Ang
rebolusyongfIlIPIno
ni APolInArIo MAbInI
Ang Rebolusyong Filipino ni Apolinario Mabini
Karapatang-sipi 2015 ng salin ni Michael M. Coroza
RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.
Ang disenyo ng aklat at pabalat ay likha ni Alvin J. Encarnacion
The National Library of the Philippines CIP DataRecommended entry:
The National Commission for Culture and the Arts (NCCA) is the overall coordination and policymaking government body that systematizes and streamlines national efforts in promoting culture and the arts. The NCCA promotes cultural and artistic development: conserves and promotes the nations historical and cultural heritages; ensures the widest dissemination of artistic and cultural products among the greatest number across the country; preserves and integrates traditional culture and its various expressions as dynamic part of the national cultural mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities. The NCCA administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).
PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING633 General Luna Street, Intramuros, Maynila 1002Tel. 527-2192 to 97 Fax: 527-2191 to 94Email: [email protected] Website: www.ncca.gov.ph
sa tulong ng grant mula sa
Inilathala ng
KOMISYON SA WIKANG FILIPINOWatson Building, JP Laurel, San Miguel, Maynila 1005Tel. 02-733-7260 02-736-2525Email: [email protected] Website: www.kwf.gov.ph
lA
revoluCIonfIlIPInA
APolInArIo MAbInI
Ang
rebolusyongfIlIPIno
ni APolInArIo MAbInI
TagasalinMICHAel M. CoroZA
Aklat ng BayanMetro Manila
2015
Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining Komisyon sa Wikang Filipino
ConTenIDo
DEDICATORIA
MANIFIESTO-PRLOGO
CAPTULO I:Revolucin y Evolucin Poltica
CAPTULO II:La Dominacin Espaola en Filipinas, antes de la Apertura del Canal de Suez
CAPTULO III:Causa y Efecto de la Ejecucin de los
Padres Burgos, Gmez y Zamora
CAPTULO IV: La Administracin Espaola de Filipinas
antes de la Revolucin
CAPTULO V:Reformas Pedidas por La Solidaridad
x
xii
2
8
16
22
30
nIlAlAMAn
PAG-AALAY
PANIMULANG PAhAYAG
KABANATA 1Rebolusyon at Ebolusyong Pampolitika
KABANATA 2Ang Paghaharing Espanyol sa Filipinas Bago Mabuksan ang Kanal Suez
KABANATA 3Sanhi at Bunga ng Pagbitay sa mga Paring sina Burgos, Gomez, at Zamora
KABANATA 4Ang Pamunuang Espanyol sa Filipinas Bago ang Rebolusyon
KABANATA 5Ang mga Repormang Hinihingi ng La Solidaridad
xi
xiii
3
9
17
23
31
CAPTULO VI:Las Novelas de Rizal
CAPTULO VII:La Liga Filipina y el Katipunan
CAPTULO VIII:La Revolucin en sus Comienzos
CAPTULO IX:La Revolucin en el Perodo de su Desarrollo
CAPTULO X:Fin y Cada de la Revolucin
CAPTULO XI:Conclusin
38
48
56
70
84
94
KABANATA 6Ang mga Nobela ni Rizal
KABANATA 7Ang Liga Filipina at ang Katipunan
KABANATA 8Sa Pasimula ng Rebolusyon
KABANATA 9Sa Kasukdulan ng Rebolusyon
KABANATA 10Ang Wakas at Pagbagsak ng Rebolusyon
KABANATA 11Kongklusyon
39
49
57
71
85
95
x
DeDICATorIA
MADRE MA:
Cuando, nio aun, te dije que yo quera estudiar, te alegraste sobremanera, porque tu sueo dorado era tener un hijo sacerdote: ser ministro de Dios era para t el mayor honor a que podr aspirar el hombre en este mundo.
Viendo que eras demasiado pobre para sufragar los gastos de mi educacin, te esforzaste en trabajar, sin hacer caso del sol ni de la lluvia , hasta contraer la enfermedad que te llev al sepulcro.
El destino no me ha querido sacerdote; sin embargo, convencido de que el verdadero ministro de Dios no es el que lleva el hbito talar, sino todo aquel que pregona su gloria , por medio de obras buenas y tiles al mayor nmero possible de sus criaturas, prucurar ser fiel a tu voluntad, mientras no me falten fuerzas para este fin.
Queriendo depositar sobre tu tumba una corona tejida por mis propias manos, dedico este librito a tu memoria; es pobre e indigno de t, pero es la mejor corona que hasta ahora han podido tejer las manos inexpertas de tu hijo,
EL AUTOR
xi
PAg-AAlAy
Ina Ko,
Noong paslit pa ako, sa tuwing sinasabi ko sa iyong ibig kong mag-aral, nag-uumapaw ang iyong galak sapagkat marubdob na pangarap mo ang magkaroon ng anak na pari. Para sa iyo, ang pagiging alagadng Diyos ang pinakamataas na karangalang mahahangad ng tao sa lupa.
Sapagkat malubha ang iyong karalitaan at sa hangad mong matustusan ang aking pag-aaral, ibinuhos mo ang iyong sarili sa paghahanapbuhay, di-pansin ang araw ni ang ulan, hanggang sa dinapuan ka ng karamdamang naghatid sa iyo sa hukay.
Hindi itinulotng tadhanang maging pari ako. Gayunman, sa paniniwalakonghindi ang nakasuot ng abito ang tunay na alagad ng Diyoskundi ang lahat ng nagpapahayag ng Kaniyang Kaluwalhatian sa mga gawaing mabuti at kapaki-pakinabang para sa lalong nakararaming nilikha Niya, pagsusumikapan kong maging tapat sa iyong kalooban hanggat may lakas ako sa pagtupad nito.
Sa hangaring maghandog sa iyong puntod ng koronang likha ng sarili kong mga kamay, iniaalay ko sa iyong gunita ang munting aklat na ito; hamak at hindi karapat-dapat sa iyo, ngunit sa ngayon, ito na ang pinakamainam na koronang malilikha ng mga di-bihasang kamay ng iyong anak,
ANG MAY-AKDA
xii
MAnIfIesTo-Prlogo
Aunque desde mayo de 1899 hasta el siguiente diciembre en que fu capturado por las fuerzas americanas no slo no ocupaba ningn cargo oficial, sino que viva en un lugar distante del Gobierno filipino, sin embargo, habindome credo obligado a abogar por la causa del pueblo, creo de mi deber tambin dar cuenta de mi gestin a mis compatriotas, ahora que considero oportuno darla por terminada.
Desde mi captura hasta mi deportacin a Guam tuve el honor de conferenciar largamente con los Generales McArthur y J. F. Bell sobre la terminacin de la guerra y pacificacin de las Islas. Un relato somero del resultado de aquellas conferencias dar idea de mi proceder.
Empezaron dichos generals por expresarme su vivo deseo de que contribuyera yo a la pacificacin de las Islas, pues por este solo medio llegaran los filipinos a alcanzar su bienestar; a lo que repliqu que deseaba ardientemente lo mismo y les rogaba me indicasen la forma en que apreciaran mi cooperacin. Me dijeron entonces que slo tendran confianza en m y aceptaran mis servicios, cuando hubiese reconocido incondicionalmente la soberana americana en Filipinas, especialmente si adems les auxiliaba en la implantacin de un gobierno que estimasen el ms eficaz para la felicidad del pueblo filipino. Volv a replicar que, en cuanto hiciese lo que de mi exigan en el estado de nimo en que se encontraban entonces mis compatriotas, stos retiraran, desde luego, la confianza que
xiii
PAnIMulAng PAHAyAg
Bukod sa wala akong opisyal na katungkulang ginagampanan, nakatir ako sa pook na malay sa Gobyernong Filipino mula Mayo 1899 hanggang sa sumunod na Disyembre nang dakpin ako ng puwersang Amerikano. Gayunman, sa paniniwala kong isang pananagutan ang mamagitan para sa kapakanan ng bayan, naniniwala akong tungkulin ko ring ilahad sa aking mga kababayan ang nauukol sa mga isinagawa kong pakikipagnegosasyon, at ipinalalagay kong naaangkop ito ngayong naganap na ang lahat.
Buhat nang hulihin hanggang sa ipatapon ako sa Guam, naging karangalan ko ang makausap nang masinsinan sina Heneral McArthur at J.F. Bell ukol sa pagwawakas ng digmaan at pagppahinahon sa Kapuluan. Malilinawan ang mga isinagawa ko sa pamamagitan ng pahapyaw na pag-uulat ukol sa ibinunga ng gayong pag-uusap.
Nagsimula ang mga heneral sa paghahayag ng masidhing hangarin nilang makiisa ako sa pagppahinahon sa Kapuluan sapagkat sa gayong paraan lamang mappabut ang kalagayan ng mga Filipino. Tumugon ako na gayundin ang marubdob kong hangarin at hiniling kong sabihin nila sa akin kung sa paanong paraan magiging mahalaga ang aking pakikiisa. Kayat sinabi nilang magtitiwala lamang sila sa akin at tatanggapin nila ang aking paglilingkod kung lubos na kikilalanin ko ang paghahari ng Amerika sa Filipinas, lalo na kung tutulong ako sa pagtatatag ng pamahalaang pinakamabisang makapagbibigay-kasiyahansa sambayanang Filipino. Muling tumugon akoat sinabi kong kapag tinupad ko ang hinihingi nila sa akin, kagyat na mawawalan ng tiwala sa akin ang mga kababayan ko at, sa
xiv LA REVOLUCION FILIPINA
en m tenan y, perdida mi influencia sobre los filipinos, de nada servira para los fines de la pacificacin ni para cualquier otro fin provechoso.
Los aludidos generales no vieron en mi respuesta ms que un pretexto para permanecer en un estado que calificaban de sistemtica oposicin a los planes de los americanos, manifestndome con tal motivo que estaban convencidos de que mi actitud intransigente y la del Sr. Aguinaldo eran los nicos obstculos para la deseada paz, y como estaban resueltos a procurarla para el bien de los filipinos mismos, podran verse en la necesidad de remover dichos obstculos deportando a los intransigentes. hice presente que la Revolucon haba sido, a mi juicio, producida, no por meras ambiciones personales, sino por las aspiraciones no satisfechas del pueblo, y que estaba plenamente convencido de que si el Sr. Aguinaldo y yo obrramos en abierto desacuerdo con la opinin pblica, quedaramos desprestigiados y, por ende, incapes de evitar que nuevos jefe
