Nhật Bản Trong Chiếc Gương Soi - Nhật Chiêu

8/14/2019 Nht Bn Trong Chic Gng Soi - Nht Chiu

1/77

NHT BN trong chic gng soi - NHT CHIU

NHT BNTrong chic gng soi

(Ti bn ln th ba)

NH XUT BN GIO DC

2003

LI NI U

Vi chic gng nh, ta khng th soi chiu c g nhiu nhng cng nhn thy nhngcnh sc m ta mun.

Quyn sch nh ny hy vng l mt chic gng nh vy, soi chiu mt vi phng dinca cnh quan vn ha Ph Tang, nht l nhng ci p truyn thng.

Nhng g bn khng tm thy trong chic gng soi ny (gio dc, kinh t) th xin bnlng th: cc lnh vc y c nhiu ngi trnh by kh y ri.

Nhng phng din vn ha Nht Bn c nhn ngm y thng nm trong mi tngquan ca chng vi vn chng. Chng hn nh, ngi ph n Ph Tang s xut hin trongvn chng ca chnh h: nh ni Fuji xut hin trong th ca ht v n Bi v vnchng l mt loi gng soi v cng sinh ng; em li linh hn cho cc s kin v con s.

Chng ti bit y l chic gng soi bt ton; Ch mong rng n gip cc bn tr t nhiutrong vic tm hiu mt nn vn ha Phng ng, tuy gn gi m vn cn rt l i vichng ta, tuy ng vn m dng nh cn d mng.

nhn thy nhng g ngi khc sng v mng, tt hn ht l ta xem xt l h i quanhng con ng lch s no, sng tc nhng huyn thoi no, chi a th no vi thinnhin, nim vui v nng lc vo cng vic, c n ci v nc mt g trong tnh yu,theo ui nhng ci p no trong ngh thut v tn ngng th ra sao? Chic gng soiny c gng p ng phn no iu .

Chng ti s rt vui mng nu nhn c kin cng nh li ch bo ca bn c quan tmn cun sch mng manh ny.

TC GI

CHIC GNG TH 1: THIN NHIN

Nh mt c gi p, qun o Ph Tang (1) nm dui mnh, gi u ln sng nc cn BcCc v th chn vo gia bin nhit i, mt bn l bin Nht Bn, mt bn l Thi Bnh

Dng.

Nht Bn (2) nm gia nhng cc oan kh hu. khi m ng s pha Bc Hkkai chnsu trong tuyt th Kyushu ngi ta n a trong nhng dng sui nc nng.Vn hc ngh thut Nht cha ng bit bao hnh nh tuyt diu v tuyt. V nhng dngn tuyn (sui nc nng) cng chy qua y nhng ngun mch bt tn.

Hnh nh mt cnh tre ph y tuyt ni ln tnh cht tng hp ca thi tit x ny.

l mt thin nhin tuyt p, du dng, tinh t nhng cng rt hung bo. ng t, nila, sng thn, thng xut hin nh nhng biu tng kinh hong ca nguyn l hy dit.

l mt ca hng ca thi tit trng by mi sn phm qua nhng bin i tinh vi cabn ma.

Nhng iu y to cho dn tc Nht Bn mt cm thc c bit tinh t trc nhng v


2/77

p ca thin nhin qua nhng hnh sc, m thanh, mi v Th h (haiku, tanka) hunh vn ng theo nhp iu thin nhin v hi ha cng th. Linh hn ca Tr o v Hoao vn l thin nhin.

Nht Bn c bn ma r rt v mi ln i ma, thin nhin nh mi mc ta bc vo nhpiu mi, vi mt v quyn r v gi cm v song.

Khi u l ma xun. T cui thng hai, nhng ln gi m p, du dng bt u thi v.V ri s gi ca ma xun xut hin, l nhng cnh hoa m trng mut m i khingi ta lm, khng bit l hoa hay tuyt ang im trng nhng nhnh cnh. Vo nhngngy thng t, nh th thin nhin ang mm ci, l v hoa anh o n.

Ri nhng ln ma ma xun (harusame) m m bay qua, lm tan ht tuyt gi trn ni.Hoa anh o, hoa anh o khp ni. Cc nh th gi l nhng m my hoa anh o(3).

Trn cc vn hoa, cng vin, cnh ng, thung lng, ni i, di nhng m my hoa ,ngi ta mc qun o l hi, vui chi, ngm hoa v ung ru sak. i ngm hoa anh ogi l hanami.

Sang thng nm, c hoa quyn, t ng, vi v vn cc loi din v v nhng bng hoadi.

Ma h n vi hi nng v nhng cn ma thng su, ngi Nht gi l ma t t, tsuyu,mai v. Nhng khi ht ma, li l nhng ngy y nng m.

S gi ca ma h l htgisu, loi chim quyn, rt c th ca a chung. N nh hnb cu, lng xm, sng trong rng ni, thng ca ht khi bay ln vo ban m.

Ma h l ma ca cn trng v hoa mu n. Cn trng thng c cc nh th Nhtnhc n, k c chy, rui, mui cng t nhin nh khi h nhc n cc loi hoa, k choa mu n kiu k rc r.

Khi ma thu xut hin th cy phong tr nn p l thng vi cc sc vng, cam v rc. N l biu tng ca ma thu cng nh anh o l biu tng ca ma xun. V ngmcy phong ma thu cng l mt l hi truyn thng nh ngm hoa anh o ma xun.

Nara, gn n Kasuga, di bng nhng cy phong, lang thang c ngn con nai, to nnmt cnh tng k th.

Lm p nhng sm mai ma thu l hoa Asaga (4), mt loi hoa dy leo va bnh d varc r.

Ma ng bt u t thng mi hai. cc th, tuyt ri khng nhiu. Nhng trn ccvng phng Bc, cc ngi nh chm su trong tuyt, thng su n mi b.

Ri b mu xanh, cc cnh ng v ni non tr nn nu xm v cc cy cnh u tri l, vc th cht. Trng, tuyt ma ng v l cht l nhng hnh nh th ca c ngi Nht yuthch, mang mt v p khng ging vi mt ma no khc.

Thin nhin qua bn ma biu hin cho nhp iu v tr c th hin sinh ng trong thca. Cc hp tuyn th ca Nht thng cha ng ch bn ma: xun, h, thu, ng.Cch tp hp th ca theo tng ma nh vy c t tp th u tin ca Nht bn l Vn diptp (Manyshu), th k VIII. C th tm thy y v s bi tanka miu t v p ca bnma v tnh yu ca con ngi i vi thin nhin.

Ti i hiNhng bng hoa tmTrn cnh ng


3/77

V ti liNg gia ma xun (*)Akahit

Ai kia khng riNn li hn riNhng chim cu i

Em vn nBi khng qun liYtsuna

Nu nh anh khng nHm nay trong vn nhS y hi ticBi v xa trc thoS ph c ngy hoaYakamchi

Trn m cy sa tho

Di bng hng thngTuyt nm dim oC cch no gi liCho tuyt ng tan khng.Sakann Iratsum

C mi ln i ma, c thin nhin ln con ngi u tr nn mi l.

n nhn bay vCy phong ca ta in lt em ri sang maEm hy i mu i.(V danh)

Mt ngn i thmAi mang o trngM i qua iV o kia lp lnhMu l thu sng ngi(V danh)

Vi tn ngng dn gian, nhn thy s linh thing hay kami (thn linh) trong mi hintng thin nhin, ngi Nht qu trng vn vt: tng khe nc nh, tng cng c di.

Trc mt hin tng thin nhin tuyt tc nh ni Fuji (5), lng sng knh ca h hu nhv hn. Vi ch ni Fuji, ta s tm thy v s bi th hay, trong Vn dip tp v trongth ca Nht.

Theo nhn xt ca D.T.Suzuki th Ti thng ngh rng tnh yu thin nhin ca ngi Nhtphn ln l do s hin ha ca ni Fuji trung tm hn o chnh ca Nht Bn. Mi khi,trn con tu ca tuyn ng st Tkai, i qua chn ni, bao gi ti cng ngm nhn nnu thi tit khng che mt n, v chim ngng dng dp tuyt m ca n, lum lun phtuyt trng tinh, v bung xung t tri nh mt chic qut trng mut, theo li mt this thi Tkugawa. Cm thc m n gi ln khng ch l ci p thuc v ngh thut. C mtiu g bao quanh n mang tnh cht tm linh thun khit v cao qu v song.

c bi trng ca v Fuji sau y trong Vn dip tp, ta s c ci cm gic m Suzuki niti:


4/77

C thy chng nh Fuji bn triChe bng trn cc xSuruga v Kai.

C nhng vng my trngKhng dm ging ngang uS vng linh thing y

Chim no dm bay caoCh c tuyt v laTrn u non u nhau.

V nm bn chn niH Seno UmiNc tan t tuyt trngQua ct tun vH bao la nh binChy t lng Fuji.

Ngi ch che t nc Yamat nyi ngn ni cao quNgi l ai ?Ngi l mt linh thnHay ngi l v pCa ni i cao thm.

c nhn ln bng nging bn tri lng lyMun i Fuji i !

Nh th Akahit cng vit mt trng ca v ngn ni thing y vi mt tm tnh sng biv i vi bi trng ca l mt bi ngn hn gi l hanka (phn ca) :

T bin b TagTa nhn ln niFuji iMt mu trinh bchTuyt bung xung i.

Tt nhin l nhiu ni trn t Nht, ngi ta nhn thy ni Fuji mi ngy. Nhng vongy u nm thing ling, gt b mi lo toan bn rn, nhn ln ni Fuji bng i mt thnhknh, n s hin ra yu kiu hn, trng l hn v huyn b hn.

Fuji cng l ti bt tn trong hi ha Nht Bn, nht l tranh ukiy- (Ph th hi). Ccbc thy ca loi tranh ny nh Hkusai v Hirshig u th hin hnh nh ni Fuji tronghng lot bc tranh, mi ngi u c Ba mi su cnh Fuji.

Fuji trong v p trm mc, trong bo t, sm chp, sng m, nh nng Fuji c nhngn, nhn xa, nhn t nhiu gc khc nhau

C l khng c ni no ngi ta v ni y cm hng, y say m n th. Fuji tr nn btt khng ch i vi ngi Nht m i vi c nhn loi. N chnh l ci p.

Cch m ngi Nht yu ni Fuji, hoa anh o, vng trng, cy thng, nhnh c, cntrng cho thy h sng trong thin nhin v thin nhin sng trong h trong mt mi giaotnh v ha iu thm su.

Tnh yu ca nh th Saigy i vi hoa anh o c th c xem l biu hin tuyt vi catm hn Ph Tang.


5/77

Saigy Sng vo th k XII xut thn t mt gia nh samurai v xut gia t nm 23 tui.V ng cng quy y. Sau , ng lang thang khp t nc, lm th.

Nh trn ni(Sankashu: Sn gia tp) l tc phm chnh ca ng, tp hp c hn 1500bi tanka vit v tnh yu, thin nhin, nim c tch v cuc sng tm linh.

Saigy l nh th ca hoa anh o. Tnh yu ca ng i vi loi hoa ny tht k l v vbin. Trong Nh trn ni, quyn mt, ng vit:

c vng ca tiL c chtDi ci hoa anh oVo m trng rmTrong nh ma xun.

Ngy rm thng hai m lch vo ma xun c tin l ngy Pht nhp Nit bn. c vngy ca Saigy tht s thnh. ng cht ng vo ngy y ca ma trng Nit bn,nm 1190.

Hy dng hoa o ln Pht, khi no cn ngh n ti, l li ng gi v hu th.

Vi mi iu t bNh ti hng ngh suyTh m tri tim tiVn cn ng sc hoa anh o.

Thc ra, Nit bn Tnh i vi Saigy c l chng l g khc hn l nim hoan lc tmlinh v ci p trong thanh thot hoa anh o v m nh trng.

Ri mt ngy ti sBc xa th gii nyM tim cn kht vngMi mi mt vng trngi mt vng trng !

Cng c th ni nh th ny: Trong tm hn mi ngi Nht u c mt Saigy, mt nginh trn ni, nhng cnh hoa o v mt vng trng.

Nu nh Saigy c gi l nh th ca hoa o th mt nh s khc, Mye, ni danh lnh th ca trng.

Mye Sng vo cui th k XII u th k XIII, l vin trng mt ngi cha Kyt.ng l ngi c vn ho Kawabata nhc ti kh nhiu, trn trng v tru mn, trong bidin vn c Thy in khi Kawabata nhn gii Nobel vn chng.

Sau y l nhng g Kawabata trch dn v bnh Mye :

Trng ma ngT trong my rai theo ti lm bnGi butTuyt lnh.

C mt on vn xui m Mye vit, k li mt cch chi tit ci cm hng khin ngi

lm ra bi th trn: m 12 thng chp nm 1224, mt trng np sau my m trong khiti ang ngi tham thin trong Hoa cung vin. Khi chung canh na m vng ln, tingng tham thin v t thin tht trn nh ni, ti bc ln xung dy tng phng. Trong


6/77

khi ti bc i nh vy, mt trng t vm my l ra khin cho mt tuyt phn chiu rngngi y . Mt trng lc y l bn ng hnh ca ti, cho du lc c ting ch si truln trong thung lng cng khng th no lm ti s. Khi ti tr ra, mt trng li b che lpsau vng my. V khi chung rung bo hiu canh khuya, ti li lng thng i ln nh i.

Mt trng li hin ra trn ng ti i. Ti bc vo thin tht khi mt trng khng vngmt si my, ang sa son ln xung bn kia ni. Lc ti thy nh l vng trng vn

cn b mt theo di ti.

Ta s n pha sau niNgi cng n ngheTrng i trngm m chng ta sCng l bn ng hnh

Va h mt ra sau bui tham thin, ti gp trng tinh sng soi bn ca s. T ni chngi tm ti, ti thy tm hn ti bng c chiu sng, dng nh bi nh sng catrng :

Tm ti rng nginh snh tinh khiM trng c tngnh sng tm tiL nh snh trngSng, sng v sngSng, sng v sngMt trng sngSng v sngSng

Trong ba bi th v trng ma ng, Mye hon ton theo quan im ca Saigy, mtthin s thi s khc: mc d ti lm th, ti khng ngh rng l th ti lm.

Ba mi mt m tit ca mi bi th tanka, chn tht v thun thc, nh l ni chuyn trctip vi trng.. Nhn trng, thi s bin thnh trng v trng li tr thnh chnh thi s. Ngichm trong thin nhin, ng nht vi thin nhin. nh sng trng tm (lng lng) cathin s ngi trong thin tht trc khi bnh minh v tr thnh nh sng ca chnh mttrng

Nu ti hay chn bi th u mi khi phi vit th bt cho ngi ta l v bi th y nhbi th ca t bi, m p, su sc v t nh, mt bi th cha ng c nin im lng cchiu su ca tinh thn Nht bn.

(t Ph Tang, ci p v ti, KAWABATA,

Cao Ngc Phng dch, L Bi, 1969)

on trch dn trn kh di nhng hn l cn thit v n cha ng nim im lng c chiusu ca tinh thn Nht bn. v ta thy rng t Mye ca th k XIII n Kawabata thihin i, tinh thn y c cng mt bn cht, mt chiu su.

Thin nhin hin ra mt cch n s v huyn diu trong th haiku, mt th th cc ngn,ton bi ch bao gm 17 m tit (5, 7, 5).

Haiku lun lun gn b vi thin nhin. Haiku l nhng bc tranh thin nhin c sc dnkhi c bit. Khng ch hoa o, chim cu m cn c chy, rn. Khng ch hng thm mcn c c nc i nga. Ngha l ton th thin nhin khng t v. l th gii ca thc

ti. V chnh v th, l th gii ca huyn diu.

bc vo th gii thin nhin trong th haiku, ta hy th gp g mt kinh nghim cm


7/77

xc ca Chiy, nh th n li lc sng vo th k XVIII.

Mt bui sng, Chiy nh th gu ly nc ging. Nhng quanh dy gu ang vng mtbng hoa xinh. l hoa Asaga, mt loi hoa ng ni rt i bnh thng, mt th dyleo. Tn n c ngha l gng mt ca sm mai (Asaga : triu nhan). Khng n ngchm n hoa, nh th nh xin nc ging hng xm.

V ci kinh nghim bnh thng m k diu y c Chiy ghi li qua bi th haiku sau:

A! Hoa AsagaChic gu vng hoa bn gingnh xin nc nh bn.

Ngi v hoa gp nhau trong bui sng. Khng ni nng chi, nhng khonh khc y nh thc thi ca. V tr nh ha thnh bng hoa di nh nhoi. V ngi i ly nc nh bn khonh khc kia c vn ton, ngi y vn bc vo vng quc ca th, ca hoa.

Th haiku thng nm bt c khonh khc y, ci khonh khc m th gii hin ra mim tinh khi nh hoa Asaga trong mt bui sm mai.

Cha ng mt thin nhin huyn diu, th haiku khng ct ni nhiu. N im lng hn lni. N trng ch khng y. N nh nhn nhng khng bao gi cht cng.

Haiku ch ra s vt thin nhin nh hoa bm bp, ht ct, by rui v ri dng li chkhng gii thch, khng miu t. N ch ra s vt nh mt a tr pht hin s vt quanhmnh, ni tng ting mt hoc reo ln. n vi haiku, ta thy n th ngy mt cch hinminh v hin minh mt cch ngy th.

Nh th Kikaku vit v mt ht ct nh th ny:

Mt ht ct cn vngTrong v s nho nhMt b ct nu vng

Khi Kikaku m v shijimi (mt loi s nh), ng nhn thy mt ht ct. V ht ct y l mttm gng phn nh mt v tr ct. Con s cht v ht ct v tri y lm sng li niKikaku mt kinh nghim v bin b, mt tri kin no v i sng v b.

Ngh thut haiku cng nh cc ngh thut khc ca Nht Bn thng ly thin nhin lmch , t biu hin mt kinh nghim thanh tnh v mt nim hn thng i sng ns mc mc. y l cm thc ho iu su xa vi s vt chung quanh mnh, nh trong mtbi th ca thi ho Bash:

Chim Kankri iem ni bun thm thmM lng ng vo ti.

y l c mun giao cm vi s vt n tt cng trong trng thi c tch, trng thi mngi Nht gi l sabi (tch).

Ha iu vi cy c, thin nhin, vi v tr, con ngi khng tr nn hn mn m chnh lyu t ca mt vn ng chung, mt sinh ha chung. Thin nhin khng p o con ngim ch t biu hin v vn ng trong ci t nhin nhi nhin ca n. N t mc, t dngbo, t sinh hoa kt tri, khng c thn kinh ng tr. C th thy s ha iu y qua bi thtuyt p ca Busn, nh th ha s ca th k XVIII:

B tri gia bo dngo ti ngi cho chngHa o hoa o.


8/77

Hoa o trong gi lon bm y o ngi ang cho chng chic b. Busn ni rng anh taang mc o hoa o: cng nh Hn Mc T bo mnh mc vi trng o ti rch ri trikhn v, C bn ma trng mc vi trng.

Saigy l nh th ca hoa o, Mye l nh th ca trng v Busn l nh th ca maxun.

Cn gi nh ban maiNhng lng t rung ngTrn thn con ngi.

Su b cn th, hung chi hoa v ngi?

Hao m n tng bngTrong lu xanh, k nVui mng mua ai lng.

Th Busn khng u huyn, thot tc nh Bash m ta y mi hng ca mt thin nhin

ca nhng con ngi trn th:Ma xun thm thBn nhau i bng v o ti i.

v o ti i l ca i trai gi. V s thm th tr chuyn ca h ua vi ma, ha vima v cng mc k ma.

Vi ti nng ca mt ha s thc th, Busn v c c ting thm th, ln hng thm vbng hoa:

Cy m bn sngBng mi bnh bng trn sngC tht tnh tri khng?

Cng vi cc thin ti haiku khc, Busn em li cho s vt mt i sng bt ng, isng m G.Stein mun ni khi nhc n Picasso: Picasso khc vi cc ha s tm thng.Cc ha s tm thng v tt c l trn cy khin cho ta chng thy g. Cn Picasso ch vmt chic l trn cy thi, th m ta thy i sng ca c l ln cy.

L ha s chn chnh, Busn ch cn v mt chic l y. v i sng hin ra vi tt c nhnhcnh, ci r, hng thm cng vi c nhng mch nc n tng trong t.

Th haiku, t th k XVII, c Bash hon thin, to cho n mt v p n s thmtrm, mt v p i thng k diu.

Haiku, y l ngn tay ch mt trng. L ngn tay trn tri, khng trang sc v vng trngm n ch ra khng ch mc u trn tri m mc ngay trong tm thc ta.

Nh th Php Paul Valry tng ni: Ti vit na bi th. Ngi c vit phn cn li. iu ng vi mi bi th hay v c bit xc ng i vi th haiku. c haiku l vit tiphaiku. Mt bi haiku c th cha ba chiu ca v tr, cn chiu th t dnh cho ngic.

Trn ng ti Yshin ngm hoa anh o, thi ho Bash son bi th ny:

Nm dm mi ngyTa i tm em yHoa o yu du i!


9/77

Yshin, ng mi m ngm hoa anh o vo nhng bui tinh m, hong hn hay nam. Nhng chm ngp trong hoa anh o, Bash khng cn vit g v hoa anh o cna. Nh th mt tnh nhn khng ni c li no khi ngt ngy gia tnh yu.

Haiku l ting ht ca bn ma. Dng nh khng c loi th no cha tt c s k diu cabn ma nh th haiku. Xun c hoa o, h c chim cu, thu c vng trng v ng c

tuyt sng lnh, y l c im ca bn ma theo thin s gen.

V ma xun ta nh mi tnh u. N l thin nhin trong sc sng to huy hong nht,y nha sng, nim vui. N l dng i trc tuyt.

Ma ma xunXuyn qua tng chic lNui dng sui xun trong.Bash

Dng sui trong ra t mt vch y ru trn ng Bash i tm hoa anh o xuing son bi th y. Nc, yu t m tnh trong thin nhin thng c haiku th hin qua

hnh nh ca ma, dng, khe, vnggi l nc ma xun (haru no mizu: xun thy).Bng qua vng nngBn chn c giVn bn ln nc xun trong.Busn

Bn chn mm yu ca c gi p, bn t di y vng nc v bn thn cht ncchng nhng khng c g chi nhau m cn tuyt i ha hp trong sc mnh m tnh cama xun, ca thin nhin.

Thay v c gi p ca Busn lng mn, nh th Issa thch dng nhng hnh nh bnhthng hn, nh nh hn:

Bn dng SumidaCh chut kia ung ncMa ma xun pha.Issa

Hnh nh ch chut b xu dng nh b xa nha bn dng sng lnh lng, di cn matrng tri. Th nhng, ch chut mi t ti lm sao. Ch thong th ung ma xun tngngm, ung t tri tng ngm. Dng sng v ma tri hin mnh cho ch, ci sinh linh nhb v hn mn nhng vn y bn lnh, c tnh chut v tnh v tr chng thua ai.

Trn ng ti Nara, Bash nhn thy nhng ngn i v danh:

Ma xun n ri Ngn i khng tn ySng nay khoc o sng mBash

Nhng v danh khng phi v ngha, tm thng. Hn na, v danh vn l bn tnh cathin nhin nh hin ra trong ci n du mi m, trong s im trang n s bt ng can.

N sm cy m nyN mun cy m khc

Ti tru mn c haiBusn


10/77

M thc ra, c sm c mun g u. Hoa lc no cng n ng lc,ng thi-gian-ca-n,d u ma hay cui ma. V nh th bit iu . Ti yu c ci sm ln ci mun ca chai cy m (dch st ngha bi th trn).

Chng nhng khng tn, thin nhin cn c khi khng ting khng li.

Cnh bm i, xin hi

Gic mng no trn hoaKhng ting bm p li.Rikan

y l nim im lng vnh cu, y l ni v ngn hng ngy. Nhng ti sao ta khng thmng gic mng ca bm, vui nim vui ca c? ng cm vi v tr th khng cn cu hina, ngha l khng cn vn na.

Ngy ma xun diMt bn b nho nhNghe con thuyn t t.Shiki

V khi , ta s nghe ra ting th thm tr chuyn gia con thuyn vi b bn hay nhiuting li v thanh khc na. Bit u ri ta cng tr th nh mi tr th.

a cng bm, tr conLi sau chn cha mTrn ng hnh hng.Shiki

Bi v a cng bm mi l cch hnh hng ca tr. Bm bm v tr th chnh lnhng k hnh hng bt v li ca trn gian.

Th haiku cng p rn vi tri tim ta, gia ma xun, vi bao c vng.

c vng y tim tiNgn nn no thp sngHoa o no ang riShirao

S thp sng ca la, s ri ca hoa v c vng ca con ngi c tng quan g vi nhau?Hay y ch l mt l i: tri tim chy kht vng, ngn nn chy nh la v hoa o chysc hng. V ma xun tng bng nh sng, mt nh sng tr ngp tim ngi, thin nhinv s vt, trn ngp nhng vn th haiku b nh.

NHT BN trong chic gng soi - NHT CHIU

C trn sn khu, thin nhin cng c ca ngi bng nhng li nng nn nht, c bit lsn khu N. Nh th v i nht ca nn sn khu k o y Zami, sng vo cui th k XIVu th k XV. Trong v tung N mang tn Takasag ca Zami k v tnh yu ca hai cythng, i ng ca ct ting ht xng tng thin nhin nh sau:

Trong mi iu ang sngC mt tnh yu thV thin nhin rung ngVn ni bng ting th.Mi th thm ca gi

Mi h reo ca mat ct nh ang thV cy c ong aMi th mang v tr


11/77

Trong mnh nh gic mMi loi mang ting htAi bit t bao giC nghe trong m cTing cn trng ma thuV hy i trong giNghe rng xun vi vu

Trong thin nhin tn tiMi gc mt vn thL tng xanh bic miTing chung rung sng m.

on th trn th hin quan nim v thin nhin ca ngi Nht. Ci m h tm thy trongthin nhin l th ca v tnh yu. cng l ci huyn diu (my).

C trong vn xui hin i, gia mt th gii c kh ti tn, tnh yu thin nhin vn khngh b nh mt. Thin nhin trn ngp trong cc sch ca Kawabata, Mishima, NakagawaTiu biu nht lX tuyt, kit tc ca vn ho Kawabata, ngi chim gii Nobel vnchng nm 1969. l cu chuyn v nhng cuc lng du ca chng thanh nin

Shimamura X Tuyt, mt ci min y huyn d.Di Ngn H ng nhn ln, Shimamura c cm tng nh mnh ang bi li trong .nh ln quang ca di Ngn H nh ta xung gn n chng thy nh mnh b n htln tn ni. Phi chng thi s Bash v n tng ca v bao la rc r chi sng y m vn nh mt vng cu ha bnh bc qua bin ang si sc ? Bi v di Ngn H vm xungngay trn u chng, m ly tri t ti en trong vng tay thanh khit, kh hiu v khngcm xc ca n. Hnh nh thun khit v gn gi ca mt nim khoi cm d di, trong Shimamura thong tng tng thy bng dng ca chnh mnh ni bt ln thnh c man lhnh bng, cng trng trng ip ip nh khi lng tinh h, cng nhn ln thnh nhnghnh bng khc nhiu v tn nh nhng m bc trong ci nh sng trng c nh sa trncao, cho n tn ci nh phn chiu ci bng ca nhng m my m m mi git nh li tiv ta sng ln ln vo nhau v cng tn v bu tri sng sa, thanh tiu v trong vtkhng tng tng. Ci di la v bin , ci mn che v cng mong manh nh dt ratrong v tn khin cho Shimamura khng sao ri khi mt nhn.

(X Tuyt, CHU VIT dch)Shamamura chng kin ci p v tr v bin y trong khi trong lng ang sy ra mt mchy. Sau , gia m ng ang x y, Shimamura li nhn thy di Ngn H:

Chng tin ln mt bc ng cho vng v trong khonh khc ng u v pha sau, diNgn H chy tut vo ngi chng trong mt ting gm tht d di (Chu Vit dch).

cng l cu cui cng ca tc phm.X Tuytmang trong n mt tm hn Nht Bnthun khit, mt v p v song ca thin nhin, ni tip mt truyn thng ly thin nhinlm ngun mch cho nn vn ha ca mnh.

(Ht Chng 1)

Sch gm 9 chng: 1.Thin nhin - 2.Lch s - 3.Huyn thoi - 4.Ph n - 5.Thin tng -6.M thut - 7.Sn khu - 8.Tiu thuyt - 9.Bash v mt Ph ch, mt Ph lc: Cc thi ilch s.

..."Trng ngi ngm n ta"...

CHIC GNG TH 2 : LCH S


12/77

Cc cu chuyn lch s Nht thng c gi l Kagami(Knh) (1), tc l gng soi. H crt nhiu chic gng nh vy.

Vi chic gng nh nh ny, chng ta khng th phn chiu c chiu di lch s. C l, tthn, chng ta hy soi chiu mt vi nhn vt c bit no xut hin trong nhng nhsng l thng. (*)

T thi c i dn nay, nc Nht tri qua nhiu i Thin hong (tenn) (2) nhng ttc u thuc mt dng h duy nht, mt hin tng kh tm thy u khc. Thin hongthng b cc qu tc, i thn hay cc tng quan mc ph ln lt nhng khng b lt .H c tn th nhng khng my khi c tun lnh. Ngi ta vn quen i x vi thnlinh nh th v Thin hong cng l mt loi thn linh.

Nhng trong cuc tr chuyn ln ny, ta s ch n nhng con ngi sng thc hn lthn linh.

Nht Bn c i bao gm nhiu x nh, trn 100 x theo s liu Trung Quc Hu Hn th.Tht ra, n ch l nhng b tc tranh ginh quyn lc vi nhau. Trong s , Yamat (i

Ha) tr thnh x hng mnh nht v l ni khi nghip ca cc Thin hong. V th,Yamat cng l danh t ch nc Nht. Quyn lc m Yamat cng l nh lin kt vi mts b tc (uji) khc.

Vo gia th k VI, Pht gio theo ngi Triu Tin du nhp Nht Bn v gp phi s chngi ca mt s th tc. Nhng c mt th tc tn l Sga, cm nhn c vn mnh ca lchs, quyt tm n nhn tn ngng mi. n gn cui th k VI, h Sga mi thc s thnhcng, nh mt nhn vt li lc, hin minh v c .

THI T SHTKU

Bin c quan trng trong lch s c i Nht Bn l vo nm 593, Shtku Taishi (Thnhc Thi t) tr thnh nhip chnh. Thc ra, Thi t ch mang na dng mu ca h Sga.ng kt hn vi mt tiu th nh Sga v tr nn ni ting hn c v quyn lc ln tinng. l mt nh lnh o v i, lm bin i c t nc.

Thi t Shtku, theo truyn thuyt, sinh ra vi mt bo tch Pht gio nm trong bn taynh b ca mnh. Ln ln, trong khong 30 nm lm nhip chnh, ng bin Nht Bn thnhx s Pht gio, v c cc s gia so snh vi i Aska n .

Nh vo n lc ca Thi t m khu vc Asuka (trong qun Nara x Yama t) tr thnhtrung tm vn ha, ni pht trin rc r t tng v ngh thut Pht gio u th k thby.

L ngi uyn bc, ch thn Thi t vit sch v ging kinh Pht, nht l kinh Lin Hoa v

Duy Ma. Tc phm SankyGish (Tam kinh ngha s) ca ng l cun sch u tin do mtngi Nht vit ra.

Thi t thit lp bang giao bnh ng vi Trung Quc nhm mc ch vn dng vn ha ilc vo vic duy tn x s ca mnh.

Quc th Thi t gi cho Hong Trung Quc l Ty Dng vo nm 607 c cu:

Thi t nc mt tri mc trnh th ln Hong nc mt tri ln. c bit Pht gio tiqu quc ng hi hng thnh, t quc gi s sang triu bi v a theo my chc sa mn hc thm gio l cao thm ca Pht php.

Trong con mt ca i lc thi . Nht Bn vn b xem l man di, x ngi ln (Oa quc).Th m dm t xng vi i lc mnh l mt tri mc, li dm gi quc to ln kia l mttri ln trong khi gi ngi sang do hc!.


13/77

Triu nh Trung Quc trch s gi trnh bc th v l, dm xung mnh hng mnh vihnh nh mt tri ang ta rng, phi chng xem thng Trung Quc nh mt nh tdng?

Tuy vy, khng hiu sao mi s vn n tha. Nm sau, s gi Trung Quc vn sang NhtBn p l. iu c th ni ln c phn no uy danh ca Thi t Shtku vo mt thi

m Nht Bn cn l mt ngi hc tr ang c sc vn ln cho bng ngi.

Nhiu phi on c c sang Trung Quc du hc v sau ny, mt s tr thnh cc qun scho cng cuc i Ha ci tn Nht Bn.

B lut thnh vn u tin ca Nht, gi l Thp tht iu, m Thi t ban hnh, th hinlng tn m i vi Pht gio, nhn sinh quan Khng gio v tp tc dn tc. iu Mt chtrng ly ch ha lm nn tng ca i nhn x th. iu Hai ly Pht gio lm tn ngngca ton dn.

Di s bo tr ca Thi t, cc ngh s, ngh nhn t Trung Quc v Triu Tin sang,thc y ngh thut kin trc pht trin. Chnh ng ng ra trng nom vic xy ct ngi

Hryji (Php Long t), mt kit tc ca ngh thut Nht Bn thi c xa.Tuy nhin, Thi t mt vo nm 621, khng kp thc thi phn ln cc t tng kinh bang tth ca mnh.

Cuc duy tn u tin trong lch s x Ph Tang vi Thi t Shtoku dn u, cho thyNht Bn bit cch tip nhn nh hng bn ngoi, ng thi bit thot ra him ha ca sbt chc m qung.

Thi gian tri qua. Do thng trm ca lch s, dng h Fujiwara ni ln, chim mt v tr cbit, thng tr c triu nh Hian (Kyt).

i khi cng c mt vi Thin hong hoc mt vi gia tc mun chng li uy quyn ca h.Nhng ri u cng vo y, h vn tip tc nm gi quyn hnh bng chc Nhip chnhhay Quan bch. Quyn lc ca h ln cao nht t gia th k IX n gia th k XII, thi iHian. Chnh xc, l thi Fujiwara. Cc Hong hu, Vng phi u xut thn t dng hny.

n cui th k XII, quyn lc qu tc chuyn dn sang gii v s (bushi hay samurai).

kinh Hian thi c hai gia tc knh chng nhau la Taira (Hik) v Minamt(Genji).

Cuc chin tranh gia hai th lc y a n ngy tn ca thi i hong kim H ian.

Cui cng, th lnh ca pha Minamt l Yritm tp hp c nhiu on v s aphng v tiu dit i th trong mt trn thy chin.

Yritm tr thnh tng qun (Shgun) thit lp ch mc ph (bukufu) Kamakura.

Mc ph, ngha en l lu vi ni ch tng lm vic khi vin chinh, l chnh quyn catng qun v cng l chnh quyn u tin ca gii samurai. Trong khi , Hong giavn yn ti Kyt, nh th khng c g xy ra.

Yritm c ngi em trai lng danh anh hng l Yshitsun.

NGI ANH HNG YSHITSUN

Yshitsun m ci cha t nh. Cha anh l th lnh nh Minamt b bn Taira git cht.


14/77

Th lnh bn Taira l Kiymri mun git ht con trai ca i th tr hu ha. Nhng mca anh em Yshitsun l Tkiwa dng nhan sc ca mnh cu thot cc con. Kiymri yunng v quyt nh ly nng. Theo yu cu ca nng, y bng lng nng nui a bYshitsun v gi hai a con trai u ca nng vo cha.

Tkiwa dy cho Yshitsun nh rng cu c mi th cha cn phi tr.

Lc Yshitsun ln by, Tokiwa phi gi cu vo mt ngi cha trn ni trnh b st hi. , cu c sch, tng kinh v thi so.

T nm 14 tui, m m Yshitsun vo rng tp kim thut theo s hng dn ca mtngi hu trung thnh trong gia nh cu. Truyn thuyt cho rng yu tinh ca rng thngcng cu u gm luyn v. Chng bao lu Yshitsun thnh mt kim s ti ba.

Mt m, chng ri cha ra i, n nng nu ti lu i mt lnh cha (aimy) thn cn hc tp chin thut.

D cn tr tui v mnh mai nh mt c gi, chng nh bi mt v s khng l tn lBenki Mt v s thn tn ca cha chng. Cm phc, Benki em c phn i cn li tn

tm phng s Yshitsun.Trong khi , ngi anh ca Yshitsun l Yritm, cng ri ngi cha ca mnh v khibinh phng Nam. Nghe tin, Yshitsun vui mng em hai ngn samurai n lin kt vianh. Sau nhiu trn chin, Yritm i thng, thnh tng qun. Chnh lc ny, bi kchmi din ra. B m nh bi vinh quang v lng k, Yritm m mu m st em trai.Dng nh linh cm c tai ha Yshitsun cng Benki b trn trc khi qu mun.

Benki ha trang lm mt nh s lang thang v Yshitsun th gi lm ngi hu i theong. Sau bao nhiu kh nhc h mi n c lu i ca lnh cha m trc yYshitsun nng nu.

Nhng khng bao lu, lu i b qun ca Yritm vy kn.

Trong trng hp ny, Yshitsun nh mt samurai chn chnh, ch cn cch t st theo liseppuku (m bng).

Sau khi tm ra, chng mc trang phc p nht, ngi trn chic chiu sch tri la trng.Ri chng trt o ngoi ra n tn tht lng, rt thanh on kim ra, chng m vo bngmnh

Trong lc , Benki ng che cho ch tng. Tn ca pha Yritm bay vo ng nh mav ng cht trong t th ng nh vy.

Sau ci cht, Yshitsun cng c nhn dn yu mn. Chng tr thnh ti ca nhiutc phm vn hc v ngh thut.

Chng hn, truyn th Mi hai khc ht Jrurik v tnh yu ca Yshitsun vi nngJruri xinh p.

Trong cuc hnh trnh ngang qua x Mikawa, chng thong nhn thy mt ngi p mhn. Khi nng chi n, Yshitsun ng ngoi cng thi so ph ha. Ting so ca chngquyn r n ni Jruri mi chng vo phng mnh v sau hin thn cho chng. Snghm sau, chng tip tc cuc du hnh. Khi n bn b Fukiag, Chng mc phi mt chngbnh huyn b. c tin, Jruri lp tc tm n ni. Nng lm l thanh ty trong bin v cunguyn. L nng ri vo ming ngi anh hng hp hi cu sng c chng. Sau khibnh phc, chng li ln ng mt ngy kia, thi hnh s mnh tiu dit dng h Taira.

Sau khi Yshitsun t st, ch cn li mnh Yritm vi ngi v tng qun v ci chinthng ch nt tnh ct nhc. Y cai tr x s mt cch vng vng, thng minh v khc


15/77

nghit.

Ri mt hm, vo nm 1198, ang ci nga, Yritm nhn thy ci g , dng nh lbng ma ngi em trai m y y vo ci cht. Con nga lng ln, Yritm vng xungt. Y sng st thm vi thng, ri cht vo nm 53 tui.

Hai a con trai ca Yritm ln lt tha k ngi v tng qun, nhng yu ui, chng

lm nn cng trng g.

Thi c ny gip cho nh Hj thuc dng h Taira chim lnh quyn lc v ngi ng uca h tr thnh Shikken (Chp quyn).

Th l, sut thi Kamakura, k t u th k XIII, hn 100 nm, tn ti mt ch k l.Cc chp quyn iu khin cc Tng qun m h phc v, cn cc Tng qun th iukhin cc Thin hong m h phng s.

Ri, c mt thi Trung c, t nc chm vo mt bin ni lon, 60 x bc mi khi la.

Trong iu linh v hn lon ca lch s, gia th k XVI xut hin ba danh tng: Hiyshi,

Nbunaga v Iyasu.HIYSHI, CHNG MT KH

Hiyshi xut thn t mt gia nh nng dn. C gng mt cc k xu x nn mang bitdanh l Sarumen Kanja (Vin din quan gi), tc l Chng Mt Kh.

L mt a tr bt tr, Hiyshi c gi vo cha hc tp. Chng nhng khng sa tnh,cu b nho bng c s ph ca mnh, v vy b ui i. T , cu hc mi ngh v giingh hng chc ln.

Mt m ti tri, mt tng cp khi i qua chic cu dn vo thnh ph vp phi ci g v nghe n ht: Xin li ta mau!

Tng cp ra lnh cho lu la em uc li gn xem k no dm c gan ln ting vi mnhnh th. Di nh la, hin ra mt cu b khong 12 tui, trng ging mt con kh ang nigin.

Thy cu b gan l, tng cp cho nhp bn. Lm o tc khng bao lu, cu b li giingh, bi v cu c mt kht vng khc, ln lao hn.

Chng bao lu sau, nh cu mng mt samurai m Hiyshi c chnh thc mang gmv s, thanh ngn thanh di.

Lc , ni ln mt lnh cha (aimy) tr tui tn l Nbunaga. y l con ngi m

Hiyshi rt mun ph tr. Anh ln ng tm n lu i ca Nbunaga.

Vi ti tr v ng gm ca mnh, Hiyshi nhanh chng tr thnh mt tr th c lcca ng ta.

dp yn mi lnh cha khc v em li s n nh cho x s, h quyt nh mi Iyasugip sc. y l mt nh qu tc thuc h Minamt.

Ba con h y hp li, tung honh ngang dc. H c th chinh phc ton ci Nht bn.Nhng mng y cha thnh th Nbunaga mt (1582). Nu Nbunaga l mt tay kim lilc th Hiyshi mi l nh chin lc i ti.

Hiyshi tr thnh ngi k v Nbunaga. Cng vi Iyasu, ng chinh phc tng lnh chamt, hu ht quy thun ng. Cui cng, ng thu phc c Ph Tang Tam o.


16/77

Do xut thn khng thuc dng di qu tc, Hiyshi khng th mang danh hiu Tngqun, nhng li c Thin hong phong chc Thi chnh.

Tuy uy quyn tt nh, Hiyshi vn ch trng tn qun v bn thn ng rt thch chiui Thin hong.

ng cng m nhng ba tic m ai cng c th n d, t qu tc, v s cho n nng dn,

ng ph. Tic tng, sn khu, pho hoa, tr hi l dnh cho tt c mi ngi.

Trong danh vng quyn th, Hiyshi vn cn gi c mt phn no tnh cch ca mtchng mt kh dn d ca ngy xa.

C ln, Hiyshi m mt i hi tr v i gn kinh ko di c tun l mi ngy c myngn khch n d, thuc thnh phn x hi. Nhiu ngi em b tr ca mnh nung tr cng bn hu trong tr trng v i cha tng c ny.

V yu tr, Hiyshi khng ngi cng lao v tn km mi cho c tr s ni ting nhtthi l Rikyu v vi mnh, i i nh tri k. Nhng sau tnh bn gia hai ngi chmdt trong bi kch. Nghe li gim pha, Hiyshi nghi ng Rikyu c tham gia trong mt m

mu phn nghch nn ra lnh cho ng phi t st.Nh vn kakura k li bui tic tr cui cng ca Rikyu nh sau:

Khch ln lt c mi tr, v ln lt im lng ung cn chn tr. Ch nhn ung saucht. Ri, theo nghi l, v khch tn trng xin c xem b tr Sau khi mi ngi ng li khen, Rikyu tng mi ngi mt mn lm k nimNghi l xong, khch khncm nc mt, ng li vnh bit ri rt ra khi phng. Ch c mt ngi, thn cn nht,c mi li chng kin on cht. Rikyu ci chic o tr hi ra, cn thn gp li trn chiu, l chic t phc trng tinh mc sn. ng tru mn nhn ci li sng longca chic on kim ch mnh, v ngm tng li kim my vn th:

i bo kimHoan nghnh bo kimca vnh vinca bt dit qun Pht li qun t MaCa o ca kimT kim m ra.

N ci trn mi, Rikyu bc sang th gii khc (theo bn dch ca Bo Sn).

Cu chuyn ca mt danh tng, Hiyshi v mt tr s, Rikyu, cho ta nhn thy tnh chttng phn nhiu mt trong vn ha Nht Bn mt cch r rt.

l tnh cht ca thanh gm v chn tr.

IYASU, NGI CH TING CHIM HT

Gic mng thng nht t nc ch thc s thnh tu vi ngi ho kit th ba l Iyasu.

Ngi ta thng ma mai rng ng l k hng th ci bnh m hai ho kit trc nhmla v nu sn. khng phi s tht, Iyasu chnh l nh t chc gii nht, gy dngcho t nc mt nn ha bnh ko di gn ba th k.

Ngi ta cng dng hnh nh th ca con chim gy khng ht phc ha tnh cch ca ba

anh hng. Theo , ri vo tay Nbunaga, con chim gy khng ht s cht. Hiyshi s ccch buc con chim gy y phi ht. Nhng vi Iyasu ng s bit ch ng thi im conchim gy t ct ln ting ht.


17/77

Vy, nu Nbunaga chung v lc th Hiyshi thch c mu v Iyasu l ngi am hiuthi c. c s am hiu y, phi l k ti tr hn ngi, k bit nghe ng lc mt tingchim cu ht.

Hiyshi mt vo nm 1598. Quyn lc ri vo tay Iyasu sau khi ng nh tan cc ith trn chin trng Skigahara.

Khc vi Nbunaga v Hiyshi, Iyasu bc thng ln ngi v Tng qun d vn theonghi thc nh Thin hong phong tng.

Iyasu c xem l nh cai tr li lc nht ca Nht Bn. ng thnh lp ch mc phTkugawa (h ca ng) (Tky), xy p mt nn ha bnh trng thnh.

c chn lm th ph, nhanh chng tr thnh mt trung tm vn ha mi.

L mt nh qun s nhng Iyasu hiu rt r nhng i hi ca mt thi i bnh tr. ngkhuyn khch cc samurai ch tm hc tp vn chng, ngh thut, trit l ng l ngibit cch ly cho thi i pht trin trong mi phng din vn ha.

Ban u, Iyasu khng ch trng bi tr o Thin cha. Nhng v sau, cm thy nghing, ng thay i thi . Nm 1614, Iyasu ra lnh cm o v bt gi mt s gio s bttun, d vy ng khng x t ai.

Ch sau khi Iyasu qua i th vic cm o Nht Bn mi tr nn tn khc.

lm ni bt c tnh ca Iyasu, s gia W. Durant vit v ng nh sau:

ng l ngi c t tng c lp v quan nim o l c th. Khi mt ngi n b thanhlch n gp ng, than phin rng mt vin chc ca ng st hi chng b chim otb, Iyasu lin ra lnh cho vin chc y m bng t st. Th ri ng ly ngi n b ylm thip.

Ging nh Socrates, ng xem s khn ngoan l c hnh duy nht v v phc vi conng ca n trong bn di chc k l, mt chc th t tng m ng li cho gia nhmnh nh sau:

i sng cng ta nh mt cuc hnh trnh di c mang theo gnh nng. Hy bu7o71vcthn trng khng phi vp ng. Hy t nh rng bt ton v bt li l s phn t nhinca con ngi, chng vic g phi bt mn hay tuyt vng. Khi tham vng ni ln tronglng, hy nh li nhng ngy gian lao qua. T ch l ci r ca bnh an v n nh vnhvin. Hy xem sn hn l k th ca mnh. Nu ch bit l thng m khng bit l bi th knh khn kh tn i. Hy thy li ni mnh hn l ni ngi khc.

TA QUC

Sau khi Iyasu mt, ch mc ph T kugawa bt u t thi quyt lit i vi oThin cha v ngi nc ngoi.

Cnh ca Nht Bn ng sm li, phong kn qun o ca mnh. V cuc ta quc(sakku) y ko di hn hai th k ri.

Ngi nc ngoi khng th vo c v ngi Nht cng khng th ri qu hng.

Ch thnh thong, trn hn o nh b shima mi c i chic thuyn H Lan n bunbn v l ngoi l him hoi.

Vo u th k XIX, trong khi Nht Bn ng yn trn b Thi Bnh Dng th th gii ybin ng. Bun bn v xm lc din ra khp ni. Anh quc chinh phc gn ht n v


18/77

yn v trn ton ci chu c. Cc quc H Lan, Php, Nga cng ti gii trong bun bnv m rng thuc a.

Cc quc gia phng Ty, nh nhng pht minh c kh chim c u th quyn lc, nhanhchng p o th gii cn li.

Vo mt ngy thng by nm 1853, ngi dn Nht sng bn b vnh chng kin mt

hin tng ng lo ngi: Mt i chin hm M, gm 4 chic, l l tin vo Vnh. Chng toln khng l v trang b y sng ng.

Ch huy hm i l c Perry. ng ta mang theo l th ca Tng thng M yu cu Nhtcho php thuyn b M c vo hi cng mua thc phm v nhin liu khi cn. ng tahn nm sau tr li nhn cu tr li.

Na nm sau, Perry em hm i ln hn tr li. Chin thuyn cn ch y qu. No l bpl, o khoc, nc hoa c c ru whiskey na.

Th phc p, do Tng qun k, chp thun mi yu cu ca pha M.

Perry rt hi lng, ca ngi ch nhn hiu khch v ha hn rng Nu ngi Nht n M thcc dng nc y sn sng ch n h, ngay c nhng cnh ng vng California cngkhng ngn cm.

Th l hip c Nht M c k kt. Sau l mt lot hip c khc ca Nht i viAnh, Php, H Lan v Nga.

Nhng con tu ca c Perry, vi nhng thit b my mc l lng, gy n tng mnhlit cho ngi dn , h gi chng l Hc thuyn (Tu en). Chng tng trng cho mtth gii mi, ng s hn l ng mong.

Nhng cnh ca m, qun o Nht Bn chm dt cuc sng c lp ko di qu lu.

T CNH CA M

Trc p lc trong nc cng nh bn ngoi, ch mc ph ca Tng qun tan r.

Quyn lc phc hi v Thin hong. Mutsuhit ln ngi, c gi l Thin hong Miji (MinhTr) nm 1868, hy cn trong tui thiu nin.

T thi Trung c, cc Thin hong ch sng sau tm bnh phong v nhng bc tng cao,chn khng h bc ln mt t ca x s mnh.

V Thin hong cn tr nhng rt thng minh. ng khao kht hiu bit v tm kim kinthc khp ni xy dng t nc.

Th l ng ri khi Kyt xa c, di v , t tn mi l Tky (ng kinh).

Trong vng thi gian mt nm, mi lnh a c trao tr v cho Thin hong. Cc lnhcha aimy, cc v s samurai t y tr thnh thng dn. Mi aimy ch nhn li mtphn mi lnh a v li tc c trc y.

Nc Nht lin kt li di s lnh o ca mt Thin hong mi y quyn lc.

Nhng g tip theo sau ? Nht Bn vn ln thnh mt quc gia hin i, y k diunhng cng y tham vng tr nn quen thuc vi ton th gii.

Cu chuyn y c th tm tt nh sau:

Nht tr thnh cng quc, l ngi chin thng trong cc cuc chin tranh Trung Nht,


19/77

Nga Nht, tham d th chin I pha ng minh.

n nm 1940 Nht lin kt vi pht xt c v . Chnh trong nm , Nht long trng tchc 2600 nm tui ca T quc v h xem nm 660 trc CN (4) l nm lp quc.

Sau khi bi trn, Nht b M chim ng t 1945 n 1952.

T , Nht dc ton lc phc hi v pht trin kinh t vi mt tc ht sc ngon mc.

(Ht Chng II)

CHIC GNG TH 3 : HUYN THOI

Ngi Nht a k huyn thoi v Mt tri, v n thn xinh p ca h, ln u nhn thybng mnh trong gng, lm n l ai khc khng ng chnh l nng.

Hy bt u vi bui ban u ca tri t, ca tnh yu.

Bui u tin y, v tr khng c tn tui m cng khng hnh th. Thn linh sng mtni gi l Cnh ng Tri. T nhn xung, ch thy bng ti v bng ti, sng m vnc.

Ri th

Nhn nhim v lm cho mt t i theo nhp iu i sng m ny n sinh si, hai v thntrong tui thanh xun l chng Izanagi v nng Izanami hn hoan bc qua Thin Ph Kiu,chic cu vng mun i ni Tri v t.

H cng i xung o ngr, hn o do h dng cy mu khuy sng to thnh. Dicy mu nh cy bt ca h, o ngr t kt ng li gia bin khi. y l sng tou tin ca hai v thn tr tui.

H bt tay dng tr tri v xy nh trn qu hng mi. Ri h i quanh tr, Izanagi i tbn tri, cn nng Izanami i t bn phi. n khi gp nhau, k diu thay, nh th h migp nhau ln u!

Nng Izanami say m ngm nhn ngi trai. Chng mc o mu nu sm, tc di v ruvin quanh mt. Chng p hn nhng g Izanami nhn thy xung quanh.

V Izanagi? Chng cng lng ngi trc v duyn dng ca c gi c i mt y ngc

nhin, tc xung i vai nh sng mu huyn v nng mc mt chic o chong trngtrong thanh nh.

Chng Izanagi ln ting hi ngi em gi:

- Thn th em c to thnh nh th no?

Nng p:

- Thn th em c ch cn thiu st.

Izanagi mm ci:

- Thn th ta th li c ch d tha. Vy th ta s lp y ni thiu st ca em sn sinhx s, c c khng?


20/77

T Tri vng xung ting thn linh:

- Kt hn vi nhau i, cc ngi s c nhng a con xinh p nht.

Di bu tri xanh cao, h c mnh t cho ring mnh, mnh t nh nhoi thi nhngcng cho tnh yu ri. V trn o ngr m h ang ng y bt u bay ln nhngcnh hi u. Mnh t u tin trn ngp nim vui u tin ca i la u tin.

c lm ngi, lng nng Izanami no nc, qun ht th gii thn linh chn xut thnca nng. i mt sng bng, i m bng nhin hng ng, nng Izanami nhn ngi bntnh cng trng m ngy ngt ku ln:

- Sao anh tt lnh n th!

Nng khng rng mnh t tnh trc. iu khng lm p lng ch thn gi nua bobo gi gn c tc.

Trn hn o ngr, nhng i mt soi bng nhau c cn bit g n nghi thc thn linh.H giao hoan trn o, hn nhin nh chim trn cnh, c di nc.

Cuc giao tnh u tin y ch sinh ra mt hi nhi xu x nh mt con a. Bun kh, h ihi ch thn:

- V sao chng ti khng c c nhng a con xinh p nh cc ngi ha?

Thn linh trn Cnh ng Tri p:

- n ng phi l ngi t tnh trc. Nhng cc ngi lm tri li, khng ng l, nnc s mi ra nh th.

Ni lm g na, cc thn linh trn cao y lm g bit n tnh yu, tro dng t mt tri timnng nhit, nh nng Izanami bit.

Izanagi v Izanami li i quanh tr tri ln na. Chng cung qut ku ln:

- Em p lm, hy lm v ta i!

Nhng a con ca h ln lt ra i, xinh ti cha tng c. y l nhng hn o hin radi mt tri mc. Trn lng l tri cc con sui v nhp nh ni i, theo tng ma mtrng tuyt hay rc l phong. Trn , c hoa anh o v chim chc, c nhng con ngiu tin.

V t khi c con ngi, sng to mi thc s bt u di bn tay ca h, nhng sng tom thn linh khng th c. Tt c bt u t mi tnh u trn th gian.

Cu chuyn va k da theo thn thoi Nht Bn, c th l tc phm Kjiki(C s k) (1),bin son vo u th k th VIII bng ting Nht (2).

Theo th Izanagi v Izanami l cp thn u tin sng to nn qun o Nht Bncng vi gi, nc, cy, ni, t, sng m, thung lng, khong sn, lng thc, la

V sinh ra thn la m n thn Izanami qua i. Thn Izanagi xung m cung tm v. Nngs tr v vi iu kin chng khng c quay li nhn nng khi cha ri khi ci cht.Nhng v nn nng, Izanagi qun li v dn, ln nhn vo thi th khng khip ca nng, viphm li c nguyn. Buc phi tr li bng ti, Izanami cm hn, th s git cht ngnngi mi ngy. Izanagi ht hong, phi lm cho dng th sinh si nhiu hn s y, mt

ngn nm trm ngi mi ngy duy tr s sng.

Trong lc tm ra thanh ty sau khi t m ph tr v, Izanagi sinh ra nhiu v thn. N


21/77

thn Mt Tri Amatrasu t mt tri ca ngi, thn Mt Trng Tsukiymi t mt phi, thnBo Susan t mi. l ba a con cao qu nht, ni ting nht ca ngi.

Do b em trai l thn Bo quy ph, n thn Mt Tri Amatrasu gin d b bu tri, nmnh trong Thin Nham ng. V th l c v tr li ri vo bng ti.

Huyn thoi v Thin Nham ng trong Kjiki y th v khng ch gii thch hin tng

mt tri ln qua li t duy k o mt cch c sc m cn do n trnh by sng ng tm lph n.

N thn Amatrasu, tc Thin Chiu i Thn, cho d ngun gc cao qu n th no ina, th trong cch suy ngh v phn ng, cng khng khc vi nhng c gi p ngy hmnay.

Khi nng gin di lnh vo ng, khng chu soi sng th gii na, th tm trm vn thnlinh phi bn ci mi v sau cng lm theo phng k ca thn T tng mikan. H ttp trc ca hang, ci a m quanh iu ma cung nhit ca n thn Ngh thutUzum. Nng v n thin thn y trong v iu ca mnh ci b y trang, l ht nhng bn dim l ca thn hnh trong trng thi m cung lm cho ch thn phi ci in di.

Cc thn Hilp ca Homer cng tng ci nh vy khi nhn thy cp tnh nhn V N vAres (N thn sc p v Thn chin tranh) b tri trong chic li do ngi chng tn ttca V N ch to.

Khi nghe ting ci a, n thn Amatrasu tc ti ln ting:

- Ta tng vng ta th ng Tri Cao hn phi tm ti v ng Lau Sy hn phi m u. Thm Uzum li thn nhin chi a v tm trm vn thn linh li ci ct c ?

Uzum, v n thin thn p ngay:

- Chng ti vui a v c v n thn khc chiu sng hn nng na kia.

Nghi ng, Amatrasu m ca ng v ngc nhin nhn thy mt bng hnh rc r xinh p.y l bng nng trong chic gng soi u tin do ch thn ch to.

L c sc p ln nh sng, Amatrasu khng th chp nhn vic vng m th ch cngng. Tm trm vn thn linh hiu nhc im tm l . Ting ci ca h vang ln gind n tn ngy hm nay.

Chic gng treo ngoi ca ng y cng phn nh tm l chung ca mt na nhn loi,nu khng mun ni l ton th, v hin tng t chim ngng mnh cng chng phi lnt ring ca ph n.

Ng c mt n thn khc, cng sng v p nh mnh, ang ng gia thn linh bn ngoi,Amatrasu bc ra. Lp tc Thn sc mnh Tazikarao y nng ri ra ng.

Khi bit c s tht th ht gin, Amatrasu li lng du qua bu tri, nhan sc chi lii khi ch bit giu sau nhng ng my phiu bt.

Trong huyn thoi ny, ngoi yu t tm l, ta cn thy ngha i sng c tng trngqua ba v thn mang Mt tri tr li. l thn T tng, thn Ngh thut v thn Scmnh. Cuc sng ca mt dn tc, cng nh ca mt con ngi rt cn ba iu y: Ttng, Ci p v Sc mnh.

Sau , n thn Mt tri phi chu trai ca mnh l Ninigi ging th, chinh phc vngIzum, x s trung tm ca nhng cnh ng lau sy.

N thn cho cc h v mang xung trn gian ba bu vt: ngc, gng v kim.


22/77


23/77

K , chng tm cch vt bin Hashirimizu nhng b thn sng cn tr. V chng l cngcha ttachibana mun gip chng nn t nguyn hy sinh. Nng i xung bin thay chohong t bng cch tri cc tm thm ln u ngn sng v nm ln .

Nng chm khut, song cn li mt bi th ca ngi k cng ca chng trn cnh ngSagami.

Sau , Yamattak lp c nhiu chin cng khc, chinh phc c mt s thn rng ni.

Nhng cui i, ngi anh hng khng cn sc lc na. Ch cn li hi tn. Trn ng trv kinh , chng ch ti c cnh ng Nb, nhn thy x Yamat thn yu ln cui.

Trong huyn s Nht Bn, khng ch c tnh nhn mi lm th hay ca ht. C nhng anhhng dy dn phong sng nht cng ca ht, lm th.

Khi Yamattak l chn v gn x s, tm hn chng bay bng d i chn qu qut.Chng bun ru nhn cy thng n c gn m ct ln ting ht:

Nhn v hariTrn mi tsucy thng n c,em trai ca ta i!i cy thng n cnu em l ngita s cho em kim eota s cho em o mci cy thng n cem trai ta i!

Trong c n, ngi anh hng cm thy mi giao ha vi cy thng n c v do giavn vt v chng c mt i sng chung, mt cm thc sau ny thm su vo mi biuhin ca vn ha Nht Bn.

Trong cc Thin hong thi c, v Thin hang th mi su c ca ngi l anh minh hnc v c xng tng l Nintku (Nhn c) thin hong.

Ngi c cng m cng, o knh, min thu khi dn i km. C ln, thy nh dn c qu tkhi bp bay ln, ngi rt xc ng, bit dn ang i kh. V ngi ban ngay lnh minthu.

Nhng Nintku c mt ngi v rt ghen tung l hong hu Iwa. V iu , ng khng thsng vi cc nng Kur, Wakairatsum v Mtri.

Mi tnh ca Nintku v cng cha Kur x Kibi li nhiu bi th p. Kur l con gi catc trng Amab, tc Hi Nhn B Kibi.

Cu chuyn k v nng trong C s knh sau:

Hong hu Iwa vn c tnh ghen tung rt d di. V th cc cung phi khng dm nhntrm vo cung cm. V nu xy ra c s th Hong hu dm chn, ni cn li nh.

Nhng ri Thin hong, nghe n v nhan sc thun hu ca cng cha Kur, con gi tctrng ng dn Kibi, cho ngi vi nng vo cung.

Sau , v s lng ghen tung ca Hong hu, Kur phi quay tr v c hng. Thin hong

ng trn lu cao, nhn theo con thuyn ri bn ca cng cha Ku r m ht:

Ngoi khi xa xm


24/77

Trn con thuyn nhTr li qu hngNgi ti thng mn.

Khi nghe bi ca y, Hong hu rt tc gin, cho ngi ui theo ven bin, bt cng chaphi ln b, v ra lnh cho nng phi i b.

on k tip cho ta thy Thin hong tm cch ln n x Kibi:

y cng cha Kur mi ngi li trong khu vn ca nng, nm gia ni i x s, vby tic i ngi. Khi nng hi rau chun b nu canh th Thin hong ra n tn ni mht:

Ni x KibiCnh ng trn niC gi hi rauV ti hnh phcHi rau cng nng.

Nhng khng phi lc no Thin hong Nintku cng t ra kh i nh vy.C ln, Nintku nh em trai ca mnh l Thn vng Hayabusawa k i cu hn nngMtri. Mtri bit rng Thin hong tng t b ngi yu ch v lng ghen tung ca vng, Hong hu Iwa. V th Mtri khng mun lm mt qu phi ca Thin hong. Chnh ra,nng l em gi cng cha khc m ca Thin hong cng nh ca Thn vng. Thay vNintku, nng kt hn vi Hayabusawa k. Nhng h giu chuyn y, khng trnh ln Thinhong.

Sau khi r chuyn, Thin hong c binh truy bt h. Thn vng v Mtri chy n niKurahashi. Chng ht:

Nh mt chic thangnh Kurahashi cheo leoDc cao thmVi tnh yu, ta troS khng cn dc thm.

Ri h tip tc chy ti x Ua nhng qun triu nh bt kp v git cht c hai. Ngi cmu qun triu nh l tc trng tat, dn min ni. Y ly vng ngc eo tay ca vngphi Mtri em v cho v mnh.

Khi triu nh m yn tic, cc tc trng u em v n tham d. Nhn thy vng ngcca Mtri, Hong hu mng tc trng tat:

Mt tn n l nh ngi m dm chim ot vng ngc trn mnh cng nng Mtri emcho v ngi !.

V tn tc trng b hnh hnh.

Trong cu chuyn trn, ta thy khng nhng bi kch v tnh yu m cn l bi kch v quynlc chnh tr. Thin hong Nintku vn ni ting l nhn c nhng y khng c miut nh mt hnh nh l tng. Hong hu Iwa ni ting l ghen tung nhng khng phi lmt hnh nh xu xa.

Trn tt c, l con ng ca tnh yu v ci cht m Mtri v Hayabusawake dn bcvo.

Trong huyn thoi v truyn thuyt dn gian Nht, cu chuyn v chng nh c Urashimagi nh truyn T Thcca chng ta.


25/77

y l bi trng ca v Urashima trong tp th Manyshu (Vn dip tp) bin son vo cuith k VIII:

Vo mt ngy sng m trong ma xunti lang thang trn b bin Suminnhn thuyn nh c dp du qua li

m nh mt thi xa xa.

Chng Urashimac ti nh bt c gic c mlnh nh trn bin cby ngy ngoi khi xa

Gia trong xanh chng gpcng cha p nh hoadi thy cung chung sngtrong v tn nim vui

Chng lo g ci chtchng ngi chi tui ginhng chng trai r divn hoi hng thit thamun v thm lng ccng m cha chuyn tr

Cng cha trao chic hpdn ng qun ng qunnu chng cn c muns v li bn emth xin ng h mtng vt eo bn mnh

Trn b Sumin chng v nch gp hoang vu khng xm khng nhch my ma thu di binm trm nm my tri qua

Chic hp ny ta th mbit u li thy thn lngv ri mt ln khi trngt ni y hp bay ln.

Khi trng thnh my v binv ni c bng nng tinchng ui theo, s hivy lon tay, ku go.

V ng ln ra tln xung nghn thng autc xanh chng pht chctr nn trng mt muln da sao nhn nhmhi th cht gy haochng nm thn xc lnh bao gi

Urashima chng ng phTi i trn b Sumin


26/77

lng chnh nhbng ai xa nht nha.

Urashima l huyn thoi tng trng cho tm hn y kht vng ca con ngi, tm hnphn i, na bn ny, na bn kia. Dng nh l tm hn na i vnh cu, namun v thng.

Urashima, Lu Nguyn, T Thc, Rip Van Winkle l nhng k na i na mng nh tt cchng ta.

Trong huyn thoi, dng nh nhn loi gp nhau. Chic gng soi ca huyn thoi NhtBn, ngoi bng dng ca ni sng ring, vn thp thong gic m chung nhn th.

(Ht Chng III)

CHIC GNG TH 4 : PH N

Nh trong mt chuyn c Nht Bn, c gi Ph Tang mi ln nhn gng soi, khng ch nhnthy bng mnh, m cn mt bng dng khc, ging ht c, l ngi m c tha hng cv p ln linh hn; chnh l bng ca Ngi M. Bng ca Ngi M c phi chng lbng ca Ngi N vnh cu?

qun o hoa anh o, t nghn xa, ngi ph n vn li bng mnh khp mi ni.V khng c g phn nh h tt hn, p hn l nhng trang sch ca chnh h: th ca, tybt, nht k, truyn k.

Ngay t th k th VIII, trong hp tuyn th ca v i Mi nghn chic l (Manyshu) ta thy c mt n by mi nh th n, mt hin tng ng kinh ngc. V tnh ca ca cc

nng khng h thiu yu t nng nn say m. iu th hin ni bt qua th caSankann Iratsum v con gi ca b. y l bi ca ngi m:

Dng sng SahC mc trn bAi i, ng ct cCho b cn hoang vu khi ma xun nTa cn ni hn h

V k tip l bi on ca ca c con gi:

Khp ni trn inh trng lp lnhi m tuyt viLm sao ti ngKhi nm l loi.

Sang th k th IX thi Hian (1), tn tui ngi sng hn c trong hng n lu l Kmachini ting v v p, ti nng th ca v cuc sng lng mn, nng hu nh tr thnh mtnhn vt h o, sng trong tr nh ca nhn dn, trong sn khu N v c trong th haikuca Bash.

y l tm t ca Kmachi t nghn xa li:

T khi ti nhn thyNgi tnh trong gic mTh nim tin t y


27/77

Ti t vo trong m.

Nh th v i nht m Nht Bn tng sn sinh, c nhiu nh ph bnh xng tng ht lil Izumi thuc th k th X. y l bi th m Izumi vit khi nm bnh, gi cho ai :

K nim cui cng em hiKhi i khi th gian ny

M tim em khao khtHy n, anh i, ln naKo ri em cht ngy mai.

Izumi thuc vo loi ph n ngoi hng, c c tnh phi thng. Sn khu N tng xng tngnng l n b tt ca th ca v v o.

Nng l tc gi ca by tp th. Tc phm vn xui c nht ca nng m ngy nay cn gic l Nht k Izumi.

Ngy xa, ph n Nht rt thch vit nht k hoc ty bt, nhiu cun trong s tr thnhnhng tc phm vn chng bt h, thng cha y th tanka (2).

Tp nht k ca Izumi k v mi tnh ca nng v Hong t Atsumichi. Ban u, mi tnhdin ra trong vng b mt, nhng ri chng hong t tr tui y a nng v cung camnh, gy bt bnh cho ngi v. B hong phi cm thy mnh b s nhc, b mi ngi triu nh ci ch, nn b nh i. Cun nht k kt thc y.

Tuy gi l nht k, nhng tc gi chng bun xng ti nh trong cc nht k khc m y, c hai nhn vt chnh c gi l chng v nng. Chng chnh l hong t, thngi kiu n thm nng vo ban m v khi chng trch c nng lnh nht th nng tr libng bc th ngn sau:

Lm sao m thip li xem nh chng kia ch?

Ti ch l git sngng mnh ni ngn lTrn cnh chi viDng nh ti sngTrc khi th gii ra i.

Lm n xem thip nh l mt git sng chp chi, chng lm sao tn ti ni nu nhkhng c chic l kia nng .

Theo li mt nh ph bnh nc ngoi th Izumui l mt thin ti i theo hng ca mnh.Kh gn gi, cng nh ru mnh, nhng gi cm bit bao.

Cun nht k th hai m ta c trm l Nht k Murasaki. Murasaki l tc gi ca b tiuthuyt u tin ca nhn loi: Truyn Genji.

Tuy Muasaki l vn ho ln nht ca Nht Bn nhng cuc i nng, c tn tht ca nng,cng khng c bit r. May m nht k ca nng cn c gi li cho thy ci bng canng thp thong y.

Trong nht k, Murasaki c k v chuyn hc ch thi th u nh sau:

Khi em ti cn nh phi tp c S k ca T M Thin. Ti ngi bn em, lng nghe v hcthuc rt nhanh, cn n th chm chp v hay qun. Cha l ngi chuyn tm c sch, hayly lm tic rng ti khng phi l trai

Nht k ca Murasaki vit vo khong u th k XI. Do ni ting, li c c Hong hu lnThin hong mn chung, Murasaki b mt mnh ph trong triu ghen ght, t cho nng


28/77

mt bit danh ma mai l Tiu th Nht Bn th k, hm rng nng l k kiu cng vhc vn, ch ngha.

Thc ra, Murasaki thng c che giu kin thc ca mnh, c lm nh khng th c mych Hn vit trn bnh phong Hong cung. Nhng Hong hu Akik, ngi nh hn nngkhong mi tui, vn bt nng c cho b nghe th ca L Bch v nhng khi khng cmt ai, Murasaki phi lm thy, dy cho b th ng.

Tuy thy tr u c gng giu gim nhng ri Thin hong v quan Thng th cng khmph ra. Quan Thng th chnh l cha ca Akik, thng tm cch t tnh vi Murasaki.Nng k trong nht k:

Bn u cu pha Nam, cy n lang hoa ang n r, quan Thng th b ly mt cnh,bc vo nh trao n cho ti qua bc bnh phong. Trng ng rt lng ly v ti nh ra rnggng mt sng sm ca mnh cha trang im. Tht ng xu h! ng bo: Lm thnhanh ln, ko mt vui!

Do , ti ln nhanh i ly bt mc giu gng mt mnh v ti vit:

N lang hoaNh sng lng lnhMun phn p ti.

ng khen: Nhanh th! V bo em bt mc ti cho ng ha th:

ngh ca hoang mu hng thmChng nh sng pha.

C ln quan Thng th nhn thy tp Truyn Genjica ti trong phng Hong hu. Saunhiu ln a ct ng gi cho ti bi th nh vo mt cnh m:

Phi rng m chuaHa m tnh iCho ngi nhn ng?

Ti nh ha li:

Hoa m v qu mNgi cha tng hiBit m th no.

c nht k ca Murasaki, ta nhn ra mt nim c n mnh mng m c l ti hoa canng y nng vo. Ci c n y dnh cho nhng ai leo n ngc c phong ca sngto:

Tht l v ch khi ni chuyn vi ngi khng hiu mnh. Tht l chn ngn khi phi trchuyn vi nhng ngi t cho mnh l siu ng. c bit nhng ngi mt chiu l chnngn hn c. Him c ai am hiu nhiu ngh thut khc nhau v hu ht mi ngi bmdnh vo nh kin ca mnh mt cch hp hi.

Vo ngy hai mi thng chp, ti li i vo Cung, gi nh li k nim ca ngy u tin tin y. Ti nh cuc sng trc kia ca mnh nh mt ngi l khch lang thang nhngno mng i, v ti chn ght mnh qu quen thuc vi np sng cung nh.

Ti thy mnh b mit th, th ght v ngi ta xem ti l mt k t tn a ch trch. V ti

phi chu ng chuyn y, v nh mnh ca ti l c n.

C th l Murasaki cng iu tnh cm c n ca nng, nh thi quen ca nhiu ngh


29/77

s khc. Chnh nng cng th nhn l nhng ngi hiu nng c nhn xt v nng khc hnv ngay c Hong hu cng cm thy gn gi vi nng hn bao k khc.

c nht k ca Murasaki, ta thy tm hn nng va tinh t, kn o li va bc trc:

Chng ta c bn phn phi thng yu c h th, nhng d g lm th c. C c Phti t bi cng khng ni rng chng ph Pht, Php, Tng l ti nh kia m. Hn na, trong

th gii bn t ny, i vi nhng ngi th ght ta, th tt hn c l hy mc k h

N s Murasaki vit tiu thuyt v nht k trong triu i ca Thin hong Ichij (986 1011). Thin hong c hai hong hu: Saak v Akik. Hai b hai cung in bit lp. Mingi c gng quy t trong cung ca mnh nhng n quan v ty n ti sc nht nc.

Nu nh Murasaki l ngi con gi sng chi ca cung in Akik th nim vinh quang cacung in Saak l n s Si Shnagn tc gi tp ty bt Sch gi u (Makuran Sshi:Chm tho t).

Tn tht ca nng l g, khng r, cng nh trng hp ca Murasaki. Nhng chi tit khcv cuc i nng cng rt m h, mt cuc hn nhn ngn ngi v kt qu nng c mt

a con trai.Nng tr thnh ty n ca Hong hu tr tui Saak vo thp nin cui cng ca th kth mi. Sau , triu nh c thm mt hang hu mi l Akik, tnh ch ca Saak.

Hai hong hu u tr p nhng tnh cch rt khc nhau. Ty tng ca h do tr thngi th ca nhau.

Sau khi Hong hu Saak mt, hnh nh Si Shnagn quy y. Hoc l, theo mt li ktruyn thuyt khc, v cui i nng sng trong cnh ngho nn, cng khn.

Trong Sch gi u, Si Shnagn cho bit trng hp nng vit ra n:

Mt hm quan Ni i thn mang n cho Hong hu mt tp giy. Hong hu mi hi:

- Ta lm g vi giy ny nh?

Ti ni:

- C th lm thnh chic gi.

- c, Hong hu bo, vy th em c ly chng v.

Th l gi y ti c bao nhiu l giy trn quyn s dng v ti khi ghi y tp giynhng iu k l, truyn xa v mi th khc, thng l nhng iu nh nht. Ti ch trongn nhng s vic v nhng con ngi m ti thy kh i v tuyt diu. Cc ghi chp cati cng y th ca v nhng nhn xt v c cy, chim chc vi cn trng.

Sch gi u hon thnh khong nm 1000 m u cho mt th loi mi gi l ty bt(zuihitsu) trong vn hc Nht Bn.

i mt ca Si Shnagn hu nh khng b st iu g mt khi quyt nh nhn ra thgii chung quanh. i sng gia nh, x hi, thin nhin. T chuyn ln n chuyn nh. Tnhng iu ng yu n nhng iu ng ght. Thin hong, php s tr t, con ch, gitsng tt c hin ln trong chic gng sng sut v tinh ngch ca nng. Ngi Nht sosnh Murasaki vi cnh m trng tinh khit v Si Shnagn vi a anh o lng ly.

Nu tip tc so snh phong cch ca hai ti nng sng chi y th ta s thy vn chngca Murasaki trn y nim bi cm (awar) cn ngn t ca Si Shnagn th dng nhlc no cng thp thong tinh thn tro tiu (kashi).


30/77

Chng hn nh, miu t cnh chia tay ca i tnh nhn, Murasaki vit:

ng hn sao cuc chia tay trong nh tinh m m o ny, vi gi rt go r v mi th msng Ngay c sau khi chng ln nga ri, ty tng cng phi kh khn lm mi achng i c.

Thc khc xa vi ging iu hin thc tro lng ca Si Shnag:

ng chn lm sao khi mt ngi tnh sp gi t vo bui tinh m bng nhin ni rng anhta cn tm cy qut hay cun s tay m anh ta b u trong phng m qua. V tri cnti, anh ta va vo mi ni, vp phi mi vt m cu nhu: L cha!

Khi cui cng tm ra c cun s tay, anh ta nht vi vo trong o, ku st sot. Haytm c chic qut th lin m ra, qut phnh phch.

V th khi anh ta ra i, thay v ngi ta cm thy quyn luyn, th ch bc mnh v ni th ly.

Tht ra, c Murasaki v Si u hng ngi bt ca mnh vo mt a ht m thi cnhoang vu: khm ph th gii bn trong ca nhn vt, c bit l ph n. Nhng trong khiMurasaki quan tm n ci p hn, th Shnagn quan tm n s tht hn.

Mt cun nht k ni ting khc, ht sc c o, c vit vo cui th k th X, ca mtph n v danh, c nhan rt hay l Ph du nht k(Kagr nikki), ng cho chng taquan tm.

Cun nht k ba tp ca n s v danh, ch cho ta bit nng l v ca Hong thn Kani.Tnh yu ca nng i vi Kani c k li gin d v chn thnh. Trong , ta nhn thynhng mi quan h u tin ca cuc tnh y. V k tip l s sinh h a con trai.

Nhng nng c n v b chng b ri. Nng bt gp l th m anh ta vit cho ngi n bkhc. Ri sau nng bit rng Kani nhiu lc khng bn vic triu chnh nh anh ta vinc m l n vi ngi tnh. Khi Kani tr li thm ving nng th tnh yu ca nng hunh tt.

Nng khng sng chung nh vi chng, theo nh phong tc qu tc thi . V ban m,nng phi lng nghe ting xe ca chng nng ch tnh nhn i qua nh nng:

Ti khng mun nghe, nhng khng th no chp mt Ti i ch ting xe anh ngn.

t ngi n b kia vo xe, anh gy n o cho c thnh ph nghe thy khi i qua cngnh ti Cc th n hi nhau xem ti sao phi chy ngang cng nh ny khi c th chn ngkhc trong thnh, ti sao th? Ch c ti l im lng v mun cht cho xong.

Nhng nng khng cht, d cht tnh yu i vi Kani. Dn dn, nng tm ngun vuibn a con trai v trong tn gio. Nng n mt ngi ch trn ni. Nhng chng nng xem nh tr a, c th em ra giu ct. Anh ta n tn ni, ra lnh:

Em chng c vic g y c, v vi chng ti thi. Hy tha vi c Pht ca em rng emphi ra i.

Th l nng phi tr v, sng nt chui ngy bt hnh.

Nng, cng nh bao nhiu ngi ph n v danh khc thi trc, l nn nhn ca thi v k

n ng.

Tp nht k ca nng din t sinh ng tm l ph n trong tnh yu, ghen tung, c n,


31/77

bun kh V phng din ny, trong thi nng, ngoi trTruyn Genji, n khng c ith.

Ph du nht kl chn dung t ha rt ti tnh ca mt ph n rt kh i vo th k th X,qua ta c th nhn thy tm hn n tnh u ch ca mt thi i m thi.

C th xem cuc hnh trnh vo nm 1277 t Hian n Kamakura ca ni c Abutsu i

cng l cho con trai mnh nh mt cuc hnh trnh mang nhiu ngha tng trng. y lthi i ca Kamakura, ca ch mc ph.

Abutsu l php danh ca mt ph n qu tc hong gia tng sng triu nh H ian. Lmt n s y ti nng, nng k li chuyn i y trong tc phm ni ting l Nht k trngtn (Izayoi nikki).

Abutsu trc kia tng yu mt v triu quan v b ng ta b ri. Nng ct tc v b nh rai vo mt m ma. Kit sc trn ng, nng c a n mt ngi cha gn Kyt vnm bnh trong nhiu thng.

Chng nng l Tami c li cho ngi con trai trng ca Abutsu mt lnh a ng k.

Nhng mt ngi con khc ca ng ta (vi ngi v th nht) chim ot mnh t .Abutsu quyt nh i Kamakura gp Tng qun gip con mnh ly li in sn. Nng rikinh vo mt m trng tn, i nga theo con ng Tkai, mt mi bn ngy miti c Kamakura.

Nht k trng tn vit trong nhng ngy lu tr ni th ph : Cuc chia tay vi khu vnthn yu, cuc hnh trnh, nhng dng sng phi vt, nhng hin tng thin nhin, thitit

Khi tri ng bng chiu, chng ti i qua Kiymi. Sng ph bt ln gnh nh th mccho nhng chic o chong trinh trng, l tuyt xit bao!

Trn gnh xaTrn b Kiymi iTa xin hi mt liBao nhiu l o t mc vo thn ngi?

Trong bi th trn, o t c ngha kp. Ngoi chic o ca bt sng, n cn n d chohnh pht bt cng.

Tuy l ngi ca ca Pht Abutsu-ni (A Pht ni) vn cn n cng l th tc cho con traimnh. Vng trng vn soi bng ni trn th. V th ca vn na l tc ly, na l siu thot.

hnh dung ngi ph n Nht ngy xa r hn, ta kh lng b qua truyn ngn hinthc mang tn l Tiu th yu su b. truyn nm trong tp sch bao gm 10 truynngn gi l Truyn ca v quan bn b .

Truyn ngn, ng theo ngha truyn ngn m ta hiu ngy nay, xut hin vo khongth k XI Nht trong b sch y m mt s truyn li do ph n vit ra.

C mi truyn ngn u thot li hn khng kh truyn c hoc truyn k. Tt c u cmu sc hin thc, vit v i sng thng ngy, ging iu tro lng. Tm li, l truynngn hin i, kiu th k XX.

c o hn c l truyn Tiu th yu su b (Mushi Mezuru Himegimi: Trng i c qun).

Tnh cch ca nhn vt, ngi thiu n yu su b, l vt ra ngoi l thi gi to ca xhi. Nng yu su b v dm lm nhng iu m cc thiu n thi khng bao gi dm


32/77

hnh ng. Nng khng nh lng my, cng khng nhum rng en theo phong tc. Nngra ngoi tm kim su b, khng h s phi mt trc ngi l. Nng cn nh bn con trainh tui i bt su b cho mnh. Nng thn nhin dn th ch Hn, d ch bn n ngmun chim c quyn. Nng lm th trn bt k th giy th dy no v thch vit loi chc gc cnh

Chu nh hng ca t tng Pht gio, nng cho rng hoa v bm tuy p , ng yeu

nhng ch l hnh tng bn ngoi. Chnh su b mi l ci bn th chn tht ca loibm.

Mt thanh nin qu tc, ng ngoi ro nhn trm thy nng dng chic qut trng ngmy con su, m ra thch th, gi th cho nng: T khi mi gp nng, con su xinh p,tm hn ta ha thnh cht nha nh by cn trng.

Nhng khi nng gi mt bi th i p v hi tn th anh ta tm cch n trnh: Chng cai trn i snh ni i chn my song trng ca nng x g tn ti!. Ri anh ta b i!

Tiu th yu su b v c tp truyn xng ng c gi l tp truyn ngn u tin cath gii. Bi vo th k XI, XII trn th gii khng c tp sch no tng t m nhiu th k

sau cng kh tm thy.Cu chuyn v cc c gi Ph Tang xa c l nh th cng tm . Vo thi Hian (Bnhan), h chi sng, em thin ti ca mnh im t huy hong cho cc th k t XI, n XII.Sau l chin tranh thi Trung c, ri thi i ca cc Tng qun, vai tr ca ph n trnn th yu.

Ta hy bc nhanh n th k XIX.

Nim t ho u tin ca vn hc Nht hin i, cnh hoa anh o u ma l mt tc gin. V cng nh hoa anh o, nng ri khi cnh i trong lc tng bng xun sc. ln s Higuchi Ichiy.

Nng sinh nm 1872 v cht tui hai mi bn!

Hn mi truyn ngn m nng li tuy t i nhng vn biu hin mt thin ti tr tui,nng nng ln mt a v rt cao qu v c bit trong nn vn hc mi.

Mt nh ph bnh Nht ni ting bo rng: Ly mt cht bi mng tay ca nng lm thucung th cc tc gi hin i s kh hn nhiu.

Tht kh tng tng vi mt t truyn ngn nh vy m gii nghin cu xem nng l mttrong nhng ln nh sng p nht ca lch s vn hc Nht.

Ichiy l hnh nh tng trng cho ngi ph n cui cng ca nc Nht xa nhng ngthi l ting ni u tin ca ngi ph n mi. iu tng chng nghch l ny li c thhin ti tnh trong cc cu chuyn c ng ca nng, nh truyn m mi ba (Thp tamd).

Truyn k v c gi ngho ski au kh ly mt ng chng giu m nng khng yu. Vom 13 thng 9 m lch, m ngm trng truyn thng, nng ri b chng. Nhng cha mnng p nng quay v vi chng khi danh gia nh.

Trn ng v, nng nhn ra ngi phu ko xe l bn tnh xa. Anh lm cnh khncng, xung tn y x hi. H gp nhau trong khonh khc ca m mi ba, cng authng nt lng nhng ri cng phi chia tay, mi ngi tr v vi s phn ca mnh.

Vo gn cui th k XX ny, cng trong tui 24, mt c gi bng chc tr thnh siu sao,gy chn ng trong i sng vn ha Nht Bn, t bo ch n truyn thanh, truyn hnh.C gy cm hng mi cho tranh v, kch thi s, in nh v c nhc giao hng na. C


33/77

nh ph bnh gi c l ngi ph n ca hnh tinh khc. l mt nh th: TawaraMachi, tc gi tp Saraa Kinenbi(Ngy k nim xalt).

Mn xalt bng th ca c chng my chc bin thnh hin tng xalt trn ton ci NhtBn.

Ch trong vng su thng k t khi xut hin vo thng 5 nm 1987, n phi ti bn lin

tc, bn ht veo 2.500.000 quyn, mt con s m cc loi sch ph thng cng kh t ti.

In li hng trm ln, tp th c dch ra hu ht cc ngn ng Ty phng ngay sau .V v s nh xut bn khp ni trn th gii tranh nhau n hnh Ngy k nim xa lt.

Hin tng xalt, nh n c gi, c l l mt hin tng th ca cha tng sy ra baogi. Hng vn th t v Tawara. T y, c c bn phn phi thng bo cho cng chngbit v nhng hot ng mi nht ca mnh. V trong khi , c vn i dy mi ngy, tth hai n cui tun.

Di nh hng ca c, t a b ln mi n ng lo chn mi, mi ngi bng m ram th v lm nhng bi tanka gi v cho c, hn 200.000 bi.

Tanka (on ca), th th c t 13 th k nay, n cui th k XX, li c Tawara vittip hng trm bi lin tc, vi mt tinh thn mi.

Nh tn gi, th tanka rt ngn, mi bi ch bao gm 31 m tit. Mi bi c th vit thnhnm dng, hay t hn, hoc ch vit thnh mt dng duy nht.

Th Tanka c in thng ch quan tm n v p ca thin nhin v ni bun ca tnhyu, nh ta thy trong cc bi c trch dn cc trang trc.

Tanka ca thi hin i nhiu ln cng th vy vng, mun thot khi ng mn, nhngvn cn vng vu qu nhiu hnh trang c.

Vi Tawara, th tanka nh th trt tung ln bi thi gian ca 13 th k. C th ln tranggiy nhng dng tanka mi l v ti mt.

Ti mt nh mn rau xalt m c v ngi Nht gi l saraa.

C em li cho tanka mt v thanh xun lm say lng hng triu c gi. D cng lm nhnmt mt s ngi mun bo v s thun khit ca th ca.

y l bi on ca ni ting nht ca Tawara:

Ch, ngon qu!. Hm yMn xalt anh khenMng su thng byThnh k nim trong em:Mt ngy xalt.

l cch m Tawara trn ln tnh yu vo mn rau xalt. Th nn c ngi ch trch ngnt ca Tawara l ch ngha ca nh bp.

D vy, iu ng k l Tawara khng h hi sinh nhng gi tr c in nh s c ng, nhctnh, biu tng cho bt k mt thi chung mt no. C b cc vt hin i vo th mnhmt cch t nhin, thanh thn ch khng lm dng. Nhiu ln ta bt gp nhng contactlenses, nhng Jazz, nhng camera

Tt nhin, vn cn ni Fuji v v c bn b bin, cn nng v ma

Da lng vo tng


34/77

Lung linh nngNgi ynChn anh v chn emDui song song hng.

Nh mt c gi ca thi hin i, khi ni v tnh yu Tawara khng chn mnh trong ncmt m nhn n mt cch hn nhin v ngc nhin, i khi tinh nghch:

Anh y yu taAnh y khng yu taGi nh m ti cTng y mi tnhNh tng y cnh hoa.

Chnh Tawara bo rng c thch nhng n ci thng thng, nhng chuyn tr thngthng v nhng bin c thng thng.

l cuc i. Nhng ba tic linh nh c khng nhc ti.

c gi yu c v c lm cho h bit qu yu mn xalt ca nhng ngy i, nhngkhonh khc tng chng nh v vn nhng vn c th l k tuyt nu ta bit nht ln.Tn tp th th hai ca Tawara l on ca mi nht ln (Toritate no tanka).

C iu th v l, d Tawara lm th tnh rt tuyt, c cha tng c mi tnh thc s no,nu ta tin vo li th nhn ca c.

V trong mt bi th, c k v hai ngi c n: a em trai ca c v bn thn c:

Cha c bn tnha em trai nha ti xem phimV ti cht munBng thnh p xinh!

Trong mt bi th khc, Tawara t by kht vng giao cm vi Con Ngi, khng phi chring mt c th:

V trong mTi munAnh vi tiNh nhng m hnh c thn s mang hiu: Con Ngi.

T hp tuyn th ca th k VIII c tn Vn dip tp n tp th gn y nhNgy k nimxaltca Tawara, v s tm hn ph n Ph Tang hin ra vi ta, trong hnh phc v aukh, trong ghen tung v lng, trong bnh an v sng gi V trn chic gng soi cah, ta nhn thy mt N tnh vnh cu.

(Ht Chng 4)

CHIC GNG TH 5: THIN TNG

Vn ha Nht Bn thm nhun tinh thn Thin tng: th ca, hi ha, sn khu, kin trc,nh vin cho n tr o, hoa o, v o


35/77

Khng ch nh hng n ngh thut, Thin cn i vo i sng thng ngy ca ngi dnNht trong n ung, ngh ngi v c trong kinh doanh.

C th ni rng Thin tr thnh sinh mnh v ct ty ca vn ha Nht.

Nhiu x s vng ng cng chu nh hng ca Pht gio Thin tng nhng khng ni

no thm nhun n mc thm su v bn vng nh ta thy qun o ny.

So vi cc x ng khc, Thin tng vo Nht kh mun mng. Pht gio tuy c mt Nht Bn t th k VI qua s truyn tha ca Trung Quc v Triu Tin, nhng iu m tagi l Pht gio Thin tng ch c thit lp Nht th k XII.

Trc khi tm hiu Thin tng Nht, ta cn phi c mt ci nhn tng qut v bi cnh tmlinh ca vn ha Nht, mt nn vn ha c xy dng trn ba yu t: Thn o, Khnggio v Pht gio.

Thn o l tn ngng bn a, biu hin tnh cch nguyn thy v c th ca tm hnPh Tang. Ban u, n l mt tn ngng dn gian, khng c tn gi, tn th cc thn

(kami) trong thin nhin, trong th gii ca cc t tinSau khi Pht gio c truyn vo Nht th tn ngng dn gian y mi c gi tn l Thno (Shint hay Kami n michi) phn bit vi tn gio mi. Thn o biu hin cho cctnh cch ni bt ca dn tc Nht: gin d, yu thin nhin, yu s trong sch.

Nhng li cu nguyn ca Thn o c gi l Nrit (Chc t) mt loi th ca nghi l.Cc Nrit y c tp hp trong mt b sch gi l Engishiki(Din H Thc), th k X.

l nhng li cu nguyn v ma mng, t ai cng ch thn.

Trong cc chc t, ni ting nht l harai, tc li khn nguyn c trong L thanh ty tonquc. bit qua phong cch ca li cu nguyn Thn o, c th c trch on haraisau y:

Ri khng c ti no l khng c ra, t triu nh ca Thin hong, con chu ca ccthn cho n tn nhng min xa xi nht ca t nc.

Nh nhng m my chng cht trn tri, tn mc khi c hi th ca cc thn gi;

Nh gi may bui sm v gi may bui ti thi tan nhng hi nc bui sm v hi ncbui ti;

Nh mt con thuyn khng l ang neo mt cng ln, rt neo ng mi, rt neo ng li,tin ra i dng mnh mng;

Nh bi cy rm rp ng xa kia b ct dn quang i bi ci lim sc rn trong la,

Mi ti li cng s b qut sch nh th

(Theo bn dch caNXB Khoa hc x hi)

Thn o v Pht gio, ging nh mi yu t vn ho khc Nht Bn, khng i u nhaum tm cch nhch li gn nhau. Dn dn, cc kami (thn) ca Thn o cn c xem lcc v Pht v cc B tt ho thn. Nh n thn Mt tri, v thn ti cao ca Thn o, cng ho vi c i Nht Nh Lai, l c Pht v tr. Cc v Thn - Pht y c gi l BTt - Thn (Bsatsu Kami).

Thn o biu hin cho tnh cm, cn Khng gio (1) th tiu biu cho h thng c l. Nem n Nht Bn mt trit l hu hiu cho c cu x hi v lun l.


36/77

Nhng khi nim cn bn v trung tn, hiu ngha d dng n su vo tnh cch ngiNht. Nhng h cng bin i Khng gio theo cch ca mnh, trnh khi nhng cn bnhcht ngi ca n. Ch thi c thin v h vn ca Nho hc khng pht trin Nht.

Trong khi n , Trung Quc v Triu Tin, Pht gio dn dn tr nn suy yu th hunh bao gi Nht Bn cng l mt x s Pht gio.

Qua nhiu thi i Nht, k t th k VI, d c thng trm, Pht gio khng bao gi thiunhng ng gp vn ho ln lao cho x s ny.

Nht l vo thi k Trung i Nht, cc tng phi Pht gio, c bit l Thin tng, nhhng mnh n mi lp Nht, t nh cm quyn, qu tc, v s n thng dn.

Nhng Thin tng l g?

Trc ht, v mt ng nguyn Zen l cch pht m Nht Bn ca ch Thin v cch gi tr nn quen thuc trn ton th gii. Ngi Trung Quc phin m cc chDhyana,

Jhana ca n thnh Chan na, ri gi tt l Chan. Cch gi sang Nht l Zen cng

nh sang Vit Nam l Thin.Thin l mt tng phi Pht gio, vi mt ng li tu luyn thn tm nhm t n gicng. Thin c xem l kt tinh ca nhng g tuyt diu nht ca Pht gio i tha.Nhng cng c th ni l kt hp ti hoa ca t tng n v cc nn vn ho Vinng m ni bt nht l Trung Quc v Nht Bn.

Song Thin hng ti ci g, u l mc tiu tht s ca n? Sau y l li gii thch caTakashina Rosen, ngi c xem nh nhn vt Pht gio v i nht ca Nht Bn ngynay:

Mc tiu ca Thin d nhin l kin tnh v chng ng, nhng khng phi ni an trcui cng Trn quan im chng ng, chn l l bnh thng, khng c g c bit. Liuxanh, hoa thm, la nng v gi lun lun thi Ni an tr cui cng ca Thin, mch sngca Pht gio chnh l Thin trong - hot - ng, khng lc ra ngoi sinh hot t nhinca i sng bnh thng hng ngy. Nh vy, d khng n ngy v m, chng tau sng trong Pht php v p dng n. Vy th cn g phi gic ng v tu tp? i cngthin v ngi cng thin. Nhng khng phi th. Nc un si v sau ngui chcchn phi khc vi nc thng mc d c hai u ngui. Phi c s khc bit gia mtthng dn v mn tri qua cng phu tu luyn lu di. Nu khng th, tu tp thinnh t l v dng.

(Thin v trn u li. BCH HC dch)

Thin khng a ta ti mt im no c. Khng khng gian v khng thi gian no cho

Thin i ti. N gin d ko ta v vi chnh ta trong bn tm thanh tnh, v vi i sngquanh ta trong nh sng tr hu. Nhng c ta v i sng quanh ta bng dng mi l, kdiu v ta sng trong vnh cu ca tng khonh khc, mt cuc sng vin mn v hiho. l trng thi gic ng m cc bc i s thng miu t:

Tri tam mui (2) bao laChiu ngi trng t tr (3)Kim tm chi naNit Bn ngay trc mt taThn ny l PhtCi ny l Hoa.

l on cui bi To thin ca ca Thin s Hakuin (Bch n), th k XVIII.

Khi Thin tng truyn vo Nht Bn, theo gt chn quy hng ca Thin s isai (Vinh


37/77

Ty) vo cui th k XII th tr cng c mang theo. Ngi ta cho rng chnh isai mangt Trung Quc v c gio phi Lm T ln ht ging tr. ng c cng a tr vo isng vn ho ca Nht, d rng n khng ging vi tr o sau ny.

Khng c g gi ln hng v gic ng cho bng thc ung k diu gi l tr. Vy, tr o btu nh mt nghi thc dng tr cc thin vin.

Nhng tr o ch thc s c hon thin di bn tay ca Sen n Rikyu, th k XVI.

Rikyu hc Thin trn mt ngn ni thuc Ng sn Kyt. Chnh Rikyu ho ln Thinv v Tr v vo nhau vi mt k tng gi l wabi(), mt tinh thn gin d, nh m,thun phc gn vi bn cht thng nhin ca vn vt.

Chn tr t c hng hoa, ting l ri, sui chy Trong mt bui tr o, nc tht sreo trong m, l ri ngoi vn, ci p n hin ngay chn tr, trong bc tranh kit tctreo trn vch.

Wabil nguyn l cho rng ci p cao nht nm trong v n s thanh tnh v n cpht trin cao nht trong tr o (cha).

Chn tr tao nh chnh l ho thn ca t st n s. Cht nc cha ng trong y,thanh khit v tuyt diu, c lm nn bng nhng chic l n s.

B Tt hay Pht cng l s chuyn ho t th t st th s gi l con ngi.

GEN THIN S

Thin tng Nht Bn, ngay t bc u, rc sng, nh vo sc mnh t tng ca Thins gen (o Nguyn 1200 1253), mt thin ti k v, ngi ch ng cho c trit lhin i Nht Bn d sng cch y by th k.

gen l nh t tng hng trng v c o nht m Nht Bn tng sn sinh, theoumoulin.

Thin To ng ca gen ch trng c bit n vic to thin khc vi Lm T Tng caisai thin v tham cng n (4).

Khc vi cc tng phi Pht gio Nht Bn thi Trung i, t tng gen khng thu hptrong tnh cht quc gia hay thi i m n vn ln trn mi nn vn ho. Trong chnh ligen: To thin l vt ra ngoi mi s vt trong v tr.

gen xut thn t mt gia nh i qu tc, cha l quan Ni v i thn. Nhng v m cic cha ln m t thi nin thiu, ng phi sng nh bn ngoi cng thuc hng i thn. Dvy, bung b mi th xing vng y, ng ri nh ra i, tm cc cao tng hc o.

Vn cha mn nguyn, n nm 23 tui, gen sang Trung Quc, b hai nm chu du nhiuni, cui cng th php ni thin s Nh Tnh trn ni Thin ng.

Mt sm mai, khi nghe Nh Tnh ging phi x b thn tm, gen bng ng.

Sau , gen vo phng ring ca S ph, thp hng v qu ly. Nh Tnh, hiu rtm cnh ca gen nhng vn gi v hi:

- Sao li thp hng?

gen p:

- Ti xin x b thn tm.


38/77

Mt cch gin d, Nh Tnh ng ngay. Nhng gen cho rng thy qu d di khi nchng nhanh nh vy. Nh Tnh ni:

- Ta c n chng d dng g u!

gen vn li:

- Xin thy cho ti thy l thy khng n chng d dng.

Nh Tnh p ngay:

- y l x b thn tm y.

gen ly thy ln na. Nh Tnh ni:

- Nh th l x b ci x b.

D vy, gen vn tip tc li Trung Quc, hc hi v to thin. Hai nm sau, ng mi trv Nht Bn, vo lc 27 tui.

Khc vi nhiu nh s sang Trung Quc, gen tr v tay khng. Khng vn t, khng kinhsch, khng nh tng, khng nghi l. ng khng mun xut l thuyt hoc tng phino. Vi ng, ngi thin, ch ngi thin (ch qun lp to) l quan trng hn c. Tc phmu tin ca ng l To thin nghi(Zazengi), mt khi lun vn tt ch hn 1000 ch Hn.

Li dy to thin tm li Pht tnh cho chnh mnh ca gen gy ln mt nim tinmi.

Nm 43 tui, gen n x chizen, dng trn ni mt ngi cha tn l ihiji(Vnh Bnht). Danh ting ng lan truyn khp x. Tng qun Kamakura mi ng n hongphp. gen ch n vi thng ri tr v ni vi nim bnh an v c n m v cnghnh phc, cho n lc vin tch vo nm 54 tui.

T tng ca gen c th hin qua nhiu tc phm m quan trng nht l b Chnhphp nhn tng (Shb Genz).

l mt kit tc vn xui, khng vit bng ch Hn nh nhiu tc phm thi , m bngch Nht.

Tc phm gm 95 chng, c son trong sut 25 nm, tc l gn bng na cuc i cnli ca gen, c xng tng l nh Everest ca Pht gio Nht Bn (Kapleau). Schbn v mi vn , t siu hnh nh hu - thi (hu th v thi gian) n nhng vic c thnh n ung, v sinh. Trong , mi hnh vi hng ngy ca chng ta nh n ung, tmra, lm bp, ng ngh, bi tit u c ch dn tng chi tit.

Mt thin ti dung hp c ci siu hnh v iu c th nh nht ca i sng, nh gen biu hin, thc s l ng kinh ngc.

Ci m cun sch thc s mun truyn t cho ta l hy hc lm cch no thy c tmmnh chn an c.

Trong Chnh php nhn tng, gen bn v hu th v thi gian, m ng gi l Uji(hu -thi) nh sau:

Ngi ta phi chp nhn rng th gii ny c hng triu vt th. V mi vt th, mt cchring r, l ton th gii. y l ch khi u hc Pht Mi thi im bao gm mi hu th

v mi th gii

Khi ti leo ni v vt sng, ti l thi. Thi vi ti. Ti lun lun l, thikhng th ri


39/77

ti Hm qua v hm nay c ngha l thica mt ngi i thng vo ni v thy mt vnnh ni. N khng bao gi mt N dng nh ca qu kh nhng n l hin ti

Tm li, mi hu trong ton th th gii l mt thiring trong nht phin. V v hu lthi, ti l hu thica ti

( NH NG dch)

Vi gen, ngoi th gian khng c hin hu. ng th hin t tng y mt cch ti tnh,cng nh trong Chnh php nhn tng:

Mu sc u ch c nhng bng hoa, v mi thi gian cng c mu sc ca mnh, nhmu lam, vng, trng Ma xun li cun theo mnh nhng o hoa ti trong khi cc ohoa cng li cun ma xun

Khng ch l mt nh t tng su sc, gen cn l mt nh th:

Chng ta i, nh ng my triQua ci sng v ci cht

Chng ta i, i trong gic mngCon ng v minhCon ng nh sngV sau khi thc tnhCh cn li mt iuTrong tr nh ti l ting ma riTi nghe mt m no Trong mi lu ti Fukakusa.

Sau y l mt trong nhng bi on ca gen son trc khi vin tch:

Trn l cCh i nh ban maiGit sng ang tan binng vi ch, gi thu iTrn cnh ng rung chuyn.

Trong nn vn ho Nht, gen ng cao nh mt Pht thp. C th so snh ng vi nhngcon ngi khng l trong thi Phc hng ca Phng Ty. ng c mt nhn cch cao qu vl mt trong nhng thin ti him hoi ca nhn loi.

MUJU THIN S

Thin s Muju (V Tr, 1226 1312) l tc gi tp sch ni ting Sa thch tp (Shasekishu:

Gp nht ct ) (5).

Vn bn Sa thch tp gm c mi quyn, cha ng hn 250 giai thoai Pht gio ln thtc. Nhiu cu chuyn trong mang mu sc Thin tng.

Sa thch tp vit vo cui th ki XIII. Tuy thuc v vn hc thuyt thoi (setsuwa), tcnhng cu chuyn c gii thch theo gio l nh Pht, nhng Sa thch tp khng phi ls minh ho kh khan cho mt thuyt gio no m cha y nhng cu chuyn tro lng.

Cu chuyn v ni c mi en cho thy iu . C mt ni c to ra mt tng Pht bcvng m c dc lng th phng. Khi phi ri Kinh v qu, ni c vn mang tng theo.Nhng b th mi c qu nhiu tng Pht ca ngi khc. Khi hng ta t s phn

tn, s t khi n c Pht ca mnh, ni c nh thm, ri dng mt ci ng dn khihng ln mt mnh ng Pht y. Chng bao lu, chic mi trn tng Pht vng ca ni cb mui khi lm en nhm.


40/77

Sau khi cht, ni c ca chng ta ti sinh thnh mt ngi c dung mo rt p, ngoi trchic mi en nh mc tu.

K xong cu chuyn trn, Muju thm: l lut nhn qu. Nhng li bnh tng t nhvy cc cu chuyn khc cng khng lm mt i phong cch tro lng dn gian cachng.

Nhng thuyt thoi trong Sa thch tp, ngoi tnh tro lng, i khi cn l nhng d ngnsu sc.

C mt ngi n b p n g ca mt ngi nh kia. Ch nh hi nng l ai th nng p:

- Ngi ta gi ti l n thn c Hnh. Ni no ti n s c hnh phc v thnh vng.

Vui mng, ch nhn mi nng vo nh. Lin , mt ngi n b khc n, xu x, v tnhn l n thn Bng Ti, ni no c n l kh i v tai ng.

Ch nh vi ui c ta i nhng c ta ni:

- ng ngc qu! Ngi kia l ch ti, v chng ti chng h ri nhau. Nu ng yu ch ti,th cng yu ti ch. Nu ng ght ti, hn phi ght ch ti.

Ch nh bn ui c hai ch em i. H dt nhau n ni khc. Mt ngi n ng khc, dkhng thch tai ng, nhng v yu ngi ch, nn gi li c c em (*).

Tip theo cu chuyn trn l li bnh ca Thin s Muju: din gii nhng d ngn trn,ti cho rng sinh v hp chnh l ngi ch p, cn t v li l c em xu y l nguyn lca v tr. biu hin qua hai ch em bt kh ly thn y

C nh th, lc th k chuyn, lc th dn gii, Muju l mt tc gi khng giu mnh. ngkhng sng tc, ch bin son v bnh gii. Nhng s gp nht ca ng cho thy mt tr tuuyn bc, mt tnh hiu k l thng v mt kh nng tro lng ng k.

IKKYU THIN S

Ikkyu (Nht Hu, 1394 1481) theo truyn thuyt l con ca Thin hong Gkmatsu. Mng thuc dng di qu tc Fujiwara, sau khi mang thai, phi ri b triu nh v sinh raIkkyu trong mt nh thng dn ngho. a tr ln ln v hc tp trong cha.

Sau khi s ph K s qua i, Ikkyu ri ai t kuji (i 6c t), tu vin ln ca phi LmT ti Kyt, sng i phiu bt, i khp cc x Yamat v Izumi. ng ch tr li aitkujivo nm 80 tui vi cng v Vin trng.

Ikkyu sng ho ln vi mi ngi, bt k thnh phn x hi no. ng n tht c v ungru sak. ng yu ph n v c con nh mi ngi n ng bnh thng.

Trong i, Ikkyu hai ln t st, tt nhin vo lc cn tr, b m nh bi nhng nghi vntm linh. Mt ln gieo mnh xung h v mt ln tuyt thc, nhng u c cu thot.

Sau , cuc i Ikkyu bin i hn. Tht l nhn nh l th, nh th tri trong mt nimhoan lc v bin. Tr con v chim chc tro ln lng ng, nhy nht quanh ng.

Ikkyu qun mt mnh, v tm v v ng. V th, gia cuc sng suy vi ca thi tao lon,Ikkyu tm thy trong Thin cuc ti sinh ca tinh hoa s sng v xc nh li ngha cahin hu con ngi theo nhn xt ca Kawabata.

Ikkyu t gi mnh l Cung Vn (Kyun) tc ng my hoang di v li tp th t tuytch Hn vi nhan Cung Vn tp.


41/77

Cng theo nh gi ca Kawabata th Trong tp th ny v nhng tp th k tip, cnhng bi th hay khng tin khong hu, khng nhng trong lnh vc thi vn Hn t m ctrong thi vn Thin ca sut thi Trung c Nht Bn. Li c nhng bi th khu gi nhccm, nhng bi th v b mt phng loan khin ta phi v cng kinh ngc.

(CAO NGC PHNG dch)

Ikkyu tuyn b trong mt bi o ca (ka) ca mnh:

Nhng g i ngc liMt tm hn bnh thngTh s lm tr ngiChnh php ca con ngiTh s lm tr ngiPhp ca Pht m thi.

iu cn c din t c th qua mt bi th ca Ikkyu da theo cng n c v b lot lu ca s.

Mt b lo dng lu cho mt nh s v gip ng trong y hai mi nm. Sau , b nhmt c gi tr n vi nh s v m p ng th xem phn ng ca ng. No ng, nh sch ni: Cy trn trn lnh, ma ng vn m nng!.

Khi bit chuyn, b lo gin d ui s i v t ri cn lu: Ti sao ta c th nui sut haimi nm tri mt k thiu t tm nh vy?. Lin h n cng n ny, Ikkyu son bi th:

Nu ngi con gi yHn chiu nay n tiCy liu gi sng liV n hoa xun ri.

Theo cc nh ph bnh, trong Cung Vn tp, Thin v Tnh yu ch l mt m thi. Katcho rng: Nht, ngi ta cha bao gi bit mt ngi nh Ikkyu v cng khng thy aitng t.

Trc khi cht vo nm 87 tui, Ikkyu cn lm bi th tnh ca sau y:

mi nm chng ta th nguynDi bng hoa o tnh v binKhng cn gi u trong lng em nam gh nhau trong c hn ba sinh.

Chng ta thy g trong bi th trn ca mt ng lo, mt Thin s cch y hn nm th k?

HAKUIN THIN S

Hakuin (Bch n, 1685 1768) l mt thin s a ti. Th ca, hi ho, iu khc, th php,lnh vc no ng cng li lc.

Nu khng c ng, phi Lm T c nguy c tn li. ng lm sng li cc cng n ca n.Chnh ng ra cng n ni ting gi l Ting v ca mt bn tay (Chch th) (6).

Hakuin c xem l Thin s Nht Bn v i nht sau gen v thit lp nn tng chos pht trin mi ca Thin tng Nht. Vi thin ti ca ng. Thin tr nn trong sng vcha ng ci p ca tm hn Ph Tang.

Thin Bch n l ngi sao vnh cu trong bu tri tm linh v l mt ng gp cao c vonn Vn ho Nht Bn, theo nhn xt ca To ch Amakuki.


42/77

ni v o, Hakuin thng dng ngn ng thng tc, dng dn ca, o ca v c cungca. Trong , To thin ca l mt kit tc.

Chng sinh xa nay l PhtKhc no nc vi bngNgoi nc khng c bng

Ngoi chng sinh tm u ra PhtKhng hay o gnLi i tm xa thmTh mi ng thng!Nh k dm trong ncLi than kht khng ngngNh a tr giu sangLang thang trong cng khnTa lun hi su ciLc no ti v minh

Mt ln ngi thin nhTi li s khng cnc o ri tan binTnh k bn

Tri tam mui bao laChiu ngi trng t trThn ny l PhtCi ny l Hoa.

RYKAN THIN S

Rykan (Lng Khoan, 1758 1831) t gi mnh l aigu (i Ngu) tc l Tn kh v i,mt tn kh mang trong mnh mun ngn tri tim Nht Bn.

Khi chng ta bit mt Rykan, ta bit hng trm ngn Rykan trong mi tm hn PhTang, li Suzuki.

Rykan l mt k kh minh trit, mt tr th v i, mt ngi ngho hnh phc, mt klng du vnh cu. ng sng, lm th, yu ng trong mt nim hoan lc v bin.

Theo Kawabata, Rykan l ngi x ng c s l bch mi m ca thi i ngi

ngi m th ca v nt ch c thn phc nhiu nht Nht Bn ngy nay, sng rtthc trong tinh thn nhng bi th, rong rui sut cc no ng qu t nc, ly luc lm nh, ly gi vn lm o

(CAO NGC PHNG dch)

Rykan li bn tp th. ng l nh th ca thin nhin, ca s ngho nn, ca chy rnv ca tnh yu:

i con rnNu mi l cn trngCa ht trn cch ng ma thu

Th hy xem ngc o nyL ng c Musashin.


43/77

ng lun lun cm thy giu c, y trong s ngho nn, k c sau khi b trm.

Tn trm i riCn bn ca sMt vng trng soi.

ng cn cn g na, khi m:

Gi cp cho tiL kh nhm laNh th ri.

ng c c thin nhin lm di sn:

Ci g ta li?Hoa ma xun n yTrn i chim cu htL thu vng ang bay.

tui 68, Rykan vn cn rung ng trong tnh yu. ng gp mt ni c khong 29 tuitn l Tishin (Trinh Tm). D chnh nhau n 39 tui 40 nm, hai ngi vn yu nhau.Th ca, tn gio, tnh yu kt hp h li.

Ta c hi lng taBao gi nng bc nNhng gi y hi ngCn ngh suy lm g?

Sau khi Rykan qua i vi nm, chnh Tishin thu thp mt s bi th ca thin s, tothnh tp th m nng t tn l Git sng trn l sen (Hasu n Tsuyu: Lin l)

Nng sng thm 37 nm, vn mang trong lng tnh yu i vi ng. Nng l git sng trnl sen ca cuc i Rykan.

CHIC GNG TH 6 : M THUT

Nm nh mt vng trng khuyt bn to nh to ln mnh mng l i lc vo gia ci thim nh Hn Trung Quc l mt trong nhng nh cao ca vn minh nhn loi, Nht Bn hunh cn ng m trong thi .

Trc khi Pht gio du nhp x Mt tri mc vo gia th k VI, ngh thut thi s s cnli ngy nay ch l cc di vt trong nhng g m tng nh v kh, gng ng, trangsc

Th ri, vi s tip nhn Pht gio, c Hong gia bo tr, ngh thut Nht Bn c nhngbc tin phi thng, m u cho trang s v vang ca mnh bng thi i gi l Asuka tgia th k VI n gia th k VII.

ng cao hn ht trong cc cng trnh ngh thut thi l ngi danh lam Hryji (PhpLong t) gn Nara, vn l nim t ho ca nn vn ho c i Ph Tang.

Php Long t c khi cng xy dng vo nm 607, di s trng nom trc tip ca Thi

t Shtku. L kin trc bng g hu nh xa nht th gii, 13 th k nay, gia ng tv ho hon thng xuyn Nht, Php Long t vn cn ng , ng b v duyndng.


44/77

Trn a im chnh ca cha, vn ln mt ngc thp nm tng v to Kim ng(Kon). Bn trong l in th vi nhiu tng Pht cng cc bc bch ho v ch Pht vB Tt. Tranh c v sau ny, vo u th k VIII.

Bch ho Kim ng chia lm 12 mng. Cc bc tranh y th hin bn ci cc lc v cngsng ng vi cc ch Pht v B Tt l nhng nhn vt vnh cu.

Bch ho chu nh hng ca phong cch n, gi nh cc bch ho Ajanta, nhng c v mdu hn. T sc din n t th, ch Pht v B Tt mang mt v p va hin thc va ltng. Nim hoan lc m con ngi c th vn ti c ho ln vo trong s thanh caoca Nit Bn.

Bn mt tng ln nht th hin bn ci cc lc: cc lc ca Thch Ca bn ng; cc lcca A Di bn Ty; cc lc ca Di Lc v cc lc ca Dc S u trn tng Bc.

Ta hy nhn ngm mt ci cc lc theo s miu t ca Nritak:

Trong s bn bc ho ln, bc miu t th gii cc lc ca A Di trn bc tng m Ty

l p hn c. Khi ta nghin cu t m mi yu t ngh thut cu to nn bc tranh v vchra ngha lch s ca n, ta s thy c bc tranh chim mt v tr cao nh th no tronglch s ngh thut phng ng.

Hnh tng chnh gia ngi xp bng trn to sen, hai tay a ln ngang ngc trong t thchuyng php lun Nu nh hnh tng m to tc trn cm thch trng th tn t hns n lnh v v thanh vng ti thng ca hnh tng, song y li c v trn tngt nn trng rt mc gn gi vi chng sinh; ng nt c th, sc o li t mu nntrng m p.

Mu l biu tng ca cuc sng v hnh ng. Tng phn vi mu l mu lam vmu xanh ca i sen v ca u hnh tng, to nn mt cm gic yn lnh trong cucsng. Lm hi ho sc mnh hnh ng vi v tnh lng trm t, tnh hin thc y thm m tnh l tng, v ci Chn nh c nhn cch ho trong hnh tng A Di vy.

Cc h

Documents

Nhật Bản Trong Chiếc Gương Soi - Nhật Chiêu