Mr Milojica Dakić Krunislav Vukčević Mr Goran Knežević

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefon: +381 81 665 331 Fax: +381 81 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Krunislav Vukčević Mr Goran Knežević Petar Drakić Radmila Savićević

PRIPREMA: Sektor za istraživanja i statistiku Dr Nikola Fabris, glavni ekonomista Danijela Vukajlović Grba, pomoćnik direktora Vesna Saveljić, šef Odjeljenja za analizu i istraživanja kretanja u realnom sektoru Milica Vlahović, šef Odjeljenja za monetarna istraživanja i statistiku Svetlana Cerović, šef Odjeljenja za fiskalne analize Boris Kilibarda, šef Odjeljenja za platni bilans

GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno navedu izvor

SADRŽAJ

MAKROEKONOMSKA SITUACIJA U CRNOJ GORI .........................................................................7

1. REALNI SEKTOR ...........................................................................................................................131.1. Djelatnosti ...............................................................................................................................151.2. Cijene ......................................................................................................................................191.3 Tržište rada ..............................................................................................................................21

2. MONETARNA KRETANJA ...........................................................................................................252.1. Novčana masa ........................................................................................................................272.2. Likvidnost banaka .................................................................................................................292.3. Agregatni bilans banaka ........................................................................................................302.4. Monetarni računi ................................................................................................................. 442.5. Depoziti stanovništva ............................................................................................................462.6. Obavezna rezerva banaka ......................................................................................................482.7. Mikrokreditne finansijske institucije (MFI) .........................................................................49

3. FINANSIJSKA TRŽIŠTA ................................................................................................................513.1. Tržište novca ...........................................................................................................................533.2. Tržište kapitala ......................................................................................................................56

4. FISKALNI SEKTOR ........................................................................................................................634.1. Prikaz Budžeta .......................................................................................................................654.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – jun 2005. godine ........................................70

5. EKSTERNI SEKTOR .......................................................................................................................735.1. Tekući račun platnog bilansa .................................................................................................765.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija ..........................................................................84

6. TEMA BROJA: Novi zakon o tekućim i kapitalnim ransakcijama ..............................................877. EU TEME ........................................................................................................................................918. MEĐUNARODNA EKONOMIJA ...................................................................................................979. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI ........................................................................................................103PRILOZI .............................................................................................................................................109

iv

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-JUN 2005. GODINE

v

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Podaci za prvi kvartal 2005. god, **Podaci za maj 2005. god, *** Podaci za maj 2005. god, ****Podaci za april 2005. god, ***** Podaci za maj 2005. godine

Kategorija podatka i komponente 2004. VI 2005. Procentualna promjena

REALNI SEKTORGDP (u tekućim cijenama u mil. eura) 1.555 340,1*

Industrijska proizvodnja (stpoa rasta - u odnosu na isti period perthodne godine) 13.8% -1.8%Šumarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 6.0% -33%**Gradjevinarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) -5.7% 20%***Prihodi od turizma (u mil. eura) 179.7

ZaposlenostBroj zaposlenih 143,485 140.959****Broj nezaposlenih 64,968 56.772*****

Stopa InflacijeTroškovi života (u odnosu na decembar prethodne godine) 1..5% 1.8%Cijene na malo (u odnosu na decembar prethodne godine) 4.3% 1.2%

Prosječne zarade (EUR-bez poreza i doprinosa) 195 214.7MONETARNI SEKTORM1I (u mil. eura) 437 512Ukupni depoziti (u mil. eura) 273 351 29

Depoziti privrede 85.5 106 24Depoziti države 46 56 22

Centralna vlada 11 21 91Fondovi i opštine 23 23 0

Depoziti fin. institucija 31 43 39Depoziti stanovništva (štednja) 79 117 48

Ukupni krediti (u mil. eura) 281 341 21krediti privredi 176 210 19krediti državi 19 30 58

Centralna vlada 9 6 -33Fondov i opstine 9 21 133

krediti bankama i fin. Istitucijama 4 2 -50krediti stanovništvu 74 87 18

Promet na berzama (u mil. eura) 42.7 43.1NEX berza 23.9 77.9Montenegro berza 18.8 19.5

Berzanski indexi NEX20 2523.15 4812.79NEX PIF 1603.51 3152.29MOSTE 115.13 283.08Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise****** 8.83%Prosječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise****** 8.62% 5.45%Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise****** 9.70.% 6,88%, 5,59%, 5,82% Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise****** 10.15%

FISKALNI SEKTOR(u milionima eura)Izvorni prihodi 372.8 187.8Ukupni rashodi i Neto pozajmice 384.2 174.5Suficit/deficit države -11.4 13.3

Finansiranje 9.6 52Grantovi 6.9 0Prihodi od privatizacije 3.5 111.1Neto zaduženje -0.9 -59.1

EKSTERNI SEKTORSaldo tekućeg računa (u mil. EUR) -143 -103

Trgovinski bilans -431 -193Bilans usluga (turizam +transport+fin.usluge+ostale usluge) 140 19%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 67 46

Kapitalni i fin. BilansSaldo tekućeg računa u % od GDP (u EUR) -9,7Novčane rezerve (u mil.eura)Stara devizna štednja (u mil.eura) 123Eksterni dug (u mil. eura) 502.4

MAKROEKONOMSKA SITUACIJA U CRNOJ GORI


9

Stopa inflacije, mjerena indeksom cijena na malo, u prvoj po-lovini godine iznosila je 1,2%, odnosno prosječno 0,2% mje-sečno. Stopa inflacije u posljednjih godinu dana je iznosila3,8%, što je u velikoj mjeri posljedica visoke stope inflacijeu decembru prošle godine. Inflaciona očekivanja su niska ineće uticati na porast inflacije.1 Najveća nepoznanica u po-gledu visine inflacije je kretanje nafte na svjetskim berzama.Ukoliko ne bude drastičnih skokova cijene nafte i zloupotre-be monopolskog položaja smatramo da je realna procjena da stopa inflacije do kraja godine bude u rasponu od 3% do3,5%. Time će se ostvariti nastavak četvorogodišnjeg trenda postepenog opadanja stope inflacije i njenog približavanja stopi inflacije u Evropskoj monetarnoj uniji.

Broj zaposlenih lica je neznatno niži, a broj nezaposlenih je niži za 18%. Posmatrani pad broja nezaposlenih lica je u velikoj mjeri rezultat brisanja sa evidencije lica koja su bila prijavljena kao nezaposolena samo radi dobijanja odredje-nih benificija2. Prosječna zarada u junu je iznosila 215 eura i u odnosu na prethodni mjesec povećana je za 10,3%. I pored niskog životnog standarada većine stanovništva i visokih oče-kivanja po pitanju rasta zarada treba biti svjestan činjenice da će rast zarada brži od produktivnosti voditi pogoršanju ekonomskih performansi.

Monetarni indikatori bilježe izuzetno pozitivan trend i većina njih je na najvišem nivou od kada postoje uporedne vremen-ske serije. Ipak treba imati u vidu da su monetarni indikatori djelimično poboljšani i pod uticajem turističke sezone. Najširi monetarni agregat M21 je dostigao rekordnu vrijednost od 726 miliona eura i u odnosu na kraj prethodne godine viši je za čak 180 miliona eura.

Bilansna suma banaka na kraju juna je iznosila 531,8 miliona eura i ima najvišu vrednost od kada postoje uporedive vre-menske serije. U odnosu na kraj prethodne godine povećana je za 20%, a u odnosu na jun prethodne godine za 40%. Nivo likvidnosti bankarskog sitstema posmatran u cjelini je bio na visokom nivou. Nivo raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu (u prosječnom iznosu od 99,8 miliona eura) bio je konstantno iznad obaveza banaka za plaćanje u zemlji i inostranstvu (u prosječnom iznosu od 16 miliona eura), na osnovu čega je ostvarivan suficit od prosječno 83,2miliona eura u prvoj polovini ove godine. Nesumnjivo, može-mo konstatovati da je bankarski sistem jedan od najzdravijih djelova crnogorske privrede, a završetak privatizacije Podgo-ričke banke daće podsticaj daljem razvoju i povećanju nivoa konkurentnosti. Stoga su naša očekivanja da će i do kraja go-dine nastaviti da raste bilansna suma bankarskog sistema i da će se održati visok nivo likvidnosti. Povremeni problemi u poslovanju pojedinih banaka su u potpunosti u skladu sa pravilima tržišne privrede prema kojima oni koji nisu konku-rentni na tržištu su osudjeni na nestajanje.

Ukupni depoziti u ovoj godini su povećani za 28%, a u po-slednjih godinu dana za 54% i takodje su na najvišem ni-vou od kada postoje uporedni podaci. Naročito je značajan porast depozita privrede koji su na kraju juna dostigli nivo od 106,1 miliona eura, što predstavlja najviši nivo od kada postoje uporedni podaci. U odnosu na kraj prethodne godi-ne depoziti privrede su povećani za 24%, dok godišnja stopa rasta iznosi 36,4%.

1 Kao reprezent inflacionih očekivanja uzeta su očekivanja banaka. Za više detalja pogledati Izvještaj o inflaciji.2 Evidencija nezaposlenih je usklađena sa preporukama Međunarodne organizacije rada, što znači da bi se lice tretiralo nezaposleno nije dovoljno da nema posao,

već je potrebno I da aktivno traži posao. Stoga su sa evidencije skinuta sva lica koja se nijesu javila Zavodu za zapošljavanje najmanje jednom u dva mjeseca.

10


Štednja stanovništva je na najvišem nivou od uvodjenja nje-mačke marke i rasla je po izuzetno visokim stopama. Nivo štednje stanovništva je dostigao iznos od 116 miliona eura i u odnosu na kraj godine povećan je za 47%, a u poslednjih godinu za 120%. Ovi podaci svjedoče o rastućem kredibili-tetu bankarskog sistema, ali i pored toga jedan dio stano-vništva svoju štednju ne drži u bankarskom sistemu. Naša očekivanja su da će se procenat ovog stanovništva poste-peno smanjivati i da će štednja nastaviti rast, ali po nešto umjerenijim stopama.

Nivo odobrenih kredita na kraju juna je iznosio 460 miliona eura, što takodje predstavlja najvišu vrijednost od kada po-stoje uporedni podaci. Stopa rasta odobrenih kredita je izu-zetno visoka. U odnosu na kraj godine su povećani za 21%, a u poslednjih godinu dana su povećani za 43%. Realno je očekivati i nastavak rasta odobrenih kredita, ali pri nešto umjerenijoj stopi.

Kamatne stope su znatno više u odnosu na razvijene tržišne privrede, ali primjetan je njihov opadajući trend. Realno je očekivati nastavak trenda njihovog postepenog opadanja zbog poboljšane makroekonomske situacije, povećanja kon-kurencije nakon privatizacije Podgoričke banke, poboljšanja u funkcionisanju sudskog sistema, a i naša anketa je pokazala da banke očekuju sniženje efektivnih kamatnih stopa3.

Očekivani visoki prihodi od privatizacije u ovoj i narednih par godina će rezultirati u prihvatljivim iznosima budžet-skog deficita, odnosno suficita. Ipak nužno je dalje smanje-nje javnih rashoda. Osnovni pravci smanjivanja javnih ra-shoda moraju biti usmjereni ka smanjenju broja zaposlenih u javnoj administraciji, smanjenju subvencija državnim/ja-vnim preduzećima i transferima domaćinstvima. Oko tri če-tvrtine rashoda budžeta odnose se na plate zaposlenim u javnoj administraciji i na različite oblike socijalne pomoći. Sa druge strane izdaci za kapitalne investicije su relativno niski. Povećanje budžetskih prihoda treba tražiti i u legali-zaciji sive ekonomije i poboljšanju naplate javnih prihoda.

Pozitivna je tendencija sniženja domaćeg zaduženja države, što su omogućili prihodi od privatizacije.

Fizički obim industrijske proizvodnje u prvih šest mjeseci ove godine je bio niži za 1,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Medjutim, pad obima industrijske proizvodnje je u velikoj mjeri uzrokovan nedovoljnom proizvodnjom uglja i zatvaranjem na gotovo tri mjeseca TE «Pljevlja» zbog remon-ta i nedostatka uglja. Ukoliko posmatramo obim industrijske proizvodnje kroz tri ključna sektora onda je ova hipoteza u potpunosti podržana. Sektor proizvodnja električne energi-je, gasa i vode je registrovao niži obim proizvodnje za 16,3%, Sektor vađenja rude i kamena u posmatranom periodu bilje-ži veću proizvodnju za 10,5%, dok Sektor prerađivačke indu-strije bilježi rast za 4,2%.

Ukoliko industrijsku proizvodnju posmatramo po granama možemo primjetiti sve jasniju diferencijaciju na grane koje ostvaruju rast ekonomske aktivnosti i na grane koje su u konstantnom opadanju. Na primjer, u Sektoru preradjiva-čke industrije pozitivne stope rasta je ostvarilo samo šest grana. Ovakav proces ne treba da iznenadjuje, jer je stru-ktura privrede Crne Gore naslijedjena od bivše SFRJ koja je nastojala da ima autarkičnu proizvodnju, odnosno da se iz domaće proizvodnje zadovoljavaju sve ili gotovo sve potrebe. U skladu sa koncepcijom male otvorene privrede, Crna Gora se neumitno mora specijalizovati za onu proizvodnju u kojoj može da ostvari komparativne prednosti na svjetskom trži-štu. Stoga je realno očekivati da će grane koje su u ekspan-ziji imati dalju ekspanziju, dok jedan broj proizvodjača neće moći da izdrži konkurenciju i moraće da prodje kroz proces likvidacije ili stečaja. Ovo su pojave koje su svojstvene svim tržišnim privredama.

Naša očekivanja u pogledu industrijske proizvodnje su da će do kraja godine biti ostvaren relativno skroman rast od 1% do 2%, potpomognut turističkom ekspanzijom i očekivanim rastom u proizvodnji električne energije.

3 Za više detalja pogledati Izvještaj o inflaciji.


11

Turistička privreda je nesumnjivo grana koja se najdinamičnije razvija. To je posljedica poboljšanja infrastrukture, značajnog priliva SDI i privatizacije hotelskih kapaciteta, promotivnih aktivnosti Ministarstva turizma i turističkih organizacija, kreditne podrške turističkoj privredi, ali i nekih eksternh faktora poput terorističkih prijetnji i prirodnih katastrofa u nekim važnim turističkim destinacijama.

Broj turista koji je posjetio Crnu Goru viši je za 17,3%, a broj ostvarenih noćenja je viši za 10%. Naročito ohrabruje ten-dencija porasta broja stranih turista (noćenja domaćih tu-rista povećana su za 5,3%, a stranih turista za 20,4%), koji sada predstavljaju 38% ukupnog broja turista (6% više nego prethodne godine). Ukupni prihodi od turizma su povećani za 13,1% što je izuzetno značajno imajući u vidu deficit tekućegračuna platnog bilansa. Naša očekivanja su da će se cilj eko-nomske politike ostvariti – povećanje broja noćenja za 8% - a vjerovatno da će doći i do malog prebačaja.

Imajući u vidu perspektive turističke privrede smatramo da je potrebno uložiti još dosta napora i da je moguće ostvariti i bolje rezultate. To podrazumijeva dalja ulaganja u poboljša-nje infrastrukture, privlačenje vodećih svjetskih turoperatora, poboljšanje prostornog planiranja i stroge sankcije za njegovo nepridržavanje, modernizacija smještajnih kapaciteta, pri-vlačenje «green field» investicija i završetak procesa priva-tizacije turističke privrede. Takodje, nepohodno je sprovesti i diverzifikaciju turističkih usluga to jest povećanje učešćaplaninskog, eko turizama i drugih vidova turizma.

Šumarstvo bilježi visoke negativne stope rasta, ali su one i očekivane imajući u vidu da zbog loših vremenskih uslova proizvodnja gotovo da nije postojala u prva dva mjeseca ove godine. Usporavanje aktivnosti je prisutno i u oblasti saobra-ćaja, ali i ono je u velikoj mjeri uslovljeno sličnim razlozima. Gradjevinarstvo je u prvih pet mjeseci zabilježilo rast od 6% u pogledu efektivnih časova rada, a 20% u pogledu napla-ćenih prihoda. Nažalost statistički podaci o trgovini i poljo-privredi nisu raspoloživi.

Deficit tekućeg računa platnog bilansa u prvih šest mjeseci jeiznosio 103,4 miliona eura i u odnosu na isti period pretho-dne godine viši je za 9 miliona eura. Povećanje deficita nijeposljedica smanjene konkurentnosti crnogorske privrede

(koja je dosta niska), već problema u energetskom sektoru i smanjenjih donacija. Ukoliko bismo ove dve kategorije eli-minisali iz analize onda bi deficit tekućeg računa bio niži uodnosu na prošlogodišnji.

Ipak ono što najviše zabrinjava je da su u robnom sektoru naj-važniji izvozni proizvodi sirovine ili proizvodi niskog stepena obrade. Izvoz aluminijuma, voća, željeza, čelika, proizvoda na bazi čelika, alkoholnih pića, duvana i prosto obrađenog drveta je predstavljao 75% ukupnog izvoza u 2005 godini. U odnosu na isti period prošle godine robni izvoz je smanjen za čak 12,3%.

Ukoliko pogledamo podbilanse tekućeg računa platnog bilan-sa možemo jasno vidjeti da su svi problemi skoncentrisani u bilansu robne razmjene, dok je u svim ostalim podbilansima ostvaren suficit. Deficit robne razmjene je iznosio 193 mili-ona eura i u odnosu na prošlu godinu je povećan za 13%. Za privrede slične Crnoj Gori, deficit u ovom podbilansu je uo-bičajen, ali problem je njegova visina, odnosno činjenica da suficit ostalih podbilansa nije dovoljan za njegovo pokriće.Suficit u saldu usluga je povećan za 38% u odnosu na pretho-dnu godinu, suficit u podbilansu prihoda i rashoda je povećanza 61%, a suficit u podbilansu tekućih transfera je smanjenza 29%, što je u najvećoj mjeri uzrokovano smanjenjem do-nacija. Ipak treba biti svjestan činjenice da postoje značajni prilivi koji statistički nisu registrovani, naročito u uslužnom sektoru i kod transfera.

Imajući u vidu relativno kratku vremensku seriju od kada se prati platni bilans, brojne metodološke probleme, kao i uti-caj nove regulative tekućih i kapitalnih transkacija teško je dati pouzdanu procjenu o kretanju deficita tekućeg računa.Ipak, naša očekivanja su da će njegovo učešće u BDP ostati nepromijenjeno u odnosu na prethodnu godinu.

Strane direktne investicije u prvih 6 mjeseci ove godine su iznosile 212,7 miliona eura i gotovo su sedam puta veće u odnosu na isti period prethodne godine. Iako su one domi-nantno pod uticajem privatizacije Telekoma, one su ipak značajno više od prošlogodišnjih iako bi se eliminisao uticaj Telekoma. Prema preliminarnim podacima portfolio investi-cije su iznosile 10,7 miliona eura i 14 puta su više u odnosu na isti period prethodne godine.

12


U prvih 6 mjeseci uzeti su novi zajmovi u iznosu od 64 miliona eura, a otplaćeni su stari u iznosu od 19 miliona eura. Iako se značajan iznos zajmova može opravdati ulaganjem i investi-cijama, ipak ovakav trend je neodrživ u dugom roku.

I pored niza pozitivnih indikatora smatramo da su tri klju-čna problema sa kojima se suočava crnogorska privreda, i kojima treba posvetiti posebnu pažnju u predstojećem pe-riodu: nizak stepen konkurentnosti, visoka stopa nezapo-slenosti i prestrukturiranje velikih preduzeća koja još uvijek nisu privatizovana.

1. REALNI SEKTOR

REALNI SEKTOR

15

1.1. Djelatnosti

Industrijska proizvodnja

Fizički obim industrijske proizvodnje u prvoj polovini godine je bio niži za 1,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Pad industrij-ske proizvodnje gotovo je isključivo posljedica manje proizvodnje se-ktora Električna energija, gas i voda za 16,3% u odnosu na isti period prošle godine.

Sektor vađenja rude i kamena u posmatranom periodu bilježi veću pro-izvodnju za 10,5%, kao rezultat veće proizvodnje rude metala za 29,8% i ostalih ruda i kamena za 77,8%. Problemi u poslovanju Rudnika uglja u Pljevljima (nedostatak finansijskih sredstava neophodnih za realizacijuremontnih radova na mehanizaciji i opremi, eksproprijaciju i investici-je, kao i obezbjeđenje sredstava za dnevnu likvidnost) nastavljeni su i u drugom tromjesječju ove godine, što je uticalo na manju proizvodnju kamenog uglja, lignita i treseta za 19,2%.

Smanjenje obima proizvodnje uglja nepovoljno se odrazilo na proizvo-dnju električne energije, gasa i vode. Naime, nakon redovnog godišnjeg remonta TE ‘’Pljevlja’’, koji je trajao 58 dana, proizvodnja električne ener-gije nije nastavljena sve do početka juna, jer nijesu bile obezbijeđene dovoljne količine uglja. TE ‘’Pljevlja’’ tokom prvih šest mjeseci ove godine nije bila u pogonu ukupno 88 dana (nepuna tri mjeseca), što je uticalo na manju proizvodnju električne energije, gasa i vode za 16,3%.

Podaci Monstata ukazuju na veću proizvodnju u sektoru prerađivačke industrije za 4,2%. Ovom rastu doprinijela je veća proizvodnja u šest grana (proizvodnja duvanskih proizvoda za 26,3%, odjevnih predme-ta i krzna za 7,6%, celuloze i papira za 122,3%, hemikalija i hemijskih proizvoda za 413%, metalnih proizvoda za 23,8% i mašina i uređaja za 18,7%), a njihovo ukupno učešće u industrijskoj proizvodnji iznosi svega

8,7%. Ostalih jedanaest grana prerađivačke industrije bilježe zaostajanje za prosječnom proizvodnjom ostvarenom u prvoj polovini 2004. godine. Učešće ovih grana u ukupnoj industrijskoj proizvodnji iznosi 58,9%. Kao negativna tendencija zapaža se zaostajanje proizvodnje prehrambenih proizvoda i pića za 9% kao i osnovnovih metala za 6,2%, a učešće ove dvije grane u ukupnoj proizvodnji iznosi 49,4%.

Industrijska proizvodnja je u junu ove godine bila niža za 3,2% u odno-su na isti mjesec prethodne godine, a u odnosu na prethodni mjesec bila je viša za 2,3%. Posmatrajući originalnu i desezoniranu seriju in-dustrijske proizvodnje uočava se da desezonirani podaci pokazuju ne-što viši stepen rasta.

I pored pozitivnih kretanja ostvarenih u sektoru prerađivačke industri-je tokom ove godine, činjenica da rastu cijelog sektora doprinosi svega šest grana ne može se ocijeniti kao zadovaljavajućom, pogotovu što je snažan rast u pojedinim granama rezultat veoma niske osnove iz pret-hodne godine (proizvodnja hemijskih proizvoda i proizvodnja celuloze i papira). Takođe, nedostatak finansijskih sredstava neophodnih za re-dovno poslovanje Rudnika uglja ‘’Pljevlja’’ i Termoelektrane «Pljevlja» značajno usporavaju proizvodnju u sektoru vađenja rude i kamena i se-ktoru proizvodnje električne energije, gasa i vode i vjerovatno će uticati na neizvršenje energetskog bilansa za 2005. godinu. Radi prevazilaženja ovog problema neophodno je što prije okončati privatizaciju preostalih 31% akcijskog kapitala Rudnika koji je u vlasništvu RCG kao i ‘’Termoe-lektrane’’ koja je imovine Elektroprivrede CG. Tender za prodaju ova dva tehnološki povezana i međusobno zavisna privredna subjekta objavljen je i biće otvoren do 30. septembra ove godine.

16


Grafik 1.1.Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2000 = 100

Izvor: Monstat i kalkulacijie CBCG

Grafik 1.2.Industrijska proizvodnja, Ø 2000 = 100

REALNI SEKTOR

17

Turizam

Podaci Monstata pokazuju da je posjeta turista u prvoj polovini godine bila veća za 17,3% u odnosu na isti period prethodne godine. U prvih šest mjeseci ove godine Crnu Goru je posjetilo 178 hiljada turista. Po-većanje bilježe posjete i domaćih i stranih turista. Posjeta je bila manja jedino u planinskim mjestima za 11,8%, kao posljedica manjeg broja gostiju u februaru i martu zbog veoma loših vremenskih uslova. Posjete primorskim mjestima bile su veće za 17,8%.

Domaćih turista je bilo više za 7,3%, i oni su u najvećem broju posjetili primorska mjesta (79% od ukupnog broja dolazaka domaćih turista).

Grafik 1.3.Dolasci turista u periodu januar - jun

Izvor: Monstat

Grafik 1.4.Struktura dolazaka stranih turista u periodu januar – jun

Izvor: Monstat

Kao posebno povoljno treba istaći da je i u ovoj godini nastavljen rast dolazaka turista iz inostranstva. Tako je broj njihovih posjeta u prvih šest mjeseci ove godine povećan za 38%, što je uticalo na promjenu strukture turista, pa je učešće stranih turista povećano sa 32% (u prvih šest mjeseci 2004. godine) na 38%. Broj njihovih dolazaka u primorskim mjestima povećan je za 39%, a u planinskim mjestima za 6%.

U prvih šest mjeseci ove godine ostvareno je ukupno 898 hiljada noće-nja, što je za 10% više nego u uporednom periodu. Ostvarena noćenja domaćih turista povećana su za 5,3%, a stranih turista za 20,4%.

18


Grafik 1.5.Noćenja turista u periodu januar – jun

Izvor: Monstat

Tokom 2004. godine privatizovano je 11 hotela, a očekuje se da do kraja ove godine bude privatizovano oko 90% turističkih kapaciteta, što će dalje uticati na poboljšanje kvaliteta u turizmu i stvaranje novih razno-vrsnih usluga. Na porast broja turista koji su posjetili Crnu Goru uticala je unaprijeđena putna infrastruktura, promocija na više svjetskih saj-mova, bolja uređenost i čistoća plaža, organizovanje i opremanje spa-silačkih ekipa i dr. S obzirom da će Podgorica biti domaćin Evropskog prvenstva u košarci ove godine može se očekivati da će, Ekonomskom politikom za 2005. godinu, predviđeno povećanje noćenja turista od 8% biti ostvareno. Broj stranih turista je u stalnom porastu, što je vrlo značajno imajući u vidu deficit tekućeg računa.

Šumarstvo

U oblasti šumarstva u prvih pet mjeseci ove godine proizvedeno je svega 37 hiljada m³ šumskih sortimenata, što je za 33% manje nego u istom periodu prethodne godine. Razlog manje proizvodnje su loši vremenski uslovi, pa u februaru i martu nije ni bilo sječe šuma. U istom periodu prodato je 29 hiljada m³ šumskih sortimenata, 37% manje u odnosu na uporedni period.

I u ovoj godini nastavljene su aktivnosti na privatizaciji i integraciji šum-skih preduzeća, ali je ove aktivnosti potrebno ubrzati kako nefunkcio-nalna i netransformisana preduzeća ne bi i dalje predstavljala kočnicu razvoja šumarstva i prerade drveta.

Građevinarstvo

Građevinska aktivnost u Crnoj Gori u prvih pet mjeseci ove godine bilježi pozitivna kretanja. Tako je vrijednost izvršenih građevinskih radova izno-sila 21 milion eura, ili 20% više u odnosu na prvih pet mjeseci prethodne godine, dok su izvršeni efektivni časovi rada povećani za 6%.

Saobraćaj

Podaci Monstata o obimu saobraćajnih usluga za prvih pet mjeseci ove godine ukazuju na usporavanje ukupne saobraćajne aktivnosti. Tako je u drumskom saobraćaju prevezeno manje putnika za 37% i robe za 14%. Zaostajanje je posebno bilo izraženo u prvom kvartalu ove godine koji su obilježili česti prekidi u saobraćaju zbog lošeg stanja na putevima, odrona i loših vremenskih prilika. Završetak sanacija na pojedinim di-onicama magistralnog puta Podgorica – Bijelo Polje i otvaranje tunela ‘’Sozina’’ uticaće na poboljšanje drumske saobraćajne aktivnosti u na-rednom periodu.

U vazdušnom saobraćaju prevezeno je manje putnika za 7%, dok je pre-voz robe bio veći za 0,8%. Izvor podataka o vazdušnom saobraćaju su aerodromi u Tivtu i Podgorici, i odnose se na unutrašnji i međunarodni saobraćaj. Kako su zbog loših vremenskih uslova i snijega aerodromi bili u par navrata zatvoreni za saobraćaj, to se odrazilo i na manji promet. Takođe, štrajk u avio kompaniji JAT dodatno je uticao da broj preveze-nih putnika bude manji. Međutim, imajući u vidu pozitivne rezultate koji se ostvaruju u turizmu ove godine, veći broj dolazaka domaćih, a pogotovu stranih turista, u naredniom periodu treba očekivati bolje rezultate u ovoj oblasti.

REALNI SEKTOR

19

Podaci o prometu robe i putnika u željezničkom saobraćaju pokazuju da je prevezeno 15% manje putnika, što je direktna posljedica izrazito lošeg stanja prevoznih kapaciteta, kao i željezničke infrastrukture, dok je prevoz robe bio veći za 32%.

Grafik 1.6.Cijene na malo, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat

VI 2002.XII 2001.

VI 2003.XII 2002.

VI 2004.XII 2003.

VI 2005.XII 2004.

UKUPNO INDEKS 7,2% 5,9% 1,6% 1,2%

ROBE 7,8% 4,5% 0,7% 1,2%

- Poljoprivredni proizvodi 23,4% 5,7% -2,6% 7,5%

- Industrijski proizvodi 6,0% 4,5% 1,0% 0,8%

- Piće 7,2% -0,5% 0,5% 6,4%

USLUGE 7,9% 12,1% 5,5% 1,1%

Tabela 1.1. Cijene na malo, procentualna promjena

Izvor: Monstat

Podaci o pomorskom saobraćaju pokazuju manji prevoz robe za 33,7%. Ukupan promet u lukama iznosio je 730 hiljada tona, ili 18,6% manje, pri čemu se na izvoz odnosilo 415 hiljada tona, a na uvoz 315 hiljade tona.

1.2. Cijene

Cijene na malo u junu u odnosu na maj ove godine povećane su za 0,2%, pa je inflacija u prvoj polovini godine (mjerena indeksom cije-na na malo u junu u odnosu na decembar prethodne godine) iznosila 1,2%. Cijene roba u prvih pola godine povećane su za 1,2%, a cijene usluga za 1,1%.

Iako su cijene na malo u prvih šest mjeseci ove i prethodne godine rasle po istoj prosječnoj stopi od 0,2%, njihovo kretanje u ovoj godini poka-zuje znatno manje oscilacije iz mjeseca u mjesec. Nakon stabilnog rasta cijena u prva dva mjeseca od 0,1%, u martu i aprilu se bilježi njihov brži rast, pa je najveća mjesečna stopa ostvarena u aprilu (0,4%). Nakon toga slijedi stabilizacija rasta, ali na nešto višem nivou (0,2%).

20


Poređenje sa prethodnom godinom pokazuje isti tempo rasta cijena roba, dok je izražen sporiji rast cijena usluga (tabela 1.1). Kategorije koje su rasle brže su poljoprivredni proizvodi i piće.

Posmatrano po pojedinim kategorijama roba, cijene poljoprivrednih proizvoda su bile više za 7,5% i učestvovale su u ukupnoj inflaciji uprvih šest mjeseci sa 31%. Više cijene su posljedica loših vremenskih uslova tokom prvog kvartala koja je uticala na manju ponudu ovih pro-izvoda, kao i viših cijena sezonskog voća i povrća u maju i junu. Indu-strijski proizvodi bili su skuplji za 0,8%, ali je njihovo učešće u ukupnoj inflaciji zbog visokog pondera iznosilo 52%. Najjači uticaj na inflacijuu prvoj polovini godine imale su cijene pića koje su porasle za 6,4% i učestvovale u ukupnoj inflaciji sa 28%. Ovaj rast je najvišim dijelombio uzrokovan prilagođavanjem visine akcizne obaveze u Crnoj Gori sa minimalnim iznosom u Evropskoj uniji, što je propisano Zakonom o akcizama (‘’Sl. List RCG’’ 65/01 i 12/02). Tako su, u skladu sa ovim Za-konom, od 1. januara 2005. godine stupile na snagu nove, više akcize na proizvodnju alkoholnih pića.

Kategorija ‘’tečna goriva i maziva’’ bilježi više cijene za 10,3% i učešće u ukupnoj inflaciji sa 12%. Kako je posljednje poskupljenje ‘’Jugopetropla’’bilo krajem juna, to nije ušlo u obračun junskih cijena, pa bi učešće ove kategorije u ukupnoj inflaciji bilo veće. Više cijene tečnih goriva posljedicasu nastavka brzog rasta cijena sirove nafte na svjetskom tržištu. Najveći rast je zabilježen u junu zbog zabrinutosti da ponuda nafte neće biti do-voljna da zadovolji naraslu tražnju u ljetnjim mjesecima zbog početka sezone vožnje u Sjedinjenim Američkim Državama i nastavka privrednog rasta pojedinih zemalja. Tako je cijena referentne korpe OPEC-a u junu bila viša za 36% u odnosu na prosjek iz 2004. godine.

Rastu cijena usluga od 1,1% doprinijele su više cijene obaveznog osigu-ranja vozila za 3,9% i zanatskih usluga za 7%. Njihovo učešće u ukupnoj inflaciji iznosi oko 16%. Cijene ostalih kategorija usluga ili se nijesu mi-jenjale ili su te promjene bile neznatne.

Tabela 1.2. Mjesečne prosječne cijene sirove nafte referentne korpe OPEC-a i izabrane sirove nafte, usd/barel

Opis/Period2004. 2005.

XII I II III IV V VI

OPEC 35,70 40,24 41,68 49,07 49,63 46,96 52,04

Brent 39,43 44,01 44,87 52,60 51,87 48,90 54,73

WTI 43,12 46,64 47,69 54,09 53,09 50,25 56,60

Izvor: Monthly oil market reports, OPEC

Cijene na malo u prvom polugodištu ove, u odnosu na isti period pret-hodne godine porasle su za 3,7%, a u junu u odnosu na isti mjesec 2004. godine za 3,8%.

Kako je najavljeno da EPCG neće mijenjati tarife električne energije do kraja ove godine, to postoje realni osnovi da inflacija bude u planiranimokvirima. Na rast cijena može uticati i dalje nestabilno svjetsko tržište nafte i prognoze daljeg rasta cijena.

Troškovi života u ovoj godini rasli su nešto brže od cijena na malo, pa su tokom prvih šest mjeseci povećani za 1,8%. Najbrži rast bilježe izda-ci za piće i duvan (5,6%), zatim izdaci za saobraćaj i PTT usluge (3%) i izdaci za ishranu (1,9%). Ispod prosjeka porasli su izdaci za stan (0,9%), odjeću i obuću (0,3%), kulturu i razonodu (0,3%) i higijenu i zdravlje (0,3%). Izdaci za pokućstvo smanjeni su za 0,3%.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda nastavile su i u drugom kvartalu ove godine brži rast u odnosu na cijene na malo (sa izuzetkom aprila kada je zabilježeno sniženje ovih cijena za 1,5%). Prosječna mje-sečna stopa rasta iznosila je 0,4%, pa su u junu u odnosu na decembar cijene proizvođača bile više za 2,3%.

Posmatrano po namjeni, cijene materijala za reprodukciju bile su više za 3,5%, a cijene robe za ličnu potrošnju za 0,2%. Cijene sredstava za rad ostale su na nivou iz decembra 2004. godine. Podaci po pojedinim sektorima ukazuju na više cijene u sektoru vađenja ruda i kamena za 0,4% i sektoru prerađivačke industrije za 3%. Na više cijene u prera-đivačkoj industriji uticale su cijene prehrambenih proizvoda i pića koje bilježe rast od 1,7% izazvan prije svega primjenom novih akciza na al-koholna pića, kao i cijene osnovnih metala (aluminijuma) koje su pratile kretanja na svjetskom tržištu.

REALNI SEKTOR

21

1.3. Tržište rada

Zavod za Statistiku uradio je anketu o radnoj snazi u cilju prikupljanja podataka o tržištu rada i karakteristikama radne snage u Crnoj Gori. In-strumenti koji su korišćeni u anketi potpuno su usklađeni s najnovijim

Tabela 1.3. Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji

Ukupno ponder učešće u uk. infl.

10000 100%

1 ROBE 8108 83,76%

11 Poljoprivredni proizvodi 514 31,73%

12 Industrijski proizvodi 7594 52,09%

121 Industrijski prehr. proizvodi 3246 8,85%

122 Pića 526 27,78%

123 Duvan 514 0%

124 Industr. neprehr. proizvodi 3308 15,04%

12473 Tečna goriva i maziva 141 12,03%

2 USLUGE 1892 16,57%

21 Zanatske usluge 131 7,55%

22 Stanbeno komunalne 248 0,06%

23 Finansijske i druge 316 9,61%

24 Usl. za obrazovanje 114 0,73%

25 Usl. društvene zaštite 65 0%

26 Saobr. i PTT usluge 1018 -0,08%

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Grafik 1.7.Cijene na malo i cijene proizvođača industrijskih proizvoda, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat

preporukama i definicijama Međunarodne organizacije rada i zahtjevi-ma EUROSTAT-a, čime je omogućeno međunarodno poređenje poda-taka Republike Crne Gore sa drugim zemljama u oblasti statistike rada.

22


Anketiranje je izvršeno u 900 domaćinastava (prethodna anketa je obu-hvatala 500 domaćinstava) i za lica stara od 15 i više godina prikupljeni su podaci o njihovoj radnoj aktivnosti. Prema podacima koji su dobijeni anketom broj aktivnog stanovništva (sva zaposlena i nezaposlena lica) u oktobru 2004. godine u Crnoj Gori iznosio je 259 092, od tog broja na zaposlene se odnosi 187 333, a nezaposlene 71 759.

U Crnoj Gori je u prva četri mjeseca ove godine u prosjeku bilo zapo-sleno 141 619 lica, što je niže za 0,8% u odnosu na prosjek za prva četri mjeseca prethodne godine. U odnosu na prošlogodišnji prosjek u aprilu 2005. godine broj zaposlenih bio je niži za 1,8%.

Grafik 1.8.Broj zaposlenih u Crnoj Gori

Izvor: Monstat

Grafik 1.9.Broj nezaposlenih u Crnoj Gori

Izvor: Monstat

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje nastavljen je trend smanje-nja broja nezaposlenih lica u Republici Crnoj Gori. Naime, na evidenciji Zavoda za zapošljavanje u prvih četri mjeseca ove godine u prosjeku se nalazilo 58 380 nezaposlenih lica, što je u poređenju sa istim periodom prethodne godine niže za 18,2%. Sistemskim mjerama za stimulisanje zapošljavanja nastavlja se podsticanje novog zapošljavanja i povećanje efikasnosti rada (program ”Legalizacija postojećih i otvaranje novihradnih mjesta”, zapošljavanje ”Marginalizovanih grupa”, razvoj mreža institucija koje će se baviti razvojem sistema neformalnog obrazova-nja). Prema procjenama Zavoda, od ukupnog broja sada nezaposlenih na evidencijama Zavoda, oko 20% je radno aktivno (rad na crno, rad u poljoprivredi i dr.) ili se na tim evidencijama nalaze zbog zdravstvenog osiguranja i drugih prava po osnovu nezaposlenosti.

REALNI SEKTOR

23

Prosječna bruto zarada u Crnoj Gori u junu 2004. godine iznosila je 32-9,56 eura, dok je zarada bez poreza i doprinosa iznosila 214,7 eura. U odnosu na maj 2005 godine prosječne zarade su porasle za 10,3%, što je ujedno i najveći zabilježeni rast u ovoj godini. Razlog ovog rasta su isplate zaostalih zarada iz prethodnog perioda. Ukoliko se nominalni

Grafik 1.10.Kretanje realnih zarada, lančani index

Izvor: Monstat

rast zarada umanji za stopu rasta troškova života, dobija se da je realni rast zarada u junu 2005. godine iznosio 10%. Prosječne zarade bez po-reza i doprinosa u prvom polugođu ove godine u odnosu na isti period prethodne godine realno su porasle za 5,7%.

2. MONETARNA KRETANJA

MONETARNA KRETANJA

27

Prvu polovinu ove godine karakterisala su pozitivna kretanja osnovnih monetarnih indikatora:

Tabela 2.1.Stope rasta odabranih monetarnih indikatora

Opis/Period VI 2005.XII 2004.

VI 2005.VI 2004.

Novčana masa M21 + 32,9% + 46%

Potencijal banaka + 20% + 40%

Ukupni krediti + 21% + 43%

Krediti privredi + 19,7% + 34,9%

Krediti stanovništvu + 17,5% + 34%

Ukupni depoziti + 28% + 54,8%

Depoziti privrede + 24% + 36,4%

Depoziti stanovništva + 47% + 121,5%

Izdvojena obavezna rezerva + 30,7% + 74%

Pozitivna kretanja rezultirala su postizanjem najviših iznosa osnovnih monetarnih indikatora od 2002. godine (od kada se prate posmatrane serije podataka). Nakon umjerenog rasta u prethodnom periodu, nov-

čana masa, agregat M21, značajno je povećana tokom prva dva kvar-tala ove godine i na kraju juna dostigla je iznos od 726 miliona eura. Nastavljen je rast depozita, pri čemu je posebno značajan, nakon pada u prva četiri mjeseca o.g, rast depozita privrede koji su za godinu dana porasli za 36,4%. Takođe, nastavljen je rast depozita stanovništva koji su na kraju juna činili 33% ukupnih depozita položenih kod domaćih banaka i bili su viši za 121,5% nego u istom periodu prethodne godi-ne. Porast izvora sredstava domaćih banaka omogućio je rast njihove kreditne aktivnosti, pri čemu su najveći korisnici kredita i dalje privreda i stanovništvo. Ročna struktura depozita i kredita pokazuje rast učešća oročenih depozita i dugoročnih kredita.

Banke su povećale dug prema inobankama/finansijskim institucijamašto, uz rast domaćih izvora sredstava, osigurava sredstva za kreditnu aktivnost. Pored toga, banke su na kraju drugog kvartala imale položeno u inostranstvu 49,5 miliona eura, a CBCG 140,3 miliona eura.

Krajem juna raspisan je tender za prodaju državnih akcija u Podgoričkoj banci. Pored toga, u posmatranom periodu počeo je sa radom Regulator-ni kreditni biro, s ciljem preciznije procjene kreditnog rizika u bankama, kako pojedinačno, tako i na nivou bankarskog sistema.

2.1. Novčana masa

Na kraju drugog kvartala ove godine novčana masa M21 dostigla je do sada maksimalni iznos, 726 miliona eura, što je bilo iznad nivoa s kraja prethodne godine za 32,9%, dok je godišnja stopa rasta iznosi-la 46%.

Dok je za šest mjeseci agregat M21 porastao za 32,9%, rast za tri mjeseca (u odnosu na kraj prvog kvartala ove godine) iznosio je blizu 5%.

Najveći dio novčane mase M21 odnosio se na novčanu masu M11, odno-sno depozite po viđenju, sa učešćem od 71%, dok su oročeni depoziti činili 29% novčane mase M21. U odnosu na kraj 2004. struktura M21 je poboljšana u korist oročenih depozita koji su na kraju prethodne go-dine činili 20% M21.

Novčana masa M11 iznosila je na kraju juna 512,7 miliona eura, što je bilo iznad nivoa s kraja prethodne godine za 17%, dok su oročeni de-poziti, u iznosu od 213,5 miliona eura bili za 95% viši nego na kraju prethodne godine.

Iz grafika 2.2. uočava se da je značajan rast M21 ostvaren u martu ovegodine usljed porasta oročenih depozita, nakon priliva sredstava od privatizacije Telekoma na račun Vlade kod CBCG.

Napomena: Monetarnu bazu (M0) čine depoziti banaka kod CBCG (žiro-račun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos gotovog novca u opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po viđenju ne-

28


Tabela 2.2. Novčana masa M21, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

2004. 2005.

VI XII I II III IV V VI

M0 283.695 290.935 287.562 291.512 291.908 296.909 305.784 307.376

Depoziti banaka kod CBCG 33.695 40.935 37.562 41.512 41.908 46.909 55.784 57.376

Procjena gotovog novca u opticaju 250.000 250.000 250.000 250.000 250.000 250.000 250.000 250.000

M1 393.308 430.657 416.008 428.064 450.494 444.059 472.717 490.980

M0 283.695 290.935 287.562 291.512 291.908 296.909 305.784 307.376

Depoziti po viđenju u EUR 98.495 130.218 118.463 124.830 146.728 135.580 155.975 168.142

Depoziti po viđenju u dr. valutama 11.118 9.504 9.983 11.722 11.858 11.570 10.958 15.462

M11 399.198 437.114 430.320 439.820 463.039 463.553 504.940 512.757

M0 283.695 290.935 287.562 291.512 291.908 296.909 305.784 307.376

Depoziti po viđenju u EUR 103.921 136.302 132.388 136.408 159.130 154.918 187.565 188.970

Depoziti po viđenju u dr. valutama 11.582 9.877 10.370 11.900 12.001 11.726 11.591 16.411

M2 485.328 535.548 521.913 537.908 564.394 562.039 597.896 622.851

M1 393.308 430.657 416.008 428.064 450.494 444.059 472.717 490.980

Oročeni depoziti u EUR 85.872 98.128 97.304 102.132 107.183 107.269 117.492 125.682

Oročeni depoziti u dr. valutama 6.148 6.763 8.601 7.712 6.717 10.711 7.687 6.189

M21 497.293 546.513 540.753 555.080 693.658 678.035 722.119 726.277

M11 399.198 437.114 430.320 439.820 463.039 463.553 504.940 512.757

Oročeni depoziti u EUR 91.947 102.636 101.832 107.548 223.902 203.771 209.492 207.331

Oročeni depoziti u dr. valutama 6.148 6.763 8.601 7.712 6.717 10.711 7.687 6.189

Tabela 2.3. Stope rasta M21, u %

U odnosu na isti period 2004. 46

U odnos na kraj 2004. 32,9

U odnosu na kraj I kvartala 2005. 4,7

Grafik 2.1.Novčana masa, u 000 eura

bankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M11 čini M1 uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u eurima i drugim valuta-ma. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući de-pozite centralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

MONETARNA KRETANJA

29

Grafik 2.2.Novčana masa M21, u 000 eura

2.2. Likvidnost banaka

Prva dva kvartala ove godine karakterisao je zadovoljavajući nivo li-kvidnosti banaka u cjelini gledano. Naime, nivo raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu (u prosječnom iznosu od 99,8 miliona eura) bio je konstantno iznad obaveza banaka za plaćanje u ze-mlji i inostranstvu (u prosječnom iznosu od 16 miliona eura), na osnovu čega je ostvarivan suficit (prosječno 83,8 miliona eura).4

Ukupna sredstva banaka raspoloživa za plaćanje kretala su se od 64,5 do 142,2 miliona eura u periodu januar-jun 2005. godine, sa domantnim učešćem sredstava raspoloživih za plaćanje u zemlji.

Tabela 2.4. Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, stanje posljednjeg dana u mjesecu, u 000 eura

Opis/Period2003. 2004. 2005.

XII XII I II III IV V VIRaspoloživa sredstva 79.578 100.727 91.519 91.579 101.620 84.180 130.848 142.239Izvršena plaćanja 22.746 24.380 22.512 17.805 20.649 4.839 25.149 2.651Suficit/deficit 56.832 76.347 64.769 73.774 80.971 79.340 105.699 115.728

Na kraju juna ove godine raspoloživa sredstva banaka za plaćanje iznosila su 142,2 miliona eura, od čega se na sredstva raspoloživa za plaćanje u zemlji odnosilo 67,4%, a na sredstva banaka kod inobanaka raspolo-živa za plaćanje 32,6%.

Nivo likvidne aktive u odnosu na kratkoročnu pasivu5 bio je iznad pro-pisanog minimuma za bankarski sistem u cjelini, tokom prva dva kvar-tala ove godine.

4 Izvor: Izvještaji o dnevnoj likvidnosti banaka5 Izvor: Dekadni izvještaji o likvidnosti banaka

30


Grafik 2.3.Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, u 000 eura

Grafik 2.4.Likvidna aktiva i kratkoročna pasiva banaka, mjesečni prosjek, u 000 eura

2.3. Agregatni bilans banaka6

Bilansna suma banaka, koja je iznosila 531,8 miliona eura na kraju drugog kvartala ove godine, dostigla je maksimalan iznos od 2002. godine (od kada se prati posmatrana serija podataka). Za šest mjeseci ove godine bilansna suma je porasla za 20%, dok je porast za godinu dana iznosio 40%. Pri tome, sve stavke bilansa banaka su povećane u odnosu na kraj prethodne godine, osim ulaganja u hartije od vrijednosti i rezervisanja za potencijalne gubitke na stavke aktive.

Stope rasta bilansne sume banaka na kraju juna, u odnosu na isti period prethodnih godina prikazane su u tabeli 2.5.

Tabela 2.5. Stope rasta bilansne sume na kraju VI 2005,u odnosu na isti period prethodnih godina

Stopa rasta, u %

VI 2004. 40

VI 2003. 63

VI 2002. 86

6 Preliminarni podaci za jun 2005.

MONETARNA KRETANJA

31

Grafik 2.5.Bilansna suma banaka u RCG, u 000 eura

Na kraju juna, u odnosu na kraj prethodne godine, osam banaka je zabi-lježilo porast, jedna banka pad, a jedna banka nije zabilježila promjenu nivoa bilansne sume. Najveći šestomjesečni porast iznosio je 47%. Go-dišnji porast bilansne sume zabilježilo je devet banaka, pri čemu najviša godišnja stopa rasta iznosi 84%.

Na jednu banku, najveću prema bilansnoj sumi, odnosilo se 35% uku-pne bilansne sume domaćih banaka na kraju juna ove godine, što je za 7% više nego godinu dana ranije. Istovremeno, na pet najvećih banaka odnosilo se 80% ukupne bilansne sume.

Grafik 2.6.Bilansna suma banaka, stanje krajem kvartala, u 000 eura

VI 2004. XII 2004. VI 2005.

1 banka 28 31 35

3 banke 59 60 62

5 banaka 78 77 80

Tabela 2.6. Tržišno učešće banaka prema bilansnoj sumi, u %

Struktura aktive banaka na kraju juna ove godine neznatno je pro-mijenjena za posljednih godinu dana. I dalje je dominantno učešće kreditnih plasmana (64%), koje je za 1% više nego u junu prethodne

32


godine. Istovremeno, učešće novčanih sredstava i depozita kod depo-zitnih institucija je povećano sa 22% na 28%, dok je učešće ulaganja u hartije od vrijednosti i ostale aktive smanjeno sa 7% na 3%, odno-sno sa 12% na 8%.

Novčana sredstva i depoziti kod depozitnih institucija iznosili su na kraju juna 146,8 miliona eura, što je bilo za 36% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 76%. U okviru ove pozici-je, na novčana sredstva se odnosilo 47%, a na depozite kod depozitnih institucija 53%. U okviru novčanih sredstava, najveći porast odnosi se na gotovinu u trezoru, koja je u odnosu na kraj prethodne godine veća dva i po puta. Depoziti banaka kod depozitnih institucija iznosili su na kraju juna 77,3 miliona eura ili 27% više nego na kraju prethodne go-dine. Od ovog iznosa, na depozite kod CBCG odnosilo se 47%, depoziti kod domaćih banka činili su 3%, a depoziti kod inobanaka/finansijskihinstitucija 49%.

Grafik 2.7.Ukupni krediti, u 000 eura

Grafik 2.8.Ukupni krediti, depoziti i pozajmice banaka, u 000 eura

Prvih šest mjeseci ove godine karakterisao je kontinuirani rast kreditne aktivnosti banaka. Na kraju juna banke su ukupno odobrile 340,7 mi-liona eura kredita, što predstavlja maksimalan iznos od 2002. godine (od kada se prati posmatrana serija podataka).

Povećana kreditna aktivnost banaka omogućena je porastom depozita i pozajmica, koje su banke mogle plasirati. Tokom cijelog posmatranog perioda, kao što se vidi iz grafika 2.8, iznos ukupno odobrenih kreditabio je niži od iznosa depozita i pozajmica.

Ukoliko posmatramo samo odnos ukupnih kredita i depozita, uočava se da su krediti bili iznad nivoa depozita u drugom kvartalu i posljednja dva mjeseca 2004, kao i u prva četiri mjeseca ove godine. Nedovoljan iznos depozita za zadovoljavanje rastuće tražnje za kreditima banke nadoknađuju zaduživanjem, pretežno iz inostranstva - od inobanaka/finansijskih institucija.

MONETARNA KRETANJA

33

Banke su na kraju juna ove godine odobrile za 21% više kredita nego na kraju prethodne godine, odnosno za 43% više nego godinu dana rani-je. Stope rasta kredita na kraju juna u odnosu na isti period prethodnih godina dat je u tabeli 2.7.

Grafik 2.9.Krediti i depoziti, u 000 eura

Tabela 2.7. Stope rasta kredita na kraju VI 2005, u odnosu na isti period prethodnih godina

Stopa rasta, u %

VI 2002. 262

VI 2003. 102

VI 2004. 43

U okviru ukupno odobrenih kredita na kraju juna, neto krediti su činili 96,8%, a rezervisanja za potencijalne kreditne gubitke 3,2%. Pri tome, neto krediti su zabilježili porast za 22% u odnosu na kraj prethodne go-dine, dok su rezervisanja za potencijalne kreditne gubitke opala za 4%. Odgovarajuće godišnje stope rasta iznose 288%, odnosno 21%.

Na jednu banku se odnosilo 38% ukupnih kredita, tri banke su odobri-le ukupno 66%, a pet banaka 82% kredita. Ukoliko se posmatra iznos odobrenih kredita na kraju juna u odnosu na kraj prethodne godine po bankama, uočava se da su dvije banke odobrile manje (za 10%, odnosno 36%), a sedam banaka više kredita, dok jedna banka nije zabilježila pro-mjenu nivoa odobrenih kredita na kraju mjeseca. Pri tome, maksimalna polugodišnja stopa rasta iznosila je 12%, a najviša 47%.

Ročna struktura ukupno odobrenih kredita pokazuje približavanje uče-šća kratkoročnih i dugoročnih kredita. Tako su krakoročni krediti činili 49,6%, dugoročni krediti 47,5%, a dospjela potraživanja 2,9% ukupnih kredita na kraju juna ove godine.

Najveći korisnici kredita na kraju juna bile su nefinansijske institucije(65% odobrenih kredita), zatim stanovništvo (26%) i opšta Vlada (9%), dok se na kredite odobrene finansijskim institucijama i neprofitnim or-ganizacijama odnosilo 1% ukupno odobrenih kredita.

Domaće banke su na kraju juna odobrile privredi 210 miliona eura kre-dita, odnosno za 19,7% više nego na kraju prethodne godine. Godišnja stopa rasta iznosila je 34,9%. Krediti privredi su rasli tokom prvih šest mjeseci ove godine po prosječnoj mjesečnoj stopi od 3%, pri čemi je najviša mjesečna stopa rasta ostvarena u martu, kada je iznosila 4,7%. Istovremeno, prosječna stopa rasta u odnosu na kraj prethodne godine iznosila je 10,3%, a prosječna godišnja stopa rasta iznosila je 34,5%, pri čemu je najviši godišnji porast zabilježen u martu (37,3%). Privreda i dalje koristi više kratkoročne (52%) nego dugoročne kredite.

U okviru kredita odobrenih privredi, najviše se odnosilo na kredite odo-brene privrednim društvima u privatnom vlasništvu u iznosu od 190,6 miliona eura ili 90,7% (55,9% ukupnih kredita na kraju juna ove godi-ne). Krediti privrednim društvima u privatnom vlaništvu kontinuirano su rasli u prvom polugodištu ove godine, po prosječnoj mjesečnoj sto-pi rasta od 3%. Na kraju juna, ova društva su više koristili dugoročne (51%) nego kratkoročne kredite.

34


Tabela 2.8. Ukupni krediti, u 000 eura

2004. 2005.


Finansijske institucije 3.854 3.110 3.210 2.077 292 435 2.368

Banke 1.000 300 500 505 50 204 504

Ostale finansijske institucije 2.854 2.810 2.710 1.572 242 231 1.864

Nefinansijske institucije 184.298 187.470 192.828 202.348 207.570 210.899 220.634

Javne nefinansijske korporacije 18.248 17.325 18.595 21.725 24.377 21.962 23.798

Privredna društva u državnom vl. 10.545 9.687 10.644 12.932 15.834 14.869 15.157

Organizacije u javnom vlasništvu 7.703 7.638 7.951 8.793 8.543 7.093 8.641

Ostale nefinansijske korporacije 166.050 170.145 174.233 180.623 183.193 188.937 196.836

Privredna društva u privatnom vl.-domaća 159.278 162.529 166.511 174.740 177.121 182.578 190.623

Preduzetnici 5.768 5.814 5.928 4.075 4.263 4.409 4.346

Inostrane firme 1.004 1.802 1.794 1.808 1.809 1.950 1.867

Opšta vlada 18.758 18.438 20.281 22.990 27.638 24.241 29.625

Centralna vlada 9.162 6.758 6.726 6.814 5.097 5.080 6.382

Agencije i institucije centralne vlade 405 255 364 405 387 387 1.381

Lokalna vlada - opštine 1.735 2.116 2.199 2.018 2.743 3.163 3.193

Državni fondovi 7.456 9.309 10.992 13.753 19.411 15.611 18.669

Fizička lica 74.393 73.154 74.377 76.268 79.014 83.688 87.434

Neprofitne oraganizacije 180 114 124 178 1.301 784 726

Ostalo 0 0 0 0 0 0 0

UKUPNO 281.483 282.288 290.820 303.861 315.815 320.047 340.787

Grafik 2.10.Krediti privredi, XII 2003 – VI 2005, u 000 eura

MONETARNA KRETANJA

35

Grafik 2.11.Krediti privrednim društvima u privatnom vlasništvu, u 000 eura

Privredna društva u državnom vlasništvu dugovala su na kraju juna po osnovu uzetih kredita od domaćih banaka ukupno 15 miliona eura, što je bilo za 43,7% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 8% više nego u istom periodu prethodne godine. Od ukupnog duga, 85% je bilo po osnovu korišćenja kratkoročnih kredita.

Preduzetnici su koristili manje kredita na kraju juna i to za 25% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 15% u odnosu na isti period pret-hodne godine, a i dalje je veći dio duga po osnovu dugoročnih kredita (55% kredita odobrenih preduzetnicima čine dugoročni krediti).

Kreditiranje opšte vlade7 je na kraju juna, u iznosu od 29,6 miliona eura, bilo više u odnosu na kraj prethodne godine za 58%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 138%. Pad u odnosu na posmatrane periode zabi-lježili su samo krediti odobreni centralnoj Vladi, dok su krediti odobreni agencijama i institucijama centralne Vlade, opštinama i državnim fon-dovima zabilježili porast.

Krediti centralnoj Vladi, u iznosu od 6,3 miliona eura, bili su ispod nivoa s kraja prethodne godine za 30%, odnosno za 28% ispod nivoa ostva-renog kraju istog perioda prethodne godine.

U okviru kreditnog zaduženja državnih fondova, u ukupnom iznosu od 18,7 miliona eura, na Fond PIO odnosilo se 14,1 miliona eura ili 75%, dok preostali dio predstavlja dug Fonda za zdravstvo u iznosu od 4,6 miliona eura. Krediti Fondu PIO predstavljaju u stvari kratkoročne po-zajmice koje ovaj fond koristi za trenutno prevazilaženje problema u isplati obaveza.

Stanovništvo je na kraju juna dugovalo bankama ukupno 87,4 miliona eura kredita. Dug stanovništva po ovom osnovu karakteriše kontinuirani rast tokom prva dva kvartala ove godine i na kraju juna je zabilježena godišnja stopa rasta od 34%.

I pored kontinuiranog rasta i visokih godišnjih stopa rasta, rast odobrenih kredita stanovništvu je sporiji u prvoj polovini ove u odnosu na isti period prethodne godine. U periodu januar-jun ove godine krediti stanovništvu su rasli po prosječnoj mjesečnoj stopi od 3%, dok je odgovarajuća stopa rasta u istom periodu prethodne godine iznosila 5%.

Ročna struktura kredita stanovništvu promijenjena je u odnosu na pret-hodnu godinu u korist dugoročnih kredita.

7 Opšta vlada: centralna Vlada, agencije i institucije centralne Vlade, lokalna vlada (opštine) i državni fondovi.

36


Grafik 2.12.Krediti stanovništvu, u 000 eura

Grafik 2.13.Krediti stanovništvu, mjesečni index

Tabela 2.9. Dugoročni krediti stanovništvu, u %

VI 2004. XII 2004. VI 2005.

34,6 52,6 64

U okviru kratkoročnih kredita stanovništvu na kraju juna ove godine, jedan milion eura ili 3,5% odnosilo se na kratkoročno kreditiranje pu-tem kreditnih kartica, koje je bilo niže nego na kraju prethodne godine za 65,8%, odnosno za 48% u odnosu na jun 2004.

MONETARNA KRETANJA

37

Kretanje kredita stanovništvu opredijeljeno je kretanjem kredita do-maćim fizičkim licima, s obzirom da je učešće kredita nerezidentimaneznatno (117 hiljada eura na kraju juna).

Posmatrano po bankama, na jednu banku se odnosi 26% ukupno odo-brenih kredita stanovništvu, na tri banke 65%, dok je pet banaka odo-brilo ukupno 84% kredita stanovništvu.

Banke su odobrile 2,3 miliona eura kredita finansijskim institucijamana kraju juna, od čega se 78,7% odnosilo na kredite ostalim finansij-skim institucijama, a 21,3% činili su krediti odobreni bankama. Krediti bankama (domaćim) iznosili su 0,5 miliona eura i niži su nego na kra-ju prethodne godine za 50%, dok je godišnja promjena bila pozitivna i iznosila je 26%. Pri tome, potraživanja od domaćih banaka po ovom osnovu bilježe svega dvije banke, od čega se na jednu banku odnosi 99,2%. Krediti ostalim finansijskim institucijama iznosili su 1,8 milionaeura, što predstavlja sniženje za 35% za šest mjeseci ove godine, dok su u poređenju s istim mjesecom prethodne godine porasli devet puta. Pri tome, domaćim finansijskim institucijama u privatnom vlasništvuodobreno je 87,4% kredita odobrenih ostalim finansijskim institucijama(jedna banka), dok su osiguravajuće organizacije u privatnom vlasništvu dugovale 234 hiljade eura ili 12,6%.

Neprofitnim organizacijama je odobreno 0,7 miliona eura kredita na krajujuna, odnosno četiri puta više nego na kraju prethodne godine, pri čemu se cjelokupan dug odnosi na domaće neprofitne organizacije.

Grafik 2.14.Ulaganje banaka u vladine hartije od vrijednosti, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

U okviru ukupno odobrenih kredita na kraju juna ove godine, približno dva miliona eura ili manje od 1% odnosi se na kredite odobrene nere-zidentima (inostrane firme i fizička lica nerezidenti).

Ulaganje banaka u hartije od vrijednosti iznosilo je 14,5 miliona eura na kraju juna 2005, od čega se 9 miliona eura ili 62% odnosilo na ulaganja u hartije od vrijednosti Vlade RCG (državne zapise).

Potraživanje banaka po osnovu kupljenih državnih zapisa niže je na kraju juna u odnosu na kraj prethodne godine za 51,8%, odnosno za 58,7% u odnosu na isti period prethodne godine.

Ukupna potraživanja banaka od centralne Vlade (po osnovu odobrenih kredita i kupljenih državnih zapisa) iznosila su na kraju juna ove godine 15,4 miliona eura, što je za 45% niže nego na kraju prethodne godine, odnosno za 49% u odnosu na kraj juna prethodne godine.

Zaduženje centralne Vlade kod domaćih banaka bilježi značajno sma-njenje od kraja prvog kvartala ove godine, po prijemu sredstava od privatizacije Telekoma.

Rezervisanja za potencijalne gubitke na stavke aktive iznosila su 11,5 miliona eura na kraju juna, sa dominantnim učešćem rezervisanja za kreditne gubitke od 94%, dok se preostali dio odnosio na rezervisanja za gubitke na ostale stavke aktive.

38


Grafik 2.15.Potraživanja banaka od centralne Vlade po osnovu kredita i državnih zapisa, u 000 eura

U pasivi banaka na kraju drugog kvartala dominirali su ukupni de-poziti koji su činili 66%, zatim ukupan kapital sa učešćem od 17,6%, dok se na pozajmice banaka odnosilo 11,9%, a ostale obaveze banaka 4,5% ukupne pasive.

Prva dva kvartala ove godine, sa izuzetkom januara, karakterisao je konstantan rast ukupnih depozita.

Rast depozita bio je intenzivniji u prvih šest mjeseci ove nego u istom periodu ranijih godina (2002-2004). U posmatranom periodu 2005. godine, prosječna mjesečna stopa rasta depozita iznosila je 4%, što je najviša prosječna mjesečna stopa rasta u posljednje četiri godine, a u maju je ostvaren najviši mjesečni porast u šestomjesečnom periodu posmatranih godina, za 12%.

Grafik 2.16.Ukupni depoziti, u 000 eura

Na kraju juna, ukupni depoziti su ostvarili nivo za 28% viši nego na kraju 2004, dok je godišnja stopa rast iznosila 54,8%.

Ročna struktura ukupnih depozita ukazuje na kontinuirani rast oročenih depozita, kao što se vidi iz grafika 2.20. Na kraju juna ove godine, oro-čeni depoziti su činili 43,4% ukupnih depozita. Dok kretanje depozita po viđenju uglavnom opredjeljuje sezonski uticaj, sa snažnim oscilaci-jama, oročeni depoziti pokazuju stabilan trend rasta.

Na kraju drugog kvartala depoziti po viđenju iznosili su 198,3 miliona eura i bili su viši u odnosu na kraj prethodne godine za 31%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 76%. Odgovarajuće stope rasta oročenih depozita, koji su iznosili 152,3 miliona eura, bile su 25%, odnosno 34%.

MONETARNA KRETANJA

39

Grafik 2.17.Mjesečne stope rasta ukupnih depozita, januar-jun 2002-2005, u %

Grafik 2.18.Ukupni depoziti, januar-jun 2002-2005, u 000 eura

Grafik 2.19.Oročeni i depoziti po viđenju, u 000 eura

40


Valutna struktura ukupnih depozita pokazuje dominantno učešće de-pozita u eurima, koji su na kraju juna ove godine činili 93% ukupnih depozita. Depoziti u drugim valutama, koji su na kraju juna iznosili 24,3 miliona eura, uglavnom su depoziti po viđenju (69,6%), od čega najveći dio pripada privrednim društvima u privatnom vlasništvu i fi-zičkim licima.

Tabela 2.10. Sektorska struktura ukupnih depozita, u %


VI XII VI

Finansijske institucije 12 11 12

Nefinansijske institucije 41 38 35

Opšta vlada 18 17 16

Fizička lica 23 29 33

Neprofitne oraganizacije 2 2 2

Ostalo 3 3 2

UKUPNO 100 100 100

Sektorska struktura ukupnih depozita na kraju drugog kvartala izmi-jenjena je u odnosu na kraj i isti period prethodne godine u korist de-pozita fizičkih lica, dok je učešće depozita nefinansijskih institucija i opšte vlade sniženo.

Tabela 2.11. Sektorska struktura depozita, u 000 eura

Opis/Period

2004. 2005.

XII VI

Depoziti po

viđenju

Oročeni depoziti Ukupno

Depoziti po

viđenju

Oročeni depoziti Ukupno

Finansijske institucije 10.709 19.875 30.584 14.254 28.329 42.583

Banke 6.000 12.296 18.297 3.029 11.247 14.276

Ostale finansijske institucije 4.708 7.579 12.287 11.225 17.082 28.307

Nefinansijske institucije 69.629 33.958 103.587 85.157 36.158 121.315

Javne nefinansijske korporacije 11.477 13.351 24.828 8.631 6.742 15.373

Ostale nefinansijske korporacije 58.153 20.606 78.759 76.526 29.416 105.942

Privredna društva u privatnom vlasništvu - domaća 53.893 16.798 70.691 69.441 22.658 92.099

Preduzetnici 1.063 2 1.065 1.548 13 1.561

Inostrane firme 3.197 3.806 7.003 5.537 6.745 12.282

Opšta vlada 18.122 28.111 46.233 27.254 28.593 55.847

Centralna vlada 6.184 4.507 10.690 11.671 9.244 20.915

Agencije i institucije centralne vlade 6.356 6.339 12.695 9.069 2.681 11.750

Lokalna vlada - opštine 1.843 186 2.029 1.742 197 1.939

Državni fondovi 3.739 17.079 20.818 4.772 16.471 21.243

Fizička lica 40.064 39.211 79.275 57.906 58.678 116.584

Neprofitne oraganizacije 5.089 171 5.260 6.310 282 6.592

Ostalo 7.886 371 8.257 7.386 322 7.708

UKUPNO 151.498 121.696 273.194 198.267 152.362 350.629

MONETARNA KRETANJA

41

Učešće depozita fizičkih lica u ukupnim depozitima poraslo je sa 23%,koliko je iznosilo na kraju juna 2004, na 33%, koliko je iznosilo godi-nu dana kasnije.

Depoziti nefinansijskih institucija iznosili su na kraju drugog kvartalao.g. 121,3 miliona eura i ostvarili su godišnji porast od 30%. U depo-zitima nefinansijskih institucija depoziti privrede imaju najveće učešćeod 87,4%.

Nakon pada u prva četiri mjeseca ove godine, u maju i junu je zabilje-žen porast depozita privrede koji su na kraju juna dostigli nivo od 10-6,1 miliona eura, što predstavlja maksimum u posmatranom periodu (od 2002, od kada se prati posmatrana serija podataka). U odnosu na kraj prethodne godine ostvaren je porast za 24%, dok godišnja stopa rasta iznosi 36,4%.

Grafik 2.20.Depoziti privrede, u 000 eura

Grafik 2.21.Depoziti privrede, januar-jun 2004/2005, u 000 eura

Tokom prva dva kvartala ove godine depoziti privrede su bili niži u dva mjeseca, martu i aprilu, u odnosu na stanje depozita privrede u istom periodu 2004. godine.

Ročna struktura depozita privrede i dalje pokazuje dominantno učešće depozita po viđenju (73,4% na kraju juna ove godine).

Iz grafika 2.23. zapaža se isti trend kretanja depozita po viđenju privredeu maju i junu 2005. i 2004. godine, tako da se u narednim mjesecima može očekivati dalji rast upravo pod uticajem turističke sezone. Isto-vremeno, oročeni depoziti privrede bilježe intenzivniji rast u prva dva kvartala ove u odnosu na isti period prethodne godine. Tako je prosje-čna mjesečna stopa rasta oročenih depozita privrede u prva dva kvar-tala 2004. bila negativna i iznosila je 1,4%, dok je u istom periodu ove godine stopa bila pozitivna i iznosila je 1,8%.

42


Grafik 2.22.Ročna struktura depozita privrede, u 000 eura

Najveće učešće u depozitima privrede imali su depoziti privrednih dru-štava u privatnom vlasništvu koji su iznosili 92,1 miliona eura, što je bilo za 30% više u odnosu na kraj prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 45%. Depozite privrednih društava u državnom vlasniš-tvu, koji su iznosili 12,4 miliona eura, karakterisao je pad u odnosu na kraj (za 9,2%) i isti period prethodne godine (za 7,3%), dok su depoziti preduzetnika, u iznosu od 1,6 miliona eura, zabilježili porast za 46% u odnosu na kraj i za 59% u odnosu na isti period prethodne godine.

U okviru depozita nefinansijskih institucija raste učešće depozita ino-firmi, koji su na kraju juna iznosili 12,3 miliona eura, od čega se 54,9%odnosilo na oročene depozite. Ovo predstavlja pozitivan znak povjere-

nja inofirmi u domaće banke, s obzirom da drže oročena sredstva u cr-nogorskim bankama, odnosno ne vrše oročavanje u bankama u svojim matičnim ili drugim zemljama.

Depoziti opšte vlade u iznosu od 55,8 miliona eura na kraju juna bilježe porast u odnosu na kraj i uporedni period prethodne godine za 21%, odnosno 38%. U okviru ove pozicije, najviši porast karakteriše depozite centralne Vlade koji su viši u odnosu na kraj 2004. za 96%, a godišnja stopa rasta iznosi 89%. Pozivne godišnje stope rasta bilježe i depoziti agencija i institucija centralne Vlade, opština i državnih fondova (za 21%, 7% i 18%), dok su u odnosu na kraj 2004. sniženi depoziti agencija i institucija centralne Vlade i opština (za 7%, odnosno 4%).

Grafik 2.23.Depoziti inofirmi u domaćim bankama, u 000 eura

MONETARNA KRETANJA

43

Depoziti finansijskih institucija iznosili su 42,6 miliona eura na krajudrugog kvartala ove godine i porasli su u odnosu na kraj 2004. godine za 39%, odnosno za 56% u odnosu na kraj drugog kvartala 2004. go-dine. Kako su depoziti banaka sniženi u odnosu na posmatrane periode prethodne godina za 22%, odnosno za 18%, rast depozita finansijskihinstitucija uzrokovan je porastom depozita ostalih finansijskih institu-cija i to za više od dva puta.

Značajan porast ovih depozita ostvaren je u martu i posljedica je priliva sredstava koje su brokerske kuće ostvarile po osnovu provizije prilikom privatizacije Telekoma.

Grafik 2.24.Depoziti ostalih finansijskih institucija, u 000 eura

Grafik 2.25.Krediti odobreni stanovništvu i depoziti stanovništva, u 000 eura

Depoziti stanovništva su iznosili 116,6 miliona eura na kraju drugog kvartala o.g. i porasli su u odnosu na kraj 2004. za 47%, dok je godišnji porast iznosio 122%. Pri tome, 89% ukupnih depozita stanovništva odnosilo se na depozite rezidenata. Rastu depozita stanovništva više su doprinijeli depoziti nerezidenata (stranih državljana) koji su na kraju juna bili viši za 145% u odnosu na kraj 2004, dok su u odnosu na isti period prethodne godine bili pet puta viši. Odgovarajuće stope rasta depozita rezidentnog stanovništva iznosile su 40%, odnosno 107%.

Depoziti stanovništva su, počev od oktobra 2004, iznad nivoa kredita odobrenih stanovništvu.

44


Zaduženje banaka (kratkoročne i ostale pozajmice) iznosilo je 63,6 mi-liona eura na kraju drugog kvartala, što je bilo za 6,9% više nego na kraju 2004. godine, dok je godišnji porast iznosio 28,8%.

Ostale obaveze banaka iznosile su 24 miliona eura na kraju juna i pred-stavljale su 5% ukupne pasive banaka.

Na kraju drugog kvartala ove godine banke su imale za 3% više uku-pnog kapitala nego na kraju 2004, dok je godišnja stopa rata iznosila 4%. U ukupnom kapitalu, kapital i rezerve su učestvovali sa 95,4%, dok se preostali dio odnosio na pozitivan finansijski rezultat iz tekućeg peri-oda, koji je iznosio 4,2 miliona eura za bankarski sistem u cjelini (jedna banka je ostvarila negativan finansijski rezultat u posmatranom perio-du, u iznosu od 30 hiljada eura).

2.4. Monetarni računi

Monetarni računi na kraju drugog kvartala ove godine, u odnosu na kraj prethodne godine, ukazuju na pozitivna kretanja u poslovanju domaćih banaka. Naime, domaće banke su raspolagale na kraju juna sa većim iznosom gotovine u trezorima, depozita u inobankama, depozita rezi-denata i nerezidenata, kao i većim iznosom sredstava na obračunskom računu. Istovremeno, banke su izdvojile viši iznos obavezene rezerve, i neznatno su povećale svoje zaduženje u inostranstvu.

Tabela 2.12. Monetarni računi, u 000 eura


VI XII I II III IV V VI

Neto strana aktiva -28.033 -18.655 -20.159 -29.590 -22.152 -33.799 472 -8.153

Potraživanja od nerezidenata 46.396 61.974 59.919 56.881 68.927 58.758 89.417 87.076

Obaveze prema nerezidentima 74.429 80.629 80.078 86.471 91.079 92.557 88.945 95.229

Neto domaća aktiva 200.557 235.960 224.377 241.013 255.793 259.810 254.709 284.544

Domaći krediti 278.013 319.420 310.835 327.064 338.266 345.482 343.797 376.262

Neto potraživanja od centralne banke 34.578 40.185 36.219 39.697 39.959 45.537 54.246 56.717

Neto potraživanja od centralne vlade 6.294 912 -7.598 -3.417 -3.961 -15.427 -31.609 -20.690

Potraživanja od ostalih sektora 237.141 278.323 282.214 290.784 302.268 315.372 321.160 340.235

Ostale stavke (neto) -77.456 -83.460 -86.458 -86.051 -82.473 -85.672 -89.088 -91.718

Obaveze uključene u novčanu masu 172.509 217.253 204.218 211.424 233.641 226.010 255.180 276.388

Depoziti uključeni u novčanu masu 172.509 217.253 204.218 211.424 233.641 226.010 255.180 276.388

Transferabilni depoziti 94.197 124.374 109.738 114.139 136.147 120.472 143.890 157.524

Oročeni depoziti 77.736 91.864 93.414 96.223 96.452 104.374 110.002 117.852

HOV osim akcija uključene u novčanu masu 0 0 0 0 0 0 0 0

Neto strana aktiva8 je na kraju juna ove godine bila negativna i iznosila je 8 miliona eura, kao rezultat većih obaveza od potraživanja domaćih banaka od nerezidenata.

Potraživanja od nerezidenata iznosila su 87 miliona eura, što je bilo za 40,5% iznad nivoa s kraja prethodne godine, odnosno za 87,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Depoziti domaćih banaka u

8 Neto strana aktiva = potraživanja od nerezidenata - obaveze prema nerezidentima, u zemlji i inostranstvu

MONETARNA KRETANJA

45

inobankama činili su 57% potraživanja od nerezidenata, a iznosili su 49,5 miliona eura, što je u odnosu na kraj prethodne godine bilo više za 11,8%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 89,8

Domaće banke su na kraju juna potraživale od nerezidenata 1,9 milio-na eura po osnovu odobrenih kredita, što je bilo za 81% više nego na kraju prethodne godine.

Grafik 2.26.Depoziti banaka u inobankama, u 000 eura

Grafik 2.27.Pozajmice iz inostranstva, u 000 eura

Obaveze banaka prema nerezidentima su iznosile 95,2 miliona eura na kraju juna, što je za 18% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 27,9%. Pri tome, depoziti nerezidenata u domaćim bankama porasli su za 41% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 25% u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Na kraju juna, banke su dugovale inobankana/finansijskim institucija-ma 55,2 miliona eura po osnovu pozajmica, što je za 5,7% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 30% u odnosu na isti period prethodne godine.

46


Neto domaća aktiva iznosila je 284,5 miliona eura na kraju juna 2005. godine i bila je iznad nivoa s kraja prethodne godine za 20,6%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 41,8%. U okviru neto domaće aktive do-maći krediti su zabilježili porast od 17,8%, a ostale stavke za 10% u odnosu na kraj prethodne godine.

Neto potraživanja banaka od Centralne banke iznosila su 56,7 miliona eura na kraju juna i porasla su u odnosu na kraj prethodne godine za 41%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 64%. Pri tome, potraživanja od Centralne banke (koja uključuju potraživanja po osnovu izdvojene obavezne rezerve i obračunskog računa) iznosila su 58 miliona eura, a obaveze (po osnovu kredita iz ranijeg perioda, od prethodnika CBCG) 1,3 miliona eura.

Neto potraživanja od centralne Vlade, agencija i institucija centralne Vla-de iznosila su na kraju juna -20,7 miliona eura, kao rezultat većeg nivoa obaveza od potraživanja prema centralnoj Vladi. Pri tome, potraživanja od centralne Vlade iznosila su 15,4 miliona eura, a obuhvataju potra-živanja po osnovu kupljenih državnih zapisa i kredita. Obaveze prema centralnoj Vladi po osnovu primljenih depozita bile su na kraju juna za 36% iznad nivoa s kraja prethodne godine.

Potraživanja banaka od ostalih sektora9, koja uključuju potraživanja po osnovu kredita i učešća u kapitalu, iznosila su na kraju juna 340 miliona eura, što je bilo iznad nivoa s kraja prethodne godine za 22%.

Obaveze banaka uključene u novčanu masu iznosile su na kraju juna 276 miliona eura i bile za 27% više u odnosu na kraj prethodne godine.

2.5. Depoziti stanovništva

Depoziti stanovništva bilježe kontinuirani rast u posljednje četiri godine. Od januara 2004. godine do juna ove godine negativne mjesečne stope rasta depozita stanovništva ostvarene su u svega dva mjeseca, januru 2004. i 2005. godine, i iznosile su 5,6%, odnosno 2,8%. U ostalim mjese-cima evidentan je mjesečni porast ovih depozita, pri čemu je maksimalna stopa rasta ostvarena u februaru ove godine i iznosila je 18%.

Grafik 2.28.Ukupni depoziti stanovništva, u 000 eura

Na kraju drugog kvartala ove godine depoziti stanovništva su dostigli nivo od 116,6 miliona eura, što je maksimalni nivo u posljednje četiri godine, i bili su iznad nivoa s kraj prethodne godine za 47%, dok su u periodu od godinu dana porasli više od dva puta.

9 Ostali sektori uključuju sve rezidentne sektore osim centralne Vlade i banaka: ostale finansijske institucije, državne fondove, lokalnu vladu-opštine, javne i ostalenefinansijske korporacije i ostali rezidentni sektor.

MONETARNA KRETANJA

47

Grafik 2.29.Mjesečne stope rasta depozita stanovništva, januar-jun 2004/2005, u %

Rast depozita stanovništva može se jednim dijelom objasniti i porastom trgovine na tržištu kapitala, odnosno prodajom akcija i obveznica koja je uslovila priliv sredstava na račune stanovništva.

Na kraju drugog kvartala depoziti stanovništva su porasli, u odnosu na kraj prethodne godine kod sedam banaka, jedna banka nije zabilježila promjenu, dok je kod dvije banke zabilježen pad depozita stnovništva. U odnosu na isti period prethodne godine, osam banaka je karakterisao porast, a dvije banke pad depozita stanovništva.

Kod jedne banke bilo je položeno 47%, a kod tri banke 68% ukupnih depozita stanovništva.

Ročna stuktura depozita stanovništva pokazuje porast učešća oročenih depozita koji su na kraju drugog kvartala činili 50,3% depozita stano-vništva. Ovaj procenat je na kraju prethodne godine iznosio 49%.

Tabela 2.13. Depoziti stanovništva, u 000 eura

Oročeni depoziti stanovništva iznosili su 58,7 miliona eura na kraju dru-gog kvartala, za 49,6% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 97,9% više nego u istom periodu prethodne godine. Pri tome, de-poziti oročeni do godinu dana činili su 71%, a depoziti ročnosti duže od godinu dana 29% oročenih depozita stanovništva. I pored toga što je učešća u ukupnim oročenim depozitima stanovništva i dalje malo, depoziti oročeni na rok duži od godine dana bilježe značajan rast, počev od marta ove godine. Na kraju juna je porast ovih depozita u odnosu na kraj prethodne godine iznosio 278%, dok su u odnosu na isti period prethodne godine bili viši pet puta.

Stanovništvo je imalo položeno kod banaka 57,9 miliona eura depozi-ta po viđenju na kraju juna ove godine, što je bilo za 44,5% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 51,9% više nego na kraju juna prethodne godine.


VI XII III VI

DEPOZITI PO VIĐENJU 22.986 40.064 43.573 57.907

OROČENI DEPOZITI 29.648 39.211 49.661 58.679

Depoziti oročeni do 1 godine 26.393 34.775 34.753 41.907

Depoziti oročeni preko 1 godine 3.254 4.433 14.902 16.771

UKUPNI DEPOZITI STANOVNIŠTVA 52.634 79.275 93.234 116.585

48


Grafik 2.30.Depoziti stanovništva, XII 2003 – VI 2005, u 000 eura

2.6. Obavezna rezerva banaka

U prva dva kvartala ove godine nije bilo izmjena u primjeni instrumen-ta obavezne rezerve.

Depoziti koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve kretali su se od 141,8 do 192,9 miliona eura i prosječno su iznosili 162,6 miliona eura tokom prva dva kvartala ove godine. Istovremeno, depoziti koji ne ula-ze u sastav osnovice za obračun kretali su se od 122,7 do 151,7 miliona eura, odnosno prosječno su iznosili 135,8 miliona eura.

Grafik 2.31.Izdvojena obavezna rezerva, depoziti koji čine i koji ne čine osnovicu za obračun obavezne rezerve,u 000 eura

Iz grafika 2.32. uočava se da su depoziti koji ne ulaze u osnovicu kon-stantno bili ispod nivoa depozita koji čine osnovicu za obračun oba-vezene rezerve tokom prva dva kvartala ove godine, ali evidentan je i njihov rast.

Primjenom važeće stope obavezne rezerve, banke su na dan 29.06.2005. godine izdvojile ukupno 43,3 miliona eura, što je za 10,2 miliona eura ili 30,7% više u odnosu na kraj prethodne godine. (Prilog B,Tabela 12)

MONETARNA KRETANJA

49

Struktura izdvojene obavezne rezerve se mijenjala tokom prva dva kvartala ove godine i na kraju juna pokazuje da je na račun obavezne rezerve u zemlji izdvojeno 64%, u državnim zapisima RCG 16%, a na račun Centralne banke u inostranstvu 20%.

Banke su na kraju juna imale mogućnost korišćenja izdvojene oba-vezne rezerve za likvidnost u ukupnom iznosu od 21,7 miliona eura.

Tabela 2.14. Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj mjeseca, u %



Račun obavezne rezerve u zemlji 31 43 46 44 54 47 64

U državnim zapisima 23 24 24 24 24 21 16

Obavezna rezerva na računu CB u inostranstvu 46 33 30 32 22 32 20

Međutim, u posmatranom mjesecu nije bilo korišćenja, kao ni neispu-njena obavezne rezerve.

Na sredstva izdvojene obavezne rezerve u junu 2005. godine Centralna banka je obračunala i platila bankama kamatu u ukupnom iznosu od 9.099,01 eura. Ukupno, u periodu januar-jun 2005, bankama je plaćena kamata u iznosu od 46.688,59 eura.

Bilansna suma dvije mikrokreditne finansijske institucije rasla je to-kom prva dva kvartala ove godine i na kraju juna dostigla iznos od 16,4 miliona eura, što je bilo više u odnosu na kraj prethodne godine za 17%, dok je godišnja stopa rasta iznosila 25%. U ukupnoj bilansnoj sumi MFI na kraju drugog kvartala, 67% se odnosilo na Agroinvest, a 33% na Altermodus. I pored manjeg učešća u ukupnoj bilansnoj sumi MFI, Altermodus je ostvario veće stope rasta tokom prvih šest mjeseci ove godine (28% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno 44% u odnosu na isti period prethodne godine) u odnosu na Agroinvest (13% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno 18% u odnosu na isti pe-riod prethodne godine).

2.7. Mikrokreditne finansijske institucije (MFI)

Struktura aktive MFI pokazuje dominantno učešće ukupnih kredita (96,5% na kraju drugog kvartala o.g.).

MFI su odobrile ukupno 15,8 miliona eura kredita, odnosno za 16% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 24%. Tokom prva dva kvartala ove godine krediti MFI su rasli po pro-sječnoj mjesečnoj stopi od 2,6%, pri čemu je intenzivniji porast zabilje-žen u drugom kvartalu. Naime, u prvom kvartalu ove godine prosječna mjesečna stopa rasta ukupnih kredita bila je negativna i iznosila je 0,8% zbog pada kreditiranja u martu (za 3,6%), dok je prosječna mjesečna stopa rasta u drugom kvartalu iznosila 5,9%. U iznosu ukupno odobre-

Tabela 2.15. Bilansa suma MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura


III VI XII III VI

Alter modus 3.458 3.782 4.262 4.783 5.437

Agroinvest 8.731 9.322 9.728 9.848 10.968

Ukupno 12.189 13.104 13.990 14.629 16.405

50


nih kredita, neto krediti, u iznosu od 15,6 miliona eura, činili su 98,8%, dok se preostali dio odnosio na rezervisanja za potencijalne kreditne gubitke (194 hiljade eura).

Od ukupno odobrenih kredita MFI na kraju juna, 66% se odnosilo na kredite odobrene od strane Agroinvesta, dok je 34% odobrio Altermo-dus. Cjelokupan iznos kredita odobren je fizičkim licima.

U ročnoj strukturi kredita koje su odobrile MFI dominiraju kratkoročni krediti koji su činili 82% ukupnih kredita na kraju juna ove godine.

MFI su u prva dva kvartala 2005. godine odobravale kredite po istim kamatnim stopama kao i u prethodnoj godini. Naime, tokom šesto-mjesečnog perioda ove godine nominalna godišnja kamatna stopa na kratkoročne kredite iznosila je 18%, a na dugoročne od 15% do 18%. Efektivne godišnje kamatne stope na kratkoročne kredite kretale su se

u intervalu od 31,6% do 39,48%, a na dugoročne od 27,1% do 37,2%. Na kraju juna, efektivne kamatne stope na dugoročne kredite kretale su se u rasponu od 27,1% do 37,2%.

Novčana sredstva MFI iznosila su 0,4 miliona eura, ili 2,6% ukupne akti-ve MFI na kraju juna 2005, dok su fiksna aktiva i ostala aktiva iznosile338 hiljada eura, ili 2,1% ukupne aktive.

U pasivi MFI ostale pozajmice su iznosile 6,8 miliona eura ili 41% ukupne pasive MFI, dok su »grantovi« iznosili 295 hiljada eura ili 2%.

Ukupan kapital MFI iznosio je 8,6 miliona eura ili 53% ukupne pasive MFI na kraju juna 2005. Od iznosa ukupnog kapitala, 4,1 milion eura ili 47,5% odnosilo se na donirani kapital, l,5 miliona eura ili 17,9% na do-nacije, dok je neraspoređena dobit (iz prethodne godine i tekućeg pe-rioda) iznosila 2,9 miliona eura ili 34% ukupnog kapitala.

Tabela 2.16. Ukupni krediti MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

2004. 2005.

III VI XII III VI

Alter modus 3.206 3.685 4.237 4.784 5.350

Agroinvest 8.127 9.046 9.431 8.562 10.494

ukupno: 11.333 12.731 13.668 13.346 15.844

3. FINANSIJSKA TRŽIŠTA

FINANSIJSKA TRŽIŠTA

53

Finansijsko tržište u Crnoj Gori u junu 2005. godine obilježilo je nekoliko značajnih promjena. Na tržištu novca po prvi put od početka njihovog emitovanja, nije realizovana aukcija 28-dnevnih državnih zapisa, a nije održana ni aukcija 182-dnevnih zapisa. Na održanim aukcijama 56-dne-vnih i 91-dnevnih državnih zapisa emitovano je i prodato zapisa u vri-jednosti od svega 5,5 miliona eura, dok je tražnja premašila ponudu za preko 170%. Sa padom iznosa emitovanih državnih zapisa, došlo je i do pada kamatnih stopa na emitovane državne zapise (u rangu od 5,45% do 6,88%). U junu, kao ni u prethodnom periodu, nije bilo trgovanja kratkoročnim državnim zapisima na sekundarnom tržištu.

Na tržištu kapitala odvijala se vrlo dinamična aktivnost, koju su obilježili rast vrijednosti realizovanog prometa, rast broja transakcija i rast cijena investicionog materijala vođen najavljenim privatizacijama crnogorskih preduzeća. Tako je u periodu januar – jun 2005, u poređenju sa istim periodom 2004. godine, vrijednost realizovanog prometa povećana za 849%, dok je broj transakcija na berzama povećan za 139,8%.

3.1. Tržište novca

Tokom juna mjeseca održane su četiri aukcije, jedna aukcija 56-dne-vnih i tri aukcije 91-dnevnih državnih zapisa, dok prodaje 28-dnevnih i 182-dnevnih kratkoročnih državnih zapisa nije bilo. Na ovim aukcijama bilo je ponuđeno na prodaju 5.500.000,00 eura zapisa, koliko je i pro-dato, dok je tražnja za državnim zapisima bila znatno veća i iznosila je 14.900.000,00 eura. Kamata koju su kupci prihodovali od kupovine ovih zapisa u junu iznosila je 72.619,06 eura, što je znatno niže u odnosu na prethodne mjesece. (Prilog C, Tabele 13, 14, 15, 16, ).

3.1.1. Aukcije 56-dnevnih državnih zapisa

U junu je održana 44. aukcija 56-dnevnih državnih zapisa, na kojoj je ponuđeno i prodato 1.500.000,00 eura, dok je tražnja za ovim zapisima bila nešto veća i iznosila je 3.300.000,00 eura. Na aukciji je učestvova-lo osam lica, a među njima najviše je bilo domaćih i stranih banaka. U ovom mjesecu zabilježena je najniža vrijednost prodatih 56-dnevnih državnih zapisa u ovoj kao i u prethodnoj godini.

Grafik 3.1.Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 56-dnevne državne zapise u junu 2005.

Izvor: CBCG

54


Ostvarena prosječna ponderisana kamatna stopa, u junu, iznosila je 5,45% na ovoj aukciji, što predstavlja značajan pad u odnosu na kama-tne stope ostvarene na prethodnim aukcijama 56-dnevnih državnih

zapisa tokom ove godine, a takođe je i najniža od početka emitovanja ovih zapisa. Kamata koju su kupci prihodovali od kupovine 56-dnevnih zapisa na ovoj aukciji iznosila je 12.602,40 eura.

Box 3.1. Nivo zaduženja Budžeta po državnim zapisima krajem juna 2005. godine

U periodu januar – jun 2005. godine ukupno je emitovano kratkoročnih državnih zapisa svih ročnosti u iznosu od 94.400.000,00 eura od čega je 92.445.000,00 eura prodato. Ukupna tražnja za emitovanim zapisima u šestomjesečnom periodu iznosila je 11-6.907.200,00 eura, odnosno bila je za oko 24% veća od emitovanog iznosa. Imajući u vidu da se državni zapisi prodaju uz diskont, od iznosa ukupno prodatih državnih zapisa, Budžet je prihodovao 90.924.739,24 eura, dok je obaveza države prema kupcima za-pisa, po kamatama na ove finansijske instrumente, iznosila 1.520.260,76 eura.

Na kraju juna, bruto iznos duga državnog budžeta po prodatim, a neotplaćenim kratkoročnim državnim zapisima (zajedno sa pripadajućom kamatom) iznosio je 24.017.000,00 eura, što znači da je od ukupno prodatih zapisa i pripadajućih kamata, otpla-ćeno 66.907.739,24 eura.

Grafik 1.Iznos neotplaćenih državnih zapisa po mjesecima, u periodu decembar 2004 – jun 2005

Izvor: Ministarstvo finansija RCG

3.1.2. Aukcije 91-dnevnih državnih zapisa

U junu su održane tri aukcije 91-dnevnih državnih zapisa, 14. 15. i 16. po redu, na kojima je bilo emitovano i prodato 4.000.000.00 eura, dok je tražnja za ovim zapisima bila znatno veća i iznosila je 11.600.000,-00 eura. Od 23 lica koja su učestvovala na ovim aukcijama, najveći broj odnosio se na domaće i strane banke.

Nivo 91-dnevnih zapisa prodatih u junu zabilježio je rast u odnosu na januar ove godine, u februaru aukcija ovih zapisa nije bilo, u martu vri-jednost njihove prodaje dostiže najviši nivo, dok u aprilu ponovo dolazi do njenog pada, što se vidi iz sljedećeg grafikona.


55

Grafik 3.2.Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 91-dnevne državne zapise u junu 2005.

Izvor: CBCG

Ostvarena prosječna ponderisana kamatna stopa na ove zapise, u junu, iznosila je 6,88% na 14. aukciji, 5,59% na 15.aukciji i 5,82% na 16.au-

kciji. Kamata koju su kupci prihodovali od kupovine 91-dnevnih zapisa na ovim aukcijama iznosila je 60.016,67 eura.

Box 3.2. Implikacije smanjenja prodaje državnih zapisa

Pošto su kamatne stope na bankarske kredite bile vrlo visoke, u cilju smanjenja rashoda kratkoročnog finansiranja budžeta, dr-žava je u septembru 2001. počela da emituje kratkoročne državne zapise. Kamate na državne zapise bile su niže nego kamatne stope na kredite banaka (u prosjeku oko 9%, odnosno oko 13%, repektivno). Kupci kratkoročnih državnih zapisa od početka nji-hovog emitovanja u najvećoj mjeri su bile banke. Kamatu koju su one tražile na državne zapise određivale su aktivne kamatne stope banaka i potreba banaka da kompenzuju neostvarene prihode uslijed nedostatka kvalitetnih programa za kreditiranje. Na ponuđenu kamatnu stopu na državne zapise uticale su realne potrebe budžeta za novcem, procjene svih kupaca o tim potreba-ma, kao i sam proces aukcijske prodaje. Intenzivnija pojava drugih vrsta kupaca ovih zapisa, osim banaka, rezultirala je i nižim ponuđenim kamatama, čiji nivo je ipak ostao relativno visok sve do aprila ove godine.

Bez obzira na smanjenje kamatnih stopa na kratkoročne državne zapise, njihov nivo je i dalje veći od kamatnih stopa po kojima koje bi Budžet RCG mogao da se zaduži dugoročno na međunarodnom tržištu kapitala. Prema izvršenim analizama, a shodno kreditnom rejtingu Crne Gore, dodijeljenom od agencije Standard & Poor’s, Budžet bi mogao da se zaduži dugoročno na me-đunarodnom tržištu kapitala po kamatnoj stopi nižoj od 6%, emitovanjem srednjoročnih obveznica. Još povoljnije uslove Crna Gora mogla bi da obezbijedi kod kreditiranja po kreditnom principu. Tako finansijski uslovi kod Evropske investicione banke nadugoročne kredite (15 godina), iznose Euribor +0,45 do 0,60%, dok je kod Evropske banke za obnovu i razvoj kamatna stopa je-dnaka Euribor +1%. Kamatne stope na zapise emitovane u junu jesu pale, jer su pali i iznosi emisija državnih zapisa, ali bi svaki veći iznos emitovanih zapisa po aukciji uzrokovao i rast kamatnih stopa. Imajući u vidu evidentnu razliku u troškovima finansi-ranja potrebe za likvidnim sredstvima, za očekivati je da država do kraja ove godine otplati najveći dio emitovanih zapisa. Za tu potrebu vjerovatno će biti korišćena sredstva od privatizacije, što je i preporuka MMF-a.

56


Odsustvo mogućnosti investiranja u državne zapise, imajući u vidu i dalje manje-više nepromijenjene uslove u kojima banke daju kredite, moglo bi stvoriti veliki višak likvidnosti kod banaka i visoke oportunitetne troškove bankama. U namjeri da ih minimizi-raju, a naročito imajući u vidu sve veću konkurenciju među samim bankama, kao i onu koju će bankarskom kreditu u perspektivi sve više stvarati finansijski lizing, ali i produkti novih finansijskih posrednika (naročito investicioni fondovi), moguće je očekiva-ti pad aktivnih kamatnih stopa banaka. Dinamika tog eventualnog pada biće uslovljena brzinom i kvalitetom promjena ostalih sistemskih uslova koji utiču na nivo kamatnih stopa u državi.

3.2. Tržište kapitala

U periodu januar – jun 2005. godine zabilježen je vrlo dinamičan rast prometa i broja transakcija u odnosu na uporedni period. Tako je vri-jednost realizovanog prometa iznosila 97,4 miliona eura, što predsta-vlja rast od 849,4% u odnosu na uporedni period prethodne godine, dok je broj transakcija porastao za 139,8%, kao što pokazuje tabela br. 3.3. Ukupan promet u šestomjesečnom periodu ove godine veći je i od

Tabela 3.1.Poređenje ukupnog prometa i broja transakcija na crnogorskim berzama

Poređenje ukupnog prometa i broja transakcija na CG berzama za period jun / maj 2005.

Poređenje ukupnog prometa i broja transakcija na CG berzama za period jun 2004 / jun 2005.

Maj 2005. Jun 2005. %promjena Jun 2004. Jun 2005. %promjena

Vrijednost prometa 13.237.539 7.152.308 -45.9 1.770.249 7.152.308 304

Broj transakcija 8.455 8.113 -0.41 3.261 8.113 150.3

Poređenje ukupnog prometa i broja transakcija na CG berzama, januar – jun 2004/2005.

Poređenje ukupnog prometa i broja transakcija na CG berzama, ukupno 2004 – jan-jun 2005.

Januar-Jun 2004.

Januar – Jun 2005. %promjena Ukupno 2004. Januar –Jun

2005. %promjena

Vrijednost prometa 10.255.147 97.359.262 849.4 42.880.211 97.359.262 127

Broj transakcija 20.422 48.787 139.8 57.353 48.787 -14.9

Izvor: Kalkulacija CBCG

ukupnog prometa realizovanog na crnogorskim berzama tokom čitave 2004. godine, i to za 127%.

Ovaj rast prometa i broja transakcija je direktan i indirektan rezultat pri-vatizacije Telekoma, po osnovu kojeg je na tržištu kapitala realizovan promet u vrijednosti od blizu 40 miliona eura.


57

Grafik 3.3.Ukupan broj transakcija na crnogorskim berzama za period januar – jun 2004/2005 godine

Izvor: NEX Montenegro i Monetenegro berza

Grafik 3.4.Vrijednost realizovanog prometa na crnogorskim berzama u periodu januar - jun 2002 - 2005. godine

Izvor: Nex Montenegro berza i Montenegroberza

Ovaj značajan priliv svježeg kapitala na tržištu je imao i sekundaran efe-kat; realizujući priliv od prodaje akcija Telekoma, investicioni fondovi i građani su stekli gotovinu kojom su podstakli platežno sposobnu tražnju za ostalim akcijama i drugim tržišnim materijalom na tržištu kapitala, utičući time na rast njihovih cijena. Ovaj proces rezultirao je dinamizi-ranjem trgovanja na crnogorskim berzama i uključivanjem većeg broja učesnika. (Prilog C, Tabela br. 17)

Posmatrajući strukturu realizovanog prometa na crnogorskim berzama u periodu januar – jun 2005. i 2004. godine, vidi se da je ona u izvjesnoj mjeri promijenjena. Tako je povećano ukupno učešće akcija i obveznica stare devizne štednje, dok je smanjen udio investicionih jedinica, odnosno akcija privatizacionih i investicionih fondova. Promjena strukture tržišnog materijala takođe je rezultat privatizacije crnogorskog Telekoma.

58


Grafik 3.5.Procentualni udio pojedinih vrsta tržišnog materijala u ukupnoj vrijednosti realizovanog prometa na CG berzama tokom perioda januar – jun 2004/05

Izvor: NEX - Montenegro i Montenegroberza

U toku juna mjeseca se na crnogorskim berzama nije trgovalo obve-znicama, s obzirom da je Ministarstvo finansija, u prethodnom mje-secu, donijelo odluku da se do 30. juna na berzama obustavi trgovina

svih obveznica (sa rokovima dospijeća od 2005. do 2017.), kako bi se obavile pripreme i nesmetana isplata druge rate stare devizne štednje. (Prilog C, Tabela br. 18)

Box 3.3. Privremeno smanjenje troškova Centralne depozitarne agencije

Početkom juna u Beogradu je održana konferencija o mogućnostima razvoja regionalnog tržišta kapitala. Pored stava o potre-bi povezivanja berzi u regionu, jedna od zajedničkih preporuka bila je i ona o neophodnosti smanjenja transakcionih troškova i jačanje funkcija čuvanja i upravljanja hartijama od vrijednosti. U skladu s tim preporukama, Odbor direktora Centralne depozi-tarne agencije (CDA) donio je početkom juna odluku o smanjenju cijena usluga ove crnogorske institucije tržišta kapitala u ra-sponu od 10 do 40%, u periodu od 1. juna do 1. septembra ove godine. Tako su usluge registra za hartije od vrijednosti pojefti-nile za petinu (odnosno 40% ukoliko kompanija ima više od 10.000 akcionara), kao i usluge kliringa i saldiranja. Ovakva odluka je donijeta nakon što su uočene pozitivne promjene na tržištu kapitala, jer je procijenjeno da smanjenje provizija neće ugroziti likvidnost CDA. Planirano je da se po isteku tromjesečnog perioda sagleda postignuti efekat. Imajući u vidu prisutnu tendenciju rasta broja transakcija na crnogorskim berzama i ukupno na tržištu kapitala, može se očekivati da će ova privremena mjera dati pozitivan rezultat i biti transformisana u trajno sniženje troškova za usluge CDA. Trajno smanjenje ovih troškova, uz već ostva-reni pad troškova platnog prometa i poželjno daljnje smanjenje troškova Komisije za hartije od vrijednosti, dalo bi pozitivan impuls rastu transakcija na tržištu kapitala.


59

Montenegroberza

U periodu januar – jun ove godine na Montenegroberzi je ostvaren promet od skoro 19,5 miliona eura, realizacijom 19.963 transakcije što je, kada govorimo o prometu, porast od 362% (4.212.833 eura), dok se bilježi i rast broja transakcija za 145% (8.132) u odnosu na uporedni period prethodne godine.

Tabela 3.2. Ukupan promet i broj transakcija realizovan na Montenegroberzi u periodu januar – jun 2005. godine

Izvor: Montenegroberza

Mjeseci u 2005. godini

Vrijednost realizovanog prometa Struktura ukupnog realizovanog prometa po vrstama tržišnog materijala

Primarni Sekundarni Ukupan Akcije (1)% Učešće

(1)Obveznice

(2)% Učešće

(2)Akcije IF10 % Učešće

IF

Januar 0 605.009 605.009 327.305 54,1 63.227 10,5 214.476 35,5

Februar 0 1.161.632 1.161.632 566.304 48,8 218.951 18,8 376.375 32,4

Mart 11.964 3.430.230 3.442.194 2.521.780 73,3 765.730 22,2 154.684 4,5

April 136.310 2.795.459 2.931.769 2.140.354 73,0 68.355 2,3 723.060 24,7

Maj 0 5.783.935 5.783.935 3.633.352 62,8 1.641.178 28,4 509.405 8,8

Jun 0 5.531.852 5.531.852 4.205.607 76,0 0 0,0 1.326.245 24,0

Ukupno 148.274 19.308.117 19.456.391 13.394.70264,7

2.757.44113,7

3.304.24521,6

Prosjek 24.712,33 3.218.020 3.242.732 2.232.450 459.573,5 550.707,5

Grafik 3.6.Ukupan promet i broj transakcija na Montenegroberzi za period januar – jun 2005. godine


Index Montengroberze - MOSTE porastao od početka godine u apsolutnom izrazu za 167,8958 poena, dok je relativno porastao za 145,7621%.

10 Investicioni fondovi

60



Grafik 3.7.Kretanje indexa MOSTE u u periodu januar - jun 2005. godine

NEX Montenegro berza

U periodu januar – jun ove godine na NEX Montenegro berzi ostvaren je promet od skoro 77,9 miliona eura što je za 1.198,3% više u odnosu na promet ostvaren u uporednom periodu (6,0 miliona eura).

Tabela 3.3. Struktura ukupnog prometa i broja transakcija realizovanih na berzi NEX – Montenegro u periodu januar - jun 2005. godine

Izvor: Berza NEX – Montenegro

Promet u posmatranom periodu ove godine ostvaren je kroz 28.824 transakcije što je za 134,53% više u odnosu na uporedni period pret-hodne godine (12.290). Ovaj rast rezultat je transakcija realizovanih sa akcijama Telekoma, jer se ova kompanija kotira na A listi NEX Monte-negro berze.

Mjeseci u 2005. godini

Vrijednost realizovanog prometa Struktura ukupnog realizovanog prometa po vrstama tržišnog materijala

Primarni Sekundarni Ukupan Akcije % Učešće akcija Obveznice % Učešće

obveznica

Akcije Investicionih

fondova

% Učešće investicionih

fondova

Januar 0 1.886.401 1.886.401 1.455.598 77,2 268.489 14,2 162.314 8,6

Februar 0 9.708.671 9.708.671 7.751.514 79,8 1.759.526 18,1 197.631 2

Mart 0 39.747.684 39.747.684 39.212.627 98,7 315.306 0,8 219.751 0,6

April 0 17.486.055 17.486.055 17.183.805 98,3 74.511 0,4 227.739 1,3

Maj 0 7.453.604 7.453.604 4.111.443 55,2 3.164.447 42,5 177.712 2,4

Jun 0 1.620.456 1.620.456 1.283.738 79,2 0 0 336.718 20,8

Ukupno 0 77.902.871 77.902.871 70.998.725 81,4 5.582.279 12,6 1.321.865 5,95

Prosjek 12.983.812 12.983.812 11.833.121 81,4 930.379,8 12,6 220.310,8 5,95


61

Indeks NEX 20 zabilježio je u posmatranom šestomjesečnom periodu apsolutni rast od 2.289,15 poena, dok je u relativnom izrazu povećan za 90,7453%. Njegov rast pokazatelj je uticaja priliva kapitala od pri-vatizacije Telekoma na cijene ostalih akcija na tržištu.

Indeks NEX PIF zabilježio je u posmatranom šestomjesečnom periodu apsolutni rast od 1.548,78 poena, dok je u relativnom izrazu povećan za 96,58656%. Na kretanje ovog indeksa naročiti značaj su imali postu-pak preuzimanja upravljanja jednim od privatizacionih fondova krajem maja i početkom juna, kao i pokušaj preuzimanja upravljanjem nad još jednim investicionim fondom.

Grafik 3.8.Ukupan promet i broj transakcija na NEX – Montenegro berzi za period januar – jun 2005. godine

Izvor: Berza NEX – Montenegro

Grafik 3.9.Kretanje indeksa NEX 20 tokom perioda januar – jun 2005. godine

Izvor: Berza NEX Montenegro

62


Grafik 3.10.Kretanje indeksa NEX PIF tokom perioda januar - jun 2005. godine

Izvor: Berza NEX Montenegro

Box 3.4. Pozitivna i negativna kretanja na domaćem tržištu kapitala

U junu je zabilježeno nekoliko pojava neuplaćivanja novca za kupovinu imovine kupljene na tenderu u postupku privatizacije, uglavnom od strane inostranih kompanija. U ovakvim slučajevima crnogorski fondovi, kao prodavci, razmatrali su mogućnost raskida ugovora sa spornim kupcima. Pojave poput ovih upućuju na potrebu opreza prilikom odabira kompanija na tenderu, jer ponavljanje tendera izaziva dodatne troškove, a osim toga, domaćim fondovima i ostalim prodavcima koji očekuju prihod od priva-tizacije, onemogućava planiranje njihovih budućih poslovnih poteza, što sve usporava njihove i ukupne ekonomske aktivnosti.

Od početka privatizacije i osnivanja privatizacionih investicionih fondova i menadžment kompanija koje njima upravljaju, u junu ove godine po prvi put je ugašena jedna menadžment kompanija. Pravo na dalje upravljanje Investicionim fondom HLT izgubi-la je istoimena menadžment kompanija, jer su joj akcionari izglasali nepovjerenje. Naime, tržišna vrijednost HLT fonda pala je sa 20 miliona eura, koliko je iznosila krajem 2003. godine, na 10,5 miliona eura, dok je na tržištu u junu iznosila oko 15 miliona eura. U poslovnim knjigama HLT fond je zabilježio gubitak od oko 63 miliona eura, jer je na početku poslovanja nominalno vri-jedio 74 miliona eura. Ovaj događaj na crnogorskom tržištu kapitala govori o narastanju svijesti investitora o moći i efektima upravljanja vlastitim kapitalom. Pored toga, bio je to signal i ostalim privatizaciono-investicionim i investicionim fondovima da će u perspektivi uspješnost njihovog gazdovanja tuđim vlasništvom biti strožije ocjenjivana.

Razvoj prilika na crnogorskom tržištu kapitala u junu je obilježila i borba za prevlast u najvećoj crnogorskoj kompaniji za osigura-nje, Lovćen osiguranju. Inostrana kompanija, koja je jedan od vlasnika većeg dijela ove kompanije, u nastojanju da stekne većin-sko vlasništvo, umjesto dokapitalizacije se odlučila za otkup akcija na berzi. Povećanje tražnje za vlastitim akcijama kreiralo je i samo Lovćen osiguranje na berzi, iako je to suprotno Zakonu o privrednim društvima. Ukoliko inostrani vlasnik značajnog broja akcija Lovćen osiguranja uspije u svojim naporima, vrijednost državnog paketa akcija bila bi obezvrijeđena i manje atraktivna za prodaju na tenderu, koji je planiran Planom privatizacije za 2005. godinu.

4. FISKALNI SEKTOR

FISKALNI SEKTOR

65

4.1. Prikaz Budžeta

Ukupni budžetski primici u periodu januar-jun ove godine, iznosili su 309,4 miliona eura (uključujući prihode od privatizacije) ili 62,9% pla-niranih sredstava za 2005 godinu, što je 59,3% više u odnosu na isti prošlogodišnji period.

Struktura budžetskih primitaka pokazuje da se na prihode budžeta iz redovnog poslovanja odnosilo 187,8 miliona eura ili 60,7%. Ovi prihodi ostvareni su 43,8% planiranih sredstava za 2005.godinu, i u odnosu na uporedni period prethodne godine, bili su viši za 15,6%, što je rezultat veće naplate kod skoro svih kategorija poreza.

U posmatranom periodu značajno su povećani prihodi od prodate imovine i iznosili su 111,1 milion eura, što je rezultat prodaje kontrolnog paketa državnih akcija u Telekomu Crne Gore. Pozajmice i krediti iznosili su 10,1 milion eura, što čini 3,3% ukupnih budžetskih primitaka ili 19,0% plani-ranog iznosa za 2005 godinu, i u odnosu na uporedni period prethodne godine, niži su za 55,4%. Uzete pozajmice i krediti odnose se na: zajmove iz inostranstva 1,6 miliona eura, ostale pozajmice i kredite 8,5 miliona eura, dok pozajmica i kredita od finansijskih institucija u ovom periodunije bilo. Primici od otplate kredita iznosili su 307 000 eura (sredstva po ovom osnovu nisu planirana za 2005.g.), dok prihoda po osnovu bespo-vratne pomoći iz inostranstva u ovom periodu nije bilo.

Box 4.1. Struktura budžetskih prihoda

Redovni prihodi budžeta formiraju se najvećim dijelom iz prihoda od poreza, koji su za prvih šest mjeseci ove godine iznosili 172,4 miliona eura ili 91,8% redovnih budžetskih prihoda, što čini 45,0% od planiranog iznosa za 2005.godinu. Prihodi od poreza su u odnosu na isti period prethodne godine, povećani za 17,8% čemu su značajno doprinijeli ostvareni prihodi od poreza na dodatu vrijednost i akcize, koji su iznosili 111,3 miliona eura i viši su za 19,3% u odnosu na uporedni period. Inače, prihodi od poreza na dodatu vrijednost i akcize učestvuju sa 64,1% u prihodima od poreza, ili 59,2% u redovnim budžetskim prihodima. Prihodi po osnovu poreza na dodatu vrijednost ostvarili su povećanje od 17,1 milion eura, ili 26,1% u odnosu na isti period prethodne godine i iznosili su 82,8 miliona eura. Ovi prihodi učestvuju sa 48,0% u ukupnim prihodima od poreza. Prihodi od akciza iznosili su 28,4 miliona eura, i povećani su za 3,0%. U strukturi ovih prihoda akcize na uvezenu robu ostvarile su povećanje od 1,7% i iznosile su 22,9 miliona eura, dok su akcize koje se plaćaju na proizvodnji bile više za 5,7% i iznosile su 5,5 miliona eura.

Takođe, u okviru ukupnih prihoda od poreza, značajno povećanje zabilježili su prihodi od poreza na dobit preduzeća (69,8%) i iznosili su 11,9 miliona eura, što predstavlja 69,0% planiranog iznosa za 2005. godinu. Prihodi od poreza na dohodak građana povećani su za 1,3% u odnosu na uporedni period, i iznosili su 28,6 miliona eura. Od poreza na međunarodnu trgovinu i tran-sakcije u posmatranom periodu, prihodi su povećani za 9,4% i iznosili su 18,2 miliona eura, što je 41,5% planiranog iznosa za 2005 godinu, pri čemu su prihodi po osnovu carina ostvarili povećanje od 13,1%, dok su prihodi od tranzita ostvareni sa 70,9% od plana za 2005 godinu. Prihodi od poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije u ukupnim porezima učestvuju sa 10,5%. Prihodi od ostalih poreza u posmatranom periodu bili su značajno viši u odnosu na isti prošlogodišnji period, i iznosili su 1,6 miliona eura ili 50,6% planiranih sredstava za 2005 godinu, sa učešćem prihoda od poreza na motorna vozila od 1,4 miliona eura i poreza na usluge osiguranja od 0,3 miliona eura. Prihodi po osnovu kapitala (dividende i kamata) iznosili su 3,1 milion eura, i predstavljali su 56,7% plana za 2005 godinu. U izvornim budžetskim prihodima učešće prihoda od kapitala iznosi 1,6%.

66


Sa druge strane smanjeni su prihodi od poreza na imovinu i poreza na promet nepokretnosti i prava za 16,4%, što je posljedica oporezivanja porezom na dodatu vrijednost novoizgrađenih nepokretnosti za koje se ranije plaćao porez na promet nepokre-tnosti, kao i primjene poreskih olakšica za poreskog obveznika shodno Zakonu o porezu na nepokretnosti (Sl. list RCG 69/03) od januara 2004.godine. Ostali republički prihodi iznosili su 9,3 miliona eura ili 28,6% planiranog iznosa za 2005 godinu, i u odnosu na isti prošlogodišnji period niži su za 20,7%.

Prihodi od taksi (administrativne, sudske, registracione, boravišne i ostale takse) u periodu januar - jun iznosili su 3,1 milion eura ili 43% planiranog iznosa za 2005. godinu. U odnosu na isti period prošle godine, ovi prihodi su bili niži za 4,7%. Prihodi po osnovu taksi učestvuju u izvornim budžetskim prihodima sa 1,6%. Boravišne takse iznosile su svega hiljadu i osam stotina eura ili 0,6% ukupnih prihoda od taksi, što čini svega 2,1% od plana za 2005 godinu. Znatno niže ostvarenje prihoda po ovom osnovu je posljedica preusmjeravanja ovih prihoda shodno Zakonu o boravišnim taksama, kojim je propisano da prihodi od boravišne takse pripadaju turističkim organizacijama (lokalnoj 80% i Nacionalnoj turističkoj organizaciji 20%).

U periodu januar-jun tekuće godine, ostvareni redovni budžetski prihodi (187,8 miliona eura bez privatizacionih prihoda) u odnosu na planirane prihode za isti period (183,2 miliona eura) bilježe povećanje od 4,7 mi-liona eura ili 2,6%. Ovakav stepen naplate je rezultat povećanih priho-da od poreza u odnosu na plan za 4,4% ili 7,2 miliona eura. U strukturi prihoda od poreza skoro sve kategorije bilježe značajno povećanje. U ostalim republičkim prihodima značajno povećanje u odnosu na plan ostvarili su prihodi od djelatnosti javnih organa za 147,5% ili 3,3 milio-na eura.U prihodima od taksi, po osnovu administrativnih taksi priho-di su povećani za 16,2%, dok su prihodi od kapitala zabilježili rast od 13,4% ili 0,4 miliona eura.

Povećani prihodi od poreza na dohodak građana i poreza na dobit preduzeća ukazuju na pozitivne efekte poreskih olakšica koje je Vlada Republike Crne Gore donijela tokom 2004 godine, smanjenjem stope poreza postupno na dohodak građana za 10% i poreske stope na do-bit preduzeća sa 15% i 20% na 9%, kao i na povećanu privrednu akti-vnost. Značajno povećanje prihoda po osnovu PDV-a za šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti prošlogodišnji period govori o povećanju finansijske discipline, efikasnijem angažovanju poreskih i carinskih slu-žbi i smanjenju sive ekonomije.

Grafik 4.1.Struktura budžetskih primitaka u periodu 01.01-30.06. 2005. godine

FISKALNI SEKTOR

67

Box 4.2. Dvije godine PDV-a

Uvođenje poreza na dodatu vrijednost, sa opštom stopom od 17% 1.aprila 2003. godine, zamijenjen je raniji porez na promet. Za proizvode i usluge od značaja za životni standard građana propisano je poresko oslobođenje, dok se na izvozne transakcije obra-čunava nulta stopa. Razlika između PDV-a i ranijeg poreza na promet je što se plaća unaprijed, a ne nakon prodaje proizvoda i naplate, čime se prema ocjeni poreskih obveznika pogoršava likvidnost preduzeća. Sa aspekta budžetskih prihoda, pokazalo se apsolutno opravdanim uvođenje poreza na dodatu vrijednost, iako je na tržištu u godini uvodjenja PDV-a zabilježena blaga in-flacija, ali ona nije zaobišla nijednu privredu koja je uvodila PDV. Posmatrajući podatke o planiranim i ostvarenim prihodima poosnovu PDV-a, uočava se konstantan rast naplaćenih prihoda po osnovu PDV-a.

Primjena Zakona o porezu na dodatu vrijednost je u velikoj mjeri doprinijela smanjenju sive ekonomije, i poreske evazije. Pre-ma zvaničnim podacima Poreske prave Crne Gore, broj registrovanih obveznika je za dvije godine povećan više od dva puta na 11.547, a od januara 2006. godine, očekuje se njegov dalji rast, uvođenjem poreske stope od 7% na osnovne životne namirnice, ljekove, udžbenike, isporuku vode, usluge hotelskog smještaja i druge proizvode od značaja za standard građana ( Vladin prije-dlog Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost). Po tom osnovu, za naredni period je plani-ran nastavak rastućeg trenda budžetskih prihoda po osnovu naplaćenog poreza na dodatu vrijednost.

Godina Plan Ostvarenje Index

2003. 77,300,000.00 117,429,802.00 151.91

2004. 146,600,000.00 158,095,674.00 107.84

2005.* 177,100,000.00 82,823,784.72 46.77

*Podaci ostvarenja odnose se na period januar-jun 2005. godine

Ostvarenje prihoda od poreza na dodatu vrijednost u periodu 2003-2005. godine, u mil. eura

Ukupni izdaci budžeta u periodu januar-jun 2005.godine iznosili su 254,9 miliona eura (od primitaka su niži za 17,7%) ili 51,8% planiranih izdataka za 2005. godinu. U odnosu na isti period prethodne godine bili su viši za 30,9%.

U strukturi ukupnih budžetskih izdataka dominantno učešće imaju redo-vni rashodi budžeta u iznosu od 166,7 miliona eura, ili 65,4% i u odnosu na isti period prethodne godine bili su viši za 6,6%. U posmatranom periodu otplate dugova iznosile su 69,3 miliona eura ili 27,2% ukupnih izdataka i znatno su iznad plana (41,7 miliona eura) za 2005 godinu. U odnosu na isti period prethodne godine otplaćeno je dugova više za 127,1%, od čega je finansijskim institucijama otplaćeno više za 152,8%i inostranih kredita za 159,4%. Nefinansijskim institucijama vraćeno je5,1 milion eura (sredstva po ovom osnovu nisu planirana za 2005), po

osnovu datih garancija 4,3 miliona eura dok se na otplatu ostalih oba-veza odnosilo 3,2 miliona eura, što je više za 31,5% (uključene obaveze po osnovu stare devizne štednje). Date pozajmice i krediti iznosili su 2,1 milion eura ili 30,7% od plana za 2005 godinu. U odnosu na isti period prethodne godine,Vlada je po ovom osnovu izdvojila manje sredstava za 18,5%. Inače pozajmice i kredite koristili su javna i druga preduze-ća. Za budžetske rezerve (stalne i tekuće) izdvojeno je 5,7 miliona eura ili 45,4% planom utvrđenih sredstava za 2005.godinu, što je u odnosu na isti prošlogodišnji period više za 8,8%. Vlada RCG je shodno Zakonu o povraćaju oduzetih imovinskih prava i obeštećenju (Sl. List RCG br. 21/04), u aprilu ove godine je uvela novu kategoriju budžetskih izda-taka - Rezervisani depozit za restituciju i povraćaj zemljišta u iznosu od 11,1 milion eura.

68


Box 4.3. Struktura budžetskih rashoda

Rashodi po osnovu bruto zarada zaposlenih za period januar-jun ove godine, iznosili su 67,5 miliona eura ili 42,6% planiranih rashoda po ovom osnovu za 2005. godinu, što predstavlja povećanje od 13,7% u odnosu na isti period prethodne godine. U stru-kturi ovih sredstava najveće je učešće neto plata 38,7 miliona eura (57,3%), zatim doprinosa 19,8 miliona eura (29,3%) i poreza na zarade zaposlenih 7,9 miliona eura (11,7%). U odnosu na isti prošlogodišnji period izdaci po osnovu neto plata povećani su za 7,7%, doprinosa za 44,5%, dok su izdaci za poreze na zarade zaposlenih smanjeni za 8,1%. U redovnim budžetskim rashodima, bruto zarade su učestvovale sa 40,5%, a u ukupnim sa 26,5%.

U odnosu na šest mjeseci prethodne godine, povećani su rashodi za materijal i usluge za 13,9%, ostala primanja i naknade zapo-slenih za 19,8%, renta za 40,5%, dok su ostali izdaci povećani za čak 114,0%. Za kapitalne izdatke izdvojeno je 7,8 miliona eura, što je više za 44,4%. U strukturi ovih izdataka značajno povećanje od 65,6% ostvarili su rashodi za nabavku osnovnih sredstava. Po osnovu besteretnih davanja i socijalnih beneficija za šest mjeseci ove godine, izdaci su viši za svega 2,0% i iznosili su 50,9 mi-liona eura. Subvencije su znatno smanjene kako javnim, tako i drugim preduzećima u odnosu na isti period prethodne godine, za 37,9% i iznosile su 2,4 miliona eura. Kamata je plaćeno u ovom periodu 10,2 miliona eura, što je manje za 27,2% u odnosu na isti period prethodne godine.

U periodu januar-jun tekuće godine, ukupni budžetski rashodi su iznosili 243,8 miliona eura (bez izdataka za restituciju) i bili su niži za 1,8% u odnosu na planirane (248,2 miliona eura) za isti period. Redovni budžetski rashodi bilježe smanjenje za 33,0% ili 50,0 miliona eura u odnosu na planirane izdatke za šest mjeseci ove godine. U strukturi ovih rashoda smanjeni su izdaci po osnovu bruto zarada za 14,9%, ostalih primanja i naknada zaposlenih za 24,0%, rashoda za matererijal i usluge za 26,0%, renta za 18,8% i subvencije za 18,3%. Takođe, smanjeni su rashodi po osnovu besteretnih davanja i socijalnih beneficija za 29,8% ili 26,1 milioneura, pri čemu su značajno smanjeni izdaci po osnovu budžetskih transfera za 58,7% i davanja pojedincima za 37,0%. Kapitalni izdaci su bili niži za 6,8 miliona eura ili 46,4%, dok su ostali izdaci smanjeni za 34,2%. Za pozajmice i kredite (javnim i drugim preduzećima, finasijskim institucijama i ostale pozajmice i kredite) sredstva su bila niža 52,8%. Sa druge strane, u odnosu na še-stomjesečni plan ove godine, značajno povećanje bilježe rashodi po osnovu otplate dugova za tri puta što ima pozitivne efekte na smanjenje javnog duga države, kroz uredno servisirane obaveze po osnovu ino i drugih kredita.

Grafik 4.2.Struktura budžetskih izdataka u periodu 01.01-30.06. 2005. godine

FISKALNI SEKTOR

69

Posmatrajući suficit/deficit po principu neto isplata kao razliku izme-dju ukupnih primitaka umanjenih za uzete pozajmice i kredite i ukupnih izdataka umanjenih za date pozajmice i kredite i otplatu glavnice, u prvih šest mjeseci ove godine budžet Republike je ostvario suficit 115,7 mili-ona eura. Na osnovu ostvarenih budžetskih prihoda (podaci Ministar-

stva finansija) u prvom polugodištu 2005. godine, u svakom mjesecuostvaren je suficit u budžetu, osim u februaru kada je ostvaren deficitod 4,2 miliona eura (Metodologija obračuna suficita/deficita Sl.GlasnikRCG 40/01). (Prilog C, Tabela 13)

Box 4.4. Domaće finansiranje

U prvoj polovini 2005. godine evidentno je smanjenje domaćeg finansiranja Vlade - putem emisije državnih zapisa i kreditira-njem od domaćih banaka. Ukupan dug Vlade po ovom osnovu iznosio je na kraju juna ove godine 30,4 miliona eura, što je bilo niže nego na kraju prethodne godine za 34,7%.

Grafik 1.Dug Vlade po osnovu neisplaćenih državnih zapisa i kredita od domaćih banaka, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Smanjenje vladinog duga po ovom osnovu evidentno je od marta ove godine, kada je Vlada ostvarila priliv sredstava od priva-tizacije Telekoma. Prilivom sredstava od privatizacije smanjena je potreba za premošćavanjem nelikvidnosti u budžetu putem emisije državnih zapisa, što je predstavljalo skup oblik finansiranja koji je Vlada koristila u nedostatku alternativnih oblika fi-nansiranja.

Iz grafika 2. uočava se da je smanjenje ukupnog duga Vlade po osnovu korišćenja kredita od domaćih banaka i emisije državnihzapisa bilo opredijeljeno smanjenjem emisije državnih zapisa. Ukupan dug po ovm osnovu smanjivan je u prvoj polovini po ove godine po prosječnoj mjesečnoj stopi od 6,23%

70


Grafik 2.Mjesečna promjena ukupnog duga, neisplaćenih državnih zapisa i kredita, u %

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja u periodu ja-nuar-jun ove godine, ostvario je prihode u iznosu od 78,1 milion eura, i u odnosu na isti period prethodne godine, viši su za 1,6%. U struktu-ri ukupnih prihoda, doprinosi kao najvažniji izvor prihoda fonda PIO iznosili su 38,1 milion eura, i niži su za 7,0%. Prihodi po osnovu zakon-ske obaveze budžeta (doprinosi i transferi) su bili viši za 4,4% i iznosi-li su 30,3 miliona eura, što čini 38,8% ukupnih prihoda.Ostali primici su iznosili 0,5 miliona eura i niži su za 26,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Po osnovu akcijskog kapitala Fond PIO ostvario je prihode u iznosu od 5,2 miliona eura ili 6,6% ukupnih prihoda, što je četiri i po puta više u odnosu na prošlogodišnji period. Sredstva iz kre-dita koja je Fond obezbjeđivao kod poslovnih banaka, radi održavanja likvidnosti u svom poslovanju, veća su za 47,5% za šest mjeseci ove godine, u odnosu na uporedni period i iznosila su 4,0 miliona eura, ili 5,1% ukupnih prihoda.

Ukupni izdaci Fonda PIO iznosili su u prvih šest mjeseci ove godine 77,1 milion eura, što je neznatno više u odnosu na isti period prethodne go-dine. Najznačajniji udio imali su rashodi za penzije, koji su iznosili 61,5 miliona eura ili 79,8% što odgovara prošlogodišnjem nivou. Po osnovu naknada, dodatka i doprinosa za zdrastveno osiguranje Fond je utrošio 12,3 miliona eura ili 16,0% ukupnih rashoda.

4.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – jun 2005. godine

Poredeći prihode i rashode, fond PIO je u periodu januar-jun ostvario suficit od 1,0 milion eura.Ukoliko u analizu uključimo i neizmirene oba-veze koje iznose 44,9 miliona eura, onda je fond PIO realizovao deficitod 43,9 miliona eura. U neizmirene obaveze je uključen i iznos od 23,2 miliona eura koji se odnose na jednu i po mjesečnu penziju.

Republički fond zdravstva, na bazi procjene, u prvih šest mjeseci ove godine, ostvario je prihode od 42,9 miliona eura, i u odnosu na isti pe-riod prethodne godine viši su za 4,4%. U prihodima najveći udio imaju prihodi od doprinosa privrede, koji su iznosili 18,5 miliona eura ili 43,2% ukupnih prihoda i niži su u odnosu na uporedni period za 2,1%. Iz van-privredne djelatnosti prihodi od doprinosa su učestvovali sa 28,8% ili 12,4 miliona eura, što je za 3,3% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od doprinosa samostalnih djelatnosti prihodovano je 0,6 milio-na eura. Učešće prihoda od Fonda PIO iznosilo je 8,8 miliona eura, što je za 11,4% više u odnosu na šest mjeseci 2004 godine, dok su transferi iz budžeta za nezaposlene iznosili 2,3 miliona eura i povećani su za 64,3% u odnosu na isti period prethodne godine. U posmatranom periodu pri-hodi od Zavoda za zapošljavanje su bili tri i po puta viši, dok su značajno smanjeni ostali prihodi i iznosili su svega devedeset četiri hiljade eura. Rashodi fonda zdravstva su iznosili 44,0 miliona eura, u kojima su najveće učešće imali izdaci za redovnu djelatnost i nabavku lijekova od 91,9%. U prvih šest mjeseci ovaj fond je ostvario deficit u iznosu od 1,1milioneura. Analizom deficita nisu uključene neizmirene obaveze.

FISKALNI SEKTOR

71

Zavod za zapošljavanje Republike Crne Gore, u periodu januar-jun 2005. godine ostvario je prihode u iznosu od 9,6 miliona eura, što je za 77,3% više u odnosu na šest mjeseci prethodne godine. U ukupnim pri-hodima značajno učešće su imali prihodi od prodaje akcija, koji su iznosili 2,6 miliona eura ili 26,9%, zatim prihodi od doprinosa za zapošljavanje 2,2 miliona eura, transferi iz Budžeta RCG 1,8 miliona eura, prihodi od otplata kredita za samozapošljavanje radnika 1,1 milion eura, dok je po osnovu takse na zapošljavanje nerezidenata prihodovano 0,5 miliona eura. Rashodi su u prvih šest mjeseci ove godine, iznosili 8,2 miliona eura pa je realizovan suficit u iznosu od 1,4 miliona eura. Pri tom trebaimati u vidu da su neizmirene obaveze Zavoda iznosile 5,2 miliona eura.Od navedenog iznosa 1,4 miliona eura, su obaveze iz sredstava Zavo-da, dok obaveze na teret sredstava koje Zavod objezbeđuje iz budžeta Vlade republike Crne Gore, za materijalno obezbjeđenje nezaposlenih lica, kao i materijalno finansiranje pripravnika po programu Vlade RCGiznose 3,8 miliona eura.

Fond za razvoj je u prvih šest mjeseci ove godine, realizovao prihode u iznosu od 191 000 eura, dok su rashodi iznosili 153 hiljade eura pa je realizovan suficit od 38 hiljada eura. (Prilog C, Tabela 13a)

5. EKSTERNI SEKTOR

EKSTERNI SEKTOR

75

Raspoloživi podaci za prvo polugodište 2005. godine pokazuju povećanje deficita tekućeg račun za 10%, posmatrano u odnosu na isti period 2004.godine. To je poslijedica povećanja spoljnotrgovinskog deficit za 13%,koji je samo djelimično ublažen suficitima ostvarenimna podbilansimausluga, faktorskih dohodaka i transfera 46,4%. U istom periodu 2004. godine pokrivenost robnog deficita iznosila je 44,9%

Ukupno ostvarena robna razmjena iznosila je 585 miliona eura ili oko 5% manje nego u istom periodu 2004.

Stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je oko 50%, što je za oko 6 indeksnih poena manje nego u istom periodu 2004. godine, ili 8 indeksnih poena manje nego u prethodnom kvartalu 2005.

Kod usluga je, u prvih šest mjeseci 2005. godine, posmatrano u odno-su na isti period 2004.godine, zabilježen porast prihoda od usluga za

18,7% , i to najviše zahvaljujući porastu prihoda u oblasti transporta i turizma. Saldo usluga u 2005. godini, bio je pozitivan i za 37,8% veći nego u 2004. godini.

Na podračunu faktorskih prihoda, u 2005. godini, zabilježeno je pove-ćanje suficita za 60,6%, u odnosu na isti period 2004. godine, dok je napodračunu tekućih transfera, takođe, zabilježen suficit ali za 29% manjinego u 2004. i to najviše zahvaljujući smanjenju priliva strane pomoći i povećanju transfera iz Crne Gore u inostranstvo.

Crna Gora je tokom est mjeseci 2005. privukla 215 miliona eura stranih investicija i to najviše zahvaljujući prodaji Telekoma, a nastavljen je i rast investicija po osnovu kupovine nekretnina. Kod kredita, posmatrano u periodu januar – jun 2005. godine, zabilježeno je povećanje zaduživa-nja u inostranstvu za 14,3 miliona eura.

Tabela 5.1. Kvartalni podaci za period 2004-2005. godine

2004. 2005.

I II III IV I II

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -74,568 -19,551 77,176 -110,927 -34,501 -68,899 1. ROBE -103,453 -67,272 -95,230 -153,668 -67,773 -125,107

1.1. Izvoz 102,005 121,338 115,710 112,947 95,369 100,529

1.2. Uvoz 205,458 188,610 210,940 266,615 163,142 225,636

2. USLUGE -4,855 18,678 129,040 358 -1,546 20,597

2.1. Prihodi 16,576 44,039 156,246 27,713 21,004 50,938

2.2. Rashodi 21,431 25,361 27,206 27,355 22,550 30,341

3. DOHOTCI 14,837 14,077 29,483 27,758 22,763 23,671

3.1. Prihodi 26,198 29,470 35,931 43,770 30,475 47,141

3.2. Rashodi 11,361 15,393 6,448 16,012 7,712 23,470

4. TEKUĆI TRANSFERI 18,903 14,966 13,883 14,625 12,055 11,940

4.1. Transferi u Crnu Goru 21,538 17,412 16,886 17,658 15,522 16,636

4.2. Transferi iz Crne Gore 2,635 2,446 3,003 3,033 3,467 4,696

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 44,407 38,727 -3,052 70,620 58,014 99,682

1. RAČUN KAPITALA

2. FINANSIJSKI RAČUN (1+2+3+4+5) 44,407 38,727 -3,052 70,620 58,014 99,682

1. Direktne investicije-neto 9,343 21,467 5,575 14,182 161,244 51,487

2. Portfolio investicije-neto 149 607 1,222 3,546 7,883 2,855

3. Ostale investicije-neto 13,598 16,505 30,092 34,328 -673 45,074

4. Promjene neto strane aktive komercijalnih banaka 19,569 8,479 -22,481 13,103 -780 -22,536

5. Promjena rezervi CBCG 1,748 -8,331 -17,460 5,461 -109,660 22,802

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (A+B) -30,161 19,175 54,399 -20,582 23,513 30,783

76


Sa grafika 5.1. se jasno vidi da jedini podbilans tekućeg računa platnogbilansa u kojem postoji deficit je bilans robne razmjene, dok u svimostalim podbilansima postoji suficit. Razlog, deficita u robnom podbi-lansu treba tražiti, sa jedne strane u niskoj konkurentosti domaćih pro-

izvodjača, a sa druge strane u činjenici da se u skladu sa koncepcijom male otvorene privrede značajan broj proizvoda ne proizvodi u Crnoj Gori te ih je nužno uvoziti, ali nažalost suficit u ostalim podbilansimanije dovoljan da bi pokrio ovaj deficit

Grafik 5.1.Podračuni tekućeg računa po kvartalima 2004. i 2005. godine

5.1. Tekući račun platnog bilansa

Prema preliminarnim podacima o platnom bilansu, deficit na tekućemračunu u prvom polugodištu 2005. godine iznosio je 103 miliona eura, što predstavlja povećanje od 10% u odnosu na isti period 2004. godi-ne. Ako se izuzme strana pomoć, deficit tekućeg računa u 2005. godini

Tabela 5.2.Tekući račun bilansa plaćanja Crne Gore, u 000 EUR

I-VI 2004. I-VI 2005. Index A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -94,120 -103,400 109.86 1. ROBA -170,725 -192,880 112.98

1.1. Izvoz 223,343 195,898 87.71 1.2. Uvoz 394,068 388,778 98.66

2. USLUGE 13,823 19,051 137.82 2.1. Prihodi 60,615 71,942 118.69 2.2. Rashodi 46,792 52,891 113.03

3. DOHODAK 28,914 46,434 160.60 3.1. Prihodi 55,668 77,616 139.43 3.2. Rashodi 26,754 31,182 116.55

4. TEKUĆI TRANSFERI 33,869 23,995 70.85 4.1. Transferi u Crnu Goru 38,950 32,158 82.56 4.2. Transferi iz Crne Gore 5,081 8,163 160.66

veći je za 1,4% u odnosu na prethodnu godinu. Na deficit na tekućemračunu najviše je uticao trgovinski deficit. U 2005. godini pokriće robnogdeficita suficitima, ostvarenim na ostalim podbilansima tekućeg računa,iznosilo je 46,4% a u istom periodu 2004. godine 44,9%.

Izvor: Centralna banka Crne Gore, preliminarni podaci

EKSTERNI SEKTOR

77

5.1.1. Robna razmjena

Spoljnotrgovinska razmjena u prvih šest mjeseci 2005. godine, iznosila je 585 miliona eura ili oko 5% manje nego u istom periodu 2004. go-dine. Osnovne karakteristike ovog perioda su smanjenje izvoza i uvoza, povećanje deficita, slaba diverzifikacija izvoza i široka lepeza uvoznih

Grafik 5.2.Kretanje uvoza i izvoza roba u periodu 2004 – 2005. godine

proizvoda. Ukupan izvoz iznosio je 196 miliona eura dok je robni uvoz iznosio 389 miliona eura. Rezultat takvih kretanje jeste deficit u izno-su od 193 miliona eura ili 13% veći nego u uporednom periodu 2004. Učešće deficita ukupnoj robnoj razmjeni je 33% ili oko 5 procentnihbodova više nego u istom periodu 2004. godine.

Tabela 5.3. Struktura izvoza po zemljama, u 000 EUR

I Z V O Z I-VI 2004.%

I-VI 2005.% Index

UKUPNO 223,343 195,898Razvijene zemlje 103,039 46.13 86,087 43.94 83.55

Italija 50,942 22.81 55,925 28.55 109.78 Grčka 20,384 9.13 21,751 11.10 106.70 Velika Britanija 385 0.17 4,391 2.24 1141.41 Švajcarska 23,187 10.38 2,384 1.22 10.28 Singapur 492 0.22 390 0.20 79.31 Njemačka 1,476 0.66 526 0.27 35.61 Liberija 389 0.17 460 0.23 118.39 Španija 5,784 2.59 260 0.13 4.49

Zemlje u razvoju 109,019 48.81 99,836 50.96 91.58 Srbija i Kosovo 88,416 39.59 71,202 36.35 80.53 Slovenija 1,278 0.57 12,379 6.32 969.02 Bosna i Hercegovina 7,175 3.21 7,464 3.81 104.03 Hrvatska 3,654 1.64 2,601 1.33 71.18 Madjarska 2,050 0.92 2,294 1.17 111.89 Albanija 3,133 1.40 1,672 0.85 53.36 Kipar 2,700 1.21 1,248 0.64 46.22 BJR Makedonija 613 0.27 975 0.50 159.05

Ostale 11,285 5.05 9,976 5.09 88.40

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracija

78


Raspoloživi podaci o robnom izvozu, pokazuju da je tokom šest mje-seci 2005. godine izvoz opao za 12,3%. Prosječni kvartalni izvoz, tokom 2005. godine iznosio je 97,9 miliona eura, dok je prosjek za isti period 2004. godine bio 111,7 miliona eura. Posmatrano po kvartalima, izvoz u drugom kvartalu 2005. godine bio je za 17% manji nego u istom kvartalu 2004, ali i za 5% veći u odnosu na prvi kvartal ove godine.

Grafik 5.3.Najznačajniji izvozni partneri Crne Gore u periodu januar – jun 2005. godine

Posmatrano po regionima, najveći izvozni partneri Crne Gore u nave-denom periodu su zemlje u razvoju.

Iz strukture izvoza po zemljama može se zaključiti da se najviše izvo-zilo u zemlje u razvoju. Na strukturu bitno utiče izvoz aluminijuma. Na osnovu carinskih deklaracija, može se vidjeti da se najviše aluminijuma izvozilo u Italiju, Grčku, Srbiju, Sloveniju i Švajcarsku.

Tabela 5.4. Izvoz po robnim sektorima SMTK*, u 000 EUR

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracijaSMTK - Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

Naziv I-VI 2004 I-VI 2005.

0 Hrana i žive životinje 20,429 17,497

1 Pića i duvan 21,249 16,416

2 Sirove materije, sem goriva 12,224 11,081

3 Mineralna goriva i maziva 1,692 2,184

4 Život. i bilj. ulja i masti 88 142

5 Hemijski proizvodi 7,894 4,396

6 Proizvodi svrstani po materijalu 135,228 122,719

7 Mašine i transportni uređaji 20,822 11,331

8 Razni gotovi proizvodi 3,523 10,132

9 Drugi proizvodi i transakcije,NN 194 0

Ukupno 223,343 195,898.00

Posmatrano po grupama proizvoda u crnogorskom izvozu i dalje je prisutna slaba diverzifikacija izvoza, kao i značajan izvoz sirovine i po-luproizvoda, te neznatni izvoz finalnih proizvoda. Aluminijum, voće,željezo, čelik i njihovi proizvodi, alkoholna pića, duvan i prosto obra-đeno drvo čine 75% ukupnog izvoza u 2005. godini. Posmatrano po SMTK nomenklaturi najviše je izvezeno proizvoda iz sektora proizvodi svrstani po materijalu 63% ukupnog uvoza. Osnovni proizvod ove gru-pe jeste aluminijum sa svojim učešćem u strukturi grupe od 79%. Kod sektora mašine i transportni uređaji, tokom 2005. godine, zabilježen je pad izvoza 9,5 miliona eura, međutim, ako posmatramo uvoz ove gru-pe proizvoda, vidi se da je i on opao, a kako se radi o opremi koja se ne proizvodi u CG smatramo da je pad uvoza i izvoza ove grupe proizvoda rezultat smanjenog interesa za reeksport. Osim reeksporta razlog za pad uvoza ovih proizvoda treba tražiti i u smanjenoj tražnji za istima. Nai-me, tražnja za ovom vrstom proizvoda, uslijed dotrajalosti opreme za domaćinstvo, loše ekonomske situacije tokom zadnjih desetak godina, kao i zbog ekspanzije potrošačkih kredita tokom 2003. i 2004, bila je po-većana u 2004. godini, što je rezultiralo povećanjem uvoza u toj godini.

EKSTERNI SEKTOR

79

Grafik 5.4.Izvoz po robnim sektorima SMTK u u periodu januar – jun 2005. godine

Pored toga 2004. godine telekomunikacione kompanije su vršile mo-dernizaciju svoje opreme, što je uslovilo značajno veći uvoz ove vrste opreme u tom periodu.

Najviši pad izvoza ostvaren je kod grupe proizvodi svrstani po mate-rijalu. Razlog tome jeste pad izvoza proizvoda od čelika (šipke, profi-li i fazonski čelik) za 6,7 miliona eura jer je Željezara Nikšić vrlo malo toga materijala proizvela tokom 2004. godine što se odrazilo na izvoz u 2005. U ovoj grupi obuhvaćen je izvoz aluminijuma. Tokom prvih šest mjeseci 2005. godine izvezeno je oko 6% manje aluminijuma nego u uporednom periodu 2004. Međutim, ako kretanja izrazimo u američkim dolarima - prodajnoj vrijednosti aluminijuma, vidjećemo da izvoz bi-lježi pad od svega 2% odnosno 2,5 miliona US$. Prosječna cijena alu-minijuma u prvom polugodištu 2005. godine iznosila je 1926,8 US$ ili 16% više nego u posmatranom periodu 2004,godine kada je iznosila 1662,7miliona eura.

Grafik 5.5.Kretanje cijene aluminijuma i nafte na svjetskom tržištu

Tabela 5.5.Prerađeni duvan, 000 eura

I – VI 2004. I – VI 2005.

UVOZ 2,843 273

IZVOZ 11,479 7,112

Kod grupe »Pića i duvan« registrovan je pad izvoza za 4,8 mil. eura ali i pad uvoza za 2,3 miliona eura. Osnovni razlog ovakvih kretanja jeste pad izvoza i uvoza prerađenog duvana.

Ministarstvo poljoprivrede je, u 2004. godine, vršilo znatna ulaganja u oblasti proizvodnje i otkupa duvana, što je dovelo do povećanja proi-zvodnje za 64%, a broja proizvođača za 44%. To je rezultiralo smanje-nom potrebom za uvozom ove vrste proizvoda, dok razloge smanjenja izvoza treba tražiti dijelom u boljoj organizaciji otkupa kao i smanjenim interesovanjem za reeksport. Trgovina (uvoz i izvoz) alkoholnim pićima gotovo je na istom nivou kao i u 2004.

80


Uvoz roba, u periodu januar – jun 2005. godine, iznosio je 389 mi-liona eura i bio je manji za 1,3% nego u istom periodu 2004. godine. Prosječni mjesečni uvoz iznosio je 64,8 miliona eura dok je taj prosjek za isti period predhodne godine iznosio 65,7 miliona eura.

Posmatrano po SMTK nomenklaturi najviše je uvezeno proizvoda iz se-ktora mašine i transportni uređaji 86 miliona eura ili 22,2%. U okviru ovog sektora najviše se uvozilo drumskih vozila 33 miliona eura, zatim slijede električne mašine aparati i uređaji sa 19 miliona eura i industrij-ske mašine za opštu upotrebu sa 11 miliona eura.

Uvoz proizvoda iz sektora hrana i žive životinje bilježi pad za cijelih 21,4 miliona eura. Aktivnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva, i vodo-privrede, Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, u saradnji sa domaćim bankama (kreditne linije poljoprivrednicima), EAR, GTZ, CHF, IRD te pomoćima Vlada Holandije, Luksemburga, Italije itd, rezultirale su povećanjem obima proizvodnje i proširenjem palete proizvoda u ovim oblastima što je direktno uticalo na smanjenje uvoza istih. Uvoz mesa i mesnih prerađevina smanjen je sa 16,7 mil. eura u šestomjesečnom periodu 2004, na 12,8 miliona eura u 2005. godini, zatim uvoz voća i povrća je u 2005. godini smanjen za preko 5 miliona eura. Uvoz žitarica i proizvoda od žita (brašno) smanjen je sa 18,3 miliona na 11,8 miliona u 2005 – razlog tome, pored povećane proizvodnje treba tražiti i u pove-ćanju carinske stope za uvoz brašna, koja je donesena u novembru 2004. godini i trajala je 100 dana. Uvoz ribe u 2005. godini je za 35% manji nego u istom periodu 2004. godine, što je rezultat realizacije Projekta formiranja reprocentara za proizvodnju mlađi i poribljavanja. Znatno je smanjen i uvoz stočne hrane (za 3 miliona eura ili 28%), što je rezultat povećanja proizvodnje domaćih proizvođača ovih proizvoda.

Kod sektora proizvodi svrstani po materijalu, tokom 2005. godine, zabilježen je pad uvoza za 3,6 miliona eura. Podrška preduzećima u oblasti šumarstva, drvne industrije kao i preduzećima koja se nalaze u

Tabela 5.6. Uvoz po robnim sektorima SMTK*, u 000 EUR

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracijaSMTK-Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

Grafik 5.6.Uvoz po robnim sektorima SMTK u periodu januar – jun 2005. godine

Naziv I-VI 2004 I-VI 2005.

0 Hrana i žive životinje 84,799 63,396

1 Pića i duvan 15,029 12,748

2 Sirove materije, sem goriva 3,511 10,699

3 Mineralna goriva i maziva 46,654 49,486

4 Život. i bilj. ulja i masti 4,142 4,397

5 Hemijski proizvodi 45,524 39,012

6 Proizvodi svrstani po materijalu 61,250 57,612

7 Mašine i transportni uređaji 88,728 86,429

8 Razni gotovi proizvodi 44,429 64,999

9 Drugi proizvodi i transakcije,NN 2 0

Ukupno 394,068 388,778

U ukupnoj strukturi robnog uvoza 67% čine robe namjenjene širokoj potrošnji, 26% su robe namjenjene reprodukciji, dok je uvoz opreme činio oko 7 %.

EKSTERNI SEKTOR

81

reprolancu dovelo je do značajnog napretka u domaćoj proizvodnji u primarnoj i finalnoj obradi proizvoda iz ove oblasti. Uvoz proizvoda izgrupe željezo i čelik povećan je u 2005. godini za 28%.

Za uvoz mineralnih goriva i maziva u 2005. godini izdvojeno je 49,5 miliona eura ili 6% više nego u istom periodu 2004. Uvoz električne energije, nafte i naftnih derivata čine 96% uvoza ovog sektora. Uvoz nafte i naftnih derivata u 2005 smanjen je za 2%, dok je uvoz elektri-čne energije povećan za 13%.

Procentualno najveći porast uvoza zabilježen je kod sektora sirove materije, sem goriva. Osnovni razlog jeste povećani uvoz proizvoda iz grupe otpaci od gvožđa i čelika za 7,1 milion eura što je posljedica po-

Tabela 5.7. Struktura uvoza po zemljama u 000 EUR

UVOZ I-VI 2004.%

I-VI 2005.% Index Razlika

UKUPNO 394,068 388,778

Razvijene zemlje 107,258 27.22 130,986 33.69 122.12 23,728

Švajcarska 8,044 2.04 35,593 9.16 442.46 27,549

Italija 38,219 9.70 31,337 8.06 81.99 -6,882

Austrija 16,506 4.19 17,904 4.61 108.46 1,397

Njemačka 19,129 4.85 17,449 4.49 91.22 -1,680

Grčka 14,114 3.58 14,937 3.84 105.83 823

Holandija 5,280 1.34 5,402 1.39 102.31 122

V.Britanija 3,821 0.97 4,248 1.09 111.16 427

Španija 2,144 0.54 4,117 1.06 191.99 1,973

Zemlje u razvoju 238,540 60.53 227,342 58.48 95.31 -11,197

Srbija i Kosovo 127,817 32.44 140,997 36.27 110.31 13,180

Slovenija 34,153 8.67 27,563 7.09 80.71 -6,590

Hrvatska 23,530 5.97 17,617 4.53 74.87 -5,913

Bosna i Hercegovina 33,283 8.45 15,053 3.87 45.23 -18,230

Mađarska 5,572 1.41 7,988 2.05 143.34 2,415

BJR Makedonija 3,165 0.80 4,862 1.25 153.62 1,697

Ruska federacija 18 0.00 4,734 1.22 26155.80 4,716

Rumunija 4,802 1.22 4,609 1.19 96.00 -192

Češka 6,199 1.57 3,919 1.01 63.22 -2,280

Ostale 48,270 12.25 30,449 7.83 63.08 -17,821

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracija

većane tražnje za tim proizvodima i nedovoljne domaće proizvodnje da se zadovolji tražnja.

Povećanje uvoza proizvoda iz sektora razni gotovi proizvodi za 22 mi-liona eura rezultat je statističke evidencije odnosno problem neažurne nomenklature. Međunarodna nomenklatura HS-6 se ažurira svakih 5 godina što kod nas nije slučaj. Poslijedica toga je da se mnogi proizvodi koji pripadaju drugim sektorima klasifikuju kao nerazvrstani i vode u se-ktoru razni gotovi proizvodi, nerazvrstani, što onemogućava uporedivost podataka sa drugim zemljama, kao i vremensku uporedivost.

Analiza uvoza po regionima pokazuje da se, tokom 2005. godine, naj-više uvozilo iz zemalja u razvoju

82


Grafik 5.7.Najznačajniji uvozni partneri Crne Gore u periodu januar- jun 2005. god.

5.1.2. Usluge

Pored robne razmjene, sastavni dio tekućeg računa predstavljaju tran-sakcije sa inostranstvom po osnovu usluga. Usluge su klasifikovane učetiri osnovne kategorije: transportne usluge, turizam, finansijske uslu-ge, te prihodi i rashodi od ostalih usluga.

Prihodi od usluga u prvom polugodištu 2005. godine iznosili su 72 milion eura i povećani su za 11 miliona eura ili 19% u odnosu na isti period prethodne godine. Rashodi od usluga, istovremeno su iznosili 53 miliona eura i povećani su za 6 miliona eura ili 13%.

Saldo usluga u prvom polugodištu 2005. godine je pozitivan i iznosio je 19 miliona eura i veći je od suficita koji je ostvaren u istom periodu2004. godine za 5 miliona eura ili 38%.

Tabela 5.8. Transportni prihodi u 000 EUR

Saldo transportnih usluga, za prvih šest mjeseci 2005.godine, bio je pozitivan i iznosio je 9 miliona eura, što je za 24% više u odnosu na isti period 2004.godine.

Transportni prihodi su u prvom polugodištu 2005. godine iznosili 23,6 miliona eura što predstavlja povećanje od 15,4% ili 3 miliona eura u odnosu na isti period 2004. godine. Najveći prihodi su ostvareni u oblasti pomorskog saobraćaja, zatim vazdušnog i željezničkog saobraćaja.

Ako se posmatra procentualno učešće u ukupnim transportnim pri-hodima, najveći porast zabilježen je kod prihoda od vazdušnog sao-braćaja (skok sa 19% u 2004. godini na 27% u 2005) i to zahvalju-jući povećanom saobraćaju u 2005. Naime, tokom prvih šest mjeseci

Vrsta saobraćaja I-VI 2004. % učešća I-VI 2005. % učešća 2005/2004.

Pomorski 15,739 76.93 16,171 68.49 102.74

Vazdušni 3,871 18.92 6,364 26.95 164.40

Željeznički 285 1.39 641 2.71 224.91

Drumski 559 2.73 434 1.84 77.64

Ostalo 5 0.02 0 0.00 0.00

Ukupno 20,459 100.00 23,610 100.00 115.40

EKSTERNI SEKTOR

83

2005, u aviosaobraćaju bilo je prisutno 27 avio kompanija (1 domaća kompanija, 1 avio kompanija iz Srbije i 25 iz ostalih zemalja) dok ih je u 2004. godini bilo 21. Osim toga otvorene su nove međunarodne li-nije a povećan je i broj letova na postojećim međunarodnim letovima domaće kompanije. To je dovelo do povećanja obima pruženih usluga u ovoj oblasti (usluge uskladištenja; pakiranja i ambalažiranja; ostale vučne usluge, pilotske usluge, navigacijske usluge, usluge održavanja i čišćenja prevozne opreme; te provizije i honorari isplaćeni agentima koji su povezani sa putničkim i tovarnim prevozom). Rast prihoda u oblasti pomorskog i željezničkog saobraćaja rezultat je povećanja obi-ma poslova sa Srbijom. U odnosu na prethodnu godinu prihod tran-sportnih usluga od Srbije i Kosova u pomorskom sabraćaju je porastao za 105%, tj. sa 1,4 miliona eura, zabilježenih u prvih šest mjeseci 2004, na 2,8 miliona eura u istom periodu 2005. Takođe je porastao prihod transportnih usluga u željezničkom saobraćaja za 870,2% u odnosu na isti period 2004 godine. Uzrok povećanja prihoda od pomorskog i že-ljezničkog saobraćaje jeste sklopljeni sporazum željeznica Crne Gore i Srbije sa Lukom Bar o kontejnerskom prevozu roba (kontejnerski blok voz na relaciji Bar-Beograd), zatim o zajedničkoj željezničko-lučkoj ta-rifi (usaglašavanje zajedničkih komercijalnih uslova poslovanja sva tripreduzeća, kroz davanje posebnih povoljnosti u privlačenju robe na ovaj transportni pravac), čime su smanjene cijene usluga tih operatora što je uticalo na porast prometa. Na barski transportni pravac vratio se nekadašnji Sartid iz Smedereva, koji sada nosi naziv U.S.Steel Serbia, poslije pauze od 10 godina. Ta kompanija je svojevremeno bila najveći poslovni partner barske luke. Takođe na povoljan porast transportnih prihoda uticalo je i renoviranje željezničke mreže kroz Srbiju i povećanje broja brodova u domaćoj floti.

Ukupni transportni rashodi su iznosili 14.6 miliona eura i poveća-ni za 10,7% u prvih šest mjeseci 2005. godine u odnosu na isti period 2004. godine.

Tabela 5.9. Transportni rashodi u 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-VI 2004. % učešća I-VI 2005. % učešća 2005/2004.

Pomorski 2,310 17.48 2,300 15.72 99.57

Željeznički 201 1.52 1,350 9.23 671.64

Vazdušni 6,450 48.82 6,697 45.78 103.83

Drumski 4,208 31.85 4,280 29.25 101.71

Ostalo 43 0.33 3 0.02 0.00

UKUPNO 13,212 100.00 14,630 100.00 110.73

Osnovni razlog povećanja rashoda je rezultat većeg prevoza putnika i roba u željezničkom i vazdušnom saobraćaju (korišćenje usluga drugih željeznica, usluga stranih aerodroma, takse preleta i dr. troškovi).

U prvih šest mjeseci 2005. godine procijenjeni prihodi od turizma iznosili su 32 miliona eura, što je za 3,7 miliona eura ili 13% više nego u istom periodu 2004. godine. Od toga procijenjeni prihodi od turista iz »osta-tka svijeta« iznose 17,8 miliona eura dok je od turista iz Srbije u 2005. godini prihodovano 14,5 milion eura. Suficit ostvaren u ovoj oblasti tokom posmatranog perioda 2005. godine iznosio je 27,5 miliona eura ili 8% više nego u istom periodu 2004. godine.

Ostali prihodi od usluga u prvih šest mjeseci ove godine iznosili su 14,3 miliona eura, ili 40 % više nego u prethodnoj godini. Najveći porast zabilježen je kod prihoda od licenci, patenata, projekata i drugih in-telektualnih usluga za 146,5 %, potom kod PTT usluga 43,9%. Porast je zabilježen i kod investicionih radova, špediterskih usluga, reklame i propagande. Ostali prihodi od usluga iz Srbije i Kosova iznosili su 4,5 miliona eura i na istom su nivou u odnosu na period od prvih šest mje-seci 2004. godine.

Rashodi po osnovu ostalih usluga u prvih šest mjeseci 2005. godine u odnosu na isti period prethodne godine zabilježili su porast od 9%. U strukturi ovih usluga najviše učestvuju rashodi od investicionih radova u zemlji i to 16,9 miliona eura ili 15,2 % više nego u prethodnoj godi-ni. Ovo povećanje vezano je za izgradnju drumske i avio infrastrukture u Crnoj Gori. Povećanje je zabilježeno i kod PTT usluga 63,3% i iznosi 1,3 miliona eura, reklame i propagande 28,7% (reklama turističkih po-tencijala Republike i drugo). Zabilježen je pad rashoda kod uvoza sof-tvera za 38,2 % .

Saldo ostalih usluga u prvom polugodištu 2005. godini bio je nega-tivan u iznosu od 15,7 miliona eura i deficit je manji u odnosu na pret-hodnu godini za 1,6 miliona eura ili 10%.

84


Saldo roba i usluga, u periodu januar – jun 2005. godine, bio je ne-gativan i iznosio je 174 miliona eura što predstavlja povećanje od 11% u odnosu na isti period 2004. godine.

5.1.3. Dohodak

Treći podbilans bilansa tekućih transakcija čine prihodi i rashodi ostvareni po osnovu vlasništva nad faktorima proizvodnje. Time su obuhvaćene kompenzacije zaposlenima (plate, nadnice, penzije, invalidnine, dozna-ke), te prihodi i rashodi od kamata, investicija i dividende.

Prihodi po ovom osnovu, u prvom polugodištu 2005. godine, ostva-reni su u iznosu od 77,6 miliona eura, što je porast za 22 miliona eura ili 39% u odnosu na isti period 2004. godine. Do porasta prihoda došlo je prvenstveno usljed rasta priliva po osnovu kompenzacija radnicima iz inostranstva za 21 miliona eura ili 21%. Najviše priliva po ovome osno-vu dolazi iz Njemačke, Grčke, Italije, Velike Britanije, Švajcarske, Ruske Federacije i SAD. Prihodi u korist fizičkih lica, primljeni iz Srbije, iznosilisu 5 miliona eura i veći su za 10% u odnosu na isti period 2004. Trend povećanja prihoda po ovome osnovu nastavljen je i u ovom kvartalu. U odnosu na prvi kvartal 2005. priliv je povećan za 56% dok je , u odnosu na isti kvartal 2004, povećanje iznosilo 64%. Osnovni razlog ovakvog trenda povećanja priliva radničkih kompenzacija iz inostranstva, jeste sve veći priliv kroz bankarske kanale a sa time i bolja statistička evidencija, kao i ekonomski rast prvireda u kojima rade naši radnici.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu 2005. godine iznosili su 31,2 miliona eura što je više za 4,4 miliona eura ili 16,6% nego u istom periodu 2004. godine. Kompezacije radnicima-rashodi povećani su za 4,6 miliona eura u odnosu na isti period 2004. godine. To je posle-dica povećanih plaćanja prema inostranstvu sa deviznih računa domaćih fizičkih lica putem kartica (visa, mastercard i dr.). Troškovi kamata supovećani sa 13,8 miliona eura, koliko su iznosili u prvom polugodištu 2004, na 14,3 miliona eura u 2005. godini tj. za 3,5%.

Saldo dohotka u periodu januar – jun 2005. godine bio je pozitivan i iznosio je 46,4 miliona eura što je za 17,5 miliona eura ili 60,6% više od suficita ostvarenog u istom periodu 2004. godine.

5.1.4. Tekući transferi

Kod tekućih transfera, nastavljen je trend, iz zadnjih nekoliko godina, pada strane pomoći dok su ostali transferi ostali gotovo na istom nivou kao i u 2004. U strukturi odliva po ovom osnovu najviše učestvuju plaćanja stranim stručnjacima, umjetnicima, školama, lektorima, a zatim slijede plaćanja troškova naših političkih predstavnika u inostranstvu.

Prihodi tekućih transfera u prvom polugodištu 2005. godine iznosili su 32 miliona eura i manji su za 6,8 miliona eura ili 27% u odnosu na isti period 2004. godine. Transferi u RCG iz inostranstva u 2005. godini su iznosili 15,2 miliona eura i veći su za 0,9 miliona eura ili za 6% u odno-su na isti period 2004. godine. Najveći dio ovog iznosa čine penzije, koje su u ovom periodu iznosile 11,5 milona eura ili 15% više nego u istom periodu 2004. U prva dva kvartala 2005 zabilježen je priliv stra-ne pomoći u iznosu od 4 miliona eura što je za 64% ili 7,3 miliona eura manje nego u istom periodu 2004. godine. U okviru tekućih transfera obuhvaćena je i pomoć koja je stigla preko nevladinih i humanitarnih organizacija, ona iznosi 12,8 miliona eura ili 2,6% manje u odnosu na isti period 2004. godine.

Odliv po osnovu tekućih transfera iznosio je 8,2 miliona eura i veći je za 60,7% nego u istom periodu 2005. godine. U strukturi odliva po ovom osnovu najviše učestvuju plaćanja stranim stručnjacima, umjetnicima, školama, lektorima a zatim slijede plaćanja troškova naših političkih predstavništava u inostranstvu.

Saldo tekućih transfera u prvom šestomjesječju 2005. godini je pozitivan i iznosio je 23,9 miliona eura što je manje za 9,8 miliona eura nego u 2004. godini.

5.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

U okviru kapitalno-finansijskog bilansa ostvareno je značajno povećanjestranih direktnih i portfolio ulaganja. Vrijednost neto direktnih investicija u periodu januar – jun 2005. godine iznosila je 212,7 miliona eura ili 182

miliona više nego u istom periodu 2004. Posmatrano po kvartalima 2005. godine, u drugom kvartalu vrijednost neto stranih direktnih investicija je iznosila 51,5 miliona eura (u I kvartalu 2005. godini iznosila je 161

EKSTERNI SEKTOR

85

milion eura) dok je u drugom kvartalu 2004. priliv iznosio 21,5 miliona eura. Tokom ove godine najviše je ulagano u oblast uslužnih djelatnosti 81%, zatim slijedi ulaganje u finansijske djelatnosti i nekretnine.

Vrijednost bruto direktnih investicija u prvih šest mjeseci 2005. godine iznosila je 215 miliona eura i to najviše zahvaljujući prodaji Telekoma.

Neto strana aktiva banaka, u prvih šest mjeseci 2005. godine, bila je veća za 23,3 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2004. Istovreme-no rezerve CBCG na inoračunima, na dan 30. jun 2005. godine bile su veće za 95 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2004, dok su 30. juna 2004. godine bile za 6,6 miliona eura veće u odnosu na 31. de-cembar 2003.

Pozicija neto greški i omaški predstavlja rezidualnu poziciju u bilansu plaćanja, koja se pojavljuje kao kompenzirajuća razlika salda tekućeg računa i kapitalno-finansijskog računa. Neto greške i omaške u šesto-mjesečnom periodu 2005 su iznosile 46 miliona eura, dok su u istom periodu 2004 iznosile – 11 miliona eura. Pretpostavljamo da najveći ra-zlog leži u robnim odnosno trgovinskim kreditama, te plaćanju u kešu i nemogućnosti identifikovanja robe koja stiže kao poklon ili direktnainvesticija ili finansijski lizing. Ako pogledamo iznose uvoza i izvoza naosnovu podataka iz dva različita izvora – carinske deklaracije i ITRS (ban-karskih podataka o novčanim tokovima sa inostranstvom):

I – VI 2005. I – VI 2004.

Izvoz Uvoz Izvoz Uvoz

Carinski podatak 195,898 388,778 223,343 394,068

ITRS 169,738 407,274 134,114 315,589

Razlika 26,160 -18,496 89,229 78,479

može se vidjeti da je od izvezene robe naplaćeno 26,2 miliona eura manje nego što je vrijednost izvezene robe, kao i da je kod uvoza pretplaćeno 18,5 miliona eura što ukupno iznosi 44,7 miliona eura.11

Tabela 5.10. Strane direktne investicije u 000 EUR

Vrsta ulaganja I - VI 2005. %

Ulaganja u proizvodne djelatnosti 3,440 1,59

Ulaganja u uslužne djelatnosti 175,068 81,36

Ulaganja u finansijske organizacije 24,597 11,43

Prodaja nekretnina 12,069 5,60

Ukupno: 215,174

Portfolio investicije su porasle za 10 miliona eura. Pošto se radi o pre-liminarnim podacima moguće je da je dio investicija zabilježenih kao portfolio u stvari direktne investicije.

Kod ostalih investicija došlo je do povećanja zajmova za 5,5 miliona eura u odnosu na 2004. godinu tako da su u 2005. godini iznosili 63,9 miliona eura. U posmatranom periodu 2005. godine otplaćeno je zaj-mova u vrijednosti od 19,5 milion eura ili 8,7 miliona eura manje nego u istom periodu 2004. godine.

Box 5.1. Metodološke napomene o platnom bilansu

Bilans plaćanja sastavlja se u skladu sa metodologijom koju je preporučio Međunarodni monetarni fond (Balance of payments Manual 1993. godine). Izvori podataka su: podaci Republičke uprave carina Crne Gore, MONSTAT-a, Elektroprivrede Crne Gore, Ministarstva Finansija, poslovnih banaka i CBCG. Bilans plaćanja se iskazuje u eurima i američkim dolarima. Pri sastavljanju bi-lansa plaćanja u obje izvještajne valute koriste se identični izvori podataka te isti način obuhvaćanja transakcija. Preračunavanje

11 Ako bi se pretpostavilo da je ukupna razlika od 44,7 miliona eura trgovinsko kreditiranje inostranstva neto greške i omaške bi iznosile 1,5 miliona eura. Međutim dio ove razlike odnosi se na robu koja stiže u vidu pomoći, zatim roba koja se uvozi kao direktna investicija kao i finansijski lizing. Pošto se, za sada, na osnovucarinskih deklaracija ne može doći do vrijednosti gore navedenih roba, to se ne može utvrditi tačna vrijednost trgovinskih kredita.

86


vrijednosti transakcija iz orginalnih valuta u izvještajne valute obavlja se: primjenom srednjih kurseva CBCG na dan transakcije, primjenom mjesečnih i godišnjih srednjih prosječnih kurseva CBCG, primjenom srednjeg dnevnog kursa na kraju perioda kod procjene transakcija čija se razlika stanja prati.

Početkom 2005. godine izvršena je revizija podataka koji se odnose na 2004. godinu. Naime, tokom 2004. godine postalo je tehni-čki moguće pratiti robne transakcije između Crne Gore i Srbije na osnovu podataka Republičke uprave carina Crne Gore odnosno carinskih deklaracija. Do 2004. godine izvor za praćenje ovih tokova su bili jedino podaci poslovnih banaka ostvarenom platnom prometu sa inostranstvom, odnosno ITRS.

Kod evidencije transportnih usluga koriste se podaci banaka o ostvarenom platnom prometu sa inostranstvom.

Do prihoda od turizma se dolazi na osnovu broja noćenja (podatak MONSTAT-a) i procijenjene prosječne dnevne potrošnje. Po-četkom 2005. godine korigovan je model za procijenu prihoda od turizma, korekcija se odnosi na 2003. i 2004. godinu. Podaci o rashodima za turizam dobijaju se na osnovu ostvarenog platnog prometa sa inostranstvom.

Finasijske usluge (usluge osiguranje i reosiguranja, zastupnička i posrednička provizija i provizija i troškovi u bankarskom po-slovanju) se prate na osnovu statistike platnog prometa sa inostranstvom. Ostale usluge obuhvataju investicione radove u ino-stranstvu, ptt i komunikacijske usluge, špediterske usluge, troškove izdržavanja predstavništava, kompjuterske i informacione usluge, autorska prava i honorare od izdavanja dozvola i ostale poslovne usluge. Podaci o njima se dobijaju iz statistike platnog prometa sa inostranstvom a na osnovu izvještaja banaka.

Račun dohotka uključuje podatke iz statistike platnog prometasa inostranstvom o kompenzacijama zaposlenima, plaćanjima i naplatama po osnovu kamata, plaćenim i neplaćenim dividendama. Izvor podataka su izvještaji banaka. Na godišnjem nivou je urđena korekcija kako prihoda tako i rashoda ovog računa. Naime uočeno je da su se, po osnovu Uputstva o načinu obavljanja platnog prometa sa inostranstvom osnov 897-podignuta efektiva i izdati nostro čekovi sa deviznih računa domaćih lica, bilježio kao odliv deviznih sredstava iz zemlje, što je faktički i bilo do uvođenja eura, jer su se devizama mogla vršiti plaćanja jedino u ino-stranstvu. Međutim sa uvođenjem eura ustanovljeno je da se, gotovo, sav taj novac troši u zemlji. Takođe, osnov 797-položena efektiva i čekovi na devizne račune domaćih fizičkih lica, u sadašnjoj situaciji predstavlja polaganje sredstava, kojima rezidentni raspolažu, na sopstvene devizne račune-što nije predmet platnobilansne statistike.

Tekući transferi obuhvataju podatke statistike platnog prometa sa inostranstvom, podatke Ministarstva finansija i procijeneneregistrovanih transfera. Na osnovu ankete koja je sprovedena kod poslovnih banaka evidentiran je iznos penzija koje stižu iz inostranstva, i koje su do sada bile u okviru kompenzacija radnika, te koje su na ovaj način isključene iz faktorskih dohodaka i uključene u transfere.

Direktne i portfolio investicije prate se na osnovu podataka statistike platnog prometa sa inostranstvom i sprovedenih anketa. Ostala ulaganja obuhvataju priliv i odliv po osnovu kredita i osnov njihove evidencije jeste statistika platnog prometa i statisti-ka kreditnih odnosa sa inostranstvom CBCG.

Na godišnjem nivou izvršena je korekcija kredita, što je bilo neophodno uraditi zbog greške uočene kod izvještaja poslovne ban-ke, a koja se odnosi na klasifikaciju ovih poslova.

Rezerve Centralne banke Crne Gore obuhvataju sredstva deponovana kod ino banaka i gotovinu u trezorima CBCG.

6. TEMA BROJA: NOVI ZAKON O TEKUĆIM I KAPITALNIM TRANSAKCIJAMA

TEMA BROJA: NOVI ZAKON O TEKUĆIM I KAPITALNIM TRANSAKCIJAMA

89

Nedavno je Skupština Republike Crne Gore usvojila Zakon o kapital-nim i tekućim transakcijama. Na ovaj način popunjena je jedna pra-vna praznina.

Zakon je izuzetno liberalan i ne postavlja nikakva ograničenja unosu i iznošenju novca, kapitala i imovine, kao ni platnom prometu prema inostranstvu. U pitanju je zakon koji po svojim rješenjima odgovara najrazvijenijim tržišnim privredama.

Bez dileme Crna Gora se mora razvijati u skladu sa koncepcijom male, visoko otvorene privrede koja veći dio svog BDP razmjenjuje sa ino-stranstvom. Takvoj koncepciji razvoja odgovara i liberalan režim tekućih i kapitalnih transakcija. Ipak, javlja se dilema da li je Crna Gora previše požurila da liberalizuje sve transakcije.

Dilema prije svega postoji kada je u pitanju mogućnost pravnih lica da novac drže na računima u inostranstvu. Ova odredba krije potencijalnu opasnost da dođe do odliva depozita iz bankarskog sistema iz dva osno-vna razloga. Prvi razlog je mogućnost da se deponovanjem sredstava u inostranstvu dođe do kredita pod povoljnijim uslovima nego što je to moguće u Crnoj Gori. Drugi razlog je mogućnost da, ako se sva plaćanja obavljaju iz inostranstva da se preko fiktivnih faktura i fiktivnih firmiumanji iznos poreza i carina. Za bankarski sistem svakako ne bi bio dobar značajniji odliv depozita, ali moguće je i da ovakva regulativa podstakne bankarski sistem da poveća svoj nivo konkurentnosti.

Ukoliko pogledamo zemlje u okruženju možemo konstatovati da je ve-ćina njih ovakvu regulativu usvojila u završnoj fazi tranzicije. Slovenija je mogućnost držanja depozita u inostranstvu dozvolila neposredno prije pristupanja EU. Hrvatska je to uradila neposredno pred podno-šenje zahtjeva za dobijanje statusa kandidata za pristupanje EU. U Bu-garskoj još uvek postoje određena ograničenja, a Srbija ni izbliza nije liberalizovala ovu oblast.

Zakon predviđa mogućnost uvođenja zaštitnih mjera u slučaju da kre-tanje kapitala ozbiljno ugrožava ili prijeti da ugrozi monetarnu politiku ili finansijsko stanje Republike. Zaštitne mjere se primjenju dok trajuporemećaji zbog kojih su uvedene, a najduže šest mjeseci.

Nesumnjivo da je dio Zakona koji se odnosi na zaštitne mjere najslabiji dio Zakona. On predviđa da zaštitne mjere uvodi Centralna banka uz saglasnost Vlade. Ovakva odredba je loša iz dva razloga. Prvi razlog je da je kretanje špekulativnog kapitala, a imajući u vidu savremene ten-dencije i ostalog kapitala, izuzetno brzo. Ukoliko se Vlada ne sastane gotovo trenutno nakon predloga CBCG o uvođenju privremenih mjera, kapital će napustiti Crnu Goru i neće biti nikakvog efekta od uvođenja zaštitnih mjera. Naravno, nadamo se da nikada nećemo biti u prilici da testiramo tačnost ove hipoteze, odnosno da nećemo doći u situaciju potrebe uvođenja zaštitinih mjera. Drugo, Crna Gora teži pristupanju EU, a jedna od odredbi EU o nezavisnosti centralnih banaka predviđa da zakonski treba biti predviđeno da centralne banke ne smiju da pri-maju nikakve instrukcije od Vlade.12

Istovremeno odredba o reciprocitetu prilikom uvođenja zaštitnih mje-ra je kontradiktorna i čini kompletnu regulativu zaštitnih mjera u pra-ksi potpuno neprimjenljivom. Pomenuti član (član 12) u prvoj rečenici predviđa da CBCG može uvesti zaštitne mjere i u slučaju nepostojanja reciprociteta u tekućim i kapitalnim transakcijama. Međutim, sljede-ća rečenica kaže «Prije uvođenja zaštitnih mjera iz stava 1 ovog člana, Centralna banka je dužna da ostvari saradnju sa monetarnim organom (centralnom bankom) zemlje sa kojom nije uspostavljen reciprocitet u tekućim i kapitalnim transakcijama radi postizanja sporazuma o reci-procitetu». Jasno je da su ove dvije rečenice u međusobnoj koliziji. Ta-kođe, po pravilu zaštitne mjere se izuzetno rijetko uvode prema jednoj zemlji ili manjoj grupi zemalja, zbog diskriminatornog karaktera, već se po pravilu odnose na određene tipove transkacija prema svim zemlja-ma. To znači da citirani član traži da CBCG prije eventualnog uvođenja zaštitnih mjera ostvari saradnju sa monetarnim organima svih zemalja. Takva vrsta posla teško da bi se mogla završiti i za vrijeme životnog vi-jeka jednog pojedinca, tako da faktički zakon ne dozvoljava primjenu zaštitnih mjera.

Iz ove kratke analize proizilazi nedvosmislen zaključak da bi po hitnoj proceduri trebalo izmjeniti regulativu zaštitnih mjera i učiniti je znatno operativnijom.

12 U ovom slučaju primjer instrukcije od strane Vlade bi bio ukoliko bi Vlada odbila eventualni predlog CBCG o uvođenju zaštitnih mjera.

7. EU TEME

EU TEME

93

Proširenje Evropske unije – jedna godina poslije

Prvog maja 2005. godine desio se istorijski dogadjaj kada je Evropska unija proširena sa 10 novih članica, od kojih su 8 bile istočnoevropske zemlje. Imajući u vidu težnju Crne Gore da postane punopravna članica EU nameće se pitanje kako se priključenje EU odrazilo na ekonomske performanse novih članica. Tema ovog djela izvještaja je analiza eko-nomskih performansi ovih zemalja nešto više od godinu dana nakon njihovog priključenja EU.

Uoči pridruženja novih članica Evropskoj uniji, tzv. Grupe EU813, posto-jale su brojne sumnje da li će ove zemlje moći da izdrže konkurentski pritisak zemalja. Do sada prikupljeni podaci ne podržavaju iskazane su-mnje. Domaće firme su se uspjele prilagoditi novim uslovima, prihodipoljoprivrednika su se povećali, strana direktna ulaganja su takođe na-glo porasla, a povećan je i privredni rast.

Grafik 7.1.Izvoz izabranih EU8 zemalja po regionima (% BDP-a)*

Izvor: Bečki institut za međunarodne ekonomske studije* Za svaku zemlju su dati uporedni podaci, pri čemu se prvi stubić odnosi na 2003, a drugi na 2004. godinu

Ipak zbog bojazni nekih starih članica EU da će njihovo tržište biti pre-plavljeno jeftinom radnom snagom sloboda kretanja radne snage je u velikoj mjeri ograničena. Irska, V. Britanija i Švedska su jedine tri članice koje su odmah otvorile svoje tržište rada; najduže moguće odlaganje su uspostavile Njemačka i Austrija u trajanju od 7 godina.

Trgovina dobrima - Trgovinska integracija među EU i EU8 je išla pro-gresivno velikom brzinom kada se otpočelo sa liberalizacijom početkom 90-ih godina. EU je postala najvažniji trgovinski partner svim zemlja-ma iz grupe EU8, krećući se od 50-55% (Slovenija i Litvanija), do preko 70% (Mađarska) od ukupnog izvoza 2003. godine. Poslije priključenja EU, regionalna trgovina se i dalje ubrzala. Trgovinska razmjena sa EU 15 sada učestvuje sa preko 70% ukupne razmjene. Na sljedeća dva grafikaje prikazana struktura ukupne razmene u 2003. i 2004. godini u izabra-nim novim članicama EU.

13 EU8 – grupa od 8 istočnoevropskoh zemalja koje su postale članice EU 2004. godine.

94


Grafik 7.2.Uvoz nekih EU8 zemalja po regionima (% BDP-a)*

Izvor: Bečki institut za međunarodne ekonomske studije* Za svaku zemlju su dati uporedni podaci, pri čemu se prvi stubić odnosi na 2003, a drugi na 2004. godinu

Tokovi kapitala - Proširenje Evropske unije mnogi poistovjećuju sa drugim talasom stranih direktnih investicija u zemlje EU8. Nakon pada u 2003. godini kada su strana direktna ulaganja iznosila 9,6 milrd. eura , u 2004. godini su porasla na 15,2 milijarde eura. Na taj način je opo-vrgnuta hipoteza da će doći do pada SDI i njihovog skretanja ka onim privredama u tranziciji koje još uvijek nisu postale članice EU. Tokom 2004. strani investitori van EU (Kina, Rusija, Koreja) su pokazali značaj-nije interesovanje za ulaganje u istočnoevroske zemlje.

Grafik 7.3.Priliv direktnih stranih investicija, u eurima

Izvor: Centralne banke i Zavodi za statistiku posmatranih zemalja

Transferi - U globalu, zemlje EU8 su po priključenju ostale neto prima-oci fondova iz EU budžeta. Kako su nove članice po priključenju poten-cijalni primaoci velikih novčanih sredstava iz budžeta EU, tako moraju i davati kontribucije EU. Poljska, Slovačka i Estonija su neto primaoci dok je Mađarska 2004. god. bila neto kontributor.

EU TEME

95

Glavni dobitnici u prvoj godini EU članstva su poljoprivrednici iz grupe EU8. Prije priključenja, poljoprivrednici su se pribojavali kon-kurencije na otvorenom i jedinstvenom tržištu. Medjutim, proširenje EU dovelo je do ukidanja trgovinskih barijera i do rasta garantovanih cijena za najznačajnije poljoprivredne proizvode poput mlijeka, šećera i žitarica. Na sljedećem grafiku je pokazano povećanje poljoprivrednihprihoda izabranih novih članica.

Grafik 7.4.Neto prilivi iz budžeta Evropske unije, 2004. godina

Izvor: Ministarstva finansija Poljske, Češke, Mađarske, Estonije i budžet Slovačke

Grafik 7.5.Povećanje prihoda u poljoprivredi u 2004, u % godišnje

Izvor: Eurostat

BDP – U 2004. godini zabilježen je «snažan» rast BDP u novim člani-cama. Realan rast BDP u 2004. u EU8 zemljama je iznosio 6% (prosti prosjek) i značajno je veći nego prethodnih godina. Baltičke zemlje su zabilježile najveći rast i to od 6-8%, dok je među većim ekonomijama vodila Poljska sa 5,4%, a sljedile su je Češka i Mađarska (po 4%). Usluge i industrija su dale glavni podsticaj rastu dohotka u 2004.

96


Proširenje EU se takođe vezuje za popravljanje uslova na tržištu rada EU8 zemalja. Rast proizvodnje kao i veće šanse za zaposlenje u inostranstvu su dovele do pada nezaposlenosti u skoro svim EU8 zemljama.

Grafik 7.6.Učešće u BDP, procentualno u 2003/04.

Izvor: Zavodi za statistiku posmatranih zemalja

Inflacija - Inflacija je, generalno gledano, bila niska u skoro svim ze-mljama tokom 2003. godine, ali je nešto povećana tokom 2004. godi-ne. Uzrok tome su povećanje poreza i regulisane cijene koje se dovode u vezu sa priključenjem Evropskoj uniji. Takodje, ne treba zanemariti ni uticaj porasta cijena nafte na svjetskom tržištu.

Box 7.1. Kretanje BDP-a novih članica EU

U 2004. godini prosječni BDP per capita novih članica iznosio je 46,6% prosjeka EU15. Latvija trenutno ima najniži BDP per capita od svih EU8 zemalja (samo 40%), dok Slovenija i Češka imaju najveći (skoro 70%). U grupi EU8, prve će Slovenija i Češka dostići evropski prosjek, dok će posljednja, po prognozama, biti Poljska.

Grafik 1.% BDP per capita EU8 zemalja (EU15=100)

Izvor: Eurostat

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA

MEĐUNARODNA EKONOMIJA

99

Iako većina prognoza vodećih instituta i dalje prognozira snažan eko-nomski rast u 2005, drugi kvartal ipak ukazuje na smanjivanje optimi-zma. Brojni indikatori ukazuju na moguću pojavu recesije u brojnim zemljama Euro zone, kao i pojavu sumnje u vezi pravca u kojem će se kretati američka privreda.

Kao cijelina eurozona je u prvom kvartalu ostvarila skroman rast, ali opadanje BDP je registrovano u nekim najvažnijim zemljama poput Italije, Francuske, Holandije i dr. Ipak postoji zabrinutost da taj trend može uskoro biti preokrenut zbog uticaja visokih cijena nafte, odnosa vrijednosti eura u odnosu na dolar, smanjenog povjerenja potrošača i dr. Velika Britanija, kao najveća privreda izvan eurozone, ostvarila skro-man je rast, ali uz blagi porast inflacije i rast deficita tekućeg računa.Ipak, teroristički napadi u Londonu će nesumnjivo usporiti privredni rast i najverovatnije dovesti do blage recesije. Najviši ekonomski rast registrovan je u novim članicama EU.

U SAD-u, u prvom kvartalu 2005, BDP je porastao za 0,9% , što je za 3,7% više u odnosu na isti period prethodne godine. Glavni razlog pove-ćanja BDP-a u prvom kvartalu bilo je povećanje lične potrošnje, izvoza, investicija privatnog sektora, stambene investicije, opreme i softvera. Deficit tekućeg računa je sa 188,4 milijardi dolara u četvrtom kvartalu

Tabela 8.1. Izabrani makroekonomski indikatori u Euro zoni

Izvor: European Comission, Economic and Financial Affairs.

Januar 05. Februar 05. Mart 05. April 05.

Nezaposlenost (%) 8.8 8.9 8.9 8.9

Tekući račun platnog bilansa -1.8 6 2.7 -0.8

Direktne investicije -13.1 -4.9 -9 -6.4

Kamatne stope (3 mjesečne) 2.2 2.1 2.1 2.1

2004, povećan na 195,1 milijardi dolara u prvom kvartalu 2005. Pove-ćanje je bilo veće od očekivanog zbog porasta deficita roba i neto odlivaza unilateralne tekuće transfere. Ovo povećanje je djelimično neutra-lizovano povećanjem suficita u podbilansu usluga i suficita u podbi-lansu dohotka. Kompletni podaci za drugi kvartal u trenutku pisanja ovog izvještaja nisu bili dostupni, ali preliminarni podaci su ukazivali na slabljenje konjukture.

Iako je ekonomski rast u Japanu bio blago usporen u zadnjem kvartalu 2004, posljednji podaci pokazuju na njegovo ubrzanje. U prvom kvar-talu 2005. godišnja stopa BDP iznosila je 5,3%, što predstavlja porast od 1,2% u odnosu na prethodni kvartal, odnosno 0,9% u odnosu na isti period prethodne godine. Jak rast je uglavnom bio podržan povećanjem lične potrošnje, do koje je došlo usljed povećanja povjerenja potrošača i jačanja tržišta rada. Japanski izvoz je u prva 4 mjeseca 2005, u poređenju sa istim periodom prethodne godine, porastao za 6,8%.

Ekonomija Kine, u prvoj polovini 2005, sa povećanjem BDP-a od 9,5%, nastavlja stabilan i brz rast, čija su glavna pokretačka snaga investicije i povećani izvoz. Godišnja stopa inflacije, koja je u 2004. iznosila 3,9%,u prvom kvartalu 2005. je opala na 2,8%. Cilj Kine je da održi stopu inflacije ispod 4%, za čitavu 2005. godinu.

100


Tabela 8.2. Najvažniji makroekonomski pokazatelji za period 2002 –2005. godina

BDP

(godisnja procentualna promjena)Inflacija

(godisnja procentualna promjena)Tekuci racun p.b.

(% od BDP)

2002. 2003. 2004. 2005. 2002. 2003. 2004. 2005. 2002. 2003. 2004. 2005.

SAD 1.9 3 4.4 3.25 1.6 2.3 2.7 2.8 -4.5 -4.8 -5.7 -6.4

Japan -0.3 1.4 2.6 1.5 -0.9 -0.3 0 -0.2 2.8 3.1 3.6 3.6

Kina 8.3 9.3 9.5 8.5 -0.8 1.2 3.9 3 2.8 3.2 3.7 3.3

Engleska 1.8 2.2 3.1 2 1.3 1.4 1.3 2 -1.7 -1.7 -2.2 -2.3

Euro zona 0.9 0.7 2 1.25 2.3 2.1 2.1 1.8 0.8 0.4 0.6 0.1

Izvor: IMF Database

Kamatne stope - Iako je u junu, usljed znakova smanjenja privrednog rasta u Euro zoni, po prvi put bilo naznaka da je moguće smanjenje po-stojećeg nivoa kamatnih stopa, ipak je ECB u julu odlučila da kamatne stope zadrži na postojećem novou od 2,0%. Nakon 11. septembra i te-rorističkih napada na Ameriku u 2001. godini, ECB je hitno sazvala sa-stanak Savjeta, na kojem je odlučeno da se kamatne stope smanje za 0,5%. Međutim, poslije terorističkih napada na London ECB nije mije-njala kamatne stope, s obrazloženjem da teroristički napadi neće imati značajnijih ekonomskih uticaja, tako je kamatna stopa, već 25. mjesec za redom, ostala na istom nivou.

Grafik 8.1.Kretanje referentne kamatne stope FED-a

Izvor: FED

FOMC je svakog mjeseca tokom prvog kvartala 2005. godine povećavao kamatne stope za 0,25 baznih poena, tako da je nivo kamatnih stopa u junu iznosio 3,25% (u decembru 2004. je iznosio 2,25%). Za poveća-nje kamatne stope FOMC se odlučio s namjerom postizanja najvažnijih ciljeva (stabilnost cijena, stabilan rast i porast zaposlenosti) u uslovima blagog porasta inflacije.

S obzirom da je za prva 3 mjesca 2005. godine japanska ekonomija bila suočena sa deflacijom od 0,2%, relativno stabilnim ekonomskim rastomi dosta ujednačenim trgovinskim bilansom, Banka Japana je odlučila da kamatne stope i dalje ostanu nepromijenjene, odnosno na nivou od 0,10%, koje su na tom nivou još od početka 2002. godine.

MEĐUNARODNA EKONOMIJA

101

Kretanje kurseva – U drugom kvartalu ove godine prisutan je trend apresijacije dolara u odnosu na euro, što se može vidjeti sa sljedećeg grafika.

Razloge znatno nižeg kursa dolara nego što je bio prije nekoliko godina treba tražiti u uticaju više faktora. Jedan od najvažnijih je nesumnjivo vi-soki deficit američke trgovine sa ostatkom svijeta. Deficit tekućeg računaje iznosio oko pola biliona dolara prošle godine. Pokriće deficita zahtevaznačajan priliv stranog kapitala. Za vrijeme uspona u 1990-im, to nije bio problem jer su investitori širom svijeta željeli da imaju udio u ameri-čkim kompanijama (Vodafon, Njemački Telekom i mnogi drugi). Kako je period uspona završen već dvije godine, smanjena je i zainteresovanost investitora, pa je SAD suočen sa problemom privlačenja stranog kapitala. Ovim razlozima treba dodati još uvijek visok budžetski deficit.

Grafik 8.2.Diskontna stopa Centralne banke Japana

Grafik 8.3.Prosječan kurs eura u odnosu na USD

Izvor: Evropska Centralna banka

NAFTA - Cijena sirove nafte na svjetskim berzama je i dalje visoka i na Njujorškoj berzi (NYMEX) je od marta 2005. godine kontinuirano imala višu cjenu od 50 dolara po barelu. Ova cijena je bila 50% viša u odnosu na isti period prošle godine. Dok neki ovo povećanje cijena nafte vide kao nastanak recesije (slično energetskoj krizi iz 1979) mnogi ekono-misti se ne slažu sa takvim stavom. Naime, sve razvijene zemlje imaju visoke poreze na gorivo, tako da mogu manipulisati na način da sma-njuju poreze u slučaju kada se cijena nafte povećava, čime se eliminiše dramatično povećanje cijena. Takođe, iako je nominalna cijena nafte viša nego što je bila sedamdesetih, realna cjena je niža. Na kraju treba imati u vidu da su najrazvijenije privrede u energetskom smislu mnogo manje zavisne od nafte nego što su bile 70-ih prošlog vijeka.

102


Grafik 8.4.Kretanje cijena nafte na NYMEX

Izvor: NYMEX

9. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

105

Najznačajniji događaji u aprilu 2005. godine

Crnogorska Vlada usvojila je inoviranu Agendu ekonomskih reformi do 2007. godine, koja predstavlja dalju razradu teksta usvojenog 2003. godine, a sadrži do aprila postignute rezultate i vizije ključnih pravaca aktivnosti u narednom periodu.

Predstavnici Vlade Crne Gore, Podgoričke banke i Međunarodne finan-sijske korporacije potpisali su ugovore o reprogramiranju svih preosta-lih predsankcionih dugova crnogorskih kompanija toj međunarodnoj finansijskoj instituciji.

Tenderska komisija Savjeta za privatizaciju proglasila je rusku kompaniju Rusal odabranim ponuđačem za kupovinu 65% akcija države u Kom-binatu aluminijuma Podgorica. Vladin pregovarački tim i predstavnici Rusala usaglasili su Memorandum o ključnim odredbama kojima se pre-cizira ponuda ruske kompanije za kupovinu kontrolnog paketa države u Kombinatu aluminijuma Podgorica.

Predstavnici crnogorske i njemačke Vlade potpisali su Protokol o sa-radnji za ovu godinu kojim je predviđeno ulaganje 13,7 miliona eura u zajedničke projekte.

Crnogorska Vlada usvojila je Prijedlog zakona o tekućim i kapitalnim po-slovima sa inostranstvom i Prijedlog zakona o drumskom saobraćaju. Takođe, usvojena je izmjena Uredbe o carinskoj tarifi, shodno kojoj ćese ubuduće izvozna carina plaćati samo na staro željezo i sirovu kožu. Smanjenje broja proizvoda na koje se plaća izvozna carina jedan je od poteza koje crnogorska vlast čini u sklopu procesa pristupanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO). Vlada je usvojila i Akcioni plan za poveća-nje obima i efikasnosti naplate prihoda, pojačane finansijske discipline i aktivnijeg rada nadležnih službi.

Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o objedinjenoj registraciji i si-stemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa i izmjene i dopune Carinskog zakona kojim je omogućeno otvaranje slobodnih carinskih prodavnica (duty free-shop).

Euromarket banka iz Podgorice počela je da izdaje svoju Viza klasik revolving kreditnu karticu, prvu na tržištu Crne Gore, koja korisniku pruža različite nivoe limita kredita. Nova usluga Euromarketbanke predstavlja još jedan od novih momenata u razvoju tržišta bankarskih usluga u Crnoj Gori.

Ustavni sud Crne Gore odlučio je da pokrene postupak ocjene ustavnosti dijela crno-gorskog Zakona o hartijama od vrijednosti.

Najznačajniji događaji u II kvartalu 2005. godine

106


Najznačajniji događaji u maju 2005. godine

U maju ove godine, Odbor za raspodjelu finansijske imovine i obvezabivše SFRJ dogovorio je, na sastanku u Skoplju, operacionalizaciju po-djele 8,5 tona monetarnog zlata bivše SFRJ, ukupno vrijednog oko 118 miliona dolara. Državnoj zajednici Srbija i Crna Gora pripašće oko 3,2 tone zlata bivše SFRJ, koje sada vrijedi 40 miliona dolara.

Bord direktora Međunarodnog monetarnog fonda formalno je produ-žio trogodišnji finansijski aranžman Srbiji i Crnoj Gori. Smanjenje do-maćeg duga i povećanje rezervi prikladan je način upotrebe novca od privatizacije, zajednički su ocijenili pregovarački tim Crne Gore i misija Međunarodnog monetarnog fonda.

Predstavnici Srbije i Crne Gore i Japana potpisali su u Beogradu Spora-zum o restrukturiranju duga Državne zajednice SiCG toj zemlji, prema uslovima dogovorenim sa Pariskim klubom povjerilaca.

Agencija za prestrukturiranje privrede i strana ulaganja Crne Gore ra-spisala je tender za prodaju preko 57,2% akcija hotelskog turističkog preduzeća Boka iz Herceg Novog.

Crnogorska Vlada usvojila je Predlog zakona o konkurenciji, koja do sada u Crnoj Gori nije bila regulisana nijednim propisom. Zakon će biti primijenjen od naredne godine, a odnosi se na tri radnje koje mogu uticati na narušavanje konkurencije. To su monopolski sporazumi, zlo-upotreba dominantnog položaja i koncentracija koja može dovesti do bitnog sprečavanja, ograničavanja ili narušavanja konkurencije. Po-slanici crnogorskog parlamenta usvojili su izmjene i dopune Zakona o turizmu čiji je cilj otklanjanje problema uočenih tokom prethodnih turističkih sezona.

Centralna banka Crne Gore postala je član Kluba guvernera central-nih banaka Centralne Azije, regiona Crnog mora i balkanskih zemalja. Predsjednik Savjeta CBCG potpisao je u Sankt Petersburgu Protokol o pridruživanju Klubu guvernera, osnovanom sa ciljem da se poboljša ekonomska i finansijska saradnja između zemalja članica i obezbijediefikasno funkcionisanje deviznog i tržišta novca. Cilj Kluba je da se jača-njem postojećih veza i kroz unapređenje saradnje centralnih banaka iz zemalja Centralne Azije, Regiona Crnog mora i Balkana doprinese miru i stabilnosti regiona i pojača saradnja članica Kluba u monetarnoj, fi-nansijskoj i bankarskoj oblasti.

Najznačajniji događaji u junu 2005. godine

U junu ove godine Bord izvršnih direktora Međunarodnog monetarnog fonda završio je petu reviziju sporazuma u okviru produženog aranžmana i odobrio povlačenje tranše kredita od oko 182,9 miliona dolara.

Predstavnici Državne zajednice i Evropske komisije potpisali su Finan-sijski sporazum o dodjeli 7,5 miliona eura Srbiji i Crnoj Gori za ovu go-dinu iz CARDS programa. Pored toga, predstavnici Državne zajednice, crnogorske i srpske Vlade i Evropske investicione banke, potpisali su ugovor o 34 miliona eura vrijednom kreditu ove banke za rehabilitaciju kontrole letjenja Srbije i Crne Gore. U Madridu je potpisan Protokol o finansijskoj saradnji Državne zajednice sa Španijom, koji se odnosi nakorišćenje robnog kredita od 51 milion eura. Od ukupnog iznosa, 5 mi-liona eura namijenjeno je Reciklažnom centru u Podgorici.

U Beogradu je potpisan sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Crne Gore, koji će obezbijediti potpunu liberalizaciju razmjene između dvije članice državne zajednice.

Crnogorsko Ministarstvo finansija objavilo je da priprema izmjene idopune Zakona o porezu na dodatu vrijednost, prema kojem će pro-izvodi koji su do sada bili oslobođeni te dažbine biti oporezovani sto-pom od 7%.

Stanje u crnogorskom bankarskom sistemu je pozitivno, sa tendencijom rasta ukupne bilansne vrijednosti domaćih banaka, ocijenjeno je u Ana-lizi funkcionisanja tog sektora koju je usvojila Vlada. Vlada je, takođe, usvojila i Predlog zakona o poštanskim uslugama kojim je obezbijeđena potpuna liberalizacija poštanskog sektora.

Austrijska Šparkase (Sparkasse) i francuska Sosiete ženeral (Societe Ge-nerale) su zvanično iskazale interes za kupovinu većinskog paketa akcija Podgoričke banke. Preko 64,2% državnih akcija Podgoričke banke po-nuđeno je na prodaju tenderom koji je raspisala Agencija za prestruku-riranje privrede i strana ulaganja.

Na Skupštini akcionara Crnogorske komercijalne banke saopšteno je da bi oko 44% kapitala, koji pripada Holandskoj razvojnoj banci FMO i njemačkom fondu DEG, trebalo bi da bude prodato do januara 2007. godine. Pošto se radi o dvjema finansijskim institucijama koje investirajuu razvoj banaka i drugih finansijskih posrednika, prodaja akcija bankekoja je dostigla visok nivo razvoja dio je poslovne strategije ovih dviju finansijskih institucija.

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

107

Crnogorska Vlada odobrila je Jugopetrolu i Helenik petroleumu (Hellenic Petroleum) dodatni rok za realizaciju prve istražne bušotine za naftu i gas u crnogorskom podmorju, koji bi okvirno trebalo da bude završen do kraja ljeta naredne godine.

Tenderska komisija za turizam odlučila je da raskine ugovor sa slove-načkim preduzećem “Miraž (Mirage) holografi studio” za kupovinu34% akcija Hotelsko-turističkog preduzeća Korali, zbog nepoštovanja ugovorenih obaveza i odlučila da ponovo raspiše tender. Tendersku dokumentaciju za kupovinu pljevaljske Termoelektrane i dijela akcija Rudnika uglja, osim Rusala i Češke eletroenergetske zajednice otkupila je i ruska Belon grupa.

Crnogorska Uprava za sprječavanje pranja novca postala je puno-pravni član međunarodne mreže finansijskih obavještajnih jedinica,EGMONT grupe.

Skupština akcionara Telekoma Crne Gore usvojila je većinom glasova izvje-štaj o prošlogodišnjem poslovanju i odluku o raspodjeli 9,66 miliona eura neto profita, prema kojoj dioničari prvi put neće dobiti dividendu.

Elektroprivreda Crne Gore odlučila je da potpiše sa britanskom kom-panijom EFT, Elektroprivredom Srbije i švajcarskim Atelom ugovore o uvozu 416,4 hiljade megavat sati električne energije od avgusta do kraja godine.

Skupština akcionara podgoričke fabrike Elastik plastika, odlučila je, ve-ćinom glasova, da bude prodat dio nepokretnosti preduzeća, kako bi se isplatile obaveze prema radnicima i dobavljačima i, eventualno, po-krenula proizvodnja.

PRILOZI

PRILOZI

111

Prilog A. Realna kretanja

Tabela 2. Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela 1. Pregled makroekonomskih kretanja

2004. 2005. (lančani indeks)

OPIS XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIIndustrijska proizvodnja (index) 126.6 73.0 91.3 113.1 89.7 105.4 102.3

Troškovi života (index) 101.6 100.1 100.1 100.2 100.5 100.3 100.3

Cijene na malo (index) 101.8 100.1 100.1 100.2 100.4 100.2 100.2

Učešće u 2004.

ø 2004 = 100 INDEX NIVOA

2004. 2005. VI 2005.V 2005.

VI 2005.VI 2004.

I - VI 2005. I - VI 2004.V VI I-VI V VI I-VI

Industrija ukupno 100.0 101.9 101.6 97.8 96.1 98.3 96.0 102.3 96.8 98.2

Vađenje ruda i kamena 6.0 58.8 110.3 70.5 76.9 118.0 77.9 153.4 107.0 110.5

Vađenje energ.sirovina 2.3 37.1 123.6 82.7 47.2 87.8 66.8 186.0 71.0 80.8

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 2.3 37.1 123.6 82.7 47.2 87.8 66.8 186.0 71.0 80.8

Vađenje ostalih sirovina i mat. 3.7 72.3 101.9 62.9 95.4 136.9 84.8 143.5 134.3 134.8

Vađenje ruda metala 2.9 84.6 116.1 72.5 102.3 157.4 94.1 153.9 135.6 129.8

Vađenje ostalih ruda i kamena 0.8 30.0 52.9 29.7 71.3 66.0 52.8 92.6 124.8 177.8

Prerađivačka industrija 67.6 98.2 99.8 93.8 103.3 103.5 97.7 100.2 103.7 104.2

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 9.1 112.4 109.0 92.1 112.1 105.9 91.6 94.5 97.2 99.5

Proizvodnja prehr.proiz. i pića 6.3 125.4 118.8 100.0 117.8 126.6 90.9 107.5 106.6 90.9

Proizvodnja duvanskih proizvoda 2.8 82.7 86.7 73.8 98.9 58.4 93.2 59.0 67.4 126.3

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 1.5 77.0 121.5 90.3 122.3 98.9 92.1 80.9 81.4 102.0

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0.2 41.3 106.0 52.4 37.5 23.1 13.0 61.6 21.8 24.8

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 1.3 81.7 123.5 95.2 133.4 108.8 102.4 81.6 88.1 107.6

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0.1 400.0 600.0 166.7 850.8 141.8 85.1

Prerada drveta i proizvodi od drveta 1.6 83.3 100.2 66.3 105.5 80.4 44.2 76.2 80.2 66.7

Proizvodnja papira, izdavanje i štampanje 0.8 99.6 99.6 100.0 149.7 240.6 123.0 160.7 241.6 123.0

Proiz.celuloze, papira i prerada papira 0.2 96.6 107.4 86.0 263.6 608.3 191.2 230.8 566.4 222.3

Izdavanje štampanje i reprodukcija 0.6 100.7 96.9 105.0 109.6 111.1 99.0 101.4 114.7 94.3

Proizv.hemijskih proizvoda i vlakana 2.1 72.5 67.2 57.3 219.2 227.0 294.3 103.6 337.8 513.6

Proizvodnja proizv od gume i plast. masa 0.1 114.1 55 123.9 107.3 99.6 90.1 92.8 181.1 72.7

Proiz.proizv od ost.nemetalnih minerala 6.0 99.5 99.3 98.3 100.8 101.6 97.8 100.8 102.3 99.5

Proizv. Osnovnih metala i met.proizvoda 44.8 97.1 98..3 95.8 95.3 95.4 90.8 100.1 97.0 94.8

Proizvodnja osnovnih metala 43.1 97.6 98.0 96.3 93.6 93.7 90.3 100.1 95.6 93.8

Proizvodnja metalnih proizvoda osim mašina 1.7 86.8 106.2 81.2 137.5 139.9 100.5 101.7 131.7 123.8

Proizvodnja mašina i uređaja, ostala 0.6 108.4 137.2 108.0 96.8 121.0 128.2 125.0 88.2 118.7

Proizvodnja maš. uređaja i apar. za domać. 0.1 58.7 42.0 110.5 83.9 75.5 88.1 90.0 179.8 79.7

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0.7 119.1 113.5 111.6 56.7 110.6 79.4 195.1 97.4 71.1

Prerađivačka industrija, ostala 0.1 106.2 87.4 78.8 37.0 9.6 47.8 25.9 11.0 60.7

Proizvodnja električne energije, gasa i vode 26.4 121.0 104.1 114.3 82.2 80.6 95.7 98.1 77.4 83.7

112


Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrija Proizvodnja el. energije, gasa i vode

2000=100Godišnja

stopa rastaMjesečna

stopa rasta2000=100

Godišnja stopa rasta

Mjesečna stopa rasta

2000=100Godišnja

stopa rastaMjesečna

stopa rasta2000=100



2001. 99.3 -0.7 88.5 -11.5 101.6 1.6 93.9 -6.1

2002. 99.9 0.6 95.1 7.5 103.9 2.3 87.7 -6.6

2003. 102.3 2.4 96.5 1.4 101.8 -2.1 103.1 17.5

2004. 116.4 13.8 91.5 -5.1 115.1 13.1 124.7 21.0

2002.

Jan. 78.2 -16.0 -33.8 74.9 52.9 -39.3 76.2 -5.6 -31.2 87.3 -38.0 -39.6

Feb. 87.4 -17.2 14.0 90.0 51.8 20.1 99.5 -1.4 30.7 56.7 -57.2 -28.8

Mar. 99.6 -12.8 11.8 72.7 -8.4 -19.2 107.1 1.3 7.6 87.8 -40.8 45.0

Apr. 103.4 3.2 -5.6 49.6 57.1 -32.8 114.4 14.4 6.8 51.9 -39.2 -40.8

Maj 80.6 -21.6 -14.3 71.9 -18.4 44.8 104.5 -4.0 -8.6 17.2 -81.0 -66.9

Jun 95.5 2.2 18.3 100.4 10.6 39.6 108.2 2.8 3.5 58.5 -4.6 240.4

Jul 105.5 24.5 10.5 113.0 61.9 12.5 111.4 9.6 2.8 86.9 103.1 148.6

Avg. 93.5 5.2 -11.2 133.0 23.4 17.7 95.6 -11.6 -14.1 75.7 150.6 -12.9

Sep. 107.6 18.2 15.0 126.1 -18.6 -5.1 110.5 11.1 15.6 93.7 95.7 23.7

Okt. 117.8 17.4 9.5 120.8 2.7 -4.3 111.3 4.0 0.6 134.9 75.7 44.0

Nov. 116.3 10.0 -1.4 122.2 35.6 1.1 108.4 7.8 -2.6 135.8 9.1 0.6

Dec. 120.1 1.6 3.3 66.0 -46.5 -45.9 99.7 -0.6 1.6 164.0 19.7 20.7

2003.

Jan. 65.7 29.0 -16.0 46.3 -38.2 -29.9 86.2 13.1 -21.8 124.2 42.3 -26.3

Feb. 72.3 27.9 13.3 66.8 -25.8 44.1 97.2 -2.3 13.1 163.9 189.3 10.7

Mar. 86.8 14.3 -0.3 77.0 5.9 15.2 107.3 0.2 10.1 144.1 64.1 -17.8

Apr. 106.7 -11.3 -26.8 56.4 13.6 -26.8 95.6 -16.4 -11.0 58.8 13.2 -59.1

Maj 63.2 0.4 -3.1 56.1 -22.0 -0.5 98.4 -5.9 3.1 40.2 134.2 -31.6

Jun 97.6 7.5 26.9 98.1 -2.3 74.2 111.7 3.2 13.5 79.2 35.4 96.7

Jul 131.3 1.5 -1.3 100.7 -10.9 3.0 105.6 -5.2 -5.4 89.7 3.2 13.4

Avg. 98.4 6.9 -1.3 210.7 58.4 109.3 97.8 2.3 -7.3 71.9 -5.0 -19.7

Sep. 127.1 -1.1 -3.3 177.3 40.6 15.8 98.8 -10.6 1.0 66.4 -29.2 -7.9

Okt. 138.2 -11.1 8.4 103.9 -14.0 -41.4 113.2 1.7 14.6 166.8 23.6 10.1

Nov. 127.9 -10.8 -1.0 88.6 -27.5 -14.8 104.5 -3.6 -7.7 105.9 -22.0 29.2

Dec. 122.0 1.6 17.7 75.1 13.8 -15.3 101.9 2.2 6.9 164.8 0.5 55.7

2004.

Jan. 65.6 -0.1 -17.4 56.3 21.5 -25.2 85.0 -1.4 -23.9 124.2 0.0 -4.1

Feb. 69.8 -3.5 9.4 71.7 7.4 27.6 95.4 -1.8 12.7 151.5 -7.6 2.3

Mar. 85.9 -1.1 2.3 46.1 -40.1 -35.6 123.3 14.9 28.9 103.9 -27.9 -35.9

Apr. 154.4 44.7 7.0 58.3 3.4 26.3 117.2 22.5 -5.3 150.3 155.7 45.1

Maj 92.3 46.0 -2.2 53.8 -4.1 -7.8 113.3 15.2 -3.0 190.8 374.2 0.2

Jun 113.7 16.5 -0.3 101.4 3.3 87.6 117.6 5.3 1.6 129.6 63.7 -13.9

Jul 139.3 6.1 -9.3 100.0 -0.7 -1 119.3 13.0 2.8 77.0 -14.2 -40.6

Avg. 98.6 0.2 -6.2 90.4 -57.1 -9.6 114.0 16.5 -3.8 65.2 -9.3 -15.1

Sep. 145.7 14.6 10.6 164.3 -7.3 82.1 118.2 19.6 3.6 74.5 12.3 13.9

Okt. 148.3 7.3 1.4 102.1 -1.7 -37.9 123.4 9.0 4.5 173.3 3.9 14.4

Nov. 152.7 19.4 10.1 88.3 -0.3 -3.7 121.6 16.3 -1.5 140.4 32.5 64.7

Dec. 156.5 28.3 26.6 166.9 122.1 88.2 128.1 25.7 15.4 198.4 20.4 41.5

2005.

Jan. 74.4 13.3 -27 61.5 9.3 -63 101.1 19 -27.8 130.6 5.1 -16.3

Feb. 66.0 -5.5 -8.7 42.8 -40.4 -30.4 104.2 9.2 3.4 114.1 -24.7 -26.7

Mar. 89.7 4.5 13.1 83.8 81.7 96.1 117.6 -4.6 12.6 129.2 24.4 5.8

April 135.3 -12.4 -10.3 61.6 5.7 -26.5 114.6 -2.2 -2.9 95.3 -36.6 -26.1

Maj 87.0 -5.7 5.4 70.3 30.8 14.3 119.2 5.2 4.3 129.5 -32.1 -15.1

Jun 110.0 -3.2 2.3 108.4 7 53.4 122.0 3.7 0.2 100.3 -22.6 -1.9

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Tabela 3.Industrijska proizvodnja

PRILOZI

113

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 73.0 91.3 113.1 89.7 105.4 102.3

ø 2004 = 100 98.5 89.9 101.7 91.2 96.1 98.3

U odnosu na isti mjesec preth. godine 113.3 94.5 104.5 87.6 94.3 96.8

Period tekuće prema istom pret. godine 103.5 103.9 99.5 98.4 98.2

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 100.1 100.1 100.2 100.4 100.2 100.2

ø 2004 = 100 102.6 102.7 102.9 103.3 103.4 103.7


Period tekuće prema istom preth. godine 103.6 103.6 103.7 103.6 103.7

Decembar 2004 = 100 100.1 100.2 100.4 100.8 101.0 101.2


ø 2004= 100 101.5 101.7 101.8 102.3 102.9 103.2

U odnosu na isti mjesec preth.godine 101.2 101.2 101.3 101.8 102.0 102.9

Period tekuće prema istom preth. godine 101.1 101.2 101.4 101.4 101.7

Decembar 2004 = 100 100.1 100.2 100.4 100.9 101.5 101.8


ø 2004= 100 100.2 100.4 102.6 101.1 101.6 102.4


Period tekuće prema istom preth. godine 103.4 103.1 102.4 102.1 102

Decembar 2004 = 100 100.1 100.3 102.5 101.0 101.5 102.3

Izvor: Monstat

Tabela 4.Industrijska proizvodnja

Tabela 5. Cijene na malo

Tabela 7. Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela 6. Troškovi života

114


Cijene na malo Troškovi života Cijene proizv. ind. proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno Ukupno











Jun 21.9 3.2 19.3 0.9 34.4 14.1 22.1 3.0 13.1 0.3Jul 23.4 2.4 18.6 0.5 45.3 10.4 21.5 0.4 15.5 1.1Avg. 24.8 2.7 20.5 3.2 44.9 1.1 23.3 2.7 19.7 1.6Sep. 25.6 2.0 21.4 2.0 45.3 1.8 23.5 1.3 18.6 -1.2Okt. 25.1 0.5 20.9 0.6 44.8 0.1 22.8 0.5 19.4 -0.5Nov. 25.0 2.8 21.5 3.5 41.5 0.0 24.3 3.7 12.7 1.2Dec. 28.0 3.5 25.6 4.0 39.5 1.7 26.5 2.5 15.1 4.1

2002.

Jan. 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb. 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar. 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr. 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2Maj 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Avg. 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep. 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Okt. 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov. 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec. 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003.

Jan. 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb. 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar. 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr. 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8Maj 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Avg. 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep. 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Okt. 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov. 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec. 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004.

Jan. 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb. 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar. 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr. 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6Maj 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5,0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Avg. 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep. 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Okt. 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov. 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec. 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005.

Jan. 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb. 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mart 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2April 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8

Izvor: Monstat

Tabela 8.Cijene

PRILOZI

115

Tabela 9. Turizam

Izvor: Monstat

2004. 2005. Index Struktura

VI I - VI VI I - VIVI ‘05. VI ‘04.

I - VI ‘05. I - VI ‘04.

VI I-VI

Dolasci

Ukupno 67.633 151.935 90.015 178.270 133.1 117.3 100.0 100.0

domaći 45.957 102.761 57.441 110.275 125.0 107.3 63.8 61.9

strani 21.676 49.174 32.574 67.995 150.3 138.3 36.2 38.1

Noćenja

Ukupno 459.442 814.323 545.935 897.775 118.8 110.2 100.0 100.0

domaći 300.688 546.375 355.949 575.159 118.4 105.3 65.2 64.1

strani 158.754 267.948 189.986 322.616 119.7 120.4 34.8 35.9

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Broj zaposlenih*

2001. 114.536 113.500 113.542 113.663 113.943 114.137 114.106 114.024 115.077 114.755 114.170 113.744

2002. 113.594 113.597 113.953 113.663 113.943 114.137 114.422 113.684 113.526 113.676 113.679 113.425

2003. 112.637 112.846 112.317 112.132 111.738 112.648 112.905 112.647 111.461 110.911 110.387 109.639

2004. 108.562 107.359 108.634 109.623 109.642 109.863 110.886 111.158 110.049 109.696 110.055 108.228

2004.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005.*** 142.145 142.072 141.298 140.959

Broj nezaposlenih**

2001. 81.238 82.158 82.453 83.091 82.629 82.140 81.823 80.686 80.952 80.668 80.440 81.069

2002. 80.385 81.360 81.510 81.961 81.602 81.041 81.116 80.830 80.809 80.183 79.894 76.293

2003. 76.584 76.077 76.165 74.976 73.520 69.735 66.951 66.277 67.664 71.023 72.544 68.625

2004. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772

Tabela 10. Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat;** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** primijenjena nova metodologija

116


Izvor: Izvještaji banaka

Tabela 11.Bilans stanja licenciranih banaka, u 000 eura

Prilog B

Opis/Period 2004 2005Struktura

u %, 30.06.31.12. 31.01. 28.02 31.03. 30.04. 31.05. 30.06. Index Index

1 2 3 4 5 6 7 8 8:7 8:2

AKTIVA

1. Novčana sredstva i dep. kod dep. institucija 107.595 98.411 98.681 110.691 105.751 146.993 146.853 100 136 28

2. Krediti 281.483 282.288 290.820 303.860 315.815 320.046 340.787 106 121 64

2.1. Rezerve za kreditne gubitke -11.249 -12.972 -12.960 -10.573 -10.666 -12.063 -10.852 90 96 -2

2.2. Neto krediti 270.234 269.316 277.860 293.287 305.149 307.983 329.934 107 122 62

3. Hartije od vrijednosti 23.853 22.323 24.699 23.849 21.612 15.873 14.592 92 61 3

4. Ostala aktiva 45.349 48.279 46.482 40.006 38.020 40.084 41.116 103 91 8

5. Rezervisanja -2.661 -1.026 -1.020 -849 -710 -729 -706 97 27 0

6. UKUPNO AKTIVA 444.370 437.303 446.702 466.984 469.822 510.205 531.790 104 120 100

PASIVA

1. Depoziti 273.194 265.109 273.168 299.068 299.803 336.463 350.629 104 128 66

1.1. Depoziti po vi|enju 151.498 140.800 148.034 165.274 164.980 189.280 198.267 105 131 37

1.2. Oročeni depoziti 121.696 124.309 125.133 133.794 134.823 147.182 152.362 104 125 29

2. Kratkoročne pozajmice od centralnih banaka, banaka i finansijskih institucija 9.081 7.810 9.204 9.477 8.727 9.857 9.187 93 101 2

3 Ostale pozajmice 50.461 50.666 50.793 51.324 53.138 53.094 54.464 103 108 10

4. Ostale obaveze 20.869 22.168 21.899 18.268 18.362 19.011 24.046 126 115 5

5. Ukupan kapital 90.765 91.550 91.638 88.847 89.792 91.780 93.464 102 103 18

5.1. Kapital i rezerve 91.881 90.765 90.614 90.762 90.645 90.609 89.212 98 97 17

5.2. Dobitak / Gubitak (+,-) iz tekuće godine -1.116 785 1.024 -1.915 -853 1.172 4.252 363 -381 1

6. UKUPNO PASIVA 444.370 437.303 446.702 466.984 469.822 510.205 531.790 104 120 100

PRILOZI

117

Tabela 12.Pregled obračunate i izdvojene obavezne rezerve , u 000 eura

Licencirane banke

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Hipotekarna banka

Podgorička banka

Crnog. kom. banka

Euromarket banka

Nikšićka banka

Pljevaljska banka

Atlas Mont banka

Montenegro-banka

Opportunity bank

Komerc. banka - Budva

UKUPNO (1-10)

2004. Decembar

2.767 5.752 11.382 3.146 839 354 2.856 2.484 699 1.984 32.263

2.596 5.750 10.973 3.070 804 346 2.625 2.522 694 1.940 31.320

2.557 5.799 11.080 3.081 758 315 2.498 2.677 695 1.989 31.449

2.651 5.794 11.442 4.612 654 298 2.605 2.361 669 2.022 33.108

2.570 6.048 10.361 5.059 580 404 3.010 2.401 716 2.017 33.166

2005.

Januar

2.682 6.158 10.683 4.671 691 437 2.972 2.381 701 2.073 33.449

2.837 6.173 10.950 5.279 627 315 2.722 2.353 734 2.119 34.109

2.510 5.847 11.164 5.029 583 307 2.738 2.415 769 2.183 33.545

2.382 5.554 11.046 4.629 511 317 2.835 2.401 717 2.230 32.622

Februar

2.342 5.672 11.053 4.229 626 288 3.281 2.321 783 2.214 32.809

2.119 5.886 11.562 3.824 541 326 3.326 2.239 881 2.337 33.041

2.191 5.833 11.728 4.095 485 338 3.066 2.226 891 2.390 33.243

2.185 5.880 12.011 3.888 555 295 2.970 2.927 962 2.334 34.007

Mart

2.284 5.968 12.136 3.954 645 249 3.307 2.896 1.043 2.299 34.781

2.261 5.980 11.608 4.140 655 236 3.007 2.612 1.157 2.239 33.895

2.043 5.927 11.666 4.322 496 227 2.870 2.608 1.515 2.257 33.931

1.986 6.050 12.022 4.237 475 229 2.880 2.469 1.750 2.338 34.436

2.104 5.931 12.250 4.772 560 243 2.670 2.496 1.704 2.229 34.959

April

2.278 5.908 16.032 4.359 673 258 2.540 2.672 1.592 2.085 38.397

2.154 6.020 13.424 4.170 503 245 2.442 3.152 1.492 2.077 35.679

1.948 5.898 13.497 3.621 470 240 2.668 4.148 1.373 2.323 36.186

1.656 6.129 13.514 3.858 489 233 3.026 5.327 1.338 2.342 37.912

Maj

1.526 6.380 16.305 3.933 554 283 3.201 3.900 1.397 2.286 39.765

1.583 6.321 17.685 4.313 562 255 3.224 3.606 1.603 2.404 41.556

1.503 6.209 16.405 6.667 593 257 3.560 3.548 1.759 2.414 42.915

1.408 6.244 16.314 6.251 548 239 3.744 3.585 1.830 2.579 42.742

Jun

1.410 6.473 16.492 5.631 517 238 4.117 3.597 1.901 2.711 43.087

1.490 5.909 17.285 5.626 635 229 4.281 3.698 1.780 2.758 43.691

1.454 5.756 17.492 6.044 585 231 4.509 3.692 1.912 2.706 44.381

1.483 5.721 16.424 5.580 600 322 4.789 3.936 1.999 2.780 43.634

1.429 5.677 15.786 5.820 609 379 4.356 4.417 2.112 2.763 43.348

Izvor: CBCG

118


Prilog C

Tabela 13. Realizacija aukcija 28-dnevnih državnih zapisa

Tabela 14.Realizacija aukcija 56-dnevnih državnih zapisa

Tabela 15.Realizacija aukcija 91-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

2004. godina 2005. godina

Traženo Emitovano Prodato Prodati % emitovanih

zapisa

Kamatnastopa

(godišnji %)

Traženo Emitovano Prodato Prodati%emitovanih

zapisa

Kamatna stopa

(godišnji %)(hiljada eura) (hiljada eura)

januar 12,162.00 12,000.00 12,000.00 100.00 10.10 8,200.00 8,700.00 8,200.00 94.25 8.89

februar 11,225.00 12,500.00 11,225.00 89.80 10.71 9,200.00 8,500.00 8,500.00 100.00 9.00

mart 11,647.00 12,000.00 11,647.00 97.06 10.72 9,700.00 9,000.00 9,000.00 100.00 9.22

april 15,027.00 17,000.00 15,027.00 88.39 10.73 8,800.00 5,000.00 5,000.00 100.00 8.33

maj 15,840.50 16,000.00 15,840.50 99.00 10.49 4,300.00 1,000.00 1,000.00 100.00 4.50

jun 15,555.00 15,000.00 15,000.00 100.00 10.45



zapisa

Kamatnastopa

(godišnji %)


zapisa

Kamatna stopa


januar 3,788.00 5,500.00 3,788.00 68.87 10.22 5,600.00 5,600.00 5,600.00 100.00 8.78

februar 3,403.50 4,500.00 3,403.50 75.63 10.48 4,700.00 5,000.00 4,700.00 94.00 8.95

mart 2,568.00 4,500.00 2,568.00 57.07 10.80 6,400.00 6,000.00 6,000.00 100.00 9.35

mart 5,000.00 5,000.00 5,000.00 100.00 9.38

april 3,095.00 4,000.00 3,095.00 77.38 10.63

april 2,873.50 3,000.00 2,873.50 95.78 10.82

maj 4,197.50 4,000.00 4,000.00 100.00 10.57 6,400.00 4,000.00 4,000.00 100.00 8.30

maj 6,100.00 5,000.00 5,000.00 100.00 7.63

jun 4,000.00 4,000.00 4,000.00 100.00 10.19 3,300.00 1,500.00 1,500.00 100.00 5.45



zapisa

Kamatnastopa

(godišnji %)


zapisa

Kamatna stopa


januar 2,000.00 2,000.00 2,000.00 100.00 8.65

februar 0.00 0.00 0.00 0.00

mart 2,000.00 2,500.00 2,000.00 80.00 9.03

mart 2,500.00 2,500.00 2,500.00 100.00 10.20

mart 4,800.00 5,500.00 4,800.00 87.27 9.68

april 2,500.00 2,000.00 2,000.00 100.00 8.61

maj

jun 3,800.00 1,000.00 1,000.00 100.00 6.88

jun 2,000.00 2,000.00 2,000.00 100.00 10.90 1,600.00 1,000.00 1,000.00 100.00 5.59

jun 2,000.00 2,000.00 2,000.00 100.00 10.97 6,200.00 2,000.00 2,000.00 100.00 5.82

PRILOZI

119

Tabela 16. Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

2005. godina

Traženo Emitovano Prodato prodati %emit.zapisa

Kam. stopa(godišnji %) (hiljada eura)

januar 3,500.00 3,600.00 3,500.00 97.22 9.88

februar 3,200.00 3,000.00 3,000.00 100.00 8.95

mart 1,000.00 1,000.00 1,000.00 100.00 8.95

april 2,100.00 2,000.00 2,000.00 100.00 9.48

maj 3,100.00 2,000.00 2,000.00 100.00 8.69

jun

Tabela 17. Promjene cijena odabranog tržišnog materijala u periodu jun/januar 2005. godine, u eurima

PreduzećeJanuar Jun Relativna promjena

Min Max Min Max Min Max

Telekom 2.0000 2.3400 2.0000 2.3400 0.00 0.00

Luka bar 0.0800 0.0800 0.4000 0.5000 400.00 525.00

UTIP CG 0.1402 0.1403 0.0165 0.2419 -88.22 72.42

HTP Korali 0.7501 0.7502 0.9503 1.6304 26.69 117.33

Lutrija Crne Gore 1.0002 1.0004 1.5600 3.2000 55.97 219.87

Elektroprivreda Crne Gore 0.1750 0.1800 0.6301 0.8499 260.06 372.17

Plantaže a.d. Podgorica 0.1450 0.0160 0.3401 0.3999 134.55 2,399.38

Rudnik uglja a.d. Pljevlja 0.4911 0.5500 1.6000 1.8000 225.80 227.27

Trebjesa Nikšić 17.0000 18.0000 24.9999 30.0000 47.06 66.67

Jugopetrol Kotor 2.8000 3.0000 3.0100 4.0001 7.50 33.34

Fondovi

Trend 0.0161 0.0182 0.0194 0.0400 20.50 119.78

Moneta 0.0118 0.0129 0.0130 0.0220 10.17 70.54

HLT 0.0150 0.0175 0.0280 0.2000 86.67 1,042.86

Eurofond 0.0070 0.0078 0.0091 0.0260 30.00 233.33

Atlas Mont 0.0128 0.0151 0.0182 0.0421 42.19 178.81

MIG 0.0151 0.0153 0.0252 0.0450 66.89 194.12

Obveznice stare devizne štednje Podaci za maj*

Obveznice 2006 0.7501 0.7602 0.7600 0.8500 1.32 11.81

Obveznice 2007 0.6700 0.6999 0.6600 0.8000 -1.49 14.30

Obveznice 2008 - 2017 0.5401 0.6000 0.5600 0.6800 3.68 13.33

* U junu se nije trgovalo obveznicama stare devizne štednje

120


Tabe

la 1

8.St

rukt

ura

ukup

nog

prom

eta

i bro

ja tr

ansa

kcija

real

izov

anih

na

crno

gors

kim

ber

zam

a u

peri

odu

janu

ar –

jun

2005

. god

ine

Izvor

: NEX

Mon

tene

gro i

Mon

tene

grob

erza

Mje

seci

u 2

005.

Ja

nuar

Feb

ruar

Mar

tA

pri

lM

ajJu

nU

kup

noPr

osje

k

Vrije

dno

st

reliz

ovan

og

pro

met

a

Prim

arni

00

11.9

6413

7.22

00

149.

184

24.8

64

Seku

ndar

ni2.

491.

411

10.8

70.3

0343

.177.9

1520

.280

.605

7.45

3.60

47.1

52.3

1091

.426

.148

15.2

37.6

91

Uku

pno

2.49

1.41

110

.870

.303

43.18

9.87

920

.417

.825

7.45

3.60

471

5231

091

5753

3215

.262

.555

Stru

ktu r

a uk

upno

g re

aliz

ovan

og

pro

met

a p

o vr

stam

a tr

žišn

og

mat

erija

la

Akc

ije1.

782.

903

8.31

7.81

941

.734

.408

19.3

23.8

393.

908.

009

5.48

3.56

780

.550

.545

13.4

25.0

91

% u

češć

e72

%77

%97

%95

%52

%77

%88

%88

%

Ob

vezn

ice

331.

717

1.97

8.47

81.

081.

036

142.

866

3.16

4.44

70

6.69

8.54

41.1

16.4

24

% u

češć

e13

%18

%3%

1%42

%0%

7%7%

Akc

ije in

v.fo

ndov

a37

6.79

574.

007

374.

435

950.

799

177.7

121.

662.

964

4.11

6.70

768

6.11

8

% u

češć

e15

%5%

1%5%

2%23

%4%

4%

Akc

ije F

ZR0

00

321

00

321

53.5

% u

češć

e0%

0%0%

0%0%

0%0%

0%

Akc

ije M

in. fi

n.0

00

011

8.21

111

8.21

123

.642

% u

češć

e0%

0%0%

0%2%

0%0%

0%

Akc

. na

javn

oj p

onud

i0

00

085

.255

5.77

991

.034

15.17

2

% u

češć

e0%

0%0%

0%1%

0%0%

0%

% u

kup

no10

0%10

0%10

0%10

0%10

0%10

0%10

0%10

0%

PRILOZI

121

*Sufi

ci/De

ficit

kaor

azlik

aizm

eđu

ukup

nih

prim

itaka

uman

jeni

hza

uzet

epoz

ajm

icei k

redi

tei u

kupn

ihizd

atak

aum

anje

nih

zada

tepo

zajm

ice i k

redi

te i o

tpla

tu g

lavn

ice

Ku

mu

lati

vno

01.0

1 - 3

0.06

.200

5.

P R

I M I

C I

Plan

. za

2005

. Ja

nu

ar

Feb

ruar

M

art

Ap

ril

Maj

Ju

n

O P

I S

Izn

os

Izn

os

Izn

os

Izn

os

Izn

os

Izn

os

Izn

os

Izn

os

% iz

vrše

nja

Sred

stva

pre

neta

iz p

reth

odne

god

ine

0.00

Pore

zi38

3,36

9,16

3.83

17,5

79,5

07.3

820

,695

,130.

2031

,553

,337

.87

34,3

64,6

74.0

130

,494

,562

.91

37,7

01,9

51.19

172,

389,

163.

5644

.97

Pore

z na

doh

odak

gra

đana

71,9

00,0

00.0

02,

003,

243.

844,

149,

558.

665,

509,

324.

525,

875,

261.

315,

084,

438.

155,

959,

866.

5228

,581

,693

.00

39.7

5

Pore

z na

dob

it pr

eduz

eća

17,2

59,3

24.8

047

2,84

3.33

1,45

3,71

9.96

2,61

3,29

7.32

3,22

4,39

0.41

1,88

2,83

5.12

2,27

0,07

1.74

11,9

17,15

7.88

69.0

5

Pore

z na

imov

inu

i por

ez n

a pr

omet

nep

okre

tnos

ti i p

rava

3,

500,

000.

0067

,530

.78

163,

322.

9615

3,36

7.16

139,

164.

6113

2,60

1.93

173,

086.

9982

9,07

4.43

23.6

9

Pore

z na

dod

atu

vrije

dnos

t i a

kciz

e24

3,69

6,59

4.32

13,4

48,6

58.3

312

,490

,604

.73

19,5

73,3

87.8

321

,595

,113.

6619

,286

,106

.79

24,8

59,9

94.2

311

1,25

3,86

5.57

45.6

5

Pore

z na

međ

unar

odnu

trgo

vinu

i tr

ansa

kcije

43,7

78,8

31.12

1,47

6,78

0.99

2,22

0,95

2.69

3,42

4,26

6.86

3,17

8,12

9.67

3,77

3,83

5.25

4,09

6,38

8.64

18,17

0,35

4.10

41.5

0

Ost

ali p

orez

i3,

234,

413.

5911

0,45

0.11

216,

971.

2027

9,69

4.18

352,

614.

3533

4,74

5.67

342,

543.

071,

637,

018.

5850

.61

Tak

se7,

077,

349.

0425

9,66

1.61

493,

212.

2854

3,01

1.08

517,

530.

6962

2,25

1.09

631,

785.

863,

067,

452.

6143

.34

Ost

ali r

epub

lički

prih

odi

32,6

17,11

9.32

634,

103.

971,

150,

273.

181,

503,

895.

411,

807,

686.

741,

854,

294.

022,

372,

730.

179,

322,

983.

4928

.58

Kapi

taln

i prih

odi-d

ivid

enda

5,40

0,00

0.00

0.00

54,5

13.8

93,

007,9

58.8

93,

062,

472.

781.

01

Redo

vni p

rihod

i42

8,46

3,63

2.19

18,4

73,2

72.9

622

,338

,615

.66

33,6

54,7

58.2

536

,689

,891

.44

35,9

79,0

66.9

140

,706

,467

.22

187,

842,

072.

4443

.84

Prih

odi o

d pr

odat

e im

ovin

e6,

000,

000.

000.

0015

.00

0.00

111,

069,

574.

9012

,561

.23

111,

082,

151.

131,

851.

16

Bes

povr

atne

pom

oći

3,69

1,33

7.20

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

Poz

ajm

ice

i kre

diti

53,6

08,6

62.7

90.

003,

054,

546.

003,

568,

162.

911,

908,

575.

001,

582,

020.

1164

,403

.62

10,17

7,70

7.64

18.9

9

Prim

ici o

d ot

plat

e kr

edita

0.00

0.00

0.00

0.00

240,

000.

0016

,845

.90

50,0

00.0

030

6,84

5.90

UKU

PNO

PRI

MIC

I (4+

5+6+

7)49

1,76

3,63

2.18

18,4

73,2

72.9

625

,393

,176.

6637

,222

,921

.16

149,

908,

041.

3437

,577

,932

.92

40,8

33,4

32.0

730

9,40

8,77

7.11

62.9

2

I Z D

A C

I0.

00

Uku

pni t

ekuć

i izd

aci

402,

795,

322.

4110

,055

,132.

8324

,080

,659

.16

29,0

74,3

07.3

336

,409

,134.

8525

,838

,112.

2133

,415

,410

.94

158,

872,

757.

3239

.44

Brut

o za

rade

zap

osle

nih

158,

580,

769.

111,

202,

402.

0110

,439

,798

.93

9,94

3,03

8.34

22,1

61,0

29.0

49,

603,

830.

6014

,121,

423.

0667

,471

,521

.98

42.5

5

Ost

ala

prim

. i n

akna

de z

apos

.12

,324

,684

.75

18,0

70.6

770

1,14

8.00

1,22

3,92

4.29

93,15

9.77

1,60

0,69

2.27

840,

603.

034,

477,

598.

0336

.33

Rash

odi z

a m

ater

ijal i

usl

uge

58,3

15,7

51.4

089

2,47

6.73

3,34

9,95

9.06

4,24

0,38

0.11

5,34

5,81

6.40

4,33

5,51

8.88

3,94

7,72

3.42

22,11

1,87

4.60

37.9

2

Kam

ate

19,5

00,0

00.0

055

9,20

8.39

254,

479.

822,

923,

406.

8835

4,51

3.32

492,

185.

595,

579,

618.

1310

,163

,412

.1352

.12

Rent

a1,

907,

357.

5573

,436

.30

116,

252.

4311

4,02

8.50

162,

556.

1213

9,42

4.16

172,

889.

0077

8,58

6.51

40.8

2

Subv

enci

je5,

642,

446.

0047

,985

.00

389,

140.

9515

8,44

5.14

274,

637.1

488

2,97

2.59

600,

135.

912,

353,

316.

7341

.71

Best

eret

. dav

anja

i so

c.be

nefic

.14

4,65

8,07

3.60

7,25

6,55

3.73

8,73

7,39

4.42

10,3

22,6

67.3

47,

885,

824.

008,

674,

388.

128,

015,

711.

8250

,892

,539

.43

35.1

8

Ost

ali i

zdac

i1,

866,

240.

005,

000.

0092

,485

.55

148,

416.

7313

1,59

9.06

109,

100.

0013

7,30

6.57

623,

907.

9133

.43

Kapi

taln

i izd

aci

27,9

32,11

4.86

20,2

07.0

334

7,34

2.53

770,

583.

451,

073,

944.

942,

645,

661.

332,

990,

149.

507,

847,

888.

7828

.10

UKU

PNI R

ASH

OD

I43

0,72

7,43

7.27

10,0

75,3

39.8

624

,428

,001

.69

29,8

44,8

90.7

837

,483

,079

.79

28,4

83,7

73.5

436

,405

,560

.44

166,

720,

646.

1038

.71

Dat

e po

zajm

ice

i kre

diti

6,70

0,00

0.00

239,

163.

8726

1,59

4.00

267,

000.

0035

9,89

1.84

236,

000.

0069

3,46

5.12

2,05

7,114

.83

30.7

0

Otp

lata

dug

ova

41,7

00,0

00.0

03,

657,1

99.5

61,

246,

489.

842,

770,

608.

0822

,195,

181.

3411

,979

,073

.10

27,4

29,7

54.2

169

,278

,306

.1316

6.14

Stal

na re

zerv

a bu

dzet

a Re

pub.

850,

000.

0025

2,72

6.41

0.00

571,

312.

0422

,864

.25

0.00

0.00

846,

902.

7099

.64

Teku

ća b

udze

tska

reze

rva

11,7

86,19

4.93

226,

486.

562,

117,

754.

6996

1,87

3.37

813,

112.

8050

7,927

.32

256,

559.

274,

883,

714.

0141

.44

Reze

rvis

ani d

epoz

it za

rest

ituci

ju i

povr

aćaj

zem

ljišt

a11

,106

,957

.49

11,1

06,9

57.4

9

UKU

PNO

IZD

ACI

491,

763,

632.

2014

,450

,916

.26

28,0

53,8

40.2

234

,415

,684

.27

71,9

81,0

87.5

141

,206

,773

.96

64,7

85,3

39.0

425

4,89

3,64

1.26

51.8

3

Sufic

it/(

defi

cit)

*7,9

18,7

20.13

-4,2

07,12

5.72

2,27

6,68

2.06

98,5

73,4

52.0

17,

004,

211.

954,

106,

908.

7411

5,67

2,84

9.17

Tabe

la 1

9.O

stva

renj

e bu

džet

skih

pri

hoda

i iz

vrše

nje

budž

etsk

ih ra

shod

a u

2005

. god

ini,

u eu

rim

aPr

ilog

D

122


Tabela 20.Pregled prihoda i rashoda fondova Republike Crne Gore, u 0000 000 eura

Izvor: Republički fondovi u Crnoj Gori

OPIS / mjesec 01.01-31.12.2004. g.

2005. g.

I II III IV V VI Kumulativno

PRIHODI

Republički fond PIO 171.5 9.53 11.93 14.04 14.95 15.20 12.42 78.1

Republički fond za zdravstvo 95.0 3.08 8.43 6.81 8.07 9.12 7.38 42.9

Zavod za zapošljavanje 11.9 1.1 0.5 2.1 1.3 2.2 2.4 9.6

Fond za razvoj 0.419 0.035 0.035 0.030 0.033 0.028 0.031 0.191

RASHODI

Republički fond PIO 168.2 8.25 11.99 14.86 14.14 15.67 12.14 77.1

Republički fond za zdravstvo 94.7 5.9 7.3 7.7 7.6 8.1 7.5 44.0

Zavod za zapošljavanje 11.5 0.7 0.6 1.1 2.1 2.1 1.5 8.2

Fond za razvoj 0.335 0.028 0.022 0.028 0.025 0.024 0.025 0.153

SUFICIT / DEFICIT

Republički fond PIO 3.32 1.3 -0.1 -0.8 0.8 -0.5 0.3 1.02

Republički fond za zdravstvo 0.31 -2.8 1.2 -0.9 0.5 1.0 -0.1 -1.14

Zavod za zapošljavanje 0.25 0.4 -0.1 1.0 -0.8 0.1 0.9 1.41

Fond za razvoj 0.084 0.007 0.013 0.002 0.007 0.003 0.006 0.038

PRILOZI

123

Januar-JunIndex

Razlika2004 20051 2 3

ROBEUkupni izvoz 223,343 195,898 87.7 -27,445Izvoz ocarinjene robe (bez prometa sa Srbijom i Kosovom) 134,927 124,696 92.4 -10,231Izvoz u Srbiju i Kosovo 88,416 71,202 80.5 -17,214Ukupni uvoz 394,068 388,778 98.7 -5,290Uvoz ocarinjenih proizvoda (bez prometa sa Srbijom i Kosovom) 266,251 247,782 93.1 -18,469Uvoz iz Srbije i Kosova 127,817 140,996 110.3 13,179Saldo robne razmjene -170,725 -192,880 113.0 -22,155USLUGEUkupni transportni prihodi 20,459 23,610 115.4 3,151Transport, zvanični podaci o prihodima 18,120 18,988 104.8 868Transportni prihod od Srbije i Kosova 2,339 4,622 197.6 2,283Ukupni transportni rashodi 13,212 14,630 110.7 1,418Transport, zvanični podaci o rashodima 8,791 9,640 109.7 849Transportni rashodi-Srbija i Kosovo 4,421 4,990 112.9 569Saldo transportnih usluga 7,247 8,980 123.9 1,733Ukupni prihodi od turizma 28,544 32,290 113.1 3,746Prihodi od stranih turista (procjena) 14,808 17,837 120.5 3,029Turisti iz Srbije (procjena) 13,736 14,453 105.2 717Ukupni rashodi turizma 3,155 4,798 152.1 1,643Poslovna putovanja u inostranstvo, zvanični podaci 2,451 2,986 121.8 535Crnogorski turisti u Srbiji 704 1,812 257.4 1,108Saldo turizma 25,389 27,492 108.3 2,103Prihodi od pružanja finansijskih usluga 1,456 1,780 122.3 324Naknade od usluga 1,211 1,435 118.5 224Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom Kosovom 245 345 140.8 100DrugoRashodi za pružanje finansijskih usluga 2,971 3,536 119.0 565Rashodi po naknadama za pružene usluge 2,381 2,692 113.1 311Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom i Kosovom 590 844 143.1 254Saldo finansijskih usluga -1,515 -1,756 -241Ostali prihodi od usluga 10,156 14,262 140.4 4,106Ostali rashodi od usluga 27,454 29,927 109.0 2,473Saldo ostalih usluga -17,298 -15,665 90.6 1,633Prihodi od usluga 60,615 71,942 118.7 11,327Rashodi od usluga 46,792 52,891 113.0 6,099Saldo usluga 13,823 19,051 137.8 5,228Ukupni saldo roba i usluga -156,902 -173,829 110.8 -16,927Prihodi i rashodiUkupni prihodi 55,668 77,616 139.4 21,949Kompenzacije radnicima 50,872 72,153 141.8 21,282Prihodi pojedinaca iz Srbije i Kosova 4,558 5,040 110.6 482Prihodi od kamata 224 423 188.8 199Primljene dividende 14 0 -14Investicije u inostranstvuUkupni rashodi 26,754 31,182 116.6 4,428Kompenzacije radnicima 1,914 6,576 343.6 4,662Troškovi za pojedince u Srbiji i Kosovu 774 675 87.2 -99Troškovi kamata 13,814 14,304 103.5 490Plaćene dividende 10,252 9,627 93.9 -625Investicije u inostranstvu (procjena)Bilans prihoda i rashoda 28,914 46,434 160.6 17,521Tekući transferiPrihodi 38,950 32,158 82.6 -6,792Transferi u RCG iz inostranstva 14,385 15,250 106.0 866Strana pomoć 11,415 4,094 35.9 -7,321Strana pomoć, preko nevladinih i humanitarnih organizacija, finansij i materijal. 13,150 12,814 97.4 -336Rashodi 5,081 8,163 160.7 3,082Transferi iz RCG u inostranstvo 5,081 8,163 160.7 3,082Saldo tekućih transfera 33,869 23,995 70.8 -9,874Ukupni prihodi u tekućem računu 378,575 377,614 99.7 -961Ukupni rashodi u tekućem računu 472,695 481,014 101.8 8,319SALDO TEKUĆEG RAČUNA -94,120 -103,400 109.9 -9,280KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 83,134 149,523 179.9 66,389Račun kapitalaTransfer kapitalaFinansijski račun 83,134 149,523 179.9 66,389Direktne investicije 30,810 212,731 690.5 181,921Akcijski kapital 30,810 212,731 690.5 181,921Reinvestirane zarade i nedistribuirani profiti sektoraPortfolio investicije-neto 756 10,738 1420.4 9,982Ostale investicije 30,103 44,401 147.5 14,298Zajmovi 58,372 63,927 109.5 5,555Otplata zajmova 28,269 19,526 69.1 -8,743Promjene neto strane aktive komercijalnih banaka 28,048 -23,316Promjena rezervi CBCG (sredstva deponovana kod inobanaka) -6,583 -95,031Neto greške i omaške -10,986 46,123

Tabela 21.Bilans plaćanja RCG, u 000 euraPrilog E

Izvor: CBCG

124


Tabela 22.Strane direktne investicije u Crnu Goru - po zemljama 01.01-30.06.2005, u eurima

Zemlja Ukupno Proizvodne dj. Uslužne dj. Nekretnine Finansij.org.

1=2+3+4 2 3 4 5

Austrija 2,920,715.00 - 2,698,000.00 21,965.00 200,750.00

Australija 65,000.00 - - 65,000.00 -

Bosna i Hercegovina 2,629,946.07 - 2,629,946.07 - -

Republika Srpska 1,327,725.78 - 1,327,725.78 - -

Izrael 79,893.00 14,955.00 64,938.00 - -

Irska 101,285.00 - 101,285.00 - -

Grčka 13,397.92 - - 13,397.92 -

Italija 89,225.00 - - 89,225.00 -

Francuska 135,000.00 - - 135,000.00 -

Bugarska 700,000.00 - 700,000.00 - -

Kipar 2,575,472.21 - 514,415.21 2,061,057.00 -

Letonija 963,895.00 - 800,000.00 163,895.00 -

Njemačka 2,935,604.62 - 406,191.06 2,529,413.56 -

USA 1,130,277.00 - 845,374.00 284,903.00 -

Ruska Federacija 439,121.80 100,000.00 - 339,121.80 -

Madjarska 146,328,737.92 - 146,328,737.92 - -

Slovenija 19,271,968.63 428,240.00 295,134.63 - 18,548,594.00

Srbija 1,670,724.76 33,249.10 103,992.22 823,483.44 710,000.00

Švajcarska 2,450,348.16 - 1,227,031.00 823,392.16 399,925.00

Švedska 327,272.00 - 134,872.00 192,400.00 -

Velika Britanija 23,337,170.04 500,000.00 15,407,966.00 2,690,966.04 4,738,238.00

Litvanija 400,000.00 - 400,000.00 - -

Estonija 1,727,651.00 - - 1,727,651.00 -

Hrvatska 456,625.00 - 456,625.00 - -

Luksemburg 525,967.02 - 525,967.02 - -

Lihtenštajn 100,000.00 - 100,000.00 - -

BRJ Makedonija 20,000.00 - - 20,000.00 -

Japan 2,363,229.99 2,363,229.99 - - -

Ukraina 88,174.87 - - 88,174.87 -

UKUPNO 215,174,427.79 3,439,674.09 175,068,200.91 12,069,045.79 24,597,507.00

Documents

Mr Milojica Dakić Krunislav Vukčević Mr Goran Knežević