OBILJEJA GRADSKIH NASELJA
Povijesni razvoj gradova
Grad je vede, gusto izgraeno naselje u kojem vedina stanovnitva
radi u sekundarnim, tercijarnim i kvartarnim djelatnostima Prvi
gradovi su nastali prije priblino 10 000 godina u jugozapadnoj
Aziji (Jerihon, Biblos..) U Hrvatskoj nastaju prvi gradovi na
jadranskoj obali grkom kolonizacijom prije oko 2 500 godina Issa,
Pharos, Epidauros (Cavtat) i Korkyra Melaina (Korula)
Pharos
Issa
Vedina rimskih gradova sagraena je na obali, no i u unutranjosti
su nastajala brojna gradska sredita Najvanija sredita su bila
Salona, Siscia, Jadera (Zadar), Pola, Narova (Vid kod Metkovida), a
uz njih nastaje i velik broj hijerarhijski niih centara Parentium
(Pore), Tarsatica (Trsat), Senia, Aenona (Nin), Mursa (Osijek),
Cibalae (Vinkovci), Marsonia (Slavonski Brod) i dr.
Vanodu se isticala Salona, koja je s oko 60 000 stanovnika bila
veliinom drugi grad Istonog Rimskog Carstva Za gradove je bila
karakteristina pravokutna mrea ulica izmeu kojih su oblikovane
etvrti (insulae) Glavni gradski trg (forum) se nalazio u sreditu
grada, najede na sjecitu dvije glavne ulice (carda i decumanusa) U
okolici grada se nalazio ager, dravno zemljite namijenjeno
poljoprivrednoj proizvodnji za potrebe graana
Zbog provale barbara i velike seobe naroda razgranata rimska
urbana mrea je razorena, a brojni antiki gradovi propadaju, osobito
u panonskom-peripanonskom prostoru Naseljavajudi utvrde gdje su se
razvijala obrtniko-trgovaka podrgaa (suburbiji), nastaju mali
srednjovjekovni gradovi u kojima se broj stanovnika sporo
povedavao; neki od njih dobivaju status slobodnog kraljevskog grada
Najvie ih nastaje tijekom 12., 13. i 14. stoljeda Karakterizira ih
nepravilna sturktura i nedostatak osnovne infrastrukture
Suvremeni hrvatski gradovi imaju razliita obiljeja, to je
posljedica prirodnih i gospodarskih uvjeta te povijesnih okolnosti
u kojima su se razvijali Vedina gradova kontinentalne Hrvatske
potjee iz srednjeg vijeka Oblikovani su pod utjecajem
srednjoeuropskog kulturno-civilizacijskog kruga Urbane jezgre tih
gradova uglavnom imaju barokne i historicistike arhitektonske
znaajke Primorski gradovi pripadaju sredozemnom kulturno
civilizacijskom krugu i zato dijele odreena urbanistika obiljeja s
drugim gradovima Sredozemlja
Razvoj dananjega urbanog sustava
Poinje na prelasku iz 19. u 20. stoljede Prema popisu
stanovnitva iz 1900. godine najvedi hrvatski gradovi bili su
Zagreb, Rijeka, Osijek, Split i Zadar Industrijalizacija je
uzrokovala irenje postojedih gradova i stvaranje nekih novih
gradskih naselja, a posebno je bio izraen nakon Drugog svjetskog
rata
U posljednjih pedesetak godina stopa rasta gradskog stanovnitva
bila je znatno veda od stope rasta ukupnog broja stanovnitva
Odredite tih migracija najede su bili veliki gradovi, a doseljeno
stanovnitvo uglavnom se naseljava na rubu grada ili u prigradskim
naseljima Na taj se nain formiraju urbane regije koje ine grad o
njegova urbanizirana okolica Na rubnim dijelovima urbanih regija
esta je divlja gradnja, a u primorskoj Hrvatskoj veliki problem
predstavlja nekontrolirana izgradnja turistikih smjetajnih
kapaciteta
Danas je odreivanje statusa grada pitanje zakonske regulative, a
kriteriji za proglaenje grada mogu biti demografski, numeriki,
urbanistiki, povijesno-pravni, ekonomski i funkcionalni Od
stjecanja hrvatske neovisnosti se broj naselja povedao 2,5 puta, a
u Hrvatskoj je danas 127 gradova Zbog okolnosti povijesnog razvoja
gradska naselja primorske Hrvatske su brojnija od onih u panonskoj,
a pogotovo u gorskoj Hrvatskoj
Danas se na temelju broja stanovnika izdvajaju veliki (vie od
100 000 stanovnika), srednji (20 000 100 000 stanovnika) i mali
gradovi (manje od 20 000 stanovnika) S obzirom na prevlast manjih
gradova i izrazit nedostatak srednjih i velikih gradova moe se redi
da je urbani sustav u Hrvatskoj nepravilan
