75

4.0 ENJIN

4.1 Bahagian dan fungsi enjin

4.1.1 Bahagian enjin

Gambarajah 4.1.1 : Bahagian Enjin

A. Kepala silinder

B. Koil

C. Roda tenaga

D. Magnet kekal

E. Takung minyak

F. Palam buang minyak

G. Kabel voltan tinggi

H. Aci pengantar kuasa

I. Oleng

J. Piston

K. Sirip penyejuk

L. Ruang pembakaran

76

4.1.2 Fungsi Enjin

4.1.2.1 Kepala Silinder

Merupakan bahagian luar enjin yang diperbuat dari besi tuang atau aloi aluminium, ia

merupakan penutup kepada lubang silinder. Ianya dipasang di atas bongkah enjin dan

mengandungi:

a) Ruang pembakaran

b) Lubang benam untuk palam pencucuh

c) Lubang-lubang untuk bol

d) Sirip penyejuk

Manakala bahagian-bahagian enjin yang dipasangkan pada kepala silinder ialah:

a) Perumah penghembus dan penutup roda tenaga

b) Bol kepala silinder

c) Palam pencucuh

d) Sirip penyejuk

Bagi bol kepala silinder ianya ditetapkan di atas sirip-sirip penyejuk. Ia berfungsi

untuk mengikat kepala silinder kepada bongkah enjin

4.1.2.2 Sirip Penyejuk

Merupakan kepingan-kepingan logam yang nipis yang diletakan pada kepala silinder

dan bongkah enjin, ianya berfungsi untuk menyejukan enjin dan menghilangkan haba

daripada bongkah enjin ke udara sekeliling.

77

4.1.2.3 Palam Pencucuh

Ianya dipasang pada lubang benam kepala silinder dan berfungsi untuk menghasilkan

bunga api bagi membakar campuran udara dan bahan api yang dimampatkan di

dalam rongga pembakaran. Bunga api diperolehi daripada voltan tinggi yang dibawa

melalui kabel tegangan tinggi.

4.1.2.4 Bongkah Enjin

Ianya merupakan bahagian utama enjin yang mempunyai lubang atau silinder bagi

menempatkan omboh, bongkah enjin diperbuat daripada besi tuang atau aluminium.

Bahagian enjin yang terdapat pada bongkah enjin termasuk:

a) Lubang silinder

b) Sirip penyejuk

c) Palam pengisi minyak

d) Ukur celup

Manakala bahagian-bahagian yang dipasang pada bongkah enjin ialah;

a) Piston

b) Aci engkol

c) Aci sesondol

d) Rod penghubung

e) Tapet

Silinder terletak ditangah-tengah bongkah enjin dan berfungsi untuk menjadi tempat

atau ruang di mana campuran udara-bahan api dapat dimampatkan, bagi kotak aci

engkol ianya terletak di bahagian bawah bongkah enjin untuk melindungi dan

menempatkan aci engkol dan aci sesondol, manakala tudung tapet ianya merupakan

satu penutup logam berbentuk segi empat tepat yang diskrukan kepada bahagian

bawah kotak engkol dan fungsinya adalah untuk melindungi tapet.

78

4.1.2.5 Palam pengisi minyak

Terletak di bongkah enjin, ianya berfungsi sebagai ruang untuk mengisi atau

mengganti minyak pelincir yang baru atau berkurangan

4.1.2.6 Ukur celup

Digunakan untuk menguji aras minyak pelincir di dalam tangki minyak pelincir dan

ianya diperbuat daripada logam atau rod plastik

4.1.2.7 Palam buang minyak

Terdapat pada takung minyak pelincir, ianya merupakan satu plag skru yang

berfungsi untuk mengalirkan keluar minyak pelincir yang kotor apabila plag skru itu

ditanggalkan

4.1.2.8 Karburetor

Terletak antara tangki bahan api dan rongga pembakaran ianya berfungsi untuk

mengewapakan petrol supaya bercampur dengan udara dengan mengikut kadar yang

betul bagi tujuan pembakaran.

4.1.2.9 Pembersih udara

Ianya merupakan alat yang mengandungi elemen penapis yang dapat mengasingkan

habuk dan kotoran. Dipasangkan di bahagian hadapan karburetor dan berfungsi untuk

menapis udara sebelum di alir masuk ke dalam karburetor. Selain itu mengurangkan

bunyi bising udara yang masuk kedalam karburetor dan bertindak sebagai penangkap

api apabila berlakunya enjin terdesak.

79

4.1.2.10 Tangki bahan api

Ianya diperbuat dari kepingan logam dan dipasangkan pada bahagian atas karburetor.

Saiznya pula bergantung kepada muatan enjin dan ianya berfungsi menyimpan dan

menyalurkan bahan api ke karburetor.

4.1.2.11 Penyeyap bunyi

Ianya berfungsi mengurangkan bunyi bising hasil daripada pembakaran campuran

udara dan bahan api. Bagi paip ekzos ianya menyalurkan gas ekzos melalui rongga

ekzos.

4.1.2.12 Takung minyak pelincir

Takung yang diperbuat daripada kepingan logam, besi tuang atau aluminium tuang,

terdapat pada bawah bongkah enjin dan berfungsi menakung minyak pelincir.

4.1.2.13 Perumah penghembus

Digunakan untuk menutup bongkah enjin dan roda tenaga, dan berfungsi

mengalirkan udara keseluruh enjin bagi menyejukannya serta melindungi roda

tenaga.

4.1.2.14 Roda tenaga

Mewujudkan momentum untuk membolehkan enjin berputar, ianya mengandungi

magnet kekal yang berfungsi sebagai sistem penyalaan magneto yang menghasilkan

voltan tinggi dalam sistem penyalaan enjin, sirip-sirip yang terdapat pada roda tenaga

berfungsi sebagai kipas untuk menyedut udara masuk.

80

4.2 Jenis-jenis pengikat

1. Setiap enjin sama ada jenis besar atau kecil dibina daripada beberapa

bahagian.

2. Bahagian-bahagian ini boleh dirombak serta ditanggalkan dari satu

sama lain dan dipasang semula.

3. Bahagian-bahagian enjin tersebut dijadikan sedemikian adalah untuk

memudahkan kerja membaiki bahagian tersebut apabila berlaku

kerosakan dan kehausan.

4.2.1 Bol

1. Bol ialah jenis pengikat asas yang digunakan untuk mengikat

bahagian-bahagian enjin.

2. Bol digunakan bersama-sama dengan nat atau diskrukan ke dalam

lubang bebenang.

3. Ia diperbuat daripada keluli lembut.

4. Saiz bol ditentukan mengikut ukuran panjang dan diameter batangnya.

5. Jenis-jenis bol:

a) Bol kepala segi empat

b) Bol kepala segi enam

6. Bahagian ulir bol bertujuan untuk mendapatkan cengkaman yang kuat.

Gambarajah 4.2.1 : bahagian-bahagian pada bol

7. Bol mempunyai tiga jenis benang, iaitu :

81

a) Benang kasar

b) Benang halus

c) Benang terhalus

8. Bol hendaklah digunakan bersama-sama nat yang sama jenis

benangnya untuk mengelakkan benang menjadi rosak.

Gambarajah 4.2.2 : Penggunaan Bol dan Nat

4.2.2 Nat

1. Nat ialah jenis pengikat yang mempunyai pelbagai bentuk kepala. Ia

digunakan untuk menambah cengkaman yang dibuat oleh bol pada

bahagian yang dicantum.

2. Nat boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu nat biasa dan nat khas.

3. Nat biasa digunakan bersama-sama bol dan stad untuk pemasangan

umum manakala nat khas digunakan bagi menahan gegaran dan

getaran untuk mengelakkan nat daripada menjadi longgar.

4. Nat mempunyai ulir dalam.

5. Saiz nat ditentukan oleh ukuran diameter lubangnya.

6. Jenis nat ditentukan oleh bentuk nat tersebut. Antaranya ialah :

Jenis nat Rajah

82

Nat segi empat

Digunakan bersama dengan bol

dan stad dalam kerja pemasangan

umum

Nat segi enam (heksagon)

Digunakan bersama dengan bol

dan stad dalam kerja pemasangan

umum

Nat kekunci

(i) Nat segi empat beralur

(ii) Nat kota

Digunakan bersama dengan

cemat belah dan bol berlubang

untuk mengelakkan nat daripada

menjadi longgar.

Nat segi empat beralur

Nat kota

Nat terganggu

Mempunyai lingkaran (kolar)

gentian pada bahagian

benangnya yang paling atas.

Berfungsi untuk mengepit dan

mencengkam bol supaya tidak

mudah longgar, terutama semasa

digunakan pada enjin.

Selain itu, ia juga dapat

mengelakkan nat daripada

longgar ketika enjin bergegar.

Nat pemati diri

Mempunyai keluli beralur di

sekeliling bahagian atas nat.

Diameter alur nat pemati diri

lebih kecil daripada diameter bol

supaya ia dapat mengapit benang

83

bol dengan kuat.

Nat pal

Mempunyai benang tunggal.

Diketatkan pada bahagian atas

nat biasa untuk mengelakkan nat

tersebut menjadi longgar.

Nat telinga

Tidak perlu menggunakan

sepana untuk mengetat atau

melonggarkannya.

Pusingkan dua ‘telinga’ dengan

tangan sekiranya ingin mengetat

atau melonggarkannya.

Jadual 4.2.1 : Jenis-jenis Nat dan Bentuknya

4.2.3 Skru tudung

1. Skru tudung ialah sejenis pengikat yang mempunyai benang pada

seluruh batangnya dan digunakan tanpa nat.

2. Skru diperbuat daripada keluli lembut dan digalvanikan untuk

mencegah pengaratan.

3. Saiz skru tudung ditentukan oleh panjang dan diameter batangnya.

4. Ia diskrukan ke dalam lubang berbenang bagi mengikat bahagian-

bahagian mesin bersama-sama.

5. Sepana atau soket digunakan untuk melonggar atau mengetatkannya.

6. Jenis-jenis skru tudung ditentukan mengikut bentuk kepalanya.

Antaranya ialah :

(a) Skru tudung kepala bujur

(b) Skru tudung kepala bulat

(c) Skru tudung kepala fillister

(d) Skru tudung kepala rata

84

(e) Skru tudung kepala heksagon

Jenis Skru Rajah

Skru kepala rata

Diperbuat daripada keluli lembut

dan digalvanikan untuk mencegah

pengaratan

Terdapat juga skru yang diperbuat

daripada loyang dan tembaga

Skru kepala bulat

Mempunyai kepala jenis bulat

dan bahagian bawahnya rata

Selain daripada mengikat kayu, ia

juga digunakan untuk hiasan

kerana kepalanya yang berbentuk

bulat

Skru kepala segi empat

Merupakan skru yang kuat

Diperbuat daripada keluli

Mempunyai bentuk empat segi

dan memerlukan sepana untuk

mengikatnya

Skru kepala timbul / bujur

Merupakan cantuman antara skru

kepala rata dan skru kepala bulat

tetapi ia diperbuat daripada keluli

yang lebih kuat

Digunakan untuk melekatkan

logam dengan kayu

Jadual 4.2.2 : Jenis-jenis Skru Tudung dan Bentuknya

85

Gambarajah : Penggunaan skru tudung

Gambarajah 4.2.3 : Penggunaan skru tudung

4.2.4 Stad

Gambarajah 4.2.4 : Bahagian-bahagian pada stad

1. Stad adalah pengikat yang tidak mempunyai kepala.

2. Kedua-dua hujungnya berbenang, satu hujung batangnya berulir halus dan

satu lagi berulir kasar.

3. Bahagian berulir kasar diskrukan ke dalam lubang berbenang pada

bongkah enjin sementara bahagian berulir halus dipasangkan dengan nat.

4. Ia diperbuat daripada rod keluli.

5. Saiz stad ditentukan oleh panjang batang dan diameter.

86

Gambarajah 4.2.5 : Penggunaan stad

4.3 Jenis pencantum

4.3.1 Kekunci

Fungsi kekunci ialah untuk mengunci aci dengan roda tenaga yang berpusing

bersama-sama.

Terdapat dua jenis kekunci iaitu:

1. Kekunci woodruff

2. Kekunci persegi

4.3.1.1 Kekunci Woodruff

87

Dikenali sebagai kunci setengah bulatan. Bahagian bawah kekunci ini dimasukkan ke

dalam alur kekunci pada aci dan bahagian atas ke dalam alur takal supaya ia tidak

tertanggal.

SYAF

ACI

Gambarajah 4.3.1: Kekunci Woodruff

4.3.1.2 Kekunci persegi

Dikenali sebagai kekunci benam. Sebahagian kekunci ini dimasukkan ke dalam alur

kekunci pada aci dan bahagian lain ke dalam alur takal yang dicantumkan.   

88

SYAF

ACI

Gambarajah 4.3.2: Kekunci persegi

4.4 Alatan tangan

4.4.1 Sepana

1. Sepana digunakan untuk mengetatkan dan melonggarkan bol, nat dan skru

tudung berkepala heksagon.

2. Sepana boleh didapati dalam pelbagai saiz.

3. Cara penggunaan sepana yang selamat ialah semasa menggunakan

sepana, pengguna harus menarik dan bukannya menolak sepana.

4. Saiz sepana ditentukan oleh jarak bukaan rahang atau diameter gelangnya.

Gambarajah 4.4.1 : Menentukan saiz sepana

4.4.1.1 Sepana hujung terbuka

1. Sepana hujung terbuka mempunyai dua bahagian hujung yang terbuka

berbentuk ‘U’.

2. Terdapat dua jenis saiz pada satu sepana hujung terbuka.

3. Sepana ini digunakan apabila soket tidak boleh digunakan untuk

membuka bahagian enjin.

bukaan rahang

diametergelang

89

Gambarajah 4.4.2 : Sepana Hujung Terbuka

4.4.1.2 Sepana gelang

1. Sepana gelang mempunyai dua hujung yang berbentuk gelang dengan saiz

berbeza.

2. Sepana gelang lebih selamat digunakan daripada sepana hujung terbuka

kerana ia tidak mudah terlucut atau tergelincir daripada bol atau nat.

3. Fungsi sepana gelang digunakan di tempat sempit apabila soket tidak

boleh digunakan dan digunakan pada bol atau nat yang terlalu ketat untuk

dilonggarkan oleh sepana hujung terbuka.

Gambarajah 4.4.3 : Sepana Gelang

4.4.1.3 Sepana gabung

1. Sepana gabung mempunyai satu hujung terbuka dan satu hujung lagi

berbentuk gelang dalam saiz yang sama.

2. Penggunaan sepana ini sama seperti sepana hujung terbuka dan sepana

gabung.

3. Penggunaan sepana ini menjimatkan masa kerana tidak perlu menukar

sepana semasa penggunaannya.

90

Gambarajah 4.4.4 : Sepana Gabung

4.4.1.4 Sepana boleh laras

1. Sepana boleh laras mempunyai satu rahang bergerak dan boleh dilaraskan

kepada pelbagai saiz bol dan nat yang hendak diketatkan atau

dilonggarkan.

2. Digunakan untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat yang

bersaiz ganjil.

Gambarajah 4.4.5 : Sepana Boleh Laras

4.4.1.5 Soket

1. Soket adalah alat yang paling selamat digunakan untuk mengetatkan atau

melonggarkan bol dan nat.

2. Digunakan bersama-sama tangkai dan boleh didapati dalam pelbagai saiz

dan jenis.

4.4.1.6 Soket enam segi/heksagon

1. Soket ini mempunyai enam poin.

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat bersaiz

kecil.

3. Mudah menghauskan dan membulatkan dinding nat.

91

Gambarajah 4.4.6 : Soket Enam Segi

4.4.1.7 Soket heksagon gabung/12 poin

1. Soket ini mempunyai 12 poin

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat bersaiz

besar.

3. Mudah tergelincir dan membulatkan serta menghauskan dinding nat.

Gambarajah 4.4.7 : Soket Heksagon Gabung

4.4.1.8 Soket oktagon/8 poin

1. Soket ini mempunyai 8 poin.

2. Fungsi soket ini untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan nat segi

empat sahaja.

92

Gambarajah 4.4.8 : Soket Oktagon

4.4.1.9 Soket fleks

1. Soket ini mempunyai sendi rencam

2. Fungsi soket fleks adalah untuk mengetatkan dan melonggarkan bol dan

nat bina dalam

Gambarajah 4.4.9 : Soket Fleks

4.4.1.10 Soket dalam

1. Soket dalam mempunyai badan yang lebih panjang.

2. Ia digunakan untuk membuka dan mengetatkan palam pencucuh.

3. Ia juga digunakan pada bol dan nat yang lebih panjang.

Gambarajah 4.4.10 : Soket Dalam

4.4.1.11Tolok perasa

1. Mengukur pelbagai kelegaan tapet , kelegaan poin alat sentuh dan

celahan palam pencucuh.

93

4.4.1.12 Tolok perasa bilah sempit

1. Mempunyai bilah logam nipis yang dinomborkan mengikut ketebalan

bilahnya.

Gambarajah 4.4.11 : Tolok Perasa Bilah Sempit

4.4.1.13 Tolok perasa bilah dawai

1. Mempunyai batang keluli yang dinomborkan mengikut diameternya.

Gambarajah

4.4.12 : Tolok Perasa Bilah Dawai

4.4.1.14 Pemutar skru

1. Fungsi pemutar skru adalah memasang dan mengeluarkan skru.

2. Saiz pemutar skru ditentukan oleh panjang bahagian batang.

94

4.4.1.15 Pemutar skru bonggol

1. Pemutar skru bonggol digunakan untuk memutar skru pada ruangan

sempit dan terhad.

Gambarajah 4.4.13 : Pemutar Skru Bonggol

4.4.1.16 Pemutar skru mata rata

1. Pemutar skru mata rata mempunyai mata rata dan digunakan untuk

memutar skru jenis kepala beralur.

Gambarajah 4.4.14 : Pemutar Skru Mata Rata

4.4.1.17 Pemutar skru mata Philips

1. Pemutar skru mata Philips mempunyai mata berpalang dan digunakan

untuk skru jenis kepala Philips sahaja.

95

Gambarajah 4.4.15 : Pemutar Skru Mata Philips

4.5 Sistem enjin

4.5.1 Sistem penyalaan

Sistem penyalaan ialah sistem yang membekalkan arus elektrik voltan tinggi kepada palam pencucuh melalui kabel tegangan tinggi. Fungsi sistem penyalaan ialah untuk menghasilkan percikan bunga api untuk pembakaran bahan api. Palam pencucuh yang mengeluarkan bunga api akan membakar campuran udara dan gas bahan api pada masa yang betul. Sistem penyalaan bagi satu slinder adalah sistem penyalaan magneto.

96

Gambarajah 4.5.1 : Sistem Penyalaan

Gambarajah 4.5.2 : Sistem Penyalaan Magneto

4.5.1.1 Fungsi bahagian utama sistem penyalaan

1. Palam pencucuh

- Menghasilkan bunga api bagi membakar campuran udara dan

bahan api.

2. Magnet kekal

- Mewujudkan medan magnet untuk menghasilkan voltan tinggi

kepada palam pencucuh.

3. Titik sesentuh

- Mengawal pengeluaran bunga api pada palam pencucuh.

4. Kondenser

- Mempercepatkan keruntuhan dan pengembangan medan magnet

pada gelung penyalaan.

- Menyimpan arus elekrik buat sementara waktu.

- Mencegah titik sesentuh daripada terbakar.

5. Suis penyalaan

- Menghidupkan dan mematikan sistem

6. Gegelung penyalaan

97

- Meninggikan voltan arus elektik yang hendak dialirkan ke palam

pencucuh.(30,000 v – 60,000 v)

7. Bateri

- Membekalkan kuasa kepada sistem

8. Alternator

- Berfungsi untuk mengecas semula bateri dan membekalkan tenaga

untuk sistem eletrikal kenderaan apabila enjin dihidupkan.

4.5.1.2 Kendalian sistem penyalaan magneto

1. Apabila roda tenaga berpusing, magneto mengeluarkan arus voltan

tinggi sebanyak 20,000v.

2. Arus voltan tinggi itu dihantar kepada palam pencucuh melalui kabel

tegangan tinggi.

3. Palam pencucuh mengeluarkan bunga api hasil daripada arus voltan

tinggi yang melompat melalu celahan di antara elektrod-elektrod

palam pencucuh.

4.5.2 Sistem penyejukan enjin

Sistem penyejukan ialah sistem yang menghilangkan haba yang dihasilkan akibat

pembakaran campuran udara bahan api pada sesebuah enjin. Sistem penyejukan

berfungsi untuk menyejukkan enjin agar dapat beroperasi pada suhu yang sesuai.

Enjin yang terlalu panas akan mengalami kerosakan manakala enjin terlalu sejuk pula

tidak berupaya menghasilkan kuasa optimum. Sistem penyejukan enjin terbahagi

kepada dua, iaitu sistem penyejukan udara dan sistem penyejukan air. Sistem

penyejukan cecair digunakan pada enjin-enjin besar. Enjin – enjin kecil pula

menggunakan sistem penyejuk udara.

4.5.2.1 Sistem penyejukan udara

98

Sistem penyejukan udara selalu digunakan pada enjin satu silinder sahaja, contohnya

motosikal. Sistem ini berfungsi dengan sirip penyejuk menyerap haba pada enjin

hasil daripada pembakaran bahan api dan membebaskannya ke udara. Semakin lebar

luas permukaan sirip, semakin cepat proses penyejukan berlaku.

Gambarajah 4.5.3 : Sistem Penyejukan Udara

4.5.2.1.1 Fungsi bahagian utama sistem penyejukkan udara

1. Sirip penyejuk

- Memberikan permukaan yang lebih luas bagi mempercepatkan

pelepasan haba.

2. Roda Tenaga

- Berfungsi mengedarkan udara ke perumah penghembus.

3. Perumah penghembus

- Mengarahkan udara ke sirip penyejuk.

4.5.2.1.2 Kendalian sistem penyejukan udara

Semasa enjin dihidupkan, roda tenaga berfungsi untuk mengedarkan udara ke

perumah penghembus. Udara akan disedut masuk ke dalam perumah penghembus.

Udara akan diarah ke sirip penyejuk. Sirip penyejuk  melepaskan haba ke atmosfera

dengan permukaannya yang nipis dan luas. Rekabentuknya yang berkeping-keping

seakan mirip sirip ikan dan disusun secara teratur bagi memberi laluan kepada angin

99

yang akan melintasi antara sirip tersebut. Haba dari kepuk pembakaran tersebar ke

bahagian sirip dan udara sejuk dapat melalui sirip tersebut untuk menyerap haba

keluar ke udara. Semakin luas permukaan sirip, semakin baik fungsi penyejukan.

Sistem penyejukan udara mempunyai kelemahan, iaitu ia tidak mampu memberikan

pemindahan haba yang seragam pada keseluruhan bahagian enjin. Oleh yang

demikian, kipas digunakan untuk menolak aliran udara supaya melalui seluruh

permukaan enjin.

4.5.2.2 Sistem penyejukan air

Sistem ini juga dikenali sebagai sistem radiator, kebanyakan digunakan pada enjin

yang mempunyai banyak silinder seperti kereta, lori dan sebagainya. Sistem ini

berfungsi membebaskan haba melalui jaket air dan radiator. Ia menggunakan bahan

penyejuk iaitu campuran air dan etilena glikol, campuran ini mempunyai ciri takat

beku yang lebih rendah dan anti karat. Selain itu, cecair ini dikenakan sedikit tekanan

bagi mengurangkan sejatan bahan penyejuk.

Gambarajah 4.5.4 : Sistem Penyejukan Air

4.5.2.2.1 Fungsi bahagian utama sistem penyejukan air

1. Jaket air

100

- Ruang terbuka diantara bahagian luar dnding silinder dan bahagian blok

sera kepala silinder, ruang kosong ini dipenuhi oleh cecair penyejuk.

2. Pam air

- Pam ini dipacu oleh tali sawat enjin dan berfungsi mengedarkan cecair

penyejuk ke seluruh sistem penyejukan. Pam akan mengepam air dari

tangki bawah radiator masuk kedalam jaket air yang mengelilingi

bahagian enjin dan kemudian menyalurkannya kembali ke tangki atas

radiator.

3. Kipas enjin 

- Menyalurkan udara sejuk melalui radiator untuk mempercepatkan proses

penyejukan cecair penyejuk dalam radiator.

4. Radiator 

- Tempat pertukaran haba dimana bahan penyejuk yang panas melalui

bahagian enjin akan disejukkan semula disini melalui bantuan aliran

udara daripada kipas penyejuk. Binaan tangki atas dan tangki bawah

dihubungkan melalui teras yang diperbuat daripada tiub logam yang

nipis.

5. Tangki takungan 

- Tangki ini disambungkan dari tiub limpah di bahagian leher radiator

untuk menyimpan bahan penyejuk yang melimpah kaluar dari radiator.

Apabila enjin telah sejuk, bahan penyejuk akan mengecut dan disedut

semula dari tangki takungan ke sistem penyejukan.

6. Termostat

- Terletak dalam laluan alur keluar bahan penyejuk dari enjin, digunakan

untuk menutup laluan bahan penyejuk ke radiator apabila enjin sejuk.

Selepas enjin dipanaskan, termostat akan mengawal kuantiti pengaliran

bahan penyejuk bergantung kepada tahap operasi dan suhu enjin.

Komponen ini penting untuk mengawal keseimbangan suhu kendalian

enjin.

101

4.5.2.2.2 Kendalian sistem penyejukan air

Pam air berfungsi mengedarkan cecair penyejuk ke seluruh sistem penyejukan. Pam

akan mengepam air dari tangki bawah radiator masuk ke dalam jaket air yang

mengelilingi bahagian enjin dan kemudian menyalurkannya kembali ke tangki atas

radiator. Radiator merupakan tempat pertukaran haba dimana bahan penyejuk yang

panas melalui bahagian enjin akan disejukkan semula disini melalui bantuan aliran

udara daripada kipas penyejuk. Binaan tangki atas dan tangki bawah dihubungkan

melalui teras yang diperbuat daripada tiub logam yang nipis. Kipas

enjin menyalurkan udara sejuk melalui radiator untuk mempercepatkan proses

penyejukan cecair penyejuk dalam radiator. Termostat yang terletak dalam laluan

alur keluar bahan penyejuk dari enjin, digunakan untuk menutup laluan bahan

penyejuk ke radiator apabila enjin sejuk. Selepas enjin dipanaskan, termostat akan

mengawal kuantiti pengaliran bahan penyejuk bergantung kepada tahap operasi dan

suhu enjin. Komponen ini penting untuk mengawal keseimbangan suhu kendalian

enjin. Tangki takungan yang disambungkan dari tiub limpah di bahagian leher

radiator untuk menyimpan bahan penyejuk yang melimpah keluar dari radiator.

Apabila enjin telah sejuk, bahan penyejuk akan mengecut dan disedut semula dari

tangki takungan ke sistem penyejukan.

4.5.3 Sistem ekzos

Sistem ekzos ialah sistem yang mengeluarkan gas yang terbakar dalam silinder.

Sistem ini juga dapat membantu mengurangkan bunyi bising enjin semasa hasil

pembakaran melalui penyenyap bunyi. Gas- gas yang dibebaskan oleh ekzos terdiri

daripada :

i) Hidrokarbon – bahan api yang belum terbakar

ii) Karbon monoksiada – akibat pelepasan dari bahan api yang separa

terbakar

iii) Nitrogen oksida – pembakaran suhu tinggi iaitu pembakaran yang

sempurna

102

Gambarajah 4.5.5 : Sistem ekzos

4.5.3.1 Fungsi bahagian utama sistem ekzos

1. Injap ekzos dan liang ekzos

- Membenarkan campuran udara bahan api yang terbakar keluar dari

lubang silinder

2. Rongga ekzos

- Menghubungkan liang ekzos dengan penyenyap bunyi.

3. Penyenyap bunyi

- Mengurangkan bunyi bising hasil pembakaran campuran udara bahan

api.

4. Paip ekzos

- Menghubungkan rongga ekzos dengan penyenyap bunyi.

5. Paip ekor

- Mengalakan gas ekzos keluar ke atmosfera.

4.5.3.2 Kendalian sistem ekzos

1. Pada lejang ekzos, piston bergerak ke atas, injap ekzos terbuka.

103

2. Campuran udara dan bahan api yang telah terbakar hanya mempunyai

satu jalan keluar kerana injap masukan masih tertutup.

3. Gas tersebut ditolak keluar melalui liang ekzos masuk ke rongga ekzos

dan seterusnya keluar melalui paip ekzos.

4. Akhirnya, gas tersebut keluar melalui penyenyap bunyi dan paip ekor.

4.5.4 Sistem bahan api

Sistem bahan api ialah sistem yang membekalkan campuran udara dan bahan api ke

ruang pembakaran dengan kadar yang betul. Bekalan campuran udara bahan api

yang berterusan dapat membantu enjin berfungsi dengan sempurna.

Gambarajah 4.5.6 : Bahagian Sistem Bahan Api

Terdapat enam bahagian utama dalam sistem bahan api iaitu tangki petrol, saluran

bahan api, karburetor, rongga masukan, injap masukan dan pembersih udara. Setiap

bahagian ini mempunyai fungsi masing-masing. Karburetor memainkan peranan

penting dalam sistem ini. Fungsi karburetor ialah mencampurkan udara dan bahan

api mengikut kadar yang betul bagi tujuan pembakaran. Fungsi pembersih udara

ialah menapis kotoran udara dan mengurangkan bunyi bising semasa udara masuk ke

karburetor. Fungsi tangki bahan api ialah tempat menyimpan atau menakung bahan

api. Fungsi saluran bahan api ialah menyalurkan bahan api dari tangki ke karburetor

104

dan fungsi injap masukan ialah mengawal kemasukan campuran udara dan bahan api

ke lubang silinder.

Gambarajah 4.5.7 : Karburetor

Gambarajah 4.5.8 : Keratan rentas karburetor

Apabila saluran bahan api dibuka, bahan api mengalir masuk dan terhimpun di ruang

apungan karburetor. Piston bergerak turun, lejang masukan berlaku, keadaan separa

vakum terjadi di dalam silinder. Udara masuk ke dalam karburetor kerana tekanan

atmosfera setelah melalui pembersih udara. Udara yang bergerak dengan kuat

mengalirkan bahan api ke karburetor. Campuran udara dan bahan api memancut

masuk ke dalam silinder dan ketika itu injap masukan menutup liang masukan. Piston

105

bergerak naik dan memampatkan campuran udara bahan api. Campuran udara bahan

api yang dimampatkan telah sedia dibakar oleh bunga api palam pencucuh.

4.5.5 Sistem pelinciran

Sistem pelinciran membekalkan minyak pelincir kepada bahagian enjin yang

bergerak. Sistem ini boleh mengurangkan geseran. Sistem ini juga membantu

menyejukkan enjin dan menyerap getaran yang berlaku pada bahagian enjin. Fungsi

lain sistem pelinciran ialah boleh bertindak sebagai agen pencuci dan memindahkan

haba pembakaran dan haba yang terhasil dari bahagian enjin yang bergerak.

Gambarajah 4.5.9 : Bahagian Sistem Pelinciran

Terdapat lima bahagian utama sistem pelinciran iaitu palam buang minyak, takung

minyak pelincir, palam pengisi minyak, pengaut dan ukur celup. Fungsi palam buang

minyak ialah menutup dan membuka lubang bagi mengeluarkan minyak yang

ditukar. Fungsi takung minyak pelincir ialah menakung minyak pelincir, fungsi

palam pengisi minyak ialah sebagai tempat untuk memasukkan minyak pelincir yang

bersih, fungsi pengaut ialah mengaut dan menyimbah minyak pelincir ke bahagian

enjin yang bergerak dan fungsi ukur celup ialah mengukur aras minyak pelincir di

dalam takung minyak pelincir.

106

Apabila aci engkol berputar, pengaut akan menyimbah minyak pelincir dari takung

minyak ke sekeliling bahagian dalam enjin. Minyak pelincir akan melicinkan

pasangan injap, cemat piston, gegelang piston dan dinding silinder. Minyak akan

turun semula ke takung minyak oleh graviti.

106

4.6 Kesukaran dan miskonsepsi bagi sistem enjin

CIRI-

CIRI

SISTEM

DEFINISI FUNGSI UMUM RAJAH FUNGSI BAHAGIAN UTAMA

1)PELINCIRAN -Bekal minyak

pelincir kepada

semua

bahagian enjin

yang bergerak

-Kurangkan

geseran

a) Geseran

b)Penampan

terhadap gegaran

dan renjatan

c) Pindahkan haba

pembakaran dan

haba yang dihasilkan

dari bahagian enjin

bergerak

d) Agen pencuci

SISTEM PELINCIRAN a) UKUR CELUP-Ukur aras minyak dalam tangki minyak.

b) TAKUNG MINYAK PELINCIR-menakung minyak pelincir.

c) PENAPIS MINYAK PELINCIR

d) PAM ISI MINYAK- Tempat masukkan minyak pelincir bersih

e) PALAM BUANG MINYAK-tutup dan buka lubang untuk keluarkan minyak yang ditukar

f) PENGAUT- mengaut dan simbah minyak pelincir ke bahagian enjin bergerak.

107

2) BAHAN API -Bekalkan

campuran

udara dan

bahan api ke

ruang

pembakaran

-Bekalan campuran

udara bahan api

bantu enjin

berfungsi dengan

nisbah betul

a) SISTEM BAHAN API

b) KERATAN RENTAS KARBURETOR

A) TANGKI BAHAN API-Menakung bahan apiB) INJAP MASUKAN-Kawal kemasukan campuran udara dan bahan api ke lubang silinderC) SALURAN BAHAN API-Salurkan bahan api dari tangki ke karburetorD) PEMBERSIH UDARA-Tapis udara kotor dan kurangkan bising masa udara masuk karburetorE) KARBURETORF) SALUR/RONGGA MASUKAN-Salurkan campuran udara dan bahan api ke silinder

KERATAN RENTAS KARBURETOR

A. INJAP COKB. VENTURIC. CAMPURAN UDARA BAHAN APID. INJAP JARUME. SKRU PEPURAF. MANGKUK PELAMPUNGG. PELAMPUNGH. INJAP JARUMI. MUNCUNG UTAMA

108

3)PENYALAAN -Bekalkan arus

elektrik voltan

tinggi kepada

palam

pencucuh

melalui kabel

tegangan tinggi

- Mengeluarkan

percikan bunga api

di dalam ruang

pembakaran pada

masa yang betul

a) SISTEM PENYALAAN

b) BAHAGIAN SISTEM NYALAAN MAGNETO

A) RODA TENAGA- Hasilkan bunga api bagi membakar campuran udara dan bahan api

B) SESONDOL

C) KONDENSER- Cepatkan keruntuhan dan perkembangan magnet pada gelung penyalaan-Simpan arus elektrik buat sementara waktu-Cegah titik sesentuh dari terbakar

D) TITIK SESENTUH-Kawal pengeluaran bunga api pada palam pencucuh

E) KEBAL TEGANGAN TINGGI

F) PALAM PENCUCUH-Hasilkan bunga api bagi bakar campuran udara dan bahan api

109

4) EKZOS -Keluarkan gas

yang terbakar

di dalam

silinder

- Bantu kurangkan

bunyi bising enjin

semasa hasil

pembakaran melalui

penyenyap bunyi

SISTEM EKZOS a) INJAP EKZOS & LIANG EKZOS– Membenarkan campuran udara bahan api yang telah terbakar keluar dari silinder

b) PAIP EKOR – Menghalakan gas ekzos ke udara

c) PAIP EKZOS – Menghubungkan rongga okzos dengan penyenyap bunyi

d) PENYENYAP BUNYI – Menyerap bunyi bising dari letupan pembakaran enjin

e) RONGGA EKZOS – Menghubungkan liang ekzos dengan penyenyap bunyi

110

5)PENYEJUKAN -Hilangkan

haba yang

dihasilkan

akibat

pembakaran

campuran

udara bahan

api.

-Sistem penyejukan

cecair digunakan

pada enjin-enjin

besar

-Sistem penyejukan

udara digunakan

pada enjin-enjin

kecil

SISTEM PENYEJUKANA) SIRIP PENYEJUK- Beri permukaan lebih luas bagi percepatkan pelepasan haba

B) RODA TENAGA- Edarkan udara ke rumah penghembus

C) PERUMAH PENGHEMBUS- Arahkan udara ke sirip penyejuk

Jadual 4.6.1: Kesukaran dan miskonsepsi bagi sistem enjin