Created by - I -

OBLIGACIONO PRAVO I KOLOKVIJUM

Created by - I -

OBLIGACIONO PRAVO 1.Pojam i znaaj obligacionog pravaa)Pojam obligacionog prava Obligaciono pravo se jo naziva: trabeno pravo,dugovinsko pravo, obavezno pravo.Svi ovi izrazi imaju istovjetno znaenje, ali se ipak najee upotrebljava izraz obligaciono pravo, kao o obavezno pravo, jer ona najpotpunije izraavaju sutinu pravnih odnosa kojih se tiu. Obligaciono pravo obuhvata onu vrstu odnosa koji se nazivaju obligacionim odnosima ili obligacijama. To su graanskopravni odnosi izmeu odreenih lica koja su jedno drugom obavezna na odreeno ponaanje,to e rei da je obligacino pravo dio jedne ire cjeline pravnog poretka, a to je graansko pravo. Obligaciono pravo je preteno pravo roba i usluga i za razliku od stvarnog i naslednog prava bavi se steenim vrijednostima,tj. ve stvorenim pravnim stanjima i njihovom zatitom.Putem obligacionih prava vri se promet stvarnih prava,omoguuje se prelaz sa jednog pravnog subjekta na drugog. Izraz obl.pravo se upotrebljava u dvostrukom znaenju. Prvo je da je obligaciono pravo dio pozitivnog prava,tj. skup pravnih normi koje reguliu obligacione odnose,a drugo je da je to dio graansko pravne nauke koja izuava obligacione odnose i norme to te odnose reguliu. b)Znaaj obligacionog prava Obligaciono pravni odnosi su odnosi meu ljudima. Oni omoguuju pojedincima da svoje materijalne i duhovne potrebe podmire u mjeri koja im odgovara i koju oni sami utvruju. Bez obligacionih odnosa raspodjela dobara meu ljudima bi bila gotovo nemogua. Obligacioni odnosi se ne odnose samo na onaj dio prava koji se naziva graansko pravo, ve oni imaju mnogo iri znaaj. Na pr. Obligacionopravni karakter imaju obaveze koje se tiu izdravanja branog druga ili drugog srodnika, obaveze isplate nagrade pronalazau za uinjeni pronalazak i slino. Sva pravna dobra zatiena su, izmeu ostalog, i normama obligacionog prava. Najea kazna za onemoguavanje vrenja odreenog prava jeste naknada tete, a ona je tipina obligacionopravna obaveza.

2

Created by - I -

2. Nastanak i razvoj obligacionog pravaa) Nastanak obligacionog prava Smatra se da je obligaciono pravo nastalo sa pojavom robne proizvodnje i razmjene, to e rei da se ono nije moglo javiti u najstarijim, primitivnim drutvima,koja su vodila naturalnu kunu privredu zatvorenog tipa. Kao neposredni pratioci robne privrede javili su se instituti obligacionog prava, prije svega prodaja,zatim zajam,posluga, zaloga i naknada tete. Naravno, tadanji instituti su se u mnogome razlikovali od njihovog dananjeg ureenja. Na pr. Ugovor o prodaji se mogao zakljuiti samo na odreen nain, tj.putem unaprijed nauene i precizno izgovorene formule, koja je bila bitan element ugovora pored predmeta i cijene. b) Razvoj obligacionog prava Svi pravni odnosi uslovljeni su konkretnim ekonomskim odnosima drutva i svaka promjena u tim odnosima uzrokuje i promjene u obligacionom pravu. Naime, pojava novih formi robnonovanih odnosa ili promjena postojeih izaziva je pojavu novih vidova obligacija. Drugim rijeima, obligaciono pravo se kroz istoriju stalno razvijalo i taj proces nije jo uvijek zavren. Razvijeniji drutveni odnosi uslovljavali su nastanak novih tipova ugovora, dok su stari tipovi iezavali nestanom odnosa koji su ih izazivali. Ipak,obligaciono pravo je relativno najstabilniji dio graanskog prava, jer je manje od ostalih podloo promjenama. I danas se sluimo velikim brojem pojmova koji datiraju jo iz rimskog prava. Meutim, primjena tih kategorija mijenja se i razvija u zavisnosti od uslova, mjesta i vremena i zbog toga se dananje obligacije u mnogo emu razlikuju od rimskog prava.

3. Izvori obligacionog pravaIzvori obligacionog prava u formalnom smislu se poklapaju,najveim dijelom, sa izvorima graanskog prava. To su graanski zakonici, jer najvei dio u njima ini upravo obligaciono pravo. Meutim materija obligacionog prava je vremenom postala opsena i raznovsrna i javila se potreba za posebnim regulisanjem. U Evropi, za sada, postoje tri takva zakonodavna djela: vajcarski federalni zakon o obligacionom pravu, bugarski zakon o obavezama i ugovorima i na Zakon o obligacionim odnosima iz 1978. godine. Izvori su: ZOO i sudska praksa. Zakon o obligacionim odnosima ZOO je donijet 30.marta 1978. godine, a stupio je na snagu u oktobru iste godine. Pripreme za njegovo donoenje su trajale tri godine. Prvo je bila namjera da se donese samo zakon o naknadi tete, meutim odustalo se od te namjere, jer je bilo potrebno 3

Created by - I regulisati sve obligacione odnose jednim zakonom. Doneenje zakona je povjereno profesoru Mihailu Konstantinoviu.Nakon vie nacrta i predloga, 1977. sainjen je konano predlog zakona o obligacionim odnosima, koji je Savezno vijee Savezne skutine SFRJ usvojilo 30.marta 1978. godine. Kasnije su uslijedile tri njegove izmjene i dopune. a)Znaaj zakona ZOO je prvi jugoslovenski zakon ove vrste. Sve do njegovog donoenja naa zemlja nije imala jedinstven zakonski propis o ovoj problematici. Ovaj zakon predstavlja pravni akt koji je trebalo da omogui to jedinstvo. Pravila zakona ne vae samo za itavu zemlju, ve i za sve uesnike u obligacionim odnosima, a pod tim se misli na fizika i pravna lica. b)Osnovna naela Zakona o obligacionim odnosima Naela predstavljaju duh i smisao zakona i bilo koji princip da nedostaje u zasnivanju, trajanju i gaenju obligacionih odnosa gubi se smisao i sadrina istih. Naelo savjesnosti i potenja (Bona fides) Naelo jedinstvenog regulisanja za sve uesnike Naelo autonomije volje Naelo ravnopravnosti strana u obligacionom odnosu Naelo zabrane zloupotrebe prava Naelo zabrane stvaranja i iskoriavanja monopolskog poloaja Naelo ekvivalentnosti uzajamnih davanja Naelo zabrane prouzrokovanja tete Naelo dunosti izvrenja obaveze (ugovora) Naelo rjeavanja sporova mirnim putem Naelo dispozitivnog karaktera odredaba Zakona

4. Naelo savjesnosti i potenja (Bona fides)Naelo savjesnosti i potenja ini osnovicu itavog pravnog sistema, s tim to je njegov znaaj najvei u obligacionom pravu. Zakon o obligacionim odnosima u lanu 4 formulie ovo naelo imperativno: U zasnivanju obligacionih odnosa i ostvarivanju prava i obaveza iz tih odnosa strane su dune da se pridravaju naela savjesnosti i potenja. Time je reeno da pravnu zatitu moe traiti samo onaj subjekt koji je postupao u skladu sa ovim naelom. Ovo je naelo koga se stranke moraju pridravati i, kao to se navodi u zakonu, ono se ne moe iskljuiti ili ograniiti. Valtazar Bogii u Optem imovinskom zakoniku u lanu 999 kae: I to nije zabranjeno, moe da ne bude poteno. 4

Created by - I Savjesnost i potenje su bliski, ali ne i istovjetni pojmovi. Zakon o obligacionim odnosima polazi od toga da ne oni ne poklapaju,ve uzajamno dopunjavaju. Savjesnost znai i osjeanje moralne odgovornosti, pa se u svom znaenju poklapa sa pojmom potenja, ali znai i predanost, odnosno marljivost, to pojam potenja nuno ne podrazumijeva. Norma o naelu savjesnosti i potenja ne sadri neko precizno mjerilo o tome kako valja postupati, ne daje pravilo iz kojeg bi se moglo vidjeti ta zapravo u konkretnom sluaju odgovara tome naelu. Zahtjeve koji proizilaze i te norme, stranke treba same da spoznaju u svakoj konkretnoj situaciji. Primjena ovog naela poinje ve u fazi pregovora, nastavlja se u fazi zakljuenja ugovora, tumaenja, ispunjenja, ostvarivanja cilja ugovora, kao i u sluaju neispunjenja ugovora. a)Funkcije naela savjesnosti i potenja Regulativna funkcija koja omoguava da se primjenom ovog naela preciziraju sporedne, tj.dopunske obaveze koje prate osnovnu obavezu. Dopunske obaveze utiu na kvalitet ispunjenja glavne obaveze,na pr.obaveza uvanja stvari,obaveza obavjetavanja i sl. Korigujua ili ograniavajua funkcija se ogleda u spreavanju povjerioca da zloupotrijebi prava i iskoristi prednost svog poloaja Mogunost promjene sadrine ugovora- Stranka je u mogunosti da promijeni sadrinu ugovora, kao i pravnog poloaja, s tim da se ugovor prilagodi promijenjenim okolnostima.

-

5. Naelo jedinstvenog regulisanja za sve uesnikeZakonom o obligacionim odnosima u stavu 1,lana 2, propisano je da strane u obligacionom odnosu mogu biti fizika i pravna lica. U stavu 2 istog lana se navodi da su strane u obligacionim odnosima ravnopravne. Fizika i pravna lica mogu biti strane u obligacionim odnosima, ali u granicama svoje poslovne sposobnosti.

6. Naelo autonomije obligacionih odnosa)

volje

(naelo

slobode

ureenja

U lanu 3, Zakona o obligacionim odnosima se navodi da Strane u obligacionim odnosima su slobodne, u granicama prinudnih propisa i morala drutva, da svoje odnose urede po svojoj volji. Naelo autonomije volje je opte naelo, ali poseban znaaj ima u ugovornom pravu. Ono istovremeno ureuje slobodu ureenja obligacionih odnosa i granice te slobode. Ovo naelo obuhvata slobodu inicijative stranaka u zasnivanju obligacionih odnosa i slobodu ureenja odnosa, u okviru zakonom utvrenih granica.Znai, svako lice je

5

Created by - I slobodno da li e ui u obligacioni odnos, sa kim e da zakljui obligacioni odnos, pod kojim uslovima, sadrinu i sl.

7. Naelo ravnopravnosti strana u obligacionom odnosuU stavu 2,lana 2, Zakona o obligacionim odnosima se navodi Strane u obligacionim odnosima su ravnopravne. Kod ugovora o kupoprodaju, kupac i prodavac su ravnopravni,bez obzira na to ko se u konkretnom sluaju javlja u ulozi kupca ili prodavca,tj. da li je u pitanju fiziko ili pravno lice, preduzee,dravni organ i slino) i nezavisno je od materijalnog i drugog poloaja strana. Ovo naelo proizilazi iz prirode i karaktera obligacija. Reguliu se robnonovcani odnosi u ijoj je osnovi ekvivalentnost uzajamnih davanja, tj. razmjenjuju se robe koje su ekvivalente po svojoj vrijednosti i logino je da su subjekti koji tu robu stavljaju u promet ravnopravni.

8. Naelo zabrane zloupotrebe pravaJedno od naela ZOO jeste i naelo zabrane zloupotrebe prava. Naime, u l.6 ZOO se navodi Zabranjeno je vrenje prava iz obligacionih odnosa protivnu cilju zbog koga je ono zakonom ustanovljeno i priznato. U Optem imovinskom zakoniku, Bogii kae: Ni svojim se pravom sluit ne mo tek drugom na tetu i dosadu. Iz ovog proizilazi da je naelo zabrane zloupotrebe prava tijesno povezano sa naelom savjesnosti i potenja. Po svojoj prirodi naelo bona fides je zapovijest, a naelo zab.zloupotrebe prava zabrana o ijoj primjeni sud vodi rauna po slubenoj dunosti (ex officio). Pod ovim naelom se podrazumijeva da nije dozvoljeno neogranieno vrenje prava iz obligacionih odnosa,ve da ostvarenje prava treba da se kree u okvirima ciljeva koje postavljaju instituti obligacionog prava. Tipian primjer zloupotrebe prava je ikanozno ponaanje titulara koji svoje pravo vri samo da bi odreenom licu nanijelo tetu. Zloupotreba prava takoe postoji u sluaju odsustva srazmjernosti interesa, takoe i kada je odreeno lice steklo neko pravo nelojalnim i neregularnim putem, takoe i kad jedno lice zanemaruje svoje obaveze, a od druge strane trai dosledno ispunjenje.

6

Created by - I -

9. Naelo zabrane stvaranja i iskoriavanja monopolskog poloajaZakon o obligacionim odnosima u lanu 7 navodi da U zasnivanju obligacionih odnosa strane ne mogu ustanovljavati prava i obaveze kojima se za bilo koga stvara ili iskoriava monopolski poloaj. Monopolsko ponaanje je iri pojam koji obuhvata monopolsko sporazumijevanje i monopolsko djelovanje. Pod monopolskim sporazumom se podrazumijevaju sporazumi kojima se uslovi i nain poslovanja usmjeravaju u pravcu spreavanja i naruavanja slobodne konkurencije,ime pojedini subjekti dobijaju povoljniji poloaj u odnosu na druge. Monopolski sporazumi su: sporazum o podjeli trita, sporazum da se roba prodaje samo jednom kupcu i sl. Subjekti ovih sporazuma stiu monopolski poloaj koji im obezbjeuje nesrazmjerno velike materijalne koristi. Monopolski sporazumi vode ka monopolskom djelovanju subjekata koji preuzimajju radnje kojima iskoriavaju monopolski poloaj. Sankcija za stvaranje i iskoriavanje monopolskog poloaja na tritu je nitavost ugovora,a predviene su i krivino-pravne sankcije.

10. Naelo ekvivalentnosti uzajamnih davanjaNaelo ekvivalentnosti uzajamnih davanja proima cjelokupno obligaciono pravo. Primjenjuje se na ugovorno pravo, vai kod naknade tete, neosnovanog obogaenja, sticanja bez osnova. U oblasti ugovora njegova primjena se ograniava na dvostrane ugovore. ZOO u l.8 navodi da U zasnivanju i ispunjenju dvostrano obaveznih ugovora strane se pridravaju naela jednake vrijednosti uzajamnih davanja. Ovo naelo se ne primjenjuje kod dobroinih ugovora, a to su ugovori kod kojih jedna ugovorna strana ne daje naknadu za prestaciju koju prima od druge ugovorne strane. Naelo se ne primjenjuje ni da jednostrane ugovore, kao to su: ugovor o jemstvu, ugovor o poklonu, ali ni na dvostrane kod kojih po prirodi stvari nema ekvivalentnosti.To je sluaj sa tzv.aleatornim ugovorima, kao to su: ugovor o osiguranju, ugovori na sreu i sl. Naelo ekvivalentnosti uzajamnih davanja se titi primjenom pravila o prekomjernom oteenju (laesio enormis), primjenom pravila clausula rebus sic stantibus,primjenom klizne skale i slino. Naruavanje ovog naela za posledicu ima nitavost ugovora.

11. Naelo zabrane prouzrokovanja teteZakon o obligacionim odnosima je meu osnovna naela uvrstio i naelo zabrane prouzrokovanja tete i u lanu 9 navodi Svako je duan da se uzdri od postupaka kojim se moe drugom prouzrokovati teta. Radi se o imperativnoj normi koja se odnosi na sve subjekte i predstavlja vrhunsko etiko pravilo. 7

Created by - I -

12. Naelo dunosti izvrenja obaveze (ugovora)Zakon o obligacionim odnosima u lanu 10 navodi Strane u obligacionom odnosu dune su da izvre svoju obavezu i odgovorne su za njeno ispunjenje. Obaveza se moe ugasiti samo saglasnou volja strana u obligacionom odnosu ili na osnovu zakona. Dunik je u duan da izvri obavezu, bez obzira na njen izvor (ugovor, prouzrokovanje tete i sl.) i takoe je duan da je izvri na onaj nain na koji je ureeno, tj. treba da ispotuje dogovoreno mjesto i vrijeme, kao i da stvar koja je predmet ugovora bude ugovorenog kvaliteta i kvantiteta.

13. Naelo rjeavanja sporova mirnim putemOvim naelom, koje je objanjeno u lanu 12 Zakona o obligacionim odnosima se izraava namjera zakonodavca da se sporovi iz obligacionopravnih odnosa reavaju vansudski. Naime Strane u obligacionom odnosu nastojae da sporove reavaju usaglaavanjem, posredovanjem ili na drugi miran nain. U sluaju angaovanja suda trajno se naruavaju nastali odnosi izmeu strana, a oni se teko ponovo grade. Takoe, reavanjem sporova posredstvom suda se zamrzava imovina, gubi se novac, kao i mogunost zarade. Ovo naelo ima savjetodavni karakter, tj. predstavlja preporuku uesnicima obligacionog odnosa da sporove reavaju mirno i vansudski.

14. Naelo dispozitivnog karaktera odredaba ZakonaStrane mogu svoj obligacioni odnos urediti drukije nego to je ureeno Zakonom o obligacionim odnosima, ako iz pojedine odredbe zakona ili iz njenog smisla ne proizilazi neto drugo. Odredbe ZOO su dispozitivnog ili dopunjujueg karaktera. Stranke mogu da ureuju svoje odnose po svojoj volji, naravno u skladu sa javnim poretkom,prinudnim propisima i dobrim obiajima. Na zakon uglavnom sadri norme dispozitivnog karaktera, u oko 90% sluajeva, dok je mali procenat imperativnih normi.

8

Created by - I -

15.Sudska praksaPrema vaeim pravnim propisima sudovi nijesu ovlaeni da stvaraju pravo,nego da ga primjenjuju. Meutim, prije donoenja Zakona o obligacionim odnosima nije bilo pozitivnim propisa o najveem dijelu pravnih odnosa iz ove materije, uloga Saveznog suda Jugoslavije je bila od velikog znaaja. Nijesu samo tumaili obligaciono pravo, nego su utvrivali i njegova pravila za pojedine vrste odnosa. Poslije donoenja ZOO, uloga sudova je umanjena, ali nije sasvim nestala. Danas su sluajevi iz sudske prakse od velikog znaaja pri reavanju sporova nastalih u obligacionim odnosima.

16. Sistem obligacionog pravaPojedina pravila obligacionog prava imaju iri ili ui znaaj,tj.ine opte principe ili pojedinana pravila. Ona se u zakonskim tekstovima rasporeuju po izvjesnom redosledu i grupiu u opti ili posebni dio. Obligaciono pravo se dijeli na dva dijela: opti i posebni dio. U optem dijelu se izuavaju ona pravna pravila koja imaju opti karakter i koji vae za obligacione odnose u cjelosti, dok se u posebnom dijelu izlau pojedini instituti obligacionog prava i njima svojstvena pravila. Cjelokupna materija opteg dijela obligacionog prava rasporeena je u osam djelova. Prvi dio je posveen obligaciji i obligacionim odnosima. U drugom dijelu se govori u ugovoru kao izvoru obligacionih odnosa. Zatim o prouzrokovanju tete kao izvoru obligacionih odnosa. etvrti dio obuhvata:neosnovano obogaenje, nezvano vrenje tuih poslova i jednostrane izjave volje. Peti dio se tie dejstva obligacionih odnosa, esti se tie gaenja obligacionih odnosa, sedmi na sloene obligacije sa vie subjekata, a poslednji, osmi na zamjenu subjekata u obligacionom odnosu,ustupanje potraivanja, preuzimanju duga i asignaciju.

9

Created by - I -

I DIO -OBLIGACIJA I OBLIGACIONI ODNOS17.Osnovne karakteristike obligacija i obligacionih odnosaObligaciono pravo izuava obligacione odnose, koji se skraeno nazivaju obligacije. Obligaciono pravo se jo naziva: trabeno pravo- trabina, dugovinsko pravo, obavezno pravo. Svi ovi izrazi imaju istovjetno znaenje, ali se ipak najee upotrebljava izraz obligaciono pravo-obligacija, kao o obavezno pravo-obaveza, jer ona najpotpunije izraavaju sutinu pravnih odnosa kojih se tiu. Namee se pitanje da li ovi izrazi mogu pojmovno biti zamjena jedan drugome, a odgovor treba traiti u sklopu jezikog i pojmovnog znaenja rijei obligacija. a)Jeziko znaenje rijei obligacija Rije obligacija ima porijeklo u latinskom izrazu- obligatio. Potie od glagola obligoare,ije je znaenje viestruko:privezati, zavezati, obavezati obeanjem. Pod vezivanjem se ne podrazumijeva fiziki in vezivanja,ve stanje vezanosti koje je iz njega proizalo,tj. pravnu vezanost (vinculum iuris). U pravnikom govoru se ova rije prevodi kao zalaganje vlastite linosti, radi osiguranja svog obeanja da se neto uini ili ne uini. Kasnije dolazi do promjene smisla rijei obligatio, jer e ona podrazumijevati stvaranje svake utuive obaveze i svaku nastalu pravnu obaveznost. Rije obligacija ima jo dva, sporedna znaenja. Njome se naziva hartija od vrijednosti i pismena isprava kojom se svjedoi postojanje duga. Meutim, danas se u ovom smislu rijetko koristi. Pojmovno znaenje rijei obligacija

18. Pojmovno znaenje rijei obligacijaa)Obligacija, trabina i dug Pod obligacijom se podrazumijeva pravni odnos izmeu najmanje dva lica,koji jedno od njih ovlauje da zahtijeva od drugog da neto uini ili ne uini. Obligacija se takoe moe definisati i kao pravni odnos koji obavezuje jedno lice da drugome neto uini ili ne uini. Za lice koje je ovlaeno da zahtijeva odreeno injenje, neinjenje ili uzdravanje od injenja obligacija znai trabinu ili potraivanje, a za lice od kog se to zahtijeva obligacija znai dug. Obligacija, trabina i dug su korelativni pojmovi koji su neodvojivi jedan od drugog.im postoji trabina jednog lica, javlja se dug drugog lica. Znai da trabina i dug nastaju istovremeno. Meutim, od ovog pravila postoji izuzetak. Naime, ima obligacija kod kojih

10

Created by - I je najprije nastao dug, a zatim trabina. To su obligacije koje uzrokuje jednostrana izjava volje. b)Pojam trabine Rije trabina, tj. rije potraivanje u obinom govoru oznaava traenje da se neto uini. U pravnom smislu rije trabina da onaj ko neto trai ima i pravo na traeno. Trabina je apstraktan i tipian obligacionopravni pojam, koji podrazumijeva utuivo pravo na inidbu ili zahtjev. Ona je posledica odreene injenice koja stvara obligacioni odnos. Meutim, trabina ne obuhvata cijeli odnos, ve samo pravo uesnika da zahtijeva izvjesnu inidbu od drugoga. c)inidba kao predmet trabine Trabina je pravo da se od drugoga trai odreeno ponaanje. To ponaanje predstavlja predmet trabine, isto kao to je stvar predmet prava svojine. Predmet trabine se naziva inidba ili prestacija, a ne stvar!!! Predmet trabine treba razlikovati od sadrine trabine, koju ini ovlaenje da se od druge strane zahtijeva odreeno ponaanje. Predmet je, dakle, ono na ta je usmjerena sadrina trabine. U pravnom smislu rijei inidba ne podrazumijeva samo radnju kao pozitivan in, ve i neradnju. Drugim rijeima, inidba se moe sastojati u injenju (facere), neinjenju (non facere) . Takoe, inidba ponekad podrazumijeva radnju, ali ne i rezultat radnje. Na pr. Ljekar je duan da lijei, ali ne i da izlijei, dok je kroja obavezan da saije odijelo. d)Korist povjerioeva od inidbe Povjerioeva korist od inidbe je veinom imovinske prirode, jer svoju cijenu u ekonomskoj razmjeni imaju, ne samo stvari i njihova upotreba, ve i usluge i proizvodi duhovnog rada. Smatralo se da prema duniku koji ne ispuni neimovinsku obavezu nije se mogla primijeniti pravna sankcija. Meutim, u rimskom pravu je obezbijeena zatita i neimovinskih interesa. U italijanskom graanskom zakoniku se navodi da: inidba koja predstavlja predmet obaveze mora biti podobna ekonomskoj procjeni i mora zadovoljiti neki povjerioev interes, makar i neimovinski. Svako ponaanje nekog lica nije podobno da bude predmet trabine, zato to je rije o odreenim sferama koja nijesu podesna za pravnu zatitu. Tu spada lina intima ovjeka,a tu spadaju: ljubav, prijeteljstvo,vjeroispovijest i sl. Svaki drugi interes, koji je drutveno opravdan, moe se zadovoljiti kroz predmet trabine.

11

Created by - I -

19.Pravne osobine (karakteristike) obligacijaObligacija je: - pravni odnos - odnos izmeu tano odreenih lica - odnos relativnog karaktera - odnos sa odreenom sadrinom i - odnos imovinskog karaktera a) Obligacija je pravni odnos Obligacija je pravni odnos u tom smislu to jednom nastala obligacija obavezuje strane u obligacionom odnosu koje su dune da se ponaaju u skladu sa preuzetim obavezama, u suprotnom, ovlaena strana se moe obratiti sudu i traiti sudsku zatitu. Obligacija je pravni odnos, i to posebna vrsta imovinsko-pravnih odnosa,tzv. obligacioni odnos. Obligacija predstavlja jedinstvo potraivanja i obaveze, tj. pravnu vezu izmedju povjerioca i dunika, unutar koje povjerilac ima pravo da zahtjeva od dunika odredjeno davanje, injenje ili neinjenje, a dunik je duan da traeno izvri. Ova karakteristika vai za sve obligacije bez obzira na njihov izvor i pretpostavlja mogunost njenog prinudnog ostvarenja. Obligacije karatkerie mogunost prinudnog izvrenja s tim to neposredna sankcija koja prati povredu prava iz obligacija ima imovinsko pravni karakter (naknada tete, povraaj u predjanje stanje). Izuzetak od ovog pravila su naturalne obligacije. To su obligacije kod kojiih, u sluaju neizvrenja, ne moe doi do prinudnog izvrenja. (Zastarjele obligacije, obligacije nastale iz igara na sreu...)

b) Obligacija je odnos izmedju tano odredjenih lica Obligacioni odnos je odnos koji se zasniva izmedju tano odredjenih lica koja mogu imati jedan od dva pravna poloaja ili uloge: ulogu povjerioca i ulogu dunika. U obligacionom odnosu moe postojati vie subjekata, ali uvijek sa odredjenim pravnim poloajem kao povjerioci ili kao dunici. Subjekti u pravnom odnosu mogu biti fizika i pravna lica i bez obzira na broj subjekata na jednoj ili na drugoj strani (u sluaju sloenih obligacija sa vie subjekata) povjerilac ima pravo da zahtijeva izvrenje samo predviene prestacije, a dunik je duan da izvri traeno. c) Obligacija je odnos relativnog karaktera Obligacioni odnos je odnos izmedju tano odredjenih lica, sa tano odredjenom sadrinom i u principu se ne tie treih lica. Za sve ostale obligacija je tudja stvar (za razliku stvarnopravni odnosi djeluju erga omnes). Obligacioni odnos je po pravilu bez pravnog uinka u odnosu na trea lica. Kupac ne moe ni od kog drugog da trai predaju stvari, niti prodavac moe od nekog drugog traiti isplatu kupovne cijene.

12

Created by - I Meutim, od ovog pravila postoje izuzeci: - ukoliko se obligaciono pravo moe upisati u javne tj. zemljine knjige ono djeluje prema svim treim licima (ugovor o zakupu nepokretnosti moe se upisati u zemljine knjige iz ega proizilazi pravo zakupca da svoje pravo istakne protiv svih treih lica). - ugovor u korist treeg lica je ugovor kod kog se jedan ugovornik obavezuje prema saugovarau da e izvriti odredjenu prestaciju u korist treeg lica, ime to tree lice stie pravo da zahtjeva ispunjenje prestacije. d) Obligacija ima odredjenu sadrinu Sadrina obligacije je ovlaenje jednog uesnika da se od druge strane zahtjeva odredjeno ponaanje, tj. ono to predstavlja predmet trabine. Sadrinu obligacionog odnosa ine pravo povjerioca da zahtjeva od dunika odredjenu prestaciju, sa jedne strane, i obaveza dunika da prestaciju ispuni u svemu kako na glasi, sa druge strane. Predmet obligacionog odnosa je odredjeno davanje, injenje ili neinjenje tj. predmet je ono na ta se obligacija odnosi, a ne stvar (davanje, injenje, neinjenje). e) Obligacija je odnos imovinskog karaktera Obligacioni odnos je pravni odnos tj. imovinsko-pravni odnos. Iz ovog proizilazi da obligacije karakterie mogunost prinudnog izvrenja. Sankcija za povredu prava iz obligacija su imovinsko-pravne prirode, a osnovne su naknada tete i naturalna ili novana restitucija. U sutini, ona predstavlja odredjenu imovinsku vrijednost. Imovinski interes subjekata u obligacionom odnosu najee se moe izraziti u novcu. Stvari su neposredni predmeti inidbe, a posredni su trabine.

20.Obligacioni odnosObligacioni odnos ima dva znaenja: ue i ire. U uem znaenju ona podrazumijeva trabinu,odnosno dug, a u irem znaenju ukupan pravni odnos izmeu povjerioca i dunika iz kojeg se tek izvode pojedinane trabine. Umjesto obligacija u irem smislu, ispravnije je govoriti o obligacionom odnosu. a)Razlike izmeu obligacija i obligacionog odnosa Pojmovi obligacija i obligacioni odnos su slini, ali nijesu podurni. Svaka obligacija ini sastojak obligacionog odnosa. Obligacija se tie uvijek iskljuivo jedne inidbe, odnosno trabine, dok se obligacioni odnos tie izuzetno jedno inidbe, odnosno trabine. Po pravilu obligacioni odnos sadri vie trabina, tj. obligacija. Izmeu obligacije u smislu trabine i obligacionog odnosa postoje i razlike koje se tiu njihovog nastanka i svretka. Naime,trabina ne nastaje uvijek kad i obligacioni odnos, nego, u nekim sluajevina, u nekom docnijem trenutku. Postoji i mogunost da nastane i

13

Created by - I kad je obligacioni odnos ve okonan, na pr.zahtjev za povraaj stvari date u zakup ili na poslugu. Uzroci gaenja takoe nijesu istovjetni. Trabina se gasi: ispunjenjem, oprostajem duga, novacijom, zastarjelou, usled naknadne nemogunosti ispunjenja, dok se obligacioni odnos gasi: istekom vremena, odustankom od ugovora, otkazom ili ispunjenjem svih potraivanja. Deava se da trabina nadivi obligacioni odnos, na pr. Pravo da se trai isplata neisplaene zakupnine, poto je odnos zakupa okonan. b)Sadrina obligacionog odnosa Obligacija je zbirni pojam, jer obuhvata i trabinu i dug, ali ne cio obligacioni odnos. Obligacioni odnos je sloen pravni odnos koji se sastoji od: 1. jedne ili vie obligacija 2. tzv.sporednih prava 3. obaveze uzajamne obzirnosti 4. prava preobraavanja 5. prava na prigovore 1.Jedna ili vie obligacija Svaka obligacija se tie jedne inidbe. Uesnici obligacionog odnosa imaju obostrane i uzajamne obaveze na neku inidbu. Te obaveze mogu biti dvojake: primarne i sekundarne. Primarne obaveze su obaveze sa kojima nastaje i sam obligacioni odnos i koje odreuju njegov tip (Obaveza prodavca da preda stvar-kupca da plati cijenu). Sekundarne obaveze su obaveze koje nastaju ukoliko budu prekrene primarne obaveze (obaveza naknade tete izazvana zakanjenjem ili neispunjenjem obaveze). 2. Sporedna prava Sporedna prava su prava koja slue obezbjeenju trabine i koja traju dok se trabina ne podmiri. 3. Obaveze uzajamne obzirnosti Ove se obaveze temelje na zakonskoj normi koja od strana u obligacionom odnosu zahtjeva da se pri zasnivanju tih odnosa i pri ostvarivanju prava i obaveza iz njih pridravanju naela savjesnosti i potenja. Sadrina tih obaveza nije veinom ni odredjena u trenutku postanka obligacionog odnosa nego zavisi od daljeg toka stvari. Kae se jednostavno da su subjekti obligacionog odnosa duni da se jedan prema drugome odnose onako kako je u datoj situaciji potrebno, da ne bi bio osujeen cilj duga, da bi se predupredila teta i olakalo ispunjenje.Kad obaveze nisu unapred odredjene nije ni mogue zahtijevati njihovo ispunjenje. Tek skrivljeno krenje neke od njih tvori pravo na naknadu tete koje je samostalno utuivo.

14

Created by - I 4. Prava preobraavanja Prava preobraavanje se sastoje iz ovlaenja uesnika da svojom jednostranom voljom izazovu eljeno pravo dejstvo. Nekima od njih se moe okonati obligacioni odnos pravo prebijanja, pobijanja... Nekima od tih ovlaenja se moe zasnovati obligacioni odnos npr. ponudjeni moe prihvatiti ponudu i time dovesti do nastanka ugovora. Nekim preobraajnim pravima se moe preinaiti sadrina obligacionog odnosa. Takvo je pravo izbora izmeu vie alternativnih obaveza i pravo da se odustane od ugovora i trai naknada tete,umjesto prvobitno dugovane inidbe. Ima i onih prava kojima se okonava obligacioni odnos, a njih ppravni pisci nazivaju negativna prava 5. Pravo na prigovor Pravo na prigovor je upereno protiv zahtjeva druge strane i slino je negativnim pravima. Njegova je svrha da se taj zahtjev odbije zato to posle postojanje trabine negira, ili da se makar odloi njeno ispunjenje, npr. prigovor zastarjelosti, prekluzije, neispunjenog ugovora i prigovor prethodne tube.

21. Elementi obligaciono-pravnog odnosaObligacioni odnos je odnos izmedju odredjenih lica (dunika i povjerioca) u kom povjerilac ima pravo da od dunika zahtijeva odredjeno davanje, injenje ili neinjenje (uzdravanje) od neeg to dunik inae ima pravo da ini, a dunik ima obavezu da zahtijevano ispuni. Elementi obligaciono-pravnog odnosa su: - subjekti obligacionog odnosa - sadrina obligacije i - predmet obligacije. a)Subjekti obligacionog odnosa Obligacioni odnos ima svoje subjekte ili nosioce. To su ona fizika i pravna lica koja u njemu stoje jedno naspram drugog. Obligacioni odnos postoji izmeu tano odreenih lica. Njih je najmanje dva, ali ih moe biti i vie,s tim to oni mogu imati samo jedno, od dva mogua poloaja-ili poloaj povjerioca ili poloaj dunika. Dunik je ono lice koje je obavezno na odreeno ponaanje, na injenje ili neinjenje, a povjerilac je lice koje od dunika ima pravo da zahtijeva da ispuni obavezu. Subjekti obligacionog odnosa imaju strogo podijeljene uloge. Dunikova uloga je pasivna, a povjerioeva aktivna. Naravno, pod ovim se ne podrazumijeva fiziko ponaanje, ve u tome ko ima pravo da zahtijeva odreenu inidbu. Poto dunik svoj obligacioni odnos doivljava kao teret, rtvu, obavezu, a povjerilac kao privilegiju, ne moe se rei da su strane ravnopravne. Ipak, obligacioni odnosi u koje ljudi stupaju svojom voljom stvaraju odreena prava i obaveze za obje strane. Njihove strane imaju jedan prema drugome istovremeno poloaj dunika i povjerioca. 15

Created by - I -

b) Sadrina obligacije (pravo povjerioca i obaveza dunika): U obligacionom odnosu povjerilac i dunik stoje jedan naspram drugog,tj. Povjerilac ima potraivanje odreene sadrine, a dunik odgovarajuu obavezu. Obligacija je pravni odnos izmeu dva lica,od kojih jedno-povjerilac ima pravo od drugog- dunika da zahtijeva odreeno davanje, injenje, neinjenje, a dunik ima obavezu da ispuni traeno. Sadrina obligacije se jo naziva: prestacija, inidba, obligaciona radnja. U pravnom smislu rijei inidba ne podrazumijeva samo radnju kao pozitivan in, ve i neradnju. Drugim rijeima, inidba se moe sastojati u injenju (facere), neinjenju (non facere) . Takoe, inidba ponekad podrazumijeva radnju, ali ne i rezultat radnje. Na pr. Ljekar je duan da lijei, ali ne i da izlijei, dok je kroja obavezan da saije odijelo. c) Predmet obligacije: Predmet obligacije je ono na ta je obligacija usmerena, tj. na ta su usmerena prava i obaveze subjekata obligacinog odnosa. Predmet obligacije je odredjeno davanje, injenje ili neinjenje ili uzdravanje od neega to dunik inae ima pravo da ini (dare, facere, non facere). Pod aktom dare podrazumijeva se predaja stvari od strane dunika ine se na povjerioca prenosi pravo svojine ili neko drugo pravo. injenje (facere) obuhvata svaku drugu pozitivnu radnju. Predmet obligacije moe biti i neinjenje, tj. uzdravanje od neeg to je inae doputeno initi i to dunik inae ima pravo da ini (ne moe se dunik obavezati da nee uiniti krivino djelo). Predmet obligacije mora da ima odredjena svojstva od ijeg postojanja zavisi i punovanost obligacije. Mora biti mogu, doputen i odredjen (ili bar odrediv). U suprotnom obligacija je nitava. Predmet obligacije mora biti mogu, tj. predmet obligacije moe biti samo ono to je mogue ispuniti. Nema obligacije ukoliko je njen predmet objektivno nemogu, tj. ukoliko niko, a ne samo odredjeni dunik, nije u mogunosti da ispuni obavezu. Subjektivna nemogunost postoji u sluaju kada obligaciju nije u mogunosti da ispuni odredjeni dunik a obaveza je inae takva da je druga lica mogu ispuniti. Ukoliko je predmet obligacije objektivno nemogu smatra se da obligacija nije ni nastala, a ukoliko je u pitanju subjektivna nemogunost a obligacija je nastala, a ukoliko dunik ne ispuni obavezu duan je da poveriocu nadoknadi tetu. U sluaju poetne nemogunosti ispunjenja smatra se da obligacija nije ni nastala. Naknadna nemogunost znai da je predmet obligacije u momentu njenog nastanka bio mogu, ali su nastupile okolnosti koje su ga kasnije uinile nemoguim za ispunjenje. U ovom sluaju obligacija je punovano nastala, a kakve e biti posledice naknadne nemogunosti zavisi od toga da li je nemogunost posledica krivice dunika ili nije. Pravilo je da je dunik obavezan da povjeriocu nadoknadi tetu ukoliko je nemogunost ispunjenja posledica njegove krivice. Dakle, obligacija ne moe punovano nastati

16

Created by - I ukoliko je njen predmet objektivno i pravno nemogu, i ukoliko je nemogunost poetna (inicijalno). Predmet obligacija treba da je doputen. On je nedopten ako je protivan prinudnim propisima, javnom poretku i dobrim obiajima. Nedoputenost predmeta obligacija proizilazi ili iz prirode pojedinih vrsta stvari li iz prirode pojedinih radnji. U prvom sluaju predmet obligacija su stvari koje su po svojoj prirodi takve da ih zakonodavac potpuno iskljuuje iz prometa. (tzv. res extra comercium) kao to su npr. javna dobra (putevi, mostovi, trgovi), stvari u ogranienom prometu (promet ljekova, opojnih droga, eksploziva) i stvari iji je promet zabranjen (npr. lani novac). to se tie zabranjenih radnji to su radnje koje su zabranjene krivinim zakonodavstvom (dunik se ne moe obavezati da izvri neko krivino djelo). Zabranjeni su i monopolski sporazumi, ili sporazumi kojim se odredjuje dui ili krai rok zastarjelosti od onog propisanog zakonom. Predmet obligacija mora biti odredjen ili bar odrediv. Obligacije je nitava ukoliko njen predmet nije odredjen ili bar odrediv. Predmet mora biti odredjen, jer dunik mora da zna ta je predmet njegove obaveze. Ukoliko je predmet obaveze odredjen u momentu nastanka obligacije postoji obligatio certa. Predmet obligacije je odrediv ukoliko su dati podaci na osnovu kojih se moe odrediti ta je predmet obligacije ili ukoliko je ostavljeno treem licu da odredi predmet obligacije (obligatio incerta). Dakle, stepen odredenosti predmeta obligacije moe biti razliit. On moe biti detaljno i precizno odredjen i u tom sluaju govorimo o individualno odredjenim obligacijama. On moe biti odrediv ako postoji dovoljno elemenata za njegovo odredjivanje, to je sluaj sa najveim brojem generikih obligacija. Ukoliko je predmet obligacije po rodu odredjena stvar predmet obligacije je dovoljno odreen ukoliko je oznaena vrsta stvari, a nije neophodno odrediti njen kvalitet jer se u tom sluaju primjenjuje pravilo po kome je dunik duan da preda stvar srednjeg kvaliteta. Ni koliina ne mora biti strogo odredjena ve je dovoljno da bude odrediva, tj da se prema okolnostima konkretnog sluaja moe utvrditi.

22.Povezanost sastojaka obligacionog odnosaPrava i obaveze to ine sastojke obligacionog odnosa nijesu nezavisni jedni od drugih, nego su smisleno povezani. Njihova povezanost se temelji na posebnoj koristi koju uesnici pribavljaju kroz obligacioni odnos.Stoga se kae da je obligacioni odnos kompleks razumnih tvorevina, tj.osmiljeni sklop. Kao takva tvorevina, obligacioni odnos je u stanju da nadivi svoje pojedinane sastojke i da sauva svoj identitet i u sluaju kada neki od tih sastojaka pretrpe promjenu. Na pr. kad pojedine obaveze budu izgaene ispunjenjem , kada se promijene subjekti u odnosu... Uprkos svim tim promjenama, smislena povezanost obligacionog odnosa ostaje ouvana.

17

Created by - I -

ZATITA OBLIGACIONIH ODNOSA 23.Dug i odgovornostObligacioni odnos ovlauje jedno lice da zahtijeva od drugog izvjesnu inidbu. Mimo volje obveznika inidbu je nemogue pribaviti. Stoga se nametnulo pitanje kojim pravnim sredstvima treba uticati na dunika da obavezu ispuni. Sankcija kojom se titi obligacioni odnos jeste isto imovinska, ona ne upire u dunikovu linost,ve u njegovu imovinu. Potraivanje koje ima povjerilac ne sastoji se iz prava vlasti nad linou dunikovom, jer bi takvo pravo protivrjeilo ravnopravnosti strana u obligacionom odnosu. Trabina je subjektivno pravo i iz tog razloga se ne moe prepustiti volji dunikovoj. ZOO kazuje to izriito: Strane u obligacionom odnosu dune su da izvre svoju obavezu i odgovorne su za njeno ispunjene. Ako dunik ne ispuni svoju obavezu,pravni poredak nudi povjeriocu odreena sredstva prinude. Najvanija meu njima su: tuba za ispunjenje obaveze i zahtjev za prinudno izvrenje da dunikovoj imovini. Tubom za ispunjenje tuilac moe zahtijevati ono to mu dunik primarno duguje, a ako to nije mogue, on moe traiti naknadu tete. Sem prinude dravnih organa, tuilac moe prinuditi dunika i vlastitim radnjama,na pr.prebijanjem svoje trabine za njegovu.

24. Naturalne obligacije (Neutuive trabine)Jedno od obiljeja trabine jeste mogunost utuenja i prinudnog izvrenja, meutim postoje i trabine kojima nedostaje osobina utuivosti i koje se ne mogu neposredno iznuditi. Neutuive trabine se nazivaju obino prirodne ili naturalne obligacije. Ovaj naziv potie iz rimskog prava. Obligatio tantum naturalis su nastajale najprije iz ugovora koje su sklapali robovi. Ti ugovori u graanskom pravu nijesu proizvodili nikakvo dejstvo, ali u interesu trgovine stvarale su se naturalne obligacije. Kasnije se ovaj pojam primjenjivao na ugovore koje sklopi lice mlae od 25 godina, bez uea svog staratelja. Termin priroden obaveze koji se upotrebljava kao sinonim za neutuive trabine, treba izbjegavati, jer bi se mogao stei utisak da su utuive trabine isto to i neprirodne. Adekvatniji pojmovi su: nepotpune ili nesavrene obligacije. Dananji pravni sistemi poznaju tri osnovne vrste neutuivih trabina, a to su: - zastarjele trabine - trabine iz ugovora na sreu ili opklada - Trabine iz ugovora koji nijesu sklopljeni u odreenoj formi. Od neutuivih trabina treba razlikovati nesamostalne obaveze koje su pretpostavka eventualnog potraivanja naknade tete. Na pr. Kupac ne moe od prodavca zahtijevati da uva stvar prije prodaje ili da je blagovremeno poalje, ali ako to prodavac ne uradi,kupac moe zahtijevati naknadu tete.

18

Created by - I -

25.Odnos obligacionih i stvarnih pravaObligaciono pravo obuhvata onu vrstu odnosa koji se nazivaju obligacionim odnosima ili obligacijama. To su graanskopravni odnosi izmeu odreenih lica koja su jedno drugom obavezna na odreeno ponaanje,to e rei da je obligacino pravo dio jedne ire cjeline pravnog poretka, a to je graansko pravo. Obligaciono pravo je preteno pravo roba i usluga i za razliku od stvarnog i naslednog prava bavi se steenim vrijednostima,tj. ve stvorenim pravnim stanjima i njihovom zatitom.Putem obligacionih prava vri se promet stvarnih prava,omoguuje se prelaz sa jednog pravnog subjekta na drugog. Izmeu obligacionog i stvarnog prava slinosti, ali i znaajne razlike. a)Razlike izmeu obligacionih i stvarnih prava Razlike u ekonomskom smislu

Sa ekonomskog stanovita obligacija predstavlja odnos pomou kojeg se vri pomjeranje imovinskih dobara iz oblasti proizvodnje u oblast prometa, a preko njega u oblast potronje. Moe se obaviti i prenos dobara iz oblasti proizvodnje jednog lica direktno u oblast proizvodnje drugog lica, zaobilazei oblast prometa.Takav je sluaj sa naknadom tete. Stvarna prava imaju drugaiju ulogu. Kod prava svojine je ekonomska sutina u prisvajanju,dok obligacije predstavljaju nain prometa ve prisvojenih vrijednosti. Razlike prema predmetu

Stvarna prava imaju za predmet odredjenu stvar, a obligaciona odredjenu dunikovu radnju. Trabeno pravo se nikad ne odnosi na stvar nego na ponaanje dunikovo koje se moe ticati i stvari. Trabina je pravo prema licu, dok je stvarno pravo pravo na stvar. Stvarno pravo omoguuje svome nosiocu da neposredno, tj. bez posredstva drugih koristi stvar koja je njegov predmet. Nasuprot tome, obligaciono pravo svodi se iskljuivo na odreenu linu vezu izmeu povjerioca i dunika: poverilac je samo ovlaen da zahtjeva od dunika neko ponaanje. Na primjer: stvar radi koje je stupio u obligacioni odnos ostaje i dalje u svojini dunikovoj, nije predmet poverioevog prava raspolaganja. Poverilac jedino ima pravo da zahtjeva predaju stvari; on nju ne moe sam uzeti, bez dunikovog pristanka. Razlika izmeu stvarnih i obligacionih prava prema predmetu ogleda se jo i u tome to stvarna prava imaju uvjek za predmet konkretnu, individualizovanu stvar. Meutim, kad se obaveza dunikova u obligacionom odnosu sastoji u davanju neke stvari, to moe biti ne samo individualno odreena, odnosno individualizovana, ve i stvar odreena po rodu.

19

Created by - I -

-

Razlika prema dejstvu

Obligaciono pravo vai samo naspram odredjenih lica, tj. onih koji imaju status dunika. Zato je njegovo dejstvo relativno. Stvarna prava djeluju prema svakome tj. prema individualno neodredjenom krugu lica. Stoga su ona apsolutna prava. Usled toga to stvarna prava imaju apsolutni karatker, svojstvena im je jo jedna osobina koju obligacije nemaju. Rije je o pravu sledovanja i pravu prvenstva (vlasnik stvari ima pravo da zahtijeva predaju od svakog kod koga se ona nadje, i to prije svih drugih lica koja bi imala neku pravnu pretenziju). Obligaciono pravo ne sledi stvar zato to se na nju i ne odnosi, nego na ponaanje dunikovo koje moe biti u vezi sa stvari. Ono slijedi dunika. b)Slinosti izmeu obligacionih i stvarnih prava Izmeu obligacionog i stvarnog prava slinosti, ali i znaajne razlike. Slinosti se ogledaju u relativiziranju stvarnih prava,kao i apsolutiziranju obligacionih prava. Relativiziranje stvarnih prava- Stvarna prava nemaju uvek apsolutni karakter, ne djeluju prema svima. npr. pravo svojine na pokretnu stvar se pod odredjenim uslovima ne moe pribaviti od lica koje nije njen vlasnik. Kad pravi vlasnik sazna da je njegova stvar dola u ruke treeg lica, nezavisno od njegove volje, on nema pravnu mogunost da je povrati od njega. Zahtjev sigurnosti pravnog prometa nametnuo je potrebu da se zatiti savjesni kupac stvari, pa i na tetu vlasnikovu. Apsolutiziranje obligacionih prava Mnogo su ei sluajevi u kojima se obligaciona prava apsolutiziraju, tj. pokazuju tendenciju da se po svom dejstvu izjednae sa stvarnim. Tako npr. ZOO propisuje da zakupodavac moe radi naplate svojih potraivanja od zakupca, zahtijevati neposredno od podzakupca isplatu iznosa koje ovaj duguje zakupcu na osnovu podzakupa. Povjerilac je, dakle, ovlaen da zahtijeva isplatu i od dunikovog dunika. Sem toga, ako zakupodavac stvar datu u zakup proda nekom treem, ugovor o zakupu vai i za kupca, te on ne moe traiti od zakupca da mu preda stvar pre proteka vremena za koje je zakup dogovoren. U duhu tradicionalnih pravila, bilo bi normalno oekivati da ugovor o zakupu djeluje samo izmeu ugovornika: zakupodavca i zakupca, te da pribavilac zakupljene stvari ne bi trebalo da bude sputan tim ugovorom. Zakonodavac, meutim, propisuje suprotno pravno pravilo, pruajui tako apsolutnu zatitu jednom inae obligacionom odnosu. Sem toga, trabena prava mogu zadobiti apsolutno dejstvo i upisom u zemljine knjige (rije je od pravima koja se tiu nepokretnosti, kao to su pravo zakupa, otkupa i pravo pree kupovine). Kad se upiu vae prema svakom kasnijem pribaviocu stvari, a dok se ne upiu u zemljine knjige ona vae samo prema odreenom duniku (vlasniku stvari).

20

Created by - I -

PODJELA OBLIGACIJAPodjela obligacija s obzirom na predmet: - Pozitivne i negativne obligacije - Novane i nenovane - Individualne i generike - Obligacije cilja ili rezultata i sredstva Podjela obligacija s obzirom na duinnu trajanja: - Trenutne i trajne Podjela obligacija s obzirom na linost: - Line i neline Podjela obligacija s obzirom na stepen zavisnosti: - Zavisne (akcesorne) i nezavisne Podjela obligacija s obzirom na sloenost: - Proste i sloene Sloene obligacije mogu biti: - sloene sa vie subjekata i sloene sa vie predmeta

26. Pozitivne i negativne obligacijeDunik je najee obavezan da izvri neku radnju za povjerioca, da mu neto da (dare) ili uini (facere).U tom sluaju se kae da je obaveza pozitivna. Radnja moe biti fizika (na pr.predaja stvari) ili pravna ( na pr.izjava volje). Obaveza se moe sastojati u pasivnom ponaanju dunikovom,tj. u uzdravanju od neega to mu je inae doputeno da ini. Takve obaveze se nazivaju negativne obligacije. U sluaju da neko obea nekome da e propustiti neto to inae ne bi smio initi (na pr.da nee nanijeti tetu) onda iz takvog obeanja ne nastaje obaveza. Negativne obligacije imaju ponekad i sekundaran karakter,tj.predstavljaju dopunu glavne obaveze dunikove, koja je po svojoj prirodi pozitivna. Takva je obaveza zakupodavca da ne ometa zakupca u korienju stvari. U negativne obligacije spada i klauzula konkurencije koju poslodavci unose u ugovore. Na taj nain se obavezuje lice da e se u uzdravati od sklapanja ugovora sa nekom konkurentnom firmom. Izmeu pozitivnih i negativnih obligacija postoji znaajna razlika. Proputet radnje mogu se naknadno preduzeti i uinjeni propust ispraviti. Kod negativnih to nije sluaj. Neispunjenje obaveze uzdravanja u pravo vrijeme moe potpuno osujetiti cilj potraivanja.

21

Created by - I -

27.Novane i nenovane obligacijeNovane obligacije su one obligacije koje imaju za predmet predaju sume novca koji je u opticaju. Nenovane se sastoje u predaji neke stvari, u nekom injenju ili uzdravanju od injenja. I kod nenovanih obligacija predmet ima odreenu imovinsku vrijednost, ali ona nije neposredno izraena novanim jedinicama. Obino se ove obaveze (novane) svrstavaju u generine, ali je ta klasifikacija sporna u teoriji. Povjeriocu nije stalo do odredjenih komada novca nego do vrijednosti koju oni predstavljaju. Dunik treba da preda odredjenu sumu novca, a ne stvar. Meutim, nedostatak novca ne predstavlja nemogunost inidbe koja dovodi do gaenja duga, jer dunik odgovara cijelom svojom imovinom koju moe pretvoriti u novac.

28. Individualne i generike obligacijeObaveza predaje stvari moe se odnositi na stvar koja je odreena osobeno ili samo po vrsti. U zavisnosti od toga, obligacije mogu biti individualne i generike. Individualna obligacija je ona obligacija koja se tie stvari iji je identitet izvjestan, a to znai da dunik, mimo dugovane stvari, ne moe dati nijednu drugu stvar. Individualne obaveze se, po pravilu, odnose na neku nezamjenljivu stvar i u tom sluaju ne postoji nikakva razlika izmeu predmeta obligacije i predmeta ispunjenja. U sluaju da predmet obligacije propadne (odreena slika, ivotinja...), obligacija se gasi, jer se ona ne moe nadomjestiti nijednim drugim predmetom. Nasuprot individualnim postoje i generike obligacije. One se tiu predaje stvari iji identitet nije izvjestan. Takva stvar je odreena samo prema optim obiljejima koja su svojstvena svim stvarima odreene vrste. Iz tog roda dunik moe dati bilo koju stvar. Predmet obaveze je u ovom sluaju znatno iri od predmeta ispunjenja. Po pravilu, predmet generikih obaveza ine zamjenljive stvari, koje se odreuju prema broju, teini,mjeri i sl. Postoji mogunost da se generika obligacija individualizuje.To znai da dunik nije u mogunosti da da bilo koju stvar iz odreenog roda, ve je ogranien i krug stvari iz kojih se moe ispuniti obaveza ui od kruga koji ine sve stvari odreene vrste. Na pr. Dunik ima obavezu da isporui sanduk vina, ali ne bilo kog vina, ve vina iz odreenog vinograda.U sluaju da vinograd propadne, doi e do gaenja obligacije, ba kao kod individualnih obligacija. Rizik sluajne propasti stvari odreene po rodu snosi dunik, dok rizik sluajne propasti individualno odreene stvari snosi povjerilac.

29. Obligacija cilja ili rezultata i obligacija sredstvaPod obligacijama cilja,odnosno rezulatata se podrazumijevaju one obligacije kod kojih se dunik ne obavezuje samo da uradi neki posao, tj.izvri odreenu inidbu, ve se obavezuje da e preduzimanjem tih radnji doi do odreenog rezultata. Na pr. Kroja ima obavezu da saije odijelo, to znai da se on obavezuje da e odijelo biti gotovo.

22

Created by - I Sa druge strane inidba ponekad podrazumijeva radnju, ali ne i rezultat radnje. Na pr. Ljekar je duan da lijei, ali ne i da izlijei. On se u ovom sluaju obavezao samo da e upotrijebiti sva mogua sredstva da izlijei pacijenta, ali ne moe da garantuje uspjenost, tj. postizanje odreenog rezultata.

30. Trenutne i trajne obligacijeTrenutne obligacije su one obligacije koje se koncentriu na jedan odreeni trenutak u kome se one ispunjavaju. to znai da se trenutak zakljuenja i trenutak ispunjenja deavaju istovremeno. Trajne obligacije imaju drugaiji karakter jer pretpostavljaju trajno ispunjavanje od strane dunika, ili ponavljanje istih postupaka u odredjenim vremenskim razmacima. Takve su obino obaveze koje se sastoje iz neinjenja. Njih dunik ispunjava u svakom trenutku uzdravanja, ali obligacioni odnos kao cjelina traje i dalje, sve dok ne istekne rok njegove vanosti. I pozitivne mogu biti dugotrajne (obaveza izdravanja). Dunosti se ispunjavaju i sami tim gase, ali obligacioni odnos kao cjelina traje i dalje. Ova podjela je bitna iz tog razloga to kod trajnih obligacija od trenutka zaetka ugovora, dok njegovog gaenja moe doi do odreenih promijenjenih okolnosti (clausula rebus sic stantibus),moe doi do propasti stvari, to za sobom povlai odgovornost ili povjerioca ili dunika.Kod trenutnih obligacija nita od ovoga nije mogue, jer se one odmah izvravaju.

31.Line i neline obligacijeOvdje razlikujemo line i neline obligacije. Svaka obaveza iz obligacionog odnosa ima lini karakter, u tom smislu to vai samo za odredjenog dunika i ne tie se nikog treeg. Medjutim, sve obaveze ne zavise podjednako od lica kome pripadaju. Neke od njih su po samoj prirodi stvari, po zakonu, ili po ugovoru takve da ih ne moe ispuniti niko drugi osim dunika, jer njegove fizike ili duhovne snage karakteriu inidbu (obaveza slikara da izradi sliku) lina. Za razliku od njih postoje i neline, ije ispunjenje od strane samog dunika nije neminovno da bi se zadovoljio interes povjerioca. Njih moe ispuniti i svako tree lice, umjesto dunika (to su npr. sve obaveze koje se tiu isplate odredjene sume novca). Za njih tree lice moe jemiti povjeriocu, a moe i preuzeti dug ili ga ispuniti. Line ipak obaveze ne mogu se osigurati jemstvom niti je kod njih mogua zamjena dunika. Line prestaju prestankom linosti (smru fizikog lica ili likvidacijom pravnog) i ne prelaze na naslednike. Neline se ne gase i prelaze na naslednike.

32. Zavisne i nezavisne obligacijeS obzirom na medjusobnu zavisnost obligacija, odnose koji medju njima postoje, razulikujemo samostalne i zavisne obligacije. Samostalne su one koje postoje, proizvode pravno dejstvo i prestaju bez obzira na postojanje i prestanak nekog drugog obligacionog odnosa. (Ugovor o prodaji) Zavisna pretpostavlja postojanje neke samostalne obigacije sa kojom je povezana. Ona dijeli sudbinu te samostalne obigacije i samo ukoliko bude postojala valjana samostalna 23

Created by - I obligacije postojae i zavisna (npr. obligacija koja nastaje iz ugovora o jemstvu je akcesorne prirode i prestankom glavne (samostalne) obaveze gasi se i prestaje i jemstvo).

33.Proste i sloene obligacijeProste obligacije su obligacije u kojima uestvuju samo dva lica,tj dvije stranke, gdje se jedna pojavljuje u ulozi povjerioca, a druga u ulozi dunika. Kod prostih obligacija postoji i samo jedan predmet. Sloene obligacije su one u kojima se na strani povjerioca i dunika pojavljuje vie lica ili koje imaju vie predmeta. S obzirom na to da li se radi o vie lica ili predmeta u jednom obligacionom odnosu razlikujemo sloene obligacije sa vie subjekata i sloene obligacije sa vie predmeta.

32. Sloene obligacije sa vie subjekataObligacije sa vie subjekata mogu biti: a) djeljive b) solidarne i c) nedjeljive. Ovo razlikovanje ima veliki znaaj sa gledita odgovornosti pojedinih subjekata u odredjenom obligaciono pravnom odnosu. U okviru svakog od ovih oblika moe se pojaviti tzv. aktivnost i pasivnost, s obzirom na to na kojoj se strani pojavljuje vie lica: povjerilakoj (aktivnoj) ili dunikoj (pasivnoj) strani. Prava i obaveze uesnika u sloenom obligacionom odnosu mogu biti podijeljeni (pojedinani) ili nepodijeljeni (zdrueni-solidarni). a) Djeljive obligacije Djeljive obligacije su obligacije sa vie subjekata (dunika i povjerilaca) i djeljivim predmetom, tako da svaki subjekat duguje samo svoj dio obaveze, odnosno moe zahtijevati ispunjenje samo svog dijela potraivanja. A djeljiv je onaj predmet (inidba) koji se moe podijeliti i ispuniti u djelovima sa istim svojstvima kao i cjelina i ako tom podjelom ne gubi nita od svoje vrijednosti. Svako od vie povjerilaca moe zahtijevati samo dio ukupnog potraivanja onaj dio koji mu pripada, odnosno svaki dunik je duan da ispuni samo svoj dio obaveze. Tako u stvari imamo vie obligacija koje iako nastale iz istog izvora (npr. ugovora) postoje autonomno. Ukoliko nije drugaije odredjeno, smatra se da su im djelovi jednaki. Pasivne djeljive obligacije: - kad vie dunika duguju neku djeljivu obavezu, pretpostavlja se da je duguju podijeljeno, tj. da svaki od njih odgovara samo za odredjeni dio obaveze. Ukoliko nije drugaije odredjeno smatra se da su im djelovi jednaki. Jedinstvo vie podijeljenih dugovanja ogleda se samo u istom pravnom osnovu njihovog nastanka (A i B kupe kao suvlasnici od lica C odredjenu stvar). Iako su nastale iz istog pravnog osnova, njihove

24

Created by - I obaveze su potpuno samostalne i nezavisne jedna od druge. Oni ne odgovaraju za platenu sposobnost jedan drugoga niti onaj koji prvi plati ima pravo da se regresira od drugoga. Vie dunika mogu djelivu obavezu dugovati solidarno samo ako je to ugovoreno ili zakonom propisano. Ali za dunike djelive obaveze koja je nastala na osnovu ugovora u privredi ZOO propisuje pretpostavku solidarnosti, osim ako ugovornici nisu drugaije ugovorili. Aktivne djeljive obligacije: - kada vie povjerilaca imaju trabeno pravo prema duniku djeljive obaveze, vai pretpostavka da je potraivanje medju njima podijeljeno tj. da svaki od njih moe zahtijevati samo jedan dio ukupnog potraivanja. Ukoliko nije drugaije odredjeno smatra se da su potraivanja svih povjerilaca jednaka. Ona ine jednu cjelinu samo utoliko to potiu iz istog pravnog osnova (A, B i C kao suvlasnici odredjene stvari prodaju licu D za 90000 eura. Kupac e u tom sluaju biti duan da svakom prodavcu plati po 30000 eura). Iako su nastala iz istog ugovora, potraivanja povjerilaca ne zavise jedno od drugog. Svaki povjerilac moe svojim potraivanjem slobodno raspolagati: otudjiti, zaloiti, naplatiti. Ako ga naplati, zadrava za sebe sve to je dobio. Ugovorom ili zakonom moe biti odredjena solidarnost povjerilaca kod djeljive obaveze. b) Solidarne obligacije Obligacioni odnos predstavlja jednu cjelinu tj. on je nepodijeljen (zdruen) ili solidaran. Solidarne obligacije su takve obligacije sa vie subjekata (dunika ili povjerilaca) kod kojih je svaki dunik duan da ispuni obavezu u cjelini, a svaki povjerilac ima pravo da zahtijeva od bilo kog dunika cjelikupno potraivanje. Ispunjenjem od strane jednog dunika oslobadjaju se ostali. Isto tako, namirenjem jednog povjerioca oslobadja dunika prema svim povjeriocima. Pasivne solidarne obligacije: Solidarnost dunika imamo u sluaju kad vie njih duguju jednu obavezu tako da povjerilac moe zahtijevati potpuno ispunjenje od koga hoe, ali kad jedan dunik ispuni obavezu, ona prestaje za sve. Izmedju povjerioca i solidarnih dunika postoji obligacioni odnos na osnovu kojeg povjerilac ima odredjeno trabeno pravo prema svakom duniku, a dunici jedan prema drugome. Povjerioevo pravo se ne sastoji iz jednog ptraivanja naspram vie dunika ve iz vie pojedinanih trabina koje jedna drugoj konkuriu i koje vode ka ispunjenju jedne jedine inidbe. Oni po pravilu duguju istu inidbu (plaanje iste novane sume) ali nije nuno da njihove obaveze budu i po iznosu jednake. Solidarnost se moe odnositi samo na jedan dio duga, a za preostali da svaki dunik odgovara samostalno. Od vie solidarnih dunika svaki moe dugovati sa drugim rokom ispunjenja, pod drugim uslovima, i uopte sa razliitim odstupanjima. Meutim, solidarni dunici moraju biti dunici istog ranga. Solidarnost dunika nije pravilo, nego je izuzetak koji mora biti posebno utvrdjen zakonom ili ugovorom. Zakon npr. propisuje solidarnu odgovornost vie lica koja zajedno prouzrokuju tetu drugome, naruioca i izvodjaa radova na nepokretnosti, roditelja i djece za tetu koju prouzrukuju djeca.

25

Created by - I S obzirom na pravni osnovu iz kojeg je nastala obaveza solidarnih dunika, u teoriji se pravi razlika izmedju prave i neprave solidarnosti. Kod prave solidarnosti obaveze svih solidarnih dunika imaju isti pravni osnov, dok su kod neprave njihovi osnovi razliiti. Solidarnost dunika poveava izgled povjerioca da namiri svoju trabinu. Ona je za njega jedna vrsta linog osiguranja trabine jer moe raunati sa namirenjem sve dotle dok postoji makar i jedan solidarni dunik koji je plateno sposoban. Odnos solidarnih dunika prema povjeriocu: Povjerilac je ovlaen da po svome izboru zahtijeva ispunjenje obaveze od bilo kog solidarnog dunika. On moe traiti isplatu od svih njih istovremeno ili pojedinano, u cjelini ili djelimino. Dunik od koga povjerilac zatrai ispunjenje nema pravo da se pozove i na ostale solidarne dunike. Ali, ako mu jedan plati cijeli dug, svi se solidarni dunici oslobadjaju obaveze. Poto su obaveze solidarnih dunika samostalne, pravilo je da jedan dunik ne moe svojim postupcima oteati poloaj ostalih sadunika. Ni docnja jednog dunika ni priznanje duga nemaju dejstva prema ostalima. Ali, kad povjerilac dodje u docnju prema jednom solidarnom duniku, on je u docnji i prema ostalima. Poravnanje koje je zakljuio jedan od solidarnih dunika sa povjeriocem ne vai za ostale, ali oni imaju pravo da ga prihvate ako nije ogranieno na dunika sa kojim je zakljueno. Ako bi krivicom jednog solidarnog dunika ispunjenje obaveze postalo nemogue, obaveza nadoknade tete, umjesto ispunjenja, nastaje samo za onog koji je skrivio nemogunost. Subjektivni razlozi jednog dunika koji dovedu do gaenja njegove obaveze bez namirenja povjerioca, mogu koristiti i ostalima samo ako to okolnosti i priroda obaveze zahtijevaju. Na primjer: 1) oprotaj duga izvren sporazumno sa jednim solidarnim dunikom oslobadja obaveze i ostale dunike. Ali ako je cilj oprotaja bio da se oslobodi obaveze samo dunik sa kojim je taj sporazum zakljuen, solidarna obaveza smanjuje se za dio koji prema medjusobnim odnosima dunika pada na njega, a ostali dunici odgovaraju solidarno za ostatak obaveze. 2) novacijom koju je povjerilac izvrio sa jednim solidarnim dunikom oslobadaju se i ostali. Medjutim, ako su povjerilac i dunik novaciju ograniili samo na dio obaveze koji dolazi na ovoga, obaveza ostalih ne prestaje nego se smanjuje za taj dio. 3) kada se u jednom licu steknu svojstvo povjerioca i svojstvo dunika iste solidarne obaveze, obaveza ostalih solidarnih dunika smanjuje se za iznos dijela koji na njega pada. 4) Ako zastarevanje ne tee ili je prekinuto prema jednom duniku, ono tee za ostale solidarne dunike, i moe se navriti ali dunik prema kome obaveza nije zastarela i koji je morao da je ispuni ima pravo da zahtijeva od ostalih dunika prema kojima je obaveza zastarjela, da mu nadoknade svaki svoj dio obaveze.

26

Created by - I Meusobni odnos solidarnih dunika: Ako dug isplati bilo koji od solidarnih dunika, obligacioni odnos se gasi za sve njih. Medjutim, time se ne gasi i pravni odnos iznmedju samih solidarnih dunika. Taj odnos medju njima postoji i dalje i na osnovu njega mora se teret duga raspodijeliti na sve solidarne dunike. Onaj koji je izvrio isplatu moe traiti da i ostali dunici koji su se oslobodili obaveze na njegov raun uestvuju sada u plaanju snosei odredjeni dio trokova koje je on nainio radi isplate. To pravo dunika-isplatioca se objanjava time to on nije platio samo svoj dug, ve i ostalih solidarnih dunika. Ono se naziva pravo regresa i stie se samom isplatom. Isplatilac se po sili zakona subrogira na mjesto povjerioca i njemu sada odgovaraju svi ostali solidarni dunici. Medjutim, njihova odgovornost nije vie solidarna ve proporcionalna. Ali ako je jedan solidarni dunik insolventan njegov dio duga se srazmjerno raspodjeljuje na sve dunike. Pravo na regres uvijek se pretpostavlja. Dunik koji je isplatio cijeli dug ima pravo regresa i od onog solidarnog dunika kome je povjerilac lino oprostio dug ili ga smanjio. Oprotaj duga ne moe pogorati poloaj ostalih solidarnih dunika. Pravo na regres nema jedino onaj dunik koji je svojim radnjama pogorao poloaj ostalih sadunika. Aktivne solidarne obligacije: - Solidarnost povjerilaca postoji u sluaju kad je svaki od vie njih ovlaen da od dunika zahtijeva ispunjenje cijele obaveze. Isplatom jednom povjeriocu dunik se oslobadja obaveze prema svim povjeriocima. Ni ova solidarnost se ne pretpostavlja, ve mora biti odredjena ugovorom ili zakonom. Ako cijela trabina bude isplaena nesavjesnom ili insolventnom povjeriocu, time mogu biti oteeni ostali. Sporazum o solidarnosti povjerilaca ima smisla samo kad su njihovi interesi tako usko povezani da se isplatom jednome zadovoljavaju ujedno i interesi drugoga (suprunici kao solidarni povjerioci). Odnos solidarnih povjerilaca prema duniku: - Svaki solidarni povjerilac ima nepodijeljeno i samostalno trabeno pravo na cijelu dugovanu inidbu. Dunik moe ispuniti obavezu povjeriocu kojeg sam izabere, sve dok neki od njih ne zatrai od njega ispunjenje. Ako ga jedan od njih tui, moe da plati drugome samo ako tuba protiv prvoga bude odbaena. Svaki povjerilac je ovlaen da raspolae cijelom trabinom ali iskljuivo u zajednikom interesu (npr. da dovede dunika u docnju). Poto svaki povjerilac ima samostalno potraivanje prema duniku, svaki moe njime slobodno raspolagati. Moe da ga naplati, ustupi, zaloi i da ga se odrekne. injenice koje nastaju u linosti jednoga ne tiu se po pravilu ostalih, ve djeluju jedino izmedju njega i dunika (npr. ako jedan povjerilac prekine zastarevanje ili ako prema njemu zastarevanje ne tee, to ne koristi ostalim povjeriocima i prema njima zastarjevanje tee i dalje). Ali, ako se dunik odrekne zastarjelosti prema jednom povjeriocu, to koristi i ostalima. Ni poravnanje koje je zakljuio jedan solidarni povjerilac sa dunikom ne vai za ostale. Ali oni ga mogu prihvatiti izuzev kad se odnosi samo na dio povjerioca sa kojim je zakljueno.

27

Created by - I Meutim, nezavisnost trabine jednog solidarnog povjerioca u odnosu na trabine drugih nije potpuna, ve samo djelimina. Zakon vodi rauna o tome da dunik duguje samo jednu inidbu i da moe birati kome e je ispuniti. Iz toga proistiu sledee posledice: 1) Dunik moe izvriti prebijanje svoje obaveze ne samo sa potraivanjem koje ima od povjerioca koji od njega zahtjeva ispunjenje, ve i sa potraivanjem koje ime od nekog drugog povjerioca, ali do visine dela solidarnog potraivanja koje pripada tom povjeriocu; 2) Oprotajem duga i novacijom izmedju dunika i jednog povjerioca smanjuje se solidarna obaveza za onoliko koliko iznosi deo tog potraivanja povjerioca; 3) Ako se u licu jednog solidarnog povjerioca sjedini i svojstvo dunika, svaki od ostalih povjerilaca moe od njega zahtjevati samo svoj dio potraivanja; 4) Kada dunik zapadne u docnju prema jednom solidarnom povjeriocu on je u docnji i prema ostalim. S druge strane docnja jednog solidarnog povjerioca kodi i ostalim; 5) Priznanje duga uinjeno jednom povjeriocu koristi svim povjeriocima; Meusobni odnosi solidarnih povjerilaca: - Poto se ispunjenjem obaveze jednom solidarnom povjeriocu gase potraivanja svih povjerilaca, onaj koji je primio isplatu postaje dunik ostalih. Trabina je bila nedeljiva prema duniku, dok je izmedju samih povjerilaca djeljiva. Stoga, svaki solidarni povjerilac ima pravo da zahtijeva od onog koji je primio ispunjenje da mu preda dio koji mu pripada. Ako je dobio samo onoliko koliko iznosi njegov dio, ostali od njega ne mogu zahtijevati nita. Ali ako ostatak duga ne moe da se naplati od dunika zato to je insolventan, ono to je isplaeno srazmjerno se rasporedjuje na sve solidarne povjerioce. c)Nedjeljive obligacije Nedjeljive obligacije su one obligacije u kojima ima vie lica na strani dunika ili na strani povjeioca, i ije se predmet ne moe dijeliti i ispuniti u djelovima. Ako je predmet trabine stvar koju nije mogue razdeljivati, usitnjavati na manje alikvotne djelove a da se pri tome ne dira u njenu bit, obaveza je nedeljiva. Takva je, na primer, obaveza da se preda iva ivotinja, da se saije odijelo, sazida kua ili naprave cipele. Ove obaveze, zbog njihove prirode, nije moguno ispunjavati u djelovima, nego se to mora initi odjednom.

33. Sloene obligacije sa vie predmetaSloene obligacije sa vie predmeta mogu biti: a) kumulativne b) alternativne i c) fakultativne.

28

Created by - I a)Kumulativne obligacije Kumulativne obligacije su one obligacije gdje dunik duguje povjeriocu dva ili vie predmeta (inidbe, prestacije) ali tako da je duan sve da ih izvri. Nije dovoljno da izvri samo jednu (kao kod alternativnih). Ukoliko nije drugaije ugovoreno, sve inidbe imaju se izvriti u isti mah, na u razliito vrijeme. Ako izvrenje jedne postane nemogue usled uzroka za koji dunik neodgovara, posledice zavise od toga da li je povjerilac zainteresovan za preostale inidbe. Ako jeste, dunik ih duguje i dalje sve dok ne ispuni. Ali ako povjerilac za njih nije zainteresovan, obaveza se gasi. b)Alternativne obligacije Alternativne obligacije su obligacije koje imaju dva ili vie predmeta ali se moe zahtijevati samo jedan. Ispunjenjem jednog, dunik se oslobadja obaveze. Dakle, u jednom obligaciono-pravnom odnosu dunik duguje dva predmeta (inidbe) ali ispunjenjem jednog se gasi. Drugim rijeima, kod alternativne obaveze dunik duguje vie razliitih inidbi, ali da bi se oslobodio obaveze nije potrebno da ih ispuni sve, nego samo jednu od njih. Pravo izbora izmedju dva ili vie predmeta moe imati dunik i povjerilac, ili izvjesno tree lice. O tome odluuju strane ugovornice ili zakonodavac. Ali ako drugaije nije ni ugovoreno niti je zakonom propisano, pravo izbora pripada duniku. U sluaju kada pravo izbora pripada duniku pa se njime ne koristi, povjerilac ne moe birati sam, umjesto dunika. On jedino moe zahtijevati alternativno ispunjenje, i odluka suda takodje mora glasiti takodje alternativno. Tek ako dunik ne ispuni obavezu ni posle pravosnane sudske presude, povjerilac moe zahtjev za prinudno izvrenje uperiti, po vlastitom izboru, na jednu odredjenu stvar od vie dugovanih. No ni u tom stadijumu dunik jo ima mogunost da se koristi svojim pravom izbora, sve dok jedna od dugovanih stvari ne bude potpuno ili delimino predata povjeriocu. Medjutim, ako pravo izbora pripada povjeriocu, pa se on ne izjasni o tome u roku odredjenom za ispunjenje zapada u povjerilaku docnju. Dunik ga moe pozvati da izbor uini i zato mu odrediti naknadni rok, pa ako povjerilac taj rok propusti, njegovo pravo izbora prelazi na dunika. Ali ako je izbor trebalo da izvri izvjesno 3. lice pa to ne uini svaka stranka u obligacionom odnosu moe zahtijevati da izbor izvri sud. Izjava kojom se vri izbor ima karakter jednostrane izjave volje. Neopoziva je po pravilu i moe se izvriti u bilo kojoj formi, izriito ili konkludentnim radnjama. Izbor predstavlja akt volje kojim se sloena alternativna obaveza pretvara u prostu. Izjava o izboru spada u tzv. prava preobraavanja. Nemogunost ispunjenja neke od dugovanih inidbi ako ispunjenje jednog od dugovanih predmeta postane nemogue usled uzroka za koji ne odgovara nijedna strana u obligacionom odnosu, dug se svodi na preostale mogue predmete. Ali ako je nemogunost ispunjenja izazvana krivicom jedne strane, posledice zavise od toga koja od njih ima pravo izbora. 1) ako pravo izbora ima povjerilac, pa ispunjenje jednog predmeta obaveze postane nemogue njegovom krivicom, on moe zahtijevati neki od preostalih moguih predmeta ali je duan da plati nadoknadu za onaj iju je nemogunost skrivio ili da izabere nemogui predmet i tako ugasi obavezu.

29

Created by - I 2) ako pravo izbora pripada povjeriocu, a nemogunost ispunjenja jednog od predmeta obaveza skrivi dunik, povjerilac moe da zahtijeva ili preostali predmet ili nadoknadu vrijednosti onoga koji se ne moe ispuniti. 3) ako pravo izbora pripada duniku, pa ispunjenje nekog od dugovanih predmeta postane nemogue njegovom krivicom, on moe dati povjeriocu neki od preostalih predmeta. 4) ako pravo izbora pripada duniku, a ispunjenje jedno od dugovanih predmeta postane nemogue krivicom povjerioevom, dunik moe izabrati nemogui predmet i tako ugasiti obavezu. c)Fakultativne obligacije Fakultativne obligacije su one obligacije kod kojih se samo jedan predmet duguje, ali dunik ima mogunost da se oslobodi i ako ispuni povjeriocu neki drugi odredjeni predmet. Budui da postoji mogunost da se dugovana inidba zamjeni i ispuni dugom odredjenom inidbom, smatra se da ko ovih obaveza postoji jedan predmet koji se duguje, a vie predmeta kojima se dug moe isplatiti. Ovlaenje da se dugovana inidba zamijeni drugom naziva se facultas alternativa. Ono se ustanovljava pravnim poslom ili zakonom, a moe pripadati duniku ili povjeriocu. Kad ovlaenje za zamjenu ima dunik: U ovom sluaju dunik duguje izvjesnu inidbu ali je ovlaen da, umesto nje, izvri drugu odreenu inidbu i da se tako oslobodi obaveze. Tipian sluaj takve obaveze po rimskom pravu bila je obaveza robovlasnika da nadoknadi tetu koju je drugome prouzrokovao njegov rob, ili da mu ustupi roba. Poverilac je ovlaen da zahtjeva samo dugovanu inidbu, dok dunik moe svoju obavezu ispuniti i nedugovanom (fakultativnom ) inidbom. Kad se dunik izjasni za fakultativnu inidbu, on ni od tog trenutka nju ne duguje. Njegova izjava ne mijenja nita u obligacionom odnosu tako da povjerilac i posle toga moe zahtijevati samo ispunjenje dugovane inidbe. I dunik zadrava mogunost da se obaveze oslobodi ispunjenjem jedne ili druge inidbe, sve dok povjerilac u postupku prinudnog izvrenja ne dobije potpuno ili djelimino predmet obaveze. Medjutim, ako ispunjenje dugovane inidbe postane nemogue, pravne posledice zavise od uzroka nemogunosti. Ako dunik nije za njega odgovoran, njegova se obaveza gasi. Ali, ako je odgovoran, duguje nadoknadu tete. Povjerilac moe od njega zahtijevati samo nadoknadu, dok je dunik vlastan da umjesto nadoknade izvri fakultativnu inidbu. Budui da je izvrenje fakultativne inidbe dunikova privilegija, ne njegova dunost, nju povjerilac ne moe zahtijeti ni u kom sluaju. No, ako izvrenje fakultativne inidbe postane nemogue, obaveza da se ispuni dugovana traje i dalje. Jedina je posledica toga to dunik gubi mogunost da dugovanu inidbu zamjeni. Kad ovlaenje za zamjenu ima povjerilac: I u ovom sluaju dunik duguje izvjesnu inidbu, ali je povjerilac ovlaen da umjesto nje, zahtijeva izvrenje druge odredjene inidbe. Ako se povjerilac ne koristi svojim ovlaenjem za zamjenu, dunik moe izvriti jedino inidbu koju duguje, i tako se osloboditi obaveze. On ne mora ekati da se povjerilac izjasni, jer je inidba koju duguje

30

Created by - I unaprijed odredjena. Stvar je iskljuivo povjerioeva da se brine o svom ovlaenju i da ga upotrijebi na vrijeme. Ukoliko inidba koju dunik duguje postane nemogua, posledice zavise od uzroka nemogunosti. Ako je za uzrok dunik odgovoran, postoji njegova obaveza da nadoknadi tetu. Ali povjerilac moe, umjesto nadoknade, zahtjevati fakultativnu inidbu. Ukoliko dunik nije odgovoran, obaveza se gasi.

34.Novane obaveze i pojam novcaPod novanim obavezama se podrazumijevaju obaveze koje se tiu plaanja odreene ili odredive svote novca. Novac se koristi kao opte sredstvo razmjene. Novcem se smatraju, ne samo domai, nego i inostrani novani znaci. To je novac u irem smislu. Meutim, pod novcem u uem smislu se podrazumijevaju iskljuivo sredstva razmjene utvrena propisima domae zemlje. To svojstvo novca se naziva prinudni kurs. Novac u uem smislu ini zakonsko sredstvo plaanja na teritoriji odreene zemlje. Vrijednost oznaena na novanicama predstavlja njihovu nominalnu vrijednost. Osim nje postoji i unutranja vrijednost novca koja se izraava u njegovoj kupovnoj moi. Novac u pravnom smislu rijei podrazumijeva i tzv. Obraunski novac, koji slui za bezgotovinska knjigovodstvena plaanja. Onaj ko plaa ne daje povjeriocu gotovinu, nego svoje potraivanje naspram banke ili neke druge finansijske institucije. Ti potraivanjem ne raspolae odmah, nego tek kad se umijea tree lice, a to je banka.

35. Osobenosti novanih obavezaObino se ove obaveze (novane) svrstavaju u generine, ali je ta klasifikacija sporna u teoriji. Povjeriocu nije stalo do odredjenih komada novca nego do vrijednosti koju oni predstavljaju. Dunik treba da preda odredjenu sumu novca, a ne stvar. Meutim, nedostatak novca ne predstavlja nemogunost inidbe koja dovodi do gaenja duga, jer dunik odgovara cijelom svojom imovinom koju moe pretvoriti u novac. Naelno se duguje onaj iznos novca na koji je dug glasio na poetku. Promjene u kupovnooj snazi novca koje su u meuvremenu nastupile nijesu od pravnog znaaja. To je princip monetarnog nominalizma. Zakonska norma koja ureuje ova pitanja je dispozitivnog karaktera, tako da stranke mogu urediti i drugaije.

36. Kamata i kamatne stopeKamata je nadoknada na koju povjerilac ima pravo zbog toga to je lien izvjesne svote novca koju mu neko duguje, pod uslovom da se ta nadoknada odreuje prema visini duga i prema vremenu njegovog trajanja. Ona se izraunava u procentima od dugovane sume za jednu godinu.

31

Created by - I Potraivanje kamate ne nastaje u jednom odreenom trenutku, nego postepeno, sve dok postoji glavno potraivanje. Potraivanje zakonske kamate dospijeva odmah im nastane, te se moe odmah i zahtijevati. Kod ugovorne kamate postoje tani kamatni termini,obino se kamata na zajam isplauje godinje. Od kamate treba razlikovati rentu. Kod rente nedostaje potraivanje glavnice,tako da se dunikova obaveza isrpljuje u periodinom plaanju odreenog novanog iznosa. Poto kamata predstavlja dug glavnice, ona je u odnosu na njega sporedna obaveza. Ako je isplaena glavnica, smatra se da je isplaena i kamata. a)Kamatne stope Visina kamate utvruje se obino u procentima od glavnog novanog duga. Taj iznos se naziva kamatna stopa. Ona moe biti odreena ugovorom izmeu zainteresovanih lica i zakonom. Ugovorna zavisi od ponude i potranje novanog kapitala. Meutim ne postoji potpuna sloboda ugovaranja kamatnih stopa, nego je ona zakonom ograniena, kako bi se onemoguilo zelenaenje. Utvrena je gornja granica do koje se moe ugovoriti visina kamatne stope.

36. Izvori obligacionih odnosaPod izvorima obligacija podrazumijevaju se pravno relevantne injenice za koje objektivno pravo vezuje nastanak obligacionih odnosa. Izvori obligacionih odnosa u naem pravu se uglavno podudaraju sa izvorima koji su priznati i u ostalim pravnim sistemima evropskih zemalja. U njih spadaju: 1) Ugovori To je saglasna izjava volje najmanje dvije strane, da se meu njima zasnuje odreeni obligacioni odnos. Ugovor je najei i najvaniji izvor obligacionih odnosa. 2) Prouzrokovanje tete drugome Kad neko prouzrokuje tetu drugome duan je da je nadoknadi,dok oteenik stie pravo da trai nadoknadu. 3) Neosnovano obogaenje U obligaciono pravni odnosima se deava da neko lice stekne odreenu korist na raun drugog lica, bez pravno priznatog osnova sticanja. Sadrinu ovog odnosa ini obaveza obogaenog da korist vrati onom na iji je raun stekao, a ako povraaj koristi nije mogu, duan je da mu naknadi tetu. 4) Poslovodstvo bez naloga Ko samoinicijativno obavlja neki tui posao, a da nije obavezan to da radi, stie pravo da od gospodara posla zahtijeva nadoknadu trokova koje je pri tom imao, pa i nagradu za uinjenu uslugu. 5) Jednostrane izjave volje Pored dvostranih izjava volja (tj. ugovora) i jednostrane izjave mogu biti izvor obligacionog odnosa. To su takva obeanja izvjesne inidbe za iju punovanost nije

32

Created by - I potrebna saglasnost povjerioca. U jednostrane izjave volje koje tvore obligacione odnose spadaju: javno obeanje nagrade i izdavanje vrednosnih papira 6) Ostali izvori Osim navedenih, obligacione odnose mogu produkovati i neke druge injenice kao to su, na primer, brak, srodstvo, suvlasnitvo, susjedstvo i slino. Njih pravnici nazivaju zakonskim obligacijama u uem smislu.

II DIO UGOVORNO PRAVO37. Pojam ugovoraUgovor je saglasnost volja dva ili vie lica kojim se postie odredjeno obligacionopravno dejstvo koje se sastoji u nastanku, izmjeni ili gaenju obligacije. Dio obligacionog prava kojim je regulisana materija ugovora naziva se ugovorno pravo. Ugovorno pravo ima veliki znaaj u ekonomskom i pravnom prometu. Ono uredjuje i omoguava dinamiku imovinskih odnosa. Ugovor je zakljuen kad su se ugovorne strane saglasile o bitnim elementima ugovora. Ugovor se moe odnositi na tri stvari: Ugovor kao pravni akt,ugovor kao pravni odnos i na pravni dokument ili ispravu. a)Ugovor kao pravni akt Pod ugovorom kao pravnim aktom treba razumijeti razmjenu saglasnih izjava volje izmedju dva ili vie lica, kojom se zasniva, mijenja ili ukida odredjeni pravni odnos. Razmjena podudarnih izjava volje jeste jedan dogaaj, jedan in, koji se obino naziva zakljuenje ugovora. Kao pravni akt ugovor se niti sklapa, niti raskida, niti ponitava, nego se njime zainje, preoblikuje ili okonava pravni odnos. On je sredstvo, nije cilj. S obzirom na broj njegovih strana, ugovor moe biti dvostrani ( bilateralni) i viestrani (multilateralni). Obligacioni ugovor moemo definisati poput opteg, tj. kao razmjenu podudarnih izjava volje izmeu dva ili vie lica, kojim se zasniva, mijenja ili ukida odreeni obligacioni odnos. Obligacioni ugovor u pravnom smislu podrazumijeva iskljuivo sporazume koji su usmjereni na stvaranje obligacionog odnosa, na obavezu da se neto da, uini ili ne uini. Saglasnost volja kojoj nije cilj nastanak, nego promjena ili nestanak obligacionog odnosa, jeste sporazum, ali nije ugovor u isti mah. Od ugovora treba razlikovati zakljuke vie lica, jer oni predstavljaju saglasnost volja vie lica, ali za razliku od ugovora kod njih se ne trai saglasnost volja svih uesnika, ve saglasnost veine.

33

Created by - I b) Ugovor kao pravni odnos Ugovor u smislu pravnog odnosa rezultat je ugovora u smislu pravnog akta. Oni se jedan naspram drugog odnose kao uzrok i posledica. Pravni odnos koji je proiziao iz ugovora kao pravnog akta naziva se ugovorni odnos ili prosto ugovor. Pravni odnosi to nastaju saglasnom izjavom volja mogu biti razliitog karaktera: obligacionopravni, naslednopravni, porodinopravni, radnopravni, meunarodni, pa ak i ustavnopravni. Sem pomenutih, nemako pravo poznaje i tzv. stvarne ugovore. Njihova je osobenost u tome to se na saglasnost volja mora nadovezati upis u javne knjige, odnosno predaja stvari. Saglasnost volja i upis u javne knjige, odnosno predaja stvari ine zajedno jedan pravni akt ugovor. c)Ugovor kao pravni dokument Rije ugovor se koristi i kao oznaka za ugovornu ispravu, u kojoj su ispisane saglasne izjave volja odreenih lica. U tom smislu se govori o: slanju i potpisivanju ugovora, o boju primjeraka i slino.

38. Znaaj ugovoraUgovor kao pravni akt jeste jedan od najvanijih izvora obligacionih odnosa. On je kreativni voljni akt samih subjekata obligacionih odnosa. Znaaj ugovora je najvei u oblasti imovinskog prava. U ovim oblastima drutvenog ivota stalno dolazi do razmjene roba i usluga, a ugovor je posrednik u toj razmjeni. Kad je obligaciono pravo u pitanju, ugovor ima veliki znaaj, jer se njime mogu, ne samo stvarati novi obligacioni odnosi, ve mijenjati ve postojei i ukinuti isti.

39. Naela ugovornog pravaNaela ugovornog prava su: - naelo slobode ugovaranja - naelo konsesualizma

a)Naelo slobode ugovaranja (Privatna autonomija) Naelo slobode ugovaranja podrazumijeva slobodu svakog pojedinca da sam proizvodi i oblikuje svoje pravne odnose prema vlastitoj volji. Naelo slobode ugovaranja predstavlja konkretizaciju naela autonomije volje. Strane u obligacionim odnosima su slobodn u granicama prinudnih propisa, javnog poretka i dobrih obiaja.

34

Created by - I Princip slobode ugovaranja se sastoji iz mnotva raznorodnih sloboda. Medju njima su najvanije: 1) sloboda da se ugovor zakljui ili ne zakljui- naelno, niko nije duan da odredjeni ugovor zakljui. Ako na sklapanje ugovora neko bude primoran, ili ako je odgovarajuu odluku donio pod uticajem vlastite zablude, ugovor je pravno nevaljan. 2) Sloboda izbora ugovornog partnera- svako moe birati lice sa kojim e odredjeni ugovor zakljuiti. Ako je izbor uinjen pod uticajem zablude o linosti izabrabnog, to moe biti razlog da se ugovor ospori, ukoliko su lina svojstva partnerova za drugog ugovornika bila bitna. 3) Sloboda ureivanja sadrine ugovora- svoj ugovorni odnos strane ugovornice mogu uredjivati kako im drago. To se ne odnosi samo na ugovorne inidbe, nego i na posledice neispunjenja inidbe. Zakonom utvrdjene sankcije mogu se i mijenjati i ukidati i ublaiti ili pojaati. Sve te mogunosti doputaju dispozitivne norme ugovornog prava. 4) Sloboda odreivanja tipa ugovora- strane ugovornice nijesu vezane za zakonske tipove ugovora. One mogu sklapati ugovore koji se ne daju podvesti pod neki od postojeih tipova. U rimskom pravu nije bilo mogue zakljuiti ugovore koji nijesu bili regulisani. Za njih su takvi ugovori bili nudum pactum. 5) Sloboda odreivanja obaveznosti ugovora- ugovor stvara obaveze za strane ugovornice, ali su one u mogunosti da same odrede mjeru njegove obaveznosti.U skladu sa tim postoje razni modaliteti: a) Sporazum koji ne proizvodi pravne obavaze. To su tzv.dentlmenski ugovori. On ne stvara pravne dunosti, ali uvijek ima praktinu vrijednost. b) Sporazum ograniene obaveznosti- mogue je da se ispunjenje ili nastanak neke obaveze dovede u zavisnosti od nekog uslova. 6) Sloboda izbora forme ugovora- ukoliko zakonom nije propisana forma, strane ugovornice imaju pravo izabrati bilo koju formu u kojoj e ugovor zakljuiti. 7) Sloboda da se ugovor raskine ili zamijeni 8) Sloboda izbora mjerodavnog prava- ako su dravljani raznih drava imaju mogunost da unaprijed odaberu zakon odredjene drave koji e biti mjerodavan za njihov ugovorni odnos. b)Ogranienje slobode ugovaranja Sloboda ugovaranja je osnovno naelo ugovornog prava, ali ta sloboda nije apsolutna. Postoje ogranienja koja proizilaze iz pravila da je sloboda jednog subjekta ograniena slobodom drugog subjekta. Sloboda ugovaranja stoga ne moe biti apsolutna, ve se mora kretati u granicama javnog poretka, prinudnih propisa i dobrih obiaja. Svoj izraz ograniavanja slobode ugovaranja dobijaju u ogranienju slobode da se ugovor ne zakljui (npr. zabrana zakljuenja ugovora u cilju suzbijanja pekulacije, stvaranja i iskoriavanja monopolskog poloaja na tritu, nelojalne konkurencije itd) ili zakljui (npr. obaveza preduzea koja obavljaju poslove tzv. javne slube kao to su PTT usluge, javni prevoz putnika, isporuka elektrine energije, da te poslove obavljaju u korist svih subjekata i pod jednakim uslovima), ogranienju slobode da se izabere saugovara ( neka lica imaju pravo prvenstva da sklope odreene ugovore sa drugim odreenim licima npr.

35

Created by - I Pravo pree kupovine, to njihovo pree pravo, koje ograniava slobodu drugih da biraju sebi ugovornog partnera, moe biti ugovornog ili zakonskog porijekla). Iz ovoga se moe zakljuiti da sloboda ugovaranja garantuje samo pravnu, a ne stvarnu slobodu postupanja ugovornika. c)Ogranienja slobode da se ugovor ne zakljui Da bi se potroai zatitili od opasnosti, drugoj strani je nametnuta obaveza da sklapa odreene ugovore. Takvu obavezu imaju sva preduzea koja vre javne slube, kao to su javni prevoz putnika, komunalne usluge, PTT usluge i slino. Pruanje odgovarajuih usluga jeste glavni zadatak tih preduzea i ona su u obavezi da zakljuuju odreene ugovore sa svakim graaninom koji to zatrai. Ako odbiju to da uine, duguju naknadu tete. d)Ogranienje slobode da se ugovor zakljui Izvjesne stvari mogu biti predmet pravnog prometa, pa se zato o njima ne moe ugovor zakljuiti. Nemogunost zakljuenja takvih ugovora odreuju imperativne norme,radi pravinosti ili radi zatite sovijalno slabijih subjekata. Ne mogu se sklapati ugovori koji su protivni dobrim obiajima,prinudni propisima ili javnom poretku. Naroit znaaj ima pravilo koje zabranjuje zakljuenje ugovora kojim se stvara ili iskoriava monopolski poloaj na tritu. e)Ogranienje slobode izbora ugovornog partnera Neka lica imaju pravo prvenstva da sklopeodreene ugovore sa drugim odreenim licima (pravo pree kupovine, zakupa i sl.) To njihovo pree pravo moe biti ugovornog ili zakonskog porijekla.Njegova sutina je u tome to onaj ko eli da zakljui ugovor na koji odreeno lice ima pree pravo, mora ponudu za zakljuenje ugovora uputiti prvenstveno tom licu. Tek ako ono ponudu odbije , ono moe biti upueno svakom treem, ali pod istim uslovima. f)Ugovori za koje je potrebna saglasnost treeg lica Maloljetnici ne mogu da zakljuuju pravne poslove. Medjutim, izvjesne kategorije maloljetnika mogu obavljati odredjene poslove uz saglasnost zakonskog zastupnika ili staraoca. Tako lice koje je navrilo 14 godina moe zakljuivati pravne poslove ali s tim da ih odobri staralac ili zakonski zastupnik lica ukoliko se ne radi o poslovima koje sam staralac ne moe preduzeti (otudjenje nekretnine i sl.) potrebna je saglasnost odobrenje organa starateljstva. To znai da maloljetnikova volja nije dovoljna za zakljuenje punovanog ugovora, ve je potreban pristanak treeg lica (staratelja odnosno zakonskog zastupnika). Ovaj pristanak je sastavni dio posla bez koga nema punovanog ugovora. Medjutim, na nedostatak ovog pristanka, a radi ponitenja ugovora, ne moe se pozivati maloljetnikov saugovara. To moe uiniti samo staralac odnosno zakonski zastupnik. Saugovara poslovno nesposobnog lica koji nije znao za njegovu poslovnu nesposobnost moe da odustane od ugovora koji je zakljuio sa tim licem bez odobrenja njegovog

36

Created by - I zakonskog zastupnika. To pravo ima i saugovara poslovno nesposobnog lica koji je znao za njegovu poslovnu nesposobnost ali je bio prevaren od njega da ima odobrenje svog zakonskog zastupnika. Ovo pravo prestaje po isteku 30 dana od dana saznanja za poslovnu nesposobnost druge strane, odnosno za nepostojanje odobrenja zakonskog zastupnika i ranije ako zakonski zastupnik bude odobrio ugovor prije nego to istekne taj rok. g)Ugovori za koje je potrebna saglasnost dravnog organa U mnogim propisima za punovanost odredjenih ugovora zahtjeva se pristanak nekog dravnog organa. Postoje dva osnovna vida ovog pristanka. Pristanak moe biti da u vidu dozvole ili u vidu odobrenja. Dozvola dravnog organa ukoliko je propisom predvidjeno da je za nastanka jednog valjanog ugovora potreban prethodni pristanak nadlenog dravnog organa onda se radi o dozvoli. Ako bi ugovor bio zakljuen bez te prethodne dozvole-pristanka, bio bi nitav. Istina, ponekad zakonski propisi predvidjaju da i za takve poslove moe biti naknadno odobrenje da se mogu konvalidirati. Odobrenje dravnog organa za izvjesne ugovore u propisima je predvidjeno da su punovani tek ako se dobije naknadni pristanak-odobrenje nadlenog organa. To bi bili ugovori zakljueni pod odlonim uslovima. Ovdje je odobrenje uslov za postojanje ugovora. Ugovor vezuje stranke jo u trenutku njegovog zakljuenja, izjavljene saglasnosti njihovih volja, ali nee proizvoditi pravna dejstva dok se ne dobije odobrenje nadlenog dravnog organa. Ukoliko se dobije odobrenje, ugovor vai od momenta zakljuenja. Ako odobrenje ne bude dato ugovor ne proizvodi pravna dejstva, kao da nije ni zakljuen. h)Naelo konsesualizma Naelo konsesualizma je naelo ugovornog prava koje znai da se ugovori zakljuuju prostom saglasnou volja i bez ispunjenja posebnih formalnosti. Tokom istorijskog razvoja ugovori su preli dug put od naela formalizma do naela konsesualizma.U skladu sa naelom formalizma ugovor se smatrao zakljuenim samo ako je ispotovana odreena forma. Ovo naelo je vremenom postalo prepreka robnom predmetu i otpoelo je postepeno ublaavanje ovog naela i davanje prednosti naelu konsesualizma. Velike kodifikacije graanskog prava su proklamovale slobodu ugovaranja i zakljuenje ugovora prosto saglasnou volja, tj. zakljuenje ugovora po principu solus consensus obligat Zakon o obligacionim odnosima prihvata naelo konsesualizma i predvia da je ugovor zakljuen kada se stranke sporazumiju o bitnim elementima ugovora i da zakljuenje ugovora ne podlijee formi, osim ako zakonom nije drugaije ureeno.

37

Created by - I -

40.Opti uslovi nastanka ugovoraUgovor nastaje saglasnou volja ugovornih strana. Da bi dolo do zakljuenja potrebno je da su ispunjeni uslovi u pogledu: 1. sposobnosti ugovaranja 2. saglasnosti volja ugovornih strana 3. predmeta ugovora 4. kauze (osnova) ugovora