NACIONALNA BEZBJEDNOST I GLOBALNI IZAZOVI nikola banicevic.pdfwww. maticacrnogorska.me MATICA, br. 74, ljeto 2018. 23 Nacionalna i globalna bezbjednost Nacionalna bezbjednost za svaku

23MATICA, br. 74, ljeto 2018.www. maticacrnogorska.me

Nacionalna i globalna bezbjednost

Nacionalna bezbjednost za svaku državu je cilj na čijem dos-tizanju se mora radi svakodnevno. Ona je i preduslov za sigurani bezbjedan život građana. Radeći konstantno na dostizanjuovog cilja, država mora razvijati svoje bezbjednosne resurse ikapacitete. Ona infrastruktura koja je zadovoljavala efikasansistem nacionalne bezbjednosti danas, već sjutra može biti nedo-voljna. Razlog treba tražiti u činjenici da su u globalnom svijetu

prizma

NACIONALNA BEZBJEDNOST I GLOBALNI IZAZOVI

Nikola Banićević

In terms of the geographic, historical, cultural and geopoliticalposition, Montenegro is a part of Europe and the developedworld. It represents a nod of paths and challenges coming fromEast and West. Those challenges may be multiple, and thoserelated to security deserve special attention. Many times in itshistory, Montenegro faced those challenges and today bears theburden of fighting against them. Never again must we allow ourcountry become a part of the security issue of the region and theworld. The foundations of our future should be built throughsafeguarding ourselves and our interest as well as helping others.

24 MATICA, br. 74, ljeto 2018. www. maticacrnogorska.me

i postmodernom društvu bezbjednosni izazovi i opasnostirazličiti i svakog dana narasta rizik od njihovog dejstva.Odgovor države sa jedne strane i bezbjednosni rizici i prijetnjesa druge, odigravaju se na globalnoj pozornici te predstavljajuvišedimenzionalni bezbjednosni fenomen. Reakcija stoga morabiti nacionalna i nadnacionalna – globalna. Nacionalna podrzu-mijeva reakciju svake države u pravcu zaštite nacionalne bez -bjednosti, a nadnacionalna podrazumijeva participaciju države umeđunarodnim aktivnostima.

Crna Gora svoj nacionalni sistem bezbjednosti počela jeformirati od obnove državnosti 2006. Godine, koristeći se rani-jim iskutvima, kada je njen sistem nacionalne bezbjednosti biosastavni dio sistema različitih država u čijem je sastavu bila.Kreiranje novog sistema iziskivalo je reforme u svim bezbjed-nosnim službama i organima. „Savremeni izazovi, rizici i prijet-nje nastali u kontekstu današnje globalizacije, prepoznati su iuočeni od strane bezbjednosnog sistema države Crne Gore. Samnivo izazova, prijetnji i rizika je širok. Karakterišu ga brzepromjene, složenost i umanjenje značaja geografskog rastojan-ja.“1 Nacionalna bezbjednost je sistem bezbjednosti Crne Gore,sačinjen od organa i službi koji na efikasan i djelotvoran način,u skladu sa pozitivnim propisima vrše prvenciju, upravljanje,mirno rješavanje i suzbijanje svih oblika prijetnji i rizika podržavne i nacionalne interese. Teorijski posmatrano, postojenedoumice u vezi sa značenjem sadržine pojmova nacionalna idržavna bezbjednost. Osnovna dilema sadržana je u pitanju da lisu im sadržaj, subjekti i objekti na koje se odnose isti ilirazličiti? Danas govorimo o globalnom društvu i globalnimbezbjednosnim prijetnjama. Zbog toga je potrebno znatno šireposmatrati koncept nacionalne bezbjednost i tako uvidjeti da njune čini samo državna struktura, već i nedržavni subjekti. Ipak,

1 I. Mašulović, Sistem nacionalne bezbjednosti Crne Gore, Fakultethumanističkih studija, Podgorica 2010, str. 15.

Nikola Banićević


treba imati na umu da osnovu nacionalne bezbjednosti čini sis-tem državnih organa i službi, jer su upravo oni se mogu na val-jan način suprotstaviti savremenim bezbjednosnim prijetnjama.Iz svega navedenog može se zakljućiti da iako nacionalna idržavna bezbjednost predstavljaju etimološki različite pojo-move, u suštini čine jednu cjelinu. Država ima nacionalneinterese u svim sferama svog djelovanja. Na taj način ima na ci -onalne interese i u sferi sistema bezbjednosti. Ti nacionalniinteresi predstavljaju sistemski uređenu cjelinu, koja treba daštiti najveće društvene interese, a prije svega život, bezbjednost,sigurnost građana i zaštitu imovine. Stvarajući i koristeći sistemnacionalne bezbjednosti, država ostvaruje nacionalne interese iciljeve, odgovara na stepen ugroženosti, štiti politički i ekonom-ski sitem stvarajući uslove za razvoj novih tehnologija.Nacionalna bezbjednost nije sistem koji se stvara u jednomtrenutku i ostaje nepromijenjen. Ona je živi organizam i da bibila valjana i efikasna mora se suočavati i odgovarati na bezbje -dnosne izazove čija je dinamika izrazita. Način da ovaj sistembude efikasan i valjan je da stalno bude u sistemu reformi. Ukonačnom, sistemom nacionalne bezbjednosti država štiti svojsuverenitet i teritorijalni integritet, ljudska prava i slobode iustavni poredak. Prethodno navedeno predstavlja atribute svakedržave koji joj daju mogućnost da postoji kao samostalna, suv-erena i međunarodno priznata država. „U tom smislu, savreme-na nacionalna bezbjednost putem države treba osigurati da udemokratsko-bezbjednosnim uslovima obezbijedi vladavinuzakona u cilju stvaranja opšte klime sa društveno-ekonomskim,socijalnim, kulturnim i razvojem građana i zajednice u cjelini.“2

Nacionalna bezbjednost treba da odgovori na dva osnovna bez -bjednosna izazova i prijetnje: unutrašnje i globalne. Često se de -šava da se država sa svojim sistemom nacionalne bezbjednostine odnosi prema ova dva izazova na jedako efikasan i valjan

2 R. Masleša, Teorije i sistemi sigurnosti, Magistrat, Sarajevo, 2001.

Nacionalna bezbjednost i globalni izazovi


način. Nekada je učinkovitija na globalnom planu, a nekada imaviše uspjeha na unutrašnjem. Teško bi bilo utvrditi na koje iza-zove i prijetnje je potrebno efikasnije odgovoriti, ali je sigrno dau odgovoru na unutrašnje izazove nacionalni sistem bezbjedno -sti mora u najvećoj mjeri samostalno da radi.

Globalni sistem bezbjednosti je širok pojam i čine ga euroat-lanski podsistem bezbjednosti u čijem sastavu je sistem bezbje -dnosti EU i sistem bezbjednosti NATO-a, uključujići i patnerskezemlje koje nisu članice, kroz razne programe. Drugi podsistemčine bezbjednosni sistemi zemalja koje nisu članice gore nave-denog podsistema, predvođene prije svega Rusijom i Kinom.Kroz istoriju, u svijetu su formirani mnogi vojno-političkisavezi: 1947 godine potpisan je RIO pakt –međunarodni ugovoro uzajamnoj pomoći koji su SAD uspjele da iskoriste za svojadejstva u Latinskoj Americi, Briselski pakt koji su 1948. godinepotpisale Velika Britanija, Francuska i zemlje Beneluksa,poslužio je kao početak udruživanja zapadnoevropskihpolitičkih snaga. Godinu dana kasnije osnovan je NATO savez.Godine 1951. sklopljen je američko-japanki ugovor kojim jebila stvorena vojna organizacija država Pacifika (ANZUS).Potom je kroz SEATO paket stvoren savez država jugoistočneAzije kojem su pripadale: Filipini, Pakistan, Tajland, AustralijaNovi Zeland, SAD, Velika Britanija i Francuska. Savez jeprestao da postoji 1977. godine. U Bagdadu 1955. godine pot-pisan je sličan ugovor – Bagdadski pakt, u čiji sastav su ušle:Turska, Iran, Pakistan, Velika Britanija i SAD. Takođe, 1955.godine pod pokroviteljstvom SSSR osnovan je Varšavski paktkao odgovor na ulazak SR Njemačke u NATO savez. Pakt sučinile: SSSR, Albanija, Rumunija, Bugarska, Istočna Njemačka,Mađarska, Poljska i Čehoslovačka. Navedene podjele bile suproizvod prije svega dominacije velikih slila pobjednica izašlihiz II Svjetskog rata i podjele interesnih sfera. Sistem globalnebezbjednosti mijenjao se kroz istoriju na onaj način kako su to

Nikola Banićević


diktirali globalni izazovi i prijetnje po bezbjednost. Veliku uloguu tim podjelama igrala je i politička ravnoteža na globalnomnivou. Sukobi naroda i civilizacija kroz I i II Svjetski rat uvelikosu uticali na globalnu bezbjednosnu sliku. Nakon žavršetkapomenutih ratova, EU i ostatak svijeta ostali su razjedinjeni, paje počeo proces integracija i povezivanja. Taj proces ujedinjenjai konsolidacije država i globalnog sistema bezbjednosti preki -nuo je hladni rat, nastao kao proizvod antagonizma dvaarhineprijatelja SAD i SSSR, sa željom za prevagom u domi-naciji nuklearnog oružja simboličnim podizanjem zida u Berlinuavgusta 1961. godine, koji je Njemačku državu podijelio nadvije: Zapadnu Njemačku i NR Njemačku. Ujedno, on je značioi veću integraciju, ali samo u okviru blokova. Globalna slikabezbjednosti bila je bipolarna. Kroz trajanje hladnoratovskepodjele istorija pamti teške trenutke po globalnu bezbjednostkoji su dovodili svijet na ivicu nuklearnog rata, kao što suKubanska raketna kriza i obaranje izviđačkog aviona vojskeSAD. Simboličnim rušenjem Berlinskog zida „strategijskasituacija poslije hladnog rata nije imala samo pozitivne učinkena međunarodno sigurnosno okruženje. Ona je, također, utjecalana razvoj euro-atlanskog sigurnosnog okvira. Prestanak sukobl-javanja supersila i proces globalizacije koji su tijekom desetljećarezultirali bitnim smanjenjm napetosti među velikim silama ijačanjem suradnje država.“3

Završetak hladnog rata označio je početak nove ere, stvaranjasvijeta kao jedne cjeline kroz proces globalizacije. Pomirenjekoje nastalo na kratko nakon pada Berlinskog zida, bilo je samobonaca pred buru novih opasnosti i izazova koji su čekali svijet,a bili su nuspojave procesa globalizacije. „U svakom slučaju,ideologija globalizacije ideja je bogatih i visokorazvijenihzemalja prije svega Sjedinjenih Američkih Država. Globalna

3 S. Tatalović, A. Grizold, V. Cvrtila, Suvremene sigurnosne politike,

Golden marketing – Tehnička knjiga, Zagreb 2008, str. 29.



američka nadmoć u političkoj, vojnoj i privrednoj, tehnološkoj ikulturnoj sferi ide uporedo sa kretanjem globalizacijepostavljajući u prvi plan aktivnost globalnog lidera.“4 Periodnakon hladnog na polju globalne bezbjednosti donio je nove iza-zove i opasnosti. Kao primarni problem pokazao se terorizam.Njegova dominiacija posebno je izražena nakon napada 9-11 ukojem su, pored ljudi i imovine, stradali i sistem bezbjednostiSAD. Terorizam nosi i duge vidove opasnosti i rizika, kao što jeorganizovani kriminal, krijumčarenje i proizvodnja oružja zamasovno uništenje, visokotehnološki kriminal, migracije,povratak boraca sa stranih ratišta. Uporišta za njegov razvojdanas se nalaze u ekstremističkim učenjima i širenju lažnihvijesti. Terorizam je vremenom poprimio različite oblike djelo-vanja, pa su organi i službe bezbjednosti danas na velikomispitu, da sačuvaju ne samo mir i bezbjednost u svojim drža-vana, nego globalnu bezbjednost. Ostaje nepoznanica ili možebiti samo u sferi spekulacija odgovor na pitanje, koji su to novibezbjednosni izazovi i prijetnje po globalnu bezbjednost koje ćedonijeti vrijeme pred nama? Svakako, terorizam će ostati prijet-nja broj jedan, samo će promijeniti svoje oblike dejstva. Izazovii prijetnje po globalnu bezbjednost koji su pred nama, tražićepuno i efikasno angažovanje svih bezbjednosnih faktora naglobalnom nivou.

Sistem i struktura nacionalne bezbjednosti Crne Gore

Sistem i struktura nacionalne bezbjednosti Crne Gore defin-isani su okvirima pravnog poretka države i to: Staregijomnacionalne bezbjednosti5 i Strategijom odbrane Crne Gore6.

4 R. Vukadinović, Međunarodni odnosi od Hladnog rata do globalnog

poretka, CID Podgorica, Podgorica 2009, str. 335. 5 Strategija nacionalne bezbjednosti, (Službeni list Crne Gore, br. 75∕08)6 Strategija odbrane Crne Gore (Službeni list Crne Gore, br. 79∕08)

Nikola Banićević


Strategija nacionalne bezbjednosti Crne Gore predstavljastrateški dokument, pravni akt koji ne posjeduje klasičan odnosdispozicije i sankcije. Međutim, ova činjenica ne umanjuje nje-gov suštinski značaj koji se ogleda u definisanju razvojanacionalne bezbjednosti i principa njenog funkcionisanja.Drugim riječima, navedeni pravni akt predstavlja dugogodišnjiplan razvoja sistema nacionalne bezbjednosti, definišući njeneciljeve kroz funkcionisanje njegovih elemenata u vremenu iza-zova i prijetnji po nacionalnu bezbjednost Crne Gore. Prilikomizrade Strategije pošlo se od strateškog opredjeljenja Crne Goreu njenoj spoljnoj politici, a to je pripadnost euroatlantskim inte-gracionom cjelinama. Formiranje sistema nacionalne bezbjed-nosti „ima za cilj izgradnju funkcionalnog i efikasnog bezbjed-nosnog sistema koji omogućava prevenciju, upravljanje i rješa-vanje eventualnih kriza, konflikata i sporova.“7 Crna Gora,svjesna istorijskih tokova, svog geostrateškog položaja, odnosana međunarodnoj bezbjednosnoj i političkoj sceni i prijetnji irizika po nacionalnu bezbjednost, Strategijom je defininisaladva bezbjednosna interesa.

Prvi je nacionalni interes, u čijem je fokusu očuvanje bezbje -dnosti, mira i stabilnosti, poštovanja ljudskih prava i stvaranjedruštvenih prilika za prosperitetan razvoj svakog građanina.Ispunjavanje prvog interesa zadatak je koji od države i njenihorgana i službi traži punu posvećenost, znanje i efikasnost ipredstavlja veliki izazov. Crna Gora nema namjeru da nacional-ni interes ispunjava i štiti metodama suprotnim međunarodnompravu i dobrim običajima, što podrazumijeva da se zalaže zapoštovanje principa demokratije i pravila međunarodnogpravnog poretka. Poštujući navedene principe, država ostavljaiza sebe princip rješavanja sporova sukobima i prihvata principmirnog rješavanja sporova. Napušta balkanske stranputice i svoj

7 Strategija nacionalne bezbjednosti (Službeni list Crne Gore, br. 75∕08),Strateški cilj, str. 1.



nacionalni interes štiti demokratskim sredstvima, u skladu sameđunarodnim standardima. Stoga je crnogorski sistemnacionalne bezbjednosti spreman danas da odgovori na tradi-conalne prijetnje i izazove, ali isto tako „čini sve kako bi biospreman da se odupre i uspješno odgovori i na mogućeasimetrične prijetnje poput sajber napada, širenja propagande idezinformacija, koje imaju potencijal ne samo da paralizujuosnovne sisteme i funkcije države, već da izazovu nestabilnost ipaniku.“8 Nacionalni interes Crne Gore je zaštita života svojihgrađana, imovine, stvaranje stabilnog okruženja pogodnog zaživot i rad ljudi, uz poštovanje valadavine prava, demokratije,ljudskih prava i sloboda, što danas predstavlja condicio sine quanon postojanja država zapadne civilizacije.

Drugi interes je spoljna i bezbjednosna politika. Geopolitičkipoložaj Crne Gore karatkteriše pripadnost međunarodnim iregionalnim cjelinama. Posebno treba naglasiti regionalneodnose, jer su oni kroz istoriju često bili kamen spoticanja uodnosima država regiona i povod za sukube koji su eskaliraliratovima. Ključ uspjeha Crne Gore u evroatlantskim integracija-ma jeste regionalna stabilnost. Nema stabilne i bezbjedne CrneGore, bez stabilnog i bezbjednog regiona. S obzirom da je državačlanica NATO-a, pa samim tim i na većem stepenu sigurnosti oddržava regiona koje to nisu sada, ima veoma važan zadatak, dadoprinese širenju bezbjednosti u regionu po najvišim standardi-ma. Gradeći međunarodne odnose u oblasti bezbjednosti, državaje kroz članstvo u NATO-u članica mnogih misija i programakojima daje doprinos stvaranju i održavanju svjetskog mira. Trebapomenuti da se radi o misijama pod okriljem UN, NATO i EU.Takođe, ostvarivanjem saradnje u bilateralnim odnosima sadržavama na principu jednakosti, uz prethodno pomenuti angaž-man stvara reformisan i stabilan sistem nacionalne bezbjednosti.

8 I. Mašulović, A. Savić, D.Crnčec, Evroatlanske integracije sistema bezb-

jednosti, Fakultet Humanističkih studija Donja Gorica, Podgorica 2010, str. 54.

Nikola Banićević


Elementi nacionalnog sistema bezbjednosti Crne Gore koji sudonosioci odluka su: Skupština Crne Gore, Predsjednik CrneGore, Vlada Crne Gore i Savjet za odbranu i bezbjednost. Na ve -denim državnim organima – shodno pravnom sistemu državekoji čini Ustav, zakoni i podzakonski akti – dat je legitimitet dadonose odluke od značaja za određivanje strateškog interesa ifunkcionisanje nacionalnog sistema bezbjednosti Crne Gore.

Skupština Crne Gore – kao zakonodavni organ nastao slobod-no izraženom voljom građana na izborima – donosi pravna akta,u prvom redu zakone. Na taj način u sistemu nacionalne bezbje -dnosti ispunjava svoju prvu funkciju, stvara zakonodavni okvirza rad i funkcionisanje organa i službi u sistemu nacionalnebezbjednosti. Ona je donosilac zakona kao što su npr. Zakon oosnovama bezbjednosno-obavještajnog sektora, Zakon o polici-ji, Zakon u ANB-u, Zakon o Vojsci, Zakon o specijalnomdržavnom tužilaštvu, Krivični zakon, Zakon o krivičnom pos-tupku i td. kao i strategija kao što su: Strategija nacionalne bezb-jednosti i Strategija odbrane Crne Gore. Njena uloga jeproglašavanje vanrednog stanja i odlučivanje o upućivanjusnaga u međunarodne misije. Uloga Skupštine je i kontrolnafunkcija. S obzirom da se organi i službe u sistemu nacionalnebezbjednosti nalaze pod civilnom kontrolom, ona je u rukamapomenutog državnog organa. Ona se ostvaruju kroz rad odbora,na način što se odgovorni subjekti za bezbjednost u državi pozi-vaju na kontrolna saslušanja. Time se postiže principneposredne kotrole rada organa i službi bezbjednosti od stranegrađana, jer je upravo vrše njihovi predstavnici – poslanici.

Predsjednik Crne Gore je za razliku od Skupštine inokosnidržavni organ. Njegova ovlašćenja su definisana Ustavom CrneGore, a u oblasti upravljanja sistemom nacionalne bezbjednostion komanduje Vojskom Crne Gore, na osnovu odluka Savjeta zaodbranu i bezbjednost kojem i predsjedava. Odluku o upotrebiVojske Crne Gore donosi u skladu sa Zakonom. Važno je



napomenuti da slično Skupštini i Predsjednik svoj demokratskikapacitet povlači iz slobodno izražene volje građana, jer se birana demokratskim izborima.

Vlada Crne Gore je zborni organ koji po Ustavu Crne Gorevodi nacionalnu bezbjednosnu politiku:

1) predlaganjem Strategije nacionalne bezbjednosti, Strategijeodbrane i zakona iz ove oblasti;

2) realizacijom Strategije nacionalne bezbjednosti;3) praćenjem stanja nacionalne bezbjednosti;4) donošenjem uredbe sa zakonskom snagom za vrijeme

vanrednog ili ratnog stanja, ako Skupština Crne Gore nije umogućnosti da se sastane;

5) utvrđivanjem organizacije rada organa državne uprave uslučaju vanrednog ili ratnog stanja;

6) zaključivanjem i staranjem o sprovođenju međunarodnihugovora i sporazuma iz oblasti nacionalne bezbjednosti i kom-patibilnosti nacionalnih zakona sa međunarodnim dokumenti-ma;

7) obezbjeđenjem materijalnih i finansijskih sredstava za sis-tem nacionalne bezbjednosti i potrebnog nivoa operativne i bor-bene sposobnosti snaga bezbjednosti.

Savjet za odbranu i bezbjednost je zborni organ čijem radupredsjedava Predsjednik Crne Gore. Njegova uloga je da naosnovu dobijenih podataka i informacija od organa i službi unacionalnom sistemu bezbjednosti, iste analizira i ocjenjuje, teshodno tome preduzima odgovarajuće mjere. One se moguodnositi na komandovanje Vjoskom Crne Gore, predlaganjeSkupštini da proglasi vanredno stanje kao i učešće bezbjednos-nih snaga u misijama.

Navedeni državni organi su donosioci pravnih akata i odlukakojima se određuje način rada, funkcionisanja i djelovanjaorgana i službi u nacionalnom sistemu bezbjednosti. Međutim,tako donesene odluke moraju biti sprovedene na operativno-

Nikola Banićević


taktičkom nivou i primijenjene pravovremeno i efikasno. Svenavedeno je polje djelovanja Vojske Crne Gore, Uprave policije,Agencije za nacionalnu bezbjednost, Državnog tužilaštva –Specijalnog drža vnog tužilaštva za organizovani kriminal, ratnezločine i terorizam, sudova, snaga za djelovanje u vanrednimsituacijama i civilnih elemenata sistema odbrane. Navedeniorgani i službe djeluju u skladu sa ovlašćenjima koja su im datapozitivnim propisima čiji su donosioci Skupština Crne Gore iVlada Crne Gore.

Uprava policije sa svojim odsjecima i službama ima najširispektar dejstava u nacionalnom sistemu bezbjednosti. Onaobavlja poslove u vezi sa obezbjeđivanjem opšte, lične iimovinske sigurnosti i zaštite građana. Sprečava i suzbija sveoblike kriminala posebno organizovanog kriminala, terorizma,proliferacije oružja za masovno uništenje, krijumčaranje ljudi iopojnih droga. Nosilac je poslova na zaštiti državne granicevršeći poslove kontrole prelaska lica i prevoznih sredstava irobe. Ostvaruje međunarodnu saradnju, posebno u oblasti poli-cijskih poslova sa INTERPOL-om, preko NCB Podgorica i nabilateralnom nivou sa partnerskim službama drugih država. Sobzirom da obavlja značajan dio poslova u sistemu nacionalnebezbjednosti, od posebnog je značaja civilna kotrola njenograda. Ona ne podrazumijeva samo kontrolu, već i transparent-nost u radu i postupanju svakog službenika, kao i odgovornostza preduzete radnje i mjere koje mogu ugroziti nacionalneinterese Crne Gore i ljudska prava i slobode. Bez obzira nasloženost poslova koje obavlja Uprava policije, sve radnje imjere preduzima u cilju očuvanja mira, bezbjednosti i sigurnostigrađana, štiteći na taj način demokratske vrijednosti društva.

Vojska Crne Gore obavlja poslove koji se odnose na očuvanjesuvereniteta, nezavisnosti i državne teritorije Crne Gore. Radnjei mjere koje preduzimaju pripadnice Vojske Crne Gore usm-jerene su na očuvanje državnosti u okviru granica, ali i van njih,



učestvovanjem u misijama. Sve radnje i mjere sprovodeisključivo u skladu sa pozitivnim propisima uz civilno koman-dovanje i kontrolu. Rezultat ovog principa je je postizanje istihciljeva kao i kod rada Uprave policije, s tim da ovdje postojidodatna odgovrnost. Ona se ogleda u činjenici da je vojska kaooružana formacija često bila zloupotrebljavana u političkesvrhe, bilo od strane vojnih lica ili političara kao civila. Stogaposeban fokus mora biti na profesionalnom, depolitizovanom iinteroperabilnom djelovanju svih pripadnika Vojske Crne Gore.

Agencija za nacionalnu bezbjednost je služba u sistemu na -cionalne bezbjednosti čije aktivnosti su usmjerene na „ZaštituUstavom utvrđenog pravnog poretka, nezavisnosti, suvereniteta,teritorijalnog integriteta i bezbjednosti Crne Gore, Ustavomutvrđenih prava i sloboda, kao i druge poslove od interesa zanacionalnu bezbjednost.“9 Zakonom su definisani nadležnosti inačini vršenja poslova koji su u opsegu spri je ča va nja terorizmai drugih oblika organizovanog kriminala, preko spriječavanjaobavještajne djelatnosti nosilaca obavještajnih sktivnosti drugihdržava do spriječavanja prijetnji po ekonomsku sigurnost CrneGore. Agencija vrši poslove kontraobavještajne zaštiteSkupštine Crne Gore, Predsjednika Crne Gore, Vlade Crne Gorei drugih državnih organa i ministarstava kada se za tim ukažepotreba. Agencija svoje poslove obavlja na na čin što prikuplja,analizira i čuva podatke. Rad Agencije, zbog prirode mjera i rad-nji koje preduzima i važnosti poslova za za štitu sistemanacionalne bezbjednosti, ne može biti javan u mje ri koja sezahtijeva od drugih državanih organa i službi. Bez ob zira na ovučinjenicu rad Agencije je pod civilnom kontrolom, sa posebnimakcentom na mogućnost parlamentarnog saslušanja.

Državno tužilaštvo obavlja poslove na osnovu Ustava iZakona o državnom tužilaštvu, preduzimajući radnje i mjere

9 Zakon o Agenciji za nacionalnu bezbjednost (Službeni list Crne Gore, br.08∕15)

Nikola Banićević


gonjenja učinilaca krivičnih djela po službenoj dužnosti.Državno tužilaštvo ima u svom sastavu Specijalno državno tuži-laštvo, na čijem čeli se nalazi Specijalni državni tužilac.

Ostali elementi sistema nacionalne bezbjednosti obuhvatajuradnje i aktivnosti: građana, dobrovoljnih udruženja građana,privrednih društava, agencija za privatno obezbjeđenje objekata,lokalne uprave i ustanove i organizacije od značaja za bezbjed-nost i odbranu.

Navedeni državni organi i službe čine strukturu nacionalnogsistema bezbjednosti Crne Gore. Njihov zadatak je da stvoreefikasan i na zakonu zasnovan sistem nacionalne bezbjednosti,koji može da odgovori svakom od izazova i prijetnji. Danas usvijetu koji se mjenja gotovo iz minuta u minut, nije moguće dajedan sistem nacionalne bezbjednosti samostalno odgovoriefikasno i adekvatno. Zato je važna međunarodna sradnja saakcentom na razmjeni informacija, zajedničkim vježbama i pro-jektima i interoperabilnost svakog segmenta i pripadnika sis-tema nacionalne bezbjednosti Crne Gore. Sistem treba da budeizgrađen po mjeri građanina koji se u Crnoj Gori osjeća sigurnoi bezbjedno, čime mu je ostavljen prostor za prosperitetan život.Kako bi se ostvario navedeni cilj, elementi strukture sistemanacionalne bezbjednosti moraju stvoriti sistem koji je efikasan,funkcionalan i integrisan. Svi elementi sitema morajufunkcionisati efikasno, što podrazumijeva spremnost iobučenost zaposlenih i potrebne materijalne resurse. Efikasnostje moguće postići ako postoji povezanost između elementa sis-tema i racionalno korišćenje raspoloživih resursa. Povezanostpočiva na saradnji i koordinaciji prilikom prikupljanja informa-cija, analizom istih, preventivnom reakcijom i reakcijomupotrebe sile. S obzirom da je sistem složen i sastoji se odraznorodnih elemenata, potrebno je da se oni ravnomjernorazvijaju. Njihov razvoj podrazumijeva ulaganje u obuku ljud-skih resursa i nabavku potrebnih sredstava za rad. Razvoj ne



smije biti periodičan i djelimičan. Mora biti kontinuiran iravnomjeran, raspoređen na sve elemente sistema nacionalnebezbjednosti. Svijet kao globalni prostor, postavio je bezbjed-nosne probleme koji prevazilaze nacionalne granice, bez obzirana spremnost i opremlejnost država ponaosob. Stoga je potrebnaefikasna i kordinirana akcija na globalnom nivou, jer očuvanjesvjetskog mira je preduslov za očuvanje mira i bezbjednostisvake od država. Mjere i radnje koje preduzimaju organi i službekao elementi nacionalnog sistema sigurnosti, treba da budutransparentne u mjeri mogućeg. Granica transparentnosti u raduseže do prinicipa do kog nije ugrožen nacionalni i državniinteres Crne Gore. Posebno važna činjenica je da je sistemnacionalne bezbjednosti pod demokratskom i civilnom kon-trolom.

Bezbjednosni izazovi i prijetnje i odgovor države

Bezbjednosni izazovi i prijetnje po nacionalni sistem bezbjed-nosti Crne Gore su višestruki i složeni. Tome doprinosi istorijskikontekst prostora Baklana, koji je samo u posljednjem vijekuimao šest ratova širih razmjera i više sukoba manjeg intenziteta.Odgovor na pitanje što je to na Balakanu specifično što uzrokuječeste sukobe, treba tražiti u nacionalnoj, etničkoj, vjerskoj,ekonomskoj. socijalnoj i kulturnoj razlici ljudi koji žive naovom prostoru. Mnogi su faktori kao što se da zaključiti, kojičine razlike, ali to ne znači nužno da oni dovode do skuoba.Političke elite na ovim prostorima i često miješanje spoljašnjegfaktora za posljedice su imale da se navedene razlike koriste nekao prednost različitosti za suživot, već kao osnov i motiv zapokretanje sukoba. Ovako se stvara posebno pogodno tle zarazvoj ekstremizma utemeljenog na ideologiji terorističkihgrupa i širanje lažnih vijesti i propagande. „Dosadašnji konceptsagledavanja pojave terorizma i veze sa određenom ideologijom

Nikola Banićević


potpuno je promijenjen sa pojavom religijski motivisanog teror-izma.“10 Istoriju niko ne može promijeniti, izgubljeni ljudskiživoti i imovina se ne mogu vratiti.

Druga činjenica povezana je sa geostrateškim položajempodručja Balkana i same Crne Gore koja mu pripada. Prosotorje svojevrsni most i veza između istoka i zapada, a neke državepoput Crne Gore su spoljne granice Evropske unije. Sve ovo jepogodno za razvoj svih oblika organizovanog kriminala tranz-itnog karaktera. On ostavlja vidljive tragove na zemlje Balkana,pa tako i Crnu Goru, na način što dijelovi kriminalnih grupakriminalne radnje vrše na teritoriji drugih država ili nastaju kaoposljedica potrebe da se radnje organizovanog kriminala vrše naorganizovan način i u tranzitu kroz Crnu Goru. Kao oblici orga-nizovanog kriminala najčešće se evidentiraju krijumčarenjeoružja, droga i ljudi, a tranzitni putevi vode preko područja CrneGore. Izvršioci navedenih krivičnih radnji, za svoje aktivnostipronalaze pogodno tle u državama regiona i to u većoj mjerionih koje nisu članice EU, čiji pravni i institucionalni sisteminacionalne bezbjednosti su u procesu reforme. Navedeni sisteminapuštaju ranije načine rada, a proces reformi još nijezaokružen, što stvara dodatni prostor za kriminalne aktivnostiorganizovanih kriminalnih grupa. Sve navedeno ima zaposljedicu formiranje organizovanih kriminalnih grupa napodručju Crne Gore, koje svoje aktivnosti sprovode na područjunaše države. One su najčešće ogledaju u izvršenju krivičnogdjela ubustva, katkad i najtežih oblika ovog krivičnog djela.Nažalost, svjedoci smo da u navedenim kriminalnim radnjamačesto stradaju i lica koja se ne dovode u vezu sa licima iz krim-inalnih krugova.

Treća činjenica su bezbjednosni izazovi i prijetnje na global-noj bezbjednosnoj scecni, tačnije u međunarodnim odnosima,

10 D. Trifunović, G. Stojanković, M. Vračar, Terorizam i vehabizam,Izdavačko preduzeće FILP VIŠNJIĆ, Beograd 2011, str. 35.



koji zahvaljujući svom domino efektu dovode na ispit radcrnogorskih organa i službi u sistemu nacionalne bezbjednosti.One se ogledaju kroz međunarodni organizovani kriminal kojiprelazi okvire Crne Gore i regiona Balkana, migracije, prolif-eraciju oružja za masovno uništenje i sve oblike terorizma.Terorizam ima više pojavnih oblika, od kojih danas sve višeprostora zauzima sajber terorizam koji predstavlja oblikterorističkog udara sa distance. Navedeni oblik terorističkogdjelovanja je veliki izazov i prijetnja po nacionalni sistem bez -bjednosti svih država, posebno što se može izvesti sa različitihkrajeva svijeta. Ovo ima za posljedicu teškoće u istrazi, otkri-vanju, reakciji i neutralizovanju napada. I nacionalni sistembezbjednosti Crne Gore izložen je sajber napadima. Migracijesu problem koji pogađa zemlje EU, posebno one čije granice suspoljne granice EU. Crna Gora u ovom slučaju može poslužitikao tranzitna ruta, a manje kao država odredišta. Humanost jepotrebna i ogleda se kroz zbrinjavanje migranata. Međutim,kroz njihova masovna kretanja i ulaske u države, postoji visokrizik da na terotirije država uđu lica čija je namjera povezivanjesa već postojećim terorističkim gtupama i izvođenje te ro ri -stičkih aktivnosti. Proliferacija oružja za masovno uništenjepodrazumijeva sve radnje od proizvodnje, skladištenja, prekoprevoza i prodaje do njegovog korišćenja. Crna Gora se moženaći na udaru organizovanih kriminalnih grupa čiji je cilj jednaod gore navedenih radnji. Crna Gora izložena je biloškim, hemi-jskim, nukleranim i radiološkim prijetnjama, a usljed globalnogzagrijavanja i ekološkim. Sve navedene prijetnje i rizicisvrstavaju Crnu Goru na međunarodnu bezbjednosnu mapu itraže od njenih organa i službi nacionalnog sistema bezbjednostipreduzimanje radnji i mjera na globalnom nivou.

Odgovor na bezbjednosne izazove i prijetnje po nacionalnisistem bezbjednosti Crne Gore mora biti pravovremen iefikasan, u skladu sa obimom i vrstom rizika i prijetnji. S

Nikola Banićević


obzirom na prethodno pomenute tri činjenice koje utiču na bezb-jednost i stabilnost nacionalnog sistema bezbjednosti CrneGore, organi i službe sprovode radnje i mjere na nacionalnom,regionalnom i međunarodnom planu.

Odgovor na nacionalnom planu podrazumijeva definisanpravni okvir sa jasnom podjelom nadležnosti organa i službikroz povjeravanje specifičnih zadataka. Diferencijacija ne značimanjak saradnje između organa i službi. Saradnja treba da budepravovremena, efikasna, kordinisana i sa jasno određenimnadležnostima. Cilj je da se na prijetnje i rizike odgovori pre-ventivno i da ne dođe do njihove realizacije, jer to onda možeimati teške i nesagledive posljedice. Sistem nacionalne bezbjed-nosti Crne Gore treba da bude integrisan, sveobuhvatan ivišestepen. Potrebna je reakcija organa i službi na svim nivoimauz jasan princip subordinacije i poštovanja mjera i protokola. Navrhu prioriteta u radu organa i službi mora biti međunarodnasaradnja sa globalnim bezbjednosnim organizacijama, partner-skim službama i na bilateralnom nivou. Često je prisutnopogrešno shvatanje prema kojem su samo određeni organi islužbe zaduženi i odgovorni za očuvanje nacionalnog sistemabezbjednosti Crne Gore stabilnim i bezbjednim. Najčešće senavode Uprava policije i Agencija za nacionalnu bezbjednost.Da to nije tačno najbolje se može pokazati na primjeru nasilnogekstremizma. Lica koja su najčešća meta ideologije nasilnogekstremizma i širenja propagande su mladi ljudi, koji su nenužno, ali veoma često i dio sistema obrazovanja. Potrebno jeprvo da znake ispoljavanja nasilnog ekstremizma primijeti po -rodica i društvo, a potom lica zaposlena u sistemu obrazovanja.Zatim je neophodno o tome obavijestiti nadležni organ socijalnezaštite i dijelove sistema prosvete, posebno ako se ponašanja imanifestacije ideja nasilnog ekstremizma ponavljaju i uključujuveći broj lica. Pokušaj rješavanja problema počinje u navedenimustanovama. U daljem postupku potrebno je obavijestiti Upravu



policije koja će preduzeti mjere shodno nadležnostima. Ukolikose otkrije da ekstremističke ideje proizilaze iz već organima islužbama poznatih centara, u skladu sa Zakonom i nadležnosti-ma uključiće se i ANB. Kada to zahtijeva slučaj, aktiviraće se imeđunarodni element, saradnjom sa partnerskim službama. Izprimjera se jasno vidi da odgovor na rizik i prijetnje mora bitisveobuhvatan, integrisan i efikasan. Prijetnje i rizici ponacionalni sistem bezbjednosti Crne Gore su složeni i njihovomrješavanju treba prostupiti na navedeni način, kombincijomraspoloživih mjera i resursa.

Odgovor na regionalnom planu podrazumijeva saradnjuorgana i službi u nacionalnom sistemu bezbjednosti Crne Gore,kroz regionalne projekte i kontakte u cilju stvaranja bezbjednogi sigurnog šireg prostora. Važan preduslov su bezbjednosne ini-cijative kroz koje se održavaju sastanci i stalni kontakti organa islužbi zemalja regiona. Regionalni kontekst problema podrazu-mijeva saradnju na prvom mjestu policijskih organa, sa posebn-im akcentom na granične službe, što se postiže integrisanim sis-temom upravljanja granicom. S obzirom da se radi o krivičnimdjelima koja sprovode organizovane kriminalne organizacije, či -ja je karatekteristika dobra organizacija i priprema, važna je raz -mjena informacija između partnerskih službi zemalja regiona.Ovo je preduslov za preventivnu reakciju koja mora biti imper-ativ. kako crnogorskih organa i službi, tako i organa i službi unacionalnom sistemu bezbjednosti zemalja regiona. Najboljailustracija navedenog je otkrivanje i spriječavanje krijumčarenjanarkotika. Ako je polazna tačka jedna država, a konačnoodredište duga država regiona, organi i službe država treba darazmenjuju informacije o licima koji šalju i prenose narkotike,vrsti narkotika, pravcima kretanja, saučesnicima i licima kojimase ta roba isporučuje. S obzirom da se radi o izvršenju krivičnogdjela na organizovan način koji uključuje lica iz različitih drža-va, potrebna je pravovremena i sinhronizovana akcija koja se

Nikola Banićević


može izvesti jedino razmjenom informacija i međusobnomsaradnjom.

Odgovor na međunarodnom planu podrazumijeva preventivnei reaktivne mjere organa i službi u nacionalnom sistemu bezb-jednosti Crne Gore sprovedene kroz međunarodnu saradnju ipartnerstvo. Crrnogorski organi i službe daju doprinosuspostavljanju i održavanju svjetskog mira kroz učešće u misi-jama i saradnju sa međunarodnim organizacijama kroz razmjenuinformacija i obrazovanje kadrova. Svaki element sistemanacionalne bezbjednosti Crne Gore, bilo da je riječ o ljudskim ilimaterijalnim resursima, mora biti interoperabilan. Ovo podrazu-mijeva spremnost i opremljenost za obavljanje zaje dni čkihzadataka sa elementima sistema nacionalne bezbjednosti drugihdržava i međunarodnih organizacija. Interoperabilnost sepostiže adekvatnim obrazovanjem i obukom kadra, te modern-izacijom materijalnih resursa. Aktivnim učešćem nameđunarodnom planu Crna Gora ne pomaže samo stvaranju iodržavanju svjetskog mira, već i reformiše nacionalni sistembezbjednosti koji će biti spreman da u datom trenutku odgovoribezbjednosnim izazovima i prijetnjama.

Zaključak

Crnogorski sistem nacionalne bezbjednosti tokom svoje dugeistorije mijenjao je oblike, karakteristike i stepen razvijenosti. Udržavnim tvorevinama u kojima je Crna Gora egzistirala kao diojedinstvenog sistema nacionalne bezbjednosti, posebno u tokutrajanja SFRJ, SRJ i SiCG, nije mogla punim kapacitetom razvi-jati organe i službe u sistemu bezbjednosti. Obnovom nezavis-nosti 2006. godine Crna Gora kreće u stvaranje novog, sop-stvenog sistema kroz reformu pravnog i institucionalnog okvira.Na ovaj način određen je strateški cilj Crne Gore, stvaranje iodržavanje integrisanog, funkcionalnog i efikasnog sistema



nacionalne bezbjednosti. Na samom početku puta reformi drža-va je postavila kao cilj uključivanje Crne Gore u evroatlantskeintegracije i time odredila i pravac kretanja razvoja nacionalnogsistema bezbjednosti. Danas je Crna Gora članica UN, NATO iOEBS, a u statusu je zemlje kandidata za članstvo u EU i nalazise se u fazi pregovora. Na međunarodnom planu navedena član -stva i procesi podrazumijevaju aktivnosti i odgovornost države.Tako je ona danas učesnica mnogih misija čijim učešćem dajedoprinos uspostavljanju i očuvanju svjetskog mira. Pripadniciorgana i službi nacionalnog sistema bezbjednosti danas aktivnoučestvuju u misiji ISAF – Resolut support u Avganistanu, čijije dio od 2010. godine, EU NAFOR ATALANTA nastale kaoodgovor EU na rastući nivo piraterije i oružanih pljački namorskom prostoru tzv. „Roga Afrike“ i u Indijskom okeanu.Potom, EUTM Mali koju je Savjet EU 2014. godine formiraokao misiju Zajedničke bezbjednosne i odbrambene politke, kaopodršku obuci i reorganizaciji vojnih snaga Malija. VCGučestvuje u misiji EU EUTM u R.Mali od maja 2014. godine, sajednim logističkim oficirom, u misiji MINURSO MisijaUjedinjenih nacija za referendum u Zapadnoj Sahari (UnitedNations Mission for the Referendum in Western Sahara – MIN-URSO) koja je uspostavljena Rezolucijom Savjeta bezbjednostiUjedinjenih nacija 1991. godine.VCG učestvuje u ZapadnojSahari sa dva oficira. Naši pripadnici u ovoj misiji su angažo-vani u sastavu timova vojnih posmatrača UN, koji realizuju pat-role radi sagledavanja situacije i izvještavanja nadležnih tijelaUN11. Osim toga, Crna Gora je članica INTERPOL-a, a ost-varuje aktivnu saradnju sa EUROPOL-om i EUROJUST-om.

Shvatajući značaj regionalne bezbjednosti, posebno u kontek-stu ratnih sukoba u skorijoj prošlosti, Crna Gora je član:Saradnje ministara odbrane Jugoistočne Evrope (SEDM) što je

11 Ministarstvo odbrane Crne Gore – http://www.mod.gov.me/ru bri -ke/Mirovne_misije

Nikola Banićević


pokrenuto na predlog Sjedinjenih Američkih Država 1996.godine, sa namjerom jačanja saradnje zemalja JIE i SAD naplanu odbrane. Osnovni cilj SEDM je intenziviranje razumije-vanja i političko-vojne saradnje u JIE radi jačanja stabilnosti ibezbjednosti u regionu. Članica je Procesa saradnje u Ju go isto -čnoj Evropi (SEECP) koji pokrenut sa ciljem da se JIE trans-formiše u region stabilnosti, bezbjednosti i saradnje u skladu saevropskim integracionim tokovima, a kroz una pre đe nje me đu -sobnog dijaloga i saradnje na svim nivoima i u svim oblastimaod zajedničkog interesa. Takođe, članica je i Regi o nalnog savje-ta za saradnju (RCC) čijim formiranjem je započet proces defin-isanja novih prioriteta i uspostavljanja nove forme regionalnesaradnje. Crna Gora je članica Centra za bezbjednosnu saradnju– RACVIAC čija je uloga jačanje dijaloga i saradnje kroz part-nerstvo država članica i drugih međunarodnih subjekata radidoprinosa i podrške regionalnoj bezbjednosti i stabilnosti.12

Crna Gora sprovodi aktivno proces reformi nacionalnog sis-tema odbrane, čemu u velikoj mjeri doprinose aktivnosti organai službi na međunarodnom i regionalnom nivou. Ima sadržajanpravni i institucionalni okvir. Međutim, konstantno nastajanjenovih prijetnji i izazova po nacionalnu bezbjednost i jačanje većpoznatih, državu moraju pokrenuti na još dublje i korijenitijereforme. Na prvom mjestu potrebno je donijeti novu Strategijunacionalne bezbjednosti i Strategiju odbrane Crne Gore, sobzirom da postojeće ne korespondiraju sa aktuelnim stanjemglobalnog i nacionalnog sistema bezbjednosti. Potrebno je raditina formiranju posebnog zakona koji će se baviti pitanjem teror-izma i na taj način odgovoriti ovom uvijek aktuelnom bezbjed-nosnom izazovu i riziku. Čitav set pravnih normi potrebno jekontinuirano usklađivati sa međunarodnim standardima i prak-som. Organi i službe u sistemu nacionalne bezbjednosti Crne

12 Ministratsvo odbrane Republike Srbije –http://www.mod.gov.rs/lat/4363/regionalne-inicijative-4363



Gore moraju biti efikasniji i konkretniji u svom radu. To daljeznači da se moraju primjenjivati u radu zakonom predviđenarješenja, a preduzete mjere i radnje moraju biti profesionalne iučinkovite. Navedeni organi i službe moraju biti depolitizovani.Crna Gora ima manjak kvalitetnog kadra u organima i službamasistema nacionalne bezbjednosti. Ovo proizilazi iz manjkaustanova koje se bave obrazovanjem ovog kadra, pa je potrebnoraditi na njihovom uspostavljanju, a razmišljati o stvaranjuposebnog centra – Akademije za bezbjednost. Obrazovanje iobuka podrazumijevaju i aktivnu razmjenu i međunarodnusaradnju u cilju transfera znanja. Interesantno je da Crna Goranema naučni časopis o bezbjednosti, a opseg literature je skro-man. Sistem nacionalne bezbjednosti ne može funkcionisati bezmaterijalnih resursa. Njih treba da obezbijedi država.Crnogorski pripadnik sistema bezbjednosti mora biti na nivouobrazovanja, znanja i poznavanja vještina kao i bilo koji njegovkolega iz država sa kojima je Crna Gora partner u savezima.Potrebno je da crogorski organi i službe u sistemu nacionalnebezbjednosti raspolažu istom tehnikom i tehnologijom kao i nji-hove kolege iz partnerskih država, jer je to osnov integracija iinteroperabilnosti i pravovremene razmjene informacija.Reforme su dugotrajan i kontinuirani proces koji zahtijeva izd-vajanje znatnih finansijskih sredstava. Svi moramo biti svjesnida ulaganjem u razvoj nacionalnog sistema bezbjednosti, ulaže-mo u sigurnu i bezbjednosnu budućnost nas samih i generacijakoje dolaze.

Crna Gora je po geografskom, istorijskom, kulturnom igeopolitičkom položaju dio Evrope i razvijenog svijeta. Ona jetačka na čvorištu puteva i izazova sa zapada i istoka. Ti izazovimogu biti višestruki, a posebnu pažnju zaslužuju bezbjednosni.Crna Gora je mnogo puta u istoriji stala pred takve izazove, idanas nosi teret borbe sa njima i sa samom sobom. Nikada višene smijemo dozvoliti da naša država bude dio bezbjednosnog

Nikola Banićević


problema regiona i svijeta. Ne smijemo dozvoliti da taj teretskrene naš pogled ka sigurnoj i bezbjednoj budućnosti. Takvubudućnost treba da gradimo na temeljima saradnje, čuvajućisebe i svoje interese, a pomažući drugima. Svi zajedno moramose truditi da globalna prizma kroz koju posmatramo Crnu Gorauvijek daje sliku države u kojoj će buduće generacije živjetibezbjedno, sigurno i sa šansom za napredak i bolji život.

Literatura:

- D. Trifunović, G. Stojanković, M. Vračar, Terorizam i vehabizam,Izdavačko preduzeće FILIP VIŠNJIĆ, Beograd 2011.

- I. Mašulović, Sistem nacionalne bezbjednosti Crne Gore, Fakultethumanističkih studija, Podgorica

- I.Mašulović, A.Savić, D.Crnčec, Evroatlanske integracije sistemabezbjednosti, Fakultet Humanističkih studija Donja Gorica, Podgorica2010.

- R. Masleša, Teorije i sistemi sigurnosti, Magistrat, Sarajevo, 2001.- R. Vukadinović, Međunarodni odnosi od Hladnog rata do glob-

alnog poretka, CID Podgorica, Podgorica 2009.- S.Tatalović, A. Grizold, V.Cvrtila, Suvremene sigurnosne politike,

Golden marketing – Tehnička knjiga, Zagreb 2008.- Zakon o Agenciji za nacionalnu bezbjednost (Službeni list Crne

Gore, br. 08∕15)- Strategija nacionalne bezbjednosti, (Službeni list Crne Gore, br.

75∕08)



- Strategija odbrane Crne Gore, (Službeni list Crne Gore, br. 79∕08)- Ministratsvo odbrane Crne Gore – http://www.mod.gov.me/ru bri -

ke/Mirovne_misije- Ministratsvo odbrane Republike Srbije – http://www.mod.gov.rs -

/lat/4363/regionalne-inicijative-4363

Documents

NACIONALNA BEZBJEDNOST I GLOBALNI IZAZOVI nikola banicevic.pdfwww. maticacrnogorska.me MATICA, br. 74, ljeto 2018. 23 Nacionalna i globalna bezbjednost Nacionalna bezbjednost za svaku