1.Pojam Javnih finasija

Nauka o finansijama je jedna od bazičnih iz grupacije ekonomskih nauka.

Predmet njenog izučavanja jesu novčani odnosi, vezani za prikupljanje, koncentraciju, raspoređivanje i trošenje novčanih sredstava, pomoću kojih se ostvaruju potrebeprivrede i društva u celini.

Finansije kao veoma kompleksno naučno i poslovno područje podrazumijeva šest osnovnih područja koje predstavljaju i posebne naučne discipline. U osnovi finansije možemo posmatrati kao:

Monetarne finasije Bankarske finansije Finansijska tržišta i hartije od vrijednosti Poslovne finansije Javne finansije i Međunarodne finansije

Javne finansije kao dio finansija predstavljaju ekonomsku naučnu disciplinu koja izučava finansijsku djelatnost države i drugih pravnih lica javnog sektora – javno pravnih kolektiviteta kojima je Ustav i/ili zakon povjerio da vrše takvu djelatnost.

Sve javne potrebe odnosno djelatnosti i funkcije države možemo svrstati u nekoliko skupina:

Klasične državne funkcije vezane za funkcionisanje društveno političkog i ekonomskog sistema (državna administracija na svim nivoima organizovanja);

Funkcije međunarodne bezbjednosti koja podrazumijava postojanje oružane – vojne sile; Funkcija unutrašnje bezbjednosti u pogledu zaštite postojećeg ustavnog poretka, političkog,

pravnog i ekonomskog sistema, zaštite sloboda i prava građana, njihove imovine i javnog reda i mira ( funkcije policije, tužilaštva, sudova, pravobranilaštva itd);

Funkcije socijalne zaštite i sigurnosti građana. Ovu funkciju možemo posmatrati kao dvije podfunkcije.

Podfunkcija obaveznog socijalnog osiguranja (obavezno penzijsko invalidsko osiguranje, obavezno zdravstveno osiguranje, osiguranje od nezaposlenosti itd)

Podfunkcija djelatnost države i nienih organa socijalne zaštite i zbrinjavanja građana koji su ostali bez ekonomske snage i u datim uslovima ne mogu ekonomski da opstanu.

Funkcije u društvenim djelatnostima kao što su obrazovanje, nauka, kultura, sport i fizička kultura itd;

Funkcije države u domenu ekonomske politike i privrednog razvoja i Funkcije države uslovljene nepredviđenim događajima u zemlji i bližem i daljem okruženju (rat,

terorizam, elementarne nepogode itd)

Javne finansije kao nauka prvenstveno pručavaju:

1.Javne potrebe odnosno javne funkcije (javne rashode) i sredstva za njihovo finansiranje (javne prihode);

2. Budžet i druge institucije javnih finansija (finansijski planovi, finansijski programi, fondovi ) kao i postupke i procedure u pripremi donošenju, izvršavanju, izvještavanju, kontroli i reviziji budžeta i

3. Fiskalni federalizam i fiskalnu decentralizaciju

Javni sektor možemo posmatrati kao javni sektor u užem i javni sektor u širem smislu riječi.

Javni sektor u užem smislu riječi podrazumijeva organe i organizacije na nivou države, regionalne i lokalne uprave koje se finansiraju iz budžetadržave, regija i lokalnih jedinica i koje obavljaju djelatnosti od opšteg značaja za društvo, kao što su opšta uprava, pravosuđe, odbrana, bezbjednost, prosvjeta, zdravstvo i socijalna zaštita itd.

Javni sektor, u širem smislu riječi, pored javnog sektora u užem smislu riječi, podrazumijeva i privredne subjekte koji obavljaju djelatnost od javnog interesa. To su javna preduzeća poput pošta, preduzeća iz oblasti telekomunikacija, energetike, vodosnabdjevanja, te komunalna preduzeća.

Utvrđivanje odnosa javnog sektora i novostvorene vrijednosti putem učešća javnih prihoda u novostvorenoj vrijednosti.Dva su osnovna razloga da se u obzir ne uzimaju javni rashodi:

Javni rashodi se iskazuju kao bruto javni rashodi, višestruko se prikazuju, bez isključivanja transfernih davanja

Javni rashodi se finansiraju delom i iz prihoda koji nisu uzeti od privrede i stanovništva i koji ne predstavljaju pritisak za obveznike (npr. - javni zajmovi ili donacije)

Kod javnih prihoda treba uzeti samo prihode fiskalnog tipa (poreze, doprinose, takse, naknade i sl.) a ne treba uključivati nefiskalne prihode jer oni nisu teret za poreske obveznike(donacije, prihodi od privatizacije, prihodi od dividendi, prihodi po osnovu rada državnih organa).

2.Fiskalno opterećenje

Javni sektor u novostvorenoj vrijednosti učestvuje 40 –50% a u pojedinim državama i preko 50%.U BIH oko 45%.

Fiskalno opterećenje se određuje kao odnos između obaveznih fiskalnih davanja s jedne strane i društvenog proizvoda jedne države u jednoj kalendarskoj godini s druge strane.

Pored opšteg fiskalnog opterećenja koje predstavlja odnos ukupnih javnih prihoda fiskalnog karaktera i ukupnog društvenog proizvoda u jednoj državi u jednoj kalendarskoj godini, fiskalno opterećenje možemo posmatrati i kao parcijalno fiskalnono opterećenje:

Fiskalno opterećenje na nivo konkretnog fiskalnog prihoda (konkretna vrsta fiskalnog prihoda / društveni proizvod);

Fiskalno opterećenja na nivou uže društveno političke zajednice - region, kanton, opština ( ukupni javni prihodi fiskalnog karaktera / društveni proizvod uže društveno političke zajednice);

Fiskalno opterećenja na nivou konkretnog poreskog obveznika ( ukupni fiskalni javni prihodi koje plaća poreski obveznik/ ukupan prihod poreskog obveznika).

Uloga savremene države u privredi:

Savremene privrede su mjesovite uz dominaciju privatnog sektora

Uloga države u savremenoj privredi Regulator definiše pravila i obezbjeđuje njihovo sprovođenje Preraspodjela dohodka kroz javne finansije Proizvodnja roba i usluga Nabavka roba i usluga Subvencionisanje privatne privede

3.Javni Rashodi

Javni rashodi predstavljaju zadovoljenje javnih potreba pomoću novca, odnosno javni rashodi su izdaci koje država čini u javnom interesu radi zadovoljenja javnih potreba.

Iz definicije javnih rashoda proizilazi sljedeće:

Javni rashodi služe za podmirenje (pokriće) javnih potreba Javni rashodi su po pravilu izraženi u novcu

Postojanje javnih rashoda povezano je sa postojanjem države odnosno javnih funkcija i novca.

Obezbjeđenje javnih dobara važno je za funkcionisanje svake države. U državi pojedinci zadovoljavaju svoje potrebe upotrebom odgovarajućih javnih dobara i uživanjem odgovarajućih usluga. Obezbjeđenje javnih dobara država može vršiti tako što će obezbijediti sljedeće vrste javnih dobara:

Čista javna dobra Nečista javna dobra Mješovita javna dobra i Zaslužna (meritorna) javna dobra

U teoriji i praksi javnih finansija uglavnom se operiše sa tri klasična načela javnih rashoda:

načelo opšteg interesa, načelo racionalnosti i načelo umjerenosti i proporcionalnosti.

Pored ova tri klasična načela pominju se i načelo skladne streukture, načelo autonomnosti, načelo demokratičnosti, načelo izvora sredstava i načelo podudarnosti prihoda i rashoda.

Struktura javnih rashoda

Posmatranjem javnih rashoda sa stanovišta svrhe koja se ostvaruje njihovim trošenjem utvrđena je sljedeća struktura javnih rashoda:

1. Rashodi državne uprave2. Rashodi unutrašnje bezbjednosti 3. Rashodi odbrane (vojni rashodi)4. Rashodi sudstva, tužilaštva i pravobranilaštva5. Rashodi za obrazovanje6. Rashodi za kulturu, sport i fizičku kulturu7. Rashodi za naučno istraživački rad8. Rashodi za ekologiju9. Rashodi za ekonomske intervencije i investicije10. Rashodi socijalne sigurnosti i zaštite11. Drugi nepomenuti javni rashodi

Postoji mnogo kriterijuma za utvrđivanje vrsta i klasifikacija javnih rashoda, u zavisnosti od osnove koja se uzima možemo navesti slijedeće vrste javnih rashoda:

1. Prema redovnosti:redovni i neredovni 2. Prema objektu: lični i materijalni3. Prema subjektu trošenja:državni i lokalni4. Prema funkciji: funkcionalni, investicioni i transferni 5. Prema rentabilnosti: produktivni (rentabilni) i neproduktivni(nerentabilni)6. Prema odgodivosti:odgodivi i neodgodivi7. Prema načinu ispunjenja:u novcu i u naturi.

1. Prema redovnosti:redovni i neredovni Redovni javni rashodi su oni koji se pojavljuju iz prvog budžetskog perioda u drugi.Redovni su mogu se predvidjeti,stalni su.

Neredovni javni rashodi,neredovno se pojavljuju, nisu isto što i vandredni.Nap.elementrane nepogode, ratovi.

2. Prema objektu: lični i materijalniLični rashodi-proizvode rashode lične prirode:plate i nakande pored plata i naknada koje su vezane za ljude unutar organizacije i koji funkcionišu u organizaciji postoje neki javni izdaci koji nisu vezani za ljude u organizaciji ali su ličnog karaktera to su :isplata penzija,naknada borcima,ratnim vojnim invalidima, porodicama poginulih boraca i nekim drugim kategorijama.

Materijalni rashodi-da bi ljudi mogli da rade u nekoj organizaciji, moraju se stvoriti neki materijalne predpostavke za njihov rad.Da bi ljudi mogli da rade u nekoj organizaciji, da bi organizacije mogle da funkcionišu neophodan je određena oprema,objekti, neophodan je određeni materijal kancelarijski i potrošni,informatička oprema.

3. Prema subjektu trošenja:državni i lokalniDržavni rashodi-misli se na potrebe koje se finasiraju na državnom nivou.Npr.vojni rashodi.

Lokalni rashodi-obrazovanje i policija.

4. Prema funkciji: funkcionalni, investicioni i transferni Funkcionalni javni rashodi su oni javni rashodi koji se finansiraju po osnovu javne funkcije administracije, znači to su lični i materijalni. Npr. da bi funkcionisao jedan MUP on mora da ima lične i materijalne rahode.

Investicioni rashodi podrazumijevaju rashode koji su namjenjeni za javne investicije. Npr. ako država investira iz janih sredstava izgradnju auto puta, aerodroma, država nabavlja auta za policiju sve su to investicioni rashodi.

Transferni rahodi-Republički budžet vrši transfer jednog dijela sredstava prema Fondu penzijskog invalidskog osiguranja, da bi Fond penzijskog invalidskog osiguranja mogao da funkcioniše.Dakle,vrši se transfer novca nekoj drugoj instituciji na nekom drugom višem nivou da bi on mogo da funkcioniše.

5. Prema rentabilnosti: produktivni (rentabilni) i neproduktivni(nerentabilni) Produktivni(rentabilni) to su oni javni rashodi koji su u funkciji povećanja novostvorene virjednosti.Da bi se povećala novostvorena vrijednost moraju se povećati i poboljšati proizvodni kapacitet, samo proizvodnja stvaranovostvorenu vrijednost.

Produktivni(rentabilni) rashodi mogu biti:Direktni i IndirektniDirektni produktivni rashodi su oni koji su direktno usmjereni ka povećanju novostvorene vrijednosti, dakle u izgradnju novih kapaciteta, modernizaciju,renoviranje, proširenje već postojećih proizvodnih kapaciteta.Primjer: Direktno produktivnog rashoda-Projekat gdje se realizuje Hidrocentrala koju finasira vlada R.S. i vlada BIH.Hidrocentralom povećavamo proizvodni kapacitet.

Indirektno produktivni javni rashodi:Ako država gradi magistralni put,auto put, to je Indirektno produktivni javni rashodi jer na taj način država stvara povoljne uslov za rad i poslovanje tih poslovno pravnih subjektiviteta.

Neproduktivni(nerentabilni):Izdvajanje za materijalne troškove, za plate administracije, za kancelarijski materijal, za ishranu vojske ,odijevanje vojske:ali i ovi nerentabilni rashodi mogu za sobom da povuku nekakav privreni razvoj

8. Prema odgodivosti:odgodivi i neodgodiviPostoje neki javni rashodi čije izvšenje mi ne možemo odgoditi, ali postoje javni rashodi čije se izvršenje može odgoditi.Oni javni rashodi čije se ivršenje ne može odgoditi su neodgodivi. Neodgodivi javni rashodi trebale bi biti plate penzije ,neke stvari koje ne trpe odlaganju.

7. Prema načinu ispunjenja:u novcu i u naturi. Preovladava novčani način ispunjena tih javnih rashoda

Veličina javnih rashoda

Rast javnih rashoda može biti:

1. Nominalni 2. Realni3. Relativni

Nominalni rast - javni rashodi u periodu t veći su nego u periodu t-1

Realni rast - stopa rasta javnih rashoda veća je od stope inflacije

Relativni rast: stopa rasta javnih rashoda veća od stope rasta BDP

Uzroci porasta javnih rashoda

Razlozi za porast javnih rashoda su brojni i raznovrsni. U osnovi sve razloge koji utiču na porast javnih rashoda možemo klasifikovati kao :

1. prividni uzroci porasta javnih rashoda i 2. stvarni uzroci pojava javnih rashoda.

Prividni uzroci porasta javnih rashoda su oni koji povećavaju javne rashode , ali ne pojačavaju pritisak na poreske obveznike. Drugim riječima promjenili su se samo apsolutni iznosi, a relativni odnos između javnih rashoda i javnih prihoda nisu promjenjeni kao ni relativni odnosi između javnih rashoda i društvenog proizvoda. Među prividne uzroke porasta javnih rashoda ubrajamo:

1. Smanjenje kupovne snage novca (inflacija);2. Promjene u načinu iskazivanja budžeta3. Povećanje teritorije i/ili stanovništva4.

Stvarno povećanje javnih rashoda podrazumijeva povećanje učešća udjela javni rashoda u društvenom proizvodu. Postoje brojni i raznovrsni uzroci porasta javnih rashoda ekonomske, političke, socijalne i finansijske prirode.

4.Javni prihodi

Javni prihodi su novčana sredstva koja država, odnosno društvena zajednica, prikuplja radi pokrivanja javnih rashoda.Prema tome, javni prihodi predstavljaju sredstva koja imajuosnovnu namjenu - pokrivanje ili finansiranje društvenih (javnih) funkcija.

Javne prihode možemo definisati kao transakcije koje povećavaju neto imovinu države na svim nivoima vlasti. Svaka transakcija označava razmjenu ili transfer.

Transakcija predstavlja razmjenu u situaciji kada jedna jedinica obezbjeđuje dobra , usluge ili imovinu drugoj jedinici i za uzvrat dobija dobra, usluge ili imovinu u istoj vrijednosti.

Transakcija predstavlja transfer kada jedna jedinica obezbjeđuje drugoj jedinici dobra, usluge ili imovinu a da za uzvrat ne dobija dobra, usluge i imovinu.

Transferi mogu biti obavezni i dobrovoljni. Porezi i doprinosi predstavljaju obavezne transfere, dok su subvencije, donacije, socijalna pomoć dobrovoljni transferi.

Javni prihodi imaju brojne karakteristike a posebno se izdvajaju sljedeće:

1. Da ih utvrđuje država i da ne podliježu djelovanju tržišta i tržišnih zakonitosti2. Da se po pravilu iskazuju i naplaćaju u novcu;3. Da se ubiraju redovno u određenim vremenskim intervalima ;4. Da plaćanje ne dovodi u pitanje postojeću imovinu i5. Da služe podmirivanju troškova koji imaju opšti karakter

Javne prihode možemo klasifikovati na različite kategorije. Danas je uobičajena podjela na slijedeće oblike:

1. Redovni i neredovni prihodi,2. Originalni (izvorni) i derivatni (izvedeni),3. Javnopravni i privatnopravni,4. Namjenski i nenamjenski 5. Poreski i neporeski 6. Povratni i nepovratni 7. Prihodi u novcu i prihodi u naturi 8. Prihodi od stanovništva i pravnih lica,9. Prihodi širih i prihodi užih društvenih zajednica 10. Parafiskaliteti - kao poseban oblik prihoda.

1. Prema kriterijiumu vremena u kojem se stiču javne prihode djelimo na redovne i neredovne.Redovni javni prihodi su oni koji se prikupljaju redovnokontinuirano u određenim vremenskim periodima.Neredovni javni prihodi su oni koji se ne prikupljaju redovno i ukontinuitetu. Posebni neredovni javni prihodi su vanredni javni prihodi koji služe za pokriće vanrednih javnih rashoda.

2. Prema kriterijimu načina sticanja javni prihodi se dijele na orginarne (izvorne) i derivatne(izvedene).Orginarne (izvorni) javni prihodi to su oni javni prihodi koje država ostvaruje po osnovu vlasništa i po osnovu svojih ekonomski aktivnosti na tržištu.Javni prihodi koje država ostvarau po osnovu svog vlasništva:Npr. država je lasnika javnog preduzeća i kako potpuni ili djelimični vlasnik preduzeća ima pravo da putem organa, upravlja tim javnim preduzećem, to pravo na upravljanje podrazmijeva pravo da iz dobiti ostvaruje pravo na dividendu.Derivatni(izvedeni) javni prihodi-kod derivatnih javnih prihoda država te javne prihode ostvaruje po osnovu svog političkog, finasijskog i fiskalnog suvereniteta.Država ima vlast političkou, finasijskou i fiskalnu na određenom prostoru i po osnovu te vlasti, koje ima na tom prostoru ima nadlež nost, ovlaštenja, i prava da uzima dijo novostvorene vrijednosti od fizičkih i pravnih lica na tom prostoru.Država uzima na taj način tako što kroz određena pravila ponašanja, određene zakone, uvodi javne prihode, uspostavlja institucije sistema, koje vrše razrezuju i naplaćuju te javne prihode, dakle to su :Porezi, doprinosi, PDV, porez na dohodak, porez na imovinu.Izvedeni(derivatni) javni prihodi dominiraju ukupnoj strukturi javnih prihoda.

3. Prema kriterijiumu odnosa države i pravnih i fizičkih lica – poreskih obveznika javni prihodi se dijele na: javnopravne i privatnopravne.Javno pravni prihodi su oni koje država ubire po osnovu svog političkog, finasijskog i fiskalnog suvereniteta.Javno pravni prihodi su isto što i derivatni(izvedeni).Originalni(izvorni)su isto što i privatno pravni javni prihodi.

4. Prema kriterijumu namjene :namjenski i nenamjenski Namjenski – destinirani javni prihodi su oni prihodi države za koje je unaprijed utvrđena namjena, namjenjeni su finansiranje unaprijed određenih javnih funkcija i javnih rashoda.Npr:doprinosi za penzijsko invalidsko osiguranje.Nenamjenski nedestinirani javni prihodi koji nemaju unaprijed određenu namjenu, namjenjeni su za finansiranje svih javnih funkcija – javnih rashoda.Npr:porezi,takse.

5. Poreski i neporeskiU poreske javne prihode spadaju svi porezi.Neporeski javni prihodi su:doprinosi,naknade, takse,nenovčane naknade.

6. Povratni i nepovratniPovratni javni prihodi- u principu postoje neki javni prihodi koji se vraćaju, kada država nema redovnih javnih prihoda onda ona traži neke mjere i neke izvore kako da obezbijedi prihode iz nekih drugih izvora.Jedab od prihoda jeste javni zajam.Npr.mi nemamo novca da finasiramo, vršimo emisiju HOV, to kod nas radi Republika.Emituje obveznice kao dužničke HOV i emituje trezorske zapise kao kratkoročne HOV, kad izvrši emisiju proda te HOV dobije novac na kratak rok do godinu dana, obveznicama na rok do godinu dana godina,dakle država je uzela danas taj novac i za pet godina treba da ga vrati.To je povratni javni prihod jer ga država vraća po isteku vremena i po određenim uslovima.Nepovratni javni prihodi su oni javni prihodi koji se ne vraćaju.

7. Podjela javnih prihoda na prihode u novcu i na prihode u naturi nastala je na osnovu kriterijuma u čemu se ispunjava poreska obaveza. Prihodi savremenih država su prihodi u novcu, rijetko u naturi a još treće činidbom – radom.U savremenim uslovima javni prihodi se pojavljuju u vidu prihoda u naturi i karakteristični su za vanredne situacije i stanja.

8. Po osnovu kriterijuma od kojeg subjekta se ubiru javni prihode djelimo na: javne prihode od fizičkih lica i javne prihode od pravnih lica.Prihodi mogu da se ubiru od stanovništva-fizičkih lica-npr. to su porez na imovinuPrihodi mogu da se ubiru od pravnih lica.

Prema kriterijiumu broja, nivoa i vrsta društvenih zajednica u okviru države javne prihode djelimo na javne prihode širih i javne prihode užih društvenih zajednica.

Prihodi koji prema zakonu pripadaju sistemu republike:Svi porezi,PDV,porez na dobit,akcize,razne vrste taksi.Prihodi koji pripadaju opštinama:prihod na imovinu,administrativne takse, komunalne takse,određeni tipovi novčani kazni.

Parafiskalni javni prihodi su posebana vrsta javnih prihoda koji nisu namjenjeni budžetu pokriću javnih rashoda, već neposrednom podmirivanju određenih društvenih potreba izvan budžeta. Tipičan primjer parafiskalnih prihoda je doprinos privrednoj komori.

Međunarodna klasifikacija javnih prihoda:

Klasifikacija UN pod nazivom Sistem nacionalnih računa (SNA) Evropski sistem integrisanih ekonomskih računa (ESA) Klasifikacija MMF pod nazivom Državna fisklana statistika (GFS) Klasifikacija OECD

5.Porezi

Porezima smatrano davanje novca, ili drugih materijalnih davanja,državi ili drugim javnopravnim tijelima u cilju zadovoljavanjajavnih potreba od strane javne vlasti, koja se ubiru na osnovujednostrano utvrđenog načina i jednostrano utvrđenim iznosimaprema nekom opštem mjerilu.

Iz definicije poreza proizilaze osnovne karakteristike poreza:

Prinuda (prisila) poreza Derivatnost poreza Porezima se finansiraju javni rashodi Porezi su novčano davanje Odsustvo neposredne protuusluge - protunaknade

Elementi poreza:

2. Poreski obveznik ili poreski subjekt 3. Poreski platac - platilac4. Poreski destinatar 5. Poreski jemac 6. Poreski dužnik 7. Poreska sposobnost ili poreska snaga 8. Poreski izvor9. Poreski objekat ili predmet oporezivanja10. Poreska osnovica11. Poreska stopa12. Poreska tarifa 13. Poreske olakšice14. Poreska prijava15. Poreska opomena16. Poreski katastar 17. Poreska evazija ili izbjegavanje plaćanja poreza

• Poreski obveznik ili poreski subjekt predstavlja fizičko ili pravno lice koje je prema zakonu obavezno da plati porez.

• Poreski platac - platilac predstavlja fizičko ili pravno lice koje vrši obračun i plaćanje poreza.

• Poreski destinatar je lice koje po namjeri zakonodavca snosi poreski teret, čiju ekonomsku snagu porez treba da umanji.

• Poreski jemac je lice koje na osnovu zakona ili dobrovoljno odgovara za neku poresku obavezu drugog lica tj. poreskog obveznika.

• Poreski dužnik je fizičko ili pravno lice koje je dužno da izvrši dugovnu radnju iz poreskopravnog odnosa.

• Poreska sposobnost ili poreska snaga označava ekonomsku mogućnost obveznika da odgovoti obavezi plaćanja poreza.

• Poreski izvor je sve ono sa čim raspolaže poreski obveznik i iz čega može da plati porez. Poreski izvor se pojavljuje u vidu prihoda – dohotka a potom u vidu imovine.

• Poreski objekat ili predmet oporezivanja predstavlja svaku činjenicu ili manifestaciju ekonomske snage koja pruža osnov da se uvedeneki poreski oblik.

• Poreska osnovica predstavlja kvantitativnu konkretizaciju poreskog objekta, odnosno u novcu iskazana vrijednost poreskog objekta.

• Poreska stopa označava iznos poreza u odnosu na poresku osnovicu i može se iskazati na dva načina u procentualnom relativnom iznosu i rijetko u apsolutnom iznosu po jedinici mjere. Poreske stope mogu da budu proporcinalne, progresivne i degresivne.

• Poreska tarifa predstavlja sistematizovan pregled poreskih objekata, poreskih osnovica i poreskih stopa.

• Poreske olakšice predstavljaju skup ustupaka koje država pruža poreskim obveznicima kako bi se njihov teret umanjio u odnosu na onaj koji postoji da nema ustupaka.

• Poreska prijava predstavlja izvještaj poreskog obveznika nadležnom poreskom organu o svim bitnim činjenicama za utvrđivanje poreza.

• Poreska evazija ili izbjegavanje plaćanja poreza predstavlja jedan od efekata poreza koji se ispoljava u otporu plaćanja poreza kod poreskog obveznika.

Teorija opravdanja poreza

1. Teorija sile2. Teorija ekvivalencije (naknade)3. Teorija žrtve4. Teorija apsolutno jednake žrtve5. Teorija proporcionalno jednake žrtve6. Teorija minmalne žrtve7. Teorija suvereniteta

Ciljevi oporezivanja• Fiskalni cilj – obezbjeđenje dovoljnih finansijskih sredstava za finansiranje javnih rashoda• Ekstafiskalni ciljevi (ekonomski, socijalni, politički …)

Ekonomski ciljevi mikroekonomske i makroekonomske prirode Socijalno politički ciljevi imaju za cilj da smanje razlike u materijalnom i socijalnom položaju poreskih obveznika – redistributivna funkcija budžeta.Ciljevi oporezivanja postižu se uvođenjem novih poreza, ukidanjem postojećih, proširivanjem kruga poreskih obveznika, promjenama poreskih stopa, poreskim podsticajima, poreskim olakšicama i poreskim oslobađanjima.

Effekti oporezivanja manifestuju se u evaziji i u prevaljivanju poreza. Aktivnosti i mjere koje poreski dužnik preduzima da smanji ili u potpunosti izbjegne obavezu plaćanja poreza nazivaju se evazija (izbjegavanje) plaćanja poreza. Poreska evazija može biti zakonita (dozvoljena) i nezakonita (nedozvoljena).

Zakonita evazija je kada poreski dužnik preduzima aktivnosti i mjere da svoju poresku obavezu u potpunosti ili djelimično umanji a da pri tom ne povređuje zakonske propise. Postoje dva oblika zakonite poreske evazije:• legitimno minimiziranje poreza• korištenjem pravnih praznina u zakonskim propisima

Nezakonita evazija je kada poreski dužnik izbjegava da plaća poreze povređujući pri tom zakonske propise i na taj načim čini prekršaj ili krivično djelo.

Faze prevaljivanja poreza:

• Perkusija

• Reperkusija

• Incidenca

• Difuzija

Dvostruko oporezivanje je pojava u kojoj se isti poreski obveznik u vezi sa istim objektom oporezivanja oporezuje istim ili sličnim porezima za isti period od strane više poreskih vlasti istog ranga.

Podjela-Klasifikacija poreza :

• Redovni i neredovni porezi

• Objektivni i subjektivni porezi

• Analitički i sintetički porezi

• Fundirani i nefundirani

• Centralni i lokalni

• Direktni i indirektni

6.Porez na dohodak građana(oporezuje se pjedinac-fizičko lice ili porodica)

Porez na dohodak spada u red najznačajnijih, najsloženijih i najizdašnijih poreza odnosno javnih prihoda.

U poreskoj teoriji i praksi postoje tri tipa poreza na dohodak: cedularni, sintetički i kombinovani (mješoviti) porez.

Cedularni porez polazi od stava da svaki prihod fizičkog lica, bez obzira na osnovu po kojoj je stečen treba oporezovati odvojeno, primjenom odgovarajućeg poreza po proporcionalnim poreskim stopama.

Globalni(sintetički)porez polazi od stava da sve prihode koje ostvari poreski obveznik treba oporezovati jednom sveobuhvatnom poreskom stopom.

Mješoviti porez polazi od stava da je u osnovi cedularni porez na koji se nadovezuje komplementarni porez na ukupan prihod koji se plaća na kraju godine ako se ostvare prihodi preko preko nekog zakonom utvrđenog iznosa.

Kriterijumi za oporezivanje dohotka:

Državljanstvo Rezidentstvo Izvor dohotka

Poreska osnovica poreza na dohodak je zbir neto prihoda konkretnog fizičkog lica iz svih izvora po svim osnovama. Zakonodavstvo može određene prihode izuzeti od oporezivanja, po pravilu je riječ o primanjima socijalno političkog karaktera.

Poreske stope su različite, u najvećem broju poreskih sistema poreske stope su progresivne. Progresivne stope imaju funkciju da bolje zahvate ekonomsku snagu obveznika i ravnomjerniju raspodjelu poreskog tereta među poreskim obveznicima.

Savremeni sistem oporezivanja dohotka fizičkih lica bazira se na pojedincu kao poreskom obvezniku uz potrebu uvažavanja ličnih i porodičnih prilika poreskog obveznika. To se postiže primjenom standardnih i nestandardnih odbitaka.

Standardni odbici su odbici koji se pružaju svim poreskim obveznicima koji uspunjavaju zakonom propisane uslove:

Lično oslobađanje (neoporezivi minimum) Oslobađanje za izdržavane članove porodice Oslobađanje po osnovu starosti Oslobađanje za članove porodice ometene u razvoju

Nestandardni odbici su odbici na koje odlučujuće utiču obveznikovi faktički troškovi . Ovi odbici podjeljeni su u dvije skupine

Nestandardni odbici koji u svom sumarnom iznosu ne mogu preći neko zakonsko ograničenje:

1. Troškovi ulaganja u rješavanje stambenog pitanja2. Troškovi školovanja i usavršavanja3. Troškovi ulaganja u knjige, opremu iz oblasti nauke, obrazovanja i kulture i nabavka umjetničkih

djela4. Troškovi ulaganja u predmete posebne naučne, kulturne ili istorijske vrijednosti5. Troškovi dobrovoljnih priloga za humanitarne, naučne, obrazovne, kulturne,vjerske i istorijske

namjene6. Troškovi ulaganja u samostalnu djelatnost7. Troškovi ulaganja u osnivanje fondova, fondacija i zadužbuna8. Troškovi premija za životno osiguranje9. Troškovi članarina naučnim, stručnim, kultirnim i sportskim udruženjima

Nestandardni odbici koji nisu zakonom ograničeni:

Troškovi nabavke ljekova, zdravstvenih i ortopedskih pomagala Troškovi liječenja i rehabilitacije u zdravstvenim ustanovama Troškovi obaveznih doprinosa za socijalno osiguranje Plaćeni porezi i druge javne dadžbine na imovinu i na prihode (osim poreza na dohodak građana)

Porez na dobit

Poreski obveznik poreza na dobit su društva kapitala:

Društvo sa ograničenom odgovornošću – DOO Akcionarsko društvo – AD

Bitni elementi za definisanje poreskog obveznika:

Rezidentstvo Izvor dohotka

Poreska osnovica za porez na dobit je dobit preduzeća prikazana u poreskom bilansu.Poreski bilans je korigovani bilans uspjeha

Bilans uspjeha se koriguje:

Korekcije prihoda Korekcije rashoda

Bilans stanja je tabelarni prikaz sredstava i izvora sredstava određenog preduzeća naodređeni dan.Bilans uspeha predstavlja finansijski izveštaj u kome su prikazani prihodi i rashodi za dati obračunski period.

Poreska stopa na porez na dobit je po pravilu proporcionalna i

Porezi na imovinu

Porezima na imovinu oporezuje se pravo vlasništva nad imovinom, promjena vlasništva nad imovinom i uvećanje realne vrijednosti imovine.

Pod imovinom se podrazumevaju različiti oblici realne (zemljište, kuće, stanovi, zgrade, poslovni prostor i dr.) i finansijske imovine (kapital).

U savremenim poreskim sistemima poreski oblici koji se odnose na imovinu manifestuju se kao:

porez na imovinu u statici, porez na imovinu u dinamici i porez na uvećanu vrijednost imovine

Osnova za oporezivanje je vlasništvo nad imovinom od strane poreskog obveznikaPorezi na imovinu u statici pokazuju postojanje ekonomske snage poreskog obveznika (periodični porezi na nepokretnosti, periodični porezi na neto imovinu i jednokratni realni porezi na imovinu). Imovina u statici može da bude samo osnov za plaćanje poreza i onda je riječ o nominalnom porezu na imovinu ali može da bude i izvor i onda je riječ o realnom porezu na imovinu.

Porez na potrošnjuU poreze na potrošnju ubrajaju se:porez na promet proizvoda i usluga (različiti modaliteti),

akcize, carine, fiskalni monopoli I druge vrste poreza na potrošnju.

Porez na promet proizvoda i usluga je vrsta poreza koja je karakteristična za promet roba i usluga. Teret ovog poreza ne pada na teret poreskog obveznika, teret ovog poreza pada na teret krajnjeg potrošača roba i usluga – kupca, na taj način što kupujući robe i usluge plaća njihovu cijenu u koju je uračunat i porez na promet proizvoda i usluga .

Porez na promet proizvoda i usluga je posredni – indirektni porez

Vrste poreza na promet:

Jednofazni porez na promet – oporezivanje se sprovodi samo u jednoj fazi prometa bilo u fazi proizvodnje, bilo u fazi trgovine na veliko, bilo u fazi maloprodaje.

Višefazni porez na promet – oporezivanje se sprovodi u više od jedne faze prometa. Ako bi porez bio uveden u svim fazama, radilo bi se o svefaznom porezu na promet. Svefazni – višefazni porez na promet možemo posmatrati kao:Kumulativni i Nekumulativni

Kumulativni (kaskadni) porez na promet: uvodi se u svim fazama prometnog ciklusa (svefazni porez), odnosno u više faze prometa (višefazni porez), ali tako da se za osnovicu u svakoj fazi uzima pun iznos prodajne cijene, u koji je uključen i porez plaćen u prethodnoj fazi. Zbog toga i nastaje kumulacija, jer se plaća “porez na porez”. Pojedini autori ovakvu dažbinu nazivaju i “bruto svefaznim porezom”.

Svefazni porez na promet je karakterističan za mnoge savremene poreske sisteme i manifestuje se kao:

bruto svefazni porez na promet i neto svefazni porez na promet ili porez na dodatnu vrijednost.

Suština ovog poreza sastoji se u tome da se proizvod oporezuje u svim fazama prometa, ali na taj način da porez plaćen u prethodnoj fazi ne ulazi u poresku osnovicu u narenim fazama prometa. Porezom se u svakoj narednoj fazi oporezuje samo dodatna vrijednost, što će reći da ukoliko nema dodatne vrijednost nema ni poreza na dodanu vrijednost.

PDV-Porez na dodatnu vrijednost

U osnovi poreza na dodatu vrijednost je utvrđivanje dodate vrijednosti. Dodatu vrijednost je moguće utvrditi primjenom dvije metode:

direktna metoda i indirektna metoda

Osnovne karakteristike poreza na dodatu vrijednost su:

1. PDV je opšti porez2. PDV je porez na potrošnju3. PDV je posredni porez4. PDV je svefazni – višefazni porez5. PDV je nekumulativni porez

Akcize

Po svojim karakteristikama akcize (trošarine) su specijalni potrošni porezi i spadaju u poreze na pojedinačne prozvode i usluge. Njima se oporezuje potrošnja ili upotreba određenih proizvoda Osnovni cilj uvođenja akciza u poreske sisteme bio je fiskalnog karaktera .

Akcize su, kao i porez na promet, posredan porez.

Vrste akciza

Akcize se mogu razlikovati prema vrstama proizvoda (akcize na naftu i naftne derivate, akcize na duvan i duvanske prerađevine, akcize na kafu, akcize na alkohol itd).

Akcize se mogu razlikovati kao akcize na potrošnju i akcize na upotrebu proizvoda. Akcize mogu da budu posredne (akcize na potrošnju) i neposredne (akcize na upotrebu).

Načini utvrđivanja poreske osnovice za obračun akciza:

U apsolutnom iznosu po jedinici mjere (komad, kilogram, litar, metar itd.) primjerene vrsti robe koja se oporezuje akcizom

Primjenom poreske stope na vrijednost robe koja se oporezuje akcizom

Carine

Carine su jedan od osnovnih i najvažnijih poreza i javnih prihoda.Carine su posredni (indirektni) porezi.Carine su posebni poreski oblici koji se ubiru od prometa roba kada one prelaze državnu odnosno carinsku granicu.

Ciljevi uvođenja carina:

Fiskalni ciljevi Ekonomski ciljevi Socijalni ciljevi

Carinski obveznik je fizičko ili pravno lice koje podnosi deklaraciju u svoje ime ili lice u čije ime se podnosi deklaracija za stavljanje robe u slobodan promet.

Carinska osnovica je vrijednost uvezene robe.

Carinska stopa označava carine u odnosu na carinsku osnovicu.

Carinska deklaracija je pismena prijava carinskog obveznika u koju se unose svi podaci neophodni za carinjenje (naziv robe, vrijednost robe, količina i sl).

Carinski organi su posebni finansijski organi državne uprave čija je nadležnost da vrše nadzor nad uvozom, izvozom i tranzitom robe preko carinske teritorije, te obavljaju carinjenje i deviznu kontrolu na granici carinskog područja.

Carinska ležarina je naknada koja se plaća za smještaj robe u carinska skladišta

Vrste carina

Prema kriterijumu kretanja roba: uvozne, izvozne i tranzitne Prema kriterijumu način utvrđivanja carinske osnovice: specifične, vrijednosne i mješovite Prema kriterijumu način uvođenja: autonomne i ugovorene Prema kriterijumu porjekla robe: jedinstvene, diferencijalne i Preferencijalne Prema kriterijumu ekonomske funkcije: fiskalne i ekonomske

8.Doprinosi

Ekonomske i društvene okolnosti Socijalna sigurnost kao sistem javlja se po prvi put u drugoj polovini 19. vijeka.

Ekonomske i društvene okolnosti u periodu nastanka:

• ubrzana industrijalizacija Zapadne Evrope i SAD

• visoka ekonomska nejednakost

• urbanizacija i fragmentacija porodica (zavisnost od zarada)

• širenje ideja demokratije, ljudskih prava i socijalne pravde

• sindikalna i politička organizacija radničke klase

• revolucionarni pokreti i oštre klasne borbe u Evropi i SAD

Pojam socijalne sigurnosti

Socijalna sigurnost obuhvata različite vrste zaštite i pomoći koje društvo pruža svojim članovima, posredstvom države (vlasnik fondova i/ili regulator).

Cilj sistema socijalne sigurnosti je zaštita stanovništva od rizika kao što su nezaposlenost, invalidnost, bolest, starost i dr.

Modeli finansiranja socijalnog osiguranja

Osnovni modeli socijalnog osiguranja su:

• Bizmarkov model, nastao u Nemačkoj krajem XIX vijeka i• Beveridžov model, nastao u Britaniji sredinom XX vijeka

Moguće su i kombinacije ova dva modela.

Bizmarkov model

Karakteristike Bizmarkovog model:

Postojanje fondova obaveznog socijalnog osiguranja koji imaju sopstvene prihode (doprinose):

Najčešće postoje odvojeni fondovi za penzijsko, zdravstveno i osiguranje od nezaposlenosti Može postojati jedinstveni fond za sve tri vrste socijalnog osiguranja Doprinose za socijalno osiguranje plaćaju zaposleni i poslodavci Država obezbeđuje nedostajuća sredstva transferima iz budžeta

Beveridžov model

Karakteristike Beveridžovog modela su:

Zdravstveno osiguranje, kao i socijalna zaštita, finansiraju se iz budžeta Penzijsko osiguranje obezbeđuje se preko posebnog fonda koji se finansira doprinosima

Reforme penzionog sistema u zemljama u tranziciji

Međunarodne finansijske organizacije zemljama u tranziciji preporučuju sistem penzionog osiguranja koji se zasniva na tri stuba:

• reformisanom sistemu obaveznog penzijskog osiguranja• sistemu obaveznog dopunskog osiguranja zasnovanog na akumulaciji kapitala• sistemu dobrovoljnog dopunskog osiguranja zasnovanog na akumulaciji kapitala

Doprinosi su posebna vrsta namenskih javnih prihoda koji se na osnovu zakonske obaveze ubiraju od pravnih i fizičkih lica.Doprinosi imaju karakteristike poreza i karakteristike taksa.

Doprinosi za socijalno osiguranje u RS

• Doprinos za penzijsko invalidsko osiguranje• Doprinos za zrdravstveno osiguranje• Doprinos za dječiju zaštitu i• Doprinos za zapošljavanje

Institucionalno finansijski okvir socijalne zaštite u RS

• Javni fond penzijsko invalidskog osiguranja• Javni fond zdravstvenog osiguranja• Javni fond dječije zaštite• Zavod za zapošljavanje i• Budžet RS i budžeti lokalnih zajednica

9. Javni zajam i javni dug

Javni zajam predstavlja vanredni prihod države koji nastaje zaduživanjem države na tržištu novca i/ili kapitala kod domaćih i inostranih pravnih i fizičkih lica.

Javni dug treba razlikovati od javnog zajma. Javni dug je opštiji pojam koji obuhvata ukupna dugovanja države po svim osnovama kao što su javni zajam, zakonske, ugovorene, sudske obaveze…

Osnovne karakteristike javnog zajma su

1. Javni zajam je destinirani javni prihod2. Javni zajam je vanredni javni prihod3. Javni zajam je nefiskalni javni prihod4. Javni zajam u odnosu na druge javne prihode karakteriše njegova povratnost5. Javni zajam podrazumijeva vraćanje glavnice i kamate 6. Javnim zajmom se vrši međugeneracijska raspodjela tereta finansiranja države (jedna

generacija se zadužuje a druga generacija vraća javni zajam)

Vrste javnih zajmova

1. Prema teritorijalnom principu: unutrašnji i spoljni 2. Prema metodu i motivu upisa: dobrovoljni, patriotski i prinudni3. Prema vremenu vraćanja: kratkoročni, srednjoročni i dugoročni4. Prema načinu otplate zajma: rentni i amortizacioni5. Prema nivou države: centralni i lokalni6. Prema pravnom statusu države i verovatnoći vraćanja duga od strane države: direktni i

indirektni (garantovani)

Emisija dužničkih hartija od vrijednosti vrši se na tri načina:

• Direktna emisija predstavlja metod plasiranja hartija od vrijednosti kada se država direktno obraća potencijalnim upisnicima javnog zajma i direktno prodaje hartije od vrijednosti.

• Indirektna emisija predstavlja metod plasiranja hartija od vrijednosti kada država prodaju hartija od vrijednosti povjerava posredniku, banka ili konzorcijum banka, a oni ih prodaju zainteresovanim licima.

• Prodaja hartija od vrijednosti putem berze prema pravilima berzanskog poslovanja

Zaduživanje države u formi ugovora o javnom zajmu najčešće se ostvaruju u slučaju uzimanja kredita od:

• druge države • međunarodnih finansijskih organizacija• međunarodnih i domaćih poslovnih banaka

Zaduživanja države upisom u glavnu knjigu javnog duga ostvaruje se na osnovu javne ponude države o uslovima zaduživanja kod pravnih i fizičkih lica.

Upisom u glavnu knjigu javnog duga fizička i pravna lica se obavezuju da uplate određeni iznos pod uslovima koje je država ponudila

Amortizacija javnog zajma predstavlja vraćanje javnog zajma na način i pod uslovima i u rokovima koji su ugovoreni između države kao dužnika i povjerilaca.

Načini amortizacije javnog zajma:

1. Direktna amortizacija-da država svoju obavezu po osnovu zajma izmiruje svome zajmodavcu tj.povjeriocu.

2. Indirektna amortizacija-da država koja je ostvarila prodajom HOV otkupljuje nazad HOV

3. Automatska amortizacija-da u sistemu postoji posebna institucija koja vraća javni zajam "namjenska uloga javnog zajma"

4. Fakultativna amortizacija-da država ima svojuopciju ugovora da može da bira opciju o plaćanju

5. Monetarna amortizacija-da država napravi određenu korekciju tj korekciju određene valute.

Konverzija javnog zajma podrazumijeva finansijske operacije kojim država – dužnik uz odobrenje povjerilaca mijenja pojedine elemente ugovora o javnom zajmu.

Konsolidacija javnog zajma podrazumjeva objedinjavanje većeg broja javnih zajmova sa različitim uslovima servisiranja u jedan novi javni zajam sa jedinstvenim uslovima servisiranja.

10.Budžet

.l

Savremena teorija i praksa javnih finansija poznaju brojne instrumente javnih finansija kao što su:

budžet, budžetski fondovi, finansijski planovi i programi, posebni računi i podračuni i sl

Osnovne funkcije budžeta su:

1. politička, 2. planska, 3. pravna, 4. ekonomska, 5. finansijska i 6. kontrolna

Politička funkcija budžeta ogleda se u načinu na koji se budžet donosi. Budžet se u uslovima parlamentarne demokratije donosi u predstavničkom tijelu – parlamentu kao najvišem organu političke vlasti u jednoj državi i pretpostavlja uticaj političkih faktora na budžetsku politiku i budžet.

Pravna funkcija budžeta proističe iz same definicije budžeta kao pravnog akta. Pošto se budžet u značajnom broju država donosi u postupku i u proceduri donošenja zakona, to proizvodi i određene pravne posljedice.

Planska funkcija budžeta proističe iz same prirode budžeta kao dokumenta koji se donosi krajem tekuće za narednu godinu i u sebi sadrži bilans predviđenih prihoda i rashoda.

Ekonomska funkcija ogleda se u instrumentima koje država u budžetskom periodu planira koristiti za upravljanje ekonomskim tokovima.U principu ekonomska funkcija dolazi do izražaja kroz alokativnu, redistributivnu i stabilizacionu funkciju budžeta.

Alokativna funkcija je pod uticajem tržišta i tržišnih mehanizama. Razmatranje alokativne funkcije budžeta povezuje se sa alokacijom resursa između privatnog i javnog sektora.

Redistributivna funkcija ostvaruje se kroz djelovanje budžeta na raspodjelu i preraspodjelu društvenog proizvoda preko javnih prihoda i javnih rashoda.

Stabilizaciona funkcija – klasična shvatanja polaze od potrebe budžetske ravnoteže i ista je usko postavljena kao ravnoteža prihoda i rashoda. Savremena shvatanja napušta usko postavljenu ravnotežu prihoda i rashoda i ravnotežu budžeta dovodi u vezu sa cikličnim kretanjima.

Finansijska funkcija posljedica je sklada (ili nesklada) obima prihodovne i rashodovne strane budžeta :

Budžetski deficit Budžetski suficit

Kontrolna funkcija ogleda se u kontroli i nadzoru predstavničkog tijela (parlamenta) nad izvršnom vlašću (vladom). Naime, donošenje budžeta je u nadležnosti Parlamenta a izvršenje budžeta je u nadležnosti Vlade neke države. Vlada je obavezna da u regularnim vremenskim periodima (obično svaka tri mjeseca) izvijesti parlament o ostvarenim budžetskim prihodima i rashodima.

Budžetska načela:

1. načelo budžetskog jedinstva, 2. načelo potpunosti,3. načelo budžetske ravnoteže, 4. načelo istinitosti,5. načelo specijalizacije, 6. načelo trajanja,7. načelo jasnoće i 8. načelo javnosti.

Načelo budžetskog jedinstva podrazumijeva da svi javni prihodi i javni rashodi države i/ili njenih administrativnih jedinica trebaju biti iskazani u jednom budžetu. Primjenom ovog principa u praksi postiže se preglednost budžeta, olakšava njegovo planiranje, izvršavanje, kontrola i revizija.

Načelo potpunosti podrazumijeva da se u budžetu prikazuju svi javni prihodi i rashodi . Javni prihodi i javni rashodi mogu biti prikazani u budžetu na dva načina: metodom bruto budžeta i metodom neto budžeta .

Načelo budžetske ravnoteže podrazumijeva da javni rashodi budu uravnoteženi sa javnim prihodima. Ovo načelo treba da obezbijedi da se javni rashodi izvršavaju samo do iznosa ostvarenih javnih prihoda.

Načelo trajanja odnosi se na vremenski period trajanja budžeta. Budžet se donosi na određeni vremenski period , najčešće je to period od jedne godine, pri čemu se kalendarska godina i budžetska godina ne moraju poklapati.

Načelo istinitosti podrazumijeva da se javni prihodi i javni rashodi prikazuju u budžetu što jasnije i što tačnije.

Načelo specijalizacije obezbjeđuje da prihodi i rashodi u budžetu budu iznijeti na osnovu detaljne specifikacije kojom se omogućuje da se budžetska sredstva troše:

a) u utvrđenom iznosu (kvantitativna specijalizacija),

b) za utvrđenu namjenu (kvalitativna specijalizacija),c) u utvrđenom vremenskom okviru (vremenska specijalizacija

Načelo jasnoće podrazumijeva da se budžetski prihodi grupišu po izvorima, a budžetski rashodi po namjeni.

Načelo javnosti obezbjeđuje da javnost ima uvida, kako u prijedlog budžeta, tako i u trošenje budžetskih sredstava. Zadovoljenje ovog načela ostvaruje se putem javnih rasprava u postupku donošenja budžeta, kao i putem sredstava javnog informisanja i putem objavljivanja budžeta u službenim glasilima.

Budžetske procedure ili postupci predstavljaju suskup aktivnosti i poslova vezanih za:

1. Izradu budžeta (budžetska inicijativa, nacrt budžeta, prijedlog budžeta, rebalans budžeta)2. Donošenje budžeta (privremeno finansiranje, usvajanje budžeta i rebalansa budžeta)3. Izvršenje budžeta ( izvršenje budžeta i iuvještavanje o izvršenju budžeta)4. Kontrolu izvršenja budžeta ( budžetska kontrola i revizija)

Budžet se sastoji od opšteg i posebnog dijela.

Opšti dio budžeta je obično kraći, sadrži podatke o ukupnim budžetskim prihodima i rashodima, iznosu budžetske rezerve, prava i obaveze državnih organa u izvršenju budžeta i mjere za očuvanje budžetske ravnoteže.

Posebni dio budžeta sadrži sve budžetske prihode po izvorima, korisnike budžeta kao i pobliže namjene sredstava po budžetskim korisnicima.

U teoriji i praksi su poznata tri metoda privremenog finansiranja:

1. metod budžetske dvanestine, 2. metod rekondukcije i 3. metod akontacije

Trezor u pravilu djeluje kao organizacioni dio ministarstva finansija, iako postoje države u kojima je trezor nezavisan od ministarstva finansija i djeluje kao nezavisno tijelo izvršne vlasti.

Trezor ima slijedeće funkcije:

1. Finansijsko planiranje – obuhvata planiranje i praćenje realizacije budžetskih prihoda kao i planiranje dnevnih, mjesečnih i tromjesečnih kvota plaćanja dospjelih budžetskih obaveza.

2. Upravljanje finansijskim sredstvima – ovim se dopušta trezoru da se za plaćanja koriste sredstva na konsolidovanom računu, a da se eventualni višak investira na tržištu novca. Uslov za investiranje je očuvanje tekuće likvidnosti.

3. Kontrola rashoda – podrazumijeva upravljanje procesima preuzimanja obaveza, provjeru ispravnosti dokumenata na osnovu kojih se vrši plaćanje i na kraju odobravanje izvršenja plaćanja na teret budžetskih sredstava.

4. Upravljanje dugom i garancijama – obuhvata planiranje budžetskih zaduženja u cilju održavanja tekuće likvidnosti, izvršavanje obaveza po datim garancijama i finansiranje investicionih projekata.

5. Budžetsko računovodstvo i izvještavanje – podrazumijeva računovodstvene poslove za obradu primanja i plaćanje, vođenje dnevnika i glavne knjige budžeta i finansijsko izvještavanje.

6. Uspostavljenje i održavanje informacionog sistema – kao poseban segment posebno u domenu budžetskog računovodstva i izvještavanja

Integritet budžetskog sistema obezbjeđuje se:

1. jedinstvenom pravnom osnovom (Zakon o budžetskom sistemu);2. jedinstvenom budžetskom procedurom;3. jedinstvenom budžetskom klasifikacijom;4. jedinstvenom budžetskom dokumentacijom;5. jedinstvenim sistemom budžetskog računovodstva i finansijskog izvještavanja;6. jedinstvenom budžetskom kontrolom i revizijom i7. jedinstvenim budžetskim principima i njihovom primjenom.

Procedura utvrđivanja nacrta - prijedloga budžeta Republike je:

1. Ministarstvo dostavlja Vladi nacrt budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu,2. Vlada može da traži od Ministarstva da dostavi dodatne informacije ili objašnjenja koja se tiču

nacrta budžeta Republike,3. Vlada odlučuje o izmjenama nacrta budžeta Republike,4. Vlada usvaja nacrt budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu i prosljeđuje ga Skupštini na

javnu raspravu,5. Skupština raspravlja o nacrtu budžeta, predlaže amandmane i nacrt budžeta sa amandmanima

vraća Vladi6. Vlada u skladu sa zaključcima koje donosi Skupština po održanoj javnoj raspravi o nacrtu

budžeta Republike, utvrđuje prijedlog budžeta Republike i dostavlja ga Skupštini zajedno sa Dokumentom.

7. Skupština usvaja budžet

Budžetski korisnici i fondovi obavezni su izraditi godišnje obračune do 28. februara tekuće za prethodnu fiskalnu godinu.Za tačnost finansijskih izvještaja na odgovarajućem nivou odgovorni su:

1. ministar finansija i pomoćnik ministra za Trezor,2. rukovodioci i odgovorna lica za računovodstvo kod budžetskih korisnika,3. gradonačelnici, načelnici i načelnici za finansije budžeta opština i gradova i4. direktori javnih fondova i fondova i odgovorna lica za računovodstvo.

Finansijski program predstavlja vanbudžetski instrument za finansiranje javnih rashoda čija realizacija po pravili traje duže od jedne godine.

11.Novac

Osnovne funkcije novca su:

1. funkcija mjere vrijednosti2. funkcija prometnog sredstva3. funkcija platežnog sredstva4. funkcija svjetskog novca5. funkcija zgrtanja blaga i6. funkcija savremenog kreditnog novca

Osobine novca

1. PRENOSIVOST-

mora biti pogodan za nošenje pri obavljanju kupovine na različitim lokacijama

2. TRAJNOST-

u fizičkom smislu- ne nešto što može da se pokvari ili propadne

3. DJELJIVOST-

da se može podjeliti na jednake djelove radi kupovine manjih jedinica ili vraćanja kusura

4. STANDARDIZOVANOST-

jednak kvalitet novčanih jedinica, ne smeju se fizički razlikovati

5. PREPOZNATLJIVOST-

lako prepoznatljiv da bi se tačno znalo da se radi o novcu a ne imovini manje vrednosti

Jednačina kvantitativne teorije novca

M x V = P x T

M – količina novca u opticaju

V - brzina opticaja novca

P – cijena roba i usluga na tržištu

T – masa proizvedenih roba i usluga

Inflacija je pojava koju karakteriše prekomjerna količina novca u opticaju koja preovladava nad ponudom roba i usluga , bez obzira da li takvo stanje dovodi ili ne do povećanja cijena roba i usluga.

Inflacija prema kriterijumu: porjekla, intenziteta, vremena trajanja, nivoa državne intervencije itd.

Prema kriterijumu porjekla inflacija može biti domaća i inostrana ili uvezena Prema kriterijumu intenziteta inflacija može biti prigušene (puzajuća ili latentne),

srednje i hiperinflacije Prema kriterijumu vremena trajanja inflacija može biti sekularna, jednokratna i

hronična Prema kriterijumu stepena državne intervencije u suzbijanju inlacije, inflacija može

biti: slobodna i prigušena

Aprecijacija novca – povećanje vrijednosti novca – karkteristično za deflaciju - preduzimanje mjera da se vrijednost novca dovode u realne okvire. Mjere za dovođenje vrijednosti novca u realne okvire podrazumijevaju reflaciju i revalvaciju

Reflacija je skup ekonomsko političkih mjera koje se preduzimaju u cilju obuzdavanja deflacije.

Revalvacija je monetarno politička mjera koja podrazumijva povećanje intervalutarne vrijednosti domaće valuteu odnosu na devize.

Dezinflacija podrazumijeva skup ekonomsko političkih mjera u cilju obuzdavanja inflacije.

Devalvacija je monetarno politička mjera koja podrazumijeva umanjenje vrijednosti domaće valute u odnosu na devize.Devalvacijom se smanjuje intervalutarna vrijednost novca i to smanjenje vrše monetarne vlasti države utvrđivanjem nižeg pariteta svoje valute u odnosu na druge strane valute.

12.Centralna banka

Centralna banka u svim državama i monetarnim sistemima ima monopolsku ulogu u pogledu kreiranja primarnog novca. Načini i kanali kreiranja primarnog novca od centralne banke:

monetizacijom vrednosnih papira krediti centralne banke poslovnim bankama krediti centralne banke državi krediti centralne banke drugim direktnim komitentima kupovinom i prodajom deviznih sredstava

Najčešća podjela bankarskog sistema je na dvije vrste bankarskih subjekata, i to na:

emisionu – centralnu banku, i druge bankarske institucije (različite vrste komercijalnih, investicionih,štedno-kreditnih institucija

i dr.)

Modeli organizovanja centralne banke. U osnovi postoje dva modela organizovanja centralne banke:

Model jedinstvene centralne banke. Ovaj model je karaktrističan za politički, nacionalno i administrativno homogene države i unitarne države. U državi se organizuje jedna jedinstvena centralna banka.

Model sistema centralne banke. Ovaj model je karakterističan za federalno ili konfederalni uređene države.

Funkcije centralne banke jesu:

1. Monopol na emisiju novčanica,2. Vladin bankar i banka banaka (davalac posljednjeg utočišta),3. Upravljanje deviznim i zlatnim rezervama i vođenje registra vladinih hartijaod vrijednosti,4. Regulisanje i supervizija bankarske industrije,5. Regulisanje oficijelne kamatne stope – koristi se za regulaciju inflacije ideviznog kursa.6. Sve navedene funkcije ne moraju obavezno i isključivo biti funkcije svih centralnihbanaka.

U realizaciji funkcija centralne banke na raspolaganju su sljedeći instrumenti monetrane politike:

1. rediskontni krediti bankama2. operacije na otvorenom tržištu3. obavezne rezerve4. specijalni depoziti5. eskontna stopa6. direktne mjere i7. neformalni uticaj centralne banke

Valutni odbor je “monetarnu instituciju koja emitira novcanice i kovani novac koji u potpunosti imaju pokrice stranom „rezervnom“ valutom i u cijelosti su zamjenjivi u rezervnu valutu po fiksnoj stopi i na zahtjev kako je utvrđeno zakonom”.

U osnovne karakteristike aranžmana valutnog odbora spadaju:

Konvertibilnost valute Rezerve Emisioni prihod Monetarna politika Kamatne stope i inflacija

Naša Centralna banka je organizovana po Valutnom odboru!

Kriteriji konvergencije predstavljaju ekonomske uslove utvrđene Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) kojima se procjenjuje spremnost država članica EU za učešće u trećoj fazi ekonomske i monetarne unije.

Riječ je o sljedeća četiri kriterija:

visok stepen stabilnosti cijena; stopa inflacije ne smije biti veća od 1,5 % u odnosu na stopu inflacije u tri države članice EU s najstabilnijim cijenama;

budžetski deficit ne smije iznositi više od 3 % BDP-a, javni dug ne smije iznositi više od 60 % BDP-a; učešće u evropskom monetarnom sistemu najmanje dvije godine; nominalne dugoročne kamatne

stope ne smiju iznositi više od 2 % u odnosu na kamatne stope tri države članice EU s najnižom stopom inflacije.

Evropski sistem centralnih banaka (ESCB) čine Evropska centralna banka (ECB) i centralne banke država članica EU. ECB osnovana je Ugovorom 1998, a počela sa radom 1999 godine.

Sjedište ECB je u Frankfurtu – Njemačka.Kapital ECB je 5 milijardi evra.

Organi ECB: Upravni odbor, Izvršni odbor i Opšti savjet Upravni odbor je najviši organ ECB i čine ga članovi Izvršnog odbora ECB i guverneri centralnih banka država evrozone.

Izvršni odbor čine predsjednik, potpredsjednik ECB i 4 člana.

Opšti savjet čine predsjednik, potpredsjednik ECB i guverneri centralnih banka država članica EU

Dejtonski sporazum i Ustav Bosne i Hercegovine-dio koji se odnosi na CBBiH

Postojaće Centralna banka Bosne i Hercegovine koja će biti jedina odgovorna za izdavanje novca i monetarnu politiku u cijeloj Bosni i Hercegovini.

1. Nadležnosti Centralne banke određivaće Parlamentarna skupština. Međutim prvih šest godina poslije stupanja na snagu ovog Ustava, Centralna banka neće moći davati kredite štampanjem novca i u tom pogledu će funkcionirati kao valutni odbor (currency board), poslije toga Parlamentarna skupština može tu nadležnost dati Centralnoj banci.

2. Prvo Upravno vijeće Centralne banke će se sastojati od Guvernera kojeg imenuje Međunarodni monetarni fond, nakon konsultacije sa Predsjednišvom, i tri člana koja imenuje Predsjedništvo, od kojih su dva iz Federacije (jedan Bošnjak i jedan Hrvat, koji će dijeliti jedan glas), te jedan iz Republike Srpske, a svi će imati mandat od 6 godina. Guverner neće biti državljanin Bosne i Hercegovine, niti bilo koje susjedne države. U slučajevima neriješenog rezultata glasanja, glas Guvernera će biti odlučujući.

3. Nakon toga Upravno vijeće Centralne banke Bosne i Hercegovine će se sastojati od pet osoba koja imenuje Predsjedništvo na period od 6 godina. Vijeće će imenovati za guvernera jednog od svojih članova na period od 6 godina.

Centralna banka Bosne i Hercegovine osnovana je 20. juna 1997. godine Zakonom o Centralnoj banci koji je usvojila Parlamentarna skupština BiH. Centralna banka je počela sa radom 11. avgusta 1997. godine.

Centralna banka ima Centralni ured, tri glavne jedinice i dvije filijale. Centralni ured Centralne banke Bosne i Hercegovine je u Sarajevu.

Glavne jedinice su Glavna jedinica Sarajevo, Glavna banka Republike Srpske Banja Luka i Glavna jedinica Mostar.

Filijale su Filijala Centralne banke u Brčkom i Filijala Glavne Banke RS na Palama

Organi CBBIH: Upravni odbor i Uprava CBBIH

Upravni odbor je najviši organ CBBIH koji hje nadležan za utvrđivanje monetarne politike i kontrolu njenog provođenja, organizaciju i strategiju CBBIH u skladu sa ovlaštenjima iz Zakona. Upravni odbor se sastoji od 5 članova koje imenije Predsjedništvo BIH na period od 6 godina. Upravni odbor jednog od svojih članova imenuje za guvernera CBBIH.

Upravu CBBIH je organ nadležan i odgovoran za operativno upravljanje poslovima CBBIH. Upravu čine guverner i 3 viceguvernera kje imenuje guverner uz saglasnost Upravnog odbora na period od 6 godina.

Kupovna snaga novca određena je:

1. Količinom novca u opticaju2. Brzinom opticaja novca3. Masom proizvedenih roba i usluga4. Cijenom roba i usluga na tržištu

Uzroci inflacije:

1. Inflacija izazvana efektivnom novčanom tražnjom ili kupovnom snagom2. inflacija izazvana raspodjelom nacionalnog dohotka3. inflacija izazvana smanjenjem robnih fondova4. inflacija izazvana nepovoljnom platno bilansnom pozicijom