ite, }e dopolnuva ne{to {to e propu{teno ili}e predlaga poinakov priod vo re{avaweto na zada~ata.

Grupite koi porano gi re{ile zada~ite za da goispolnat preostanatoto vreme dobivaat dopolnitelninastavni liv~iwa od zanimliva matematika. Sekoj ~lenod grupite re{ava po edna zada~a od ova liv~e so {tootkrivaat koj poznat zbor se krie zad to~noto re{enie.

Zavr{en del

Po zavr{uvaweto na prezentacijata na re{enija-ta na zada~ite od nastavnite liv~iwa, so u~enicite sevodi razgovor za to~nosta na postapkite vo re{avawe-to na zada~ite, se voop{tuva i se vr{i sistematizacijana realiziraniot nastaven materijal.

Potoa rabotata se analizira i grupite koi najdob-ro ja izvr{ile zada~ata se pofaluvaat, a drugite se oh-rabruvaat vo idnina da postignuvaat podobri rezultatipritoa ukaùvaj}i im na napravenite propusti.

Nastavno liv~e: MATEMATI^KO ZAGREVAWE

363 + 457 553 + 267

638 - 243 941 - 273

Nastavno liv~e 1 (prvo teìnsko nivo)

1. Presmetaj:a) 234 b) 829

+ 386 – 645

2) Brojot 14 zgolemi go za razlikata na broevite576 i 254.

3) Vlado pro~ital dve knigi. Ednata kniga imala186 stranici, a drugata 256 stranici. Kolku stranicivkupno pro~ital Vlado?

Nastavno liv~e 2 (vtoro teìnsko nivo)

Presmetaj:a) 692 + 276 =b) 804 - 137 =

2) Vo edna prodavnica imalo 417 litri maslo. Odniv se prodadeni 232 litri. Kolku litri maslo ostanaleza prodavawe?

3) Milka ~itala kniga od 495 stranici. Minatatasedmica pro~itala 138 stranici, a ovaa sedmica 257.U{te kolku stranici $ ostanale za ~itawe na Milka?

Nastavno liv~e 3 (treto teìnsko nivo)

Presmetaj:

a) (842 - 534) + 296 =b) 934 - (460 - 281) =

2) Vo edna prodavnica za leb od vkupno 854 kgpretpladne se prodadeni 354 kg, a popladne 479 kg.Kolku kilogrami leb ostanale neprodadeni?

3) Vo edna fabrika vo prvata smena rabotele 385rabotnici, a vo vtorata 69 rabotnici pove}e. Kolkurabotnici rabotele vo dvete smeni zaedno?

Nastavno liv~e: ZANIMLIVA MATEMATIKA

Upatstvo za rabota: Sekoj ~len od grupata re{avapo edna zada~a. To~noto re{enie go vnesuva vo prazniotpravoagolnik. Potoa poglednuva vo klu~ot za otkriva-we na bukvata i otkriva koja bukva se krie nad dobie-noto re{enie. Taa bukva ja pi{uva do pravoagolnikotso negovoto re{enie. Koga site zada~i }e gi re{ite,vertikalno dobivate poznat zbor.

268 + 132=

326 + 274=

123 - 377 =

900 -180 =

1000 -140 =

700 - 320 =

REZIME

Koga grupnata forma na rabota se realizira pre-ku diferencirawe na nastavata, nastavnite ~asovi sta-nuvaat mnogu interesni za u~enicite. Trudot pretsta-vuva prikaz na takva rabota vo treto oddelenie popredmetot matematika. Toa od nastavnikot bara temel-na i kompleksna podgotovka, no i dobro poznavawe naparalelkata, t.e. sposobnostite na u~enicite.

LITERATURA

1. Vilotijevi} M., Didaktika, Nau~na kwiga,Beograd, 1999.

2. \or|evi} J., Savremena nastava, organizacija ioblici, Nau~na kwiga, Beograd, 1981.

3. Mandi} P., Inovacije u nastavi, IGKRO OOURZavod za u~enike, Sarajevo, 1980.

4. Stevanovi} M., Grupni oblik rada u na{oj sa-vremenoj {koli, De~je novine, Gorwi Milanovac, 1981.

5. Stevanovi} M., Inovacije u nastavnoj praksi,Prosvetni pregled, Beograd, 1982.

6. Stevanovi} M., Muradbegovi} A. Didakti~keinovacije u teoriji i praksi, Dnevnik, Novi Sad, 1990.

Obrazovni refleksii

2/200554

Od praktikata

T P E R O L

380 400 860 600 500 720

Klu~

Kalina Stojanoska, nastavnik vo OU „KireGavriloski“ - Prilep


552/2005

Zada~a na srednite stru~ni u~ili{ta e na stopan-stvoto da mu ponudat osposobeni mladi stru~ni kadrikoi bez dopolnitelna obuka }e moàt vedna{ da sevklu~at vo site proizvodni i uslu`ni stopanski dejnos-ti vo dràvata. Ovie kadri treba da se odlikuvaat sovisoko nivo na usvoenost na stru~ni znaewa i ve{tini,kako i so sposobnost za ponatamo{no samostojno uso-vr{uvawe preku sledewe i usvojuvawe na najnovitedostigawa vo domenot na profesijata za koja se oprede-lile. Objektivno ocenuvawe na nivnata stru~na ospo-sobenost e vozmo`no samo so koristewe na standardi-zirani kriteriumi sostaveni od merlivi pokazateli.So nivnata primena moè sosema to~no da se opredelistepenot na kvalitetot i stru~nosta na sekoj u~enik.Takvite kriteriumi treba da se koristat i za ocenuva-we na u~enicite vo tekot na nivnoto {koluvawe, oso-beno zatoa {to poradi pogre{no dadena ocenka u~eni-kot moè vo celost da go izgubi interesot za u~ewe. Za-toa eden od klu~nite segmenti vo nastavnata praktikae ocenuvaweto na u~eni~kite znaewa.

Od aspekt na profesor po prakti~na nastava zazanimawata od elektrotehni~ka struka problemot zastandardizirano ocenuvawe go tretiram vo odnos na

ocenuvaweto po predmetot prakti~na nastava za profi-lot elektrotehni~ar za elektronika i telekomunikacii.

Dosega kaj nas ne e objaven standardiziran krite-rium za ocenuvawe po predmetot prakti~na nastava zaprofilot elektrotehni~ar za elektronika i telekomu-nikacii. Kako predmeten profesor mo{ne brzo sfa-tiv deka ocenuvaweto na u~eni~kite znaewa i ve{tinie edna od najte{kite i najodgovornite profesionalnizada~i. Zatoa golem del od mojata rabota e posvetenatokmu na ovoj segment vo obrazovniot proces. Pove}e-godi{nata rabota na ova pole me dovede do sozdavawena kriteriumi koi vo obrazovnite krugovi se poznatikako merlivi kriteriumi za ocenuvawe. So primena natakvite kriteriumi pri formirawe na ocenkite nau~enicite, maksimalno e onevozmoèn subjektivizmotna profesorot, vlijanieto na li~nite ~uvstva i okoli-nata. U~enicite gi zapoznavam so kriteriumite za oce-nuvawe na po~etokot na sekoja tema i za sekoja ve`baposebno. Spored projavenata aktivnost, tekot i rezulta-tite od ve`bata, u~enicite i samite moàt da ja odredatocenkata {to }e ja dobijat. Toa ovozmoùva efektivnoda se koristi vremeto na ~asovite po prakti~na nastavaza diskusii koi se odnesuvaat na profesionalniteproblemi povrzani so realizacijata na tekovnatave`ba.

Koristeweto na standardiziran odnapred poznatkriterium za ocenuvawe, vo odnos na u~eniciteobezbeduva nekolku zna~ajni pozitivni efekti:

MERLIVI KRITERIUMI ZA OCENUVAWE PONASTAVNIOT PREDMET PRAKTI^NA NASTAVA ZA

PROFILOT ELEKTROTEHNIÂR ZA ELEKTRONIKA ITELEKOMUNIKACII

- STANDARDIZIRANO OCENUVAWE -

Mare Milanova


56 2/2005

• pozitivno vlijae na odnosot na u~enicite konrabotata i ocenuvaweto - ja podobruva rabotnata atmos-fera i motivacijata;

• zna~itelno ja namaluva „tremata“ kaj u~eniciteza vreme na ocenuvaweto so {to go olesnuva postiga-weto visoki rezultati;

• kaj u~enicite razviva ~uvstvo za kvalitet istandardi, odnosno sozdava navika za nivno po~ituva-we i primena vo mernite postapki za odreduvawe na kva-litetot na elektronskite kola i uredi;

• razviva ~uvstvo za realna procena na postig-natite rezultati, t.e. razviva kriti~nost i samokri-ti~nost kaj u~enicite, so {to samoocenuvaweto nau~enicite kako edna od mo`nite formi na ocenuvawestanuva lesno primenlivo;

• se steknuvaat zdravi rabotni naviki i rabotnadisciplina; takva rabotna navika e, na primer, po~itu-vaweto na vremenskite rokovi za realizacija na zadade-na proektna zada~a;

• gi naviknuva u~enicite na kontinuirana profe-sionalna aktivnost za vreme na ~asovite po prakti~nanastava, so cel postavenite zada~i da se izvr{at sonajvisok kvalitet, a so toa raste nivnata efikasnostvo realizacijata na postavenite zada~i;

• kvalitativno ja podobruva komunikacijata i od-nosite na relacijata profesor-u~enik i u~enik-u~enik.

Soznanijata dobieni na seminarot za obuka nanastavnicite za sovremenite metodi vo nastavata, odr-àn vo Magdeburg - Germanija, bea samo potvrda dekaovoj na~in na ocenuvawe i ovie kriteriumi se mnogubliski, re~isi identi~ni so onie na na{ite germans-ki i evropski kolegi. Ovoj na~in na ocenuvawe go pri-fatija i go primenuvaat i moite kolegi po prakti~nanastava vo u~ili{teto kade {to rabotam, a naide naodobruvawe i kaj kolegite od drugite u~ili{ta vo Re-publika Makedonija. Tie go zapoznaa i primenija ovojna~in na ocenuvawe kako ~lenovi na komisijata za vre-dnuvawe na rezultatite na natprevaruva~ite vo profi-lot elektrotehni~ar-elektroni~ar na XXII dràvennatprevar na Republika Makedonija. Najgolem vpe~atokim ostavi definiranosta na kriteriumite za ocenu-

vawe, kako i ednakvosta na uslovite za rabota i ocenuva-we na natprevaruva~ite.

Standardiziranite kriteriumi za ocenuvawe napostigawata na u~enicite se formiraat vrz osnova naaktivnostite koi se izveduvaat za vreme na ~asovite poprakti~na nastava. Za da se sogleda jasno i vo celostnivnata sodrìna i primena, kratko }e se zadràm naredosledot i opisot na spomenatite aktivnosti.

1. Najnapred se izveduva teoretska podgotovkana u~enicite za ve`bata koja treba da sledi. Podgotov-kata se izveduva niz diskusija po odnapred podgotvenplan od strana na profesorot, a vo nea u~estvuvaat iprofesorot i u~enicite. Ovde, kako pojdovna to~ka, sekoristat prethodno steknatite znaewa na u~enicite podrugite stru~no-teoretski predmeti, a potoa se vr{inivna nadgradba so teorija svojstvena i bitna samo zaprakti~nata nastava. Od osobeno golema va`nost e dase povrze teorijata so prakti~nata ve`ba i da mu se uka-è na u~enikot zo{to, kako i kade teoretskite znaewa}e gi iskoristi za proektirawe i/ili izrabotka i ispi-tuvawe na elektronski kola so maksimalen kvalitet.

2. Potoa sledi demonstracija (presmetka ili me-rewe) od strana na profesorot i/ili nekoj u~enik. Zadel od ve`bite koristime i kompjuterska simulacijavo programot Electronics Workbench.

3. Vo slednata etapa, u~enicite podeleni vo pa-rovi ili grupi rabotat podgotvitelna ve`ba. Sitenejasnotii i problemi vo vrska so ve`bata gi re{avaattimski. Pritoa moàt da ja koristat seta raspoloìvaliteratura, katalozi, kompjuter, alati i merna opre-ma. Ako ima potreba, vo realizacijata na ve`bata sevklu~uva i profesorot.

4. Vo poslednata faza, sekoj u~enik individual-no dobiva i izrabotuva ve`ba za ocenka. Ovaa ve`ba muovozmoùva na profesorot da sogleda so kakov kvalitetse usvoenite znaewa i ve{tini individualno kaj sekoju~enik. Ako vo nekoj del na ve`bata u~enikot pokaèneznaewe, profesorot go realizira samo toj del davaj}imu so toa mo`nost na u~enikot da pokaè {to s# nau~il.So takviot priod mu se ovozmoùva na u~enikot da u~iduri i za vreme na ocenuvaweto, a sekako }e mu bide


572/2005

od golema pomo{ dokolku treba da se javi za popravawena ocenkata.

Vredno e da se spomene i toa deka na ~asovite poprakti~na nastava, vo koj bilo del od ~asot, vo koja bilofaza od teoretskata podgotovka ili ve`bata, u~enikotmoè da pobara i da dobie objasnuvawe za s# {to mu enejasno. Ako se javi nezadovolstvo od postignatiterezultati, toga{ na u~enikot mu se dava mo`nost da japopravi bodovnata sostojba so povtoruvawe na prakti~-nata ve`ba kompletno ili vo delot kade {to izgubilnajmnogu poeni. Edinstveno nepromenlivi ostanuvaatpoenite za projavenata aktivnost. Logi~no e, so obyirna na~inot na rabota i ocenuvawe vo prakti~nata nasta-va, deka mo`nost za popravawe na godi{nata ocenka mo-è da mu se pruì samo na u~enik koj toa moè da gopostigne so popravawe na samo edna i toa najniskatadobiena rabotna ocenka.

Zna~i, vo ocenuvaweto po nastavniot predmetprakti~na nastava se koristi bodoven sistem vo kojmaksimalniot broj na osvoeni poeni e 100. Na toj na~insekoja ocenka moè da ima 15 skalila. Ovoj fakt imapresudno vlijanie vrz preciznoto oformuvawe na polu-godi{nite i godi{nite ocenki, osobeno vo slu~ai kade{to dobienite rabotni ocenki se razli~ni. Sporedsite pedago{ki pravila za ocenuvawe, pri ocenuvawetose zema predvid celokupnata rabota i odnesuvawe na u~e-nikot, od momentot koga }e vleze vo laboratorijata poprakti~na nastava pa s# do nejzinoto napu{tawe, kakoi uspe{nosta vo realizacijata na prakti~nata zada~a.Zatoa ovie 100 poeni se raspredeleni vaka:

100MAX = 30 AKT + 50 B + 20 E

kade {to so indeks AKT e ozna~ena aktivnostana u~enikot, so indeks V se ozna~eni poenite za prak-ti~nata ve`ba, a so E - poenite za elaboratot.

Ako, pak, temata e prete`no teoretska, toga{voveduvame i kratok test na znaewa. Vo toj slu~ajraspredelbata na poenite e:

100MAX = 30 A + 10 E + 10 T + 50 B

kade {to so indeks T - se ozna~eni poenite odtestot. Vakvata raspredelba na poenite za elaborati test e opravdana, bidej}i testot sodrì kratki teoret-ski pra{awa ili zada~i kakvi {to se i del od pra{a-wata vo elaboratot.

Site komponenti na bodovniot sistem podetal-no se objasneti ponatamu vo tekstot {to sledi.

Gradacijata na poeni za formirawe na ocenkitese objavuva na po~etokot na sekoja u~ebna godina. Taae ista vo site nastavni godini vo koi e zastapena prak-ti~nata nastava, a glasi vaka:

(0 45) . . . . . . . . . . Nedovolen (1)(46 60) . . . . . . . . . Dovolen (2)(61 75) . . . . . . . . . Dobar (3)(76 90) . . . . . . . . . Mnogu dobar (4) (91 100) . . . . . . . . Odli~en (5)

Neophoden uslov za dobivawe pozitivna ocenkae uredot (koloto) da raboti, nezavisno od toa so ka-kov kvalitet raboti i kakov e kvalitetot naizrabotkata. Potrebno e da se po~ituva ova pravilo,bidej}i minimalnite 45 poeni potrebni za dobivawepozitivna ocenka moè lesno da se dobijat i so konti-nuirano aktivno prisustvo na ~as (30 poeni), napi{aniodgovori na prvite dve ili tri pra{awa od elabora-tot (od 5 do 10 poeni) i izraboten sklop koj ne funkci-onira (od 5 do 10 poeni).

No samo vaka, formiraweto na ocenkata e nedo-volno precizno definirano. Za da se stekne celosnapretstava za ovoj standardiziran na~in na vrednuvawena u~eni~kite znaewa, }e se zadràm na edna konkret-na ve`ba od II godina, a toa neka bide, na primer, ve`-bata Proektirawe, izrabotka i ispituvawe na naso-~uva~i od temata Izvori za napojuvawe. Raspredelbatana poenite izgleda vaka:

100MAX = 30 AKT. + 50 B + 20 E

50V = 10 PPK+LEMEWE + 10 POVRZUVAWE NA MERNO KOLO + 10 MEREWE NA Uiz

+ 10 MEREWE NA Iiz + 10 MEREWE NA Ubr


58 2/2005

OBRAZLO@ENIE

100MAX = 30 AKT . + 50 B + 20 E

1. Aktivnost max 30 poeni

Poenite za aktivnost se opredeluvaat vrz osno-va na celokupnoto angaìrawe, uspe{nosta i odnesu-vaweto na u~enikot za celo vreme dodeka se rabotiodredena tema i na nea soodvetnata ve`ba (ve`bi).Site ovie elementi redovno se beleàt so znak (+) ili(-). Vkupniot broj na poeni podelen na vkupniot brojna znaci pokaùva kolkava e vrednosta na sekoe znak~evo poeni. Ako toj broj na poeni go pomnoìte so bro-jot na (+) znak~iwa, toga{ lesno se dobiva kolku poeniod 30 MAH vredi aktivnosta {to ja projavil u~enikot votoj period. Ili podetalno toa bi izgledalo vaka:

+/ - prisustvo (otsustvo) +/ - napi{an (nenapi{an) elaborat +/- izrabotena (neizrabotena) ve`ba - probna i za

ocenka+/- u~estvo vo diskusija+/- disciplina, poto~no odnesuvaweto na u~enikot

(vo laboratorijata po prakti~na nastava) za vreme nave`bite kon: rabotata, opremata, vrabotenite (profe-sorot po prakti~na nastava), sou~enicite

+/- po~ituvawe i primena na HTZ - merkite narabotnoto mesto.

Bidej}i prakti~nata nastava se realiziraedna{ nedelno vo blok od nekolku nastavni ~asa (4~asa vo vtora godina, 6 ~asa vo treta godina i 5 ~asa vo~etvrta godina), jasno e deka edna{ sedmi~no u~enikotmoè samo vo pogled na aktivnosta da bide ocenet sonajmalku 5 znak~iwa. So ova se postignuva kontinu-itet vo procesot na sledewe i ocenuvawe na posti-gawata na u~enicite.

2. Elaborat max 20 poeni

Elaboratot e pismen dokument za prakti~natave`ba, forma na rabota vo prakti~nata nastava so kojau~enicite se osposobuvaat za izrabotka na tehni~kadokumentacija za eden proizvod, kako i da go prezenti-raat na hartija celiot tek na ve`bata. Pri izrabotkana elaboratot u~enikot moè da koristi najrazli~natehni~ka literatura po~nuvaj}i od skriptite i prira~-nicite po prakti~na nastava, potoa katalozi za elek-tronskite elementi i komponenti, kompjuter i specijal-ni programi za elektronika (Electronics Workbench, Proteli drugi). Vo elaboratot od u~enikot se bara:

• da gi izvr{i neophodnite presmetki za odreduva-we na vrednosta na elementite {to go so~inuvaat koloto;

• da ja poznava elektri~nata {ema i principot narabota na koloto koe go proektira;

• da go poznava i da umee da go opi{e procesot zaizrabotka na pe~atenoto kolo, preku planirawe narasporedot na elementite i dizajnirawe na vodovitena PPK (preku crtawe na monta`na {ema i dizajn navodovi na PPK);

• da izgotvuva specifikacija za materijalotpotreben za izrabotka na koloto (ovaa zada~a go ospo-sobuva u~enikot da planira {to s# mu e potrebno i vokolkava koli~ina za da izraboti eden proizvod, a {toe bitno pri formiraweto na cenata na proizvodot);

• da gi opi{uva, {to zna~i da gi poznava za da umeeda gi primeni standardiziranite merni postapki zautvrduvawe na ispravnosta i kvalitetot na izrabote-niot ured;

• da umee da crta grafici koristej}i razli~niraspredelbi na oskite (linearna, logaritamska, polar-na);

• da umee da gi „~ita“ i koristi graficite zaodreduvawe na nekoi tehni~ki karakteristiki na elek-tronskite uredi, kola i elementi;

• to~no da gi zapi{uva, tolkuva i obrabotuva re-zultatite od izvr{enite merewa;

• da pravi procena na kvalitetot na izrabotenotokolo (ured) vrz osnova na sporedba me|u teoretskite (pres-


592/2005

metanite ili zadadenite) i realnite, prakti~no dobieni-te vrednosti na tehni~kite parametri na koloto.

Zna~i, preku elaborirawe na prakti~nata zada~au~enikot se steknuva so tehni~ka pismenost.

Poenite za elaboratot za razli~ni ve`bi razli~-no se raspredeluvaat vo zavisnost od brojot, teìnatai sloènosta na postavenite zada~i. Za konkretnoizbraniot primer, za eden u~enik, zada~ite na elabora-tot za proektirawe, izrabotka i ispituvawe na naso-~uva~ izgledaat vaka (podatocite ozna~eni so crvenaboja se razli~ni za sekoj u~enik):

PRAKTI^NA VE@BA BR. 4

PROEKTIRAWE, IZRABOTKA I ISPITUVAWENA NASOÛVAÎ

Zada~i:

1. Da se proektira naso~uva~ za U = 7 V, I = 70 mAi i za nego:

a) da se nacrta elektri~na {ema i da se opi{eprincipot na rabota;

b) da se odredat elementite vo koloto;v) da se odredat teoretskite karakteristiki na

koloto (da se presmeta U2, I2 i s# drugo za standardnavrednost na S, UBR ako e zadadeno ili obratno i sl.) ida se zapi{at vo tabela.

2. Da se nacrta monta`na {ema, dizajn na PPK ida se opi{e nakratko postapkata za izrabotka nanaso~uva~ot.

3. Da se opi{e postapkata za proverka na is-pravnosta na naso~uva~ot i da se proveri negova-ta ispravnost.

4. Da se nacrta merna blok-{ema i da se opi{atpostapkite za merewe na tehni~kite karakteristikina naso~uva~ot: Uo, U, I, UBR.

5. Da se nacrta na milimetarska hartija izgledotna oscilogramot na UBR.

6. Da se izmerat karakteristikite na izrabote-niot naso~uva~, a rezultatite da se vnesat vo tabela.

7. Da se dade komentar za tekot i rezultatite odve`bata.

20-te poeni za izrabotka na elaboratot seraspredeleni vaka:

Vo zavisnost od kvalitetot i kvantitetot na iz-vr{enite zada~i, se dobiva soodveten broj na poeni. Tiepoeni vleguvaat vo vkupniot broj na osvoeni poeni iso toa vlijaat na broj~anata ocenka so koja se ocenuvaatpostigawata na u~enicite.

123.0

Vrednost

Veli~ina

Teoretskavrednost

Izmerenavrednost GR [%]

UO [V]

U[V]

I [mA, A]

UBR [V]

u

Zada~a 1 2 3 4 5 6 7Estetika Vkupno

a b v

Poeni 2 2 1 2 2 4 1 2 2 2 20


60 2/2005

3. Prakti~na ve`ba

Prakti~nite ve`bi se sostojat od izrabotka iispituvawe na razli~ni elektronski kola. Bidej}isekoe elektronsko kolo ima razli~ni tehni~ki karakte-ristiki, jasno e deka za nivnoto ispituvawe se koris-tat razli~ni merewa i merni postapki. Tokmu zatoa ine e mo`no da se dade eden edinstven model za ocenuva-we na prakti~nite ve`bi. Zatoa za ilustracija na stan-dardiziraniot model na ocenuvawe e izbrana edna odpove}eto ve`bi koja u~enicite od obrazovniot pro-fil elektrotehni~ar za elektronika i telekomunika-cii (porane{en elektrotehni~ar elektroni~ar) ja ra-botat vo poslednoto trimese~je od vtora godina.

Dokolku nema dovolno vreme da se raboti i pod-gotvitelna ve`ba i ve`ba za ocenka, toga{ po ovojkriterium se ocenuva uspe{nosta na u~enikot vo pri-mena na novosteknatite znaewa i ve{tini spored istitebodovni kriteriumi.

Poenite za prakti~nata ve`ba se raspredelenivaka:

50V = 10 PPK I LEMEWE + 10 POVRZUVAWE NA MERNO KOLO +10MEREWE NA Uiz + 10 MEREWE NA Iiz + 10 MEREWE NA Ubr

Pritoa, maksimalen broj za merewata se dobivasamo ako mernite postapki se izvr{eni to~no i akodobienite rezultati ne otstapuvaat pove}e od 10%od teoretskite. Vo sprotivno, kolku e pogolemo otstapu-vaweto na rezultatite od nivnite teoretski vrednos-ti tolku pomal e brojot na osvoenite poeni. Za sekoemerewe, polovina od poenite se za to~nosta na merna-ta postapka, a polovina za to~nosta na dobienite rezul-tati.

Za da moàm bez problem i zabuna da gi zapi{u-vam rezultatite od aktivnosta na u~enicite i od tekov-noto ocenuvawe, koristam odnapred podgotveni tabelikoi se prisposobeni kon kriteriumite za tekovnatave`ba. Nivniot izgled se dadeni na str. 61 i 62.

NAMESTO ZAKLUÔK

Iako navidum glomazen, ovoj na~in na formi-rawe na ocenkite po predmetot prakti~na nastava emo{ne lesno primenliv i objektiven. Se sostoi samood merlivi pokazateli za aktivnosta, uspe{nosta itehni~kata pismenost na u~enicite.

Se nadevam deka prilogov }e im pomogne na mnogu-mina, pred s# na mladite kolegi za uspe{no da se spra-vat so ovoj odgovoren segment od prosvetnata dejnost.


612/2005

PRESMETKA, IZRABOTKA I ISPITUVAWE NA NASOÛVAÎIV-to trimese~je 2003 god.

II3Prezime i ime PPK I

lemewePovrzuvawe

vo merno kolo - 10UIZ

10

IIZ

10

UBR

10

Vkupno50

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.


62 2/2005

Mare Milanova, DSU PTT i èlezni~kisoobra}aj „Vlado Tasevski“ - Skopje

InformaciiObrazovni refleksii

632/2005

Fehim Huskovi} – Magi~na prikazna, 2003/ 60 h 73


652/2005

Pravoto na u~ewe spored Op{tata deklaracija za~ovekovi prava na Obedinetite nacii e edno od temelni-te ~ovekovi prava. Zatoa moè da se kaè deka obrazo-vanieto ne e generaciska privilegija i monopol samona mladite. Sekoja demokratska dràva mora da obezbe-di ednakov pristap do obrazovanie na site. Obrazova-nieto i u~eweto se celoìvoten i doìvoten proces.

Obrazovanieto na vozrasnite e klu~en instru-ment za socijalna transformacija na op{testvoto,klu~na sila na demokratizacijata i razvojot na gra|an-skoto op{testvo, osnoven element na ekonomskiot raz-voj, mobilnost na rabotnata sila, sredstvo za integra-cija vo me|unarodnite ekonomski tekovi.

Na{ata dràva ima pove}edecenisko institucio-nalno obrazovanie na vozrasnite, koe re~isi sekoga{se nao|a{e na marginite na op{testvoto. Vo na{iotvospitno-obrazoven sistem imame postojani inovira-wa, reinovirawa, revidirawe na nastavnite planovi iprogrami so cel da obezbedime pokvalitetno obrazova-nie i negova kompatibilnost so evropskite obrazovnisistemi. No, toa paralelno ne se slu~uva{e i vo obrazo-vanieto na vozrasnite.

Vo poslednive tri decenii vo Republika Makedo-nija osnovnoto obrazovanie na vozrasnite se ostvaruvaspored Nastaven plan i programi izgotveni vo 1977godina, a revidirani vo 1990 godina. Ovie programskidokumenti vo odnos na celite, zada~ite, organizaciska-ta strukturiranost na podra~jata i sodrìnskata zas-tapenost na nastavnite predmeti ne soodvetstvuvaat nanovite op{testveno-ekonomski i socijalni uslovi naRepublika Makedonija i novite evropski trendovi.

Postoe~kiot nastaven plan e edinstven za site po-setiteli nad 15- godi{na vozrast. Toj ne e dovolno pri-lagoden na psiho-socijalnite osobenosti na vozrasni-ot, negovoto ìvotno i rabotno iskustvo, spored koivozrasniot ~ovek se izedna~uva so deteto pri {to nese zadovoluvaat negovite osnovni obrazovni potrebi.Treba da se ima vo vid deka vozrasniot ~ovek za razlikaod adolescentite e preokupiran so brojni ìvotniproblemi, poseduva opredeleno ̀ ivotno i rabotno is-kustvo, rabotno e angaìran, ima semejni obvrski, amotiviranosta za u~ewe e na nisko nivo. Vozrasniotposetitel ima potreba steknatite znaewa, ve{tini isposobnosti vedna{ da gi primeni vo realnosta, sa-mostojno da u~estvuva vo izborot na sodrìnite koi sa-ka da gi usvoi so cel da gi zadovoli svoite duhovni, op-{testveni, kulturni, intelektualni i materijalnipotrebi.

Imaj}i gi predvid site slabosti i nedostatoci vonastavniot plan i programite, Biroto za razvoj na ob-razovanieto izgotvi nova Koncepcija za osnovnoto ob-

Roza Peru{oska

NOVA KONCEPCIJA ZA OSNOVNOOBRAZOVANIE NA VOZRASNITE

Informacii Obrazovni refleksii

66 2/2005

razovanie na vozrasnite koja se temeli vrz opredelbitesodràni vo Ustavot na Republika Makedonija, Zakonotza osnovno obrazovanie, programskata struktura na os-novnoto obrazovanie, analizite za razvojot na osnovno-to obrazovanie na vozrasnite vo Republika Makedonija.Pri negovoto koncipirawe po~ituvani se re{enijataza obrazovanieto na vozrasnite i tendenciite od mnoguzemji vo Evropa. Vo izminatiov period obrazovanietona vozrasnite se sveduva{e samo na eliminirawe ilinamaluvawe na nepismenosta i drugite obrazovni defi-citi nastanati vo mladosta.

So novata Koncepcija se pro{iruvaat funkciitena osnovnoto obrazovanie na vozrasnite kako {to se:

– temelno osposobuvawe na vozrasnite (opisme-nuvawe i dooformuvawe na osnovnoto obrazovanie) isteknuvawe na profesionalni kvalifikacii (prvozanimawe);

– prilagoduvawe na vozrasniot kon novite barawana ìvotot;

– postepeno zbogatuvawe na tvore~kite sposob-nosti na vozrasniot i negoviot duhoven svet;

– individualno napreduvawe na vozrasniot kakovo li~niot taka i vo op{testveniot ̀ ivot i steknuva-we podobar status vo semejstvoto i zaednicata;

– steknuvawe novi znaewa, ve{tini, vrednosti,stavovi, naviki za uspe{no soo~uvawe so novite barawakoi se rezultat na nau~niot, tehnolo{kiot, op{testve-niot, politi~kiot i kulturniot razvoj.

Osnovnite principi vrz koi se zasnova novataKoncepcija se: zadolìtelnost na osnovnoto obrazova-nie na vozrasnite; besplatno kvalitetno osnovno obra-zovanie i vospitanie, ednakvost i demokrati~nost,odnosno obrazovanieto e fudamentalno ~ovekovo pravoi osnova za ostvaruvawe na site drugi li~ni i socijalniprava, steknuvawe na prakti~ni znaewa i nivna brzaprimena vo sekojdnevniot ìvot ili osposobuvawe naposetitelite samostojno da doa|aat do potrebnite iz-vori na informacii, podatoci ili na~ini na re{avawena problemite. Sekoj vozrasen posetitel dobrovolnose vklu~uva vo osnovnoto obrazovanie na vozrasnite isekoga{ moè da prodolì onamu kade {to zastanal sosvoeto obrazovanie.

So novata Koncepcija se nudat tri modeli na nas-tavni planovi: dva za redovnata nastava i eden za podgot-vitelnata. Prviot model na nastaven plan e za adoles-centi od 15 do 24-godi{na vozrast za redovnata nastava.Ovoj model na nastaven plan po svojata strukturiranoste najblizok do nastavniot plan za redovnoto zadolì-telno osnovno obrazovanie na mladite. Negovata poseb-nost se sostoi vo vremetraeweto. Osnovnoto obrazova-nie na mladite trae osum u~ebni godini, a kaj adolescen-tite od 15 do 24 godini i vozrasnite posetiteli nad 24godini trae ~etiri obrazovni godini, odnosno za ednau~ebna godina se zavr{uvaat dve oddelenija (obrazovniciklusi) ili sekoj obrazoven ciklus trae 18 rabotninedeli.

Modelot na nastaven plan za adolescenti od 15 do24 godini za redovnata nastava e sostaven od tri global-ni nastavni podra~ja: zadolìtelna, izborna i fakulta-tivna nastava.

Vo zadolìtelnata nastava opfateni se nastavnipredmeti i ~etiri programski celini (muzi~ka, likov-na, fizi~ka i tehni~ka) koi se neophodni za celokupni-ot razvoj na li~nosta, negovata socijalizacija, emanci-pacija i adaptacija koi }e mu ovozmoàt na vozrasni-ot uspe{na komunikacija so drugite, aktivno u~estvovo gra|anskoto op{testvo, prodolùvawe na obrazova-nieto i osposobuvawe za samoobrazovanie i u~ewe.

Vo zadolìtelnoto podra~je ima vgradeno trinovini:

– prvata se odnesuva na predmetot priroda i op-{testvo koj ne se izu~uva kako poseben predmet, tukunegovite sodrìni }e se implementiraat vo drugi srod-ni predmeti;

– vtorata novina e zadolìtelno izu~uvawe naeden od svetskite jazici;

– tretata novina se ~etirite programski celiniod oblasta na muzi~kata, likovnata, fizi~kata i teh-ni~kata kultura, od koi posetitelot ima pravo da izbi-ra koja programska celina }e ja izu~uva.

Izbornata nastava ja so~inuvaat paket kursevi zaprakti~na rabota so koi posetitelite }e moàt da seosposobat za rabota, }e se steknat so prakti~ni znaewa


672/2005

potrebni za sekojdnevniot ìvot, zadovoluvawe nali~nite potrebi i potrebite na op{testvenata zaednica.

Ovie kursevi, isto taka, treba da bidat vo funkci-ja na obrazovanieto za zanimawe koga vozrasnite pose-titeli paralelno so posetuvaweto na sedmiot i osmiotobrazoven ciklus ili IV obrazovna godina vo osnovno-to obrazovanie moàt da se steknat i so stru~na osposo-benost. Kursevite vo u~ili{tata }e se organiziraat vozavisnost od interesite na posetitelite i potrebitena lokalnata samouprava vo sorabotka so zdruènija,privatni zanaet~ii, agencii za vrabotuvawe, nevladi-ni asocijacii, sredni stru~ni u~ili{ta.

So ovie kursevi moàt da se opfatat i sodrìniod programite po koi posetitelite }e polagaat ispitza stru~na ospsobenost za vr{ewe na poednostavi zani-mawa (doma}instvo, zemjodelstvo, lozarstvo, sto~arst-vo, rabota so kompjuter, trgovinsko rabotewe itn.).

Fakultativnata nastava opfa}a programi koi sezadolìtelni za u~ili{teto, a posetitelot dobrovol-no se opredeluva vo niv. Kako fakultativni predmetise izu~uvaat romskiot, vla{kiot i srpskiot jazik.

Vtoriot model na nastaven plan za osnovno obra-zovanie na vozrasnite e nad 24 godini za redovna nasta-va. Po svojata strukturiranost e sli~en na modelot zaadolescenti od 15 do 24 godini, no so namalen fond na~asovi kako po nastavni predmeti, taka i po odnos navkupniot fond na ~asovi vo tekot na obrazovnata godi-na (obrazoven ciklus) i sedmi~no. Ovaa izmena se dolìna soznanijata deka vozrasnite gi karakteriziraat spe-cifi~ni potrebi, a voedno nivnoto ìvotno i rabot-no iskustvo e bogato i raznovidno i uslovuva poinakovmodel na nastaven plan.

Posebnosta na ovoj nastaven plan se sostoi voopredelbata svetskiot jazik da se izu~uva fakultativ-no, a ne zadolìtelno i ovozmoùva steknuvawe naelementarni znaewa. Isto taka, romskiot, vla{kiot isrpskiot jazik vozrasnite gi izu~uvaat fakultativno.

Tretiot model na nastaven plan za osnovno obrazo-vanie na vozrasnite e preku podgotvitelna nastava. Sonego treba da se nadminat nekoi problemi koi proizle-guvaat od organizacijata, realizacijata, a, isto taka,

i od potrebite i ̀ elbite na vozrasnite da se obrazuva-at preku ovaa forma i da postignat povisoki obrazov-ni rezultati.

Ovoj nastaven plan e namenet za onie posetitelikoi imaat elementarni predznaewa, osposobeni se zasamoobrazovanie, vraboteni se ili imaat druga obvrskai ne se vo mo`nost da sledat redovna nastava.

So trite nastavni planovi se obezbeduva fleksi-bilen priod, animirawe na pogolem broj posetiteli,razvivawe na potrebata od postojano i stru~no usovr-{uvawe i osovremenuvawe na osnovnoto obrazovaniena vozrasnite.

Novata koncepcija nudi bazi~ni na~ela i stavoviza idnata organizacija i realizacija na osnovnoto obra-zovanie na vozrasnite. Kako dokument, taa bara donesu-vawe na niza novi drugi dokumenti so koi }e se operaci-onaliziraat ponudenite re{enija.


68 2/2005

VOVED

Vo tekstot se izneseni sublimirani aktivnostiod natprevarot za crtawe karti za ìvotnata sredinana u~enici od Prilep, realiziran kako del od zaedni~-kiot proekt pome|u Japonskata agencija za me|unarod-na sorabotka (JICA) i Dràvniot zavod za geodetskiraboti na Republika Makedonija (DZGD), odnosno samosegmentot koj opfa}a popularizacija na geografskitekarti vo funkcija na crtawe karti za ̀ ivotnata sredi-na od strana na u~enici od osnovnoto obrazovanie (odV do VIII oddelenie).

Japonskata agencija za me|unarodna sorabotka(JICA) od 2004 godina na barawe na Vladata na RepublikaMakedonija i vo sorabotka so Dràvniot zavod za geo-detski raboti (DZGR) zapo~na so izrabotka na novi to-pografski karti na Republika Makedonija, vo razmerod 1:25.000. Ovoj proekt svojata rabota }e ja zavr{i vo2006 godina.

Vo ramkite na Studiskiot tim na JICA koj rabotina izrabotka na kartite, raboti i ekspert za populari-zacija na geografskite karti kaj u~ili{nata mladina,odnosno toj ima za cel da izvr{i edukacija na u~enicitekako na najednostaven na~in da izrabotat, da nacrtaati da gi ~itaat kartite. Bidej}i vo Makedonija ima ne-dostig na topografski karti i istite se nedostapni za

koristewe od strana na naselenieto se javuva potrebaod transparentnost pri izrabotkata na kartite i edu-kativen pristap kaj mladite generacii. Najcelisho-den na~in mladite da se osposobat so najednostavnitemetodi i tehniki na crtawe - izrabotka na karti koitretiraat problemi od ̀ ivotnata sredina, e preku niv-no neposredno u~estvo vo izrabotka na karti.

So cel da se popularizira proektot, studiskiottim na JICA organizira pilot - natprevar za crtawekarta na ìvotnata sredina. Za realizacija na ovojproekt be{e izbran Prilep, odnosno sedumte osnovniu~ili{ta od gradot. Za glaven koordinator na proek-tot od japonska strana be{e postaven g-din Kaoru Cuda- ekspert za popularizacija na kartografijata, a odmakedonska strana g-din Sa{o Dimeski - lider na timotna DZGR.

Natprevarite od ovoj vid se voobi~aeni vo Kral-stvoto Japonija, no vo Republika Makedonija za prvpatse organizira eden vakov natprevar. Za uspe{na reali-zacija na natprevarot i site propratni aktivnosti no-sitelite na edukativniot segment od proektot ostva-rija kontakti so Ministerstvoto za obrazovanie i na-uka i so direktorot na Biroto za razvoj na obrazova-nieto g-din ]amil Xeladini. Direktorot na Birotodade celosna poddr{ka na proektot i za negovata reali-zacija, od negova strana, bea zadolèni rakovoditelotna PE - Prilep g-|a Danica Talamxioska i sovetnikotpo geografija d-r Nikola V. Dimitrov od PE - Bitola,koi mnogu pomognaa za uspe{no realizirawe na pilot- proektot.

Danica Talamxioskad-r Nikola V. Dimitrov

ZA PRVPAT VO REPUBLIKA MAKEDONIJANATPREVAR ZA CRTAWE KARTA ZA

@IVOTNATA SREDINA


692/2005

POÊTNI AKTIVNOSTI NA PILOT - PROEKTOT

Proektot zapo~na so realizacija vo noemvri 2004godina, so sredbi vo podra~nite ednici na Biroto voPrilep i vo Bitola i so promocija na proektot preddirektorite, nastavnicite po geografija i u~enicitevo site sedum osnovni u~ili{ta vo Prilep koj, vsu{-nost, e i prv natprevar od ovoj vid nadvor od granicitena Japonija.

Proektot vo prilepskite osnovni u~ili{ta gopretstavi g-din Kaoru Cuda, pri {to na u~enicite imdade dragoceni podatoci za funkcijata na kartite zaìvotnata sredina, za na~inite, tehnikite i metoditena izrabotkata, celta na natprevarot, pravilata pokoi }e se odviva i vremenskata ramka, kako i koga }ese dodelat nagradite na najuspe{nite trudovi. U~eni-cite imaa neposredni sredbi so nego i mo`nost daslu{nat kako se organiziraat natprevarite vo Japonija.Pritoa im bea pokaàni primeri na izraboteni kartina ìvotnata sredina na u~enici od Japonija, da pra-{uvaat i da davaat svoi razmisluvawa. Be{e zadovol-stvo da se posmatraat decata kako so interes go sledeaobjasnuvaweto, kako so interes postavuvaa pra{awa ikako golemata aerofotografija na Prilep motivi-ra~ki deluva{e vrz niv, baraj}i gi vo kartata svoetou~ili{te, svojata ulica, dom i kako gromoglasno i ma-sovno ja prifatija odgovornata rabotna zada~a.

Glavnata cel na proektot e da se informiraat u~e-nicite za va`nosta na kartite i da se osposobat da na-pravat karti koi tretiraat problemi od ìvotnatasredina.

Posebni celi se:• da se izrabotat karti na ìvotnata sredina;• da se zgolemi ekolo{kata svest kaj u~enicite;• da se podobrat nivnite ve{tini za nabquduvawe

i izrabotka na karta;• da ja zapoznaat neposrednata okolina;• da se osposobat da identifikuvaat odredeni po-

javi, sostojbi, problemi od ìvotnata sostojba;• da se napravi izlo`ba od izrabotenite karti,

so prezentacija od u~enicite;• da se pro{iri mreàta na qubiteli na karti i

da se {iri idejata za upotreba na kartite.

Natprevarot za crtawe karta na ìvotnata sre-dina vo prilepskite osnovni u~ili{ta predizivikagolem interes kaj u~enicite od predmetna nastava. Poprezentacijata na pravilata za u~estvo na natprevarotna u~enicite im bea podeleni potrebnite materijaliza crtawe na kartite. Taka, od sredinata na noemvri2004 godina natrevarot zapo~na so konkretna reali-zacija.

ÊKORI/ETAPI ZA IZRABOTKA NA KARTA NA@IVOTNATA SREDINA

Na sredbite so u~enicite i nastavnicite po geo-grafija nositelite na proektot im gi objasnija ~ekori-te na izrabotka na kartite. Isto taka, im bea prikaàniprimeri na karti izraboteni od deca od Japonija i imbe{e objasneto {to, vsu{nost, pretstavuva kartata naìvotnata sredina. U~enicite dobija soznanija dekakartata na ̀ ivotnata sredina e karta koja pokaùva od-redena sostojba vo okolinata na koja $ prethodi ist-raùvawe. Odnosno, toa e karta izrabotena od samiteu~enici i za koja treba da se zazemat odredeni stavovi.

Na u~enicite im se prezentira deka predmet nanivnoto nabquduvawe i istraùvawe moè da bidat bro-jot, vidovite, sostojbata na drvjata, cve}iwata, par-

Poseta na oddelenijata


70 2/2005

kovskite i drugite zeleni povr{ini vo gradot, drvore-dite okolu soobra}ajnicite, potoa sostojbite okolusoobra}ajnata infrastruktura - pati{tata, soobra}aj-nite sredstva, soobra}ajnite znaci, odredeni komunal-ni problemi, sostojbite so javnite objekti, turisti~-kite, kulturnite, istoriskite i drugite lokaliteti,sostojbite okolu stanbenite zgradi, problemite vo jav-nata higiena i sli~no. Po zavr{uvaweto na nabqudu-vaweto u~enicite pristapuvaat kon crtawe karta nakoja gi vnesuvaat rezultatite od nivnoto istraùvawe.Pri izrabotkata na kartite u~enicite treba{e da vni-mavaat na to~nosta na iznesenite podatoci i kartiteda poseduvaat odredeni estetski kvaliteti.

Procesot na izrabotka-crtawe na edna karta zaìvotnata sredina gi ima slednite etapi:

1. Planirawe2. Podgotovka na terensko istraùvawe3. Terensko istraùvawe4. Zabeleùvawe5. Crtawe karta i kompilacija na podatoci6. Finalizirawe na rezultatite 7. Prezentacija.

Vo zavisnost od celite koi se postaveni vo ist-raùvaweto, nastavnikot zaedno so u~enicite se oprede-luva za goleminata na grupata koja }e istraùva i }enacrta karta na ìvotnata sredina. Sepak, najdobro eu~enicite sami da ja odberat temata za koja se zain-teresirani. Isto taka, poèlno e u~enicite sami da od-redat simboli, kratenki, inicijali, razmer, grafi~kii tabelarni prilozi i drugi podatoci i zabele{kikoi }e gi vnesat vo kartite. Na u~enicite im be{e su-gerirano deka kartite moàt da gi rabotat vo grupa domaksimum pet u~enici, no i vo parovi-tandemi i indi-vidualno. Eden od najva`nite kriteriumi pri izra-botkata na kartite e: tie da bidat izraboteni od stranana u~enicite, da davaat informacii za ̀ ivotnata sre-dina i da bidat lesno razbirlivi za sekoj {to }e ja po-gledne kartata.

Kako vremenska ramka za izrabotka na kartitebe{e opredelen periodot od 15 noemvri 2004 do 31 janu-ari 2005 godina.

REZULTATI OD NATPREVAROT

Natprevarot predizvika golem interes kaj u~e-nicite, a toa go potvrduva golemiot broj nacrtani-iz-raboteni karti. Do komisijata za pregleduvawe na kar-tite pristignaa 276 grupni i poedine~ni karti izrabo-teni od 886 u~enici, odnosno vo natprevarot zedoau~estvo nad 25% od vkupnata populacija na u~enici odpredmetna nastava vo Prilep. Na 9 fevruari 2005 godi-na site karti bea razgledani i oceneti od ̀ iri-komisi-jata vo sostav: g-din Kaoru Cuda, ekspert za karti priJICA, g-din Sa{o Dimeski, pretstavnik na DZGR, d-rNikola V. Dimitrov, sovetnik po geografija pri BRO-PE Bitola, g-|a Danica Talamxioska, rakovoditel naPE Prilep, i g-|a Elizabeta Atanasoska, novinar voRTV Prilep.

Pri ocenuvaweto od strana na komisijata se po-~ituvani slednite kriteriumi:

• kartite da sodràt verodostojni informaciikoi se proizlezeni od istraùvaweto realizirano odstrana na u~enicite;

• predmet na temata na istraùvaweto da bideìvotnata sredina;

• kartite da bidat lesno razbirlivi; • da bidat uredni i jasni.

Od vkupno 276 karti, od strana na komisijatanagradeni bea 19 karti, i toa: po dve najdobri karti odV, VI, VII i VIII oddelenie ili vkupno 8 karti. Potoa beaizbrani 4 najimpresivni karti, edna nagradena kartaod strana na BRO, edna od RTV Prilep, edna nagrada odDZGR i edna nagradena karta od JICA, edna najkreativ-na karta. Dodelena e, isto taka, nagrada za najaktivnou~ili{te, za najdobra grupna i najdobra individualnakarta.

Vkupno bea nagradeni 45 u~enici. Nagradite nau~enicite bea dodeleni na 18.02.2005 godina, na javna-ta izlo`ba kade bea izloèni nagradenite trudovi i


712/2005

u{te stotina drugi uspe{ni karti. Ceremonijata nadodeluvaweto na nagradite se odrà vo Domot na kultu-rata „Marko Cepenkov“ vo Prilep. U~enicite dobijanajrazli~ni nagradi, kako fotoaparati, muzi~ki sis-temi, vokmeni, CD-pleeri, bluzi, papki i drugo.Simboli~ni podaroci dobija i site ostanati u~enici(ukrasni {olji i papki). Dve najuspe{ni karti od stranana u~enicite istraùva~i bea javno prezentirani.

Za najaktivno u~ili{te vklu~eno vo natprevarot,odnosno so najmnogu izraboteni karti be{e proglasenou~ili{teto „Kire Gavriloski“, koe dobi posebna nagra-da - eden personalen kompjuter. Isto taka, blagodarniciza u~estvoto na natprevarot i podaroci dobija 14-te nas-tavnici po geografija, kako i ~lenovite na komisijata.

Izlo`bata na nagradenite karti i na u{te stoti-na drugi dobro izraboteni karti na ìvotnata sredi-na vo Prilep predizvika golem interes ne samo kaju~enicite i nastavnicite, tuku i kaj roditelite i osta-natite gra|ani. Izlo`bata vo tekot na dvata dena ma-sovno i organizirano be{e posetena od strana na siteosnovni u~ili{ta vo gradot, {to zna~i deka ja vidoapove}e ilijadi posetiteli od najrazli~na vozrast.

Organizatorot na natprevarot so nagradeniteu~enici i nastavnicite po geografija na 28 maj reali-zira ednodnevna ekskurzija vo Ohrid.

Spored vidot i obemot na nagraduvaweto, moèda konstatirame deka vakov natprevar vo RepublikaMakedonija po predmetot geografija dosega ne e reali-ziran.

Aktivnostite od proektot prodolùvaat i vo ok-tomvri 2005 godina, koga del od najuspe{nite (nagra-deni) karti }e u~estvuvaat na natprevarot koj }e se odr-ì vo Japonija. Isto taka, rezultatite od ovoj proekt}e im bidat soop{teni na Glavnata kancelarija naJaponskata agencija za me|unarodna sorabotka (JICA)vo Tokio, kako i na vladite na Makedonija i Japonija.

Del od nagradenite kartiRezime

VIII oddelenie

DR@AVEN ZAVOD ZA STATISTIKA


72 2/2005

REZIME

Pilot - proektot „Da napravime karta na na{ataìvotna sredina“ e prv proekt vo koj na direkten na~inse involvirani nastavnicite po predmetot geografija,a spored masovnosta se potvrdi deka interesot na na-{ite u~enici i nastavnici za ovoj vid natprevar egolem. Golemiot broj izraboteni karti i nivniot kva-litet potvrdija deka postavenite celi se ostvarija.U~enicite izrabotija mnogu raznovidni karti, sekojauspe{na, sekoja oboena so detska inventivnost, qubo-pitnost, sekoja posebno ubava. Osobena specifika nanatprevarot dade izborot na temite na kartite, primer:„Mojata ulica nekoga{ i sega“, „Starata ~ar{ija“,„Ku~iwata bezdomnici“, „Posetenosta na na{iot park“i mnogu drugi temi, {to pokaùva deka sodrìnite odneposrednata okolina se interesni i deka i ponatamutreba da bidat predmet na opservacii i istraùvawavo funkcija na izgraduvawe gra|anska kultura i eko-lo{ka svest ka u~enicite.

Za uspe{nosta na proektot zboruva i voodu{evu-vaweto na g-din Kaoru Cuda koj re~e deka e zadovoleni sre}en {to e ovozmoèno edno pozitivno iskustvo odJaponija da se prenese vo Makedonija i deka dobro bibilo ova iskustvo da se praktikuva i ponatamu.

Vakviot natprevar, so malku pove}e ̀ elba i orga-nizirana rabota na nastavnicite, sovetnicite i drugitesubjekti vo obrazovanieto, moè da se organizira na po-visoko nivo, odnosno da dobie republi~ki karakter.Predizvik koj moè da stane realnost na integriranacel - podignuvawe na nivoto na kartografskata iekolo{kata edukacija kaj u~enicite vo funkcija naizgraduvawe ìvotni ve{tini i kultura na ìveewe.

Broj na karti

0

10

20

30

40

50

60

M aps

Kire Gavrilo

ski-Jan

Goce Delcev

Rampo Levkat

Koco Racin

Blaze Konesk

Kliment O

hridsk

Dobre Jovanosk

School

N um ber of M aps

M aps by G rade 5 M aps by G rade 6 M aps by G rade 7 M aps by G rade 8

27612314041454760Total

95461211173213G8

720702228114G7

698102780412G6

4008100031G5

VkupnoDobre Ja vanoski

Kliment O hridski

Blaè Koneski

Ko~o RacinRampo Levkata

Goce Del~evKire Gavriloski -Jane

B r o j n a u ~ e s n i c i

0

50

100

150

200

250

S tudents

Kire Gavriloski-J

Goce Delce

Rampo Levka

Koco Raci

Blaze Kone

Kliment Ohrid

Dobre Jovano

S chool

N um ber of S tudents

N o. of G 5 S tudents N o. of G 6 S tudents N o. of G 7 S tudents N o. of G 8 S tudents

8 8 66 29 41 2 12 0 714 71 2 81 2 7T o t a l

2 9 01 61 73 85 46 37 03 2G 8

2 5 701 801 0 38 44 210G 7

2 4 64 63 17 85 001 62 5G 6

9 302 850006 0G 5

V k u p n oD o b r e Ja v a n o sk i

K l i m e n t O hr i d sk i

B l a ` e K o n e sk i

K o ~ o R a c i nR a m p o L e v k a t a

G o c e D e l ~ e vK i r e G a v r i l o ski -J a n e

Broj na karti

Broj na u~enici


732/2005

Navedenite razmisli vo tekstot se nameneti naperspektivite na profesionalnoto obrazovanie vo so-vremenata etapa na razvojot na op{testvoto i obrazov-nata sredina.

Koncepcijata za modernizacija na ruskoto obra-zovanie vo periodot do 2010 godina predviduva su{tin-sko obnovuvawe na sodrìnata i strukturata na pro-fesionalnoto obrazovanie usoglasuvaj}i go so sovre-menite barawa na pazarot na trudot i imaj}i gi pred-vid tendenciite za razvoj na ekonomskata i socijalna-ta sfera. Neophodno e, isto taka, da se ima predvid po-trebata na samata li~nost-u~enikot i negovoto formi-rawe kako socijalno aktivna i tvore~ka individua priza~uvuvawe na fundamentalnoto obrazovanie.

Osnovnata cel na profesionalnoto obrazovanie:• podgotovka na kvalifikuvan rabotnik od sood-

vetnoto nivo i profil, koj bi bil konkurenten na pa-zarot na trudot, kompetenten, odgovoren, poznava~ nasvojata profesija i orientiran na ograni~eni oblas-ti od dejnosta, sposoben za efektivna rabota od struka-ta na nivo na svetskite standardi, podgotven za postoja-no profesionalno nadgraduvawe i zadovoluvawe nali~nite potrebi steknuvaj}i soodvetno obrazovanie.

Potrebno e da se ima predvid sodrìnata na obra-zovanieto vo vrska so voveduvaweto na novite sovre-meni obrazovni standardi vo srednoto profesionalnoobrazovanie. Kako osnoven pravec na dejnosta se nudisproveduvawe strukturno-sodràjna modernizacija nasrednoto profesionalno obrazovanie soglasno potre-bite na pazarot na trudot. Vo novoformiranite uslovis# poaktuelno stanuva pra{aweto za formirawe novsistem na odnosi me|u obrazovnite ustanovi i pretpri-jatijata, sojuzite na rabotodavcite, sojuzite na rabotni-cite, zanaet~iskite slu`bi. Zatoa denes eden od najva`-nite prioriteti za razvoj na profesionalnoto ob-razovanie e sozdavaweto na institut za socijalnopartnerstvo.

Vo Moskva se vodi aktivna zalo`ba vo sozdavaweuslovi za razvoj na sorabotkata me|u pazarot na trudoti pazarot na obrazovnite uslugi. Socijalnoto partner-stvo pretstavuva uspe{en mehanizam za integracija vosferata na profesionalnoto obrazovanie i ekonomija-ta so cel obezbeduvawe na kadri.

Formiraweto sistem na socijalno partnerstvo vosovremeni socijalno-ekonomski uslovi e dosta dolg isloèn proces, koj zavisi od pove}e faktori: od ekonom-skata sostojba na regionot, socijalno-politi~kata sos-tojba, motiviranosta na dràvata i lokalnata vlast, ka-ko i èlbite i mo`nostite na rakovodnite strukturivo obrazovnite ustanovi.

Za sistemot na profesionalnoto obrazovaniemnogu e va`no sozdavaweto i razvivaweto na sistemotna socijalnoto partnerstvo, organ koj postojano }e vo-di dijalog me|u profesionalnite u~ili{ta, rabotodav-

Georgina Jakimova

AKTUELNI PRA[AWA ZAPROFESIONALNOTO OBRAZOVANIE

VO RUSKATA FEDERACIJA


74 2/2005

cite, op{testvenite organizacii, zanaet~iite na zaem-nokorisna i ramnopravna osnova.

Socijalnoto partnerstvo vo profesionalnotoobrazovanie e poseben na~in na zaemno deluvawe na ob-razovnite institucii so subjektite i instituciite napazarot na trudot, regionalnite organi na izvr{natavlast, op{testvenite organizacii naso~eni na maksi-malno usoglasuvawe i realizacija na interesite na si-te u~esnici vo ovoj proces.

Zaedno so profesionalnite karakteristiki na pr-vo mesto vo barawata na rabotodavcite se istaknuvaatfunkcionalnite i li~nite kvaliteti na rabotnikot,kako na primer: odnosot kon rabotata, ume{nosta vokomunikacijata so lu|eto, tvore~kiot priod kon rabo-tata, da umee da donesuva re{enija i da organiziranivno izvr{uvawe.

Vo periodot na po~etocite na industriskiot rastna edna dràva od osobena va`nost e kvalitetot naprofesionalnata podgotovka. Perspektivata na ponata-mo{niot podem na ekonomijata e svrzana, pred s#, sovoveduvawe na sovremeni proizvodstveni tehnologii,koe ne moàt da se dobijat bez podgotovka na kvalifi-kuvani kadri. Toa e mo`no so modernizacija na obrazov-niot sistem i negovo adaptirawe kon potrebite na pa-zarot na trudot so cel zgolemuvawe na konkurentnospo-sobnosta i mobilnosta na rabotnata sila.

PRINCIPI NA MODERNIZACIJA NA SISTEMOT NAPROFESIONALNOTO OBRAZOVANIE

Vo sovremeni uslovi gradeweto na sistem na ne-prekinato profesionalno obrazovanie treba da se zas-niva na slednite principi.

Princip na bazi~noto obrazovanie. Za da go pro-dolì obrazovanieto u~enikot treba da stekne odrede-na obrazovna osnova. Bazi~nata op{toobrazovna podgo-tovka treba da obezbedi:

– visoko nivo na socijalizacija na li~nosta, nejzi-no ̀ ivotno i profesionalno samoopredeluvawe, osoz-naen plan za ponatamo{na ìvotna kariera;

– visoko nivo na spoznajni ve{tini i formiraninaviki za u~ewe;

– „jazi~na podgotovka“ pod koja se podrazbira:maj~iniot jazik i stranskite jazici kako sredstvo za do-bivawe informacii i za komunikacija; matemati~kiotjazik kako univerzalen jazik za gradewe formalni mo-deli od realnosta koja n# opkruùva i moè da bide is-koristen pri izu~uvawe na koja bilo granka od nau~notoznaewe ili pri sovladuvawe na koja bilo profesional-na dejnost; jazikot na informatikata koj denes mu eneophoden sekomu vo svojata dejnost.

Principot na pove}e nivoa pretpolaga postoewena nivoa i stepeni na obrazovanie. Taka pove}e nivoai stepeni na profesionalnoto obrazovanie }e ovozmo-àt da se vospituvaat lu|eto, stru~wacite od razninivoa na obrazovanie, a toa zna~i pove}e }e soodvetstvu-vaat na barawata i sposobnostite na sekoj ~ovek i }eobezbeduvaat poracionalno popolnuvawe na potrebitena pazarot na trudot.

Principot na diversifikacija predviduva pro-{iruvawe na vidovite na dejnost. Pod diversifikacijana obrazovanieto se podrazbira pro{iruvawe navidovite dejnosti vo sistemot na profesionalnotoobrazovanie i steknuvawe na novi formi i funkcii.

Principot na dopolnitelno bazi~no i postdip-lomsko obrazovanie se odnesuva vo nasoka na dvièwena ~ovekot napred vo obrazovniot prostor, taka {tovo uslovi na neprekinato obrazovanie sekoj }e bide dol-èn cel ̀ ivot da go izgraduva svoeto obrazovanie, du-ri i ako ne odi na {koluvawe vo slednoto obrazovnonivo. Vo svetot takvoto obrazovanie se narekuva post-diplomsko.

Principot na manevrirawe na obrazovnite pro-grami predviduva profesionalna preorientacija, mo`-na promena vo odredena etapa od ìvotniot pat, naeden ili drug stepen na obrazovanie od oblasta na dej-nosta ili, pak, zdobivawe na paralelno obrazovanie vodve ili nekolku oblasti.


752/2005

Principot na kontinuitet na obrazovniteprogrami e neophoden za da moè u~enikot, studentot,specijalistot da se premestuva vo obrazovniot prostor.Ovoj princip predviduva neophodni usoglasuvawa ipovrzuvawe na obrazovnite programi, niven kontinui-tet, obezbeduvaj}i „izlez“ od edna obrazovna programai priroden vlez vo narednata. Zaradi toa, neophodna eizrabotka na otvorena standardizirana obrazovna pro-grama.

Princip na integracija na obrazovnite struk-turi. Novite socijalno-ekonomski uslovi baraat inte-gracija na obrazovnite potsistemi, pretvorawe na pro-fesionalnite obrazovni ustanovi vo pove}eprofilni,so pove}e nivoa i so pove}e stepeni na {kolski usta-novi, kompleksi i centri.

Integracijata na obrazovnite strukturi od pro-fesionalnoto obrazovanie moè da se odviva sporedkarakteristikite na grankite:

1. Podgotovka na specijalisti od razni strukivo ramkite na edna granka - ma{inogradba, energeti-ka, grade`ni{tvo itn.

2. Pogotovka na specijalisti od razni struki posrodni i bliski profesii i specijalnosti.

3. Podgotovka na specijalisti od razni strukispored nesrodni profesii i specijalnosti. Primer:grade`ni{tvo-ekonomija; lesna industrija-menaxmentitn.

Princip na elasti~nost na organizacioniteformi. Slobodnoto dvièwe na li~nosta vo obrazov-niot prostor }e bide mo`no preku raznite formi naobu~uvawe i nivnata prilagodlivost. Toa e posebnova`no vo pazarnata ekonomija, zaradi toa {to nekoiformi na obrazovanie vovedoa platen sistem i nivniotbroj samo }e se zgolemuva. Zatoa e va`no pokraj takviteda postoi i besplaten sistem na obrazovanie, imaj}i gopredvid faktot deka ne sekoe semejstvo moè toa da mugo obezbedi na svoeto dete.

Osnovni nasoki na dejnosta:– sozdavawe edinstven obrazovno-profesiona-

len prostor na gradot Moskva;– sproveduvawe strukturno-sodrìnska moderni-

zacija na srednoto profesionalno obrazovanie vo skladso potrebite na gradskiot pazar na trudot;

– sozdavawe sistem za usovr{uvawe na nastavni-cite od stru~noto obrazovanie i na zanaet~iite odprofesionalnata obuka vo sistemot na profesional-noto-pedago{ko obrazovanie;

– usovr{uvawe na sodrìnite na nastavnite pro-grami za sekoj stepen vo sklad so obezbeduvaweto naniven kontinuitet vklu~uvaj}i vo taa sodrìna regio-nalni osobenosti i barawa na pazarot na trudot;

– sozdavawe cvrsta me|usebna povrzanost naorganite za upravuvawe na obrazovanieto; na organi-zaciite koi davaat nau~na i metodska poddr{ka naobrazovniot proces zaedno so socijalnite partneri;

– sozdavawe sistem za grankovo obedinuvawe nasocijalnite partneri za nivno u~estvo vo izrabotka-ta, usovr{uvaweto i ekspertizata na nastavnite progra-mi na razli~en stepen na obrazovanie;

– sozdavawe integrirani obrazovni ustanovi koibi realizirale nastavni programi obezbeduvaj}i konti-nuitet na sodrìnite vo razni stepeni na obrazovanie.

RAZVOJ NA SOCIJALNOTO PARTNERSTVO VO SFERATA NA PROFESIONALNOTO OBRAZOVANIE

Ekonomskite promeni vo Rusija od koren gi pro-menija uslovite za razvoj na profesionalnoto obrazo-vanie. Toa s# pove}e po~na da se orientira na zadovo-luvawe na potrebite na pazarot na trudot i stanuva in-strument za re{avawe na ekonomskite problemi naop{testvoto.

Vo takvi uslovi se postavuva pra{aweto na for-mirawe nov sistem na odnosi me|u obrazovnite institu-cii i pretprijatijata, rabotodavcite, rabotnicite, za-naet~iite, odnosno so site koi ne se samo nara~atelina „produktot“ od obrazovnata institucija, tuku i izvorza negova finansiska blagosostojba. Zatoa eden od naj-va`nite prioriteti za razvoj na profesionalnoto


76 2/2005

obrazovanie e formiraweto institut za socijalnopartnerstvo. Socijalnoto partnerstvo pretstavuvaefikasen mehanizam za integracija na profesionalnotoobrazovanie i ekonomijata so cel obezbeduvawe nakadri.

Formiraweto sistem na socijalno partnerstvo ezabaveno zaradi:

– nemawe socijalni partneri vo obrazovnite us-tanovi i vo pretprijatijata;

– neoformen sistem na nabquduvawe i prognozira-we na potrebata od kvalifikuvan kadar za sozdavawemehanizam na efektivno zaemno deluvawe me|u pazarotna trudot i obrazovnite uslugi;

– otsustvo na normativno-pravnata za{tita vosrednite u~ili{ta vo sistemot na pazarni odnosi;

– rabotodavecot ne snosi odgovornost nitu za ob-razovnata sodrìna, nitu za kvalitetot na {koluvani-ot kadar;

– nemawe soodveten stru~en kadar.

LITERATURA

1. Modernizacix professional\nogo obrazo-vanix: Problemy i perspektivy, Moskva-2004 god.

2. Na~alwnoe obrazovanie zapadnogo u~ebno-go okruga, Moskva-2001 god.

3. Prezentacix eksperimentalwnogo proek-ta Centra obrazovanix - 1816, Moskva-2004 god.


772/2005

Vo fokusot na modernite teoriski diskusii odoblasta na obrazovanieto posebno mesto mu pripa|a napra{aweto za odnosot me|u obrazovanieto i religija-ta. I pokraj mnogubrojnite poedine~ni istraùvawa,anketi i li~ni gledi{ta, vo na{ata nau~na i stru~napublicistika se ~uvstvuva nedostig od sistematskoistraùvawe i teorisko problematizirawe na aktuel-niot odnos me|u obrazovanieto i religijata.

Vo taa smisla knigata na d-r Vlado Timovski„Obrazovanieto i religijata“ e pionerski tekst koj lo-gi~ko-metodolo{ki i sodrìnski gi sledi visokitestandardi na nau~noto postavuvawe na pra{aweto naodnosot me|u dvata bitni op{testveni fenomeni: obra-zovanieto i religijata. Centralna ideja koja go vodiavtorot na istraùva~kiot pat e imanentnata kriti~kaprocena na op{testvenite dimenzii na postavenatarelacija me|u obrazovanieto i religijata.

ôvekot ima potreba da go osmisli svojot ̀ ivoti da gi vrednuva osnovite i perspektivite na svoeto op-stojuvawe. Relacijata obrazovanie-religija e u{teedno pole kade {to poedinecot i op{testvoto se sretnu-vaat tokmu na toj pat na povrzuvawe na religiskiot iobrazovniot vrednosen poredok. Kompleksnosta nanivnata zaemna relacija e predizvik za sekoe seriozno

nau~no istraùvawe. Poradi toa, avtorot Vlado Timov-ski sledi strogi metodolo{ki standardi i, se razbi-ra, ne zaborava da naglasi deka negovoto istraùvawenema pretenzii da go kaè posledniot zbor za postave-niot problem. Naprotiv, toj pozicionira tri klu~nisegmenti na sopstvenata istraùva~ka mapa: revitali-zacijata na religijata, deideologizacijata na op{tes-tvoto i sekularizacijata kako fenomeni vo koi se pre-poznavaat op{testvenite ramki na postavenata relaci-ja me|u obrazovanieto i religijata. Vsu{nost, avtorotsoop{tuva samo del od istraùva~kite rezultati odnegovoto dolgogodi{no prou~uvawe na odnosot na obra-zovnite sistemi sprema religijata i na konkretnitepraktiki vo oddelni zemji.

Problemski knigata e podelena na tri tematskipodra~ja: 1. Relacija religija - obrazovanie; 2. Znaewataza religijata i potrebata za voveduvawe na veronaukavo u~ili{tata i 3. Veronaukata i osnovnoto u~ili{te.Za da ja rasvetli relacijata obrazovanie - religija, av-torot V. Timovski na po~etokot gi razgleduva teori-skite sfa}awa za osnovite na ovaa relacija, a potoa po-minuva na gledi{tata na verskite zaednici kon zaem-nata vrska na obrazovanieto i religijata.

Vo oddelot vo koj se zanimava so teoriskite sfa-}awa za odnosot na obrazovanieto sprema religijata,avtorot prikaùva kus istoriski pregled na gledi{tatana zna~ajni misliteli. Vode~ka ideja vo toj prikaz epovrzuvaweto na teoriskite sfa}awa na konkretniotmislitel za op{testvoto i kulturata so negovite sta-vovi za vrskata me|u obrazovanieto i religijata. Filo-zofskata, teolo{kata, sociolo{kata i pedago{kata

prof. d-r Vera Georgieva

OBRAZOVANIETO I RELIGIJATAVlado Timovski: „Obrazovanieto i religijata,

soo~uvawe so veronaukata“, Feniks, Skopje, 2005


78 2/2005

misla gi izveduvala svoite sfa}awa vrz konkretniteoriski gledi{ta i vrz tradicijata. Vakviot op{t za-klu~ok Timovski go potkrepuva so naveduvawe na pleja-da zna~ajni imiwa, me|u koi se spomnuvaat sfa}awatana Toma Akvinski, Xon Lok, @an-@ak Ruso, Pestaloci,K. F. V. Vonder, J. F. Herbart, E. Kabe, Gram{i, Labri-ola, U{inski, klasicite na marksizmot, neotomisti~-koto filozofsko i pedago{ko u~ewe i mnogu drugi.

Ona {to go zasiluva vpe~atokot deka avtorot sezafatil so vistinski istraùva~ki potfat e negovotoistraùvawe na dvonaso~nosta na ovaa relacija. Tokmutoa moè da gi rasvetli vistinskite teoriski, no iprakti~ni koordinati, me|u ovie dva op{testvenifenomeni. Dokaz za toa se negovite naveduvawa nastavovite na Makedonskata pravoslavna crkva, na pri-padnicite na Katoli~kata crkva, na islamot, na Hris-tijansko-adventisti~kata crkva vo R. Makedonija, naEvangelsko-metodisti~kata crkva vo R. Makedonija ina Jehovinite svedoci.

So detalen prikaz na nivnite oficijalni gledi{-ta avtorot ponudil relevantna i avtenti~na ramka zadiskusijata okolu pra{aweto dali e potrebno voveduva-we veronauka vo u~ili{tata. Vo nekoi dosega{ni raz-gleduvawa na ovaa dilema otsustvuva{e tokmu takvodetalno poznavawe na pozicijata, stavovite i predlo-zite na verskite zaednici, izvedeni tokmu vrz nivniteu~ewa i vrz nivnata istoriska tradicija. Tokmu zatoavredi da se naglasi deka stavovite na avtorot na ovaakniga se potkrepeni so postojana teoriska koresponden-cija so avtenti~nite idei na svetskite religiski siste-mi i so poznavawe na nivnite istoriski tekovi.

Knigata nosi vistinski avtorski beleg so avten-ti~nite pra{alnici na avtorot, koristeni vo empiris-kite istraùvawa sprovedeni vo srednite i vo osnovni-te u~ili{ta. Empiriskoto istraùvawe e izvedeno voregioni vo R. Makedonija koi se karakteristi~ni spo-red verskiot i nacionalniot sostav na naselenieto.

Imaj}i predvid deka vo dilemata za voveduvaweverska pouka vo u~ili{tata klu~na uloga i odgovornostnosat politi~kite partii, V. Timovski vo svojata knigaposvetuva dol`no vnimanie i na nivnite stavovi. Voramkite na op{testvenata pozicija i potrebata na

politi~kite partii svoite programi da gi usoglasat somodernite barawa na dnevnite obrazovni potrebi, av-torot najprvo gi pretstavuva nivnite op{ti sfa}awaza religijata kako op{testven fenomen, a potoa i niv-nata ocenka za mestoto i ulogata na verskite zaednicivo na{ata multikonfesionalna realnost.

Toa {to ostava poseben vpe~atok i na celoto is-traùvawe mu dava jasna nau~na perspektiva e izvonred-niot uset na avtorot da gi naglasi gledi{tata na poli-ti~kite partii za preobrazba na obrazovanieto tokmuvo negoviot odnos kon religijata. Vakvoto interdiscip-linarno povrzuvawe na ovie fenomeni e zasileno soizdràna analiza na nekoi iskustva za odnosot na obra-zovanieto kon religijata vo evropskite dràvi. Odtu|ite iskustva i dolgogodi{nata praktika vo nekoimultikonfesionalni evropski zemji V. Timovski izve-duva komparativni zaklu~oci i implikacii koi bitrebalo da bidat sogledani koga kaj nas }e se re{avapra{aweto za voveduvawe veronauka vo u~ili{tata.Rezultatot od ekspertskata analiza vo koja se vpu{tilV. Timovski e, vsu{nost, sogleduvawe na vistinskiteparametri na redukcionizmot vo znaewata za religija-ta. Pri~inite za toj konstatiran op{t redukcionizamTimovski gi locira vo religiskata pripadnost na ro-ditelite, vo nivnoto zanimawe i drugo.

Vo taa smisla, svoe vistinsko mesto dobiva pra-{aweto za znaewata za religijata so koe avtorot na ovaaretka kniga se zanimava vo slednoto poglavje. Ovde tojkriti~ki gi pokaùva nedostatocite od nedovolnotoznaewe na osnovite na golemite svetski religiski sis-temi i tematski gi povrzuva so klu~noto pra{awe da-li postoi potreba za voveduvawe na veronauka vo u~i-li{tata. So impresiven istraùva~ki sens V. Timovskigi pretstavuva svoite dolgogodi{ni kriti~ki sogledu-vawa na mislewata na nastavnicite, roditelite i u~e-nicite za znaewata od oblasta na religijata. Na toj na-~in negovite li~ni stavovi dobivaat seriozna podlogavrz koja gi gradi i sopstvenite pogledi i predlozi zavoveduvawe veronauka vo obrazivniot proces na mla-dite. Od aspektot na sociologija na religijata V.Timovski na ~itatelot - stru~wak za ovaa oblast, no ina po{irokata javnost, im nudi podatoci koi ne bi


792/2005

trebalo da gi zaobikolat relevantnite institucii voR. Makedonija koga }e se re{ava pra{aweto za statu-sot na veronaukata vo nastavniot i vo pedago{kiotproces. Spored istraùvawata na Timovski, vrz opre-delbata na roditelite za voveduvawe na veronaukata voobrazovniot proces vlijae nivnata nacionalna i ver-ska pripadnost. Zatoa nivnite stavovi se dopolnuvaatso soznanijata na avtorot za stavovite na u~enicite, nas-tavnicite i na verskite lica. Kako ekspert za socio-logijata na obrazovanieto, Timovski ne ja propu{tilmo`nosta da gi pokaè i socio-ekonomskite vlijanijavo op{tata ramka na relacijata obrazovanie-religija.

Argumentiranata i detalna analiza mu ovozmoù-va da izvede svoi avtenti~ni zaklu~oci i da ponudi iz-dràni sopstveni predlozi. Poradi toa ovde }e nave-deme nekoi idei koi, veruvame, nema da gi zaobikolivnimatelniot ~itatel. Imeno, V. Timovski naglasuvadeka, poradi sloènosta na problemot za odnosot na ob-razovanieto sprema religijata, bi trebalo sekoj pred-log ili odluka vo vrska so toa vo na{eto multikonfe-sionalno op{testvo posebno da vodi smetka za znae-wata {to mladite gi steknuvaat za religijata vo tekotna vospitno-obrazovniot sistem, kako tie da se podobrati kako da se organizira veronaukata spored konfe-sionalnata pripadnost. Timovski konstatira: „Sve-tovniot karakter na na{eto obrazovanie i multikon-fesionalnosta na na{eto op{testvo nu`no baraat re-alno da im se pristapuva na tie pra{awa i da se sogle-daat site mo`ni aspekti na pozicijata na u~ili{tetona toj plan. Svetovniot obrazoven sistem ne preferi-ra nekoj oficijalen pogled na svetot, nekoja zvani~nafilozofija kako edinstveno ispravna i zasekoga{dadena. Potrebno e mladite da se zapoznavaat so plura-lizmot na gledi{tata, so mno{tvoto pogledi na svet,a potoa samite da go pravat sopstveniot izbor.“ (str.191-192) Timovski naglasuva deka interesot na rodite-lite i na u~enicite za veronauka treba da se respekti-ra i da se zadovoluva vo soodvetna sredina i vo soodvet-ni objekti. A preku obrazovniot proces mladite trebada steknat znaewa za golemite svetski religii prekuvoveduvawe na zadolìtelen predmet vo srednoto obra-zovanie, koj bi se vikal religija ili etika. (str. 192)

Kontroverzite vo sfa}awata na analiziranitefaktori V. Timovski gi izramnuva pod edna integra-tivna ideja na sekoja religija, a toa e idejata za op{titezaedni~ki vrednosti i smislata na ~ovekovoto pos-toewe. So toa trudot izleguva od tesno specijalisti~-kite ramki i se vklopuva vo op{testvenata aktuelnostna pra{aweto za odnosot me|u obrazovanieto i religi-jata. Istraùva~kiot zafat, vrz konkretni podatocii soznanija, Timovski go izdiga na vistinsko nau~nonivo toga{ koga izveduva zaklu~oci so interdiscipli-narno zna~ewe. Jasnosta na izrazot, promislenata argu-mentacija, preglednosta na tezite i pedantnata anali-za na podatocite sami po sebe ja prepora~uvaat ovaakniga. Poradi toa „Obrazovanieto i religijata“ na d-r V. Timovski sigurno }e go privle~e vnimanieto i}e go svrti interesiraweto i na relevantnite fakto-ri vo na{ata dràva koga }e sakaat da slu{nat stru~nomislewe na kompetenten avtor za pra{aweto za vove-duvawe veronauka vo u~ili{tata.


80 2/2005

Documents

Obrazovni refleksi