OBRAZOVNI PROGRAM - gov.me · PDF filehemijske veze u jedinjenju -razlikuje molekulske orbitale-razlikuje tipove hibridizacije -grafički prikazuje tipove hemijskih veza i sp. 3, sp2

OBRAZOVNI PROGRAM

HEMIJSKI LABORANT

SADRŽAJ: OPŠTI DIO ..................................................................................................3

1. NAZIV PROGRAMA: HEMIJSKI LABORANT .........................................................3

2. NASTAVNI PLAN .......................................................................................3

POSEBNI DIO ...............................................................................................6

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI.....................................................................6

1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI..................................................................7

1.2.1. OPŠTA I NEORGANSKA HEMIJA ................................................................7

1.2.2. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA ....................................... 14

1.2.3. ANALITIČKA HEMIJA ........................................................................... 20

1.2.4. ORGANSKA HEMIJA ............................................................................ 33

1.2.5. ELEKTROTEHNIKA.............................................................................. 46

1.2.6. PREDUZETNIŠTVO.............................................................................. 50

1.2.7. FIZIČKA HEMIJA ................................................................................ 56

1.2.8. INSTRUMENTALNA ANALIZA.................................................................. 73

1.2.9. TEHNOLOŠKE OPERACIJE I UREĐAJI ....................................................... 81

1.2.10. ISPITIVANJE U TEHNOLOŠKOJ PROIZVODNJI............................................ 91

1.2.11. ELEKTROANALITIČKE METODE............................................................. 97

1.2.12. ORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA................................................... 108

1.2.13. NEORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA ............................................... 115

1.3. PRAKTIČNA NASTAVA .......................................................................... 121

1.4. IZBORNI PREDMETI ............................................................................. 149

1.4.1. HEMIJSKI RAČUN ............................................................................. 149

1.4.2. EKOLOGIJA .................................................................................... 153

1.4.3. BIOHEMIJA..................................................................................... 162

1.4.5. TEHNOLOGIJA PREMAZNIH SREDSTAVA ................................................. 178

1.4.6. PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA............................................................. 183

2. ISPITNI KATALOZI ................................................................................. 189

2.1. FIZIČKA HEMIJA ................................................................................. 189

2.2. STRUČNI RAD .................................................................................... 191

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA UCENIKA.......................... 193

4. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA ....................................................... 193

5. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA ........ 194

6. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH .................... 194

7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNA SPREMA ............................. 194

8. OBLIK IZVOÐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................................... 196

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE..................... 196

10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................ 197

11. PROFESIONALNA PRAKSA ...................................................................... 197

2

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: HEMIJSKI LABORANT 2. Nastavni plan

I II III IV Redni broj

Nastavni predmeti - grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed. god.

Ukupno

A Opšteobrazovni predmeti

1 Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423

2 Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423 3 Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 4 Informatika 2 72 72 5 Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282 Društvena grupa predmeta 1 Istorija 2 72 2 72 144 2 Sociologija 2 72 72 3 Psihologija 2 72 72 Prirodna grupa predmeta 1 Fizika 2 72 72

2 Biologija sa ekologijom 2 72 72

3 Geografija 2 72 72 UKUPNO A 19 684 16 576 12 432 10 330 1950 B Stručno teorijski predmeti

1 Opšta i neorganska hemija 4 144 144

2 Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

2 72 72

3 Analitička hemija 2 72 72 4 Organska hemija 6 216 216 5 Elektrotehnika 1 36 36 6 Preduzetništvo 2 72 72 7 Fizička hemija 4 144 4 132 276

8 Instrumentalna analiza 2 72 72

9 Tehnološke operacije i uređaji 5 180 180

10 Ispitivanje u tehnološkoj proizvodnji

1 33 33

11 Elektroanalitičke metode 4 132 132

12 Organska hemijska tehnologija 2 66 66

13 Neorganska hemijska tehnologija

2 66 66

UKUPNO B 6 216 9 324 11 396 13 429 1437 C Praktična nastava 3 108 4 144 4 144 4 132 528 D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141 E Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 420

3

I II III IV Redni broj

Nastavni predmeti - grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed.

Ukupno god.

1 Drugi strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 2 Hemijski račun 2 72 72 3 Ekologija 2 72 72 4 Biohemija 2 72 72 5 Mikrobiologija 2 72 72

6 Tehnologija premaznih sredstava

2 72 72

7 Prehrambena tehnologija 2 72 72

F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana

G Broj časova 32 1152 32 1152 32 1152 32 1056 4512

H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa Opšti ciljevi obrazovanja i vaspitanja u četvorogodišnjem stručnom obrazovanju omogućavaju učenicima da: - razviju sposobnosti i vještine za kavalitetan rad u zanimanju; - razviju uspješnu karijeru u zanimanju; - osposobe se za kritičko vrednovanje i odgovorno djelovanje na svom radnom

mjestu; - racionalno koriste energiju, materijal, vrijeme i opremu; - posjeduju znanja iz informatike i računske obrade podataka; - posjeduju znanja o vrstama, strukturi i osobinama hemikalija; - uzorkuju čvrste, tečne i gasovite materijale prema standardima; - obavljaju mjerenja, analize, testove i ispitivanja prema standardima ili prema

posebno urađenim uputstvima; - pripremaju izvještaje o proizvodnji i kalkulacije; - posjeduju znanje za adekvatno skladištenje hemikalija; - poznaju osnove pružanja prve pomoći; - poštuju standarde kvaliteta u svom zanimanju i vrše kontrolu procesa; - razviju pravilan odnos prema saradnicima, strankama i okolini; - upoznaju se sa pojmom tržišta i poslovanja; - razviju znanja i vještine za vođenje grupe, komunikaciju sa saradnicima pri radu i

rješavanju problema, motivišu saradnike; - razviju ekološku svijest i upoznaju propise o zaštiti na radu i zaštiti okoline i

važnosti njihovog dosljednog poštovanja; - unaprijede svoje radne sposobnosti, samostalno usavršavaju svoje znanje i

sposobnosti na principu cjeloživotnog ucenja. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih U srednju stručnu školu u četvorogodišnjem trajanju mogu se upisati lica koja su: - završila osnovnu školu ili - završila dvogodišnju stručnu školu. U redovno obrazovanje mogu se uključiti lica koja nijesu starija od 17 godina, izuzetno lica do18 godine uz odobrenje Nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

4

5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu Hemijski laborant traje četiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici prelaze u viši razred ako su iz svih predmeta u

toku tekuće školske godine postigli pozitivnu ocjenu i priložili potvrdu o obavljenoj profesionalnoj praksi.

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključiti u odgovarajući

razred, u zavisnosti od vrste programa prethodnog obrazovanja, uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Lica koja su završila prvi razred po obrazovnom programu Izrađivač hemijskih

proizvoda, mogu se, uz diferencijalne ispite, upisati u drugi razred obrazovnog programa Hemijski laborant.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa pravilnikom ( planom ) za izvođenje

obrazovnog programa za odrasle koji donosi nadležna institucija. 7. Obrazovanje koje se stiče - Srednje stručno obrazovanje u trajanju od četiri godine - HEMIJSKI LABORANT.

5

POSEBNI DIO 1. KATALOZI ZNANJA 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. DRUŠTVENA GRUPA PREDMETA 1.1.5. INFORMATIKA 1.1.6. PRIRODNA GRUPA PREDMETA 1.1.7. FIZIČKO VASPITANJE

6

1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OPŠTA I NEORGANSKA HEMIJA 1. Naziv predmeta: OPŠTA I NEORGANSKA HEMIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred Teorija Vježbe

Ukupno

I 144 144 II III IV

Ukupno 144 144 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - povezuju odabrane tematske cjeline sa sadržajima već obrađenim tokom

prethodnog školovanja; - produbljuju stečena znanja o neorganskim jedinjenjima kroz različite aktivnosti

koje uključuju časove diskusije; - upoznaju ulogu i značaj neorganske hemije u svakodnevnom životu; - stiču sposobnost upotrebe stručnih izraza, simbola i grafikona; - razvijaju smisao za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i urednost; - stiču znanja o uticaju hemije i hemijske industrije na život; - razvijaju navike koje će doprinositi unapređivanju i zaštiti životne i radne

sredine; - razvijaju sposobnosti za eksperimentalni rad, posmatranje, uočavanje i

zaključivanje; - razvijaju stvaralačku maštu, analitičko mišljenje, objektivnost i formiraju

pravilan odnos prema radu, - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji

Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik Osnovni zakoni i pojmovi u hemiji - poznaje mjesto

hemije u sistemu prirodnih nauka

- definiše osnovne zakone u hemiji: Lavoazjeov, Prustov, Daltonov i Avogadrov

- definiše pojam hemijskog simbola, formule i jednačine

- definiše relativnu atomsku i molekulsku masu

- definiše mol, molarnu masu i molarnu zapreminu

- interpretira značaj hemije kao prirodne nauke

- rješava računske zadatke primjenom osnovnih hemijskih zakona

- čita hemijske simbole elemenata iz periodnog sistema elemenata

- pravilno piše hemijske formule (molekulske, empirijske, strukturne)

- čita relativnu atomsku masu iz periodnog sistema elemenata i izračunava relativnu molekulsku masu

- izračunava mol, molarnu masu i molarnu zapreminu

- razvija intereso-vanje prema prirodnim naukama

Stehiometrijski proračun - razumije

stehiometrijski proračun

- računa procenat elemenata u jedinjenjima na osnovu molekulske formule

- izračunava masu, broj mola i zapreminu reaktanata i produkata na osnovu hemijske jednačine

Struktura atoma - poznaje pojmove:

elementarne čestice, atom i izotopi

- definiše energetski nivo, energetski podnivo i atomsku orbitalu

- razlikuje redni i maseni broj elementa

- određuje broj elementarnih čestica u atomu elementa na osnovu rednog i

- razvija analitičko mišljenje

- crta periodni sistem elemenata

8


Formativni ciljevi Socijalizacijski Preporuke za ciljevi izvođenje nastave

učenik učenik učenik - razumije princip

izgradnje elektronskog omotača i periodnog sistema elemenata

masenog broja - razlikuje atomske

orbitale - popunjava orbitale

u skladu sa Paulijevim principom i Hundovim pravilom

- piše elektronsku konfiguraciju elemenata i određuje položaj elementa u periodnom sistemu

Tipovi hemijskih veza - definiše energiju

jonizacije, afinitet prema elektronu i elektro-negativnost

- objašnjava jonsku, kovalentnu i vodoničnu vezu

- definiše molekulske orbitale i Diplolni momenat

- objašnjava geometrijski oblik molekula i hibridizaciju

- interpretira razloge spajanja atoma

- razlikuje tipove hemijskih veza

- određuje tip hemijske veze u jedinjenju

- razlikuje molekulske orbitale

- razlikuje tipove hibridizacije

- grafički prikazuje tipove hemijskih veza i sp3, sp2 i sp hibridizaciju na primjeru C-atoma

Hemijske reakcije - pojašnjava uslove

nastanka hemijskih reakcija

- objašnjava primjenu postupnog sastavljanja jednačine hemijske reakcije

- poznaje tipove hemijskih reakcija (analiza, sinteza, oksido-redukcija, termohemijske reakcije)

- definiše pojavu toplotnih efekata

- definiše povratne i nepovratne reakcije

- definiše hemijsku

- identifikuje uslove za nastanak hemijske reakcije

- razlikuje egzotermne i endotermne hemijske reakcije

- analizira uticaj različitih faktora na brzinu hemijske reakcije (koncentracija, temperatura, katalizator)

- izračunava brzinu hemijske reakcije i konstantu ravnoteže

- uočava značaj katalizatora u laboratoriji,


referat: - Izrada šematskog

prikaza za sudar čestica

9



učenik učenik učenik ravnotežu i konstantu ravnoteže

- definiše brzinu hemijske reakcije

- objašnjava uticaj različitih faktora na brzinu hemijske reakcije

industriji i živim organizmima

- razlikuje povratne i nepovratne hemijske reakcije

Rastvori - definiše pojmove:

rastvor, rastvarač, rastvorljiva supstanca i rastvorljivost

- poznaje vrste rastvora

- objašnjava kvantitativni sastav rastvora

- definiše elektrolite, elektrolitičku disocijaciju i stepen disocijacije

- razlikuje svojstva pravih i koloidnih rastvora

- izračunava maseni udio, masenu i količinsku koncentraciju rastvora

- razlikuje jake i slabe elektrolite na osnovu stepena disocijacije

- uočava važnost rastvora u svakodnevnom životu

Vrste neorganskih jedinjenja - definiše okside,

kiseline, baze i soli - poznaje hemijske

osobine oksida, kiselina, baza i soli

- razumije protolitičku teoriju kiselina i baza

- objašnjava hidrolizu soli

- objašnjava oksido-redukcione procese

- objašnjava proces elektrolize

- definiše jonski proizvod vode i pH

- razlikuje okside, kiseline, baze i soli

- analizira reakcije oksida nemetala i oksida metala sa vodom

- analizira reakcije kiselina i baza

- analizira reakcije hidrolize soli

- razlikuje procese oksidacije i redukcije

- određuje oksidacioni broj na primjerima

- određuje oksidaciono i redukciono sredstvo

- razlikuje katodne i anodne reakcije

- izračunava pH i pOH rastvora

referat: - Primjena

elektrolitičkih procesa u industriji

10



učenik učenik učenik Vodonik i kiseonik - poznaje osobine i

postupke dobijanja vodonika

- poznaje izotope vodonika

- poznaje osobine i postupke dobijanja kiseonika

- objašnjava zaštitnu ulogu ozona i nastanak ozonske rupe

- navodi primjenu vodonika i kiseonika

- analizira postupke dobijanja vodonika

- analizira postupke dobijanja kiseonika

- uočava značaj vodonika i kiseonika

Metali - definiše pojam

metala - navodi osobine

metala - navodi primjenu

metala

- upoređuje metale prema osnovnim karakteristikama

- uočava značaj metala u industriji

- razvija sistema-tičnost

I grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente i

grupe (alkalni metali) i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja alkalnih metala i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine alkalnih metala

- analizira postupke dobijanja jedinjenja alkalnih metala (natrijuma i kalijuma)

- uočava značaj i primjenu alkalnih metala

II grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente II

grupe (zemnoalkalni metali) i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja zemnoalkalnih metala i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine zemnoalkalnih metala

- analizira postupke dobijanja jedinjenja zemnoalkalnih metala (kalcijuma i magnezijuma)

- uočava značaj i primjenu zemnoalkalnih metala

III grupa periodnog sistema elemenata

11



učenik učenik učenik - poznaje osobine

elemenata III grupe - navodi najvažnija

jedinjenja aluminijuma i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata III grupe

- analizira proces dobijanja aluminijuma i jedinjenja aluminijuma

- uočava značaj i primjenu aluminijuma

IV grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

IV grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja elemenata IV grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata IV grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata IV grupe (ugljenik, silicijum, olovo, kalaj, antimon)

- uočava značaj i primjenu elemenata IV grupe

V grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

V grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja elenmenata V grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata V grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata V grupe (azot i fosfor)

- uočava značaj i primjenu elemenata V grupe

VI grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

VI grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja VI grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata VI grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata VI grupe (sumpor)

- uočava značaj i primjenu elemenata VI grupe

referat: - Oksidi sumpora kao

zagađivači

VII grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

VII grupe (halogeni - upoređuje osobine

halogenih

12



učenik učenik učenik elementi) i poznaje njihove osobine

- upoznaje osobine i značaj oksi kiselina hlora

elemenata - analizira postupke

dobijanja hlora i hlornih jedinjenja (halogenovodonik i oksi kiseline)

- uočava značaj i primjenu halogenih elemenata

Prelazni metali - poznaje opšte

karakteristike prelaznih metala

- upoređuje osobine prelaznih metala

- uočava značaj i primjenu prelaznih metala

referat: - Dobijanje Fe u

visokoj peći

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Isaković, G., Lukić, Lj., Isaković, M., Panajotović, N.: Opšta i neorganska hemija

za prvi razred srednje škole, Zavod za izdavanje udžbenika, Novi Sad, 2003. - Đukić, S., Nikolajević, R., Šurjanović, M.: Opšta hemija za prvi razred srednje

škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Jovetić, M.: Neorganska hemija za prvi i drugi razred srednje škole, Zavod za

izdavanje udžbenika, Novi Sad, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi

učenika (testovi, referati) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja.

- Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik: profesor hemije, diplomirani inženjer neorganske tehnologije,

diplomirani inženjer organske tehnologije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije.

9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Struktura atoma - Fizika - Borov model atoma i talasno

mehanički model atoma - Hemijske reakcije; rastvori - Analitička hemija - Kvalitativna i kvantitativna

analiza - Neorganska jedinjenja - Neorganska tehnologija - Dobijanje kiselina, baza i soli

13

1.2.2. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 1. Naziv predmeta: TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred

Teorija Vježbe Ukupno

I 48 24 72 II III IV

Ukupno 48 24 72

3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču znanja o pravilima, standardima i simbolima koji se upotrebljavaju u

tehničkom crtanju; - stiču osnovna znanja potrebna za crtanje i čitanje tehničkih crteža; - stiču osnovna znanja iz nacrtne geometrije; - stiču osnovna znanja o osnovnim mašinskim elementima; - stiču osnovna znanja o pravilnom izboru materijala; - razvijaju smisao za tačnost, preciznost, estetiku i urednost u rješavanju radnih

zadataka i stvaraju navike za planski, organizovani i samostalni rad; - ovladavaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

14

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Osnovi tehničkog crtanja - definiše značaj

tehničkog crtanja - poznaje materijal i

pribor za tehničko crtanje, kao i formate i opremu tehničkih crteža

- poznaje zaglavlja i sastavnice

- upoznaje tehniku izrade jednostavnih crteža

- razlikuje tehnički crtež od drugih crteža, skica, slika i fotografija

- izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlje i pozicione oznake elemenata

- ispisuje tehničko pismo

- skicira jednostavne elemente

- razvija preciznost i tačnost

vježba: - grafički rad: - Tehničko pismo

Nacrtna geometrija - definiše pojam i

vrste projekcija - definiše pojmove

kvadranta i oktanta - objašnjava

ortogonalnu projekciju

- razumije ortogonalnu projekciju tačke, prave i duži na tri ravni

- opisuje ravan i specijalne položaje ravni

- objašnjava centralnu projekciju

- upoznaje aksonometrijsko projekciranje

- analizira načine prikazivanja predmeta na crtežu

- razlikuje vrste projekciranja

- crta projekciju tačke na jednu, dvije i tri ravni

- crta projekciju prave i duži u opštem i specijalnom položaju

- crta projekcije osnovnih geometrijskih likova u opštem i specijalnom položaju ( kvadrat, pravougaonik, trougao )

- crta projekcije osnovnih geometrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju

- crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih

- razvija analitičnost

vježba: - projekcije tijela - crtanje tijela u

izometriji na osnovu projekcija

- crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda

15

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Preporuke za

ciljevi izvođenje nastave učenik učenik učenik

projekcija - uočava prednosti i

nedostatke pojedinih načina prikazivanja tijela

Tehničko crtanje - objašnjava

prikazivanje predmeta na crtežu

- navodi vrste pogleda

- obrazlaže presjeke i uprošćenja pri crtanju

- definiše pojam tolerancije, položaja, oblika i veličine tolerantnog polja

- poznaje radionički i sklopni crtež

- razumije pojam kvaliteta površine i poznaje način označavanja stanja površine

- opisuje kotiranje i elemente kotiranja

- razumije skiciranje i čitanje tehničkih crteža

- izrađuje tehničke crteže predmeta sa presjecima i detaljima

- izrađuje uprošćene tehničke crteže

- piše tolerancije dužina, oblika i položaja

- crta radionički crtež jednostavnog mašinskog dijela i upisuje podatke neophodne za njegovu izradu

- analizira i čita tehnički crtež

- razvija osjećaj sigurnosti u radu

vježba: - prikaziv-anje

predmeta na crtežu - kotiranje

tolerisanih dimenzija

- izrada radioničkog crteža

- grafički rad - (prikazivanje

predmeta na crtežu)

Veze i spojevi mašinskih elemenata - definiše pojam i

podjelu mašinskih elemenata

- navodi nerazdvojive spojeve: zakovani, zavareni, lemljeni i lijepljeni spojevi

- opisuje postupak pripreme limova za zakivanje i način zakivanja, kao i materijal za zakivke

- poznaje osobine zavarenih, zalemljenih i lijepljenih spojeva

- razlikuje nerazdvojive od razdvojivih veza mašinskih elemenata

- razlikuje elemente za nerazdvojivu vezu

- uočava prednosti i nedostatke elemenata za nerazdvojivu vezu

- razlikuje elemente za razdvojivu vezu

- uočava prednosti i nedostatke elemenata za razdvojivu vezu

- stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

vježba: - crtanje navojnih

spojeva - skiciranje opruga

(rad u olovci)

16



- navodi razdvojive spojeve: klinovi, čivije, navojni spojevi

- poznaje osobine razdvojivih spojeva

- navodi elemente za elastičnu vezu ( opruge )

- poznaje osobine elemenata za elastičnu vezu

- uočava prednosti i nedostatke elemenata za elastičnu vezu

Elementi za kružno kretanje - poznaje

konstruktivne oblike i karakteristike osovina, osovinica i vratila

- navodi podjelu i osobine ležišta

- navodi vrste i karakteristike ležajeva

- razumije ulogu spojnica

- poznaje osobine spojnica

- razlikuje elemente za kružno kretanje

- crta osovine, osovinice i vratila

- razlikuje vrste ležišta i ležajeva

- analizira način podmazivanja ležišta

- razlikuje vrste spojnica

- uočava značaj i primjenu elemenata za kružno kretanje

vježba: - skiciranje osovina i

vratila (rad u olovci)

Elementi za prenos snage - poznaje vrste i

primjenu elemenata za prenos snage

- objašnjava prenos snage zupčanicima, remenom (kaišem) i lancem

- poznaje osobine elemenata za prenos snage

- razlikuje elemente za prenos snage

- analizira prenos snage zupčanicima, remenom (kaišem) i lancem

- bira odgovarajuću vrstu prenosa prema zadatim uslovima

- uspostavlja vezu između elemenata za kružno kretanje i elemenata za prenos snage

Postrojenja hemijske industrije - poznaje materijal

za postrojenja hemijske industrije

- opisuje predstavljanje postrojenja

- razlikuje materijale za postrojenja hemijske industrije

- izrađuje tehničku dokumentaciju za

- uviđa važnost očuvanja čovjekove okoline

vježba: - prikazivanje

hemijskih procesa

17



hemijske industrije u tehničkoj dokumentaciji

- objašnjava šematske prikaze tehnoloških operacija

postrojenja hemijske industrije

- čita tehničku dokumentaciju za postrojenja hemijske industrije

Primjena računara - razumije

mogućnosti primjene računara za tehničko crtanje

- upoznaje osnovne programske pakete za tehničko crtanje

- crta jednostavne tehničke crteže uz pomoć računara

- uočava značaj primjene računara za tehničko crtanje

- izgrađuje pozitivan stav prema upotrebi savremenih tehnologija

vježba: - rad sa programskim

paketom za tehničko crtanje

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić, S., Gačić, D.: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima za I ili II razred

stručnih škola, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 1980.god. - Drapić, S., Gačić, D., Danilović, M., Damjanac Z.: Tehničko crtanje sa nacrtnom

geometrijom, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2002.god. - Drapić, S., Teslić, M.: Osnovi mašinstva, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd1989.god. - Drapić, S.: Mašinski elementi, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd

1967.god. - Pantelić, T.: Tehničko crtanje, Mašinski fakultet, Beograd - Gagić, Lj.: Nacrtna geometrija sa tehničkim crtanjem, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd 1988.god. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: A / V sredstvima,

grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, stolovima sa odgovarajućim priborom za crtanje i računarima sa odgovarajućim programskim paketom za tehničko crtanje.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi

učenika (test-tri, grafički rad-dva) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva, diplomirani inženjer metalurgije, diplomirani

inženjer tehnologije.

18

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Tehnički crtež i mašinski

elementi - Tehnološke operacije i

uređaji - Šeme mašina i aparata koji

se koriste u hemijskoj industriji

- Tehnički crtež i mašinski elementi

- Neorganska hemijska tehnologija

- Tehnološke šeme procesa

- Tehnički crtež i mašinski elementi

- Organska hemijska tehnologija

- Tehnološke šeme procesa

19

1.2.3. ANALITIČKA HEMIJA 1. Naziv predmeta: ANALITIČKA HEMIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - razvijaju smisao za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i urednost; - stiču znanja o analitičkim metodama (kvalitativnim i kvantitativnim) za

ispitivanje supstanci; - osposobljavaju se da na osnovu stečenog znanja vrše odabir metoda za

ispitivanje, dokazivanje i određivanje sadržaja sastojaka u datoj supstanci; - razvijaju sposobnosti za posmatranje, zaključivanje, uopštavanje i tumačenje

posmatranih pojava; - stiču znanja o značaju sadržaja koji se izučavaju u analitičkoj hemiji za usvajanje

sadržaja iz drugih hemijskih disciplina; - osposobljavaju se za istraživački rad u drugim oblastima (zaštiti životne sredine,

medicini, farmaciji, modernoj industriji); - stiču sposobnosti pravilnog korišćenja odgovarajuće literature preko knjiga i

kompjuterske pretrage; - razvijaju stvaralačku maštu, analitičko mišljenje, objektivnost.

20





Pojam, podjela i značaj analitičke hemije - pojašnjava i

obrazlaže - značaj analitičke

hemije

- interpretira značaj analitičke hemije i vrši njenu podjelu

- razlikuje kvalitativnu od kvantitativne analize


- razvija moć zapažanja

Hemijska ravnoteža u homogenom sistemu - definiše hemijsku

ravnotežu - navodi faktore koji

utiču na - hemijsku ravnotežu - definiše Le

Šatelijeov princip - definiše:

elektrolitičku disocijaciju, stepen isocijacije, jake i slabe elektrolite

- definiše slabe elektrolite i

- konstantu disocijacije

- definiše značaj izračunavanja koncentracija H+ i OH- jonova u rastvorima

- definiše suzbijanje disocijacije slabih elektrolita

- definiše: disocijaciju vode, jonski proizvod vode, vodonični eksponent pH, hidroksilni eksponent pOH

- definiše: kisjelo-bazne indikatore, regulatorske smješe-pufere

- pojašnjava brzinu hemijske reakcije i analizira faktore koji utiču na brzinu hemijske reakcije

- primjenjuje zakon o dejstvu masa na različitim primjerima

- objašnjava Le Šeteljeov princip na primjerima i nabraja faktore koji utiču na pomjeranje hemijske ravnoteže

- analizira elektrolite i vrši njihovu podjelu

- pravilno piše elektrolitičku

- disocijaciju kiselina, baza i soli

- razlikuje jake i slabe elektrolite na osnovu vrijednosti stepena disocijacije

- pravilno piše izraze za konstante disocijacije kiselina

- pravilno vrši podjelu kiselina u

- odnosu na veličinu konstante disocijacije

- objašnjava suzbijanje disocijacije slabih elektrolita uticajem zajedničkog jona




- rješavanjem računskih zadataka izračunava na različitim primjerima koncentracije H+ i OH- jonova

- rješavanjem

računskih zadataka izračunava na različitim primjerima pH i pOH rastvora

21



na primjerima - izračunava

koncentraciju H+ i OH- na osnovu jonskog proizvoda vode (Kw)

- izračunava pH i pOH rastvora na osnovu [H+] ili [OH-] na različitim primjerima

- nabraja neke kiselo-bazne indikatore

- -analizira promjenu boje indikatora u kiseloj i baznoj sredini

- razlikuje pH vrijednosti u sredini univerzalnim indikatorom ( na osnovu skale boja )

- pravilno određuje pH vrijednost u puferu i izračunava [H+] i [OH-] vrijednosti u puferskoj smješi

Hemijska ravnoteža u heterogenom sistemu - pojašnjava

ravnotežu u rastvorima teško rastvorljivih elektrolita

- definiše proizvod rastvorljivosti

- nabraja faktore koji utiču na proizvod rastvorljivosti

- definiše taloženje i rastvaranje

- pravilno predstavlja jednačinu

- ravnotežnog stanja i proizvod rastvorljivosti kod teško rastvorljivog elektrolita

- razlikuje reakcije

taloženja i rastvaranja i pravilno ih predstavlja hemijskim jednačinama




- rješavanjem računskih zadataka izračunava na različitim primjerima koncentracije jonova u rastvoru teško rastvorljivih elektrolita, na osnovu proizvoda rastvorljivosti

Kompleksna jedinjenja - upoznaje opšte

karakteristike kompleksnih

- interpretira nomenklaturu kompleksnog

jedinjenja - pravilno određuje


22



jedinjenja - pojašnjava

disocijaciju i konstantu disocijacije kompleksnih jedinjenja

graditelje kompleksa, koordinacioni broj i navodi ligande u kompleksnim jedinjenjima

- uočava značaj i primjenu kompleksnih jedinjenja (neorganskih i organskih) u analitičkoj hemiji

Kvalitativna analiza - pojašnjava i

obrazlaže značaj kvalitativne analize u analitičkoj hemiji

- definiše: metode kvalitativne analize, analitičke reakcije i uslove za njihovo izvođenje

- navodi osnovne karakteristike analitičkih reakcija

- interpretira osnovne principe kvalitativne hemijske analize

- analizira analitičke reakcije i način njihovog izvođenja

- nabraja reakcije suvim putem

- navodi promjene koje su uočljive kod reakcija mokrim putem na primjerima

- navodi primjere specifičnih, selektivnih i karakterističnih reakcija

- razlikuje reagense (specifične, selektivne i grupne) i navodi primjere



Analitičke grupe katjona - navodi podjelu

analitičkih grupa katjona

- obrazlaže I analitičku grupu katjona

- navodi podjelu II analitičke grupe na sulfobaze i sulfokiseline

- obrazlaže smješu katjona II

- razlikuje VI analitičkih grupa katjona i grupne reagense za pojedine grupe

- analizira taložne i dokazne reakcije za Ag+, Pb2+ i Hg2

2+ jone

- interpretira ulogu H2S, uslove taloženja i piše reakcije taloženja

- analizira reakcije

- razvija sistematičnost

- razvija logiku

mišljenja - razvija

preciznost i tačnost

- razvija sposobnost

zapažanja

23



- analitičke grupe - sulfobaze

- nabraja katjone III analitičke grupe

- obrazlaže smješu katjona III analitičke grupe

- nabraja katjone IV analitičke grupe

- obrazlaže smješu katjona IV analitičke grupe

- nabraja katjone V analitičke grupe

- obrazlaže smješu katjona V analitičke grupe

- nabraja katjone VI analitičke grupe

- obrazlaže smješu katjona VI analitičke grupe

rastvaranja taloga i dokazivanja katjona sulfobaza (Pb2+, Hg2+, Cu2+ i Bi3+)

- interpretira grupni reagens, uslove taloženja i piše reakcije za identifikaciju III grupe katjona

- uočava amfoterni karakter Al3+ i Cr3+

- piše hemijske jednačine reakcija Al(OH)3 i Cr(OH)3 sa jakim kiselinama i jakim bazama

- interpretira grupni reagens za IV grupu katjona (svježe pripremljen)

- analizira reakcije taloženja i pravilno piše reakcije za identifikaciju Mn2+ i Zn2+

- obrazlaže amfoternost Zn2+ i

- jednačinama prikazuje amfoternost Zn(OH)2

- interpretira grupni reagens za V grupu katjona

- analizira reakcije taloženja i pravilno piše reakcije za identifikaciju Ca2+ i Ba2+

- analizira i pravilno piše reakcije za identifikaciju Na+, Mg2+, NH4

+ jona Analitičke grupe anjona - navodi podjelu

analitičkih grupa anjona

- razlikuje grupe anjona

- analizira i pravilno piše reakcije za identifikaciju najvažnijih anjona

- razvija sistematičnost u radu


24



Gravimetrija Pojam i klasifikacija gravimetrijskih analiza - definiše

gravimetriju - navodi klasifikaciju

metoda i osnovne operacije gravimetrijske analize

- obrazlaže uticaj primjesa na onečišćenje taloga (koprecipitacija)

Proračun u gravimetriji - navodi podatke za

izračunavanje mase (m), masenog udjela (ω) pepela i vlage

- definiše gravimetrijski faktor

- navodi načine prikazivanja sadržaja supstance u analizi

- obrazlaže gravimetrijsko određivanje gvožđa i sumporne kiseline

- razumije princip gravimetrijske analize, izdvajanje i određivanje mase supstance

- razlikuje tipove gravimetrijskih analiza prema načinu izdvajanja ispitivane supstance iz uzorka (žarenjem, sušenjem, taloženjem)

- analizira uslove koje treba da ispunjava talog za uspješnu gravimetrijsku analizu i okolnosti pod kojima talog ispunjava te uslove (kristalan, teško rastvorljiv, hemijski čist...)

- razlikuje pojave površinske asorpcije, okluzije i načine kako se mogu otkloniti ili smanjiti

- pravilno primjenjuje stehiometrijski račun i na različitim primjerima izračunava masu (m) i maseni udio (ω) pepela i vlage

- Izvodi gravimetrijski faktor na različitim primjerima i upotrebljava ga u gravimetrijskim izračunavanjima mase (m), masenog udjela (ω) i zapremine (V) ispitivane supstance

- analizira reakcije

- razvija analitičko

mišljenje - razvija moć

zapažanja - razvija preciznost - razvija tačnost

- rješavanjem

računskih zadataka određuje % vlage i pepela različitih supstanci

25



taloženja i žarenja ispitivane supstance

- interpretira uslove kvantitativnog taloženja Fe3* i SO4

2-

, način ispiranja taloga, žarenja i mjerenja

- pravilno primjenjuje stehiometrijski proračun i izračunava sadržaj Fe3* i SO4

2- u uzorku

Volumetrija Opšti pojmovi, principi i klasifikacija volumetrijskih metoda - navodi opšte

pojmove, principe i uslove volumetrijskih metoda

- navodi klasifikaciju volumetrijskih metoda

- definiše standardne rastvore

- proračun u

volumetriji -------------------------- Neutralizacione metode - definiše metodu

- razumije titraciju kao najvažniju operaciju volumetrijskih analiza

- razlikuje završnu tačku titracije (ZTT) i ekvivalentnu tačku titracije (ETT)

- interpretira uslove koje treba da ispunjava hemijska reakcija u volumetriji i vrši klasifikaciju volumetrijskih metoda na osnovu osnovne reakcije koja se dešava u toku titracije

- razlikuje primarne i sekundarne standardne rastvore prema načinu pripremanja i navodi njihovu ulogu kao titracionog sredstva

- pravilno piše hemijsku reakciju između titracionog rastvora i titracionog

- razvija moć

zapažanja - razvija preciznost - razvija

tačnost --------------------------

- razvija preciznost - razvija analitičko

mišljenje

- rješavanjem

računskih zadataka izračunava na različitim primjerima:

- m - masu, - ω - maseni udio, - V - zapreminu i - c - koncentraciju

ispitivane supstance - izračunava masu

baza i zapreminu kiselina za pripremu rastvora različitih koncentracija

- rješavanjem

računskih zadataka izračunava:

- m - masu, ω - maseni udio, V - zapreminu i c - koncentraciju kiselina i baza u uzorku

26



- navodi opšte principe neutralizacionih (kiselo-baznih) metoda

- definiše kiselo-bazne indikatore

- objašnjava titraciju jake i slabe kiseline sa jakom bazom

- obrazlaže standardizaciju HCl, NaOH i određivanje sadržaja baze, jake i slabe kiseline

-------------------------- Oksido-redukcione metode - navodi opšte

principe oksido- redukcionih metoda

- navodi podjelu oksido-redukcionih metoda

Permanganometrijske metode

sredstva i uočava molski odnos

- primjenjuje stehiometrijski račun za izračunavanje mase (m), masenog udjela (ω), zapremine (V) i koncentracije (c) ispitivane supstance

--------------------------- - pravilno piše

reakciju neutralizacije u molekulskom i jonskom obliku

- razlikuje acidimetriju i alkalimetriju

- interpretira značaj promjene boje indikatora za određivanje ZTT

- analizira kiselo-bazne indikatore i uticaj različitih faktora na promjenu boje indikatora

- analizira tok neutralizacije preko grafičkog prikaza promjene pH vrijednosti u zavisnosti od dodate zapremine titracionog sredstva (krive neutralizacije)

- izračunava potrebnu masu ili zapreminu supstance za pripremanje rastvora približne koncentracije (HCl i NaOH)

- interpretira postupak određivanja tačne koncentracije (HCl i

- razvija moć

zapažanja -------------------------- - razvija analitičko


zapažanja - razvija preciznost - razvija tačnost

- rješava računske

zadatke iz oksidoredukcione metode

- izračunava masu

KMnO4 za pripremu rastvora različitih koncentracija

27



- definiše permanganometriju

- navodi osobine KMnO4 kao standardnog rastvora

- obrazlaže određivanje sadržaja Fe po Cimerman-Rajnhartovoj (Zimmermann-Reinhardt) metodi

Metode jodimetrije i jodometrije - definiše metode - obrazlaže

jodometrijsku metodu

- navodi osobine natrijum-tiosulfata (Na2S2O3

.5H2O) kao standardnog rastvora

- obrazlaže određivanje sadržaja bakra (Cu) i hroma (Cr) jodometrijskom metodom

NaOH) - pravilnom

primjenom stehiometrijskog proračuna izračunava sadržaj ispitivane supstance i prikazuje rezultat kao masu (m), maseni udio (ω), zapreminu (V) ili koncentraciju (c)

--------------------------- - analizira reakcije

oksido-redukcije, razmjenu elektrona između ispitivane supstance i standardnog rastvora

- razlikuje oksidacione i redukcione metode na osnovu oksidacionih, odnosno redukcionih sposobnosti standardnog rastvora

- uočava oksidacione sposobnosti KMnO4 i različita valentna stanja mangana u zavisnosti od sredine

- interpretira postupak pripremanja rastvora približne koncentracije i određivanja tačne koncentracije (postupak standardizacije) KMnO4

- analizira primjenu standardnog rastvora KMnO4

- pravilno piše oksido-redukcionu reakciju između Fe2+ i


mišljenje - razvija tačnost

- rješavanjem

računskih zadataka izračunava sadržaj Fe permanganometrij-kom metodom u različitim uzorcima


zadatke iz jodometrijskih metoda

- rješavanjem

računskih zadataka iz oblasti kompleksometrije izračunava sadržaj različitih metala u ispitivanim uzorcima


zadatke iz taložnih metoda

- rješavanjem

računskih zadataka izračunava sadržaj hlorida u različitim uzorcima

28



-------------------------- Kompleksometrijske metode - definiše metodu - navodi vrste

kompleksona - navodi osobine

metalnih indikatora - pojašnjava načine

izvođenja titracije u kompleksometriji

- obrazlaže ompleksometrijska određivanja Ca2+ i Mg2+

--------------------------Taložne metode - definiše metode - navodi opšte

principe metode i uslove za analizu ovom metodom

- navodi podjelu taložnih metoda

- obrazlaže argentometrijske metode i određivanje sadržaja hlorida po Moru (Mohr)

KMnO4. - razumije uslove

permanganometrijskog određivanja i ulogu Cimerman- Rajnhartovog rastvora

- primjenjuje stehiometrijski proračun za izračunavanje sadržaja Fe u uzorku i prikazuje rezultat preko mase (m), masenog udjela (ω) ili zapremine (V) rastvora izdatog za analizu

- razlikuje jodimetrijsku i jodometrijsku metodu prema standardnom rastvoru za titraciju

- piše i analizira reakcije na kojima se zasnivaju ove metode

- interpretira uslove indirektne jodometrijske metode, postupak pripremanja rastvora Na2S2O3

.5H2O približne koncentracije i postupak određivanja tačne koncentracije (standardizacija

- rastvora) - pravilno piše

oksido-redukcione reakcije ispitivane supstance i standardnog rastvora

- primjenjuje



zapažanja - razvija tačnost

29



stehiometrijski proračun za izračunavanje sadržaja Cu i Cr i prikazuje rezultat kao m, ω i V

-------------------------- - razumije ulogu

velike stabilnosti kompleksa između metalnih jona i titracionog sredstva

- razlikuje kompleksone po sastavu (KI, KII i KIII)

- interpretira praktični značaj KIII (EDTA) i način stvaranja helata

- interpretira uslove koje treba

- da ispunjava metalni indikator za kompleksometrijs-ka određivanja

- razlikuje direktne i indirektne kompleksometrijske titracije

- interpretira postupak pripreme standardnog rastvora KIII i uslove izvođenja titracije

- analizira reakciju između jona Ca2+ i Mg2+ sa KIII

- pravilno primjenjuje stehiometrijski proračun za izračunavanje sadržaja Ca2+ i Mg2+ i prikazuje rezultat kao m, ω iV

-------------------------- - razumije stvaranje

teško rastvorljivog jedinjenja (taloga)

30



i ograničenost primjene taložnih reakcija

- analizira uslove koji su neophodni za primjenu taložnih metoda

- razlikuje taložne metode prema upotrebi titracionog sredstva

- vrši klasifikaciju argentometrijskih metoda prema tehnici izvođenja analize

- interpretira postupak pripremanja standardnog rastvora AgNO3

- analizira reakciju stvaranja taloga i reakciju indikatora (K2CrO4) sa standardnim rastvorom AgNO3

- utvrđuje molski odnos i pravilnom primjenom stehiometrijskog proračuna izračunava sadržaj hlorida i prikazuje rezultat kao m, ω i V

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Analitička hemija sa osnovama instrumentalne analize za treći razred hemijsko-

tehničkog smjera, Vilim Vajgand, Naučna knjiga Beograd, 1981. - Analitička hemija za drugi razred medicinske škole, B. Stanković, J. Jorgović

Kremzer, S. Draklić Đinđić, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003.

- Analitička hemija sa praktikumom za treći razred hemijsko-tehnološke struke, Darko Šepa, Naučna knjiga Beograd, 1981.

- Analitička hemija za drugi razred usmjerenog obrazovanja prehrambene struke, Momčilo Jovetić, Zavod za izdavanje udžbenika Novi Sad, Zavod za izdavanje udžbenika Beograd, 1988.

- Analitička hemija sa praktikumom za drugi razred hemijsko-tehnološke struke, M. Krajačević, M. Ignjatov, O. Mladenović, Budućnost Novi Sad, 1997.

31

- Stehiometrija, M. Sikirica, Školska knjiga Zagreb, 1979.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - kompjuter sa priključkom za internet, - računarska video projekcija. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Znanje se provjerava i ocjenjuje usmeno, najmanje po jedna ocjena u

klasifikacionom periodu i pismeno ( testovi poslije svake oblasti ), ocjenjuje se aktivnost na času tokom izrade računskih zadataka. Zaključna ocjena izvodi se iz ocjena iz klasifikacionih perioda.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Profesor hemije, diplomirani inženjer neorganske tehnologije, diplomirani

inženjer organske tehnologije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja

Kvalitativna i kvantitativna analiza

Opšta i neorganska hemija Hemijske reakcije, rastvori

Mjerenje PH rastvora Elektroanalitičke metode Rastvori elektrolita

Određivanje sadržaja elemenata u uzorcima

Praktična nastava Određivanje sadržaja elemenata u uzorcima

32

1.2.4. ORGANSKA HEMIJA 1. Naziv predmeta: ORGANSKA HEMIJA

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II 108 108 216 III IV

Ukupno 108 108 216 Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 12 učenika

3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - povezuju odabrane tematske cjeline sa sadržajima već obrađenim tokom

prethodnog školovanja; - produbljuju stečena znanja o organskim jedinjenjima kroz različite aktivnosti

koje uključuju časove diskusije; - upoznaju ulogu i značaj organske hemije u svakodnevnom životu; - ukazuju na značaj funkcionalnih grupa i upoznaju mogućnosti sinteze složenih

organskih jedinjenja; - razvijaju smisao za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i urednost; - upoznaju toksično dejstvo pojedinih organskih supstanci na zdravlje i životnu

sredinu, - razvijaju navike koje će doprinositi unapređivanju i zaštiti životne i radne

sredine; - razvijaju sposobnosti za eksperimentalni rad, posmatranje, uočavanje i

zaključivanje; - povezuju teorijske sadržaje sa praktičnim radom koji se odvija u sklopu

proizvodnih ciklusa u materijalnoj proizvodnji; - stiču sposobnost korišćenja odgovarajuće literature preko knjiga i kompjuterske

pretrage; - razvijaju stvaralačku maštu, analitičko mišljenje, objektivnost i formiraju

pravilan odnos prema radu.

33





Uvod - poznaje tipove

hemijskih veza u organskim jedinjenjima i reakcije organskih jedinjenja u zavisnosti od strukture

- obrazlaže vrste hemijskih reakcija organskih jedinjenja

- navodi podjelu organskih jedinjenja prema ugljovodoničnom nizu i prema funkcionalnoj grupi

- razlikuje na primjerima prostu, dvostruku i trostruku vezu

- razlikuje reakcije supstitucije, adicije, eliminacije, kao i homolitičko i heterolitičko raskidanje veze

- razlikuje aciklična i ciklična jedinjenja

- razlikuje najvažnije klase organskih jedinjenja prema funkcionalnoj grupi


Alkani - definiše alkane,

homologi niz i izomeriju niza

- imenuje jedinjenja po IUPAC nomenklaturi

- navodi načine dobijanja alkana sintetičkim putem

- poznaje fizičke i hemijske osobine alkana

- uočava kako se obrazuje niz i šta su homolozi

- razlikuje n-alkane i izo-alkane na osnovu strukturne formule

- pravilno koristi nomenklaturu pri pisanju formula alkana

- analizira reakcije adicije i supstitucije za sintezu alkana

- analizira reakcije supstitucije (lančane reakcije), kao i značaj reakcije oksidacije i reakcije pirolize (krekovanja)

- razvija sposobnost zaključivanja

referat: - praktična primjena

alkana

Alkeni i alkini - definiše alkene i

alkine i navodi funkcionalne grupe


- razlikuje alkene i alkine po funkcionalnoj grupi

- pravilno koristi nomenklaturu pri pisanju formula

- razvija tačnost i preciznost

referat: - praktičan značaj

proizvoda na bazi etena i acetilena

- poliakrilna vlakna (orlon, dralon)

34


izvođenje nastave ciljevi učenik učenik učenik

- Polivinil-hlorid (PVC) - navodi načine sintetičkog dobijanja alkena i alkina

- definiše izomeriju položaja i niza

- poznaje fizičke i hemijske osobine alkena i alkina

- navodi vrste polimerizacije i primjenu polimera

alkena i alkina - analizira reakciju

eliminacije atoma ili atomskih grupa zasićenih jedinjenja za sintezu alkena i alkina

- razlikuje "cis" i "trans" izomeriju i izomeriju niza

- analizira reakcije adicije alkena i alkina i adicije primjenom Markovnikovog pravila

- upoređuje brzinu oksidacije alkena i alkina sa istim oksidacionim sredstvom

- razlikuje adicionu i kondenzacionu polimerizaciju

- interpretira značaj etena i acetilena u industriji

- interpretira značaj plastičnih masa u proizvodnji sintetičkih vlakana

Dieni - definiše diene - navodi primjere

jedinjenja i njihov značaj

- poznaje fizičke i hemijske osobine diena

- razlikuje konjugovane, kumulovane i izolovane diene

- piše strukturnu formulu izoprena i 1,3 butadiena

- interpretira značaj kaučuka i njegove osobine


Cikloalkani - navodi podjelu i

dobijanje cikloalkana - poznaje fizičke i

hemijske osobine cikloalkana

- prikazuje strukturne formule cikloalkana

- analizira dobijanje i stabilnost ciklopentana i cikloheksana


Aromatični ugljovodonici

35



- obrazlaže strukturu i hemijska svojstva benzena

- imenuje derivate benzena po IUPAC-u

- navodi jedinjenja sa kondenzovanim benzenovim prstenom

- navodi značaj aromatičnih ugljovodonika

- interpretira strukturu benzena pomoću molekulskih orbitala i ostvarivanja π veze

- analizira reakcije supstitucije i adicije kod benzena

- razlikuje monosupstitucione, disupstitucione i polisupstitucione derivate

- prikazuje strukturnim formulama naftalen, antracen i fenantren


Halogeni derivati ugljovodonika - definiše halogene

derivate ugljovodonika

- imenuje jedinjenja po IUPAC-u

- objašnjava postupke dobijanja halogenih derivata ugljovodonika

- poznaje fizičke i hemijske osobine halogenih derivata ugljovodonika

- navodi najvažnije predstavnike halogenih derivata ugljovodonika i njivov značaj

- razlikuje alkil i aril halogenide

- pravilno koristi nomenklaturu pri pisanju formula jedinjenja

- prikazuje reakcije sinteze alkil i aril halogenida

- analizira reakcije nukleofilne supstitucije – Sn1 i Sn2

- interpretira značaj najvažnijih predstavnika halogenih derivata ugljovodonika


Alkoholi - definiše alkohole - navodi podjelu

alkohola prema broju hidroksilnih grupa


- navodi načine dobijanja alkohola

- poznaje fizičke i hemijske osobine alkohola

- razlikuje mono-, di- i polihidroksilne, alifatične i aromatične alkohole


- piše reakcije dobijanja alkohola

- analizira kiselost alkohola pri


referat: - dobijanje etanola

36



- navodi primjenu alkohola

građenju alkoholata - prikazuje reakciju

esterifikacije sa organskim i neorganskim kiselinama

- razlikuje oksidaciju primarnih i sekundarnih alkohola

- inerpretira značaj najvažnijih alkohola

Fenoli - definiše fenole - navodi podjelu i

način dobijanja fenola

- poznaje fizičke i hemijske osobine fenola

- navodi primjenu mono-,di- i polihidroksilnih fenola

- razlikuje monohidroksilne i polihidroksilne fenole

- prikazuje hemijskim jednačinama dobijanje fenola

- analizira kiselost, esterifikaciju fenola i supstituciju u prstenu

- interpretira značaj fenola za proizvodnju plastičnih masa

Etri - definiše etre - imenuje jedinjenja

po IUPAC nomenklaturi

- poznaje fizičke i hemijske osobine etara

- navodi primjenu etara

- razlikuje proste i mješovite etre


- interpretira praktični značaj etara kao rastvarača (dietil-etra)

Aldehidi i ketoni - definiše karbonilna

jedinjenja - imenuje jedinjenja


- navodi načine dobijanja aldehida i ketona

- objašnjava fizičke i hemijske osobine

- razlikuje aldehide i ketone po funkcionalnoj grupi


- piše reakcije dobijanja aldehida i ketona

- upoređuje hemijske

37



aldehida i ketona osobine aldehida i ketona

- analizira reakcije nukleofilne adicije

- interpretira praktični značaj metanala, etanala, acetona, benzaldehida i acetofenona

Karboksilne kiseline - definiše karboksilne

kiseline - navodi podjelu

prema ugljovodoničnom nizu i broju karboksilnih grupa


- navodi načine dobijanja zasićenih monokarboksilnih kiselina

- poznaje fizičke i hemijske osobine karboksilnih kiselina

- navodi primjere i značaj karboksilnih kiselina

- razlikuje aciklične, ciklične, supstituisane, mono-, di- i poli- karboksilne kiseline

- pravilno primjenjuje nomenklaturu pri pisanju formula kiselina

- piše reakcije dobijanja kiselina

- analizira disocijaciju kiselina

- analizira reakcije sa metalima i bazama

- analizira reakcije obrazovanja estara, amida, hlorida i anhidrida

- interpretira praktičan značaj najvajžnijih monokarboksilnih zasićenih kiselina (mravlje, sirćetne), viših masnih kiselina (zasićene i nezasićene) i aromatičnih (benzoeve i cimetne)

- uviđa veze nauke i svakodnevnog života

referat: - praktični značaj

sirćetne kiseline

Derivati karboksilnih kiselina - definiše derivate

karboksilnih kiselina - navodi reakcije

dobijanja derivata - poznaje fizičke i

hemijske osobine derivata

- razlikuje hloride, estre, anhidride i amide

- piše reakcije dobijanja derivata

- analizira reakcije hidrolize,


voskova, masti i ulja

38



karboksilnih kiselina - navodi podjelu

lipida - definiše voskove,

masti i ulja - obrazlaže hemijska

svojstva masti i ulja

amonolize, alkoholize, mehanizam esterifikacije i saponifikacije

- razlikuje proste i složene lipide

- analizira sastav voskova, masti i ulja

- analizira reakcije hidrolize, saponifikacije i hidrogenizacije

Supstituisane karboksilne kiseline - navodi podjelu,

načine dobijanja halogen karboksilnih i hidroksi kiselina

- definiše optičku izomeriju

- prepoznaje hidralni C atom i ponašanje enantiomera pri prolasku polarizovane svjetlosti i njihovo obilježavanje sa (-L) i (+D)

- navodi osobine i primjenu najvažnijih supstituisanih kiselina

- razlikuje α, β i γ -halogen supstituisane karboksilne kiseline

- piše reakcije dobijanja supstituisanih kiselina

- analizira hidrolizu halogen- supstituisanih kiselina, esterifikaciju hidroksi kiselina

- interpretira značaj mliječne, jabučne, vinske, limunske i salicilne kiseline


limunske i salicilne kiseline

Ugljeni hidrati - navodi podjelu i

strukturu monosaharida

- poznaje fizičke i hemijske osobine monosaharida

- navodi primjenu glukoze

- definiše disaharide - poznaje fizičke i

hemijske osobine disaharida

- definiše polisaharide

- poznaje fizičke i

- razlikuje aldoze i ketoze, alifatičnu i cikličnu stukturu

- prikazuje cikličnu strukturu Hejvortovim formulama

- analizira reakcije sa Felingovim rastvorom, Tolensovim reagensom i vrenje glukoze

- razlikuje monomerne

- razvija odgovornost prema zaštiti zdravlja

referat: - industrijsko

dobijanje saharoze

39



hemijske osobine polisaharida

- navodi najvažnije proizvode na bazi celuloze

jedinice (saharoze, maltoze i laktoze) i način kako se povezuju u cikličnu strukturu

- razlikuje redukujuće i neredukujuće disaharide

- analizira reakcije hidrolize saharoze i osobine invertnog šećera

- razlikuje skrob i celulozu po načinu vezivanja monomernih jedinica

- analizira hidrolizu skroba i celuloze i reakciju esterifikacije celuloze

- interpretira značaj skroba i celuloze u prehrambenoj i tekstilnoj industriji

Organska jedinjenja sa sumporom - definiše tioalkohole

i tioetre - imenuje jedinjenja


- navodi načine dobijanja

- poznaje fizičke i hemijske osobine tioalkohola i tioetara

- razlikuje tioalkohole i tioetre


- piše reakcije dobijanja tioalkohola i tioetara

- analizira oksidaciju tioalkohola i tioetara

Organska jedinjenja sa azotom - definiše amine i

nitro jedinjenja - navodi funkcionalne

grupe i podjelu amina i nitro jedinjenja prema ugljovodoničnom nizu

- imenuje amine i nitro jedinjenja po

- razlikuje amine i nitro jedinjenja po funkcionalnoj grupi

- pravilno koristi nomenklaturu pri pisanju formula organskih jedinjenja sa azotom

- analizira redukciju

referat: - azo boje - fiziološki značaj

proteina

40



IUPAC nomenklaturi - poznaje fizičke i

hemijske osobine amina i nitro jedinjenja

- navodi primjenu amina i nitro jedinjenja

- definiše diazo i azo jedinjenja

- navodi primjenu azo jedinjenja

- definiše aminokiseline

- imenuje aminokiseline po IUPAC nomenklaturi

- poznaje fizičke i hemijske osobine aminokiselina

- definiše proteine i navodi podjelu prema sastavu, rastvorljivosti i funkciji

- navodi karakteristične reakcije proteina

- navodi podjelu, osobine i mehanizme djelovanja enzima

alifatičnih i aromatičnih nitro jedinjenja, baznost amina, građenje soli (diazonijum i kvaternerne)

- interpretira značaj azo jedinjenja u industriji boja

- piše opštu formulu amino kiselina

- analizira obrazovanje cviter jona, amfoternost i izoelektičnu tačku amino kiselina i građenje peptidne veze

- razlikuje proste i složene (konjugovane) proteine

- interpretira značaj fibroznih i globularnih proteina

- analizira bojene i taložne reakcije proteina

- razlikuje enzime prema vrsti reakcije i prema sastavu

- analizira katalitičko svojstvo enzima i mehanizam vezivanja enzima za supstrat

Alkalodi - definiše alkaloide - navodi načine

dobijanja heterocikličnih jedinjanja

- poznaje fizičke i hemijske osobine alkaloida

- navodi podjelu i primjenu alkaloida

- objašnjava fiziološko dejstvo alkaloida (nikotina,

- razlikuje petočlana i šestočlana heterociklična jedinjenja sa kiseonikom, azotom i sumporom

- piše reakcije dobijanja alkaloida

- analizira reakcije supstitucije i hidrogenizacije pirola, tiofena i furana, baznost i

referat: - fiziološki značaj

nikotina i kokaina

41



efedrina, kokaina) supstituciju piridina - razlikuje alkaloide

grupe pirola, piridina i piperidina

- uočava značaj alkaloida

Vitamini i hormoni - definiše vitamine - navodi podjelu

vitamina prema rastvorljivosti i najvažnije predstavnike

- definiše hormone - navodi podjelu

hormona prema fiziološkom dejstvu

- razlikuje vitamine rastvorljive u vodi i u mastima (ulju)

- interpretira fiziološki značaj najvažnijih vitamina (A, B, C, D)

- razlikuje hormone prema fiziološkom dejstvu

- inerpretira fiziološki značaj najvažnijih predstavnika hormona (nadbubrežne žlijezde, polne)

referat: - fiziološko dejstvo

vitamina i hormona

Pesticidi - definiše pesticide - navodi podjelu

prema namjeni i prema sastavu i najvažnije predstavnike

- razlikuje pesticide prema namjeni i sastavu

- interpretira dejstvo herbicida i insekticida, toksičnost i simptome trovanja i pružanja prve pomoći


referat: - toksičnost

insekticida i herbicida

Vježbe - upoznaje

hemikalije u organskoj hemijskoj laboratoriji

- upoznaje toksično dejstvo organskih supstanci

- navodi povrede organskim supstancama i mjere zaštite

- obrazlaže kvalitativnu analizu organskih supstanci

- razlikuje hemikalije pravilnim čitanjem naziva sa etiketa na bocama

- pravilno radi sa toksičnim i lako zapaljivim organskim supstancama

- kvalitativno dokazuje elemente poznate i nepoznate organske supstance

- razvija sposobnost za samostalan rad

- stiče radne navike

- učenici se dijele u grupe

- svaki učenik vodi dnevnik na bazi unaprijed datih uputstava od strane nastavnika

- učenik eksperimentalno izvodi vježbe uz pomoć nastavnika

42



- opisuje postupke dobijanja i ispitivanja osobina metana

- opisuje postupke dobijanja i ispitivanja osobina etena

- opisuje postupke dobijanja i ispitivanja osobina etina

- opisuje postupke dobijanja i ispitivanja osobina diena

- opisuje postupke ispitivanja osobina benzena i toluena

- opisuje postupak sinteze etil- bromida

- opisuje postupak dobijanja etil alkohola alkoholnim vrenjem

- opisuje postupke ispitivanja osobina etil alkohola

- opisuje postupke ispitivanja osobina fenola

- opisuje postupke dobijanja i ispitivanja osobina aldehida i ketona

- opisuje postupke ispitivanja osobina karboksilnih kiselina

- opisuje postupak dobijanja etilacetata

- opisuje postupak saponifikacije masti – dobijanja sapuna

- opisuje postupak sinteze aspirina

- opisuje postupke ispitivanja osobina monosaharida, disaharida i

- eksperimentalno dobija metan

- ispituje osobine metana različitim ogledima

- eksperimentalno dobija eten

- ispituje osobine etena različitim ogledima

- eksperimentalno dobija etin

- ispituje osobine etina različitim ogledima

- eksperimentalno dobija dien

- Ispituje osobine diena različitim ogledima

- ispituje osobine benzena i toluena različitim ogledima

- eksperimentalno dobija etil bromid

- izračunava prinos etil bromida

- eksperimentalno dobija etil alkohol

- ispituje osobine etil alkohola različitim ogledima

- ispituje osobine fenola različitim ogledima

- eksperimentalno dobija etanal i aceton

- ispituje različitim ogledima osobine aldehida i ketona

- eksperimentalno ispituje osobine karboksilnih kiselina

- eksperimentalno dobija etil acetat

- izračunava prinos etil acetata

- eksperimentalno izvodi saponifikaciju masti


tačnosti i preciznosti

43



polisaharida - opisuje postupke

dobijanja i ispitivanja osobina amino jedinjenja

- opisuje postupak sinteze aminokiselina

- opisuje postupke ispitivanja osobina aminokiselina i proteina

- dobijanja sapuna - eksperimentalno

dobija aspirin - izračunava prinos

aspirina - ispituje osobine

monosaharida, disaharida i polisaharida različitim ogledima

- eksperimentalno dobija amin

- ispituje osobine amina različitim ogledima

- eksperimentalno dobija aminokiselinu

- izračunava prinos aminokiseline

- ispituje svojstva aminokiselina i proteina različitim ogledima

5.Okvirni spisak literature i drugih izvora - Pavlović, V., Mardović, R.: Organska hemija za drugi i treći razred srednje škole,

Zavod za izdavanje udžbenika, Novi Sad, 1991. - Milovanović, A., Pavlović, V.: Organska hemija sa praktikumom za vežbe za prvi i

drugi razred srednje škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.

- Vitorović, D., Pfendt, P., Krsmanović, V.: Primenjena hemija, Naučna knjiga, Beograd, 1985.

- Petrović, J., Velimirović, S.: Hemija za četvrti razred gimnazije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997.

- Rondović, D., Plamenac, N.: Organska hemija za treći razred usmjerenog srednjeg obrazovanja, Republički zavod za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja,Titograd, 1988.

- Stojiljković, A.: Hemija za treći razred, Beograd, 1996. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena : A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. - Vježbe se realizuju u laboratoriji koja je opremljena odgovarajućim

laboratorijskim posuđem i hemikalijama. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Znanje se provjerava i ocjenjuje putem: - usmenog i pismenog odgovora (testovi poslije svake oblasti, referati), najmanje

jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu,

44

- opservacije rada, koja obuhvata praktični rad u laboratoriji i vođenje dnevnika, najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu.

Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik: profesor hemije, diplomirani inženjer neorganske tehnologije,


- Stručni saradnik: hemijsko-tehnološki tehničar, hemijski laborant. 9. Povezanost sa predmetima


- Hemijske vježbe - Opšta i neorganska hemija - Tipovi hemijskih veza - Ugljeni hidrati; polimeri - Organska tehnologija - Tehnologija šećera I vrenja;

plastične mase - Ugljovodonici - Neorganska tehnologija - Tehnologija goriva

45

1.2.5. ELEKTROTEHNIKA 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA


Vrste nastave Razred Teorija

Ukupno Vježbe

I II 36 36 III

Ukupno 36 36 3. Opšti ciljevi nastave - sticanje osnovnih znanja iz osnova elektrotehnike; - upoznavanje sa osnovnim zakonitostima na području elektrotehnike ; - primjena stečenih znanja na praktičnim aplikacijama na području elektrotehnike; - rješavanje osnovnih primjera u elektrotehnici; - upoznavanje sa osnovnim mjernim instrumentima i njihovom upotrebom; - upoznavanje sa osnovnim mjernim metodama za mjerenje električnih veličina i

njihovom upotrebom; - upoznavanje sa opasnostima pri radu sa električnom strujom i razvijanje osjećaja

za bezbjedan rad; - povezivanje stečenih znanja sa ostalim stručno-teoretskim predmetima, prije

svega sa praktičnom nastavom.

46





Osnovni pojmovi električne struje - razumije pojmove: - elektricitet, - električni napon,

izvor i potencijal, - električna struja, - električni otpor i

provodljivost - poznaje oznake i

jedinice

- povezuje pojam električnog potencijala i električnog napona

- određuje smjer struje

- određuje izvore električnog napona

- stiče radne navike - razvija

odgovornost u izvršavanju zadataka

- demonstracija naelektrisanja

- prikaz izvora napona i otpora

- mjerenje otpornosti različitih provodnika

Osobine i zakonitost električnog kola - poznaje osnovne

elemente jednostavnog električnog kola

- zna Omov zakon - zna Kirhofove

zakone objašnjava: - paralelnu vezu

otpornika u kolu, serijsku vezu otpornika u kolu i mjerenje struje i napona

- zna da funkcionalno poveže osnovne elemente električnog kola

- upotrebljava u primjerima Omov zakon

- rješava paralelno električno kolo

- rješava serijsko električno kolo

- razvija preciznost u radu

- prikaz praktičnih primjera električnog kola: paralelno povezivanje, serijsko povezivanje, mjerenja U i I.

- izračunavanje veličina u jednostavnim kolima

Električni rad i snaga - razumije i

objašnjava: - električni rad, - električnu snagu, - mjerenje

električnog rada i snage

- poznaje oznake, jedinice i osnovne jednačine električnog rada

- razlikuje osnovne oblike energije

- analizira odnos korisnog rada određene sprave i uložene električne energije

- -uočava značaj stepena iskorišćenja i njegovu upotrebu

- razvija smisao za logično povezivanje zakonitosti i događaja u okolini

- izračunavanje električnog rada i snage

- izračunavanje korisnog rada i stepena iskorišćenja u %

Električno polje - razumije i

objašnjava: - osnovne osobine

električnih polja i zašto i gdje nastaje;

- dejstva električnog polja;

- ponašanje provodnika i izolatora u

- predstavlja električno polje pomoću sila

- zna da izračuna ekvivalentni kapacitet za jednostavno povezane kondenzatore

- izračunavanje ekvivalentnog kapaciteta različitih veza kondenzatora

47



električnom polju; - kapacitet i

kondenzator; - vezivanje

kondenzatora Magnetno polje - zna opšte osobine

magnetnih polja - poznaje magnetno

polje provodnika i kalema

- poznaje osnovne veličine magnetnog polja, njihov značaj, oznake i jedinice

- razumije pojam indukcije kalema i zna od čega zavisi njena veličina

- crta oblike magnetnih polja stalnih magneta

- razumije dejstvo sile na feromagnetno tijelo i dejstvo sile na provodnik i njenu praktičnu upotrebu

- demonstracija magnetnih efekata, magnetisanje i razmagnetisanje feromagnetnog materijala

Osnovni pojmovi naizmjeničnih električnih veličina - poznaje razliku

između jednosmjerne i naizmjenične veličine, kao i između periodične i neperiodične

- razumije i poznaje pojam perioda i frekvencije

- razlikuje pojam trenutna, maksimalna, srednja i efektivna vrijednost naizmenične veličine


- posmatranje naizmjeničnog napona na osciloskopu

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Ratko Opačić: Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja za

elektrotehničke škole, Zavod za uđžbenike i nastavna sredstva Beograd 2003. - Miroslava Piroćanac: Osnove elekktrotehnike I, Zavod za udžbenike Beograd 2003. - Zoran Pendić, Miodrag Pendić, Jasna Menart: Osnove elektrotehnike II, Zavod za

udžbenike Beograd 2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: - A/V sredstvima za predmet, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajučim

slajdovima, osciloskopom... 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi

učenika /testovi (najmanje po jedan u klasifikacionom periodu) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda.

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere

48

znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka školska sprema sa područja elektrotehnike. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetima Znanja Predmet Znanja

Uvodni dio Matematika Fizika

- Poznavanje fizičkih veličina i jedinica

- Pretvaranje jedinica Osnovni pojmovi i veličine Fizika

Hemija - Poznavanja građe atoma - Poznavanje i

razumijevanje osnovnih mjernih veličina

Jednosmjerna struja Elektrotehnika Matematika Praktična nastava

- Mjerenje i računanje električnih veličina

- Rješavanje složenih kola - Računaje primjera iz

prakse Elektrostatika Elektromagnetizam

Hemija Praktična nastava

- Poznavanje dielektričnih i feromagnetnih materijala

- Rješavanje primjera sa primjenom kondenzatora i kalemova u praksi

49

1.2.6. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO

2. Broj časova prema godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave

Kroz nastavu predmeta učenici: - razvijaju preduzetničke sposobnosti; - stiču znanja o razvoju biznis ideje; - stiču znanja o izradi biznis plana; - stiču znanja i vještine za osnivanje privrednog društva; - stiču znanja i vještine za upravljanje malim privrednim društvom; - osposobljavaju se za rad u timu; - stiču sposobnost da primjenjuju moderne vrste komunikacije; - stiču sposobnost prezentovanja rezultata rada uz pomoc savremenih tehnologija.

50





Biznis ideja i biznis plan Biznis ideja - upoznaje pojam

biznis ideja - opisuje nastanak

biznis ideje - nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju

- nabraja moguće vrste djelatnosti

- suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- opisuje pojam Biznis plan

- uviđa važnost izrade Biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

Element Biznis plana - upoznaje pojmove

Vizija, Misija, Strategija, Ciljevi

- razlikuje pojmove Vizija, Misija, Strategija

- kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva

- upoznaje postupak istraživanja tržišta

- kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja

- tržišta na novom primjeru

- izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji

- izvodi zaključak o potencijalnim kupcima/korisnicima usluga

- razvija kreativnost - razvija sposobnost

postizanja kompromisa


mišljenje - razvija odgovornost

u radu - razvija stručnost - uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine

- razvija marljivost i

preciznost

- poželjno je učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika

- organizovati

prisustvo predstavnika realnog privrednog društva

- primjena tehnika

za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment Šest šešira

- kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva

- upoznaje pojmove: Marketing plan i Plan prodaje

- vrši opis proizvoda/usluge

- uviđa značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge

- pripremiti integralnu cjelinu od elemenata Biznis plana

51

Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za izvođenje nastave Formativni ciljevi sadržaji ciljevi

učenik učenik učenik - opisuje elemente

finansijskog plana privrednog društva

- kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- sarađuje kod izrade plana očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo

- rezimira Biznis plan - prezentuje Biznis

plan

- oblikuje dinamiku realizacije Biznis plana

- kritički procjenjuje slabosti sačinjenog Biznis plana

Osnivanje preduzeća Ime privrednog društva - nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti

Vizuelni identitet privrednog društva - upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- oblikuje vizuelni identitet privrednog društva

Registracija privrednog društva - upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- -opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva

- popunjava formulare za registraciju privrednog društva

- sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja

- razvija logičko

mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje


- rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja, a nakon toga kroz diskusiju donose odluku.

- rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta i slika

vježba:

Otvaranje računa kod poslovne banke - opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- obavlja postupak otvaranja računa

- izrada organograma privrednog društva

52


učenik učenik učenik kod poslovne banke

Poslovni kodeks preduzeća - upoznaje pojam

Poslovni kodeks privrednog društva

- nabraja elemente poslovnog kodeksa privrednog društva

- uočava važnost poštovanja poslovnog kodeksa privrednog društva za njegov uspješan rad

- Organizaciona struktura privrednog društva

- upoznaje tipove organizacione strukture privrednog društva

- pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva - upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom

- upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u preduzeću

- upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu

- pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom

- popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu

- učestvuje u izradi jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu

Služba opštih poslova - nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova

- obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima

- tehnički održava internet sajt privrednog društva

- šalje i prima poštu i druge službene materijale

Sektor Marketing - upoznaje pojam

Marketing - opisuje postupak

istraživanja tržišta - upoznaje pojam i

elemente

- kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda/usluga

- sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluge

- razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa

- razvija spremnost i

sposobnost za saradnju

- razvija odgovornost

u radu - razvija komunika-

tivnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi

- rad u grupama od 3

do 5 učenika - upotrebljava

kancelarijsku opremu (telefon, fax, fotokopir aparat, skener, štampač)

- rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta, slika, programe za elektronsku komunikaciju

53


učenik učenik učenik Marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

- kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije

- upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog društva

- upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala

- planira način reklamiranja privrednog društva, odnosno proizvoda/usluge

- kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije

vježba: - izrada reklamnog

materijala

Sektor Komercijala - upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje

Sektor Finansije i računovodstvo - opisuje postupak

obračuna zarada - opisuje način

obračuna poreza i doprinosa

- upoznaje blagajničke poslove

- upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa

- obavlja blagajničke poslove


- podstiče razvoj

tačnosti, preciznost i urednosti

- formira stav o

preuzimanju odgovornosti

- obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

54

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vukotić, V.: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - Manojlović J., Ignjatović S.: Poslovna i službena korespondencija za prvi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2005. - Bogdanović D., Ivanišević G.: Osnovi ekonomije za prvi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. - Dragišić D., Ilić B., Medojević B., Pavlović M.: Osnovi ekonomije za drugi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. - Simić D. : Ekonomika i organizacija proizvodnje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva Beograd 1997. - Lijiljana Kosar: Ekonomika i organizacija preduzeća, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva Beograd 1998. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - grafoskop, A/V oprema, multimedijski računar sa programskom opremom i

pristupom Internetu, softveri za oblikovanje dopisa, knjigovodstvo, pripremu rada i kalkulacije.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjeravaju se i ocjenjuju: - usmeni odgovori (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pisani radovi učenika (testovi, domaći zadaci), - zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u klasifikacionom periodu. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz zaključnih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja ekonomije. 9. Povezanost predmeta


- Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog

- društva - Usmena i pisana

komunikacija - Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

programa kao vida komuniciranja

55

1.2.7. FIZIČKA HEMIJA 1. Naziv premeta: FIZIČKA HEMIJA



Ukupno

I II III 72 72 144 IV 66 66 132

Ukupno 138 138 276 Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 12 učenika 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču znanja o vezi između strukture materije i energetskih promjena sistema u

makroskopskim razmjerama; - stiču znanja o fizičkim uzrocima i promjenama pri hemijskim reakcijama da bi

shvatili proces u hemijskoj industriji; - stiču znanja o termodinamičkim i hemijskim procesima; - razvijaju sposobnost za samostalan eksperimentalni rad; - razvijaju logičko mišljenje.

56

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Gasno agregatno stanje - navodi uslove

postojanja gasnog agregatnog stanja materije i osobine gasa

- definiše idealni gas i osnovne gasne zakone: Bojl-Mariotov, Gej- Lisakov i Šarlov

- definiše Klajperonovu jednačinu

- obrazlaže primjenu Klajperonove jednačine

- definiše Daltonov zakon

- obrazlaže ponašanje gasa u smješi

- objašnjava promjenu energije translatornog kretanja molekula, pritisak i kinetičku energiju

- objašnjava raspodjelu brzine molekula gasa

- navodi osobine realnog gasnog stanja

- poznaje parametre Van der Valsove jednačine

- razlikuje gasovito, tečno i čvrsto agregatno stanje

- rješava računske zadatke primjenjujući gasne zakone

- grafički predstavlja gasne zakone i analizira međusobni odnos pritiska, zapremine i temperature

- rješava računske zadatke primjenom Klajperonove jednačine

- analizira parametre Klajperonove jednačine

- interpretira primjenu Klajperonove jednačine za određivanje molarne mase i svođenje zapremine na normalne uslove

- rješava računske zadatke primjenom Daltonovog zakona

- analizira promjenu energije translatornog kretanja molekula

- matematički zapisuje osnovnu jednačinu kinetičke teorije i kinetičku energiju molekula gasa

- grafički predstavlja Maksvel – Bolcmanove krive raspodjele brzina

- analizira pritisak i zapreminu realnog

- razvija preciznost

57



gasnog sistema - rješava računske

zadatke primjenom Van der Valsove jednačine

Hemijska termodinamika - definiše:

unutrašnju energiju, termodinamičke sisteme i I zakon termodinamike

- obrazlaže rad pri promjeni zapremine gasa

- objašnjava primjenu I zakona termodinamike na izohorski, izobarski, izotermski i adijabitski proces

- definiše pojam specifične toplote

- objašnjava jednačinu za količinu toplote i odnos (cp >cv, Cp > Cv)

- navodi osobine entalpije kao veličine funkcije stanja

- objašnjava toplotni efekat egzotermnih i endotermnih hemijskih reakcija

- obrazlaže egzotermne i endotermne reakcije praćene promjenom zapremine

- definiše termohemijske jednačine

- navodi oznake za agregatno stanje supstanci i toplotni efekat

- definiše:

- razlikuje otvorene, zatvorene i izolovane termodinamičke sisteme

- pravilno označava ulaz i izlaz toplote i rada u sistemima

- rješava računske zadatke primjenom I zakona termodinamike.

- analizira stanje gasa prije i poslije eksplozije i piše izraz za izvršeni zapreminski rad

- grafički predstavlja promjenu pritiska u funkciji od zapremine pri različitim uslovima (V = const, p = const, t = const, Q = 0)

- pravilno obilježava i izražava jedinice za molarnu toplotu, specifičnu i toplotni kapacitet

- matematički zapisuje jednačinu za količinu toplote u različitim oblicima zavisno od uslova zagrijavanja gasa

- grafički predstavlja promjenu entalpije kod egzotermnih i endotermnih reakcija

- analizira toplotni efekat hemijskih reakcija pri


58



standardnu entalpiju, toplotu rastvaranja, toplotu neutralizacije i toplotu sagorijevanja

- razumije Hesov zakon

- definiše II zakon termodinamike

- objašnjava Karnov kružni ciklus

- definiše pojam entropije

- objašnjava povezanost entropije sa vjerovatnoćom

- objašnjava povezanost Gibbsove energije sa entropijom i entalpijom

- navodi jedinice mjere za slobodnu energiju

stalnom pritisku uz praćenje promjene zapremine

- pravilno piše termohemijske jednačine

- analizira na primjerima toplotu stvaranja, rastvaranja, neutralizacije i sagorijevanja.

- izračunava toplotni efekat pomoću Hesovog zakona

- razlikuje povratne i nepovratne procese

- prikazuje grafički u P-V dijagramu Karnov kružni ciklus

- uočava vezu entropije i vjerovatnoće

- uočava vezu slobodne energije, entalpije i entropije

Tečno agregatno stanje - navodi osobine

materije u tečnom agregatnom stanju

- definiše: napon pare, toplotu isparavanja, temperaturu ključanja

- objašnjava promjenu napona pare sa temperaturom

- navodi uslove prevođenja materije iz gasovitog u tečno agregatno stanje

- definiše kritičnu temperaturu i kritični pritisak

- analizira promjenu zapremine tečnosti sa temperaturom

- razlikuje napon zasićene i nezasićene pare

- grafički predstavlja krive napona pare za različite tečnosti i krive zagrijavanja

- analizira na P-V dijagramu izotermski proces na različitim temperaturama za CO2

- uočava značaj kondenzacije gasova u industriji

- razvija interesovanje prema prirodnim naukama

Čvrsto agregatno stanje - navodi osobine - razlikuje kristalne i referat:

59



- Alotropska modifikacija čvrstih supstanci

materije u čvrstom agregatnom stanju

- definiše: toplotu topljenja, energiju kristalne rešetke, alotropiju i polimorfizam

- objašnjava pojavu defekta u kristalnoj rešetki

amorfne supstance - razlikuje tipove

kristalnih rešetki - razlikuje pojmove

monotropija, enantiotropija, dinamička alotropija i polimorfizam

- analizira Frenkelov i Šotkijev tip defekta kristalne rešetke

Ravnoteža u homogenom i heterogenom sistemu - definiše pojam faze - razumije hemijsku

ravnotežu - definiše zakon o

dejstvu mase - obrazlaže

konstantu ravnoteže

- definiše Le Šateljejev princip i navodi faktore koji izazivaju pomjeranje ravnoteže

- objašnjava uspostavljanje fizičke ravnoteže

- definiše rastvore i navodi podjelu rastvora

- obrazlaže relativno učešće komponenti u rastvoru, rastvorljivost gasova u tečnostima i čvrstih supstanci u tečnostima

- definiše Raulov zakon

- objašnjava sniženje temperature mržnjenja i povećanje temperature ključanja rastvora

- definiše

- razlikuje homogene i heterogene sisteme

- analizira na primjeru uspostavljanje dinamičke ravnoteže hemijskih procesa

- matematički izvodi zakon o dejstvu masa

- analizira uticaj koncentracije reaktanata i produkata, temperature i pritiska na pomjeranje ravnoteže

- rješava računske zadatke primjenom zakona o dejstvu masa i Le Šateljeovog principa

- razlikuje fizičku i hemijsku ravnotežu

- razlikuje molaritet, maseni udio, molalitet i molski udio kao načine izražavanja količine komponente u rastvoru

- analizira proces

- razvija smisao za sistematičan rad

referat: - Metode razdvajanja

smješe dviju tečnosti

- Značaj termijske

analize za ispitivanje sastava legura

60



krioskopsku i ebuloskopsku konstantu

- objašnjava primjenu Raulovog zakona na rastvore elektrolita

- navodi osobine idealnih sistema

- objašnjava napon pare i temperaturu ključanja idealnih sistema

- navodi osobine tečnosti koje se djelimično miješaju i koje se ne miješaju

- objašnjava Gibsovo pravilo faza

- objašnjava dijagram stanja jednokomponentnih sistema

- objašnjava termičku analizu i navodi njen praktični značaj

rastvaranja čvrste supstance i krive rastvorljivosti različitih soli

- grafički predstavlja zavisnost napona pare rastvarača i rastvora različitih koncentracija u funkciji od temperature

- interpretira primjenu krioskopije i ebulioskopije za određivanje molarne mase

- razlikuje idealne sisteme sa minimalnom i maksimalnom temperaturom ključanja

- uočava primjenu Raulovog zakona na idealne sisteme

- grafički prikazuje parcijalni napon pare u funkciji od sastava smješa i zavisnost temperature ključanja od sastava smješe

- interpretira ponašanje idealnih sistema pri destilaciji

- analizira uzajamnu rastvorljivost komponenti u rastvoru

- grafički predstavlja uzajamnu rastvorljivost tečnosti koje se ne miješaju

- primjenjuje pravilo faza na jednokomponentne i dvokomponentne

61



sisteme i računa broj stepena slobode

- analizira dijagram stanja jednokomponentnih sistema (voda–led–para)

- čita krive hlađenja legura

- interpretira značaj termičke analize za ispitivanje strukture metala i legura

Hemijska kinetika - definiše brzinu

hemijske reakcije - navodi uticaj

različitih faktora na brzinu hemijske reakcije

- objašnjava klasifikaciju hemijskih reakcija prema mehanizmu nastajanja

- definiše molekularnost i red reakcije

- navodi vrste složenih hemijskih reakcija

- razumije primjenu analitičkih metoda za eksperimentalno određivanje brzine hemijske reakcije

- analizira uticaj koncentracije, temperature i katalizatora na brzinu hemijske reakcije

- razlikuje homogenu i heterogenu katalizaciju

- razlikuje proste i složene reakcije


referat: - Primjena

katalizatora u industrijskim procesima

Pojave na granici faza - analizira na

različitim primjerima jednomolekulske, dvomolekulske i tromolekulske reakcije

- određuje red reakcije

- razlikuje istovremene, uporedne i uzastopne hemijske reakcije

- objašnjava pojam površinskog napona i silu površinskog

- analizira na različitim primjerima pojavu

referat: - Praktični značaj

62



napona - navodi primjenu

površinski aktivnih supstanci

- razumije pojmove adsorpcija, apsorcija i sorpcija

- navodi faktore koji utiču na količinu adsorbovane supstance i primjenu adsorpcije

- definiše hromatografiju

- razumije princip adsorpcione i podione hromatografije

- objašnjava hromatografiju na hartiji

- razumije princip gasne i jonoizmjenjivačke hromatografije

površinskog napona - matematičkim

izrazom predstavlja silu površinskog napona i koeficijent površinskog napona

- interpretira značaj flotacije

- razlikuje fizičku i hemijsku adsorpciju

- grafički prikazuje uticaj pritiska na količinu adsorbovane supstance

- analizira jednačinu adsorpcione izoterme

- interpretira praktični značaj adsorpcije kod prečišćavanja i razdvajanja smješa

- razlikuje adsorpcionu i podionu hromatografiju

- čita hromatogram - interpretira

praktični značaj jonoizmjenjivačke i gasne hromatografije

- razvija preciznost u

radu

flotacije - Jono-izmjenjivačka

hromatografija

Nuklearni procesi - definiše prirodnu

radioaktivnost - navodi vrste i

svojstva radioaktivnih zraka

- obrazlaže stabilnost atomskog jezgra

- navodi prirodni radioaktivni niz

- definiše vrijeme poluraspada i Fajone – Sodijevo pravilo

- obrazlaže

- razlikuje α, β i γ zrake

- analizira ponašanje (α, β, γ) zraka u električnom polju i druga svojstva

- interpretira značaj izotopa

- razlikuje supstitucione i adicione nuklearne reakcije

- analizira na različitim primjerima

- uviđa važnost očuvanja čovjekove okoline

referat: - Nuklearni reaktori

63



stabilnost izotopa - definiše zakon

radioaktivnog raspadanja

- navodi tipove nuklearnih reakcija

- obrazlaže vještačku radioaktivnost (fisija, fuzija)

- navodi ulogu i djelove nuklearnog reaktora

- obrazlaže mjerenje, detekciju radioaktivnog zračenja i dozimetrijske norme

supstitucione i adicione reakcije koristeći PSE (periodni sistem elemenata)

- analizira reakciju fisije na cijepanju uranovog jezgra

- razlikuje pojmove kritična masa, kontrolisana i nekontrolisana lančana reakcija

- interpretira značaj nuklearnog reaktora za dobijanje energije

- analizira princip rada jonizacione komore, proporcionalnog i GM – brojača

- interpertira štetna dejstva i praktičnu primjenu radioaktivnog zračenja u industriji, laboratoriji i nauci

Vježbe - objašnjava

karakter eksperimantalnih greški

- obrazlaže postupak rada za provjeru Bojl – Mariotovog, Gej – Lisakovog i Šarlovog zakona

- objašnjava postupak određivanja molarne mase Viktor – Majerovom metodom

- razumije postupak određivanja gustine kiseonika

- razumije postupak određivanja odnosa molarnih toplota

- razlikuje sistemske i slučajne greške

- računa apsolutnu i relativnu grešku

- vrši eksperimentalnu provjeru gasnih zakona

- određuje molarnu masu Viktor – Majerovom metodom

- određuje gustinu kiseonika

- eksperimentalno određuje odnos molarnih toplota Cp / Cv

- određuje toplotni kapacitet kalorimetra

- razvija sposobnost za samostalni rad


logičkog zaključivanja

- stiče

samopouzdanje

64



Cp / Cv - objašnjava

postupak određivanja toplotnog kapaciteta kalorimetra

- objašnjava postupak određivanja toplote rastvaranja i neutralizacije

- razumije postupak provjere Hesovog zakona

- objašnjava postupak određivanja rastvorljivosti ugljendioksida

- objašnjava postupak određivanja rastvorljivosti neorganskih soli

- objašnjava postupak određivanja molarne mase krioskopskom metodom

- objašnjava postupak određivanja temperature topljenja kristalnih supstanci

- objašnjava postupak razdvajanja Fe (III) i Co (II) jona uzlaznom hromatografijom na papiru

- objašnjava postupak razdvajanja Fe (III) i Ni (II) jona silaznom hromatografijom na papiru

- određuje toplotu rastvaranja i neutralizacije

- eksperimentalno provjerava Hesov zakon

- eksperimentalno određuje rastvorljivost ugljendioksida

- eksperimentalno određuje rastvorljivost neorganskih soli

- određuje molarnu masu krioskopskom metodom

- određuje temperaturu topljenja kristalnih supstanci

- vrši razdvajanje Fe (III) i Co (II) jona uzlaznom hromatografijom na papiru

- vrši razdvajanje Fe (III) i Co (II) jona silaznom hromatografijom na papiru

- vrši razdvajanje aminokiselina na tankom sloju

- izračunava Rs-vrijednost

- opslužuje gasni hromatograf

- crta kalibracionu krivu

- prati rad radiološkog detektora DRM3

65



- objašnjava postupak razdvajanja aminokiselina na tankom sloju

- razumije princip rada gasnog hromatografa i radiološkog detektora DRM3

66

Razred: ĆETVRTI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi


učenik učenik učenik Optička svojstva materije i spektri - obrazlaže prirodu i

svojstva elektromegnetnih radijacija

- obrazlaže refraktometrijsku analizu i principe refraktometrijskog određivanja

- navodi primjere refraktometrijske analize

- definiše polarimetriju

- opisuje polarimetar i navodi primjenu polarimetrijske analize

- definiše kolorimetrijsku analizu i Lamber – Berov zakon

- opisuje princip vizuelne kolorimetrije

- opisuje fotoelektrični kolorimetar i njegovu primjenu

- definiše elektromagnetski spektar

- obrazlaže spektrohemijsku analizu

- obrazlaže plamenu fotometriju i atomsku apsorpcionu spektrofometriju

- opisuje spektrofometriju u indukcionoj oblasti

- interpretira prirodu i svojstva elektromegnetnih radijacija

- analizira rezultate refraktometrijske analize

- interpretira primjenu refraktometrijskih analiza u različitim granicama industrije

- analizira polarizaciju svjetlosti i optički aktivne supstance

- analizira rad polarimetra i njegovu primjenu u industriji

- analizira Henerov cilindar

- analizira fotoelektrični kolorimetar i njegovu primjenu

- analizira elektromagnetski spektar prema talasnoj dužini, izgledu i mehanizmu nastajanja

- analizira plamenu fotometriju i anatomsku apsorpcionu spektrofotometriju


izračunava: - indeks prelamanja

specifičnu moć optičke rotacije

- crta šemu fotoelektričnog kolorimetra

izračunava: - talasnu dužinu

fotona - energiju kvanta

Električna provodljivost - obrazlaže hemijske

i elektrohemijske reakcije i provodnike I i II vrste

- razlikuje provodnike I i II vrste

- analizira Kolraušov most

67



- definiše električnu provodljivost i konstantu posuda

- obrazlaže Kolraušovu modifikaciju Vitstonovog mosta

- definiše molarnu provodljivost

- definiše zakon o nezavisnom putovanju jona

- definiše pokretljivost jona

- obrazlaže konduktometrijsku titraciju

- interpretira zakon o nezavisnom putovanju jona

- određuje krive titracije na primjerima

Konverzija energije u elektrohemijskim sistemima - obrazlaže teoriju

galvanskog elementa

- opisuje Danijelov element

- definiše Nernstovu jednačinu

- navodi elektrohemijski niz

- definiše elektrode I i II vrste

- definiše i razumije princip rada redoks – elektroda

- opisuje Vestonov standardni elemenat

- obrazlaže određivanje elektromotorne sile i elektrodnog potencijala

- navodi potenciometrijsku titraciju

- definiše koroziju - razumije proces

korozije i faktore koji utiču na koroziju

- definiše Faradejeve zakone elektrolize

- navodi primjenu

- interpretira teoriju galvanskog elementa

- analizira Danijelov elemenat

- piše i analizira Nernstovu jednačinu

- interpretira elektrohemijski niz elemenata i standardni potencijal

- razlikuje redoks elektrode (vodonikov, kalomelova, Hinhidronova i staklena)

- analizira Vestonov standardni elemenat

- analizira aparaturu za određivanje elektromotorne sile

- pravilno prati promjenu potencijala u toku potenciometrijske titracije

- interpretira Faradejeve zakone

- analizira

- povezuje uzroke i posljedice

68



Faradejevih zakona - obrazlaže

polarizaciju i napon razlaganja

- definiše nadnapon - navodi teorijske

principe elektrolitičkog izdvajanja metala

- navodi metode zaštite metala od korozije

- obrazlaže hemijske izvore struje i olovni akumulator

kulonometriju i kulonometrijsku titraciju

- razlikuje sistem sa polarizabilnim i nepolarizabilnim metodama

- interpretira elektrogravimetrijsku metodu

- interpretira metode zaštite metala od korozije

- analizira Leklanšeov element i olovni akumulator

Vježbe - opisuje postupak

određivanja relativnog indeksa prelamanja vazduh / tečnost

- razumije postupak određivanja procenta šećera metodom kalibracione krive pomoću Abeovog refraktometra

- razumije postupak određivanja procenta alkohola metodom kalibracione krive pomoću Abeovog refraktometra

- opisuje refraktometrijsko određivanje smješe benzen-aceton i fazni dijagram

- opisuje polarimetrijsko određivanje sastava rastvora šećera metodom kalibracione krive

- poznaje postupak određivanja koncentracije

- eksperimetalno određuje relativni indeks prelamanja vazduh / tečnost

- eksperimetalno određuje procenat šećera pomoću Abeovog refraktometra i analizira rezultate

- eksperimetalno određuje procenat alkohola pomoću Abeovog refraktometra i analizira rezultate

- refraktometrijski određuje smješu benzen-aceton

- određuje sastav rastvora šećera metodom kalibracione krive

- određuje koncentraciju bakra Diboskovim kolorimetrom

- priprema rastvor bakra i određuje koncentraciju Cu fotoelektričnim kolorimetrom

- kalibriše

- razvija sposobnost za samostalni rad


logičkog zaključivanja

69



bakra Diboskovim kolorimetrom i fotolektričnim kolorimetrom

- razumije princip kalibrisanja spektroskopa pomoću živine lampe

- opisuje spektrofotometrijsko određivanje gvožđa

- opisuje postupak određivanja provodljivosti Kolraušovim mostom

- opisuje postupak određivanja pokretljivosti jona

- pisuje postupak određivanja granične molarne provodljivosti

- pisuje postupak konduktometrijske titracije

- razumije princip određivanja elektromotorne sile i elektromotornog potencijala metodom kompenzacije

- razumije princip određivanja pH rastvora metodom kompenzacije

- opisuje princip rada pH-metra

- objašnjava postupak potenciometrijske titracije jake kiseline jakom bazom

- opisuje postupak pH-metrijske titracije

spektroskop pomoću živine lampe

- spektrofotometrijski određuje gvožđe

- određuje provodljivost Kolraušovim mostom

- eksperimetalno određuje pokretljivost jona

- eksperimetalno određuje graničnu molarnu provodljivost

- eksperimetalno izvodi konduktometrijsku titraciju

- eksperimetalno određuje elektromotornu silu i elektromotorni potencijal

- određuje pH rastvora metodom kompenzacije

- mjeri pH rastvora pomoću pH-metra

- izvodi potenciometrijsku titraciju jake kiseline jakom bazom

- eksperimetalno izvodi pH-metrijsku titraciju

- određuje Faradejevu konstantu gasnim kulometrom

- eksperimetalno određuje iskorišćenja struje pri niklovanju

- izvodi kulometrijsku titraciju hlorovodonične kiseline

- Razvija preciznost u radu

70



- opisuje postupak određivanja Faradejeve konstante gasnim kulometrom

- objašnjava postupak određivanja iskorišćenja struje pri niklovanju

- opisuje postupak kulometrijske titracije hlorovodonične kiseline

- poznaje postupak elektro-gravimetrijskog određivanje Cu u rastvoru

- poznaje postupak određivanja napona razlaganja u sistemu Pt/H2SO4/Pt

- opisuje postupak ampermetrijske titracije joda tiosulfatom

- opisuje postupak anodne oksidacije aluminijuma (eloksiranje)

- elektro-gravimetrijski određuje Cu u rastvoru

- eksperimetalno određuje napon razlaganja u sistemu Pt/H2SO4/Pt

- eksperimetalno izvodi ampermetrijsku titraciju joda

- eksperimetalno izvodi anodnu oksidaciju aluminijuma

5.Okvirni spisak literature i drugih izvora - Uvodić – Karadžić, S., Marković, M.: Fizička hemija za III i IV razred srednje škole,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,2004. - Uvodić – Karadžić, S., Marković, M.: Praktikum iz fizičke hemije za III i IV razred

srednje škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta se realizuje u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. - Vježbe se realizuju u laboratoriji koja je opremljena osnovnim laboratorijskim

posuđem i hemikalijama, digestorom i sljedećim nastavnim sredstvima: kalorimetar, Kipov aparat, termostat, krioskipski aparat, Tileov sud, demonstracioni gasni hromatograf, radiološki detektor, zatim aparature za:

- određivanje odnosa molarnih toplota, provjeru gasnih zakona, određivanje rastvorljivosti gasa i čvrstih supstanci, hromotografsko razdvajanje; potenciometar, Rumkorfov induktor, elektrode, akumulator, Nernstov aparat, hronometar, baterija, konduktometar, galvanometar, hinhidron, standardni

71

element, Pt-elektrode, pH-metar, gasni kulometar, otpornik, ampermetar, ispravljač, magnetna mješalica, Vinklerove elektrode, olovni akumulator, miliampermetar od 10 – 15 mA, Abeov refraktometar, polarimetar, Diboskov kolorimetar, fotoelektrični kolorimetar, živina lampa sa transformatorom, dvocijevni spektroskop, spektrofotometar - spekol.


učenika (referati, domaći zadaci, računski zadaci poslije svake oblasti), usmeni odgovori učenika i opservacija rada, koja obuhvata rad u laboratoriji i vođenje dnevnika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja.

- Zaključna ocjena na kraju godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u

klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik: profesor hemije, diplomirani inženjer tehnologije, diplomirani

inženjer neorganske tehnologije, diplomirani fiziko-hemičar. - Stručni saradnik: hemijski laborant ili hemijsko-tehnološki tehničar. 9. Povezanost predmeta


- Hemijska kinetika - Opšta I neorganska hemija - Brzina hemijske reakcije - Gasno agregatno stanje - Fizika - Gasni zakoni - Optička svojstva materijala - Instrumetalna analiza - Refratometrijska i

polarimetrijska analiza

72

1.2.8. INSTRUMENTALNA ANALIZA 1. Naziv predmeta: INSTRUMENTALNA ANALIZA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave U okviru nastave učenici: - stiču znanja o instrumentalnim metodama analize u hemijskoj industriji; - stiču znanja koja će im omogućiti da pravilno koriste literaturu i usvajaju nova

znanja iz ove oblasti; - uočavaju prednosti primjene instrumentalnih metoda pri ispitivanju u oblasti

neorganske i organske hemijske tehnologije; - ocjenjuju primjenjivost i efikasnost različitih instrumentalnih metoda u praksi; - razvijaju pozitivnu orjentaciju prema zanimanju; - osposobljavaju se da znanja stečena izučavanjem instrumentalnih analiza

aktivno i stručno primjenjuju za ispitivanje u hemijskoj industriji.

73





Uvod - definiše metode

analize - definiše

osjetljivost, tačnost, reproduktivnost metode

- navodi podjelu instrumentalnih metoda analize

- Poznaje prednosti instrumentalnih metoda

- razlikuje hemijske, mikrobiološke, senzorne i instrumentalne metode analize

- vrši izbor metode analize prema svojstvima supstance

- upoređuje optičke metode i metode razdvajanja

- upoređuje hemijske i instrumentalne metode analize

Optičke metode - navodi podjelu

optičkih metoda - objašnjava prirodu

i svojstva elektromagnetnih talasa

- poznaje osnovne elemente optičkih aparata

- upoređuje načine uzimanja uzoraka zavisno od agregatnog stanja i načina isporuke materijala

- uspostavlja vezu između pravilnog i stručnog uzimanja uzoraka i tačnosti analize

Refraktometrijska analiza - definiše zakon

prelamanja svjetlosti

- definiše refraktometriju

- navodi vrste refraktometara i njihovu primjenu

- navodi primjere upotrebe kvalitativne i kvantitativne refraktometrijske analize

- analizira pojavu prelamanja svjetlosti

- računa indeks prelamanja, specifičnu i molarnu refrakciju

- analzira princip rada refraktometra

- upoređuje Pulfrikov, Abeov i imerzioni refraktometar

- uočava značaj i primjenu refraktometrijske analize


- koristiti šeme Abeovog, Pulfrikovog i imerzionog refraktro-metra

Polarimetrijska analiza - objašnjava pojavu - razlikuje - razvija preciznost

74



polarizacije svjetlosti

- definiše specifičnu i molarnu moć optičke rotacije

- opisuje princip rada polarimetra

- navodi primjere upotrebe kvalitativne i kvantitativne refraktometrijske analize u hemijskoj industriji

nepolarizovanu od polarizovane svjetlosti

- crta Nikolovu prizmu i uočava polarizaciju svjetlosti

- analizira osobine optički aktivnih supstanci

- prikazuje zavisnost specifične moći optičke rotacije od talasne dužine, temperature i rastvarača

- crta šemu polarimetra i razlikuje djelove polarimetra

- uočava značaj i primjenu polarimtrijske analize

Spektrohemijska analiza - šematski prikaz

podjele spektra preko ∆

- definiše spektar elektromagnetnih talasa

- navodi podjele spektara

- definiše spektrohemijske metode analize i navodi njihovu podjelu

- uočava vezu između talasne dužine i energije zračenja

- razlikuje kontinualne, linijske i trakaste spektre

- razlikuje spektre prema mehanizmu nastajanja (emisione i apsorcione)

- razlikuje vrste spektara prema nosiocu

- uočava interakciju materije i elektomegnetnog zračenja

- razlikuje spektrohemijske metode analize

Emisiona i apsorciona spektralna analiza - definiše

spektroskopiju kao - crta šemu

spektroskopa i - stiče

samopouzdanje - u radu koristiti

šeme spetroskopa,

75



instrumentalnu metodu

- poznaje princip spektroskopije

- navodi osnovne djelove spektroskopa

- navodi primjere upotrebe kvalitativne spektroskopske analize

- definiše plamenu fotometriju

- poznaje princip plamene fotometrije

- navodi osnovne djelove plamenog fotometra

- navodi primjere upotrebe kvalitativne i kvantitativne plamene fotometrije

- definiše atomsku apsorcionu spektroskopiju

- poznaje princip atomske apsorcione spektroskopije

- navodi osnovne djelove atomskog apsorcionog spektrofotometra

- navodi primjere upotrebe AAS u metalurgiji, neorganskoj hemiji, biohemiji itd.

razlikuje djelove instrumenta

- razlikuje osnovne karakteristike spektralnih aparata (disperziju i moć razdvajanja)

- analizira fizičko - hemijske procese koji se odvijaju u plamenu pri uvođenju supstanci

- crta šemu plamenog fotometra i razlikuje osnovne djelove instrumenta

- analizira princip atomske apsorcije

- analizira karakteristike atomskog apsorcionog sistema (izvor zračenja, atomizer, detektor)

- crta šemu atomskog apsorcionog sistema spektrofotometra sa jednim i sa dva zraka i upoređuje instrumente

- uočava značaj i primjenu emisione i apsorpcione spektralne analize

fotometra i atomskog spektroskopometra

Apsorciona spektrofotometrija - definiše zakon

apsorcije svjetlosti - objašnjava pojavu

apsorcije svjetlosti

- analizira spektralne energetske promjene

- razlikuje unutrašnju gustinu transmisije od

76



unutrašnje transmitivnosti

- grafički predstavlja zavisnost unutrašnje gustine transmisije od talasne dužine

Kolorimetrijska analiza - u radu koristiti

skice i šeme instrumenata

- definiše spektrofotometriju u vidljivoj i UV oblasti spektra

- objašnjava princip kolorimetrijske analize

- poznaje vrste kolorimetara (Helige kolorimetar, Henerovi cilindri, Diboskov kolorimetar, fotoelektrični kolorimetar)

- poznaje princip fotometrijske analize

- navodi osnovne djelove fotometra

- poznaje princip rada spektrofotometra

- navodi primjere upotrebe kolorimetrijskih i fotometrijskih određivanja u kvalitativnoj i kvantitativnoj analizi

- izražava zavisnost jačine obojenja rastvora od koncentracije

- razlikuje i upoređuje kolorimetre

- vrednuje prednosti i nedostatke vizuelne i fotoelektrične kolorimetrije

- matematičkim izrazom predstavlja princip fotometrijske analize

- crta šemu fotometara i razlikuje osnovne djelove instrumenta

- šematski prikazuje princip rada spektrofotometra i razlikuje osnovne dijelove instrumenta

- analizira pojavu apsorcije zračenja u UV i vidljivoj oblasti spektra

- uočava značaj i primjenu kolorimetrijske analize


Infracrvena spektroskopija - definiše

infracrvenu spektroskopiju

- poznaje djelove infracrvenog spektrofotometra

- anlizira mehanizam nastajanja infracrvenog apsorcionog spektra uzorka

- razlikuje osnovne

- razvija analitičko mišljenje i logičko zaključivanje

77



- navodi primjere upotrebe infracrvene spektroskopije u praksi

djelove infracrvenog spektrofotometra (izvor zračenja, monohrometar, detektor)

- uočava značaj i primjenu IR spektroskopske analize

Masena spektrometrija - definiše masenu

spektrometriju - poznaje princip

masene spektrometrije

- navodi osnovne djelove masenog spektrometra (sistem za unošenje uzorka, jonski izvor, magnetni analizator, detektor)

- navodi primjere upotrebe masene spektrometrije u analitičkoj hemiji

- interpretira princip metode (jonizacija uzorka, razdvajanje jona djelovanjem magnetnog polja, detekcija jona prema odnosu mase i naelektrisanja)

- crta šemu masenog spektrometra i analizira princip rada instrumenta

- razlikuje vrste jona u masenim spektrima

- uočava značaj i primjenu masene spektrometrije

- stiče radne navike - u radu koristiti skice i šeme masenog spektrometra

Termometrija - definiše ''toplotne

spektre'' ispitivane supstance

- navodi podjelu termometrije

- poznaje princip termometrijskih metoda analize

- navodi primjere upotrebe termometrijskih metoda

- razlikuje termogravimetrijsku analizu, diferencijalnu termijsku analizu i termometrijske titracije

- interpretira princip termometrijske metode analize

- uočava značaj i primjenu termometrije

Hromatografske metode analize - definiše

hromatografske metode analize

- poznaje podjelu hromatografskih

- razlikuje mobilnu i stacionarnu fazu

- upoređuje principe hromatografskog razdvajanja

- u radu koristiti slike, skice i šeme hromatografa

78



metoda analize - objašnjava

principe hromatografskog razdvajanja

- objašnjava princip razdvajanja supstanci u koloni

- objašnjava princip hromatografije na hartiji

- definiše Rf – vrijednost

- objašnjava princip razdvajanja supstanci na tankom sloju

- poznaje teorijske osnove gasne hromatografije

- objašnjava retenciono ponašanje, efikasnost kolone i moć razvijanja

- navodi osnovne djelove gasnog hromatografa i objašnjava njihovu ulogu

- poznaje teorijske principe visoko rezolucione tečne hromatografije

- navodi osnovne djelove hromatografa za tečnu hromatografiju

- definiše izmjenjivače jona

- objašnjava proces izmjene jona

- poznaje aparaturu za hromatografiju na izmjenjivačima jona

(raspodjela, adsorpcija, jonska izmjena)

- vrši klasifikaciju hromatografskih metoda prema vrsti faza i prirodi distribucionih fenomena

- razlikuje adsorpcionu i podionu hromatografiju u koloni

- razlikuje osnovne operacije pri hromatografskom razdvajanju u koloni

- upoređuje frontalnu analizu, analizu istiskivanjem i eluentnu analizu

- razlikuje jednodimenzionalnu i dvodimenzionalnu hromatografiju na hartiji

- razlikuje osnovne operacije u hromatografiji na hartiji (stvaranje hromatograma, razvijanje hromatograma, detekcija zona)

- analizira osnovne operacije razdvajanja na tankom sloju (nanošenje uzorka, razvijanje i detekcija)

- razlikuje gasnu-apsorpcionu i gasnu-podeonu hromatografiju

- crta šemu gasnog hromatografa i

79



razlikuje djelove instrumenta

- analizira faktore od kojih zavisi razdvajanje komponenata u gasnoj fazi

- crta šemu tečnog hromatografa i razlikuje ulogu pojedinih djelova

- razlikuje katjonske i anjonske izmjenjivače jona

- analizira kinetiku jonske izmjene

- uočava značaj i primjenu hromatografskih tehnika analize

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Mišović, J., Ast, T.: Instrumentalne metode hemijske analize, TMF Beograd, 1999. - Mišović, J.: Uvod u hromatografiju, TMF Beograd, 1999. - Uvodić – Karadžić, S., Marković M.: Fizička hemija za III i IV razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena : A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, šemama aparata i uređaja.


učenika (test poslije svake oblasti) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer neorganske tehnologije, diplomirani inženjer hemijske

tehnologije, diplomirani hemičar. 9.Povezanost predmeta


- Refraktometrija - Fizika - Prelamanje svjetlosti - Hromatografija - Fizička hemija - Pojave na granici faza

80

1.2.9. TEHNOLOŠKE OPERACIJE I UREĐAJI 1. Naziv predmeta: TEHNOLOŠKE OPERACIJE I UREĐAJI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III 108 72 180 IV

Ukupno 108 72 180 Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 12 učenika 3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenici: - stiču osnovna znanja o mašinama, aparatima, tehnološkim operacijama i

automatizaciji procesa; - stiču znanja koja će im omogućiti da samostalno izvode poslove u okviru svog

zanimanja, stručno odlučuju i usvajaju nova znanja iz ove oblasti; - razumiju tehnološke procese; - razvijaju osjećaj za racionalno korišćenje materijala i vremena; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

81

4. Sadržaji/ Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Uvod - poznaje osnovne

pojmove o mašinama, aparatima i operacijama

- nabraja operacije, mašine i aparate

- razlikuje tehnološke operacije prema pogonskoj sili

Osnovi hidraulike - definiše pojam i

vrste fluida - nabraja osnovne

karakteristike fluida (gustina, pritisak, temperatura, viskozitet, maseni i zapreminski protok)

- objašnjava zakonitosti i režime strujanja fluida (granični sloj i Rejnoldsov kriterijum)

- razumije jednačinu kontinuiteta i Bernulijevu jednačinu

- upoređuje fluide prema osnovnim karakteristikama

- računa maseni i zapreminski protok

- razlikuje režime strujanja fluida prema Rejnoldsovom kriterijumu

- pravilno primjenjuje jednačinu kontinuiteta i Bernulijevu jednačinu


Transport materijala razumije operaciju transporta i njen značaj, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje hidraulični od pneumatskog transporta

- obrazlaže na primjeru značaj pogonske sile za transport fluida

- upoređuje crpke prema namjeni i vrsti fluida

- analizira rad crpki - razlikuje princip

sabirnog i rasturnog pneumatskog transporta

- razlikuje vrste transporta čvrstog materijala

- razvija odgovornost u izvršavanju zadataka

- koristiti šeme uređaja koji se koriste za transport materijala

82



(horizontalni, kosi i vertikalni)

- upoređuje principe rada transportera

- analizira rad transportera

- uočava značaj operacije transoprta materijala u industriji

Sitnjenje i prosijavanje - razumije operaciju

sitnjenja i prosijavanja, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- pravilno koristi pojmove sitnjenja i prosijavanja

- razlikuje uređaje za sitnjenje i prosijavanje prema stepenu sitnjenja i prosijavanja (drobilice, mlinovi, sjeckalice, sita)

- pronalazi sličnosti i razlike među uređajima za sitnjenje i prosijavanje

- analizira rad uređaja za sitnjenje i prosijavanje

- uočava značaj operacija sitnjenja i prosijavanja u industriji

- koristiti šeme uređaja za sitnjenje i prosijavanje

- posjeta industrijskom mlinu

Miješanje - koristiti šeme

uređaja za miješanje

- razumije operaciju miješanja, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje vrste mješalica za tečnosti

- analizira rad uređaja za miješanje

- uočava značaj operacije miješanja u industriji

- uviđa važnost zaštite na radu

- Razdvajanje faza - razumije operacije

taloženja, filtriranja i centrifugiranja,

- razumije operaciju taloženja, filtriranja i centrifugiranja


- koristiti šeme uređaja za filtriranje i centrifugiranje

83



kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje uređaje za filtriranje

- razlikuje uređaje za centrifugiranje

- analizira rad uređaja za filtriranje i centrifugiranje

- uočava značaj i primjenu taloženja, filtriranja i centrifugiranja u industriji

Fenomeni prenosa toplote - definiše pojmove

temperature i toplote

- poznaje izvore i nosioce toplote

- razumije načine i zakone prenosa toplote (provođenje, miješanje i zračenje)

- pravilno koristi pojmove temperature i toplote

- razlikuje izvore i nosioce toplote

- razlikuje načine prenosa toplote karakteristične za određene materijale

- pravilno primjenjuje zakone prenosa toplote

Razmjena toplote - koristiti šeme

razmjenjivača toplote

- razumije operaciju razmjene toplote, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje vrste razmjenjivača toplote

- analizira rad razmjenjivača toplote

- uočava značaj operacije razmjene toplote u industriji

Hlađenje - koristiti šeme

uređaja za hlađenje

- razumije operaciju hlađenja, kao i uređaje koji se za to koriste

- razlikuje vrste hladnjaka

- analizira rad uređaja za hlađenje

- uočava značaj operacije hlađenja u industriji

Ukuvavanje - razumije operacije

ukuvavanja, kao i - razlikuje vrste

ukuvača - koristiti šeme

ukuvača

84



način rada uređaja koji se za to koriste

- analizira rad ukuvača

- uočava značaj operacije ukuvavanja u industriji

Destilacija i rektifikacija - koristiti šeme

uređaja za destilaciju i rektifikaciju

- poznaje tipove tečnih smješa i zakone kojima se pokoravaju

- objašnjava fazni i ravnotežni dijagram

- razumije operaciju destilacije i rektifikacije, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- interpretira princip destilacije i rektifikacije

- razlikuje vrste uređaja za destilaciju (pod atmosferskim pritiskom, pod vakuumom, sa vodenom parom)

- razlikuje vrste rektifikacionih kolona

- analizira rad uređaja za destilaciju i rad rektifikacionih kolona

- uočava značaj operacije destilacije i rektifikacije u industriji

- stiče naviku održavanja radnog prostora

Fenomeni prenosa mase - definiše pojam

difuzije - razumije

mehanizam prenosa mase i zakon difuzije

- pravilno upotrebljava pojam difuzije

- razlikuje mehanizme prenosa mase

- pravilno primjenjuje zakon difuzije

Vlaženje - definiše apsolutnu i

relativnu vlažnost vazduha

- objašnjava dijagram vlažnosti vazduha

- razumije metode određivanja vlažnosti vazduha

- razumije značaj

- razlikuje apsolutnu od relativne vlažnosti

- primjenjuje metode za određivanje vlažnosti vazduha

- analizira rad kondicionera

- uočava značaj

85



kondicioniranja vazduha, kao i način rada kondicionera

kondicionaranja vazduha u industriji

Sušenje - razumije operaciju

sušenja, kao i način rada uređaja koji se za to korist

- razlikuje vrste sušnica koje se koriste u industriji

- analizira rad sušnica

- uočava značaj operacije sušenja u industriji

Rastvaranje i kristalizacija - objašnjava

dijagram rastvorljivosti

- razumije operaciju kristalizacije, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- planira uslove kristalizacije koristeći dijagram rastvorljivosti

- razlikuje vrste uređaja koji se koriste za kristalizaciju

- analizira rad kristalizatora

- uočava značaj operacije kristalizacije u industriji

Ekstrakcija - razumije operaciju

ekstrakcije, kao i način rada koji se za to koriste

- razlikuje vrste uređaja koji se koriste za ekstrakciju

- analizira rad ekstraktora

- uočava značaj operacije ekstrakcije u industriji

Apsorpcija - razumije operaciju

apsorpcije, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje vrste uređaja koji se koriste za apsorpciju

- analizira rad apsorbera

- uočava značaj operacije apsorpcije u industriji

Adsorpcija

86



- razumije operaciju adsorpcije, kao i način rada uređaja koji se za to koriste

- razlikuje vrste uređaja koji se koriste za adsorpciju

- analizira rad uređaja za adsorpciju

- uočava značaj operacije adsorpcije u industriji

Automatska regulacija procesa - upoznaje i

razumije pojam automatske regulacije

- upoznaje i razumije pojam regulisanog procesa

- navodi parametre i promjenljive procesa

- navodi i definiše pojam mjernog, izvršnog i regulacionog elementa

- objašnjava princip rada mjernog, izvršnog i regulacionog elementa

- razlikuje parametre i promjenljive procesa

- analizira rad mjernog, izvršnog i regulacionog elementa

- uočava značaj automatizacije procesa

Vježbe - upoznaje se sa

uređajima i opremom hemijske industrije, izvorima opasnosti i mjerama zaštite

- poznaje osnovne i izvedene jedinice SI sistema i nesistemske jedinice koje su u svakodnevnoj upotrebi

- poznaje različite instrumente za mjerenje pritiska

- razumije princip

- preračunava veličine iz jedinica jednog mjernog sistema u jedinice drugog sistema

- mjeri pritisak fluida manometrom sa tečnostima i Burdonovim manometrom

- određuje protok tečnosti i izračunava brzinu kretanja tečnosti kroz cijevni vod

- određuje protok gasa pomoću gasnog sata i

87



rada manometara - razumije princip

mjerenja protoka preko zapremine i vremena isticanja fluida

- razumije princip mjerenja protoka preko brzine kretanja fluida (prigušna ploča)

- razumije mjerenje protoka fluida rotametrom

- opisuje postupak određivanja režima kretanja fluida

- razumije princip određivanja stepena iskorišćenja centrifugalne crpke

- razumije princip određivanja vakuuma kod laboratorijske vakuum crpke

- razumije princip granulometrijske analize

- poznaje različite vrste termometara

- razumije princip rada termometara

- razumije princip baždarenja termometara

- opisuje princip rada parnog kotla

- razumije princip određivanja koeficijenta prolaza toplote

- razumije princip određivanja stepen a koncentrisanja rastvora u ukuvaču sa kratkim vertikalnim cijevima

- razumije princip

izračunava srednju brzinu proticanja gasa

- određuje protok tečnosti prigušnom pločom

- mjeri protok fluida pomoću rotametra

- određuje režim kretanja fluida preko Rejnoldsovog kriterijuma

- određuje stepen iskorišćenja centrifugalne crpke

- određuje vakuum koji stvara laboratorijska vakuum crpka pri određenoj brzini strujanja fluida

- vrši granulometrijsku analizu prosijavanjem na standardnom sistemu sita

- mjeri temperaturu pomoću dilatacionih i manometarskih termometara, termometara sa trajnom deformacijom, termoelemenata, termokolor termometra i zračnog pirometra

- baždari termoelement živinim termometrom

- prati postupak proizvodnje vodene pare električnim parnim kotlom

- određuje koeficijent prolaza toplote sa pare na vazduh kroz

88



određivanja toplotnih gubitaka tokom ukuvavanja

- opisuje destilaciju tečnih smješa koje se potpuno miješaju

- razumije princip određivanja efikasnosti rektifikacione kolone

- razumije princip određivanja vlažnosti vazduha metodom tačke rose i metodom adijabatske prave

- razumije princip određujivanja brzine sušenja vlaknastog materijala u etažnoj sušnici

- opisuje postupak određivanja stepena iskorišćenja kristalizatora

- opisuje postupak određivanja mase rastvorenog ugljen-dioksida u vodi u tornju za apsorpciju

- opisuje postupak određivanja brzine adsorpcije metilenskog plavog na silikagelu ili aktivnom uglju

- objašnjava automatsku regulaciju temperature

- razumije princip određivanja statičke i dinamičke karakteristike

dvoslojan cilindričan zid

- određuje stepen koncentrisanja rastvora u ukuvaču sa kratkim vertikalnim cijevima

- određuje toplotne gubitke tokom ukuvavanja

- vrši destilaciju tečnih smješa koje se potpuno miješaju

- određuje efikasnost rektifikacione kolone

- određuje vlažnost vazduha metodom tačke rose i metodom adijabatske prave

- određuje brzinu sušenja vlaknastog materijala u etažnoj sušnici

- određuje stepen iskorišćenja kristalizatora

- određuje masu rastvorenog ugljen-dioksida u vodi u tornju za apsorpciju

- određuje brzinu adsorpcije metilenskog plavog na silikagelu ili aktivnom uglju

- prati automatsku regulaciju temperature u otvorenom ukuvaču

- određuje statičku i dinamičku karakteristiku regulatora

89

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Cvijović, S., Končar-Đurđević, S., Cvijović, R.: Mašine, aparati i operacije, Zavod

za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd - Ivanović, D., Dobričanin, M.: Praktikum iz mašina, aparata i operacija u hemijskoj

industriji, Naučna knjiga - Beograd i Zavod za udžbenike - Novi Sad - Sadibašić, A.: Praktikum za automatsku kontrolu procesa, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, šemama mašina i aparata.

- Vježbe se realizuju u laboratoriji za mašine, aparate i operacije koja je opremljena osnovnim laboratorijskim posuđem i hemikalijama i sljedećim instrumentima i mašinama: U-manometar, Burdonov manometar, rotametar, gasni sat, prigušna ploča, centrifugalna crpka, laboratorijska vakuum crpka, ručni mlin sa kuglama, sistem standardnih sita, filter presa, dilatacioni i manometarski termometri, termometri sa trajnom deformacijom, termoelementi, termokolor termometri, zračni pirometri, parni kotao, kondenzator, otvoreni i zatvoreni ukuvač, rektifikaciona kolona, kolona sa punjenjem za apsorpciju.


učenika (test poslije svake oblasti), usmeni odgovori učenika i opservacija rada, koja obuhvata praktični rad u laboratoriji i vođenje dnevnika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.


tehnologije, diplomirani inženjer organske tehnologije. - Stručni saradnik: hemijski laborant, hemijsko-tehnološki tehničar. 9. Povezanost predmeta


- Pojave na granici faza - Fizička hemija - Hromatografsko određivanje - Šeme uređaja - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Tehnički crtež i mašinski

elementi - Rastvaranje, kristalizacija - Opšta i neorganska hemija - Rastvorljivost, dobijanje

ekstakta, prečišćavanje supstanci

90

1.2.10.ISPITIVANJE U TEHNOLOŠKOJ PROIZVODNJI 1. Naziv predmeta: ISPITIVANJE U TEHNOLOŠKOJ PROIZVODNJI

2. Broj časova prema godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III IV 33 33

Ukupno 33 33

3. Opšti ciljevi nastave - sticanje znanja o metodama za ispitivanje sirovina, poluproizvoda i gotovih

proizvoda; - sticanje znanja o svojstvima supstanci, njihovim promjenama, procesima i

zakonitostima na kojima se zasnivaju metode ispitivanja; - osposobljavanje učenika da primjenjuju metode ispitivanja materijala; - razvijanje analitičkog mišljenja kod učenika; - razvijanje sposobnosti za povezivanje teorijskog i praktičnog rada; - razvijanje urednosti, sistematičnosti, tačnosti i preciznosti pri radu.

91

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Uvod - definiše značaj

vrste i metode ispitivanja materijala

- razumije fizička, hemijska i matematička ispitivanja materijala

- I Standardizacija - standardi - upoznaje pojam,

vrste i značaj standardizacije

- razlikuje domaće i međunarodne standarde

- uočava neophodnost i značaj uvođenja standarda

- razvija motivisanost za predmet

II Uzimanje uzorka - upoznaje načine

uzimanja i čuvanja uzoraka i nabraja podatke koje moraju da sadrže

- upoređuje načine uzimanja uzoraka zavisno od agregatnog stanja i načina isporuke materijala

- uspostavlja vezu između pravilnog i stručnog uzimanja uzoraka i tačnosti analize

- razvija samostalnost

- uzorak materijala sa podacima

III Ispitivanje vode - nabraja i definiše

parametre analize vode i njihov značaj

- objašnjava uzimanje uzoraka vode, pojave i jednačine na kojima se zasniva njihovo ispitivanje

- interpretira način uzimanja uzorka vode

- razlikuje fizička i hemijska ispitivanja vode

- upoređuje karbonatnu i nekarbonatnu, prolaznu i neprolaznu tvrdoću

- razlikuje p i m-alkalitet

- razlikuje hloride i aktivni CL2

- razlikuje BPK i HPK

- boca za uzimanje uzoraka vode

IV Ispitivanje goriva i maziva - definiše i

klasifikuje goriva i maziva

- nabraja i definiše parametre analize

- razlikuje goriva po porijeklu i agregatnom stanju

- interpretira načine uzimanja uzoraka


- boca i kašika za uzimanje uzoraka tečnih goriva

92



goriva i maziva i njihov značaj

- objašnjava uzimanje uzoraka goriva i maziva, pojave i jednačine na kojima se zasniva njihovo ispitivanje

goriva - upoređuje pojam

grube i higroskopne vlage

- uviđa značaj i svrhu određivanja pojedinih parametara

V Ispitivanje gasova - navodi sastav i

vrste analiza gasovnih goriva

- interpretira način uzimanja uzoraka goriva

- upoređuje princip apsorpcionih i postupaka sagorijevanja i ekspolozija

- razlikuje rastvore za apstorciju pojedinih gasova u Orsatovom aparatu


- Hempelova i Vinklerova bireta

VI Ispitivanje tehničkih kiselina - objašnjava način

uzimanja uzoraka kiselina, parametre analize i njihov značaj

- interpretira uzimanja uzoraka kiselina

- upoređuje određivanje procentne koncentracije kiselina pomoću gustine i titracijom

- hemijske i matematičke jednačine na kojima se zasniva proračun sastojaka


VII Ispitivanje tehničkih baza - objašnjava

uzimanje uzoraka tehničkih baza, pojave i jednačine na kojima se zasniva njihovo ispitivanje

- interpretira način uzimanja baza

- upoređuje uzimanje uzoraka baza pri različitim načinima isporuke

- piše hemijske i matematičke jednačine na kojima se zasniva proračun sastojaka baza

VIII Ispitivanje vještačkih đubriva

93



- definiše i klasifikuje vještačka đubriva

- objašnjava način uzimanja uzoraka đubriva, parametre analize i njihov značaj

- razlikuje vrste đubriva i parametre koji se kod njih ispituju

- interpretira način uzimanja uzoraka đubriva

- analizira pojave i jednačine na kojima se zasniva ispitivanje đubriva

IX Ispitivanje cementa - definiše vrste i

osobine cementa; - objašnjava način

uzimanja uzoraka cementa, parametre analize i njihov značaj

- interpretira način uzimanja uzoraka cementa

- razlikuje fizičke i hemijske metode ispitivanja cementa

- analizira pojave i jednačine na kojima se zasniva određivanje parametara analize đubriva

X Ispitivanje uljarica, masti i ulja - definiše masti i

ulja i njihov sastav - objašnjava

uzimanje uzoraka uljarica, masti i ulja, uvodi parametre analize i njihov značaj

- interpretira način uzimanja uzoraka uljarica, masti i ulja

- razlikuje pojam i značenje kiselinskog, saponifikacionog, estarskog jodnog broja

- analizira pojave jednačine na kojima se zasniva analiza masti i ulja

- uočava vezu između vrijednosti parametara i kvaliteta i vrste masti i ulja

- brine o zdravlju - lopatice i razdjeljivač

XI Ispitivanje sapuna i deterdženata - definiše sapune i

detrđžente i njihove sastojke

- objašnjava uzimanje uzoraka sapuna i

- interpretira i upoređuje način uzimanja uzoraka sapuna i detrđženata

- analizira pojave

- brine o okolini - šematski prikaz sječenja uzoraka sapuna

- uzorci sapuna i detrdženata

94



detdženata, parametre analize i njihov značaj

jednačine na kojima se zasniva ispitivanje sapuna i detrdženata

- analizira pojave jednačine na kojimas e zeasniva ispitivanje sapuna i detrdženata

- upoređuje postupak parafinskog kolača i ekstrakcioni postupak za određivanje ukupnih masnih kisjelina

- razlikuje ukupne, slobodne i vezane alkalije

XII Ispitivanje ugljenih hidrata - definiše ugljene

hidrate, njihovu podjelu i osobine

- objašnjava uzimanje uzoraka šećera i brašna, parametre analize i njihov značaj

- interpretira način uzimanja uzoraka šećera i brašna

- analizira pojave i jednačine na kojima se zasniva analiza šećera i brašna

- upoređuje princip volumetrijskog i polarimetrijskog određivanja saharoze


XIII Ispitivanje prerađevina od voća i povrća - objašnjava način

uzimanja uzoraka prerađevina od voća i povrća, parametre analize i njihov značaj

- inerpretira i upoređuje način uzimanja uzoraka prerađevina od voća i povrća zavisno od pakovanja

- analizira pojave i jednačine na kojima se zasniva analiza prerađevina od voć a i povrća

XIV Ispitivanje mlijeka - definiše sastojke

mlijeka i vrste - interpretira način

uzimanja uzoraka - uviđa ljepotu svog

zanimanja - mješalica za

mlijeko

95



mliječnih proizvoda - objašnjava način i

pribor za uzimanje uzoraka mlijeka, parametre analize i njihov značaj

mlijeka - analizira pojave

jednačine na kojima se zasniva analiza mlijeka

- upoređuje određivanje gustine mlijeka laktodenzimetrom i piknometrom

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Olga Jovanović – Vitorović, Vladimir Rekalić: Ipitivanje u tehnološkoj proizvodnji

sa praktikumom, Zavod za udžbenika i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Ljiljana Kostić – Gvozdenović, Rozalija Ninković: Neorganska hemijska tehnologija

sa praktikumom za vježbe, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

- Ljubica P. Vrhovac: Organska hemijska tehnologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - T - posuđe i pribor za uzimanje uzoraka, šeme; - P – osnovno laboratorijsko posuđe, hemikalije, tehnička analitička vaga, sita,

kalormetar, piknometar, areametar, aparat po Markusonu, Englerov viskozimetar, hronometar, Orstatov aparat, Vikatov aparat, Soksletov aparat, saharimetar, ph – metar.

7. Obavezni način provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi

učenika (test poslije svake oblasti), usmeni odgovori učenika i opservacija rada, koja obuhvata praćenje praktičnog rada i vođenje dnevnika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - dipl. ing. neorganske tehnologije - dipl. ing. hemijske tehnologije 9. Povezanost predmeta


- Ispitivanje tehničkih baza, kiselina i vještačkih đubriva

- Opšta i neorganska hemija

- Kiseline, baze i soli

- Ispitivanje cementa - Neorganska hemija - Jedinjena aluminijuma i silicijuma

- Ispitivaje masti, ulja, sapuna i detrdženata

- Organska hemija - Struktura masti, ulja, sapuna i detrdženata

96

1.2.11. ELEKTROANALITIČKE METODE 1. Naziv predmeta: ELEKTROANALITIČKE METODE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III IV 66 66 132

Ukupno 66 66 132 Vježbe- odjeljenje se dijeli na grupe do 12 učenika 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču teorijska znanja o elektroanalitičkim metodama analize u hemijskoj

industriji; - stiču teorijska znanja koja će im omogućiti da pravilno koriste literaturu i

usvajaju nova znanja iz ove oblasti; - uočavaju prednosti i nedostatke primjene elektroanalitičkih metoda pri

ispitivanju u oblasti neorganske i organske hemijske tehnologije; - ocjenjuju primjenjivost i efikasnost različitih elektroanalitičkih metoda u praksi; - razvijaju pozitivnu orjentaciju prema zanimanju; - osposobljavaju se da znanja stečena izučavanjem elektroanalitičkih analiza

aktivno i stručno primjenjuju za ispitivanje u hemijskoj industriji.

97

4. Sadržaji/ Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Uvod - definiše elektrode,

elektrohemijsku ćeliju, elektrodni potencijal

- navodi podjelu elektroda

- razumije Nernstovu jednačinu

- razlikuje elektrode I, II i III vrste

- rješava računske zadatke primjenom Nernstove jednačine

- razvija pozitivan stav prema učenju

Konduktometrija - definiše otpornost,

provodnost, provodljivost i konstantu ćelije

- navodi podjelu konduktometrije

- objašnjava princip rada konduktometrijske ćelije

- poznaje princip konduktometrijske titracije

- razumije titraciju u kiselo-baznim sistemima

- razumije titraciju u sistemima hemijske izmjene

- poznaje ograničenja primjene konduktometrije

- razlikuje direktnu konduktometriju i konduktometrijske titracije

- poredi provodljivost elektrolita i metala

- interpretira uticaj različitih faktora na provodljivost provodnika I i II vrste

- razlikuje titracione krive za kiselo-bazne sisteme i sisteme hemijske izmjene

- rješava računske zadatke iz provodljivosti

- uočava značaj i primjenu konduktometrije

Oscilometrija - objašnjava

ponašanje elektrolita u električnom polju visoke frekvencije

- poznaje princip oscilometrijske titracije

- navodi primjenu oscilometrijske titracije

- analizira ponašanje jona elektrolita, u električnom polju visoke frekvencije

- interpretira princip oscilometrijske titracije

- razlikuje oblike titracionih krivih

- uočava značaj i primjenu oscilometrijskih titracija

Potenciometrija - navodi indikatorske - razlikuje referat:

98



- hronopotenciome-tija

elektrode - objašnjava princip

potenciometrijske titracije

- opisuje aparaturu za potenciometrijsku titraciju

- razumije potenciometrijske titracije u kiselo-baznim sistemima, sistemima hemijske izmjene i redoks sistemima

- navodi primjenu potenciometrijskih titracija

indikatorske elektrode

- razlikuje djelove aparature za potenciometrijske titracije

- razlikuje metode za određivanje završne tačke titracije (grafička metoda, metoda diferencijalne krive i metoda unaprijed izračunate završne tačke)

- analizira titracione krive

- uočava značaj potenciometrijskih titracija u analitici.

Elektrogravimetrija - definiše napon

razlaganja, polarizaciju i depolarizaciju elektroda

- objašnjava princip elektrogravimetrijske metode

- opisuje aparaturu za elektrogravimetrijsku analizu

- navodi primjenu elektrogravimetrijske analize

- razlikuje elektrode za elektrogravimetrij-ka određivanja

- analizira način određivanja napona razlaganja preko krive struja-napon

- uočava primjenu Omovog zakona na polarizovano, odnosno nepolarizovano stanje elektroda

- razlikuje djelove aparature za elektrogravimetrijsku analizu

- uočava značaj i primjenu elektrogravimetrijske analize

Polarografija - definiše

polarografsku metodu

- objašnjava princip rada kapljuće živine elektrode (KŽE)

- interpretira princip polarografske metode preko grafika zavisnosti jačine struje od potencijala i zavisnosti granične


referat: - novije metode

polarografije

99



- razumije Ilkovičevu jednačinu

- objačnjava princip polarografske analize

- opisuje aparaturu za polarografsku analizu

- navodi primjenu polarografije

difuzione struje od koncentracije ispitivane supstance

- razlikuje migracionu, rezidualnu, difuzionu i graničnu struju

- interpretira izgled, ulogu i polarizaciju KŽE i način nastajanja polarografskog talasa

- razlikuje djelove aparature za polarografsku analizu

- uočava značaj i primjenu polarografije

Amperometrija - definiše metodu

amperometrije - objašnjava izbor

radnog napona amperometrijske titracije

- objašnjava princip amperometrijske titracije sa jednom radnom elektrodom, kao i aparaturu

- objašnjava princip amperometrijske titracije sa dvije radne elektrode, kao i aparaturu

- interpretira određivanje radnog napona analizom krive jačina struje-napon

- razlikuje tehnike amperometrijskih titracija

- poredi rad aparature sa radom za polarografsko određivanje

- interpretira princip amperometrijske titracije sa jednom radnom elektrodom

- interpretira princip amperometrijske titracije sa dvije radne elektrode

- uočava značaj i primjenu amperometrije

referat: - hrono-ampero-

metrija

Striping analiza - definiše metodu

stripin voltametrije - objašnjava princip

striping analize

- razlikuje faze striping analize (akumulacija jona i anodno

referat: - određivanje Zn, Pb

i Cu pomoću striping analize

100



- navodi primjenu striping analize

rastvaranje) - interpretira princip

striping analize - uočava značaj i

prmjenu striping analize

Vježbe - opisuje postupak

konduktometrijske titracije:

- sumporne kiseline sa natrijum hloridom;

- sirćetne kiseline sa natrijum hloridom;

- sirćetne kiseline sa amonijum hloridom;

- olovo(II)nitrata sa kalijum hloridom

- opisuje postupak oscilometrijske titracije hlorovodonične kiseline sa natrijum hidroksidom

- opisuje postupak kulonometrijske titracije hlorovodonične kiseline katodno generisanim hidroksidnim jonima, primjenom potenciometrijske metode određivanja završne tačke

- opisuje postupak kulonometrijske titracije hidrazina anodno generisanim jodom primjenom vizuelne metode određivanja završne tačke

- opisuje postupak kulonometrijske titracije askorbinske

- određuje otpor u toku konduktometrijske titracije

- na osnovu dobijenih rezultata računa masu i koncentraciju, sumporne kiseline, sirćetne kiseline i olovo(II)nitrata

- analizira krive dobijene konduktometrijskom titracijom

- mjeri struju u toku oscilometrijske titracije

- analizira krivu oscilometrijske titracije

- mjeri struju, vrijeme i pH u toku kulonometrijske titracije hlorovodonične kiseline katodno generisanim hidroksidnim jonima

- mjeri struju i vrijeme u toku kulonometrijske titracije hidrazina anodno generisanim jodom

- mjeri struju i vrijeme u toku kulonometrijske titracije askorbinske kiseline

- rješava računske zadatke primjenom

- povezuje uzroke i

posledice


- svaki učenik vodi

dnevnik na bazi unaprijed datih uputstava od strane nastavnika praktične nastave

101



kiseline primjenom vizuelne metode određivanja završne tačke

- opisuje postupak mjerenja pH primjenom staklene elektrode

- navodi osnovne djelove pH-metra

- opisuje postupak potenciometrijske titracije fosforne kiseline natrijum hidroksidom

- opisuje postupak potenciometrijske titracije smješe oksalne i ćilibarne kiseline u nevodenoj sredini kalijum hidroksidom

- opisuje postupak potenciometrijske titracije hlorida i jodida srebro nitratom

- opisuje postupak potenciometrijske titracije gvožđa permanganatom i kompleksonom

- opisuje postupak određivanja bakra pri konstantnom naponu elektrode

- opisuje postupak polarografske analize legure kadmijum-cink

- opisuje postupak amperometrijske titracije olova kalijum hromatom

- opisuje postupak biampermetrijske titracije antimona kalijum boratom

Faradejevih zakona - baždari pH-metar

pomoću pufera - mjeri elektrodni

potencijal rastvora poznate koncentracije

- određuje pH-vrijednost rastvora

- eksperimentalno izvodi titraciju fosforne kiseline natrijum hidroksidom

- crta i analizira krivu potenciometrijske titracije

- određuje I i II završnu tačku titracije

- računa konstante disocijacije i masu fosforne kiseline

- eksperimentalno izvodi titraciju smješe oksalne i ćilibarne kiseline u nevodenoj sredini kalijum hidroksidom

- računa masu oksalne i ćilibarne kiseline

- određuje napon kliznim katodnim potenciometrom

- eksperimentalno izvodi titraciju hlorida i jodida srebro nitratom primjenom tehnike titracije na nulu

- računa masu prisutnih hlorida i jodida

- eksperimentalno izvodi potenciometrijsku titraciju gvožđa kalijum

- razvija analitičnost

i logično mišljenje

102



permanganatom - eksperimentalno

izvodi potenciometrijsku titraciju gvožđa kompleksonom

- određuje završnu tačku na titracionoj krivoj

- eksperimentalno vrši elektrolizu rastvora bakra do promjene boje

- računa masu izdvojenog bakra

- određuje osjetljivost polarografa odabirom odgovarajućeg otpora

- snima polarogram osnovnog elektrolita

- analizira snimljen polarogram i vrši kvalitativna određivanja preko polutalasnog potencijala grafičkom metodom

- određuje visinu talasa i crta kalibracionu pravu na osnovu koje određuje masu kadmijuma i cinka

- Eksperimentalno izvodi titraciju olova kaljum hromatom sa jednom indikatorskom elektrodom

- crta krivu amperometrijske titracije i određuje završnu tačku titracije

- računa masu olova

103


Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave Formativni ciljevi

učenik učenik učenik - eksperimentalno

izvodi biampermetrijsku titraciju antimona kalijum boratom

- crta krivu biamperometrijske titracije i određuje završnu tačku titracije

- računa masu antimona

Kulonometrija - poznaje princip

kulonometrije - poznaje Faradejeve

zakone - obrazlaže

kulonometrijsko određivanje i kulonometrijske titracije

- objašnjava aparaturu za kulonometrijske titracije

- navodi primjenu kulonometrijskih titracija

- razlikuje kulonometriju pri konstantnoj struji i kulonometriju pri konstantnom naponu

- razlikuje djelove kulonometra i njihovu ulogu

- analizira rad kulonometra

- interpretira način određivanja radnog napona kod potenciometrijske kulonometrije

- analizira primarnu i sekundarnu potenciometrijsku kulonometriju

- uočava prednosti kulonometrijskih titracija

II grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente II

grupe (zemnoalkalni metali) i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja zemnoalkalnih metala i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine zemnoalkalnih metala

- analizira postupke dobijanja jedinjenja zemnoalkalnih metala (kalcijuma i magnezijuma)

- uočava značaj i primjenu zemnoalkalnih metala

III grupa periodnog sistema elemenata

104




učenik učenik učenik - poznaje osobine

elemenata III grupe - navodi najvažnija

jedinjenja aluminijuma i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata III grupe

- analizira proces dobijanja aluminijuma i jedinjenja aluminijuma

- uočava značaj i primjenu aluminijuma

IV grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

IV grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja elemenata IV grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata IV grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata IV grupe (ugljenik, silicijum, olovo, kalaj, antimon)

- uočava značaj i primjenu elemenata IV grupe

V grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente V

grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja elenmenata V grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata V grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata V grupe (azot i fosfor)

- uočava značaj i primjenu elemenata V grupe

VI grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

VI grupe i poznaje njihove osobine

- navodi najvažnija jedinjenja VI grupe i postupke njihovog dobijanja

- upoređuje osobine elemenata VI grupe

- analizira postupke dobijanja elemenata i jedinjenja elemenata VI grupe (sumpor)

- uočava značaj i primjenu elemenata VI grupe

referat: - oksidi sumpora kao

zagađivači

VII grupa periodnog sistema elemenata - nabraja elemente

VII grupe (halogeni - upoređuje osobine

halogenih

105




učenik učenik učenik elementi) i poznaje njihove osobine

- upoznaje osobine i značaj oksi kiselina hlora

elemenata - analizira postupke

dobijanje hlora i hlornih jedinjenja (halogenovodonik i oksi kiseline)

- uočava značaj i primjenu halogenih elemenata

Prelazni metali - poznaje opšte

karakteristike prelaznih metala

- upoređuje osobine prelaznih metala

- uočava značaj i primjenu prelaznih metala

referat: - dobijanje Fe u

visokoj peći

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Jovanović M., Jovanović V.: Elektroanalitička hemija, Tehnološko-metalurški

fakultet, Beograd, 1998. - Despić A., Dražić D., Tatić Janjić O.: Osnovi elektrohemije, Naučna knjiga,

Beograd, 1997. - Živković P., Pješčić M., Đorđević S.: Elektrohemija sa računskim zadacima, NIO

''Univerzitetska riječ'' – Titograd – Nikšić 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. - Vježbe se realizuju u laboratoriji koja je opremljena osnovnim laboratorijskim

posuđem i hemikalijama, kao i sljedećim instrumentima: konduktometar, potenciometar, oscilometar sa ćelijama, automatski kulonometar, gasni kulonometar, hronometar, galvanometar, milivoltmetar, pH-metar, analitička vaga, magnetna miješalica sa jezgrom, elektrolizer sa magnetnom miješalicom i grijačem, polarograf sa živinom kapljućom elektrodom, elektode (staklena, zasićena kalomelova, platinska).


učenika (referati), usmeni odgovori učenika i opservacija rada, koja obuhvata praktičan rad u laboratoriji i vođenje dnevnika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnici: profesor hemije, diplomirani hemičar, diplomirani inženjer

neorganske tehnologije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije. - Stručni saradnici: hemijski laborant, hemijsko-tehnološki tehničar.

106


Predmet Znanja - Elektro-provodnost - Fizička hemija - Provodnici I i II vrste - Rastvori elektrolita - Analitička hemija - Mjerenje PH rastvora

107

1.2.12. ORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA 1. Naziv premeta: ORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA



Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču teorijska znanja o tehnološkim procesima u okviru organske hemijske

tehnologije; - upoznaju uređaje i opremu koja se koristi u procesima organske tehnologije; - stiču znanja o vrstama, svojstvima i primjeni proizvoda organske tehnologije; - razvijaju svijest o potrebi očuvanja radne i životne sredine; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

108





Tehnologija nafte - upoznaje predmet

proučavanja i značaj organske hemijske tehnologije

- prepoznaje porijeklo, sastav i svojstva nafte

- navodi postupke prerade nafte

- objašnjava postupak destilacije nafte

- nabraja proizvode destilacije nafte i njihovu primjenu

- objašnjava sekundarne postupke prerade nafte

- uočava vezu između porijekla nafte i mjesta njenog nalaženja

- razlikuje atmosfersku i vakuum destilaciju

- razlikuje primarne i sekundarne postupke prerade nafte

- analizira postupak destilacije nafte, koristeći šemu postupka

- razlikuje termičke i katalitičke postupake prerade

- analizira sekundarne postupke prerade nafte (visbrejking, koksovanje, piroliza, krekovanje, alkilacija, postupci rafinacije, i dr.), koristeći šemu postupka

- uočava značaj i primjenu nafte i derivata nafte

- razvija ekološku svijest

- koristiti šemu postrojenja za atmosfersku destilaciju nafte

- koristiti šemu

postrojenja za katalitičko krekovanje nafte

Tehnologija uglja - opisuje postupak

koksovanja kamenog uglja

- objašnjava postupak prerade isparljivih proizvoda koksovanja

- opisuje postupak prerade katrana

- nabraja proizvode destilacije katrana i njihovu primjenu

- razlikuje vrste ugljeva

- uočava vezu između vrste uglja i njegovog kvaliteta

- analizira postupak koksovanja kamenog uglja

- analizira postupak prerade isparljivih proizvoda koksovanja

- razlikuje frakcije katrana

- uočava značaj i

- razvija samostalnost u radu

- koristiti šemu postupka prerade gasa iz koksne peći

109



primjenu katrana Tehnologija boja - definiše pojam i

svojstva organskih boja

- navodi podjele organskih boja

- opisuje postupak dobijanja azo-boje hrizoidina

- razlikuje organske boje prema hemijskom sastavu i prema namjeni

- uspostavlja vezu između strukture i osobina organskih boja

- analizira postupak za dobijanje azo-boje hrizoidina, koristeći šemu postupka

- uočava značaj i primjenu hrizoidina

- koristiti šemu postupka za dobijanje hrizoidina

test: - tehnologije nafte,

katrana i boja

Tehnologija masti i ulja - koristi šemu

postupka za izrađivanje biljnih ulja iz sjemena uljarica

- definiše sastav i osobine masti i ulja

- nabraja postupke za dobijanje masti i ulja

- objašnjava postupak dobijanja ulja iz sjemena uljarica

- poznaje postupke prerade masti i ulja

- piše opštu formulu masti i ulja

- razlikuje jestive i tehničke masti i ulja

- razlikuje jodni, saponifikacioni, kiselinski i estarski broj

- analizira postupak proizvodnje ulja iz sjemena uljarica, koristeći šemu postupka

- uočava cilj i značaj hidrogenovanja ulja

Tehnologija sredstava za pranje - nabraja vrste

tenzida - razumije

mehanizam dejstva tenzida

- objašnjava postupak proizvodnje sapuna

- objašnjava postupak proizvodnje praškastih deterdženata

- razlikuje anjonske, katjonske i nejonske tenzide

- piše reakciju saponifikacije

- razlikuje osnovne grupe deterdžentskih proizvoda

- analizira postupak proizvodnje sapuna i praškastih deterdženata, koristeći šemu postupka


- koristi šematski prikaz mehanizma dejstva tenzida pri pranju

test: - tehnologija masti i

ulja i sredstva za pranje

110



- uočava značaj biorazgradivosti deterdženata

Tehnologija polimernih materijala - objašnjava pojam

makromolekula, značaj i ekološki problem primjene makromolekulskih materijala

- navodi podjele makromolekula

- navodi uslove i osnovne reakcije obrazovanja polimera

- objašnjava mehanizam polimerizacije i polikondenzacije

- nabraja i opisuje industrijske postupke polimerizacije

- nabraja svojstva i primjenu polimerizacionih polimera

- nabraja osobine i primjenu polikondenzacionih proizvoda

- definiše i navodi postupke prerade polimernih materijala

- navodi vrste gumenih proizvoda

- objašnjava postupak vulkanizacije kaučuka

- poznaje strukturu celuloze i nalaženje u prirodi

- nabraja proizvode i postupke prerade drveta

- objašnjava postupke proizvodnje:

- razlikuje makromolekule prema porijeklu, strukturi, hemijskom sastavu, raspodjeli molekulskih masa, primjeni i ponašanju pri zagrijavanju

- razlikuje postupke polimerizacije i polikondenzacije

- analizira reakcije polimerizacije i polikondenzacije

- upoređuje industrijske postupke polimerizacije

- upoređuje osobine polietilena, polipropilena, polivinilhlorida, polivinilacetata i polistirena

- analizira postupak vulkanizacije kaučuka, koristeći šemu postupka

- uočava vezu između načina prerade drveta i upotrebe

- razlikuje sulfitni i sulfatni postupak za dobijanje tehničke celuloze

- analizira postupke za proizvodnju drvenjače, sulfitne celuloze, sulfatne celuloze i papira

- razlikuje viskozna vlakna

- analizira postupak proizvodnje

- koristi šemu postupka za dobijanje PE male gustine

- koristi šemu

dvovaljka i mješača za plastifikaciju kaučuka i pripremu smješe za vulkanizaciju

- koristi šemu postupka za dobijanje sulfatne celuloze

- koristi šemu

postupka za dobijanje viskoznih vlakana

111



drvenjače, sulfitne celuloze, sulfatne celuloze i papira

- nabraja derivate celuloze i njihovu primjenu

- objašnjava postupak dobijanja viskoze

viskoze, koristeći šemu postupka

- uočava značaj i primjenu makromolekulskih materijala

Tehnologija šećera - definiše podjelu i

značaj ugljenih hidrata

- objašnjava tehnološki postupak dobijanja šećera iz šećerne repe

- razlikuje vrste ugljenih hidrata

- piše reakciju hidrolize saharoze

- analizira postupak proizvodnje šećera iz šećerne repe, koristeći šemu postupka

- uočava značaj proizvodnje šećera

- uviđa vezu nauke i svako-dnevnog života

- koristi šemu ekstrakcije u kosoležećem ekstraktoru

Tehnologija skroba - navodi osobine

skroba - objašnjava

postupak dobijanja skroba iz kukuruza

- piše reakciju hidrolize skroba

- analizira i ocjenjuje značaj pojedinih faza procesa dobijanja skroba iz kukuruza

- uočava značaj i primjenu skroba

- koristi šemu postupka za dobijanje skroba iz kukuruza

test: - tehnologija

polimernih materijala, šećera i skroba

Tehnologija vrenja - navodi vrste vrenja - objašnjava

postupak proizvodnje etilalkohola iz melase i skrobnih sirovina

- objašnjava postupke proizvodnje piva i vina

- razlikuje anaerobne od aerobnih procesa

- razlikuje neorganske i biološke katalizatore

- analizira postupak proizvodnje etilalkohola iz melase, koristeći šemu postupka

- analizira postupke proizvodnje piva i vina, koristeći šeme postupaka

- uočava značaj enzimskih reakcija

- razvija interesovanja prema nauci

- koristi šemu postrojenja za dobijanje alkohola iz melase

112



Tehnologija mlijeka i mliječnih proizvoda - poznaje hemijski

sastav mlijeka - objašnjava

postupke prerade mlijeka

- nabraja mliječne proizvode

- objašnjava postupke proizvodnje mliječnih proizvoda

- razlikuje mliječne proizvode

- analizira postupke prerade mlijeka

- analizira postupke proizvodnje mliječnih proizvoda

- uočava značaj i primjenu mlijeka i mliječnih proizvoda

- uviđa ljepotu svog zanimanja

- posjeta mljekari

Konzervisanje životnih namirnica - razumije značaj

konzervisanja životnih namirnica

- objašnjava postupke konzervisanja životnih namirnica

- razlikuje vrste i načine konzervisanja

- analizira postupke konzervisanja životnih namirnica

- uspostavlja vezu između vrste namirnica i načina konzervisanja

- uočava značaj konzervisanja životnih namirnica

Tehnologija farmaceutskih proizvoda - navodi podjelu

farmaceutskih proizvoda

- opisuje postupak proizvodnje penicilina

- razlikuje lijekove za infektivne i neinfektivne bolesti

- analizira postupak proizvodnje penicilina

- razvija odgovornost prema zdravlju

- koristi šemu fermentatora za proizvodnju penicilina

- posjeta fabrici

lijekova

test: - tehnologije vrenja

mlijeka i mliječnih proizvoda, konzervisanje namirnica, kože, farmaceutsk-ih proizvoda

113

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vrhovac, Lj.: Organska hemijska tehnologija, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd - Ostali izvori: internet, časopisi, reklamni i propagandni materijal proizvođača 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A / V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima i odgovarajućim šemama.


učenika (testovi posle svake oblasti) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer organske tehnologije, diplomirani inženjer neorganske

tehnologije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije. 9. Povezanost predmeta


- Tehnološki procesi proizvodnje

- Organska hemija - Hemijske reakcije

- Tehnološke šeme procesa - Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Tehnički creteži i mašinski elementi


- Tehnološke operacije i uređaji

- Tehnološke operacije

114

1.2.13. NEORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA 1. Naziv predmeta: NEORGANSKA HEMIJSKA TEHNOLOGIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču znanja o tehnološkim procesima u okviru neorganske hemijske tehnologije; - upoznaju uređaje i opremu koja se koristi u procesima neorganske hemijske

tehnologije; - stiču znanja o vrstama, svojstvima i primjeni proizvoda neorganske hemijske

tehnologije; - upoznaju faktore koji utiču na ekonomičnost procesa neorganske hemijske

tehnologije; - razvijaju svijest o potrebi očuvanja radne i životne sredine; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

115





Tehnologija vode - navodi podjelu

vode prema porijeklu, upotrebi i tvrdoći

- objašnjava postupke prečišćavanja površinskih i podzemnih voda

- objašnjava pripremu vode za industriju

- objašnjava prečišćavanje otpadnih voda

- razlikuje vrste vode prema porijeklu, upotrebi i tvrdoći

- analizira pojedine faze pri procesima prečišćavanja površinskih i podzemnih voda (taloženje, flokulacija, aeracija, filtracija i dezinfekcija)

- analizira postupak omekšavanja vode termičkim i hemijskim postupcima i jonoizmjenjivačima

- razlikuje postupke prečišćavanja otpadnih voda

- razvija pravilan stav prema zdravlju i okolini

- koristi šemu prečišćavanja površinskih voda

- koristi šemu

prečišćavanja otpadnih voda

Tehnologija goriva - navodi osobine

goriva - poznaje sastav

goriva i toplotnu vrijednost goriva

- objašnjava proces prerade prirodnih goriva

- razlikuje vrste goriva

- računa gornju i donju toplotnu vrijednost goriva

- razlikuje mehaničku i hemijsku preradu goriva

- upoređuje postupke gasifikacije i karbonizacije čvrstih goriva

- uočava značaj goriva

Tehnologija sumporne kiseline - navodi osobine

sumporne kiseline - objašnjava

kontaktni i nitrozni postupak dobijanja sumporne kiseline

- razlikuje kvalitetne tehničke sumporne kiseline

- analizira kontaktni postupak (dobijanja i prečišćavanja sumpor (IV) oksida,


- koristi šemu apsorpcionog postupka

116



konverzije sumpor (IV) oksida u sumpor (VI) oksid i apsorpcije sumpor (VI) oksida)

- uočava značaj i primjenu sumporne kiseline

Tehnologija azotnih jedinjenja - koristi šemu za

dobijanje razblažene azotne kiseline

- navodi značaj azota i njegovo nalaženje u prirodi

- navodi osobine amonijaka

- obrazlaže postupak dobijanja sinteznih gasova (azota i vodonika)

- objašnjava dobijanje amonijaka po Haber – Bošovom postupku

- navodi osobine azotne kiseline

- objašnjava proces dobijanja azotne kiseline iz amonijaka

- objašnjava koncentrisanje razblažene azotne kiseline

- uočava kruženje azota u prirodi

- analizira Lindeov postupak likvefakcije

- analizira postupak rektifikacije vazduha

- analizira dobijanje vodonika iz ugljovodonika

- analizira proces sinteze amonijaka

- uočava značaj i primjenu amonijaka

- analizira proces dobijanja azotne kiseline iz amonijaka (oksidacija amonijaka u u azot (II) oksid, oksidacija azot (II) oksida u azot (IV) oksid i apsorpcija azot (IV) oksid)

- analizira postupak koncentrisanja azotne kiseline

- uočava značaj i primjenu azotne kiseline u hemijskoj industriji

- Tehnologija hlorovodonične kiseline - navodi osobine

hlorovodonične kiseline

- obrazlaže postupak dobijanja hlorovodonične kiseline

- razlikuje industrijske postupke dobijanja hlorovodonika

- analizira postupak apsorpcije hlorovodonika

- navikava se na čuvanje okoline

117



- uočava značaj i primjenu hlorovodonične kiseline u industriji

Tehnologija fosforne kiseline - navodi osobine

fosforne kiseline - obrazlaže postupke

dobijanja fosforne kiseline (iz bijelog fosfora i iz prirodnih fosfata)

- analizira proces dobijanja fosforne kiseline iz fosfora (dobijanje bijelog fosfora, oksidacija fosfora u fosfor (V) oksid i apsorpcija fosfor (V) oksida)

- analizira proces dobijanja fosforne kiseline iz prirodnih fosfata

- uočava značaj i primjenu fosforne kiseline u industriji

Tehnologija neorganskih soli - navodi osobine

natrijum hlorida - objašnjava

postupke dobijanja natrijum hlorida

- navodi osobine bakar (II) sulfata

- objašnjava postupke dobijanja bakar (II) sulfata

- analizira postupke proizvodnje natrijum hlorida (iz kamene soli i uparavanjem slanih rastvora)

- uočava značaj i primjenu natrijum hlorida

- uočava značaj i primjenu bakar (II) sulfata

Tehnologija sode - koristi tehnološku

šemu Solvejevog postupka

- navodi osobine sode

- objašnjava Solvejev amonijačni postupak za dobijanje sode

- interpretira uz šemu Solvejev postupak

- prikazuje hemijskim jednačinama Solvejev postupak

- uočava značaj i primjenu sode

Tehnologija kaustične sode - navodi osobine

kaustične sode - objašnjava

postupke proizvodnje sode (kaustifikacijom i elektrolizom)

- analizira postupke dobijanja sode (kaustifikaciju i elektro – hemijske postupke)

- uočava značaj i primjenu natrijum


- koristi šemu elektrolizera sa živinom katodom

118



hidroksida Tehnologija vještačkih đubriva

- koristi šemu procesa proizvodnje superfosfata

- navodi osobine i podjelu vještačkih đubriva

- objašnjava postupke dobijanja azotnih đubriva

- objašnjava postupke proizvodnje fosfornih đubriva

- razlikuje vrste vještačkih đubriva

- analizira postupke dobijanja azotnih đubriva (amonijm nitrat, amonijum sulfat, urea i dr.)

- analizira procese dobijanja superfosfata i trostrukog superfosfata

- uočava značaj azotnih, fosfornih, kalijumovih, krečnih i mješovitih đubriva

Tehnologija silikatnih proizvoda - navodi osobine i

vrste silikatnih proizvoda

- objašnjava postupak proizvodnje keramike

- objašnjava postupak proizvodnje vatrostalnih materijala

- objašnjava postupak proizvodnje stakla

- razlikuje keramičke proizvode

- analizira proces proizvodnje keramičkih proizvoda (priprema sirovina, oblikovanje, sušenje, pečenje i dorada)

- analizira postupak proizvodnje vatrostalnih materijala (šamotnih opeka i azbesta)

- analizira proces proizvodnje stakla (priprema sirovina, topljenje, oblikovanje, odgrijavanje i naknadna obrada)

- uočava značaj i primjenu keramičkih proizvoda

Tehnologija neorganskih veziva - navodi osobine i

podjelu neorganskih veziva

- razlikuje neorganska veziva po načinu

119



- objašnjava postupke proizvodnje kreča i gipsa

- objašnjava postupak proizvodnje cementa

- poznaje sastav betona i vrste betona

vezivanja - analizira postupke

proizvodnje kreča i gipsa

- analizira postupak proizvodnje portland cementa

- razlikuje vrste cementa

- uočava značaj i primjenu neorganskih veziva

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Kostić–Gvozdenović, Lj., Ninković, R., Miladinović, J.: Neorganska hemijska

tehnologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Popović, S. Kostić-Gvozdenović, Lj.: Neorganska hemijska tehnologija – izabrana

poglavlja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Degremont: Tehnologija prečišćavanja voda, Tehnološko-metalurški fakultet,

Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena : A / V



učenika (test posle svake oblasti) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.


tehnologije. 9. Povezanost predmeta


- Tehnološke šeme procesa - Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Tehnički crteži i mašinski elementi


- Opšta I neorganska hemija - Hemijske reakcije



- Tehnološke operacije

120

1.3. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA




I 108 108 II 144 144 III 144 144 IV 132 132

Ukupno 528 528

Praktična nastava- odjeljenje se dijeli na grupe do 12 učenika 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - razvijaju razumijevanja hemijskih pojmova kroz različite aktivnosti; - razvijaju sposobnosti hemijskog izražavanja; - stiču sposobnosti pravilnog korišćenja uputstva za izvodjenje eksperimenata; - samostalno izvode eksperimente; - samostalno zapisuju rezultate, predstavljaju ih u odgovarajućem obliku i donose

zaključke; - razvijaju smisao za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i urednost; - razvijaju analitičko mišljenje i stvaralačku maštu.

121





Hemijska laboratorija - upoznaje se sa

radom u hemijskoj laboratoriji

- upoznaje se sa zaštitom na radu

- navodi moguće povrede na radu

- upoznaje se sa pružanjem prve pomoći

- održava radno mjesto

- primjenjuje mjere i sredstva zaštite pri radu u laboratoriji

- pruža prvu pomoć

- razvija pozitivan odnos prema zaštiti na radu



- učenik eksperimentalno izvodi vježbu uz pomoć nastavnika

Toplotni izvori u hemijskoj laboratoriji - poznaje goriva koja

se koriste u hemijskoj laboratoriji

- poznaje laboratorijski pribor za zagrijavanje

- razlikuje goriva koja se koriste u hemijskoj laboratoriji

- pravilno rukuje laboratorijskim priborom za zagrijavanje





Hemikalije i reagensi - definiše pojmove

hemikalija i reagens

- poznaje oznake kojima se označava stepen čistoće hemikalija

- poznaje uslove čuvanja i način rada sa reagensima

- razlikuje hemikalije pravilnim čitanjem naljepnica na reagens bocama

- pravilno radi sa toksičnim i lako zapaljivim supstancama

- pravilno čuva i radi sa reagensima

- razvija samopouzd-anje




Laboratorijski pribor - upoznaje se sa

laboratorijskim priborom i posuđem

- upoznaje se sa obradom stakla i zapušača

- pravilno koristi laboratorijski pribor i posuđe

- razlikuje laboratorijski pribor i posuđe prema namjeni

- oprezno pere i održava laboratorijski pribor i posuđe

- priprema staklene





122



cijevi za aparature - pravilno obrađuje

zapušače Mjerenje čvrstih i tečnih supstanci - upoznaje se sa:

tehničkom vagom, analitičkom vagom i sudovima za mjerenje tečnosti

- precizno odmjerava čvrstu supstancu na tehničkoj i analitičkoj vagi

- pravilno odmjerava i očitava utrošenu zapreminu tečnosti na: bireti, pipeti, menzuri i mjernom balonu

- eksperimentalno provjerava Lavoazjeov zakon


Osnovne operacije u hemijskoj laboratoriji - upoznaje se sa

osnovnim operacijama u hemijskoj laboratoriji

- precizno obavlja: sitnjenje, rastvaranje, taloženje, dekantovanje, filtriranje, ispiranje i dr.

- pravilno priprema aparaturu za destilaciju, ekstrakciju, sublimaciju i kristalizaciju

- vrši destilaciju (sa vazdušnim i vodenim hladnjakom), ekstrakciju, sublimaciju i kristalizaciju

- uviđa vezu teorije i prakse

Fizičke konstante čistih supstanci - opisuje metodu za

određivanje tačke topljenja

- opisuje metodu za određivanje tačke ključanja

- određuje tačku topljenja u aparatu po Tileu

- određuje tačku ključanja u aparaturi za destilaciju

Pripremanje rastvora - definiše

rastvorljivost - poznaje načine

- računa koncentraciju rastvora (maseni


123



izražavanja kvantitativnog sastava rastvora

udio, molski udio, molaritet, molalitet)

- priprema rastvore različite koncentracije

Neorganska jedinjenja - poznaje metode

dobijanja oksida različitih elemenata (sumpor, magnezijum, kalcijum, vodonik i dr.)

- poznaje metode dobijanja različitih kiselina

- poznaje metode dobijanja različitih baza

- poznaje različite indikatore

- poznaje metode dobijanja različitih soli

- razumije hidrolizu soli

- razlikuje bazne, kisele i amfoterne okside

- dobija okside različitih elemenata u laboratorijskim uslovima

- dobija različite kiseline u laboratorijskim uslovima

- dobija različite baze u laboratorijskim uslovima

- dokazuje prisustvo kiselina i baza

- dobija različite soli u laboratorijskim uslovima

- eksperimentalno vrši hidrolizu i suzbija hidrolizu soli


Elektroliza - opisuje postupak

elektrolize vode u Hofmanovom aparatu

- priprema Hofmanov aparat

- opslužuje Hofmanov aparat u toku elektrolize vode

- dokazuje proizvode elektrolize vode

- razvija sistematičnost

Vodonik - opisuje različite

postupke dobijanja vodonika

- dobija vodonik različitim metodama u laboratorijskim uslovima

- dokazuje prisusutvo vodonika

Kiseonik - opisuje različite - dobija kiseonik

124



postupke dobijanja kiseonika

različitim metodama u laboratorijskim uslovima

- dokazuje prisusutvo kiseonika

Alkalni metali - opisuje metode

ispitivanja osobina i prsustva natrijuma i kalijuma

- opisuje metode dobijanja nekih jedinjenja natrijuma i kalijuma

- dokazuje osobine i prisustvo natrijuma i kalijuma

- dobija jedinjenja natrijuma i kalijuma (okside, karbonate i dr.) u laboratorijskim uslovima

Zemnoalkalni metali - opisuje metode

dobijanja nekih jedinjenja magnezijuma i kalcijuma

- dobija jedinjenja magnezijuma i kalcijuma (baze, karbonate i dr.) u laboratorijskim uslovima


III grupa PSE - opisuje metode

ispitivanja osobina aluminijuma

- opisuje metode dobijanja i nekih jedinjenja aluminijuma

- dokazuje osobine aluminijuma

- dobija jedinjenja aluminijuma (oksid, hidroksid i dr.) u laboratorijskim uslovima



- razvija praktičnost

IV grupa PSE - opisuje metode

ispitivanja i dobijanja jedinjenja elemenata IV grupe periodnog sistema elemenata

- ispituje i dobija jedinjenja elemenata IV grupe periodnog sistema elemenata (C, Si, Su, Pb) u laboratorijskim uslovima



- razvija praktičnost

V grupa PSE - opisuje metode

ispitivanja i dobijanja jedinjenja elemenata V grupe periodnog sistema

- ispituje i dobija jedinjenja elemenata V grupe periodnog sistema elemenata (N, P) u laboratorijskim

125



elemenata uslovima VI grupa PSE - opisuje metode

ispitivanja i dobijanja jedinjenja sumpora

- ispituje osobine sumpora

- dobija jedinjenja sumpora (oksid, sulfid, kiselina i dr.) u laboratorijskim uslovima

VII grupa PSE - opisuje metode

dobijanja elemenata VII grupe periodnog sistema elemenata

- opisuje metode ispitivanja i dobijanja jedinjenja elemenata VII grupe periodnog sistema elemenata

- dobija elemente VII grupe periodnog sistema elemenata (Cl, Br, J)

- ispituje i dobija jedinjenja elemenata VII grupe periodnog sistema elemenata u laboratorijskim uslovima

Prelazni elementi - opisuje metode

ispitivanja i dobijanja jedinjenja prelaznih elemenata

- ispituje i dobija jedinjenja prelaznih elemenata u laboratorijskim uslovima

126

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod - poznaje postupke

za određivanje koncentracije H+ i OH- jona

- poznaje postupke za suzbijanje disocijacije slabih elektrolita

- poznaje pufere i razumije mehanizam dejstva pufera

- eksperimentalno određuje koncentraciju H+ i OH- jona

- eksperimentalno suzbija disocijaciju slabih elektrolita uticajem zajedničkog jona

- priprema pufere i ispituje dejstvo pufera

- stvara i rastvara talog



Analitičke reakcije - definiše:

specifičnost, selektivnost i osjetljivost analitičkih reakcija

- navodi analitičke reakcije suvim putem: bojenjem plamena, bojenjem fosforne i boraksove đinđuve, topljenje

- određuje specifičnost, selektivnost i osjetljivost na primjerima katjona prve analitičke grupe

- dokazuje katjone suvim putem

- razvija odgovoran pristup radu

I analitička grupa - navodi katjone I

analitičke grupe - poznaje reakcije za

dokazivanje katjona I grupe

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone I analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

II analitička grupa - navodi katjone II


dokazivanje katjona II grupe

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone II analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

III analitička grupa - navodi katjone III


dokazivanje katjona III grupe

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone III analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

127



IV i V analitička grupa - navodi katjone IV i

V analitičke grupe - poznaje reakcije za

dokazivanje katjona IV i V grupe

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone IV analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone V analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

- razvija odgovornost u donošenju odluka

VI analitička grupa - navodi katjone VI


dokazivanje katjona VI grupe

- eksperimentalno dokazuje i odvaja katjone VI analitičke grupe u poznatom i nepoznatom uzorku

Anjoni - poznaje reakcije za

dokazivanje anjona - eksperimentalno

dokazuje anjone u poznatom uzorku

Gravimetrija - definiše

gravimetriju - navodi klasifikaciju

gravimetrijskih metoda

- razumije princip gravimetrijske analize

- poznaje postupak gravimetrijskog određivanja gvožđa i sulfatnog jona

- razlikuje tipove gravimetrijske analize

- pravilno žari i mjeri lončić do konstantne mase

- gravimetrijski određuje masu gvožđa u ispitivanom uzorku

- gravimtrijski određuje masu sulfatnih jona u ispitivanom uzorku

- navikava se na timski rad

Volumetrija - definiše

volumetriju - navodi klasifikaciju

volumetrijskih metoda

- razumije princip volumetrijske analize

- definiše standarde rastvora

- poznaje postupak

- priprema rastvor hlorovodonične kiseline i vrši njegovu standardizaciju

- eksperimentalno određuje i izračunava masu NaOH, odnosno zapreminu NaOH

- eksperimentalno

128



određivanja sadržaja jake kiseline

- poznaje postupak određivanja sadržaja slabe kiseline

određuje sekundarni rastvor NaOH i vrši standardizaciju

- eksperimentalno određuje i izračunava masu H2SO4, odnosno zapreminu H2SO4

- eksperimentalno određuje i izračunava masu CH3COOH, odnosno zapreminu CH3COOH

Oksido-redukcione metode - navodi podjelu

oksido–redukcionih metoda

- poznaje opšte principe oksido–redukcionih metoda

- analizira reakcije oksido – redukcije

- eksperimentalno priprema sekundarni rastvor KMnO4


Određivanje sadržaja Fe (II) jona po Cimerman - Rajnhardu

- poznaje postupak određivanja sadržaja Fe(II) jona po Cimerman-Rajnhardovoj metodi

- računa masu (Fe3+) odnosno V (Fe3+) po Cinerman – Rajnhardovoj metodi

Jodometrijsko određivanje Cr i Cu - poznaje postupak

određivanja hroma i bakra jodometrijskom metodom

- određuje hrom i bakar jodometrijskom metodom

Komplekso-metrija (helatometrija) - definiše metodu

kompleksometrije - navodi vrste

kompleksona - poznaje postupak

određivanja sadržaja Ca jona kompleksometrijski

- poznaje postupak određivanja sadržaja Mg jona kompleksometrijski

- određuje sadržaj Ca jona kompleksometrijski

- određuje sadržaj Mg jona kompleksometrijski

Taložne metode

129



- navodi podjelu taložnih metoda

- poznaje opšte principe taložnih metoda

- poznaje postupak određivanja hlorida metodom po Moru

- određuje saržaj hlorida u vodi metodom po Moru

130

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod: - upoznaje značaj

praktične nastave - upoznaje nastavni

program i njegove specifičnosti

- upoznaje organizaciju izvođenja nastave i obaveze (mjesto izvodjenja, raspored, način vodjenja dnevnika, organizacija izvođenja nastave u objektu škole i objektu izvan škole i dr.)

- analizira radno mjesto laboranta i njegove obaveze

- razlikuje izvore opasnosti u laboratoriji

- primjenjuje higijensko – tehničku zaštitu na radu

- razvija pravilan stav prema zaštiti na radu

Materijali za izradu optičkih aparata - navodi materijale

za izradu optičkih aparata

- razlikuje vrste materijala od kojih se izrađuju djelovi optičkih aparata (lampe, sočiva, filteri, prizme, kivete itd.)

- razlikuje načine održavanja optičkih aparata u zavisnosti od materijala

Refraktometrijska analiza - objašnjava

kvalitativnu refraktometrijsku analizu

- razlikuje Abeov i imerzioni refraktometar

- samostalno odredjuje sadržaj vode u mlijeku

- interpretira rezultate analize


- poznaje postupke analize masti i ulja

- pravilno uzorkuje ulje ili mast

- Abeovim refraktometrom vrši određivanje masnih kiselina u uzorkupravilno održava (čisti) prizme Abeovog refraktometra

131



- poznaje zavisnost indeksa prelamanja od temperature

- određuje prelamanja ulja na različitim temperaturama

- preračunava pročitane vrijednosti u standardne

- interpretira zavisnost indeksa prelamanja od temperature

- objašnjava postupak određivanja sadržaja saharoze u šećeru

- pomoću Abeovog refrakrometra određuje sadržaj saharoze u konzumnom šećeru

- priprema standardne rastvore šećera

- konstruiše kalibracionu krivu

- analizira rezultate mjerenja

- objašnjava postupak određivanja procenta alkohola metodom kalibracione krive

- priprema standardne rastvore etanola

- konstruiše kalibracionu krivu na osnovu rezultata mjerenja

- mjeri indeks prelamanja ispitivanog rastvora

- na osnovu kalibracione krive i mjerenja čita i preračunava procenat etanola u uzorku koji ispituje

- navikava se na ekonomičnost u radu

- poznaje postupak konstruisanja faznog dijagrama

- priprema standardne rastvore smješe acetona i benzena

- čistim komponentama i pripremljenim smješama određuje indeks prelamanja Abeovim refraktometrom

132



- pravilno radi destilaciju pripremljenih smješa

- destilatima određuje indeks prelamanja

- na osnovu rezultata analize konstruiše fazni dijagram smješe benzen – aceton

Polarimetrijska analiza - poznaje postupak

određivanja specifične moći optičke rotacije

- pravilno radi sa polarimetrom

- samostalno odredjuje ugao rotacije zadate supstance

- preračunava izmjerenu vrijednost u veličinu specifične moći optičke rotacije

- na osnovu rezultata analize vrši identifikaciju supstance

- poznaje postupak polarimetrijskog određivanja sastava rastvora šećera

- samostalno priprema standardne rastvore šećera

- mjeri ugao rotacije polarimetrom


- mjeri ugao rotacije ispitivanog rastvora

- na osnovu obavljene analize odredjuje sastav ispitivanog rastvora

- uviđa vezu nauke i svakodnevnog života

- poznaje postupak polarimetrijskog određivanja konstante brzine reakcije

- prateći iskustva priprema rastvore saharoze u vodi

- u određenim vremenskim intervalima polarimetrom mjeri ugao rotacije

133



- konstruiše dijagram zavisnosti log(αt -α∞) u funkciji vremena


Kolorimetrijska analiza - poznaje postupak

kolorimetrijskog određivanja gvožđa

- samostalno odredjuje sadržaj gvoždja u vodi za piće pomoću Heligeovog komparatora

- analizira rezultate mjerenja i uočava eventualne greške pri mjerenju

- Poznaje postupak kolorimetrijskog odredjivanja pH – vrijednosti i sadržaj amonijaka u vodi.

- priprema uzorke vode za mjerenje;

- pomoću Helige komparatora mjeri pH;

- vrijednost u ispitivanom uzorku

- mjeri pH vrijednost ispitivanog uzorka pomoću univerzalnog indikator papira i uporedjuje vriednosti

- mjeri sadržaj amonijaka u ispitivanom rastvoru pomoću komparativnih kolorimetara (Helige komparator, Henerovi cilindri)


- poznaje postupak kolorimetrijskog određivanja bakra u rastvoru

- sprovodi postupak razdvajanja

- priprema rastvore CuSO4 različitih koncentracija

- priprema standardne rastvore Cu (NH3)4 SO4

- diboskovim kolorimetrom vrši

134



mjerenje - konstruiše

kalibracionu krivu - u ispitivanom

uzorku određuje koncentraciju bakra

Fotoelektrična kolorimetrija - poznaje postupak

određivanja koncentracije bakra fotoelektričnim kolorimetrom

- priprema seriju standardnih rastvora

- vrši mjerenje sa fotoelektričnim kolorimetrom, prateći uputstva za rad sa instrumentom

- konstruiše dijagram zavisnosti unutrašnje transmitivnosti u funkciji koncentracije i dijagram zavisnosti unutrašnje gustine transmisije u funkciji koncentracije

- fotoelektričnim kolorimetrom mjeri A i T nepoznatog rastvora i sa dijagrama čita traženu koncentraciju bakra u ispitivanom uzorku


- stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- poznaje postupak određivanja konstante adsorpcione ravnoteže

- priprema rastvore CuSO4 određenih koncentracije

- fotoelektričnim kolorimetrom određuje unutrašnju gustinu transmisije nakon adsorpcije

- konstruiše kalibracionu krivu n = f(c)

135



- preračunava količinu adsorbovane supstance

- crta Frojhdlihovu adsorpcionu izotermu

- interpretira rezultate

Spektroskopska analiza - poznaje postupak

kalibrisanja spektroskopa

- pravilno radi sa spektroskopom

- konstruiše kalibracionu krivu: podaci sa skale u funkciji talasne dužine

- određuje talasnu dužinu na nepoznatoj liniji

- analizira živin spektar


- poznaje postupak kvalitativne spektroskopske analize

- pravilno kalibriše spektroskop


- analizira nepoznati uzorak (određuje koji se katjoni nalaze u rastvoru)


Spektrofotometrija - poznaje postupak

određivanja gvožđa sa spektrofotometrom

- u dnevnik rada crta šemu spektrofotometra

- uočava osnovne djelove instrumenta

- priprema standardne rastvore gvoždja

- pomoću spektrofotometra mjeri unutrašnju gustinu transmisije standardnim rastvorima

- konstruiše kalibracionu krivu A = f(c)


136



- ispitivanom rastvoru mjeri A i na osnovu kalibracione krive određuje tačnu koncentraciju

- poznaje postupak spektrofotometrijskog određivanja hroma u rastvoru

- priprema standardne rastvore hroma

- eksperimentalno određuje radnu talasnu dužinu (snima apsorpcioni spektar)

- crta apsorcionu krivu za hrom i odredjuje radnu λ

- konstruiše kalibracionu krivu na osnovu mjerenja standardnih rastvora

- određuje koncentraciju nepoznatom rastvoru, na osnovu mjerenja i kalibracione krive


Plamena fotometrija - poznaje postupak

plameno fotometrijskog određivanja kalcijuma i natrijuma u boji

- u dnevnik rada crta šemu plamenog fotometra

- priprema instrument za mjerenje

- priprema standardne rastvore natrijuma i kalijuma

- radi sa plamenim fotometrom prateći uputstva

- kontruiše kalibracione krive za kalijum i natrijum

- određuje koncentracije zadatim rastvorima

- interpretira rezultate mjerenja


137



- poznaje postupak plameno fotometrijskog određivanja natrijuma u rastvoru NaCl

- priprema standardne rastvore NaCl

- prateći uputstva radi sa plamenim fotometrom (mjeri standardne i nepoznate rastvore)

- konstruiše kalibracionu krivu i očitava vrijednosti za rastvore nepoznate koncentracije


Atomska apsorpciona spektrofotometrija - poznaje postupak

određivanja sadržaja cinka u vodi atomskim apsorpcionim spektrofotometrom

- u dnevnik rada crta šemu instrumenta

- priprema standardne rastvore

- prateći uputstva mjeri apsorpcije standardnih rastvora i ispitivanih rastvora

- konstruiše kalibracionu krivu zavisnosti apsorbancije od koncentracije standardnih rastvora

- odredjuje sadržaj cinka u ispitivanim uzorcima vode


- poznaje postupak određivanja sadržaja bakra u jakim alkoholnim pićima atomskom apsorpcijom spektrofotometrij-om

- priprema standardne rastvore

- prateći uputstva mjeri apsorbacije standardnih i ispitivanih rastvora

- konstruiše kalibracionu krivu zavisnosti apsorbacije od


138



koncentracije - sa kalibracione

krive očitava sadržaj bakra u ispitivanim uzorcima


Infracrvena spektroskopija - poznaje postupak

kvalitativne infracrvene spektroskopije

- u dnevnik rada crta šemu infracrvenog spektroskopa

- prateći uputstva radi sa infracrvenim spektroskopom

- na osnovu dobijenih spektara vrši identifikaciju zadatih jedinjenja


Termogravimetrija - poznaje postupak

termogravimetrije - u dnevnik rada crta

šemu termovage - prateći uputstva

radi termogravimetrijsku analizu uglja

- na osnovu rezultata mjerenja računa toplotnu vrijednost uglja

Hromatografija na hartiji - poznaje postupak

uzlazne hromatografije na hartiji

- sprovodi postupak razdvajanja i dokazivanja gvoždja i kobalta uzlaznom hromatografijom na hartiji

- interpretira rezultate analize (izračunava Rf – vrijednost)

- poznaje postupak silazne hromatografije na hartiji

- sporovodi postupak razdvajanja i dokazivanja gvoždja i nikla silaznom hromatografijom


139



na hartiji - interpretira

rezultate analize (računa Rf – vrijednost)

- poznaje postupak kvalitativne analize kationa hromatografijom na hartiji

- sprovodi postupak razdvajanja i kvalitativnog odredjivanja Hg2+, Sb3+, Fe3+ i Ni2+


Hromatografija u koloni - poznaje postupak

kvantitativnog određivanja kationa hromatografijom u koloni

- priprema adsorpcionu kolonu

- sprovodi postupak razdvajanja i kvalitativnog odredjivanja kationa (Fe3+, Cu2+, Hg2+, Ag+)


Hromatografija na tankom sloju - poznaje postupak

hromatografije na tankom sloju

- sprovodi postupak razdvajanja i identifikacije kationa Hg2+, Cd2+, Co2+ Sb3+

hromatografijom na tankom sloju



- poznaje postupak razdvajanja aminokiselina hromatografijom na tankom sloju

- sprovodi postupak razdvajanja i identifikacije aminokiselina hromatografijom na tankom sloju

- odredjuje Rf – vrijednosti i interpretira rezultate

Hromatografija na izmjenjivačima jona - poznaje postupak

određivanja kapaciteta jonoizmjenjivačke smole

- priprema jonoizmjenjivačku kolonu i kationsku smolu

- određuje kapacitet izmjenjivačke smole

140



kontinualnom i diskontinualnom metodom


- poznaje postupak određivanja stepena omekšavanja vode

- priprema smolu i kolonu za analizu

- određuje tvrdoću vode prije i nakon propuštanja kroz kolonu

- na osnovu rezultata analize određuje stepen omekšavanja vode

Gasna hromatografija - poznaje postupak

hromatografije u gasnoj fazi

- crta šemu gasnog hromatografa u dnevnik rada

- prateći upuitstva određuje sastav smješe ugljovodonika gasnim hromatografom

- interpretira dobijeni hromatogram


- poznaje postupak odredjivanja sadržaja vode u organskim rastvorima gasnom hromatografijom.

- priprema rastvore organskih rastvarača (aceton, izopropanol, etanol i sl)

- prateći uputstva vrši mjerenje gasnim hromatografom

- interpretira dobijene hromatograme

141

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Ispitivanje vode - poznaje parametre

analize vode i njihov značaj

- objašnjava postupke određivanja pojedinih parametara

- određuje p i m – alkalitet

- određuje ukupnu tvrdoću vode

- određuje hloride i aktivni hlor u vodi

- pravilno koristi obrasce i tabele za preračunavanje rezultata

- razvija odgovoran odnos prema svom zdravlju i zdravlju drugih

Ispitivanja goriva i maziva - u radu koristi: sita,

sišnicu, aparaturu za određivanje vlage, kalorimetar, piknometar, aerometar, aparat po Markusonu, Englerov viskozimetar, hronometar.

- poznaje parametre analize goriva i maziva i njihov značaj

- objašnjava postupke i uređaje za određivanje pojedinih parametara

- određuje grubu i higroskopnu vlagu u uglju

- određuje pepeo i sagorijevanje materije u uglju

- određuje ukupni sumpor u uglju

- određuje toplotnu vrijednost uglja

- određuje gustinu nafte piknometrom i aerometrom

- određuje tačku zapaljivosti nafte na aparatu po Markusonu

- određuje viskozitet maziva Englerovim viskozimetrom

- analizira rezultate i vrši potrebne korekcije

- stiče naviku brige o

okolini

Ispitivanje gasova - poznaje princip

analize gasovitih goriva

- objašnjava postupak i aparate za ispitivanje gasovitih goriva

- određuje sadržaj CO2, i O2 u Orsatovom aparatu

- analizira rezultate ispitivanja

- u radu koristi Orsatov aparat

Ispitivanje tehničkih kiselina - poznaje princip

ispitivanja tehničkih kiselina

- objašnjava postupak određivanja

- određuje procentnu koncentraciju H2SO4 pomoću gustine i titracijom

- pravilno koristi

- u radu koristi tablice za preračunavanje

142



kvantitativnog i kvalitativnog sastava kiselina

tablice za određivanje procentne koncentracije iz gustine

- analizira rezultate i izvodi zaključke na osnovu njih

Ispitivanje tehničkih baza - poznaje princip

ispitivanja tehničkih baza

- objašnjava postupak određivanja sastojaka baza

- određuje sadržaj NaOH i Na2CO3 u tehničkom NaOH

- pravilno preračunava rezultate i izvodi zaključke na osnovu njih

Ispitivanje vještačkog đubriva - poznaje parametre

analize vještačkih đubriva i njihov značaj


- određuje slobodnu H3PO4 u fosfornim đubrivima

- određuje amonijačni i ukupni azot u azotnim đubrivima

- izvodi zaključke na onovu rezultata

Ispitivanje cementa - poznaje parametre

analize cementa i njihov značaj

- objašnjava postupak i uređaje za određivanje pojedinih parametara

- određuje gustinu cementa, finoću mliva i vrijeme vezivanja

- određuje ukupne okside CaO i MgO

- izvodi zaključke na osnovu rezultata

- stiče naviku očuvanja okoline

- u radu koristi: piknometar, eksikator, standardna sita, Vikatov aparat

Ispitivanje uljarica, masti i ulja - poznaje parametre

analiza uljarica masti i ulja i njihov značaj

- objašnjava postupke i uređaje za određivanje pojedinih parametara

- određuje sadržaj ulja ekstrakcijom u Soksletovom aparatu

- određuje saponifikacioni, kiselinski i jodni broj ulja

- pravilno koristi obrasce i tabele za preračunavanje rezultata

- izvodi zaključke na osnovu dobijenih

- u radu koristi Soksletov aparat

143



rezultata Ispitivanje sapuna i deterdženata - poznaje parametre

i analize sapuna i deterdženata i njihov značaj


- određuje sadržaj vlage u sapunima

- određuje slobodne alkalije i ukupne masne kiseline u sapunima

- određuje sadržaj PAM i aktivnog O2 u deterdžentima

- pravilno koristi obrasce i jednačine za preračunavanje rezultata

- analizira rezultate ispitivanja

- stiče naviku očuvanja okoline

- u radu koristi: vodeno kupatilo, sušnicu, aparaturu za destilaciju

Ispitivanje ugljenih hidrata - objašnjava analizu

šećera i brašna - određuje sadržaj

saharoze Bertrandovim i polarimetrijskim postupkom

- pravilno koristi tabele za određivanje šećera po Bertrandu

- određuje sadržaj pepela i glutena u brašnu

- izvodi zaključke na osnovu dobijenih rezultata.

Ispitivanje prerađevina od voća i povrća - poznaje parametre

analize prerađevina od voća i povrća

- objašnjava postupak određivanja pojedinih parametara

- određuje redukujuće šećere i ukupni šećer u prerađevinama od voća i povrća

- određuje kiselost soka volumetrijski i potenciometrijski

- izvodi zaključke na osnovu dobijenih rezultata

144

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Lukić, Lj., Isaković, G.: Praktikum iz opšte i neorganske hemije, Zavod za

udžbenika i nastavna sredstva, Beograd - Krajčević, M., Ignjatov, M., Mladenović, O.: Praktikum iz analitičke hemije,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd - Kostić-Gvozdenović, Lj., Ninković, R., Miladinović, J.: Praktikum za vežbe iz

neorganske hemijske tehnologije, Zavod za udžbenika i nastavna sredstva, Beograd

- Nešić, S., Jovetić, M.: Hemijski praktikum za gimnazije, Zavod za udžbenika i nastavna sredstva, Beograd

- Jovanović – Vitorović, O., Rekić, V.: Ispitivanje u tehnološkoj proizvodnji sa praktikumom, Zavod za udžbenika i nastavna sredstva, Beograd

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Praktična nastava izvodi se u laboratoriji koja je opremljena A/V sredstvima,

zaštitnim sredstvima i opremom, opremom za prvu pomoć, laboratorijskim priborom i posuđem, hemikalijama i sljedećim aparatima i uređajima: tehnička i analitička vaga, aparatura za omekšavanje vode postupkom soda – kreč, aparat za analizu gasova po Orsatu, piknometar, aparatura za određivanje SO2 po Rajhu, automatska bireta, aparatura za destilaciju amonijaka, kalcimetar, Vikatov aparat, areometar, Englerov viskozimetar, aparat po Markusonu, hronometar, kalorimetar, Ostvaldov viskozimetar, Soksletov aparat, aparat po Šoru, saharimetar, mikroskop, laktodenzimetar, pH – metar, posude i pribor za uzimanje uzoraka.

Hemikalije:

Aluminijum................................ Al (traka ili lim)

Kalijum tiocijanat......................... KSCN

Aluminijum................................ Al (prah) Kalijum hromat............................ K2CrO4

Aluminijum................................ Al (folija) Kalijum dihromat......................... K2Cr2O7

Aluminijum oksid......................... Al2O3 Kalijum permanganat................. KMnO4

Aluminijum hlorid........................ AlCl3 Kalijum hidroksid........................ KOH

Aluminijum sulfat........................ Al2(SO4)3 Kalijum hlorat.............................. KClO3

Amonijak.................................. NH3 Kalijum bromat............................ KBrO3

K4

[Fe(CN)6] Amonijum hlorid...................................... NH4Cl

Kalijum heksacijanoferat (II).......

Amonijum karbonat..................... (NH4)2CO3 Kalcijum...................................... Ca

Amonijum acetat........................ NH4CH3COO Negašeni kreč............................ CaO

Amonijum tiocijanat.................... NH4 SCN Kalcijum hidroksid...................... Ca(OH)2

Amonijum hidroksid..................... NH4OH Kalcijum karbonat....................... CaCO3

Amonijum hidrogenfosfat.............. (NH4)2HPO4 Kalcijum hlorid............................ CaCl2

CaSO4 ⋅ 2H20

Amonijum nitrat...................................... NH4NO3

Kalcijum sulfat.............................

Amonijum molibdat..................... (NH4)2MoO4 Kalaj (II) SnCl2

145

hlorid............................

Amonijum oksalat........................ (NH4)C2O4 ⋅ H20

Kobalt (II) nitrat...........................

Co(NO3)2 ⋅ 6H2O

Amonijum sulfat.......................... (NH4)2SO4 Ksilenoloranž..............................

Na2H2⋅2H2

O Amonijum sulfid.......................... (NH4)2S Komplekson III EDTA.................

Azotna kiselina........................... HNO3 Magnezijum................................

Mg (traka)

Antimon......................................

Sb (u prahu)

Magnezijum oksid....................... MgO

Antimon (III) oksid....................... Sb4O6 Magnezijum hlorid....................... MgCl2

MgCl2⋅6H2

O + NH4Cl + NH4OH Antimon (III) hlorid....................... SbCl3

Magnezijumova smješa..............

Arsen (III) oksid........................... As4O6 Mangan (IV) oksid...................... MnO2

Bakar....................................... Cu (žica) Mravlja kiselina........................... HCOOH

Bakar....................................... Cu (granule) Mureksid

Bakar (II) hlorid........................... CuCl2 Metilcrveno Bakar (II) oksid............................ CuO Metiloranž

Bakar (II) sulfat........................... CuSO4 Natrijum...................................... Na

Plavi kamen...................................... CuSO4.5H2O

Natrijum sulfat............................ Na2SO4

Barijum oksid........................................ BaO

Natrijum sulfat dekahidrat...........

Na2SO4.10H2O

Barijum hlorid....................................... BaCl2

Natrijum karbonat....................... Na2CO3

Baritna voda........................................ Ba(OH)2

Natrijum hidroksid....................... NaOH

Barijum nitrat....................................... Ba(NO3)2

Natrijum tiosulfat......................... Na2S2O3

Barijum peroksid......................... BaO2 Natrijum hidrogensulfit................ NaHSO3

Benzen..................................... C6H6 Natrijum hidrogenfosfat.............. Na2HPO4

Bizmut (III) hlorid........................ BiCl3 Natrijum nitrit.............................. NaNO2

Bizmut (III) nitrat...................................... BI(NO3)3

Natrijum nitrat............................. NaNO3

Bromna voda.............................. Br2 + H2O Natrijum arsenit.......................... NaAsO2

CH3COONa⋅3H2O

Cink............................................ Zn (prah)

Natrijum acetat............................

Cink............................................

Zn (granule)

Natrijum oksalat.......................... Na2C2O4

Na2B4O7⋅10H2O

Cink hlorid...................................... ZnCl2

Boraks.........................................

Na3[Co(NO2)6]

Cink nitrat.......................................

Zn(NO3)2 ⋅ 6H2O

Natrijum heksanitrokobalt (III).....

Cink uranil acetat........................ Zn(UO2)3(CH3 COO)8

Natrijum bromid.......................... NaBr

Cimerman – Rajnhardov rastvor. Natrijum hlorid............................. NaCl

146

K2 [HgJ4]+ NaOH

Dimetilglioksim............................ C4H8N2O2

Neslerov reagens.......................

Etar............................................. C4H10O

Olovo.......................................... Pb

Etanol.......................................... C2H5OH

Olovo (II) acetat..........................

Pb(CH3

COO)2

Fenolftalein Olovo (II) oksid........................... PbO

Fosfor...................................... P (crveni) Olovo (II) nitrat............................ Pb(NO3)2

Fosforna kiselina........................ H3PO4 Olovo (II) hlorid........................... PbCl2

Gvožđe..................................... Fe (opiljci) Oksalna kiselina......................... H2C2O4

Gvožđe..................................... Fe (žica) Perhlorna kiselina....................... HClO4

Gvožđe (II) sulfid......................... FeS Puferska smješa.........................

NH4OH + NH4Cl

Gvožđe (II) sulfat........................ FeSO4 Sirćetna kiselina......................... CH3COOH

Gvožđe (II) oksid......................... FeO Silicijum (IV) oksid...................... SiO2

Gvožđe (III) oksid........................ Fe2O3 Skrob.......................................... (C6H10O5)n

Gvožđe (II) hlorid........................ FeCl2

Srebro nitrat................................ AgNO3

Gvožđe (III) hlorid....................... FeCl3 Sumpor....................................... S

Hlor (hlorna voda)....................... Cl2 Sumporna kiselina...................... H2SO4

Hlorovodonična kiselina................. HCl Stroncijum oksid......................... SrO

Hloroform.................................... CHCl3

Stroncijum hlorid......................... SrCl2

Hrom (III) sulfat....................................... Cr2(SO4)3

Stroncijum nitrat.......................... Sr(NO3)2

Hrom (III) hlorid....................................... Cr Cl3. 6H2O

Trihrom crno T............................

Jod......................................... J2 Ugljenik............. C

Kadmijum hlorid.......................... CdCl2 ⋅ 2,5H2O Ugljenik (IV) oksid..... CO2

Kalaj........................................ Sn (lim) Ugljenik (IV) sulfid......... CS2 Kalaj............................................ Sn (granule) Vodonik peoksid...... H2O2 Kalaj (II) hlorid....................................... SnCl2 Vodonik sulfid.......... H2S

Kalaj (IV) oksid........................... SnO2 Živa.................... Hg

Kalijum.................................... K Živa (I) nitrat ..... Hg2(NO3)2 ⋅ 2H2O

147

Kalijum nitrat............................. KNO3 Živa (II) nitrat....... Hg(NO3)2 Kalijum jodid....................................... KJ Živa (II) oksid.......... HgO Kalijum hlorid....................................... KCl Živa (II) hlorid............... HgCl2 Kalijum cijanid..................................... KCN

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju usmeni odgovori

učenika i opservacija rada, koja obuhvata praktičan rad u laboratoriji i vođenje dnevnika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik: profesor hemije, diplomirani inženjer tehnologije, diplomirani

inženjer neorganske tehnologije, diplomirani fiziko-hemičar. - Stručni saradnik: hemijski laborant, hemijsko-tehnološki tehničar. 9. Povezanost predmeta


- Elementi-osobine i njihova jedinjenja

- Opšta i neorganska hemija - P.S.E. i neorganska jedinjenja

- Hemijske reakcije - Analitička hemija - Kvalitativna i kvantitativna analiza

- Ispitivanje kisjelina, baza i soli

- Opšta i neorganska hemija - Osobine kiselina, baza i soli

- Ispitivanje masti, ulja i ugljenih hidrata

- Organska hemija - Struktura i osobine masti, ulja i ugljenih hidrata

- Refraktometrijska analiza - Fizika - Prelamanje svjetlosti - Hromatografija - Fizička hemija - Pojave na granici faza

148

1.4. IZBORNI PREDMETI 1.4.1. HEMIJSKI RAČUN 1. Naziv predmeta: HEMIJSKI RAČUN



Ukupno

I 72 72 II III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave - sadržajno povezuje tematske cjeline sa sadržajima obrađenim u toku školovanja; - produbljuje stečena znanja kroz rješavanje računskih zadataka; - razvija sposobnost hemijskog izražavanja; - razvija smisao za tačnost i sistematičnost; - razvija sposobnost za uočavanja i zaključivanja; - razvija stvaralačku maštu, analitičko mišljenje i formira pravilan odnos prema

radu; - ovladava stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci; - razvija kriterijum za samostalno procjenjivanje izvora podataka i sposobnost

njihove upotrebe.

149





Fizičke veličine i mjerne jedinice - upoznaje se sa

fizičkim veličinama i mjernim jedinicama

- pravilno izražava fizičke veličine u odgovarajućim mjernim Si – jedinicama

- u računu razlikuje oznake: fizičkih veličina, njihovih jednica, fizičkih konstanti i matematičkih operacija

- razvija analitičnost - kroz računske zadatke utemeljuje znanje iz ove oblasti

Osnovni hemijski pojmovi i zakonitosti - pojašnjava

pojmove: materije, supstance, elemenata i jedinjenja, simbola, formule i jednačine, mola, molarne mase i molarne zapremine

- pravilno piše strukturne i molekulske formule

- pravilno izračunava: Ar, Mr, M, broj atoma u uzorku, broj molekula u uzorku

- stehiometrjski izračunava % sastav elemenata i maseni udio (ω) na osnovu hemijske formule

- postavlja empirijske i molekulske formule


Struktura atoma - pojašnjava

strukturu atoma - definiše energetski

nivo, podnivo i atomsku orbitalu

- definiše tipove

hemijskih veza

- određuje broj elementarnih čestica u atomu elementa na osnovu rednog i masenog broja

- pravilno vrši raspored elektrona po energetskim nivoima na osnovu rednog broja i određuje položaj elemenata u PSE

- šematski predstavlja konfiguraciju elemenata

- odredjuje karakter

150



hemijske veze u molekulu iz tablice elektonegativnosti (Paulingove tabele)

Hemijske reakcije - ponavlja definiciju:

hemijskih reakcija i nabraja tipove hemijskih reakcija

- definiše brzinu hemijske reakcije i nabraja faktore koji utiču na brzinu hemijske reakcije

- definiše hemijsku ravnotežu

- izračunava toplotu pri hemijskoj reakciji

- izračunava broj hemijskih reaktanata pri promjeni koncentracije reaktanata

- izračunava konstantu ravnoteže reakcija

- izračunava ravnotežnu koncentraciju reaktanata i proizvoda

Rastvori - definiše: rastvor,

rastvarač, rastvorljivu supstancu i rastvorljivost

- definiše: elektrolite, elektrolitičku disocijaciju i stepen elektrolitičke disocijacije

- definiše jonski proizvod vode

- izračunava maseni udio

- izračunava molsku koncentraciju

- izračunava konstantu disocijacije (kiselina i baza)

- izračunava koncentraciju: CH3O+; COH- i PH; POH

- razvija analitičko mišljenje, tačnost i sistematičnost

- kroz računske zadatke utemeljuje znanje iz ove oblasti

Oksido – redukcija - definiše: oksido –

redukcione procese, oksidacioni broj i naponski niz

- određuje oksidacioni broj u jedinjenjima i jonima

- određuje koeficijent u oksido redukcionim reakcijama

Stehiometrijski proračun - izračunava masu,

broj nivoa i zapreminu reaktanata i

151



proizvoda na osnovu hemijske jednačine

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Miodrag Milovanović, Ljubica Lazić: Zbirka zadataka iz opšte i neorganske hemije

za I i II razred srednjeg obrazovanja i vaspitanja; Naučna knjiga – Beograd, Zavod za izdavanje udžbenika Novi Sad, 2003.

- Lija Stefan: Zbirka riješenih zadataka iz opšte i neorganske hemije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A / V sredstvima,

grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima i odgovarajućim šemama.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda znanje se provjerava i ocjenjuje putem pisanih

radova učenika (testovi) i usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Profesor hemije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije, diplomirani inženjer

neorganske tehnologije, diplomirani fiziko-hemičar. 9. Povezanost predmeta


- Stehiometrijiski proračun - Opšta i neorganska hemija - Oksidi, kiseline, baze i soli - Koncentracija rastvora - Opšta i neorganska hemija - Rastvori- osobine i vrste

152

1.4.2. EKOLOGIJA 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA



Ukupno

I II 66 6 72 III IV

Ukupno 66 6 72 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - shvataju pojmove, činjenice, procese i zakonitosti u ekologiji; - uočavaju međuzavisnosti žive i nežive prirode; - shvataju raznolikosti odnosa živih bića u prirodi; - razumiju uticaj čovjeka na životnu sredinu; - razvijaju sposobnost uočavanja ekoloških problema u okviru date struke; - osposobljavaju se za praktičnu primjenu stečenih znanja; - razvijaju odgovoran odnos prema živoj i neživoj prirodi.

153





Ekologija - definiše pojam

prirode - definiše pojam

ekologije - definiše pojam

životne sredine - definiše pojam

biotope i životnog staništa

- definiše pojam populacije

- definiše pojam biocenoze

- definiše pojam ekosistema

- definiše pojam biosfere

- ukazuje na međupovezanost žive i nežive prirode

- određuje elemente životne sredine

- uviđa ravnopravnost uticaja kojima su živa bića izložena u prirodi

- objašnjava na konkretnom primjeru osobine pojedinih tipova staništa

- određuje osnovne odlike populacije na datom primjeru

- razumije životnu zajednicu kao realan oblik grupisanja živog svijeta u prirodi

- ukazuje na neraskidivo jedinstvo žive i nežive prirode

- razumije ulogu živih bića u procesu kruženja materije i proticanje energije kroz ekosistem

- navodi osobine hidrosfere, litosfere i atmosfere kao okvira rasprostranjenja živih bića

- razumije neraskidivu povezanost žive i nežive prirode, čiji tokovi održavaju život na Zemlji

- uviđa značaj ekoloških saznanja u svakodnevnom životu

terenski rad: - posmatranje i

analiza različitih tipova staništa i zajednica

vježba: - predstavlja

ilustracijom proces kruženja materije na primjeru odabranog lanca ishrane

Ekološki problemi u životnoj sredini - definiše pojmove

ugrožavanje i uništavanje prirodnih ekosistema

- obrazlaže na primjeru uništavanje šumskih ekosistema

- stiče sposobnost uviđanja i rješavanja ekoloških problema

- uviđa opasnost

154



- definiše pojam zagađenja životne sredine

- definiše pojam polutanata

- navodi efekte negativnih zagađujućih uticaja u životnoj sredini

- analizira pojmove: toksičan, taratogen, mutagen, kancerogen

negativnih uticaja u životnoj sredini za ljudsku vrstu i ostali živi svijet

Zagađenje vazduha - poznaje fizička,

hemijska i biološka svojstva vazduha

- definiše pojam lokalnog zagađenja vazduha

- definiše pojam globalnog zagađenja vazduha

- navodi prisustvo čvrstih i gasovitih zagađujućih materija vazduha

- nabraja neke čvrste i gasovite zagađivače vazduha

- ukazuje na uzrok pojave kiselih kiša

- nabraja meteorološke prilike koje utiču na zagađenje vazduha

- ukazuje na povezanost zagađenja vazduha i globalnog poremećaja klime

- navodi posljedice zagađenja vazduha na ljudsko zdarvlje

- nabraja posljedice zagađenja vazduha na biljni i životinjski svijet

- nabraja posljedice zagađenja vazduha na materijalna i kulturna dobra

- analizira fizička, hemijska, biološka svojstva vazduha

- ukazuje na uzroke, izvore lokalnog zagađenja vazduha

- navodi uzroke, posljedice globalnog zagađenja vazduha (efekat staklene bašte, oštećenje ozonskog omotača)

- ukazuje na porijeklo čvrstih, gasovitih zagađujućih materijala u vazduhu

- objašnjava način nastanka kiselih kiša i posljedice njihovog dejstva na površinske vode, zemljište, vegetaciju, životinje, materijalna i kulturna dobra

- analizira dejstvo pojedinih meteoroloških elemenata na zagađenje vazduha

- objašnjava uzroke i posljedice globalnog poremećaja klime

- ukazuje na

- razvija svijest o značaju očuvanja osobina vazduha zarad očuvanja životne sredine

- uviđa raznolikost i kompleksnost raznovrsnih uticaja koji doprinose zagađenju vazduha

- razumije dugoročne posljedice globalnog poremećaja klime na Zemlji

terenski rad: - posjeta

ekotoksikološkom zavodu ili nekoj drugoj ustanovi gdje se ispituju kvalitet i osobine vazduha

155



- navodi mjere za zaštitu vazduha od zagađenja (lokalno, globalno)

opasnost od najrazličitijih hroničnih i akutnih posljedica uzrokovanih zagađenim vazduhom

- ukazuje na poremećaj ekološke ravnoteže u lancima ishrane, usljed povećanog mortaliteta nekih populacija

- objašnjava vezu Zakona o zaštiti vazduha od zagađenja sa ekološkim mjerama za poboljšanje kvaliteta vazduha

Zagađenje voda - poznaje različite

tipove voda u prirodi

- poznaje oblike zagađenja voda u prirodi

- definiše pojam prirodnog zagađenja voda

- definiše pojam fizičkog zagađenja voda

- definše pojam hemijskog zagađenja voda

- definiše pojam biološkog zagađenja voda

- -nabraja metode prečišćavanja voda na različitim nivoima

- ukazuje na uticaje zagađenog vazduha i zemljišta na vode

- poznaje obavezu kontrole vode za piće u pogledu

- ukazuje na hemijske, fizičke i biološke različitosti voda u prirodi

- razlikuje prirodno od vještačkih oblika zagađenja voda

- ukazuje i objašnjava uzroke promjena osobina vode usljed prirodnih procesa koje se dešavaju u vodenom ekosistemu i njegovoj okolini

- naglašava značaj i objašnjava uzroke termalnog radioaktivnog zagađenja voda, kao najtežih oblika zagađenja

- razlikuje izvore organskog i neorganskog zagađenja voda

- razumije značaj različitosti prirodnih voda kao dijela biosfere

- razumije značaj

očuvanja vodenih ekosistema i raznolikosti živog svijeta u njima

terenski rad: - posjeta vodovodu

ili nekoj drugoj ustanovi u kojoj se vrši kontrola kvaliteta vode

156



različitih uticaja

- analizira najzastupljenije neorganske i organske zagađujuće materije u vodi

- razlikuje uzročnike biološkog zagađenja voda

- uočava infekcije koje su rezultat hidričnih epidemija

- analizira metode, principe i mehanizme prečišćavanja voda

- analiziraa načine kojima zagađenost vazduha i zemljišta pojačava ili uzrokuje zagađenje voda

- obrazlaže obaveznu kontrolu u pogledu prisustva deterdženata, pesticida, teških metala, radioaktivnih izotopa, patogenih organizama, itd.

Zagađenje zemljišta - poznaje način

formiranja zemljišta

- poznaje značaj za kopnene biljke, životinje i čovjeka

- nabraja načine kojima se zemljište ugrožava

- nabraja načine kojima se zemljište trajno zauzima

- poznaje načine zagađenja zemljišta pri poljoprivrednoj proizvodnji

- poznaje značaj

- obrazlaže uticaj prvih kopnenih biljaka i mikroorganizama, kao i klimatskih promjena na formiranje zemljišta

- razumije značaj zemjlišta za žive organizme

- analizira sve negativne uticaje koji remete sastav, strukturu i osobine zemljišta

- analizira hemijske promjene u zemljištu

- uviđa velike posljedice hemizacije zemljišta uzrokovane na razne načine

- razumije prednost i mogućnost organske poljoprivrede

- uviđa značaj mogućnosti očuvanja zemljišta

terenski rad: - posjeta

poljoprivrednom institutu ili nekoj drugoj ustanovi koja se bavi analizom osobina zemljišta

157



biljnog pokrivača za očuvanje strukture zemljišta

- poznaje razlog upotrebe mineralnih đubriva

uzrokovane upotrebom mineralnih đubriva

- poznaje negativne uticaje koje mineralna đubriva uzrokuju u zemljištu.

- definiše pojam pesticida.

- Poznaje svrhu upotrebe pesticida u poljoprivredi.

- poznaje toksičnost pesticida.

- nabraja grupe otpadnih materija koje zagađuju zemljište.

- definiše pojam erozije.

- definiše pojam rekultivacije zemljišta.

- razlikuje grupe pesticida

- razlikuje hemijske grupe pesticida.

- - uočava I objašnjava sve toksične efekte koje pesticidi izazivaju u organizmu čovjeka.

- obrazlaže ostale hemijske osobine pesticida kojima se obezbjeđuje dugotrajno toksično dejstvo u životnoj sredini.

- obrazlaže porijeklo različitih otpadnih materijala I njihove osobine.

- razlikuje tipove erozije

- uzrokovane vjetrom,vodom I lednicima.

- obrazlaže metode I načine rekultivacije zemljišta.

Zagađenje hrane - definiše pojam

hrane i životnih namirnica

- poznaje načine hranljivih sirovina biljnog i životinjskog porijekla u fazi njihovog uzgajanja

- - poznaje načine zagađenja hrane u fazi industrijske prerade sirovina

- ukazuje na značaju osnovnih hranljivih materija za čovjeka

- analizira uticaj mineralnih đubriva, pesticida, koncentrata, hormona i antibiotika na zagađenje biljaka koje se koriste u ljudskoj ishrani

- razumije neophodnost osnovnih hranjivih materija za osnovne životne funkcije

- uviđa značaj apsolutne ispravnosti proizvedenih namirnica

terenski rad: - posjeta nekom

objektu prehrambrene industrije

158



biljnog i životinjskog porijekla

- definiše pojam aditiva

- navodi tipove aditiva

- poznaje načine zagađenja hrane u fazi pakovanja, čuvanja i magacioniranja namirnica

- poznaje neophodnost biološke ispravnosti namirnica

- uočava negativne posljedice uptrebe ovih materijala

- objašnjava svrhu upotrebe aditiva

- ukazuje na različite osobine tipova aditiva

- razlikuje i objašnjava grupu negativnih uticaja koje aditivi izazivaju u ljudskom organizmu

- obrazlaže uticaj neadekvatne ambalaže i uslova u kojima se magacioniraju i čuvaju namirnice

- - uočava ulogu i značaj sanitarne kontrole namirnica u svim fazama proizvodnje

Zaštita prirode - nabraja zaštićene

objekte prirode(nacionalni parkovi, parkovi prirode, predjeli izuzetnih oblika, rezervati prirode, spomenici prirode i prirodne rijetkosti

- poznaje pojam crvena knjiga

- definiše pojam ekocida

- nabraja ekološke mjere očuvanja biodiverziteta planete

- obrazlaže specifičnosti svakog od navedenih zaštićenih objekata prirode

- ukazuje na neophodnost zakonske zaštite mnogih biljaka, životinja i mikroorganizama

- analizira najčešće uzroke i povode ekocida

- obrazlaže nezamjenjivu ulogu koju svaka vrsta ima u održavanju sveukupne ekološke ravnoteže

- poštuje i podržava propise koji se odnose na zaštitu ugroženih, endemskih, reliktnih biljnih i životinjskih vrsta

Radioaktivno zagađenje životne sredine - definiše pojam - razlikuje tipove - uviđa opasnost

159



zračenja i radijacije.

- definiše jonizujuće zračenje

- definiše X zračenje - navodi vještačke

izvore radioaktivnosti

- nabraja negativne uticaje radioaktivnosti na živi svijet

- poznaje načine zaštite od radioaktivnosti

- poznaje problematiku radioaktivnog otpada

jonizujućih zraka (alfa, beta, gama)

- ukazuje na različite biološke efekte: alfa, beta, gama zračenja

- analizira biološke efekte X zračenja

- analizira dejstvo, pojedinačno, prirodnih izvora radioaktivnosti

- objašnjava svrhu i upotrebni značaj radioaktivnih izvora

- naglašava kancerogenost, mutagenost i teratogenost radioaktivnosti

- ukazuje na mogućnost i domete sredstava za zaštitu od radioaktivnosti

- ukazuje na metode adekvatnog odlaganja radioaktivnog otpada

nekontrolisane upotrebe nuklearne energije

Buka - definiše pojam

buke - navodi izvore buke - nabraja negativne

uticaje buke na zdravlje

- poznaje oblike zvučne izolacije

- objašnjava buku sa aspekta fizike (mjerna jedinica, intenzitet, frekvencija)

- obrazlaže prirodu buke u zavisnosti od izvora

- ukazuje na međuzavisnost posljedica i jačine buke kao i stepen izloženosti zvuku velike jačine

- analizira izolacionu moć pojedinih oblika zvučne izolacije

- uviđa značaj upotrebe raznih oblika zvučne izolacije

160

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Ivo Savić, Veljko Terzija – Ekologija i zaštita životne sredine, Zavod za udžbenikei

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Ratajac Ružica i drugi: Ekologija i zaštita životne sredine, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Mara Đukanović, Ekološki izazov, Elit, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

- dijaprojektor, slajdovi - grafoskop - TV prijemnik, video-rekrder, video kasete - računar 7. Obavezni način provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda znanje se provjerava i ocjenjuje putem usmenog

odgovora, najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

- Visoka stručna sprema: profesor biologije, diplomirani biolog. 9. Povezanost predmeta


- Zagađujuće materije vazduha, vode, zemljišta i hrane

- Opšta i neorganska hemija - Karakteristike i hemijske oobine neorganskih zagađujućih materija

- Zagađujuće materije vazduha, vode, zemljišta i hrane

- Organska hemija - Karakteristike i hemijske osobine organskih zagađujućih materija

- Uticaji zagađujućih materija na žive organizme

- Biologija - Toksičnost, kancerogenost, mutagenost, teratogenost

- Radioaktivno zračenje životne sredine

- Fizika - Osobine i oblici radioaktivnog zračenja

- Buka - Fizika - Osobine i karaketristike zvuka i vibracije

161

1.4.3. BIOHEMIJA 1. Naziv predmeta: BIOHEMIJA




I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - povezuju tematske cjeline sa sadržajima već obrađenim u toku prethodnih

razreda; - stiču znanja o organskim jedinjenjima koja su neophodna za normalno

funkcionisanje živih organizama; - povezuju teorijska znanja sa procesima koji se odvijaju u živim organizmima; - razvijaju sposobnosti za posmatranje, uočavanje i zaključivanje; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

162





Uvod - pojašnjava

biohemiju kao prirodnu nauku i predmet njenog izučavanja

- interpretira rezultate proučavanja hemijskog sastava ćelija, tkiva i organizma kao cjeline, njihove fizičko hemijske strukture i funkcije


Ugljeni hidrati - ponavlja definiciju

ugljenih hidrata i podjelu

- poznaje poluacetalne i poliketalne oblike monosaharoze

- navodi deoksi – šećere i amino šećere

- obrazlaže hemijske osobine monosaharida

- navodi oligosaharide i polisaharide od biološkog značaja

- razlikuje ugljene hidrate prema sastavu

- razlikuje aldoze i ketoze

- prikazuje ciklične poluacetalne i poluketalne Fišerovim projekcionim formulama i Hejvertovim perspektivnim formulama

- razlikuje deoksi i amino šećere kao komponente složenih biomolekula

- analizira reakcije oksidacije, građenje glikozida i estara

- razlikuje strukturu maltoze, laktoze i saharoze

- analizira strukturu rezervnih i strukturnih polisaharida


Lipidi - ponavlja definiciju

lipida i njihovu ulogu u živim organizmima

- navodi podjelu lipida u zavisnosti od hemijskog

- razlikuje lipide kao grupu biomolekula i njihovu ulogu u živim organizmima

- upoređuje lipide u zavisnosti od hemijskog sastava

- razvija smisao za sistematičan rad i marljivost

163



sastava i strukture - navodi

fosfogliceride i sfingolipide i njihov značaj

- definiše i navodi steroide sterole, žučne kiseline i steroidne hormone

- razlikuje masne kiseline, neutralne masti i voskove kao komponente živih organizama

- upoređuje strukturu fosfoglicerida i sfingolipida i njihov značaj u živim organizmima

- razlikuje sterole (holesterol) i hormone nadbubrežne žlijezde, ženske i muške polne hormone

Proteini - ponavlja definiciju

amino – kiseline i reaktivnost

- navodi podjelu proteina i strukturu

- opisuje osobine proteina

- definiše enzime i navodi podjelu

- navodi enzimske kofaktore (koenzime)

- obrazlaže mehanizam djelovanja enzima

- opisuje antitijela i njihov značaj

- analizira optičku aktivnost, kiselo – bazne osobine, izoelektričnu tačku aminokiselina

- razlikuje proteine prema sastavu, rastvorljivosti i prema biološkoj funkciji

- analizira primarnu, sekundarnu, tercijalnu i kvaternernu strukturu proteina

- analizira metodu elektroforeze

- analizira bojenje i taložne reakcije (denaturacija)

- razlikuje enzime prema vrsti supstance

- razlikuje vrste koenzima

- analizira mehanizam djelovanja enzima

- obrazlaže uticaj temperature, pH, aktivatora i inhibatora na


164



aktivnost enzima i njihovu regulaciju

- interpretira stvaranje antitijela i njihov značaj

Nukleinske kiseline - definiše nukleinske

kiseline - opisuje strukturu i

osobine nukleinskih kiselina

- pojašnjava genetsku šifru

- obrazlaže biosintezu proteina

- definiše pojam mutacije

- interpretira nukleinske kiseline kao biomolekule

- analizira strukturu nukleinskih kiselina – nukleotida (purinske i pirimidinske baze, šećera)

- analizira strukturu, osobine i funkciju DNK kao molekulsku osnovu za očuvanje i prenošenje genetske informacije

- analizira strukturu i funkciju RNK – ribozomalne, transportne i informacione

- interpretira genetski kod i njegov značaj

- razlikuje faze biosinteze proteina

- interpertira nastanak mutacija

Alkaloidi i antibiotici - ponavlja definiciju

alkaloida i navodi podjelu

- opisuje dejstvo i značaj alkaloida

- definiše antibiotike i navodi podjelu

- obrazlaže mehanizam djelovanja antibiotika

- razlikuje alkaloide prema strukturi, alkaloide sa azotom van prstena (efedrin) i alkaloide sa azotom u prstenu (nikotin, atropin, kokain, morfin)

- interpretira značaj alkaloida u terapeutske svrhe

- uočava fiziološko dejstvo alkaloida

- razlikuje

- razvija smisao za sistematičan rad i marljivost

165



antibiotike prema osnovnim strukturnim karakteristikama (penicilin, cefalosporin, gramicidin, streptomicin, eritromicin, tetraciklini, nikomicin, hloramfenikal)

- upoređuje mehanizam djelovanja pojedinih antibiotika

Vitamini i hormoni - ponavlja definiciju

vitamina - navodi podjelu i

opisuje ulogu vitamina

- ponavlja definiciju hormona

- navodi podjelu i opisuje ulogu pojedinih hormona

- interpretira vitamine kao biološki važna jedinjenja

- razlikuje vitamine prema rastvorljivosti u mastima (A, D, E i K) i vitamine rastorljive u vodi (vitamini B kompleksa i C)

- interpretira uloge pojedinih vitamina i dnevne potrebe vitamina

- interpretira hormone kao biološki važna jedinjenja

- razlikuje hormone prema strukturi (adrenalin, tiroksin, prolaktin, somatotropin, insulin)

- interpretira uloge pojedinih hormona


Osnovi metabolizma - navodi mogućnosti

korišćenja azota - navodi osnovne

faze metabolizma i

- razlikuje autotrofne i heterotrofne organizme

- razvija preciznost u radu.

- koristiti i šeme procesa: katabolizma i anabolizma,

166



energetski ciklus u ćelijama

- pojašnjava procese varenja i resorpcije proteina, masti i ugljenih hidrata

- obrazlaže procese razgradnje molekula nastalih varenjem proteina, masti i ugljenih hidrata

- opisuje procese respiratornog niza i oksidativnog fosforilovanja

- obrazlaže procese biosinteze aminokiselina, neutralnih masti i ugljenih hidrata

- navodi regulacije metabolizma

- analizira procese kruženja ugljenika, kiseonika i azota

- razlikuje katabolizam i anabolizam – kao osnovne faze metabolizma

- interpretira energetski ciklus u procesima katabolizma i anabolizma u pojedinim etapama prema datoj šemi (ATP, ADP, AMP)

- analizira procese varenja i resorpcije proteina, masti i ugljenih hidrata

- analizira pojedine faze razgradnje aminokiselina

- analizira pojedine faze razgradnje sastojaka neutralnih masti (glicerola i masnih kiselina – z – oksidacije) prema datoj šemi

- analizira faze razgradnje glukoze prema datoj šemi

- analizira faze ciklusa trikarbonskih kiselina – Krebsov ciklus prema datoj šemi

- razlikuje enzime i koenzime respiratornog niza i analizira proces oksidativne fosforilacije

- analizira procese biosinteze aminokiselina, neutralnih masti i ugljenih hidrata

razgradnje neutralnih masti, razgradnje glukoze i šemu Krebsovog ciklusa

167



- interpretira načine regulacije metabolizma

Biotehnologija - pojašnjava pojam

biotehnologije i njene mogućnosti

- interpretira biotehnologiju kroz primjenu mikroorganizama ili enzima za dobijanje različitih proizvoda

- interpretira značaj dobijanja proizvoda u prehrambenoj industriji (piva, vina, prerađevina mlijeka, pivski kvasac), farmaceutskoj (antibiotici), hemijsko – prerađivačkoj i drugim

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Petrović, J., Velimirović, S.: Hemija za IV razred gimnazije, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Ristić, M. S., Ristić Z. M.: Medicinska biohemija za III razred usmjerenog

obrazovanja zdravstvene struke, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1988.

- Džamić, M.: Biohemija, IRO – građevinska knjiga, Beograd, 1998. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda znanje se provjerava i ocjenjuje putem usmenog i

pismenog odgovora (testovi poslije svake oblasti), najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Nastavnik: profesor hemije, diplomirani inženjer neorganske tehnologije,


168


Predmet Znanja - Ugljeni hidrati, lipidi i

proteini - Organska hemija - Struktura i osobine ugljenih

hidrata, lipida i proteina - Nukleinske kiseline - Biologija - Struktura nukleinskih kiselina

169

1.4.4. MIKROBIOLOGIJA 1. Naziv predmeta: MIKROBIOLOGIJA




I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72

3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - upoznaju osnovne pojmove iz mikrobiologije; - upoznaju se sa značajem mikroorganizama u prehrambenoj industriji; - stiču znanja o korisnim i štetnim mikroorganizmima; - stiču znanja o metodama uništavanja mikroorganizama; - stiču znanja o značaju mikrobiološke kontrole proizvodnje, mikrobiološkim

normama i higijenskoj ispravnosti; - stiču rutinu u radu sa mikroskopom; - upoznaju postupak sterilizacije laboratorijskog pribora; - razvijaju ekološku svijest; - ovladavaju stručnom terminologijom.

170

4. Standardi/Sadržaji znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Uvod - definiše predmet

izučavanja mikrobiologije

- navodi značaj i podjelu mikrobiologije

- opisuje istorijat i razvoj mikrobiologije

- uočava brzi razvoj mikrobiologije kao nauke

- navodi primjere primjene mikrobiologije u poljoprivredi, prehrambenoj industriji, medicini i dr.

referat: - naučnici –

istraživači značajni za razvoj mikrobiologije (Levenhuk, Paster, Koh, Mečnikov, Ivanovski, Vinogradski i dr.)

Osnovne karakteristike živih bića - poznaje strukturnu

građu ćelije - navodi hemijski

sastav ćelija mikroorganizama

- objašnjava osnovne životne funkcije gradivnih jedinica ćelije

- uočava sličnosti i razlike u građi prokariotskih i eukariotskih ćelija

- razlikuje hemijski sastav ćelija mikroorganizama

- uočava međusobnu povezanost strukturne građe ćelije i osnovnih životnih funkcija ćelije

- razvija sposobnost timskog rada

- šematski prikazuje izgled strukturne građe prokariotske i eukariotske ćelije

Morfologija mikroorganizama (MO) - poznaje morfološke

karakteristike bakterija (oblik, građu, veličinu i kretanje bakterija)

- definiše bakterijske kapsule, spore i oblike porasta bakterija

- opisuje opšte karakteristike i morfologiju gljiva (plijesni i kvasca)

- razlikuje oblike bakterija (okruglaste, štapićaste, izvijene)

- uočava red, veličine, dužine i prečnike bakterija

- analizira građu bakterija

- razlikuje aktivno i pasivno kretanje bakterija

- interpretira kretanje bakterija pomoću flagela

- uočava značaj bakterijskih kapsula i spora u prehrambenoj industriji

- razlikuje kolonije i druge oblike


- šematski prikazuje izgled okruglastih, štapićastih i izvijenih bakterija

vježba: - rukovanje

mikroskopom i priprema nativnih i fiksiranih preparata

171



porasta bakterija - analizira opšte

karakteristike gljiva

- razlikuje morfologiju plijesni od morfologije kvasca

Uticaj spoljašnjih činilaca na MO (ekologija MO) - opisuje uticaj

fizičkih činilaca na mikroorganizme (voda, temperatura, osmotski pritisak, svjetlost, zračenje i ultrazvuk)

- poznaje uticaj hemijskih činilaca na mikroorganizme (pH, molekulski kiseonik, hemijska jedinjenja: neorganske kiseline, organske kiseline, baze, soli, oksidaciona sredstva, alkoholi, fenoli, sapuni, deterdženti, sulfonalidi, antibiotici i dr.)

- poznaje i razlikuje uticaj bioloških činilaca na MO.

- definiše mutualizam, sinergizam i komensalizam

- definiše antibiozu, inhibiciju i parazitizam

- uočava uticaj vode na razvoj i životnu aktivnost MO

- interpretira praktičan značaj isušivanja u konzervisanju namirnica

- uočava uticaj temperature na mogućnost razvoja MO

- razlikuje minimalnu, optimalnu i maksimalnu temperaturu u životu MO i izvodi podjelu MO u odnosu na temperature

- razlikuje postupke sterilizacije i pasterizacije

- analizira djelovanje visoke temperature na MO

- razlikuje pojave plazmalize i plazmoptize ćelija MO

- analizira uticaj UV, X i radioaktivnih zraka na MO

- analizira djelovanje ultrazvuka na mikroorganizme

- analizira uticaj reakcije sredine (pH) na mikroorganizme

- razvija pozitivnu

orjentaciju prema zanimanju

referat: - uloga

pasterizacije i sterilizac-ije u mljekarskoj industriji

- konzerviranje namirnica primjenom fizičkih faktora

172



- razlikuje obligatno aerobne, obligatno anaerobne, fakultativno anaerobne i mikroaerofilne mikroorganizme

- analizira stimulativno, mikrobiostatično i mikrobicidno djelovanje hemijskih jedinjenja na MO

- analizira djelovanje neorganskih i organskih kiselina na MO

- analizira djelovanje baza, soli i oksidacionih sredstava na MO

- analizira djelovanje alkohola, fenola, sapuna i deterdženta na MO

- interpretira djelovanje antibiotika na mikroorganizme

- upoređuje djelovanje različitih hemijskih činilaca na MO

- razlikuje indiferentni odnos MO, simbiozu i antibiozu

- razlikuje pojave mutualizma, sinergizma i komensalizma MO u prirodi

- uspostavlja vezu između biotičkih činilaca i tehnologije mlijeka

Fiziologija mikroorganizama - definiše - razlikuje - razvija referat:

173



metabolizam - objašnjava ulogu

(značaj) fermenata - navodi mehanizme

djelovanja fermenata

- poznaje procese ishrane mikroorganizama (sastav hrane za MO tj. hranljive podloge i načine uzimanja hrane)

- poznaje anaerobno i aerobno disanje mikroorganizama

- objašnjava razmnožavanje bakterija, plijesni i kvasca

- definiše promjenljivost MO (modifikacije, mutacije)

anabolizam i katabolizam

- interpretira značaj i djelovanje fermenata

- izražava uticaj temperature, pH i aktivatora na djelovanje fermenata

- analizira sastav hrane za MO

- uspostavlja vezu između vrsta MO i hranljivosti podloga

- razlikuje fototrofne, hemotrofne, heterotrofne MO

- razlikuje procese osmoze, difuzije i aktivnog transporta

- analizira procese disanja MO

- razlikuje anaerobno i aerobno disanje MO

- razlikuje načine razmnožavanja bakterija, plijesni i kvasca

- analizira krivu rasta populacije MO

- razlikuje modifikacije i mutacije

- uočava praktičnu primjenu mutagenih MO

interesovanje prema istraživanju i novim saznanjima

- fermentisani mliječni proizvodi

- uticaj temperature na razmnožavanje i uticaj hlađenja na zaustavljanje procesa razmnožavanja mikroorganizama

vježba: - zasijavanja tečnih i čvrstih hranljivih podloga

Klasifikacija MO - poznaje

klasifikaciju bakterija

- navodi grupe bakterija koje su značajne za prehrambenu industriju

- poznaje

- analizira osobine MO koji su korisni u prehrambenoj industriji

- upoređuje djelovanje bakterija mliječnog, sirćetnog i aceton –

- uraditi shematsku klasifikaciju bakterija

- shematski prikazati

klasifikaciju plijesni

- shematski

174



prikazati klasifikaciju kvasaca

klasifikaciju plijesni i navodi vrste plijesni koje su značajne za prehrambenu industriju

- poznaje klasifikaciju kvasaca i navodi kvasce koji su značajni u prehrambenoj industriji

buternog vrenja - razlikuje

termofilne od psihrofilnih bakterija

- razlikuje klase plijesni

- klasifikuje (razvrstava) plijesni sa štetnom i korisnom ulogom u prehrambenoj industriji i poljoprivredi

- razlikuje klase kvasaca

- upoređuje djelovanje sporogenih i asporogenih kvasaca i interpretira njihovu ulogu u prehrambenoj industriji

Mjesto i uloga mikroorganizama u prirodi - poznaje ulogu MO u

kruženju materije - objašnjava ulogu

MO u atmosferi, zemljištu, vodi kao i u životu biljnog i životinjskog svijeta

- interpretira ulogu MO u kruženju materije

- upoređuje uloge MO u atmosferi, zemljištu i vodi

- interpretira ulogu MO u životu biljaka i životinjskog svijeta

- povezuje djelovanje MO iz prirode sa prehrambenom tehnologijom

- razvija odgovoran pristup radu

Uloga MO u prehrambenoj industriji - poznaje primjenu

fermentacionih procesa MO (vrenja) u prehrambenoj industriji

- poznaje primjenu biosintetičkih

- uočava korisnu i štetnu ulogu MO u prehrambenoj industriji

- razlikuje anaerobnu od aerobne fermentacije

referat: - primjena

fermentacionih procesa u prehrambenoj industriji

- alge - zanatsko gajenje

175



procesa MO u industriji

- poznaje MO – uzročnike kvarenja mlijeka i proizvoda od mlijeka

- definiše patogene MO

- navodi MO koji su prouzrokovali trovanja hranom

- poznaje mikrobiološke norme higijenske ispravnosti namirnica

- upoređuje mehanizme alkoholne, mliječne, buterne, sićetne i limunske fermentacije

- interpretira važnost (ulogu) biosintetičkih procesa

- uočava značaj i navodi primjere primjene biosintetičkih procesa MO u poljoprivredi, medicini, prehrambenoj industriji

- interpretira djelovanje MO koji su izazvali kvarenje mlijeka i mliječnih proizvoda

- analizira osnovne karakteristike patogenih MO

- razlikuje vrste imuniteta

- razlikuje intoksikaciju hranom od toksikoinfekcije

- pravilno primjenjuje Pravilnik o mikrobiološkoj kontroli namirnica

pečuraka - mikrobiološka

kontrola namirnica vježba: - dokazuje hidrolizu

skroba na skrobnom agaru

- određivanje dejstva penicilina, streptomicina i teramicina na kulturu Staphlylococcus aureus

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Stojanović, M.: Mikrobiologija za III razred prehrambene škole, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima. - Vježbe se izvode u mikrobiološkoj laboratoriji.

176


učenika i pismeni odgovori (testovi, referati). Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer tehnologije – smjer prehrambeno-tehnološko inženjerstvo,

diplomirani inženjer prehrambene tehnologije, diplomirani inženjer poljoprivrede za animalne proizvode, diplomirani inženjer tehnologije – smjer mikrobiološki procesi, diplomirani inženjer poljoprivredne prerade i kontrole poljoprivrednih proizvoda.

9. Povezanost predmeta


- Osnovne karakteristike živih bića

- Biologija - Strukturna građa ćelije; osnovne životne funkcije

- Uticaj spoljašnjih činilaca na mikroorganizme

- Hemija - pH, T, p, kiseonik, hemijska jedinjenja, dezinfekcija

- Fiziologija i sistematizacija mikroorganizama

- Biohemija - Fermenti

177

1.4.5. TEHNOLOGIJA PREMAZNIH SREDSTAVA 1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA PREMAZNIH SREDSTAVA




I II III IV 58 8 66

Ukupno 58 8 66 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču znanja o procesima u tehnologiji premaznih sredstava; - upoznaju uređaje i opremu koja se koriste u proizvodnji premaznih sredstava; - upoznaju sastav i vrste premaznih sredstava; - stiču znanja koja će im omogućiti da samostalno izvode poslove u okviru svog

zanimanja, stručno odlučuju i usvajaju nova znanja iz ove oblasti; - upoznaju metode ispitivanja premaznih sredstava i premaza; - razvijaju osjećaj za racionalno korišćenje materijala i vremena; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

178

4. Standardi/Sadržaji znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Sastav premaznih sredstava - definiše premazno

sredstvo i razumije njegovu osnovnu namjenu

- upoznaje pojam ''sistem premaza''

- objašnjava sastav premaznih sredstava

- nabraja vezivna sredstva

- nabraja i objašnjava smole kao veziva za premazno sredstvo

- navodi klasifikacije alkidnih smola i obrazlaže njihov hemijski sastav i svojstva

- nabraja oplemenjene prirodne proizvode

- definiše pigmente i objašnjava njihova svojstva

- definiše punioce i navodi vrste punila

- nabraja pomoćna sredstva (aditive)

- navodi svojstva i vrste rastvarača

- opisuje formiranje filma premaznog sredstva

- razlikuje pojmove premazno sredstvo, premaz i film premaznog sredstva

- analizira sistem premaza

- razlikuje osnovne komponente premaznog sredstva

- uočava ulogu pigmenata u premaznim sredstvima

- pronalazi sličnosti i razlike između pigmenata i punioca

- razlikuje vrste pomoćnih sredstava

- upoređuje fizičko i hemijsko sušenje

- razvija tehničku kulturu

- prospekti proizvođača premaznih sredstava

referat: - modifikacija

alkidnih smola

Vrste premaznih sredstava - navodi podjele

premaznih sredstava

- nabraja i objašnjava vrste premaznih sredstava

- uočava mogućnost kombinovanja osnovnih sirovina

- razlikuje providne i neprovidne vrste premaznih sredstava

- analizira pomoćne i specifične materijale


referat: - vrste, svojstva i

primjena smolnih lakova

- prospekti

proizvodjača premaznih sredstava

test: - sastav i vrste

179



premaznih sredstava

Proizvodnja premaznih sredstava - definiše

mehanizam dispergovanja pigmenata i punioca i objašnjava kvašenje

- objašnjava koloidnu stabilnost

- navodi posljedice nestabilnosti disperzije

- upoznaje pojam ''pigment – volumna koncentracija'' (pvk)

- razumije postupak proizvodnje pigmentiranih premaznih sredstava

- razumije postupak proizvodnje providnih premaznih sredstava

- opisuje postupke dorade nepigmentiranih i pigmetiranih proizvoda

- navodi primjere proizvodnih linija

- poznaje standarde kvaliteta

- uočava cilj dispregovanja

- upoređuje primarne čestice, agregate i aglomerate

- analizira uticaj pvk na svojstva premaznog sredstva

- analizira i ocjenjuje značaj pojedinih faza postupka proizvodnje pigmentiranih premaznih sredstava

- analizira i ocjenjuje značaj pojedinih faza postupka proizvodnje providnih premaznih sredstava

- analizira i ocjenjuje značaj pojedinih faza postupka dorade nepigmentiranih i pigmentiranih premaznih sredstava

- poštuje standarde kvaliteta premaznih sredstava

- adekvatno skladišti sirovine i gotove proizvode


- šematski prikazuje vrste čestica prisutne u prahu pigmenata

- šematski prikazuje stabilizaciju disperzije pomoću adsorpcionih slojeva

- šematski prikazuje pigmentni šok

- crta tehnološku šemu postupka pigmentiranih premaznih sredstava

- crta tehnološku šemu postupka providnih premaznih sredstava

- crta tehnološku šemu postupka dorade nepigmentiranih i pigmentiranih premaznih sredstava

Svojstva premaznih sredstava i njihovo ispitivanje - opisuje dobijanje

reprezentativnog uzorka

- opisuje metode ispitivanja svojstava

- uzorkuje premazna sredstva u tečnom i čvrstom stanju i priprema uzorke za analizu

- razlikuje

- odgovorno se

odnosi prema očuvanju zdravlja i okoline

vježba: - određivanje

premaznog sredstva u tečnom stanju

- određivanje

180



premaznog sredstva u čvrstom stanju

premaznih sredstava u tečnom stanju

- opisuje metode ispitivanja svojstava premaza u čvrstom stanju

mehanička, optička, fizička, hemijska, biološka i električna svojstva

- pravilno primjenjuje aparate za ispitivanje svojstava premaznih sredstava u tečnom stanju

- pravilno primjenjuje aparate za ispitivanje svojstava premaza u čvrstom stanju

Primjena premaznih sredstava - opisuje pripremu

površina za nanošenje pramaznih sredstava

- navodi i opisuje načine nanošenja premaznih sredstava

- poznaje uslove sušenja

- nabraja područja primjene premaznih sredstava

- razlikuje postupke pripreme metalne, mineralne i površine od drveta

- priprema površinu za nanošenje premaznih sredstava

- nanosi premazno sredstvo na površinu

- razlikuje diskontinualni i kontinualni proces sušenja

vježba: - priprema metalne,

mineralne i drvene površine

- nanošenje premaznog sredstva na površinu

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Rikovski, G.: Zaštita premazima, Zavod za udžbenika i nastavna sredstva,

Beograd, 2000. - Tomaš, M.: Tehnologija premaznih sredstava, Zavod za udžbenika i nastavna

sredstva, Beograd, 2003. - Tomić, B.: Tehnologija boja i lakova, Naučna knjiga, Beograd, Zavod za izdavanje

udžbenika Novi Sad, 2000. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A / V


181


učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer organske tehnologije, diplomirani inženjer neorganske

tehnologije, diplomirani inženjer hemijske tehnologije. 9. Povezanost predmeta


- Smole kao veziva za premazna sredstva

- Organska hemija - Sastav i struktura smole

- Pigmentirana i nepigmentirana premazna sredstva

- Neorganska hemija - Struktura i osobine pigmenata

- Nanošenje i ispitivanje premaznih sredstava


- Apariti za nanošenje i ispitivanje premaznih sredstava

182

1.4.6. PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA 1. Naziv predmeta: PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA



Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici: - stiču znanja o hemijskom sastavu hrane; - primjenjuju principe pravilne ishrane; - stiču znanja o značaju pomoćnih sirovina, aditiva i njihovoj pravilnoj primjeni; - razumiju važnosti konzervisanja u svakodnevnom životu; - osposobljavaju se da razlikuju vrste ambalaže i skladišta prema vrsti

prehrambenih proizvoda; - ovladavaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci; - razvijaju svijest o potrebi očuvanja radne i životne sredine.

183





I Uvod - upoznaje predmet

izučavanja i podjelu prehrambene tehnologije

- interpretira definiciju, značaj i podjelu prehrambene tehnologije

- usvaja globalne vrijednosti

II Životne namirnice i osnovni sastojci - definiše životne

namirnice i njihovu podjelu

- objašnjva ulogu životnih namirnica u ishrani

- poznaje osnovne hranljive materije, podjelu i izvore

- upoznaje principe pravilne ishrane

- poznaje ishranu pojedinih kategorija zdravih ljudi

- nabraja osnovne funkcije mineralnih materija u organizmu

- upoznaje bolesti nepravilne ishrane

- navodi najčešća trovanja izazvana hranom

- razlikuje gradivnu, energetsku i zaštitnu ulogu hranljivih sastojaka

- razlikuje namirnice biljnog i životinjskog porijekla

- razlikuje dnevne potrebe hrane muškarca i žene

- -analizira biološku ulogu ugljenih hidrata, masti i bjelančevina u organizmu

- vrši podjelu vitamina i analizira njihov značaj u ishrani

- uočava potrebe čovjeka za vitaminima i posljedice nedostataka vitamina po zdravlje

- razlikuje mikroelemente i makroelemente

- izračunava energetsku vrijednost pojedinih namirnica

- predlaže primjer jelovnika koji zadovoljavavaju principe pravilne ishrane

- upoređuje karakteristike

- razvija moć zapažanja i logičnost


- usvaja uzročnu povezanost ishrane i zdravlja

- koristi: skice, fotografije, nutricionističke tabele, vodiče za ishranu

film: - Bolesti nepravilne

ishrane

184



ishrane pojedinih kategorija zdravih ljudi

- komentariše ishranu srednjoškolaca

III Pomoćne materije u prehrambenoj industriji - upoznaje pomoćne

sirovine koje se koriste u prehrambenoj industriji

- razumije značaj i objašnjava upotrebu: zaslađivača, skroba, kuhinjske soli, pekarskog kvasca, začina, kafe, kakoa, aroma

- uočava značaj pomoćnih sirovina u prehrambenoj industriji

- analizira rastvorljivost šećera

- obrazlaže značaj upotrebe kuhinjske soli u prehrambenoj industriji i navodi oblike nalaženja u prirodi

- uočava značaj pekarskog kvasca u proizvodnji pekarskih proizvoda

- analizira dejstvo povećane temperature na kvasne ćelije

- interpretira pojam začina i uočava značaj njihove upotrebe

- - vrši podjelu aroma i nabraja najčešće korišćene aromatične materije

- razvija stručnost, radnu i profesionalnu odgovornost

koristi: - fotografije

pomoćnih sirovina raznih proizvođača, uzorke zaslađivača i sredstava za narastanje

IV Aditivi - definiše pojam i

podjelu aditiva - objašnjava

označavanje aditiva na proizvođačkim specifikacijama

- razumije svrhu i objašnjava upotrebu: konzervanasa,

- vrši podjelu aditiva prema namjeni

- prema Pravilniku o kvalitetu razvrstava aditive

- razlikuje opravdanu i neopravdanu upotrebu aditiva

- shvata značaj upotrebe propisane

- razvija stručnost, radnu i profesionalnu odgovornost koristi:

- Pravilnik o primjeni aditiva u prehrambenoj industriji, uzorke aditiva

185



antioksidanasa, kiselina, emulgatora, zgušnjivača, stabilizatora, humektanata i sredstava za želiranje

- upoznaje zakonske norme o upotrebi aditiva

količine aditiva - analizira

djelovanje konzervanasa i nabraja najčešće korišćene u prehrambenoj industriji

- interpretira pojam antioksidanasa i objašnjava njihovo djelovanje vezano za procese u mastima, voću i povrću

- analizira ulogu emulgatora i nabraja najviše korišćene

- analizira mehanizam djelovanja sredstava za narastanje tijesta

V Pesticidi - definiše pojam

pesticida - objašnjava karencu

i tolerancu - poznaje vrste

pesticida i način njihove primjene

- vrši podjelu pesticida prema namjeni

- ističe značaj korišćenja dozvoljene količine pesticida

- predlaže mjere zaštite životne sredine od pesticida


referat: - vještačka đubriva

VI Ambalaža - definiše pojam i

funkciju ambalaže - poznaje ambalažne

materijale - objašnjava opšte

karakteristike i značaj u prehrambenoj industriji: bijelog i crnog, aliminijuma i aluminijum- ambalaže, stakla

- nabraja najčešće korišćene plastične

- analizira funkciju ambalaže

- razlikuje ambalažu prema materijalu za izradu, namjeni, prirodi proizvoda koji se pakuje

- ističe nedostatke metalne ambalaže i prednosti staklene ambalaže

- shvata značaj jedinstvenog međunarodnog EAN



- razvija profesionalnu odgovornost

- razvija ekološku

svijest

- koristi uzorke različitih ambalažnih materijala

186



mase za izradu ambalaže

- razumije EAN sistem numerisanja

- definiše recikliranje otpadne ambalaže

sistema numerisanja

- komentariše problem zagađivanja čovjekove sredine kao posledicu loših postupaka sa ambalažom

- predlaže postupke u zaštiti životne sredine od otpadne ambalaže

- ukazuje na mogućnost recikliranja otpadne ambalaže kao zagađivača životne sredine

referat: - staklena ambalaža

VII Skladištenje - definiše pojam

skladišta - poznaje podjelu i

vrste skladišta - poznaje

karakteristike pojedinih vrsta skladišta i objašnjava rad: silosa, podnih skladišta i hladnjača

- navodi skladišne štetočine

- shvata značaj čuvanja i skladištenja sirovina i namirnica

- analizira uslove koji moraju biti obezbijeđeni tokom skladištenja namirnica

- vrši podjelu skladišta prema namjeni

- ističe prednosti skladištenja u kontrolisanoj gasnoj atmosferi

- ističe prednosti silosnog skladištenja

- uočava značaj skladištenja žitarica i zrnastog industrijskog materijala

- predlaže načine suzbijanja štetočina u skladištu



- razvija profesionalnu odgovornost

- koristi šeme raznih tipova skladišta

referat: - Uloga silosa

187

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Rosić, I. Anđelković I G. Rosić: Osnovni principi nutricionizma i dijetetike,

Medicinski fakultet Univerziteta u Kragujevcu, 1998. - S. Cvejanov i saradnici, Prehrambena tehnologija za II razred srednje škole, ZUNS

Beograd, 2002. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Teorijska nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V

sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima i šemama.


učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer prehrambene tehnologije, diplomirani inženjer tehnologije –

prehrambreno inženjerstvo.


Predmet Znanja

- Životne namirnice i osnovni sastojci - Hemija

- Ugljeni hidrati, proteini, lipidi

- Podjela životnih namirnica - Pomoćne sirovine u

prehrambenoj industriji - Praktična nastava - Ispitivanje pomoćnih sirovina i aditiva

- Korišćenje fosfata u prehrambenoj industriji

- Neorganska hemijska tehnologija

- Tehnologija fosforne kisjeline

188

2. ISPITNI KATALOZI Tip ispita: Usmeno Nastavnik/aktiv formuliše pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivača. 2.1. FIZIČKA HEMIJA 1. Agregatna stanja materija i međumolekulske sile 2. Idealno gasno stanje 3. Osnovni gasni zakoni 4. Jednačina idealnog gasnog stanja (Klapejronova jednačina) 5. Daltonov zakon parcijalnih pritisaka 6. Realno gasno stanje - Van der Valsova jednačina 7. Termodinamički sistemi 8. Unutrašnja energija 9. Prvi zakon termodinamike 10. Rad pri promjeni zapremine gasa 11. Primjena prvog zakona termodinamike na izohorske, izotermske, izobarske i

adijabatske procese 12. Molarne i specifične toplote - jednačine za količinu toplote 13. Funkcije stanja i entalpija 14. Termohemijska jednačina 15. Hesov zakon 16. Karnoov kružni ciklus 17. Drugi princip termodinamike 18. Entropija 19. Svojstva materije u tečnom agregatnom stanju 20. Napon pare i toplota isparavanja 21. Svojstva materije u čvrstom agregatnom stanju 22. Kristalne strukture 23. Alotropija i polimorfizam 24. Brzina hemijske reakcije 25. Uticaj promjene koncentracije na brzinu reakcije 26. Uticaj katalizatora na brzinu reakcije 27. Uticaj temperature na brzinu reakcije 28. Vrste složenih reakcija 29. Klasifikacija hemijskih reakcija (molekularnost i red reakcije) 30. Hemijska ravnoteža, zakon o dejstvu mase 31. Konstanta ravnoteže izražena preko koncentracije 32. Konstanta ravnoteže izražena preko parcijalnih pritisaka 33. Le Šatelijeov princip - uticaj primjene koncentracije, temperature i pritiska

na pomjeranje ravnoteže 34. Rastvori - relativno učešće komponenti u rastvoru 35. Rastvori gasova u tečnostima 36. Rastvori čvrstih supstanci u tečnostima, krive rastvorljivosti 37. Sniženje temperature mržnjenja i povišenje temperature ključanja

189

38. Smješe dviju tečnosti - idealni sistemi 39. Gibsovo pravilo faza 40. Površinski napon 41. Napon pare rastvora i Raulov zakon 42. Adsorpcija (fizička i hemijska) 43. Hemijske i elektrohemijske reakcije 44. Provodnici prve i druge vrste 45. Električna provodljivost 46. Konstanta posude i Kolraušova modifikacija Vitstonovog mosta 47. Molarna provodljivost 48. Zakon o nezavisnom putovanju jona 49. Pokretljivost jona 50. Konduktometrijska titracija 51. Faradejevi zakoni elektrolize 52. Kulometri 53. Kulometrijska titracija 54. Teorija galvanskog elementa - Danijelov element 55. Nernstova jednačina 56. Elektrohemijski niz elemenata 57. Elektrode I vrste (vodonikova i staklena elektroda) 58. Elektrode II vrste (Kalomelova elektroda) 59. Redoks elektrode (Hinhidronova elektroda) 60. Vestonov standardni element i određivanje elektromotorne sile galvanskog

elementa elektrodnog potencijala 61. Potenciometrijska titracija 62. Polarizacija i napon razlaganja 63. Nadnapon 64. Hemijski izvori struje (kiseli i alkalni akumulatori) 65. Teorijski principi elektrolitičkog izdvajanja metala, elektrogravimetrijska

analiza 66. Korozija, površinska zaštita metala 67. Prirodna radioaktivnost i osobine radioaktivnih zraka 68. Atomsko jezgro 69. Prirodni radioaktivni nizovi 70. Izotopi i stabilnost jezgra 71. Nuklearne reakcije 72. Vještačka radioaktivnost 73. Fisija 74. Fuzija i defekt mase 75. Mjerenje i detekcija radioaktivnog zračenja - jonizacione komore 76. Proporcionalni, G-M brojač i scintilacioni brojač 77. Dozimetrijske norme i primjena izotopa 78. Klasifikacija koloidnih sistema 79. Molekularno - kinetička svojstva koloidnih sistema 80. Elektrokinetičke pojave i optička svojstva koloidnih sistema (stabilnost

koloidnih sistema i proces koagulacije)

190

2.2. STRUČNI RAD Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema seminarski ili projektni zadatak. Sadržaj ispitnih zadataka određen je okvirnim spiskom zadataka ili njihovom kombinacijom, datih u ispitnom katalogu. Nastavnici/aktivi definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave. Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka. Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred. Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova. Ispitni odbor priprema kriterijume za ocjenjivanje. U sljedećoj tabeli daje se prijedlog za udio pojedinih elemenata pri izradi zadataka u konačnoj ocjeni:

Oblast ocjenjivanja Udio ∼20% Plan obrade teme

Izbor i upotreba odgovarajućih metoda rada ∼10%

Analiza, interpretacija i vrednovanje rezultata ∼40%

∼20% Predstavljanje problema ∼10% Usmena odbrana

Ukupno 100% Za učenike je preporučena literatura i drugi izvori objavljeni u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

OKVIRNI SPISAK TEMA ZA STRUČNI RAD

1. Dobijanje boja 2. Dobijanje ulja presovanjem 3. Rafinacija sirovog ulja 4. Dobijanje sapuna 5. Dobijanje deterdženta 6. Prerada plastičnih masa 7. Dobijanje hartije 8. Dobijanje voćnih prerađevina 9. Dobijanje lozove rakije 10. Dobijanje vina 11. Dobijanje piva 12. Prerada mlijeka 13. Dobijanje mlijeka 14. Dobijanje jogurta 15. Dobijanje sladoleda 16. Dobijanje sira 17. Ispitivanje vode za piće 18. Ispitivanje otpadnih voda 19. Ispitivanje vode za parne kotlove 20. Ispitivanje čvrstih goriva 21. Ispitivanje tečnih goriva 22. Ispitivanje maziva 23. Ispitivanje gasova 24. Ispitivanje kiselina

191

25. Ispitivanje baza 26. Ispitivanje vještačkih đubriva 27. Ispitivanje uljarica 28. Ispitivanje jestivih masti i ulja 29. Ispitivanje sapuna 30. Ispitivanje deterdženata 31. Ispitivanje šećera 32. Ispitivanje brašna 33. Ispitivanje prerađevina od voća i povrća 34. Ispitivanje mlijeka 35. Ispitivanje jogurta 36. Ispitivanje sira 37. Ispitivanje sladoleda 38. Ispitivanje pavlake 39. Ispitivanje maslaca 40. Spektrofotometrijsko određivanje:

a. gvožđa u vinu b. metanola i viših alkohola u žestokom piću c. fosfora u zemljištu d. fosfata, ortofosfata, deterdženata, cijanida... u vodama

41. Atomska apsorpciona spektroskopija – određivanje žive, olova, cinka... u vodama

42. Plameno fotometrijsko određivanje kalijuma, natrijuma,.. u vodama 43. Primjena optičke emisione spektroskopije (kvantometar) za hemijsku

kontrolu aluminijuma i legura aluminijuma (npr. određivanje titana, vandijuma, gvožđa, silicijuma, cinka, bakra. ..)

44. Infracrvena spektrofotometrija; određivanje: a. masti, proteina, laktoze u mlijeku i mliječnim proizvodima b. vještačenje opojnih droga (heroina)

45. Papirna hromatografija- određivanje vještačkih boja u namirnicama jabučne i mliječne kiseline u vinu 46. 46.Tankoslojna hromatografija

a. određivanje antibiotika, hormona,... u namirnicama 47. Gasna hromatografija određivanje organohlornih i organofosfornih pesticida u namirnicama i vodama 48. 48.Potenciometrijsko određivanje ph vrijednosti:

a. zemljišta b. vina c. voda (pijaćih, površinskih, otpadnih...) d. mlijeka, mliječnih proizvoda

49. Određivanje kaustičnosti aluminata potenciometrijskom titracijom 50. Određivanje elektroprovodljivosti i ph vrijednosti u pijaćim vodama 51. Elektrogravimetrijsko određivanje bakra

192

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA UCENIKA

Predmet Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja

Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Usmeno - Pismeno

Opšta i neorganska hemija - Usmeno - Pismeno - Usmeno Elektrotehnika - Usmeno Preduzetništvo

Organska hemija - Usmeno, pismeno - Vježbe

Analitička hemija - Usmeno - Pismeno - Usmeno Instrumentalna analiza

Tehnološke operacije i uređaji - Usmeno, pismeno - Vježbe

Fizička hemija - Usmeno, pismeno - Vježbe - Usmeno Neorganska hemijska tehnologija - Usmeno Organska hemijska tehnologija

Elektroanalitičke metode - Usmeno, pismeno - Vježbe - Usmeno Ispitivanje u tehnološkoj proizvodnji - Dnevnik rada prakse, prakticni radovi koji se rade

u toku casova, odbrana zadataka ili radova, usmeno.

Prakticna nastava

Hemijski račun - Usmeno - Pismeno - * Usmeno Ekologija

Biohemija

- Usmeno - Pismeno - Usmeno Mikrobiologija - Usmeno Tehnologija premaznih sredstava - Usmeno Prehrambrena tehnologija

4. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju potrebno je završiti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, završiti obaveze iz praktičnog obrazovanja u procesu rada i stručni ispit. Četvorogodisnja stručna škola završava se polaganjem stručnog ispita. Stručni ispit za hemijskog laboranta sastoji se iz: pismenog ispita iz Maternjeg jezika i književnosti, pismenog ispita iz Matematike ili stranog jezika, usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i stručnog rada sa odbranom. O tipu ispita iz Maternjeg jezika i književnosti i Matematike ili stranog jezika, odluku donosi nadležni Savjet, odnosno Zavod. Kao stručno-teorijski predmet na stručnom ispitu učenici polažu Fizičku hemiju. Zadaci za stručni rad treba da budu približno iste težine za sve učenike. Sastavlja ih Stručni aktiv. Težina i složenost zadataka, odnosno tema za stručni rad treba da bude donesena i usaglašena imeđu nastavnika stručno-teorijskih predmeta i praktične nastave. Stručni rad rade učenici u toku završnog razreda. Ispitni odbor, pored ostalog, određuje početak, završetak i rok predaje zadatka, vrijeme za izradu rada u školi,

193

vrijeme za konsultacije sa nastavnikom. Odbrana se obavlja prema rasporedu za sprovođenje stručnog ispita. Djelovi stručnog ispita koje je učenik položio priznaju mu se u sljedećem roku. 5. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA Za učenike sa smetnjama u razvoju obrazovni programi izvode se: - prilagođavanjem uslova izvođenja uz dodatnu stručnu pomoc (dva izvođača

programa, manje grupe), u skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama. Škola treba da (u roku od 30 dana) uradi individualni plan, na osnovu važećeg, uzimajući u obzir stav da učenici treba da postignu iste standarde znanja u svim predmetima;

- prilagođavanjem programa tako da se određeni sadržaji zamjenjuju njihovim ekvivalentima, koji omogućavaju dostizanje istog profesionalnog standarda, odnosno profesionalnih kompetencija.

Obrazovanje za učenike sa smetnjama u razvoju može se produžitii najviše za jednu godinu. 6. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH Za prilagođavanje obrazovnog programa koji je pripremljen za stručno obrazovanje mladih potrebama odraslih potrebno je: - Iz nastavnog plana izbrisati predmet Fizičko vaspitanje, kao i slobodne aktivnosti,

koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslima ponudi školske aktivnosti kojima se oni mogu priključiti po sopstvenoj želji.

- Škola je dužna da uradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja.

Provjeravanje znanja sprovodi se putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični radovi), određeni obrazovnim programom. 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNA SPREMA

Predmet Izvođač Stručna sprema Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

Nastavnik dipl.inž.(mašinstva, metalurgije i tehnologije)

Opšta i neorganska hemija Nastavnik dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije, dipl. Inž. hemijskog inženjerstva

Analitička hemija Nastavnik dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije, dipl. Inž. hemijskog inženjerstva

Elektrotehnika Nastavnik dipl.inž. elektrtehnike, profesor elektrotehnike, profesor fizike.

Preduzetništvo Nastavnik Visoka stručna sprema iz područja ekonomije

Organska hemija Nastavnik Saradnik

dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije Hemijsko-tehnološki tehničar,

194

hemijski laborant Instrumentalna analiza Nastavnik dipl. Inž.(neorganske i

hemijske)tehnologije, diplomirani hemičar

Tehnološke operacije i urećaji

Nastavnik Saradnik

dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije hemijsko-tehnološki tehničar, hemijski laborant

Fizička hemija Nastavnik Saradnik

dipl. Inž.(neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije,diplomirani fiziko-hemičar hemijsko-tehnološki tehničar, hemijski laborant,

Neorganska hemijska tehnologija

Nastavnik dipl. Inž.(neorganske i hemijske)tehnologije

Organska hemijska tehnologija

Nastavnik dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije

Elektroanalitičke metode Nastavnik Saradnik

dipl. Inž.(neorganske i hemijske)tehnologije, diplomirani hemičar, profesor hemije hemijski laborant, hemijsko-tehnološki tehničar

Ispitivanje u tehnološkoj proizvodnji

Nastavnik dipl.inž.( neorganske, hemijske) tehnologije

Praktična nastava

Nastavnik Saradnik

dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije stručni saradnik: hemijsko-tehnološki tehničar, hemijski laborant dipl. Inž.(neorganske i hemijske) tehnologije, profesor hemije, dipl. fiziko-hemičar

Hemijski račun Nastavnik

Biohemija

Nastavnik dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske)tehnologije, profesor hemije

Mikrobiologija Nastavnik

dipl.inž. tehnologije(smjer prehrambreno-tehnološko inženjerstvo, smjer mikrobiološki procesi), dipl.inž.prehrambrene tehnologije, dipl. Inž. poljoprivrede za animalne proizvode, dipl.inž. poljoprivredne prerade i kontrole poljoprivrednih proizvoda

Tehnologija premaznih sredstava

Nastavnik dipl. Inž.(organske, neorganske i hemijske) tehnologije

Ekologija Nastavnik profesor biologije, diplomirani biolog

Prehrambrena tehnologija Nastvanik dipl.inž.prehrambrene tehnologije, dipl.inž.tehnologije-prehrambreno inženjerstvo

195

8. OBLIK IZVOÐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA Obrazovni program izvodi se u školskom obliku. 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Redni broj Naziv premeta Razred Ukupno

časova Vrste nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u grupe do

12 učenika

T V V( P)

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

I 72 48

24

2. Opšta i neorganska hemija I 140 140

3. Elektrotehnika II 36 36 4. Organska hemija II 210 105 105 5. Analitička hemija II 72 72 6. Preduzetništvo III 72 72

III 144 72 72 7. Fizička hemija IV 132 66 66

8. Instrumetalna analiza III 72 72

9. Tehnološke operacije i uređaji III 180 108

72

10. Ispitivanje u tehnološkoj proizvodnji

IV 33 33

11. Elektroanalitičke metode IV 132 66 66

12. Organska hemijska tehnologija IV 66 66

13. Neorganska hemijska tehnologija

IV 66 66

14. Hemijski račun I 72 72 15. Ekologija II 72 72 16. Biohemija IV 66 66 17. Mikrobiologija III 66 66

18. Tehnologija premaznih sredstava

IV 66 58

8

19. Prehrambrena tehnologija IV 72 72

I 108 II 140 III 140

108 140 140 20. Praktična nastava

IV 140 140

196

10. SLOBODNE AKTIVNOSTI Slobodne aktivnosti učenika sastavni su dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinose kako rekreaciji i opštekulturnom uzdizanju učenika tako i upotpunjavanju stručnog znanja. Slobodne aktivnosti sadrže obavezne i sadržaje po izboru učenika. Program slobodnih aktivnosti priprema škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu. Program slobodnih aktivnosti sastavni je dio godišnjeg plana rada škole i to: Sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: - dani sporta - ekološke aktivnosti - filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. Sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: - posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana za obrazovni program

koji se realizuje - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije - učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti Sadržaji po izboru učenika: - učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna,

informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, tehnički i Internet klub i dr.) - socijalni rad učenika - organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr. Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje u viši razred, kao i za završetak obrazovnog programa. 11. PROFESIONALNA PRAKSA Učenici I, II i III razreda obavljaju profesionalnu praksu nakon završetka nastavne godine, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa izvodi se u odgovarajućim preduzećima ili objektima škole. Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji s programom stručno-teorijskih predmeta. O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse u koji upisuje sadržaje rada po danima, uz priložene skice, šeme ili druge elemente tehnološko-tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

197

Documents

OBRAZOVNI PROGRAM - gov.me · PDF filehemijske veze u jedinjenju -razlikuje molekulske orbitale-razlikuje tipove hibridizacije -grafički prikazuje tipove hemijskih veza i sp. 3, sp2