E PERJAVSHME Çmimi 300 lekë, 3 EUROVITI i IX i BOTIMIT NR. 42 (502) - 31 TETOR 2011

www.monitor.al

ndryshon ligjiFilial për të shpëtuar bankat

FAQE 10

kriza e borxheveNdikimet në tregun shqiptar

FAQE 16

qumështiProdhuesit konkurrojnë importin

FAQE 42

TË BËHESH TË BËHESH “PRONAR”“PRONAR”

Autostrada Tiranë - Durrës, Km 8 (pranë City-Park)

www.autocity.al K Ë T U Ë S H T Ë M A K I N A P Ë R J U !

Volvo XC90 R-Design2.4 D5 AWD

Volvo XC90 R-DesignE juaja vetëm për

50.900€me çelësa në dorë

me financim vetëm për 635€/muaj

Lloji i karburantit, Naftë, Konsumi i karburantit i kombinuar 8.5 L/ 100km, Sistemi idrejtimit elektrik, Kutia e shpejtesisë Automatike me 6 raporte,

Kontroll Dinamik, Frenimi (DBC), Kontroll Dinamik Stabiliteti (DSC) Airbag për shoferin dhe pasagjerin para dhe prapa/ Airbag anësore, Mbyllje

qendrore, Klima Automatike me dy zona dhe filtër ajri i brendshëm, Numri i vendeve 6+1, Cruise control (Pilot Automatik), Sensor parkimi prapa, Timon

lëkure multifunksional, Sistem Alarmi, Finiturat e jashme në ngjyrën e makines Sedilje Lëkure R-Design me rregullim elektrik, Drita mjegulle përpara,

Finitura te brendshme druri, Sistem Audio me 8 autoparlante, MW/FM/CD/Radio, Dadicekë bllokues, Xhamat e pasëm të errët, Dritaret me komandim

elektrik, Sistem lajmërues akustik për vendosjen e rripave te sigurimit, Disqe Alumini 18”

OKAZION

Në këtë numër do të lexoni:

editorial

7 Kriza që (s)’na prek

lajme nga vendi

8 Sahatet e pakontrolluar: Gjobë 30 milionë për CEZ

bankë

10 Filial për të shpëtuar bankat“Monitor” zbardh të plotë projektin e Bankës së

Shqipërisë dhe të Ministrisë së Financave mbi

kthimin e degëve të bankave të huaja në fi lial dhe

krijimin e bankave “ura”, në raste rreziqesh. Shehu:

Standard i vonuar, por i sigurt

13 “Banka urë” ose Plani B pas falimentitShkrirja e një banke dhe krijimi përkohësisht i një

tjetre, si likuidohet dhe roli i BSH-së

14 Rritet roli mbikëqyrës, shmang risqet në sistemin bankarKomenti / Ministria e Financave dhe BSH

14 Fullani: Mandati i dytë? Në të parin arrita objektivat

speciale

16 Përtej efekteve negativeSa të rrezikuar jemi nga thellimi i krizës greke dhe

asaj italiane? Qeveria, ekspertët, por edhe shifrat

zyrtare garantojnë për një sistem bankar të sigurt.

Por qeveria duhet të marrë masa urgjente në poli-

tikën monetare dhe fi skale. Ana tjetër e medaljes:

në kërkim të kostove më të lira, investitorët mund

të vijnë drejt Shqipërisë

NGA LAURA ÇELA

18 Të ulet borxhi publikFlet prof. dr. Adrian Civici

19 Të ulen interesat e kredive, të vijojnë investimet publikeFlet analisti i ekonomisë, Zef Preçi

21 Qeveria të kthejë borxhet ndaj biznesit për rritur likuiditetetFlet Enea Janko, administrator i “Tirana Business

University”

20 A do të funksionojë plani i ri?

Kriza / Eurozona

22 Ka interes për investimeChrysanthi Passadi, konsull i parë për Çështjet

Ekonomike e Tregtare, Ambasada Greke në Tiranë

22 Ka rëndësi klima e brendshme

Drejtorit i Institutit Italian për Tregtinë me Jashtë

në Tiranë (ICE) z. Francesco Vitulli

hipotekat

23 Të bëhesh “pronar”Një muaj nga nënshkrimi i memorandumit për

regjistrimin e pasurive të paluajtshme pranë

njësive vendore priten efektet e para

NGA ELONA BEDALLI

24 Vërtetimi te tatimet jo kusht26 Koha të përfi tohet nga amnistia

Flet Xheni Jahja, drejtuesja e agjencisë së “Tirana

Real Estate”, ing. dhe vlerësuese e pasurive të

paluajtshme

27 Në pritje27 Imobiliarët: Frymëmarrje e re për

tregun28 Shoqata e Ndërtuesve: Do të çlirohen

qindra milionë euro30 Bankat: Rritet mundësia për

kreditim31 Juristët për ndryshimin e ligjit, për

noterinë

bursa

32 Bakri i kalon përsëri nivelin e 8 mijë dollarëve

32 ARi bie, pas rritjes 6 javore

GARA KUNDËR MAKINËS

4 • Monitor - 502

Me UPS mund ti keni të gjitha.

Nëse dëshironi të dërgoni letra, dokumenta ose pako në vende të ndryshme të botës, nëse dëshironi të mbërrijnë tek marrësi sikur ti dorëzoni me dorën tuaj, mjafton të lidheni me ne.

EKSPORTO NË MBARË BOTËNTë eksportosh, sot, kushton më lirë se asnjëherë më parë.

Ju kërkoni: CILËSI SHPEJTËSI SIGURI ÇMIME KONKURRUESE

TRANSPORTO MË TEPËR

Tel: +355 (4) 225 9742 Mob: +355 66 20 48 904 +355 (4) 235 7153 +355 67 20 48 904 +355 (4) 235 7976 +355 68 20 48 904 Fax: +355 (4) 225 9743 +355 69 20 48 904

email: alcustomersvc@unitrans.com.al aloperations@unitrans.com.al web: www.ups.com

United Transport Sh.p.kAuthorised Service Contractor for UPSRr. “Ismail Qemali” Nr. 32/1Tirana, Albania

Ne jemi këtu për të përmbushur kërkesat tuaja.

502 - Monitor • 5

statistika

32 Normat e interesit të kredive34 Normat e interesit të depozitave66 Tregtia e jashtme, shtator 2011

kosova

36 Lajme shkurt

rajoni

37 Lëvizje në tregtinë me pakicë

qumështi

42 Në garë me importinInvestimet në industrinë e qumështit po rriten,

ndërsa zinxhiri i prodhimit është i dobët. Investi-

torët: Do të zëvendësojmë importin

NGA ALBANA MUÇAJ

44 Një konkurrent i ri hyn në treg

Flet Sami Gjergji, sipërmarrës i “Primalat”

bujqësi

46 Klima rëndon bujqësinë

Vera e zgjatur ka “boshatisur” hangarët e

fermerëve. Më të dëmtuarat, perimet e fushës,

menaxhim

56 Jini vetvetja në intervistë dhe gjeni kombinimin e duhur kompani-kandidat

57 Si të ndihmoni punonjësit të ecin përpara

tekno

58 Makijazh i lehtë

Land Rover Freelander 2 Restyling. Zgjerohet

gama dhe rritet efi çenca. Gjatë këtij viti do të vijë

edhe një version 4x2

64 Galaxy Nexus me Android 4.065 Nokia prezanton modelin Lumia 71065 Samsung prezanton modelin

Transform Ultra65 Biografi a e Steve Jobs, tashmë në

iPad, iPhone

tendencë

60 15 vende për t’u vizituar para se të zhduken

63 Saint Martin - Një ishull koralor unik

ulliri dhe rrushi. Ana tjetër e medaljes: produkte

më të shijshme. Ekspertët: politikat e prodhimit

bujqësor duhet t’u përshtaten ndryshimeve që

po ndodhin.

NGA ALBANA MUÇAJ

48 Çmimet fi llojnë të rriten

reportazh

49 Vithkuqi i “fjetur”NGA NINI MANO

bota

52 Kriza e Eurozonës godet industrinë e makinave

53 Gara kundër makinës

Njerëzit kanë të drejtë të zemërohen. Por është

gjithashtu e drejtë të shqetësohemi se ku mund ta

çojë populizmi politikën

54 Kina mund të “shfryhet”? Frika e BE-së dhe SHBA-ve

54 Itali, bie treguesi i besimit55 Konsumatorët gjermanë “kundër”

krizës euro55 Indi, Banka Qendrore rrit normën e

interesit

MAKIJAZH I LEHTËLand Rover Freelander 2 Restyling

Zgjerohet gama dhe rritet efi çenca. Gjatë këtij viti do të vijë edhe një version 4x2

6 • Monitor - 502

502 - Monitor • 7

DEL DITËN E HËNË

Revistë ekonomike e përjavshme

Botim i “Media Union” sh.p.k.

Kryeredaktore:Ornela Liperi

Gazetarë:Elona BedalliLaura Çela

Albana Muçaj

Design & Layout:Orest Muça

Korrektore:Mira Leka

Fotografi a:Media Union Foto (MUF)

RedaksiaTel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Redaksia ext: 109

Email: revista@monitor.al

Reklama & Abonime: Tel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Marketing ext: 104

E-mail: revista@monitor.alE-mail: abonime@monitor.al

Mobil:+355 66 20 49 191+355 66 20 49 193

Faqe në internet: www.monitor.al

Adresa: Rruga: “Ismail Qemali” Nr. 32/1, Tiranë - Shqipëri

Shtypet në shtypshkronjën “AlbPAPER”

Tel&Fax: 04 2358937

Nr. 502, 31 Tetor 2011

Europa u duk se mori frymë lirish javën e kaluar, kur Bashkimi Euro-pian arriti një marrëveshje që do të

shihte investitorët privatë të reduktonin me 50% vlerën e obligacioneve të tyre, një shkurtim i thellë, që zyrtarët besojnë se do të ulë nivelin e borxheve greke në 120% të PBB-së deri në fund të dekadës. Marrëveshja përfshin një paketë të re shpëtuese prej 130 miliardë eurosh për Greqinë nga FMN dhe BE. Ata ranë gjithashtu dakord për të rrisin fondin e tyre të shpëtimit prej 440 miliardë eu-rosh, duke ofruar “sigurim nga rreziku” për obligacionet e reja që emetohen nga vendet europiane me probleme.Por euforia e fi llimit duhet se u zbeh shpejt. Një ditë pas njoftimit të paketës shpëtuese vëmendja u kthye te Italia, ku në ankandin radhës të obligacioneve 10 vjeçare u detyrua të paguante yield-in (in-teresin) më të lartë që kur hyri në zonën euro. Investitorët janë të shqetësuar se masat që po merr qeveria e z. Berlusconi janë të pamjaftueshme teksa ekonomia po shkon drejt rrezikut të një recesioni të dyfi shtë dhe nuk janë të bindur se qeveria, me shumicën e saj të dobët në parlament, ka kapacitetin për të zbatuar masat e rrepta. Në Greqi, nga ana tjetër, vëmendja tani do të përqendrohet më shumë te bankat, ku plani që detyron humbje më të mëdha për zotëruesit privatë të obligacioneve grek do të ushtrojë më shumë presion në sistemin bankar grek, i cili tashmë po lufton për të shmangur ndonjë rrjedhje të shpejtë të depozitave. Disa vëzhgues theksojnë se kjo mund të rrisë shqetësi-min për shëndetin e sistemit bankar, duke përshpejtuar atë që ato e përshkruajnë si një vrap me “lëvizje të ngadalta” gjatë 18 muajve të kaluar, teksa konsumatorët nervozë kanë tërhequr kursimet. Ndërsa një shkurtim vullnetar prej 50% do të përmirësojë peshën e borxhit grek, kjo do të sjellë një presion më të lartë në bankat greke, të cilat po vuajnë tashmë recesionin, parashikojnë analistët e mediave të huaja. Ata përballen me një tjetër goditje, kur agjencia ‘BlackRock Solutions’ – eksperte e menaxhimit të riskut angazhuar nga trojka – të publikojë raportin e saj mbi kreditë e këqija në sistemin bankar grek. Publikimi pritet të nxjerrë 15 miliardë euro humbje shtesë, sipas disa analistëve në Athinë.Ndryshe nga kriza fi nanciare që nisi në fund të 2008-s, që e kishte fi llesën në

KRIZA QË (S)’NA PREK

editorial

kontinentin amerikan, këtë herë burimin e saj e kemi tek dera dhe Shqipëria nuk mund t’ia hedhë pa u lagur, sidomos tashmë që pritet që ekonomia europiane të ngadalësohet. Por, përveç pasojave negative (shih shkrimin në faqet e brendshme të revistës) ka disa elemente që mund të neutralizojnë efektet e saj. Për fat të mirë, pavarësisht rritjes së kredive të këqija, sistemi bankar vijon të paraqitet likuid dhe i mirëkapitalizuar. Vitet e fundit ai është dhe më i diver-sifi kuar, teksa pesha e bankave greke ka rënë. Dy bankat që zënë gati 50% të totalit të aktiveve të sistemit janë me origjinë austriake e turke, që nuk rezul-tojnë të rrezikuara nga kriza, ndërkohë që është rritur dhe pesha e bankave ven-dase (gati në 10% të totalit të aktiveve). Rreziku më i madh për sistemin mbetet një efekt paniku, si rrjedhojë e lajmeve që vijnë nga fqinjët, por këtë herë më shumë se një tërheqje masive depozi-tash mund të ketë zhvendosje nga njëra bankë në tjetrën. Tërheqja e kursimeve nga emigrantët në Greqi është një tjetër element që ndikon pozitivisht në momen-tin, që kursimet e tyre vijnë në Shqipëri, që neutralizon në një farë mase rënien e remitancave nga ky vend. Teksa dy fqinjët po përpiqen të dalin nga kriza, ata do ta përqendrojnë vëmendjen në kryerjen e sa më shumë reformave strukturore që në afatin e mesëm do të kenë si synim kryesor rritjen e konkur-rueshmërisë. Këtu parashikojnë të për-fi tojnë vendet e rajonit, që presin të bëhen strehë për biznesin grek apo italian, investitorët dhe kapitalet. Psh, Ministri i Financave i Bullgarisë, Simeon Djankov, ka deklaruar në një intervistë për gazetën gjermane “Die Welt”, se kriza nuk është diçka e këndshme, por duket se ka njëfarë “kënaqësie” për Bullgarinë, meqë gjithnjë ka pasur një lloj konkurrence me Athinën, e cila është në një situatë shumë më të keqe. Në dy vitet e fundit, rreth 2000 kompani greke janë zhvendosur në Bull-gari dhe shumë grekë i kanë depozituar paratë në bankat bullgare”, shtoi ministri. Sipas Djankov, rreth 1 miliard euro kanë hyrë në vend nga Greqia, dhe ai shton, se është një shumë “e majme”. Ashtu si kriza në Lindjen e Mesme ofroi mundësinë që Shqipëria të tërhiqte kapital dhe investitorë të huaj, edhe tani kemi shansin që të shohin dhe shfrytëzojmë situatën në një këndvësh-trim pozitiv...

8 • Monitor - 502

Nga vendi

BerishaDo të rrisim rrogat e pensionetQeveria pritet të miratojë këtë javë buxhetin për vitin 2012. Në mbledhjen e Këshillit të Ministrave, Kryeministri tha se edhe vitin tjetër do të ketë rritje të rrogave dhe pensioneve, nga e cila do të përfi tojnë rreth 820 mijë familje. “Së pari, rrogat dhe pensionet, pavarësisht nga një krizë e egër borxhesh që ka plla-kosur Europën dhe botën, dinamizmi i ekonomisë shqiptare na bën ne të mundur që të qëndrojmë sërish në premtimin tonë, në objektivin tonë të rritjes së rrogave dhe pensioneve. Viti i ardhshëm do të shënojë sërish rritjen e ndjeshme të rrogave dhe pensioneve, si dhe të ndihmës ekonomike të mbi 820 mijë familjeve shqiptare”, u shpreh Kryeministri. Në të njëjtën kohë ai bëri të ditur se prioritet i vitit të ardhshëm do të jenë inves-timet në infrastrukturë, teksa shtoi se të gjitha institucionet shtetërore do të bëjnë 5% shkurtime të shpenzimeve operative. “Do të ketë një shkurtim të shpenzimeve operative për të gjitha agjencitë, përveç institucioneve të zbatimit të ligjit, të cilat nuk do të preken nga ky shkurtim. Institucione të tjera, duke fi lluar nga Këshilli i Ministrave, do të kenë një shkurtim prej 5% të shpenzimeve operative”, tha Kryeministri.

“Albpetrol” del në shitjeQeveria miraton formulën e privatizimitQeveria u është rikthyer edhe një herë privatizimeve strategjike. Këtë herë bëhet fjalë për “Albpetrolin”. Në mbledhjen e javës së kaluar të Këshillit të Ministrave është diskutuar lidhur me formulën e privatizimit të kompanisë publike të nxjerrjes së naftës. Deklaratat për këtë proces kanë vite që bëhen, por kreu i Ekzekutivit, Sali Berisha, dha edhe detajet lidhur me proce-durën që do të ndiqet. Në fjalën e tij, ai u shpreh se privatizimi i “Albpetrolit” do të bëhet sipas ligjit të miratuar në ‘98-n për privatizimin strategjik. Kompania e nxjerrjes së naftës nuk është e vetmja që do të privatizohet. Aktualisht qeveria ka në proces INSIGU-n, që është një nga rastet ku ofertat nuk kanë qenë të shpeshta. Sakaq, “Albpetroli”, pavarësisht sektorit të rëndësishëm që përfaqëson, ka një të kaluar me borxhe dhe me probleme, por vitin e kaluar kompania shleu ndaj buxhetit 8.1 miliardë lekë për katër muaj. Në kohën kur ministër i Ekonomisë ishte Dritan Prifti, u bënë deklarata se për vlerësimin e kompanisë dhe auditit do të mer-rej konsulencë ndërkombëtare. Një dilemë e madhe që i është shtruar qeverisë më herët ka qenë ajo e shitjes te privati apo e dhënies me koncesion të kompanisë. Gjithsesi, me kalimin e vendimit për miratimin e formulës së privatizimit, detajet pritet të zbardhen në vijim. Kohëve të fundit, qeveria i ka mëshuar fort pjesës së privatizimeve, ku një nga frazat më të lakuara ka

SAHATET E PAKONTROLLUAR

GJOBË 30 MILIONË PËR CEZKompania “CEZ Shpërndarje” është gjobitur nga Ministria e Ekonomisë me 30 milionë lekë për shkak të futjes së matësve në përdorim te klientët pa verifi kimet paraprake që duhet të kryhen nga institucionet përkatëse. Në një njoftim të Ministrisë së Ekonomisë shpjegohet edhe arsyeja e kësaj mase ndaj kom-panisë. “Vendimi i Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë ka ardhur pas futjes së mjeteve matëse (sahatet) të paverifi kuar përpara përdorimit dhe moszbatimit të ligjit për bashkëvulos-jen e morseterisë së aparatit matës”, thuhet në njoftim. Nga

qenë ajo e privatizimit të gjithçkaje, me përjashtim të shkollave, hidrocentraleve dhe spitaleve.

FMNQeveria të hartojë një buxhet realistRaporti i fundit i FMN-së, i cili nxjerr në pah të gjitha këshillat pas vizitës së fundit të misionit, i kujton qeverisë se në të kaluarën buxhetet nuk kanë qenë realistë, dhe kjo ka kërkuar ndërhyrje të shpeshta. Këshilla e FMN-së vjen në të njëjtën kohë kur buxheti i vitit të ardhshëm 2012 është duke marrë formën e fundit dhe gati të diskutohet. Një vërejtje të tillë lidhur me kujdesin e hartimit të buxhetit e bëri edhe vetë shefi i misionit të FMN-së, Gerwin Bell, gjatë vizitës së fundit. “Stafi i FMN-së sugjeroi përmirësime në procesin e hartimit të buxhetit dhe atë të menaxhimit të borxhit. Së pari, parashikimi i të ardhurave duhet të jetë më realist. Marrja si bazë e parashikimeve të bëra nga aktorët e jashtëm është një nga sugjerimet e stafi t, pasi këto parashikime lënë më pak vend për surpriza”, thuhet në raportin e FMN-së. Një hartim realist i buxhetit nga Fondi shihet si një mënyrë që qeveria të mos ndërhyjë në buxhet gjatë vitit.

Banka BotëroreTë rritet çmimi i ujitKompanitë e ujësjellës-kanalizimeve në vend nuk janë efi ci-ente, sidomos në pjesën e mbledhjes së të ardhurave, çka i bën ato të varen direkt nga subvencionet. Në këtë kontekst, thirrja e Bankës Botërore është që të rritet çmimi i ujit, pasi kostot e ndërmarrjeve janë rritur. Banka vlerëson se sektori që përfshin ujësjellës-kanalizimet ka shfaqur dhe vijon të shfaqë probleme të vazhdueshme, të cilat herë shkaktohen për boshl-lëqe në legjislacion, herë për mungesë efi cience, arkëtime të ulëta apo ndërhyrjet e jashtëligjshme në rrjet. Kjo nuk është hera e parë që Banka Botërore hedh alternativën e rritjes së çmimit të ujit, pasi e njëjta thirrje është bërë edhe në 2005-n. Në dokumentin e fundit informativ të publikuar pak kohë më parë me titullin “Decentralizimi dhe realizimi i shërbimeve në Shqipëri: Qeverisja në sektorin e ujit”, Banka Botërore jep konstatimet për sektorin. Sipas saj, veçanërisht të pakënaqshëm janë treguesit e efi ciencës, madje mungesa e të ardhurave nga uji deri në 70%, e bën të pamundur autonominë fi nanciare. “Përqindjet e larta të ujit që nuk sjell të ardhura nga ana tjetër shkaktojnë neglizhimin e mirëmbajtjes dhe amortizimin e për-shpejtuar të aseteve. Edhe për Entin Rregullator të Ujit është politikisht e vështirë të aprovojë rritje sinjifi kative të tarifave në kompani kaq inefi ciente. Prapë kompanitë kanë nevojë për tarifa më të larta për të rritur likuiditetin, që të paguajnë për kostot e operimit, përfshi dhe mirëmbajtjen preventive”, thuhet në raport.

Drejtoria e Përgjithshme të Metrologjisë konfi rmohet se janë zhvilluar një sërë takimesh me përfaqësues të CEZ-it, por këta të fundit nuk kanë marrë asnjë masë, çka ka qenë dhe shkaku për penalizim.Kompania “CEZ Shpërndarje” ka reaguar, duke shpjeguar se problematika e ka zanafi llën nga amendamentet e miratuara në janar të këtij viti. Ato e detyrojnë “CEZ Shpërndarjen” të bëjë verifi kimin e matësve të saj përmes një pale të tretë të licencuar nga DPM, kurse ERE-s i lind detyra të miratojë një kontratë tip që duhet fi rmosur mes “CEZ Shpërndarjes” dhe subjektit të licencuar. CEZ e konsideron kontratën e ERE-s jo në përputhje me ligjin dhe të njëanshme, që ka kosto për kompaninë dhe për këtë arsye, çështja është ende në gjykatë.

Lajme Shkurt në një javë

502 - Monitor • 9

10 • Monitor - 50210 10 00 • MoMo• Monitonitor - 50505 22

Nuk ka asgjë për t’u shqetësuar, është thjesht një veprim në përputhje me standardin e

BE-së, si dhe masë paraprake ndaj rreziqeve të mundshme në sistemin bankar. Ky është përmbledhtazi ko-menti i drejtuesve të bankave, zyrtarëve të qeverisë, deputetë, apo ekspertë të fushës, lidhur me përshtypjen e parë që japin pasi kanë lexuar projektligjin “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”. Më shumë sesa përmbajtja e draftit, ajo që i habit më tepër lidhet me mënyrën e përgatitjes së ndryshimeve, pa shumë bujë dhe pa e konsultuar me grupet e interesit. Javën e kaluar qeveria miratoi ndryshimet ligjore, duke mos i publi-kuar ato për mediat, ndërsa në Kuvend ka kaluar pa shumë zhurmë, ku shumë anëtarë të Komisionit të Ekonomisë nuk janë njohur ende me propozimet, madje u vjen si surprizë. Në kushtet e një situate delikate në sistemin fi nanciar në vend, ndikuar më së shumti nga fqinjët, por edhe si model i ndjekur nga vendet e BE-së, qeveria dhe Banka e Shqipërisë e panë të arsyeshme të forcojnë masat e kon-trollit. Ndryshimet ligjore përmbajnë në thelb dy propozime: së pari, kthimi i degës së bankës së huaj në fi lial, dhe së dyti, shndërrimi i saj në ‘bankë urë’, pas konstatimit të gjendjes së vështirë fi nanciare.Këto ndryshime e forcojnë rolin mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë ndaj bankave të huaja, sikurse përgatit një kuadër të qartë ligjor lidhur me rastet e mundshme të likuidimit të një banke. Aktualisht të dhënat fi nan-ciare tregojnë për një sistem të qën-drueshëm, me fi time të konsiderueshme të bankave dhe me rritje të depozitave. Shqetësimi i BSH lidhet me nivelin e kredive të këqija, të cilat janë në prag të 18 përqindëshit.

Shehu: Forcohen bankat

“Ajo që shikoj te ndryshimet ligjore nuk është gjë tjetër vetëm një lloj ‘gradimi’ i bankave, pra duke i bërë ato më të pa-

varura nga ‘mëmat’ dhe më përgjegjëse në veprimtarinë fi nanciare”, tregon për revistën, Sherefedin Shehu, anëtar i Komisionit Parlamentar për Ekonominë dhe Financat, ku pritet të miratohet projekti fi nal. Sipas Shehut, ndryshimet janë të vonu-ara, pasi “shumë vende perëndimore i kanë realizuar me kohë”, ndërsa shton se nuk ka asgjë për t’u “keqkuptuar”.Në projektligj thuhet se shkrirja e një banke detyron qeverinë, që përmes akteve, të derdhë fondet për kapital-izimin e saj, por sipas Shehut, arka e

shtetit nuk ka mundësitë të përballojë efektet fi nanciare për blerjen e aseteve. “Rolin kryesor e ka Banka e Shqipërisë, e cila disponon edhe mjetet e nevo-jshme fi nanciare, por nuk përjashtohet mundësia e ndërhyrjes së FMN, e cila për raste të ngjashme, ka dhënë suport pasi bëhet fjalë për banka mëma, pra që nuk janë shqiptare. Megjithatë, nuk jemi në situata të tilla, dhe se ndryshimet ligjore thjesht para-prijnë ngjarjet e mundshme, të largëta që ndoshta rrezikojnë sistemin”, thotë Shehu.

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPER

ISE

fi nancë Banka

FILIALPËR TË

SHPËTUAR BANKAT

502 - Monitor • 1150505050222 - M - MMonitonitonon or •or •or • 11111

Kthimi i degës në fi lial

Në nenin 29 të ligjit “Për bankat”, janë shtuar disa paragrafë, të cilët sqarojnë mënyrën e veçantë të krijimit të një banke vendase nëpërmjet shndërrimit të degës së bankës së huaj që ushtron veprimtari në vendin tonë. Në pikën e parë thuhet se banka e huaj, e cila ushtron veprimtari në territorin e Republikës së Shqipërisë nëpërmjet degës së saj, në bazë të licencës së lëshuar nga Banka e Shqipërisë, mund të shndërrojë degën e saj në një fi lial, në formën e shoqërisë aksionere nëpërm-jet regjistrimit të kapitalit të dhuruar në aksione të nënsh-kruara nga banka e huaj. Projektligji sqaron edhe pjesën se kur lind nevoja për shndërrimin e bankës së huaj nga degë në fi lial. Më konkretisht në pikën 2 të nenit 29 të ligjit, thuhet se shndërrimi i degës së bankës së huaj në fi lial/bankë vendase mund të ndodhë me kërkesë të vetë bankës së huaj ose kur gjykohet i nevojshëm nga Banka e Shqipërisë për arsye të administrimit të riskut sistemik. Kur shndërrimi kërkohet nga banka e huaj, kërkesa duhet miratuar nga Banka e Shqipërisë,

Bankës së Shqipërisë për arsye të administrimit të riskut sistemik”, thuhet në pikën tretë, pra një tjetër atribut që i shtohet bankës

tonë qendrore, në të mirë të sigurimit të sistemit fi nanciar.

Në rastin e shndërrimit të degës së bankës së huaj në fi lial të bankës së huaj, kapitali i fi lialit do të konsidero-

het se është shumë algjebrike e elementëve të bilancit, të certi-fi kuara nga eksperti kontabël, si: kapitali i dhuruar i paguar, rezervat, diferenca e rivlerësim-

it, fitimet e pashpërndara dhe fitim-humbja e vitit ushtrimor. Banka e Shqipërisë, në pro-

jektligj sqaron se, në rastin e shndërrimit, kapitali rregullator i bankës ose pjesë e tij nuk duhet të bien nën nivelin e kapitalit fi llestar minimal të kërkuar për licencimin e një banke.

Afati dhe regjistrimi në QKR

Gjithnjë duke qëndruar te neni 29, në pikën 6 përcaktohen edhe afatet se kur banka shndërrohet në fi lial të ndara në dy situata të ndryshme: banka ka afat 3

PROGRESIVE

Kursimet Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht2011 702,501 710,003 717,498 727,755 735,859 743,276 751107.6497 766,4232010 605,863 609,345 612,544 618,435 626,917 632,002 636,335 657,196Ndryshimi % 15.95 16.52 17.13 17.68 17.38 17.61 18.04 16.62Burimi: AAB

KKKKKtKtKtKtKtKtKtKtKtKthihihihihimimimimimii i i i i ddddegegeegegësësësësëssss nnnnnn në ëëëë fi lialalaa

NëNëNëNëëëëNN nnn n n n enenenenennninininini 29 tëtëtt ligjijijijit “Për bbbbbbbananananananankakakakakakakakatttt”t”, janë shshshtutututuuuuuuuuuaraaaararaararararar ddddddd diiisi a a papapapapapp rarararagraffffë,ë,ë,ë,ë ttëëëëë ciciiilëllël t sqsqsqsqsqsqsqsqararararararararojojojojooo nënënënëëëëë mëmëmëmënyyyynnnyyyrërërërërërërërënn nn e veçantë tëëëë kriiiijijijijimiit tëëëëë nnn njëëë bababanknknknkee ee veveveveeeeevvv ndn ase nëpëp rmjet shndërrimit tëtëtëtëtëtëtëtëtëtëtëtëtë d d d d d dd egegegegëssës ssss s ëëëëëë ë babaaabababab nknknknkn ësësësësëss s s ss ëë ë ë huhuuajajaja q qqqqë ushtron vvevevvvvv prprprprprprprrrrrprimimimimimi tariririri n n në ëëëëë veveveveeeevvv ndndndndndndndndinininininininin t t t tttttooononononononë.ë.ë.ë.ëëëNNNNNëNëëNë p pikikikikikikkkikkkikkkënënëënënëëëëëë eeee ppp pararararëëëë ttthhhhtt uuhuhuhuhuhuhuhu etet sse e e ee bababababanknkkknknknknka a aaaaa e e e ee e e huhuhuhuhuhuhuhuajajajajajajajaj,,,, eeee e ciccicicicicilaalalalalala uuu u shshshshhhsshhsshtrtrtrtrononono vvepepepe riririririimtmtmtmtmtmtmtmtmmmmmm araraaa i i nënënënënëëëë tttt t ttteeeerererererrrririitotoooooririririrrr n e ee ReReReReReReReRepupupupupupupup blblblblblbb ikikikikkikikikkikikikëësësëëës ssëëë ë ShShqipëpëpëëpë iririririsësëssësë nnn nëëpëpëpë ërërmjjet dededededededeegëgëgëgëgëgëës s sss ssësësëëëë s s s s sajajajajajajajj,,,,, ,, nënëënënnënënënnn bb bb azzë ë tëtë l licicenencëcëës s sësëlllllëshshhhhuauauauarr rrr ngngngngngngngnga aaaaa Baaaaaaaanknknknknknknknkaaa a aaaaaa e eeee ShShqiqiqqiqipëpëpëpëp ririrrisë, mumumumummmmm ndndddd t t t ttttë ëëëë shshshhshndndndndndndndërërërërërrrororororr jëëëëëjëëjëjëjëjëjëj ddd dddddegeeeegegegegegegegegënënënënënnënn e ee e e e sasasaaasaasaj nënënënënëëëë nn n n n n një fifi liaialll,l, n nnnnëëë ë ë ë ë ffffofoformrmrmmmmmmënënënënënënënën eeeee e eshshshhhhhshooqoqoqoqoqoqoqërërë isiiisi ë aksiononnnnerererereree nënënënënëëppëpëpëpërmrmrmrmm-jejeeeett t t t rereeeegjgjgjgjgjgg isisisi trtrimimiitititt t t t tëëë ëë kkakaaapipipipiiipitatatatataliliitt tt tëtëdhdhuuuruauauaaar rrrr nnënëë a aakkksksksioiooneneneneennn të nënëëënnsh--krkrrruauauauuauauauarararara n nnnnngagagagagaaaaa b b b bb anana kakakakakakakaa eee e e h hh h huauauuu j.j PPPrProjojojojjjjekekekekekkkkkkktltltltlltltliigigigiigigjijiiiijj s sqaqaqaaqarorororororororon n nn nnnn ededededededdee hhehehehhhh p pppjejejejej sësëëëëën n n n n n seseseseseeee kkk k k k kuuuururururr llllilililili dddddndnd nnn nevevevevvvevveeevvvojojojojojoojjaaaaaaa a pëpëpërr r shhshshshhhhndndndndndnddërrrrëëërë riririiiiirirrrr mmimimimimm nn n n eeee e e e babababaabab nknnknknknkn ësës sssssss ëë ë ë ë

BaBanknkësës ssë ë Shqqqqiqiiipëpëëëririririsësësëë ppëëërërëë arararsysysyee e tëtë admininnnnnisisi ttrrrrrt iimmimititi t tttttë ë ëiriririririskskutut s sisistetemim k”k””,, , thhhhthuhuhhuhetetetet nn nnnnë

pipikëën n trtretetë,ë praaaaaa n njjjjëëë tttjeeeetëtëëëëëëëët r ratribuut t qëqë i shthtoooohhhhetett bbbbananana këkëëëëkëkëës s

totonënë q qenendrore, nnëëëë ë tëtë mmmmirrrë ttëtë sisiguguririmimit t të sistetemmimiittt t fi finnnanananciaiaaiaarrr.r.

NNëNë rrasastitin n e shndërrimimit ttttëtë dddddegeeggësë ssë ë ë babab nkkësë ssë ë huaj në fi liliala tttëëëëë baaaaannnkësë ssë ë ë ëhuaj, kapitali i fi lialit t dodo tttëëë koooook nnnssididererrrerro-o-o-

het se është shuhumëmëëë algglggjjjejejeebrrikikeee e ee ee elelementëtëvveveveve t t ëë bibibibilalalalannnnccn ititt,,, , tëtë c ceeererertititii--fifi fififififikkkukukukukuuararaaaaa ngngngngga a ekekekekekekssspeeertitii kkkkonontataaabbbëbëëbb l,l,l,l, siisisisi:::: : kakkakaapipiiitat lili i i dddd ddddhuuhhuhuhuhuhuhh rrruurururuaaarraaarrarr i i ppagagggggguaaau rr, reezezervrvata , , didiifefeefeferererereererreeencncncnccnncnccca aa a ee e eee rriririir vlerre ëësësësësë imim--

ititt,, , fitiimemeetttt t e e papapappaashshsshhhhs pëpëpëëëpëpëëp rnrnnnnnndadddarara dhdhdhe ee fifititim-mm-m-m-m-hhhhhuumbmbmmmmbbmbmbmbmbbjaajaa ee e eeee v vititit usususuuususususushththhhththththththtririririiriririririmmomommmmmmmm r.r BaBaBanknknknknknkkaa a ee eeee ShShShqiqiqipëpëëririsëësësësëëëë, ,,, nënnë p proroo-

jejejejejektktkkkttlililigjgjgjjj ss s ssqaroronn se, nënëë r rrrasasasa tititiinnn n e e eshhndndërërrir mimiitt,t, k k kapappitititititalalalalalliii i ii rrrrrrr egeggullatotor rr i ii babaab nknkkkn ësësësësë

jjj ë tij kkkkk dddd hh t të bbii ëë

e cila mund të refuzojë

të japë miratimin nëse gjykon se ky proces mund të dëmtojë eko-nominë kombëtare ose

interesat shtetërore, ose nëse çmon se nga shndërrimi mund të përkeqësohet gjendja financiare apo respektimi i normave të mbikëqyrjes. Pra, sikurse shikohet qartë, tashmë roli i BSH në mbikëqyrjen e bankave të huaja rritet edhe më tej. “Shndërrimi si më sipër i degës së huaj në fi lial/bankë vendase është i detyrueshëm kur gjykohet i nevojshëm me vendim të

“Monitor” zbardh të plotë projektin e Bankës së Shqipërisë dhe të Ministrisë së Financave

mbi kthimin e degëve të bankave të huaja në fi lial dhe krijimin e bankave “ura”, në raste rreziqesh.

Shehu: Standard i vonuar, por i sigurt

12 • Monitor - 502

muaj, në rast se kërkesa për shndërrim vjen vetë nga banka mëmë dhe 6 muaj afat kur e kërkon Banka e Shqipërisë, sipas rasteve të përmendura më lart. Megjithatë, ky afat mund të zgjatet me vendim të BSH, në varësi të situatës. Po kur kërkesa për shndërrim refuzohet nga vetë banka ose kur shkelet afati? Në projektligj është parashikuar edhe kjo pjesë ku thuhet se, BSH mund të marrë masa mbikëqyrëse të parashikuara në ligj, si dhe mund të revokojë licencën e degës së bankës së huaj dhe ta vendosë atë në likuidim të detyruar. Është për t’u përmendur fakti se procesi i shndërrimit të degës së bankës së huaj në fi lial hyn në fuqi me regjistrimin në QKR të procesverbalit/vendimit për shndërrim të asamblesë së përgjithshme ose organit tjetër përgjegjës të bankës mëmë, së bashku me vendimin e Bankës së Shqipërisë për miratimin e shndër-rimit. Kur shndërrimin e ka kërkuar vetë BSH-ja, atëherë procesi hyn në fuqi me njoftimin e këtij vendimi të përfaqë-suesve ligjorë të degës së bankës së huaj dhe/ose bankës mëmë, ose në datën e përcaktuar nga kjo e fundit. Regjistrimi i shndërrimit pranë QKR bën që banka mëmë e degës së bankës së huaj, që shndërrohet, të marrë pjesë në kapitalin aksioner të fi lialit dhe të drejtat e bankës mëmë dhe të personave të tretë ndaj degës së bankës së huaj, që shndërrohet, të vazhdojnë të zbatohen edhe për fi lialin. Tjetër aspekt i rëndësishëm në pro-jektligj ka të bëjë me mbrojtjen e kreditorëve, zotëruesve të të drejtave të veçanta dhe titullarëve të interesave, të cilët e kundërshtojnë shndërrimin. Këtë proces e trajton dhe sqaron gjerë ligji “Për shoqëritë tregtare”, konkretisht nenet 221, 222 dhe 223.

Efektet juridike të shndërrimit

Natyrisht me shndërrimin e një dege banke të huaj në fi lial, ose që përbën rëndësi, ndër të tjera të mësohen lidh-jet me pasojat juridike që i shkaktohet bankës, apo aktorëve të saj. Për këtë pjesë, projektligji ka trajtuar shumë specifi ka, siç janë pasojat mbi të drejtat dhe detyrimet, që dega e bankës së huaj ka marrë përsipër ndaj të tretëve. Në projektligj thuhet se shndërrimi nuk sjell efekte te kjo pjesë (pra, te detyrimet). Më

tej saktësohet se, fi liali i bankës së huaj trashëgon të gjitha të drejtat dhe dety-rimet që rrjedhin nga operacionet dhe veprimtaria/të degës së bankës së huaj, që i nënshtrohet shndërrimit, përfshirë totalin e depozitave të grumbulluara. Të gjitha të drejtat dhe detyrimet e de-gës së bankës së huaj, që i nënshtrohen shndërrimit, vazhdojnë të mbeten në fuqi për fi lialin pas shndërrimit, sipas përcaktimeve në aktet apo marrëveshjet përkatëse me këto palë. Duhet të kihet parasysh fakti se, kalimi i të drejtave dhe detyrimeve, kur shndër-rimi nga degë në fi lial kërkohet nga Banka e Shqipërisë, kryhet pa qenë e nevojshme të merret pëlqimi paraprak i depozituesve, kreditorëve të tjerë, aksionerë me të drejta të veçanta ose palëve të tjera, të treta. Pas hyrjes në fuqi, të gjitha asetet fi nan-ciare dhe fi zike, në pronësi ose admin-istrimin e degës së bankës së huaj, që i nënshtrohen shndërrimit, vazhdojnë të mbeten në pronësi ose administrim të fi lialit. P ë r e f e k t t ë regjistrimit tati-mor, fi liali vazh-don të mbajë të njëjtin NIPT, që ka në përdorim dega e bankës së huaj, sikurse nuk duhet t’i nën-

fi nancë Banka

shtrohet një procedure të re licencimi nga BSH. “Depozitat e grumbulluara nga dega e bankës së huaj të shndërruar mbeten të siguruara sipas përcaktimeve të ligjit ‘Për sigurimin e depozitave’”, është një tjetër sqarim lidhur me efektet e mundshme juridike apo fi nanciare që rrjedhin nga shndërrimi i bankës nga degë në fi lial.

3-6 MUAJ

Banka ka afat tre muaj në rast se

kërkesa për shndërrim vjen vetë

nga banka mëmë dhe 6 muaj afat

kur e kërkon Banka e Shqipërisë

Është rreziku që kërcënon qëndrueshmërinë, vlerën e aktiveve

dhe/ose besimin në sistemin ose tregun bankar dhe fi nanciar në tërësi.

Ky rrezik mund shkaktohet nga ngjarje apo faktorë të veçantë në një ose disa

pjesëmarrës të këtij sistemi.

RREZIKU SISTEMATIKËshtë një bankë e përkohshme, e krijuar me vendim të Bankës

së Shqipërisë, për të administruar depozitat dhe detyrimet e një

banke që mund të vendoset ose është vendosur në kujdestari ose në

likuidim të detyruar.

“BANKAT URË”

TERMAT

502 - Monitor • 13

Projektligji i paraqitur këto ditë në Parlament trajton të tjera ndry-shime të rëndësishme, sa i takon

sigurisë së bankave. Bëhet fjalë për pro-cesin e shkrirjes së bankës dhe krijimin e një subjekti të ri, të quajtur “bankë urë” (koncept i ri për sistemin tonë, por i njohur në BE), e cila ushtron funksione të njëjta si bankat e tjera të nivelit të dytë, por që administrohet tërësisht nga Banka e Shqipërisë. Ky ndryshim i paraprin ndonjë rreziku të mundshëm, por mbi të gjitha është detyrim i standardeve të reja të vendosura së fundmi nga Bashkimi Europian. Aktualisht sistemi bankar është solid, me asete të mirëkapitalizuara dhe me një gjendje likuide të shëndoshë, fakt që dëshmohet nga të dhënat e fundit mbi sistemin e depozitave, të cilat kanë pësuar rritje të fortë (sidomos në muajin gusht).

Krijimi i “bankës urë”

Padyshim që BSH do të ketë rolin kryesor për krijimin dhe menaxhimin e bankës së përkohshme “urë”, por edhe vetë qeveria shqiptare mund të ndërhyjë në gjetjen e fondeve për kapitalizimin e subjektit të ri. Megjithatë, mënyra sesi do të realizohet një operacion i tillë delikat do vendoset përmes akteve nënligjore apo vendimeve të Këshillit të Ministrave. Pas vendimit për krijimin e ‘bankës urë’, BSH përcakton dhe të drejtat apo asetet që do të marrë përsipër apo do të blerë ‘banka urë’, si dhe detyrimet që do t’i transferohen asaj nga banka me probleme, që mund të vendoset ose është vendosur

në kujdestari ose likuidim të detyruar. Megjithatë, në bazë të gjykimit të BSH, ‘bankës urë’ mund t’i caktohen funk-sione të tjera shtesë, të përkohshme. Me licencimin e saj nga Banka e Shqipërisë, ‘bankës urë’ i transferohen operacionet e bankës me probleme, që mund të vendo-set në kujdestari ose likuidim të detyruar, si dhe përmbush funksionet për të cilat është krijuar. Depozitat që mund t’i transferohen bankës së re nga banka me probleme (e cila është në likuidim), sipas BSH, mbeten të siguruara sipas përcakti-mit në ligj “Për sigurimin e depozitave”. Por në rast se në bazë të vendimit për krijimin e ‘bankës urë’, i transferohen pjesërisht të drejtat apo asetet e një banke me probleme, atëherë pjesa e mbetur e aseteve likuidohet.

Drejtimi dhe funksionet

Do të jetë guvernatori i BSH-së, i cili do të emërojë dhe shkarkojë në çdo kohë administratorët e “bankës urë”, e cila do të funksionojë si një shoqëri e za-konshme banke, e regjistruar në QKR. Megjithatë, funksionet e kësaj banke të re “shpëtimi” do të përcaktohen posaçërisht nga BSH, me anë të akteve nënligjore. Në nenin 81, pika 3, “banka urë” mund të investojë mjetet e saj në mënyrën dhe sipas mjeteve të përcaktuara në aktet nënligjore. Gjithashtu, kjo bankë nuk mund të disponojë mbi të drejtat, dety-rimet, aksionet e saj, ose të marrë pjesë në transaksione të tjera të ngjashme, pa miratimin paraprak me shkrim të BSH-së.

Në projektligj thuhet se ‘banka urë’ është e përjashtuar nga të gjitha tatimet dhe tak-sat në Republikën e Shqipërisë. Duke iu rikthyer çështjes mbi likuidimin e bankës, në projektligj jepet afati se si dhe kur mund të ndodhë procesi delikat. “Nëse kapitali i bankës urë dhe asetet e saj nuk i janë shitur apo transferuar një banke tjetër vendase apo të huaj, brenda dy vitesh nga data e krijimit të saj ose brenda afatit të parashikuar në vendimin për krijimin e bankës urë nga BSH, kjo e fundit mund të vendosë mbarimin e operacioneve të saj dhe kalimin e bankës urë në likuidim”, thuhet në pikën 4 të nenit 81. Projektligji përcakton të tjera detyrime që i takojnë BSH për mbarëvajtjen e punëve të ‘bankës urë’, siç është rasti i kujdestarit, i cili me miratimin e grupit mbikëqyrës, mund të vendosë që banka të mos mbledhë depozita dhe të mos paguajë detyrimet që banka ka ndaj palëve të treta, për një periudhë të përkohshme.

“Banka urë” ose Plani B pas falimentitShkrirja e një banke dhe krijimi përkohësisht i një tjetre, si likuidohet dhe roli i BSH-së

“Banka urë” është e përjashtuar

nga të gjitha tatimet dhe taksat në

Republikën e Shqipërisë

Funksionet e “bankës urë”1 Të marrë përsipër depozitat e një banke me prob-

leme, që mund të vendoset ose është vendosur në kujdestari ose likuidim të detyruar

2 Të marrë përsipër detyrime të tjera, përfshi edhe marrëdhëniet e besimit të një banke me probleme, që mund të vendoset ose është vendosur në kujdestari ose në likuidim të detyruar, siç Banka e Shqipërisë mund ta çmojë të përshtatshme

3 Të blejë ose të marrë përsipër një ose të gjitha të drejtat apo asetet e një banke me probleme, që mund të vendoset ose është vendosur në kujdestari ose në likuidim të detyruar, siç Banka e Shqipërisë mund ta çmojë të përshtatshme

4 Të përmbushë funksionet të tjera të përkohshme, siç Banka e Shqipërisë mund ta çmojë të për-shtatshme në përputhje me këtë ligj dhe aktet nënligjore, të nxjerra për zbatim të tij

NENI 4, PIKA 49

14 • Monitor - 502

fi nancë Banka

Përvoja e deritanishme e zbatimit të këtij ligji, por edhe sugjerimet e marra nga asistenca e huaj teknike

kanë bërë të nevojshme kryerjen e disa amendamenteve në këtë ligj, që synojnë përafrimin e tij të mëtejshëm me direk-tivat e Bashkimit Europian në fushën e shërbimeve bankare dhe fi nanciare.Gjithashtu, projektligji bën një plotësim të rëndësishëm në ligjin në fuqi në lidhje me përkufi zimin e rrezikut sistemik, si rreziku i lidhur me faktorë që mund të kërcënojnë qëndrueshmërinë, vlerën e aktiveve dhe/ose besimin në sistemin ose tregun bankar dhe fi nanciar në tërësi. Në këtë drejtim, projektligji parashikon dhe kompetencat e institucionit mbikëqyrës të sistemit bankar, Bankës së Shqipërisë për të parashikuar me akt nënligjor mënyrat dhe rregullat për parandalimin dhe /ose administrimin e këtij rreziku. Në kuadër të parandalimit të rrezikut sistemik, projektligji parashikon si një instrument të parandalimit të këtij rreziku dhe mundësinë e shndërrimit të degëve të bankave të huaja në fi liale shqiptare të organizuara si shoqëri tregtare dhe fi liale të bankave të huaja. Kjo mënyrë e veçantë e krijimit të një banke/fi liali shqiptar nga një bankë e huaj parashikohet në projektligj si e detyrueshme për zbatim, kur gjykohet e nevojshme nga Banka

e Shqipërisë për arsye të administrimit të riskut sistemik. Ky proces nuk sjell ndonjë efekt të madh në funksionimin e degëve të bankave të huaj. Kjo, për faktin që degët e bankave të huaja në prak-tikën tonë mbikëqyrëse janë licencuar dhe mbikëqyrur në të njëjtën mënyrë si bankat. Ndërkohë, ndonëse projektligji parashikon si të mundshëm realizimin e këtij ndryshimi dhe me kërkesë të bankës së huaj, në këto raste ky ndryshim është subjekt i miratimit të Bankës së Shq-ipërisë, e cila mund të refuzojë dhënien e këtij miratimi kur në gjykimin e saj çmon se shndërrimi mund të dëmtojë ekonomi-në kombëtare ose interesat shtetërorë, ose nëse vlerëson se nga shndërrimi mund të përkeqësohet gjendja fi nanciare apo respektimi i normave mbikëqyrëse. Në këtë drejtim, projektligji parashikon kritere dhe procedura të përshtatshme për kryerjen e procesit të shndërrimit, si dhe efektet juridike që shkakton shndërrimi. Në vijim, në kuadër të plotësimit të mjeteve dhe teknikave të njohura gjerë-sisht ndërkombëtarisht, që mund të përdorin autoritetet mbikëqyrëse për trajtimin dhe zgjidhjen e bankave me probleme, projektligji parashikon dhe nocionin e “bankës urë” si një mundësi/teknikë zgjidhjeje e përkohshme për një bankë me probleme, duke i mundësuar

kësaj të fundit vazhdimin e operacioneve të saj deri në gjetjen e një zgjidhjeje per-manente për bankën me probleme.Krijimi i bankës urë, mundëson, ndër të tjera, transferimin e pjesës së shëndoshë të aseteve dhe detyrimeve të një banke me probleme te banka urë, ndërkohë që asetet dhe detyrimet e mundshme t’i nënshtrohen likuidimit. Në këtë mënyrë, krijimi i ‘bankës urë’, është një teknikë në dispozicion të institucioneve mbikëqyrëse, e cila nga njëra anë mundëson vazhdimin e pandërprerë të operacioneve dhe shërbimeve të bankës me probleme për klientët e saj, ndërsa nga ana tjetër ofron kohën e nevojshme për gjetjen e një zgjidhjeje përfundim-tare, që do të minimizonte kostot publike që do të shkaktoheshin nga kalimi i një banke në likuidim të menjëhershëm, duke bërë të mundshëm optimizmin e trajtimit të një banke me probleme, p.sh, duke gjetur blerës potencialë nga sektori privat për pjesën e shëndoshë të aktivitetit të saj.

Tashmë duket më e qartë se cili do jetë guvernatori që për 7 vitet e ardhshme do të drejtojë Bankën

e Shqipërisë. Berisha përzgjodhi sërish kandidaturën e kreut aktual, Ardian Ful-lani, si anëtar të Këshillit Mbikëqyrës, si dhe dy emrat e tjerë, Elizabeta Gjoni, drejtuese e AMF-së, dhe Petraq Milo, këshilltar i Kryeministrit. I pyetur nga mediat rreth emërimit të tij të mundshëm (me votë nga Kuvendi), Fullani, indirekt nuk e përjashtoji man-datimin e dytë, duke përmendur arritjet dhe sfi dat e së ardhmes. “Guvernatori është në detyrë dhe leximi i raportit të sotëm tregon se Banka e Shqipërisë është në krye të detyrës dhe vigjilente për të përballuar sfi dat e së

ardhmes”, iu përgjigj Fullani pyetjes për mandatin e dytë. Më tej, guvernatori, të cilit i ka mbarur funksioni, foli për ar-ritjet e BSH gjatë 7 viteve të qëndrimit

në krye të këtij institucioni. “Banka e Shqipërisë ka përmbushur mandatin e saj për mbajtjen nën kontroll të infl acionit. Banka e Shqipërisë ka rritur pavarësinë e saj institucionale dhe atë reale. Banka e Shqipërisë ka kontribuar në mbajtjen nën kontroll dhe konsolidimin e balan-cave makrofi nanciare të vendit. Banka e Shqipërisë ka arritur të ketë sukses në zhvillimin, thellimin e tregut bankar dhe fi nanciar”, tha Fullani.Duke përforcuar edhe më tej mesazhin se ishte pro dhe gati për një mision të dytë, Fullani shtoi më tej, se “Banka e Shqipërisë ka zhvilluar një model modern komunikimi që është mishëruar në for-mën e një trialogu efi cient me qeverinë, me tregun dhe publikun e gjerë. Banka e Shqipërisë ka zhvilluar një fushatë vizionare, largpamëse për edukimin e publikut, duke besuar se ky i fundit është i rëndësishëm për efi ciencën e politikës monetare, rritjen e besimit, forcimin e stabilitetit fi nanciar dhe rritjen e qën-drueshme të ekonomisë. Banka e Shq-ipërisë është një institucion i besueshëm që prodhon konfi dencë”.

Rritet roli mbikëqyrës, shmang risqet në sistemin bankar

KOMENTI / Ministria e Financave dhe BSH

Fullani: Mandati i dytë? Në të parin arrita objektivat

502 - Monitor • 15

16 • Monitor - 502

Nga Laura ÇELA

Raporti i fundit i Fondit Monetar Ndërkombëtar risolli në ekonominë shqiptare sinjalet e një krize të re, por me disa shqetësime në rritje. Për herë

të parë, FMN vuri në dukje se sistemi bankar mund të rrezikohej nga krizat në Greqi dhe Itali dhe se qeveria duhet të marrë masa të menjëhershme për reduktimin e borxhit publik (sot në nivelet e 60% të PBB-së) dhe rritjen e mbledhjes së të ardhurave. Por nëse për borxhin publik, taksat apo politikat fiskale që duhet të ndjekë qeveria, opinioni publik është pak “i ndjeshëm” sepse nuk e sheh veten të prekur direkt, te sistemi bankar është krejtësisht një tjetër çështje. Deklarata e FMN-së mori menjëherë përgjigjet e ministrit të Financave, Ridvan Bode, dhe guvernatorit të Bankës së Shqipërisë, Ardian Fullani, të cilët garantuan se sistemi bankar është tërësisht i sigurt dhe bankat greke dhe italiane në vend janë të pavarura nga ato “mëmë”. Në fakt, deklaratat zyrtare konfirmohen fare mirë nga të dhënat zyrtare të fundit mbi sistemin bankar në tërësi. Sistemi bankar është tërësisht likuid dhe i diversifikuar, ku peshën kryesore e kanë bankat austriake (Raiffeisen Bank), më pas ato italiane e turke. Aktivet e bankave greke përllogariten të zënë rreth 19% të totalit të aktiveve të sistemit bankar për 6 muajt e parë të këtij viti, sipas të dhënave të Shoqa-tës së Bankave.

Ajo që bie në sy është rënia e vazhdueshme e peshës së aktiveve të tyre. Një tjetër fakt që jep garanci për siste-min tonë bankar është raporti kredi-depozita, që është brenda kufirit të 62%, çka garanton se bankat në Shq-ipëri veprojnë me kapitale të pavarura nga ato mëmë. Në listën e bankave greke, Tirana Bank dhe Alpha Bank

SPECIALE Ndikimi i krizës së borxheve B

URI

MI:

SHO

QAT

A E

BA

NK

AV

E+B

AN

KA

E S

HQ

IPËR

ISË

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPER

ISE

PËRTEJ EFEKTEVE NSa të rrezikuar jemi nga thellimi i krizës greke dhe asaj italiane? Qeveria, ekspertët, por edhe shifrat zyrtare garantojnë për një sistem bankar të sigurt. Por qeveria duhet të marrë masa urgjente në politikën monetare dhe fi skale. Ana tjetër e medaljes: në kërkim të kostove më të lira, investitorët mund të vijnë drejt Shqipërisë

bëtar një krizeër herëund të

qeveria

rizës greke dhe asaj italiane? Qeveria, ekspertët,për një sistem bankar të sigurt. Por qeveria duhet

n monetare dhe fi skale. Ana tjetër e medaljes: estitorët mund të vijnë drejt Shqipërisë

qeveria ktiminë) dher borxhin

ndjekë ” sepse nkar FMN-ncave,qipërisë, nkarlianeakt,

i

e zënëar përShoqa-

502 - Monitor • 17

Ç’thonë bizneset

Efekti i parë që pritet me thellimin e krizës në Itali dhe Greqi është ulja e eksporteve. Aktualisht eksportuesit vendas që punojnë me këto dy shtete konfirmojnë se situata është e mirë, megjithëse vihet re një lloj tremb-jeje nga ana e porositësve të huaj. Ndërkohë eksportet shqiptare drejt dy vendeve më të prekura nga kriza e borxheve kanë ardhur në rritje edhe gjatë këtij viti. Sipas të dhënave të Institutit Shqiptar të Statistikave (INSTAT), vlera e eksportit drejt Italisë u rrit me 28% gjatë periudhës janar-gusht 2011, krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Vlera e tyre ishte 67.5 miliardë lekë. Në të njëjtën kohë eksportet drejt Greqisë u rritën 15% sipas INSTAT, duke arritur në një vlerë prej 6.66 miliardë lekësh. Ndërsa eksportet drejt tregut helen pësuan ulje të lehtë në peshë (0.4 pikë përqindje), pesha e eksporteve drejt Italisë u rrit me 2 pikë përqindje. Kjo tregon se ritmet e rritjes së eksport-eve drejt Greqisë ecën pothuajse me të njëjtat ritme të eksporteve në total, ndërsa ritmi i rritjes së tyre drejt Italisë ishte më i lartë.Ndërkohë disa sipërmarrës mendojnë se kompanitë shqiptare mundet vetëm të përfitojnë nga krizat në këto shtete.“Është normale se në situata krize, kompanitë kërkojnë të ulin kostot dhe kërkojnë vende si Shqipëria me kosto të ulët taksash dhe fuqi punëtore. Kështu vetëm mund të përfitojmë nga kriza”, thotë Alban Zusi, kryetar i Shoqa-tës së Eksportuesve.

Ç’duhet të bëjë qeveria

Edhe ekspertët e pyetur nga “Monitor” kanë konfirmuar se për situatën dhe treguesit që paraqet sistemi bankar sot nuk ka asnjë rrezik. Adrian Civici, anëtar i Këshillit Mbikëqyrës së Bankës së Shqipërisë, ka sqaruar në një intervistë për revistën se bankat në Shqipëri janë tërë-sisht fluide, të sigurta dhe të pavarura nga bankat mëmë.“FMN duhet të jetë shumë më e kujdesshme para se të lëshojë deklarata, që mund të shkaktojnë panik në sistem, në baza tërësisht joreale”, thotë Civici.Të njëjtën gjë thonë edhe Zef Preçi dhe Enea Janko. Por sipas Jankos, qeveria duhet të marrë menjëherë masa që të mos shtohen detyrimet e saj ndaj biznesit, me qëllim që të rrisë aftësinë paguese të tyre. “Në kushtet e afrimit të zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 2013, reduktimi i investimeve dhe shpenzimeve publike do të jetë një zgjidhje e pamundur dhe mendoj se tentativa për t’i rritur këto shpenzime dhe investime do të çojë në përkeqësim të situatës makroekonomike të vendit, duke e thelluar edhe më shumë krizën eko-nomike, financiare dhe sociale në Shqipëri, e cila do të ishte katastrofike nëse do të zgjaste edhe dy-tre vite më shumë”, thotë Janko.Sipas Adrian Civicit, qeveria duhet me çdo kusht të punojë për uljen e borxhit publik në nivelet 50-55% të PBB, përmirësimin e bilancit të pagesave dhe atij tregtar, uljen dhe mbajtjen në nivel të qëndrueshëm 3% të defi-citit buxhetor dhe inflacionit.Për Zef Preçin është e pritshme që qeveria të vazhdojë kursin e investimeve publike të centralizuara në in-frastrukturën e vendit, kryesisht në rrjetin rrugor, por po kaq e dëshirueshme mbetet ruajtja e përparësive të shpallura në arsim dhe në shëndetësi.

NEGATIVE

kanë një raport kredi-depozita përkatësisht 88.9% dhe 68.5%, garanci për pavarësinë e kapitalit të tyre. E vetmja me një “disfavor” në këtë drejtim është National Bank of Greece, që ka një raport prej 111.5%. Një faktor pozitiv është rritja e vazhdueshme e depozi-tave në sistemin bankar, ku gjatë 8 muajve të parë të këtij viti rezulton të jenë rritur me 13.7% krahasuar me

një vit më parë. Kjo sipas bankierëve, konfirmon edhe besimin në rritje të individëve në sistemin bankar ven-das.Edhe raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit, që tregon aftësinë e bankave për të përballuar kreditë e këqija, vijon të mbetet mbi limitin e përcaktuar nga Banka e Shqipërisë, në 14.67% (12% është limiti). Megjithëse që nga 2009-a ky raport është ulur, bankierët sqarojnë se kjo tregon se bankat kanë qenë më aktive në kreditim dhe kanë marrë më shumë risqe për të hedhur para në ekonomi. “Kjo është në fund të fundit detyra e bankave”, thonë bankierët.

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPER

ISE

18 • Monitor - 502

SPECIALE Ndikimi i krizës së borxheve

Sa do të ndikohet Shqipëria nga kriza greke dhe italiane?

Në Europën Juglindore në përgjithësi dhe Shqipërinë në veçanti, më shumë se sa efektet e krizës së Eurozonës, pa-sojat negative po vijnë në veçanti nga kriza greke dhe situata e komplikuar fi nanciare italiane. Vende si Shqipëria, Bullgaria, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedo-nia i kanë shumë të ekspozuara sistemet prodhuese, rrjetet tregtare, sistemin bankar e fi nanciar, investimet e huaja dhe remitancat etj., nga Greqia dhe Italia. Thellimi i krizës greke dhe italiane, dhe mbi të gjitha, pikëpyetjet pa përgjigje të qarta për të ardhmen dhe stabilitetin e ekonomisë, fi nancave dhe zhvillimeve të përgjithshme në Greqi e Itali duket se po e shtojnë edhe më shumë presionin negativ mbi këto vende. Gjatë viteve 1998-2008, Greqia fi lloi një politikë eko-nomike e fi nanciare “ekspansioniste” në të gjithë rajonin e Europës Juglindore. Investimet greke, të ndihmuar dhe nga shumë fonde europiane në fushën e telekomunikacionit, infrastrukturës, siste-mit bankar e fi nanciar, bizneseve prod-huese, tregtisë, etj., u shtrinë gjerësisht në Ballkan. Në konferencën e Selanikut të vitit 2003, Greqia, përsëri me bekimin e BE-së shpalli hapur ambicien për t’u bërë “porta hyrëse” e fi nancimeve dhe projekteve zhvillimore europiane për Ballkanin, duke evokuar një fond inves-timesh prej 50 miliardë eurosh për një periudhë afatmesme disavjeçare. Si për Shqipërinë ashtu dhe për vende të tjera ballkanike, Italia është në vendet e para për Investimet e Huaja Direkte, shtrirjes së sistemeve bankare, punësimit sezonal, etj. Emigracioni ekonomik dhe remitancat që këto vende kanë përfi tuar deri tani nga Greqia dhe Italia janë të konsiderueshme.E gjithë kjo tablo duket aktualisht e përmbysur, dhe me gjithë politikat e ma-sat intensive të vendeve ballkanike për t’u mbrojtur apo “neutralizuar” sa më shumë që të jetë e mundur nga “efekti negativ grek” apo “kriza italiane”, pasojat janë evidente. Të tilla pritet të jenë dhe në vitin apo vitet në vazhdim. Vendeve si Shqipëria u “rekomandohet” që të tregohen sa më realiste në vlerësimin e pasojave direkte dhe indirekte që kriza greke në veçanti, ajo italiane, por dhe ajo e Eurozonës në përgjithësi do të kenë mbi ekonomitë dhe fi nancat e tyre. Megjithëse me një shkallë më të vogël ekspozimi risku ndaj Eurozonës se homologet e tyre baltike apo të Europës Qendrore e Lindore, vendet e Ballkanit janë shumë më të ekspozuara ndaj Greqisë dhe Ital-isë, kanë tregje të brendshme të vogla dhe relativisht të varfra, janë në kërkim të vazhdueshëm të fi nancimeve e borx-

heve për të garantuar qëndrueshmërinë dhe rritjen ekonomike, kanë nivel të lartë rurizimi, çka i ekspozon ndjeshëm ndaj riskut të kursit të këmbimit, sistemit të kreditit dhe ecurisë së çmimeve në Eurozonë etj.Të gjitha këto vende kanë nevojë t’i kushtojnë vëmendje maksimale situatës delikate “në kufijtë e tyre”. Parë nga këndvështrimi i shtrirjes së globalizimit në të gjitha fushat dhe në të cilin të gjithë po bëhen aktorë të së njëjtës skenë, situata duhet vlerësuar edhe si

“efekt e ndikim direkt në faktorët dhe elementët e brendshëm të çdo vendi”. Orientimi i investimeve publike për vitin 2012 dhe 2013, planifi kimi i buxhetit, paketat fi skale, niveli i defi citit buxhetor e borxhit publik, strategjitë e thithjes së IHD, elementët e klimës së biznesit dhe mbështetja e sektorit privat, politikat treg-tare, strategjitë e zhvillimit ekonomik dhe social, etj., rekomandohet të debatohen, analizohen e miratohen edhe të vështru-ara seriozisht me “lentet” e efekteve dhe presionit të fortë negativ që shkakton kriza e Eurozonës në Shqipëri, rajonin e Ballkanit dhe më gjerë.

Çfarë masash mendoni se duhen marrë? Çfarë duhet bërë për të shmangur efektin e panikut në sistemin fi nanciar (FMN deklaroi se krizat mund të prekin bankat në Shqipëri)?

Deklarata e FMN-së ishte një tërheqje serioze vëmendjeje për shumë vende të rajonit tonë, përfshirë këtu dhe Shqipëri-në se “kriza e Eurozonës dhe në mënyrë të veçantë situata delikate që po kalojnë mjaft banka europiane mund të refl ek-tohet dhe të prekë dhe sistemin bankar shqiptar. Në thelbin e tij ky paralajmërim është i drejtë dhe i bazuar në analiza të specializuara, të bëra nga një prej institucioneve fi nanciare më prestigjioze të botës siç është FMN dhe natyrisht që duhet marrë në konsideratë seriozisht. Shqipëria duhet me çdo kusht të punojë për uljen e borxhit të saj publik në nivelet 50-55% të PBB, përmirësimin e bilancit të pagesave dhe atij tregtar, uljen dhe mbajtjen në nivel të qëndrueshëm 3% të

defi citit buxhetor dhe infl acionit, realiz-imin e reformave strukturore në fushën e rritjes së produktivitetit të prodhimit, konkurrueshmërisë së mallrave dhe shërbimeve të saj, reformën e sistemit të pensioneve, shtimin e të ardhurave dhe përmirësime në sistemin fi skal etj.Por, më shumë se sa të shkaktojë panik të pajustifi kueshëm te publiku apo te poli-tika, kjo deklaratë duhet të shërbejë si nx-itës për marrjen e politikave dhe masave specifi ke “antikrizë” në sistemin bankar dhe fi nanciar shqiptar. Të gjitha bankat shqiptare që mbikëqyren rregullisht nga Banka e Shqipërisë refl ektojnë situatë të qëndrueshme, janë të mirëkapitalizuara e likuide, arrijnë të sigurojnë një fi tim të pranueshëm, kanë raporte pozitive kredi/depozita dhe menaxhim të kujdesshëm të portofolave të tyre ndaj riskut. Për më tepër, bankat me kapital të huaj, nuk janë thjesht fi liale të Bankave mëmë në Europë, por janë të organizuara në pjesën dërrmuese të aktivitetit të tyre si entitete të veçanta në Shqipëri.Përtej problemit më të mprehtë që ka sistemi bankar shqiptar sot, atë të nivelit të kredive të këqija në masën 18%, i shoqëruar me vështirësi të mëdha në ekzekutimin e kolateralit nga bankat, në shumë tregues të tjerë jetësorë për veprimtarinë normale të tyre, bankat shqiptare janë në parametra normalë. Në asnjë mënyrë nuk mund të mendohet se efektet e krizës greke dhe italiane do të shtrihen te depozitat e klientëve të kë-tyre bankave, apo do të cenojnë nivelin e likuiditetit, aq më tepër që BSH ka marrë së fundi disa masa “më speciale” për procedurat e dhënies së kredisë, mjaftueshmërinë e kapitalit, gjendjen e likuiditetit, mbulimin me fonde rezervë në formë provigjionesh të kredive të këqija, thellimin e statusit “të pavarur” nga bankat mëmë të bankave të huaja që janë prezente në Shqipëri, etj.Së fundi, edhe vendimi i Eurozonës për lehtësimin e borxhit të Greqisë me 50%, çka detyron edhe disa banka shqiptare që të “kontribuojnë” në këtë proces, i implikon bankat shqiptare me rreth 11 milionë euro në letra me vlerë të qeverisë greke. 50% e kësaj shume ose 5.5 milionë euro duhet t’i falet qeverisë greke. Duke ju referuar fi timit të sektorit bankar në Shqipëri që në vitin 2010, kjo shumë që humbet është afërsisht 10-12% e fi timit që ato kanë realizuar vitin e kaluar. Pra, jo aq e rrezikshme sa të vërë në dyshim qëndrueshmërinë e sistemit tonë bankar. Ndërkohë që vendimi tjetër “qetësues” i Eurozonës ishte miratimi i paketës së ndihmave fi nanciare, një pjesë e të cilave do të shkojë për rikapitalizimin e bankave europiane në vështirësi.

Të ulet borxhi publikFlet prof. dr. Adrian Civici

502 - Monitor • 19

Të ulen interesat e kredive, të vijojnë investimet publike

Flet analisti i ekonomisë, Zef Preçi

Sa mendoni do të ndikohet Shqipëria nga kriza greke dhe italiane?

Kriza në ekonomitë greke dhe italiane pritet të vazhdojë ndikimin e saj, si në mënyrë të drejtpërdrejtë përmes rënies së prurjeve të emigracionit dhe kufi zimit të mundësive për punësimin formal dhe informal të qytetarëve shqiptarë në këto dy vende. Po kështu, kriza e dy vendeve të Eurozonës, pritet të vazhdojë të ndikojë edhe tërthorazi përmes zhvlerësimit të monedhës sonë kombëtare (lekut), por edhe përmes shtyrjes në kohë apo pa-mundësimit të kryerjes së investimeve të ndryshme private nga këto vende në ekonominë shqiptare, sidomos të atyre me mbështetje të bankave tregtare etj.Rezultati apo masa e ndikimit të zhvil-limeve negative në ekonomitë greke dhe italiane mbi ekonominë tonë kombëtare është vështirë të parashikohet të shpre-het në shifra. Por, duke marrë parasysh

edhe mundësitë e kufi zuara të qeverisë për të marrë hua të reja tregtare, pra për të rritur më tej borxhin publik, ajo që mund të thuhet është se kjo situatë çon në mënyrë të pashmangshme në ngadalësi-min e rritjes ekonomike të vendit, duke bërë që rritja ekonomike e 2012-2013 të jetë në nivelin e 2011-s ose në një rast përkeqësimi apo daljeje të Greqisë nga Eurozona edhe më poshtë se viti në va-zhdim. Natyrisht kjo situatë “prognoze të rezervuar” mbështetet në nivelin e sotëm të informacionit dhe shumë zhvillime në ekonomitë e vendeve fqinje dhe të vetë ekonomisë sonë kombëtare do të pasqy-rojnë zhvillimet në ekonominë botërore dhe kryesisht të asaj europiane.

Çfarë masash mendoni se duhen marrë?

Është vështirë të jepen receta se ç’duhet bërë në këtë situatë. Pleksja e një numri

aktorësh dhe faktorësh si qeveria, bankat, biznesi, ekonomia botërore, etj., bën që harmonizimi i politikave monetare dhe atyre fi skale të marrë një rëndësi të veçantë. Në këtë këndvështrim, ndërmar-rja në vijimësi e politikave fi skale pro biznesit mbetet një parakusht për mini-mizimin e efekteve të krizës ekonomike globale në një ekonomi si ekonomia shqiptare që funksionon nën kapacitetin normal të saj dhe që dominohet dukshëm nga sektori privat. Ndërkaq, masat e shkëputura antikrizë që qeveria shqiptare ka ndërmarrë gjatë tri viteve të fundit, të karakterizuara përgjithësisht nga ru-ajtja e ritmeve të larta të shpenzimeve buxhetore, por me një ngadalësim të ritmeve të rritjes nga njëri vit në tjetrin, si dhe shfrytëzimi i borxhit për mbajtjen e këtyre ritmeve mendoj se duhet të bashkërendohen më mirë me politikën monetare. Në këtë të fundit, themelore mbetet rritja e kujdesit të bankave tregtare në përzgjedhjen e klientëve të tyre, si një rrugë për frenimin e rritjes së huave të këqija, por edhe rishikimi më i shpeshtë nga Banka e Shqipërisë e nivelit të interesave për kreditë bankare me synim ndjekjen e kursit të uljes së këtyre interesave në dobi të zgjerimit të krediti-mit të ekonomisë reale. Ndërkaq, është

20 • Monitor - 502

SPECIALE Ndikimi i krizës së borxheve

Vetë-urimi mund të jetë i kuptueshëm. Në orët e para të mëngjesit të 27 tetorit, pas bisedimeve maratonë, liderët e Eurozonës ranë dakord për një “paketë gjithëpërf-shirëse” për të shpërndarë krizën që ka pushtuar Eurozonën për thuajse dy vjet,

komenton “The Economist”. Ata rritën madhësinë e fondit që synon të mbështesë huamarrësit kombëtarë me probleme të Eurozonës, hartuan një plan për të rimëkëmbur bankat europiane, shkurtuan në mënyrë radikale barrën e borxhit grek dhe dhanë disa rrugë për të vendosur qeverisjen e euros në rrugën e duhur. Pas një vere që kaloi nën frikën e një kërcënimi të kolapsit fi nanciar, ata i treguan tregjeve se kush ishte shefi .Megjithatë, në dritën e ditës, vrimat e planit mund të shihen me lehtësi. Skema është konfuze dhe jo bindëse. Konfuze, për shkak se orkestrimi fi nanciar mund të sjellë pasoja të padëshirueshme. Jo bindëse, për shkak se shumë detaje mungojnë dhe skema në themel të saj nuk arrin deri në detyrën për të ruajtur euron.Kjo është paketa e tretë gjithëpërfshirëse e Eurozonës për këtë vit. Dhe ka shumë mundësi që të mos jetë e fundit.

pritshme që qeveria të vazhdojë kursin e investimeve publike të centralizuara në infrastrukturën e vendit, kryesisht në rrjetin rrugor, por po kaq e dëshirueshme mbetet ruajtja e përparësive të shpallura në arsim dhe në shëndetësi. Kjo me synim që të mund të përmirësohet gradualisht cilësia e kapitalit human dhe të mund të rritet fuqia konkurruese e ekonomisë kombëtare në tërësi. Në vartësi me dinamikën e zhvillimeve në ekonominë europiane dhe sidomos të Italisë dhe të Greqisë, në rast përkeqësimi të këtyre të fundit, mendoj se për qeverinë shqiptare do të bëhet e pashmangshme rishikimi i taksës së sheshtë dhe (ri)futja e tati-mit të përshkallëzuar për disa biznese të konsoliduara dhe fi timprurëse siç janë industria e teknologjisë së komunikimit e informacionit, bankat, kompanitë e sigurimeve, etj. Pavarësisht masave të shpallura apo të pashpallura, të drejtpër-drejta apo të tërthorta që qeveria ka marrë deri më sot për korrigjimin apo për mini-mizimin e efekteve të krizës ekonomike botërore mbi ekonominë shqiptare, në dy-tre vitet e ardhshme mendoj se do të jetë e nevojshme që të vazhdojë të ndiqet kursi i rritjes së kontrolluar të shpenzimeve publike krahas me përmirësimin e perfor-mancës fi skale të vendit. Thënë ndryshe, lufta për reduktimin e kujdesshme të informalitetit mbetet një front ku mendoj se ka ende rezerva dhe çfarëdo suksesi në reduktimin e evazionit fi skal shënon një hap përpara edhe në luftën kundër korrupsionit dhe kontrabandës që e shoqëron me mjaft raste informalitetin. Javët e fundit, nën nxitjen e debateve publikë në vendet perëndimore në prag krize apo atje ku ajo është në kulmin e saj si në Greqi, etj., janë shfaqur edhe ide për përcaktimin në Kushtetutën e Republikës të kufi rit të borxhit publik, etj. Personalisht e konsideroj të dobishme që ky debat shtrohet në qarqet profesionale

dhe politike të vendit, por nuk shoh ndonjë vlerë të shtuar apo dobi praktike edhe nëse kjo ide gjen mbështetje në periudhën që vjen. Kjo për faktin se në një periudhë krizë si kjo, rëndësi të posa-çme marrin politikat qeveritare në fushën e fi nancave publike që mirëmenaxhojnë fondet në dispozicion, që harmonizojnë zhvillimet e sotme me ato të ardhshme, që nuk kufi zojnë mandatin e qeverisë për ndërmarrjen e politikave zhvillimore sektoriale dhe në nivel makro përmes mobilizimit të burimeve fi nanciare të vetat dhe të huajtura etj. Gjithashtu, për respektimin rigoroz të rekomandimeve specifi ke për vendin të ofruara nga FMN dhe që burojnë praktikat më të mira të menaxhimit fi nanciar e monetar në botën e sotme, mendoj se duhet të rritet roli i Kuvendit të Shqipërisë, me synimin që përtej retorikës politike, të rritet transpar-enca e llogaridhënia rreth përdorimit të fondeve buxhetore dhe programeve me mbështetjen e donatorëve të huaj, duke shmangur si panikun e krijuar për inte-resa politike nga njëra anë, ashtu edhe euforinë qeveritare, rritjen e pakontrol-luar të shpenzimeve publike për qëllime elektorale, keqpërdorimin apo manipu-limin me informacionin statistikor, etj.

Çfarë duhet bërë për të shmangur efektin e panikut në sistemin fi nanciar (FMN deklaroi se krizat mund të prekin bankat në Shqipëri)?

Mendoj se për përballimin e këtij paniku, në interesin e vendit është ruajtja e komunikimit konstant midis Bankës së Shqipërisë përkundrejt qeverisë, biznesit dhe qytetarëve depozitues të kursimeve të tyre monetare në bankat tregtare. Kjo do të kërkonte kontroll dhe mbikëqyrje më të rreptë të bankave tregtare për të minimizuar abuzimin e tyre me klientët (qytetarët dhe bizneset); efektshmëri të politikave monetare që ndjek autoriteti

qendror monetar, por edhe mundësi ori-entimi dhe riorientimi të bizneseve dhe depozituesve në vartësi të zhvillimeve në ekonominë e vendit. Thënë ndryshe, çfarëdo paniku është i rrezikshëm, sido-mos kur “përkthehet” politikisht ka sjellë argumentet përkatëse, gjë që mund të nx-isë tërheqjen e kontrolluar të kursimeve nga bankat, duke dëmtuar në mënyrën më të rrezikshme interesin e përbashkët të ekonomisë së vendit. Shkalla e zhvil-limit dhe sofi stikimit të sistemit bankar shqiptar nuk mendoj se gjendet nën kër-cënim, të paktën tani për tani, nga ndonjë rrezik real kontaminimi, ndonëse niveli dhe shtrirja e kredive të këqija kërkon vëmendjen maksimale për të mos lejuar rendimin e mëtejshëm të situatës. Natyr-isht edhe në një situatë më problematike se kjo e sotmja, pasojat mund të jenë më të mëdha në nivel makroekonomik për shkak të çrregullimeve që mund të ndodhin, por pak ose fare pak në nivelin e qytetarëve depozitues. Kjo, kryesisht për shkak të garancive ligjore, fi nanciare dhe monetare që tashmë janë krijuar për depozitat e këtyre të fundit. D.m.th është e nevojshme që paralajmërimet e FMN t’i shohim si një mundësi korrigjimi që më e keqja të mos ndodhë, e në rast nevoje, mendoj se një rikthim i FMN-së për të siguruar një marrëveshje të re kuadër me fokusim qendror në masat antikrizë mund të bëhet i domosdoshëm. Kjo sidomos në kushtet e rritjes së limituar të borxhit publik, përmirësimi i klasifi -kimit të besimit të investitorëve të huaj në ekonominë e vendit bëhet një kusht “si ne qua non”, i cili më mirë se në çfarëdo forme tjetër mundësisht nga qenia nën një marrëveshje me FMN. Natyrisht, nëse kjo do të ndodhë, respektimi i “recetave” apo rekomandimeve ekonomike, fi nan-ciare dhe monetare të këtij të fundit nga qeveria duhet të jetë më i drejtpërdrejtë dhe më serioz.

Fjalët janë të lira …Arritja më e dukshme e samitit ishte që të arrihej një marrëveshje për të rishikuar në ulje borxhin grek që zotërohet nga sektori privat me 50%. Kjo ishte një lëvizje që prej kohësh ishte argumentuar si e domosdoshme nga shumë. Megjithatë një element i rëndësishëm plotësues i rishikimit në ulje të borxhit grek është të bëhet një mur mbrojtje i besueshëm për vendet që janë të zhytura në borxhe, por që kanë ende aftësi paguese, si p.sh. Italia. Kjo është mënyra e vetme për të kthyer besimin dhe për të mbrojtur bilancet e bankave europiane, duke siguruar në këtë mënyrë që ato të vazhdojnë me biznesin e huadhënies.Për fat të keq, muri mbrojtës i Eurozonës është pjesa më e dobët e marrëveshjes. Fondi kryesor shpëtues i Europës, Mekanizimi Europian i Stabilitetit Financiar (EFSF), nuk ka para të mjaftueshme për të përballuar problemet për Italianë dhe Spanjën. Gjermania dhe Banka Qendrore Europiane (BQE) kanë përjashtuar të vetmin burim të mbështetjes së pakufi zuar, vetë Bankën Qendrore. Qeveritë kreditore të veriut të Eurozonës kanë refuzuar që të vënë më shumë nga paratë e tyre në fond.

Pas optimizmit fi llestar, tregjet kanë fi lluar të hedhin sërish dyshime, nëse paketa e radhës do të funksionojë

A do të funksionojë plani i ri?KRIZA / Eurozona

502 - Monitor • 21

Lidhur me vlerësimet dhe rekoman-dimet e dhëna nga raporti i FMN-së për situatën makroekonomike në

Shqipëri në vitin 2011, për sa i përket ndikimit në ekonominë shqiptare të krizës ekonomike dhe fi nanciare që po kalojnë Greqia dhe Italia, mendoj se tashmë është ndier efekti i këtyre krizave. Së pari, në drejtim të uljes së remitancave nga emigrantët shqiptarë që jetojnë dhe punojnë në këto vende dhe një pjesë e të cilëve janë tashmë të papunë. Së dyti, ka pasur ulje të ndjeshme të investimeve të kompanive greke në Shqipëri, për shkak edhe të ndërprerjes së subvencioneve që këto kompani merrnin prej qeverisë greke, kur ato investonin në vendet ballkanike.Së treti, ka pasur ulje të eksportit të produkteve në tregjet e këtyre vendeve për shkak të rënies së kërkesës në këto tregje, si edhe rënies së fuqisë paguese të kompanive greke dhe italiane dhe së fundi mund të ketë reduktim të fi nancimit të programeve të ndryshme për donacione apo huadhënie nga qeveria italiane dhe greke për vendin tonë. Në të ardhmen, ndikimi i krizës në vendet fqinje mund të vijë duke u rritur, për shkak të thellimit të kësaj krize dhe mungesës së një perspe-ktive të qartë për zgjidhjen e saj. Mendoj se ky ndikim do të vazhdojë të ndihet edhe në dy-tre vitet e ardhshme dhe situata mund të përkeqësohet, nëse një

pjesë e emigrantëve shqiptarë të mbetur pa punë në vendet fqinje do të kthehen në Shqipëri dhe do t’i shtohen numrit të të papunëve në vendin tonë. Sigurisht bëhet fjalë për atë kategori emigrantësh, të cilët kanë bërë kryesisht punë sezonale në këto vende dhe që nuk kanë mundur të krijojnë kursime të mjaftueshme për të përballuar jetesën atje. Por mund të ndodhë që të kthehen edhe emigrantë, të cilët kanë krijuar të ardhura dhe kursime të konsiderueshme në këto vende dhe për shkak të kostos së lartë të jetesës në Greqi dhe Itali mund të preferojnë që të kthehen në Shqipëri, duke sjellë këtu jo vetëm kapitalin financiar, por njëkohësisht edhe një përvojë të mirë biznesi apo pro-fesionale, çka do të ndikonte pozitivisht në ekonominë tonë. Një problem tjetër i rëndësishëm është edhe ndikimi i krizës bankare greke në sistemin tonë bankar, pasi dihet që një pjesë e madhe e bankave që operojnë në Shqipëri i kanë bankat “mëmë” në Greqi dhe ato do ta kenë të pamundur që të plotësojnë detyrime të ndryshme, si p.sh. kërkesën për rritje të kapitalit të vet nga bankat në Shqipëri, për shkak të rritjes së nivelit të kredive të këqija. Rritja konstante e nivelit të kredive të këqija në sistemin bankar shqiptar ishte një tjetër shqetësim i ngritur në raportin e FMN-së dhe mendoj se, nëse rritja e nivelit të kredive të këqija do të vazhdojë edhe

gjatë 2011-2012, kjo do të kthehet në një rrezik të madh për situatën ekonomike dhe sociale të vendit. Për ta ndaluar këtë rritje, por edhe për ta stabilizuar situatën makroekonomike në Shqipëri, është e domosdoshme që të ndërmerren politika të kujdesshme ekonomike dhe fi nanciare që do të stimulonin nxjerrjen e biznesit vendas nga vështirësitë fi nanciare dhe rritjen e fuqisë blerëse të konsumatorëve. Kjo do të kërkonte nga ana e qeverisë që të paguante të gjitha detyrimet fi nanciare të prapambetura ndaj kompanive për punët publike të kryera nga këto kompani, si dhe rimbursimin e vlerës së Tatimit mbi Vlerën e Shtuar për të gjitha kompanitë që e për-fi tojnë atë. Kjo do të mundësonte zgjid-hjen e një ngërçi të madh në treg, duke rritur aftësinë paguese të kompanive që janë përfshirë në një zinxhir borxhesh të njëra-tjetrës, por edhe në sistemin bankar.Ndërmarrja e veprimeve të mësipërme nga qeveria shqiptare, do të thotë që ajo të pakësonte investimet dhe shpenzimet publike, por në kushtet kur produktiviteti i këtyre investimeve dhe ndikimi i tyre në rritjen ekonomike është ende i ulët, do të ishte më mirë që të paktën të zgjidhej situata e vështirë fi nanciare që ka përf-shirë biznesin shqiptar, duke parandaluar thellimin e krizës bankare dhe fi nanciare që ka përfshirë vendin. Por nga ana tjetër, në kushtet e afrimit të zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 2013, reduktimi i investimeve dhe shpenzimeve publike do të jetë zgjidhje e pamundur dhe mendoj se tentativa për t’i rritur këto shpenzime dhe investime do të çojë në përkeqësimin e situatës makroekonomike të vendit, duke e thelluar krizën ekonomike, fi nanciare dhe sociale në Shqipëri, e cila do të ishte katastrofi ke nëse do të zgjaste edhe dy-tre vite më shumë.

Qeveria të kthejë borxhet ndaj biznesit për rritur likuiditetet

Flet Enea Janko, administrator i “Tirana Business University”

Në vend të kësaj, ato kanë dalë me dy skema për të forcuar EFSF. Njëra është për ta përdorur atë për të siguruar humbjet e para në rast se ndonjë prej obligacioneve të reja do të rishikohet në ulje. Në teori, kjo nënkupton që fuqia e fondit të shpëtimit do të zmadhohet disa herë. Por në praktikë, “një zmadhim i kreditit” mund të mos ketë shumë rëndësi. Tregjet e obligacioneve mund të jenë të dyshimta për garancitë e dhëna nga shtete që vetë mund të ishin të brishta në rast se fqinjët e tyre të mbytur në borxhe do të vuajnë nga kriza.Në bazë të skemës së dytë, EFSF do të krijonte një mekanizëm të posaçëm të fi nancuar nga investitorët e tjerë, përfshirë fonde kombëtare. Përsëri, ka arsye për të dyshuar nëse kjo do të funksionojë. Çdo mekanizëm duket të jetë i dedikuar për një shtet të vetëm, në mënyrë që rreziku të mos përhapet. Dhe pse duhet që Kina ose Brazili të investojnë shumë në të, kur Gjermania po tërhiqet nga dhënia e më shumë parave?Të dyja së bashku, këto skema supozohet të zgjerojnë vlerën e EFSF në 1 trilion euro ose më shumë. Fatkeqësisht, kjo duket më shumë si një aspiratë sesa një parashikim. Dhe duke qenë se EFSF bart humbjet e para, është në një rrezik më të madh që të tretet, në krahasim me një program huaje. Kjo mund të ndikojë negativisht Francën, e cila fi nancon shpëtimin dhe kohët e fundit është vënë në presion për uljen e renditjes së kredisë prej AAA. Duke qenë se EFSF varet pjesërisht nga Franca për renditjen e saj të kredisë, një zhvlerësim francez do të ndikonte negativisht në fondin e shpëtimit, pikërisht në momentin që ai duhet më shumë.Në rast se themelet e murit mbrojtës janë shumë të cekëta, atëherë plani i bankave zhytet shumë thellë. Deri në fund të qershorit 2012, bankat pritet që të kenë një normë bazë kapitali prej 9%. Në parim kjo është për t’u lavdëruar. Por në rast se bankat kanë muaj për të arritur objektivin e tyre, ato mund të shmangin rritjen e kapitalit të ri, që mund të zvogëlonte pjesën e aksionerëve të tyre dhe në vend të kësaj, të arrijnë në normën e kërkuar, duke tkurrur bilancet e tyre. Kjo do të kishte një rezultat të tmerrshëm: duke e deprimuar ekonominë e Europës nga kredia, do të përkeqësonte rënien ekonomike.

Kemi dhe rastin e Greqisë. Megjithëse madhësia e rishikimit në ulje të borxhit është e mirëpritur, liderët e Eurozonës janë të dëshpëruar që kjo të bëhet në mënyrë “vullnetare”. Kjo për shkak se një shpallje e paaftësisë paguese do të aktivizonte kontratat e sigurimit të obligacioneve “Credit-Default Swaps’1 (CDS). Frika është se një paaftësi paguese do të mund të çonte në kaos për shkak se tregu i CDS-ve është i patestuar. Kjo është e vërtetë, por ky rishikim i madh “vullnetar” në ulje do të bëjë që investitorët në obligacione qeveritare në vende të tjera europiane të dyshonin nëse CDS-të ofrojnë shumë mbrojtje. Ndaj nëse skema e EFSF është e destinuar të ofrojnë sigurim për mbajtësit e obligacioneve, këmbëngulja e liderëve të Eurozonës që rishikimi në ulje i borxhit grek të jetë vullnetar, do ta bëjë borxhin e Eurozonës më të vështirë për t’u siguruar.

…por besimi nuk arrihet kollajEuropa ka arritur në këtë pikë për shkak se politikanët gjermanë janë të bindur se pa presionin e tregut, ekonomitë në telashe të Eurozonës do të ulin përpjekjet për reforma. Pavarësisht një liste premtimesh të paraqitura në samit nga Silvio Berlusconi, kryeministri italian, Gjermania ka arsye të bindshme për t’u shqetësuar. Por ajo ka nevojë që të përqendrohet në rrugë institucionale të disiplinimit të qeverive plangprishëse, sesa të privojë fondet për paketat shpëtuese. Në këtë mënyrë që është, marrëveshja në më të mirën e rasteve nuk arrin që të zgjidhë krizën e Eurozonës; në më të keqen mund ta bëjë atë edhe më keq. Teksa mungesat me çdo element do të bëhen të qarta, frika e investitorëve do të kthehet me siguri, yield-i (interesi) i obligacioneve do të rritet dhe problemet e fi nancimit të bankave do të

1 Një credit default swap (CDS) është një kontratë derivative kredie mes dy palëve, ku blerësi i bën pagesa periodike shitësit dhe në rast se instrumenti fi nanciar që është objekt i kontratës falimenton, shitësi detyrohet t’i paguajë blerësit një shumë të caktuar si dëmshpërblim. Këto kontrata janë një lloj sigurimi për instrumentet e kredisë.

22 • Monitor - 502

SPECIALE Ndikimi i krizës së borxheve

Duke marrë parasysh vëllimin e tregtisë mes Greqisë dhe Shqipërisë, si dhe kapitalin grek të investuar vitet e fundit, nuk ka dyshim që ne vazhdojmë të jemi një nga partnerët më të rëndësishëm të Shqipërisë në sektorin ekonomik dhe atë të sipërmarrjes. Në vitin 2010, Greqia ishte partneri i dytë më i rëndësishëm sa i përket vlerës së tregtisë. Pesha e Greq-isë në stokun e investimeve të huaja për periudhën 2004-2008 në Shqipëri i kalon 40% dhe po vazhdon të rritet.Vlerësohet se më shumë se 270 sipër-marrje greke operojnë në Shqipëri dhe 100 kompani shqiptare të njohura janë të lidhura me Greqinë, duke përfaqë-suar kompani greke apo duke impor-tuar prodhimet greke. Një sërë arsyesh ndikojnë te sipërmarrësit grekë kur fl itet për investimet në Shqipëri. Mes tyre është afërsia gjeografi ke, kostoja e ulët e punës, përmirësimi i klimës së biznesit, si dhe perspektiva pozitive e ekonomisë shqiptare. Investimet më të mëdha greke janë të vendosura në sektorët bankarë, telekomunikacion, informatikë, ndërtim, tregti e materialeve të ndërtimit, shërbime shëndetësore dhe në sektorin e tekstileve dhe këpucëve. Kriza fi nanciare nuk ka pasur ndonjë ndikim të rëndësishëm në tregtinë mes dy vendeve. Volumi i tregtisë mes Greqisë dhe Shqipërisë në 2010-n arriti 71.4 miliardë lekë. Vlera totale e importeve shqiptare nga Greqia, 62.6 miliardë lekë, ndërsa eksportet shqiptare në Greqi u rritën me 14% krahasuar me 2009-n, duke arritur në një nivel prej 8.7 miliardë lekësh, duke treguar se pavarë-sisht krizës aktuale fi nanciare të vështirë,

lidhja ekonomike mes dy vendeve mbetet e fortë. Të dyja vendet tregojnë interes të lartë për të forcuar dhe thelluar marrëd-hëniet ekonomike dhe një numër në rritje i kompanive greke kthehen për të hapur aktivitete biznesi dhe shprehin interesin për të investuar ose zgjeruar aktivitetin në Shqipëri. Është e qartë se në të ardhmen, bashkëpunimi i biznesit mes dy vendeve do të vazhdojë të rritet me ritme të shpe-jta, duke ofruar përfi time reciproke që do të forcojnë dy ekonomitë.Në kontekstin e përpjekjeve të përbash-këta për të mbështetur zhvillimin e mar-rëdhënieve ekonomike dhe tregtare midis Greqisë dhe Shqipërisë, forumi i pestë i biznesit greko-shqiptar, i organizuar nga Ambasada e Greqisë në Tiranë dhe Shoqata e biznesit helen në Shqipëri i quajtur “një urë mes idesh të reja”, do të mbahet në hotelin “Sheraton” më 24 nëntor. Ky forum do jetë një mundësi për t’u përqendruar në sfi dat e reja të biznesit mes dy vendeve. Do të synohet përmirësimi ekonomik dhe tregtar midis Greqisë dhe Shqipërisë dhe më tej forcimi i bashkëpunimit.

Si ka ndryshuar interesi i investitorëve italianë për të investuar në Shqipëri? Si është ky interes krahasuar me disa vite më parë?

Shqipëria paraqet mundësi të konsid-erueshme ekonomike për investitorët e huaj, kryesisht për ata italianë. Shq-

ipëria ka bërë hapa përpara në sektorët që janë strategjikë për zhvillimin e saj, megjithëse vendi duhet të demonstrojë aftësinë e përqasjes me detyrimet e anëtarësimit në përputhje me kriteret e Kopenhagës. Situata e vështirë aktuale që karakterizon Eurozonën, përfshirë Italinë, frenon në njëfarë mënyre projek-timet e investitorëve tanë. Kjo nuk do të thotë që ka humbur interesi i kompanive italiane, por konteksti i krijuar shtyn në momente reflektimi. Investitorët janë në pritje të sinjaleve pozitive të performancës së vendit për t’iu rikthyer investimeve.

Si e shohin ndërmarrjet italiane, apo italo-shqiptare që veprojnë në vendin tonë klimën aktuale dhe të ardhme në Shqipëri?

Shqipëria duhet të kapërcejë periudhën konfl iktuale politike në të cilën ndod-het dhe duhet të ndërmarrë masat e nevojshme për të cilat vendi ka nevojë. Stabiliteti ekonomik dhe ai politik janë të lidhur ngushtë ndërmjet tyre. Situ-ata aktuale globale dhe ajo europiane mund të ketë ndikime më të mëdha në ekonominë shqiptare. Ekspertët parashi-kojnë për vitin e ardhshëm ngadalësim të treguesve të zhvillimit, të cilët mund të përkeqësohen në mungesë të ndërhy-rjeve të përshtatshme nga qeveria shqip-tare. Ndërmarrja e këtyre masave dhe e reformave politike, ekonomike e sociale është e domosdoshme për integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Europian. Investitorët shpresojnë që Shqipëria në këtë drejtim të përshpejtojë e të intensifi kojë përpjekjet në mënyrë që të ngushtojë gërshërën e dallimeve me vendet e tjera të Bashkimit Europian.Sipërmarrësit italianë që operojnë në Shqipëri mbrojnë pozicionet e tyre në këtë territor, pasi besojnë në potencia-lin e tij dhe në perspektivat e mira të zhvillimit.

Intervistoi: A.Muçaj

përkeqësohen. Dhe përsëri situata do të përkeqësohet. Dhe përsëri, BQE do të detyrohet që të gjejë zgjidhje. Për fat të mirë, Mario Draghi, presidenti që do të marrë detyrën së shpejti në BQE, e ka bërë të qartë se ai e kupton që kjo është puna e tij. Por këtu qëndron tragjedia e këtij samiti. Një BQE, që angazhohet për mbështetje pa kufi për qeveritë me aftësi paguese, do të kishte pasur më shumë shanse që të zgjidhte krizën muaj më parë, dhe mbetet opsioni më i mirë sot. Në samitin e fundit, liderët e Eurozonës shpresuan të provonin se zgjidhja e tyre për të mbështetur euron ishte më e madhe se kapaciteti i tregjeve për të vënë bast kundër tij. Pavarësisht fjalëve të guximshme, ata dhe një herë tjetër dështuan. Do të ketë më shumë krizë dhe samite të tjera. Deri në momentin që do të kenë gjetur një zgjidhje që funksionon, kostot do të jenë rritur më tej.

Tregjet shqetësohen sërish

Reagimi i tregjeve pas marrëveshjes së arritur në samitin europian të enjten e kaluar ishte tepër pozitiv. Investitorët mirëpritën lajmin se liderët kishin arritur një marrëveshje të gjerë lidhur me masat për të lehtësuar krizën e borxheve në rajon. Aksionet e bankave kapën qiellin, euro u rrit, ndërsa kapitalet gjermane dhe franceze shënuan disa nga fi timet më të mëdha në vite dhe kostoja e huamarrjes për shtetet periferike të Eurozonës ra. Gjithsesi, në rast se tregjet do të ndjekin modelin e takimeve të mëparshme të mëdha europiane që nga paketa e parë shpëtuese e Greqisë në maj 2010, ka të ngjarë që pesimizmi të kthehet sërish. Të enjten, arsyeja kryesore për dyshim ishte fjala në të cilën u përqendrua çdo analist dhe

investitor: detaje, ose në vend të saj mungesa e tyre. “Mbetet një marrëveshje e gjatë në synime dhe e shkurtër në detaje”, tha Jens Larsen i “Royal Bank of Canada”. Guillaume Menuet i “Citi” bie dakord se ka të ngjarë që të ketë një drejtim të kundërt në raport me rritjen e fortë që u konstatua të enjten. “Për sa i përket detajeve, do të na duhet të gëlltisim disa javë më shumë pasigurish”, shtoi ai. Por fuqia e ringritjes bëri që disa të pyesnin nëse fi timet mund të ishin më të qëndrueshme këtë herë. “Pani sigurisht që ka kënaqur më shumë pritshmëritë e tregut në krahasim me përqasjet e pjesshme me të cilat jemi hasur vitet e fundit”, thotë Mike Turner i “Aberdeen Asset Management”. Treguesit e aksioneve kryesore në Gjermani, Francë, Itali dhe Spanjë, të gjithë u rritën me rreth 5%, ndërsa euro fi toi më shumë se 2% kundrejt dollarit në 1.417$. Por frika e investitorëve u kthye sërish pas zhvillimit të ankandit të obligacioneve në Itali të premten e kaluar. Vendi shihet nga shumë në treg si kyç për të gjithë krizën e borxheve në Eurozonë, duke qenë se ai ka tregun më të madh të obligacioneve në rajon dhe ekonominë e tretë më të madhe. Yield-i fi llimisht ra me më shumë se 20 pikë bazë në 5.7%, por në tregtimet e mëvonshme ato u rritën sërish në 5.89%, duke shënuar vetëm një rënie prej 3 pikësh bazë gjatë ditës. Kjo tendencë u kujtoi investitorëve vështirësitë fi skale me të cilat ende përballet rajoni. Venitja e optimizmit vjen teksa investitorët vunë re një sinjal të kuq që sugjeron se disa në treg nuk ishin qetësuar nga përpjekjet e BE-së. Yieldi i obligacioneve referencë italiane 10-vjeçare është afër 6 përqindëshit, një nivel që nuk shihet praktik nga Roma. Investitorët ndërkohë janë të shqetësuar rreth perspektivës së një recesioni të afërt në Eurozonë. “Europa ka nevojë për një paketë të qëndrueshme rritjeje për 2012-n… që është e nevojshme për të sjellë raportin mes borxhit dhe Prodhimit të Brendshëm Bruto në një rrugë të qëndrueshme”, thotë Andreë Milligan i “Standard Life Investments”.

KA INTERES PËR INVESTIME Chrysanthi Passadi, konsull i parë për Çështjet

Ekonomike e Tregtare, Ambasada Greke në Tiranë

KA RËNDËSI KLIMA E BRENDSHMEDrejtorit i Institutit Italian për Tregtinë me Jashtë

në Tiranë (ICE) z. Francesco Vitulli

502 - Monitor • 23

Nga Elona BEDALLI

Fillimi i muajit nëntor është afati i caktuar për nisjen e procesit të hipotekimit të pallateve në Tiranë.

I gjithë procesi është menduar të kalojë në tri faza: përcaktimi i bazës ligjore të veprimit dhe identifi kimi i të gjitha rasteve; aplikimi nga qytetarët dhe kry-erja e pagesës për marrjen në dorë të certifi katës së pasurisë. Nga Bashkia e Tiranës mësohet se deri në fund të vitit do të përfundojë faza e dytë. Faza e tretë është quajtur “vakuum”. Do të trajtohen të gjitha ato raste kur ndërtuesit ose janë larguar nga vendi, ose kanë falimentuar ose nuk jetojnë më dhe dokumentacioni ka mbetur i pafi rmosur. Kjo konsiderohet si faza më e vështirë. Dhe në fund, çdo gjë do të mbyllet në hipotekë.

Pritet që qeveria të publikojë udhëzimin që do të trajtojë në mënyrë të detajuar se si do të realizohet ky proces. Në do-kumentacionin e hartuar nga ekspertë të fushës dhe që njihet me termin “memo-randum” përcaktohen detyrat që do të ketë secili nga tri institucionet, (Ministria e Drejtësisë, Ministria e Transportit dhe Bashkia e Tiranës) që do të garantojnë “të drejtën themelore të qytetarit mbi pronësinë dhe të sigurisë juridike mbi të, si kushte themelore të nxitjes së investimeve, zhvillimit ekonomik dhe parandalimit të korrupsionit”. E duket se ky memorandum ka konfi rmuar edhe vullnetin politik dhe angazhimin “për të siguruar të gjitha mjetet e nevojshme ligjore dhe ekzekutive për regjistrimin e pasurive të paluajtshme në Tiranë”.Po çfarë përmban ky memorandum? Në të përcaktohet se regjistrimi i objekteve

me leje, ndërtimi apo leje legalizimi, nuk kushtëzohet me paraqitjen në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme të vërtetimeve të lëshuara nga administrata tatimore, me të cilat provohet shlyerja e detyrimeve tatimore të subjektit inves-titor apo ndërtues të objektit. Procesi i legalizimit të shtesave informale në ndërtime me leje nga ALUIZNI, nuk mund të kushtëzohet me paraqitjen nga kërkuesi të dokumenteve të pronësisë së truallit, të lëshuara nga ZRPP-ja. Për pjesët që janë ndërtuar tej lejes së ndërtimit, refuzohet regjistrimi, deri në paraqitjen e aktit që legalizon këto shtesa. Kur pjesa e ndërtuar sipas lejes është e pamundur të identifi kohet, pasi çdo pasuri e veçantë që përbëjnë ndërtimin, është pjesërisht me leje dhe pjesërisht shtesë informale, pezullohet regjistrimi i objektit deri në paraqitjen e lejes së legalizimit për shtesat. Në rast se nga ALUIZNI konfi rmohet ekzistenca e një kërkese të tillë, ZRPP e ruan kufi zimin vetëm mbi pasuritë për të cilat ka kërkesë për legalizim (nëse është e mundur të bëhet individualizimi i këtyre pasurive) dhe heq kufi zimin për pasuritë e tjera, të cilat janë ndërtuar me leje ndërtimi. Në

Një muaj nga nënshkrimi i memorandumit për regjistrimin e pasurive të paluajtshme pranë njësive vendore priten efektet e para

TË BËHESH “PRONAR”

hipotekat Memorandumi

24 • Monitor - 502

rast se nga ALUIZNI nuk konfi rmohet ekzistenca e një kërkese për legalizim, ZRPP, heq kufi zimin e veprimeve mbi pasuritë, kur ato janë në pronësi të të tretëve si rezultat i akteve ligjore me të cilat është kaluar pronësia. Kur pasuritë, tej lejeve të ndërtimit, janë ende në pro-nësi të investitorit, ato kufi zohen dhe mbi to nuk mund të kryhet asnjë veprim.

Bashkia e Tiranës, zgjidhje për lejet e shfrytëzimit

Në Tiranë, mendohet se janë rreth 250 apartamente që nuk kanë marrë ende lejen e shfrytëzimit, detyrim i përcaktuar

në ligjin për urbanistikën. Në bazë të memorandumit, Bashkisë së Tiranës i lindin disa detyrime. Në rastet kur Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme Tiranë, ka pezulluar kërkesat për regjistrim apo ka kufi zuar veprimet mbi pasuritë e paluajtshme (ndërtesë) me arsyetimin se mungon leja e shfrytëzimit, atëherë Bashkia e Tiranës, pasi ka analizuar rastet, do të lëshojë këtë leje vetëm për ato pasuri mbi të cilat nuk vepron ligji për legalizimin e ndërtimeve informale. Por në rast se personi që ka kërkuar regjistrimin e pasurisë është në proces legalizimi (dhe i është pezulluar kërkesa për mospërputhje dokumentacionesh),

atëherë bashkia merr përsipër të eviden-tojë të gjitha rastet dhe të shohë ecurinë e tyre në fund të çdo muaji. Kur kërkesa për regjistrim të pasurisë është pezulluar për mungesë të shlyerjeve të detyrimeve tatimore, Bashkia e Tiranës merr për-sipër të evidentojë të gjitha rastet për të cilat dokumentacioni teknik ligjor është i plotë. E njëjta gjë do të ndodhë edhe kur është evidentuar se të dhënat e lejes së ndërtimit nuk përputhen me ato të shfrytëzimit. Për të gjitha këto raste Bashkia e Tiranës duhet të hartojë projekte dhe të nxjerrë urdhëresa.

Legalizim, pastaj regjistrim

Duket se Ministrisë së Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit i është përcaktuar një detyrë jo e lehtë. Ajo e kontrollit të të gjitha rasteve kur hipoteka është pezulluar, pasi kërkuesi ka fi lluar procedurën për marrjen e lejes së legalizimit nga ALUIZNI. Ky do të jetë institucioni i cili, pasi do të grumbullojë të gjitha rastet, do të analizojë përputh-shmërinë e të dhënave nga ALUIZI dhe do të fi nalizojë po nëpërmjet tij procesin e legalizimit të këtyre pasurive.Pas përfundimit të këtij procesi, atëherë ministria (nëpërmjet ALUIZNI-t do të dërgojë në Zyrën e Regjistrimit të Pa-surive të Paluajtshme objektet, duke njoftuar për këtë si Bashkinë e Tiranës, ashtu edhe Ministrinë e Drejtësisë.

Bashkia dhe transportet te “drejtësia”

Në memorandum është përcaktuar se Ministria e Drejtësisë do të zgjidhë rastet ku hipoteka është pezulluar me arsyeti-min që mungon leja e shfrytëzimit. Pas njohjes me të gjitha rastet, nga ministria do të kërkohet regjistrimi i tyre rast pas rasti në ZRPP, pas pajisjes me leje shfrytëzimi nga bashkia. Menjëherë pas kësaj, kjo zyrë do t’i japë pronarit certifi katën e pasurisë.

BASHKIA

Leja e shfrytëzimit merret vetëm për ato pasuri, mbi të cilat nuk vepron ligji për legalizimin e ndërtimeve informale

TRANSPORTET

Do të grumbullojë të gjitha rastet, do të anal-izojë përputhshmërinë e të dhënave nga ALUIZN-i dhe do të fi nalizojë po nëpërmjet tij procesin e legalizimit të këtyre pasurive

DREJTËSIA

Nëse regjistrimi i pronës është pezulluar me arsyetimin se nuk janë shlyer detyri-met tatimore, atëherë Ministria e Drejtë-sisë do të kërkojë regjistrimin rast pa rasti

Ky dokument nuk do të jetë domosdoshmërisht kusht për hipotekimin e pallateve. Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme mund të njoftojë administratën tatimore për çdo pallat që vjen për t’u hipotekuar, por pa penguar procesin e hipotekimit. Është detyrë e kësaj administrate të realizojë kontrolle. Aktualisht nga tatimet kërkohen vërtetime që kanë të bëjnë me objekte që kanë përfunduar vite me parë, për të cilat janë shlyer detyrimet, ndaj nuk mund të pengohet hipotekimi i objektit.

Vërtetimi te tatimet jo kusht

hipotekat Memorandumi

502 - Monitor • 25

Rrufës, Kollitjes,Tështimës,Rrjedhjes së hundëve,

Gërhitjes...

RHINOSTOP®

STOPSTOP

Stop të ftohurit dhe gripit!

26 • Monitor - 502

Në rastet kur personi që kërkon regjistri-min e pronës është në proces legalizimi dhe atij i është pezulluar aplikimi, atëherë do të ndërhyjë Ministria e Dre-jtësisë, e cila do të shqyrtojë rastet dhe për ato që do të rezultojnë konform të gjitha rregullave, do t’i kërkohet ALU-IZNI-t legalizimi dhe më pas pronarit i dorëzohet hipoteka. Nëse regjistrimi i pronës është pezulluar me arsyetimin se nuk janë shlyer detyrimet tatimore, atëherë Ministria e Drejtësisë do të kërkojë regjistrimin e tyre rast pa rasti. Detyrimet tatimore nuk do të jenë kusht për ndalimin e regjistrimit të pronës. Kur pezullimi i hipotekës ka ardhur me arsyetimin e mospërputhjeve midis do-kumentacionit të lejes së ndërtimit dhe asaj të shfrytëzimit, Ministria e Drejtë-sisë do të analizojë dokumentacionin, do të përcjellë listën me rastet në bashki dhe nëse rezultojnë të dhënat e sakta, do të kërkojë regjistrimin e tyre në ZRPP.

Disa propozime shtesë

Nga ekspertët janë trajtuar edhe disa çështje. Kur objekti është i pajisur me leje, në bazë “të vërtetimeve hipotekore” dhe nga futja e pronave në sistem re-zultojnë diferenca midis certifi katave të pronësisë dhe vërtetimeve hipotekore (provizore). Këto diferenca nuk do të merren në konsideratë dhe do të bëhet direkt hipotekimi i objektit. Kur njolla e objektit ka dalë jashtë prone dhe bie pjesërisht mbi pronë të certifikuar shtetërore, ndërtuesi do të paguajë sipërfaqen e tokës shtetërore, sipas tarifave të vendosura. Kur objekti mund të ketë prekur pjesërisht mbi pronën e një privati tjetër, do të ketë dy alterna-tiva: ose të zgjidhet me gjyq midis tre palëve (pronarë trualli të ndërtimit dhe të prekur dhe fi rmës ndërtuese), ose të pranohet me mirëkuptim kompensimi i pronës nga sipërfaqja e lirë e pronës, ku është marrëveshja e ndërtimit të pallatit.Kur ndërtuesi me pronarin e truallit kanë marrëveshjen fi llestare për ndërtimin e pallatit ku është caktuar dhe përqindja e përfi timit, por nuk është bërë kontrata e këmbimit me kusht, për pretendime të pronarit të truallit, atëherë të bëhet hipotekimi i pallatit për gjithë sipërfaqen që kanë blerë qytetarët, sipas kontratave të premtim-shitjes (sipërmarrjes) midis fi rmës dhe qytetarit (blerësit), ndërsa konfl ikti midis pronarit të truallit dhe fi rmës të zgjidhet me gjyq, që do të kërkohet nga pronari i truallit.Në rastet kur shoqëritë e ndërtimit janë në vështirësi fi nanciare për shkak se blerësi nuk ka likuiduar këstet përfun-dimtare (sipas kontratës deri në pajisjen me hipotekë) institucionet përkatëse (ZRPP dhe Shoqata e Ndërtuesve) do të gjejnë rrugët për njoftimin e qytetarit dhe likuidimin e shumës përkatëse, e cila do të kalojë detyrimisht nga fi rma ndërtuese në ZRPP.

FLET XHENI JAHJA, DREJTUESJA E AGJENCISË SË “TIRANA REAL ESTATE”, ING. D

Data 31 dhjetor është afati i fundit për përfi timin e rivlerësimit të pasurive të paluajtshme, në bazë të ligjit “Për amnistinë fi skale”, nr. 10418, datë 21.04.2011 dhe udhëzimit të Ministrisë së Financave. Në të citohet: “Të

gjithë individët, të cilët kanë në pronësi pasuri të paluajtshme dhe të regjistruar në zyrat vendore të regjistrimit të pasurive, kanë të drejtë që brenda datës 31 dhje-tor 2011, të bëjnë rivlerësimin e kësaj pasurie me vlerën e tregut. Në kategorinë e pasurisë së paluajtshme përfshihen toka dhe ndërtesa. Procesi i rivlerësimit të pasurive të paluajtshme është si më poshtë. Nga kjo e drejtë përfi tojnë të gjithë shtetasit që zotërojnë pasuri të paluajtshme pa asnjë kufi zim”.Ky ligj i ndjekur nga udhëzimi i Ministrisë së Financave, vendos në një mjedis fi skal favorizues të gjithë individët, të cilët kanë të regjistruar në Zyrat Vendore të Pasurive të Paluajtshme prona si: apartamente, dyqane, toka bujqësore, troje etj.Është e rëndësishme të kuptohet qartë se, ky ligj nuk e shmang tatimin prej 10% të vlerës së transaksionit të vendosur midis blerësit dhe shitësit, por e zvogëlon atë. Çfarë nënkupton kjo? Nëse keni në pronësi një apartament që e keni blerë me vlerën 20,000 euro dhe në këtë moment dëshironi ta nxirrni në shitje me një vlerë prej 100,000 eurosh (pasi kjo vlerë është e orientuar nga çmimet në treg), fi timi nga diferenca e shitblerjes do të ishte 80,000 euro. Taksa që duhet t’i paguanit

Koha të përfi tohet nga amnistia

hipotekat Memorandumi

502 - Monitor • 27

Rreth 700 milionë euro është vlera e përafërt që përllogarit Bashkia e Tiranës, që mbahet “peng” nga

mungesa e certifi katave të pronësisë. Mendohet se janë rreth 450 pallate që nuk janë të pajisura me hipotekë, ndërsa 250 të tjera nuk kanë marrë lejen e shfrytëzimit nga Bashkia e Tiranës. Sipas institucioneve që po bashkëpunojnë për hartimin e projektligjit, pritet që rreth 80% e kërkesave për hipotekim do të zbatohen, por përjashtim do të bëjnë rastet kur ndërtuesit kanë konfl ikte civile me pronarët e tokës

DHE VLERËSUESE E PASURIVE TË PALUAJTSHME

shtetit për realizimin e kësaj kontrate shitblerjeje do të ishte 10% e vlerës ose 8,000 euro, sipas shembullit më lart.Nëse ju aplikoni për rivlerësim të apartamentit tuaj pranë një vlerësuesi pasur-ish të paluajtshme, të licencuar, pronës suaj i jepet vlera reale / aktuale sipas çmimeve fi skale, (në hipotekë duke iu referuar tarifave sipas zonave). Pra, nëse apartamenti juaj do të rivlerësohej 100,000 euro (aq sa ju dëshironi ta shisni) do të duhet që të paguani në Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme taksën prej 1%, midis vlerës së blerjes dhe asaj të rivlerësimit (pra 1% e 80,000 euro e barabartë me 800 euro). Në momentin e shitjes, ju do të taksoheni për shumën 100,000 euro me 10%, midis vlerës së rivlerësimit dhe asaj të shitjes, që do të thotë: 10% (vlerë shitje 100,000 euro – rivlerësim 100,000 euro) = 0 euro.Në rastin kur kjo vlerë është 0 apo negative ju nuk taksoheni.Për të gjithë të interesuarit theksoj se ky është momenti për të përfi tuar nga kjo amnisti. Si vlerësuese e pasurive të paluajtshme gjykoj se kjo amnisti, që mundëson uljen e barrës fi skale të transaksioneve në një kontratë shitje-blerjeje, prodhon përfi tim për të gjitha palët.Duhet të kujtoj se është momenti i fundit dhe koha më e mirë për t’i dhënë pronës vlerën e tregut, duke e larguar përfundimisht nga vlera fi ktive dhe vështirësitë ligjore që paraqiste. Ka nga ata që kanë përfi tuar sikundër, ka shumë njerëz që nuk janë të informuar për lehtësitë që sjell kjo amnisti. Shumë prona të paluajtshme, që ishin të bllokuara në transaksion, për shkak të taksës së konsiderueshme që duhet të paguhej, kanë përfi tuar nga amnistia dhe janë hedhur në treg me vlerën e tyre reale.

NË PRITJE

Është sektori që do të përfitonte në mënyrë të ndjeshme nga zbatimi i kësaj reforme. Drejtuesit e agjencive kryesore në Tiranë japin opinionin për efektet që do të sjellë kjo reformë.

STELA DHAMI, drejtore e përgjithshme “Colliers International”, në Shqipëri

Procesi i reformimit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme në Shqipëri vlerësohet në tërësi shumë pozitiv. Rezultojnë rreth 400 apartamente të pahipotekuara në Tiranë dhe pronarët e tyre do të përfi tonin drejtpërdrejt nga ky proces. Në tregun e pasurive të pa-tundshme, kjo do të rriste në mënyrë të menjëhershme numrin e apartamenteve që do të mund të përdoren ligjërisht si kolateral për blerjen e pronave të tjera. Po ashtu edhe kolateralet ekzistuese çlirohen dhe në ekonomi në tërësi do të injektohet kapital suplementar. Efekti kryesor që pritet do të jetë rritja e ofertave të pasurive të patundshme, të ligjshme, pra dhe mundësia për rritje të kërkesës për të tilla prona. Deri tani, këto prona kanë qenë më pak të preferuara nga blerësit, sepse për t’i blerë ato, duhej të kishe fonde të mjaftueshme “cash” dhe asnjë dokument ligjor pronësie, por

IMOBILIARËTFrymëmarrje e re për tregun

“Colliers International”: Për sa i përket

çmimeve, tendenca do të jetë për uljen

e tyre, e justifi kuar nga rritja e ofertës.

Përjashtime do të bëhen në rastin e

pronave me vendndodhje primare

28 • Monitor - 502

thjesht një premtim për të ardhmen. Për sa i përket çmimeve, besoj se tenden-ca do të jetë për uljen e tyre e justifi kuar nga rritja e ofertës. Përjashtime do të bëhen në rastin e pronave me vendn-dodhje primare. Kjo sipërmarrje do të shërbejë edhe si garanci për të huajt, të cilët nuk e konceptojnë dot blerjen e një prone, pa pasur të sigurt ligjshmërinë e saj. Besoj se edhe fi nancimi nga bankat e nivelit të dytë për këtë shtresë blerësish do të rritet, sepse blerja garantohet direkt nga kolaterali. Le të shpresojmë që, nga ana tjetër, kjo të sjellë rritje natyrale të konkurrencës, sepse rritet volumi i pro-nave të disponueshme në treg.

XHENI JAHJA, drejtuesja e agjencisë së menaxhimit të pronave të paluajtshme “Tirana Real Estate”

Procesi i hipotekimit të apartamenteve që po ndërmerr Bashkia e Tiranës është një nismë pozitive. Ne parashikojmë se do të ketë rritje të kërkesës nga çiftet e reja, të cilët do të jenë të gatshëm për të ndërmarrë hapin e marrjes së kredisë. Deri tani, për ta pengesa kryesore ka qenë vendosja e kolateralit si garanci për kredinë. Në këtë mënyrë, këto prona do të hyjnë në tregun e shitjeve, me një siguri më të lartë kundrejt blerësve të mund-shëm. Vlerësojmë se në treg, me çlirimin e këtyre hipotekave do të shtohet kërkesa për blerje të pasurive të paluajtshme, pasi do të rritet siguria e investimit. Një kontingjent potencial do të jenë edhe të huajt, si ata që jetojnë në Shqipëri, por edhe jashtë saj. Ata do të ndihen më të sigurt në investimin e kapitaleve të tyre në Shqipëri, kur prona e paluajtshme të jetë me dokumente të rregullta pronësie. Në këtë situatë, konkurrenca do të ketë punën më të “vështirë”. Me rritjen e cilësisë së ndërtimit, do të hyjnë në treg teknologji të reja bashkëkohore dhe kjo do ta përqendrojë më shumë kërkesën te ndërtimet me cilësi të lartë.

ARMELA SPAHIU, drejtuese e zyrës “CENTURY21 Prestige”

Sipas premtimit të bërë gjatë fushatës elektorale të kryetarit të ri të Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha, procesi për hipotekimin e pallateve duhet të fi llojë të zbatohet nga mesi i muajit nëntor e

deri në vitin 2013. Sikundër ne të gjithë e dimë, rreth 70% e ndërtimeve të reja në Tiranë nuk janë të regjistruara në Zyrën e Pasurive të Paluajtshme, pra nuk janë të pajisura me certifi katën e pronësisë. Kjo ka penguar ecurinë e shitjeve dhe ka ndikuar në rënien e dukshme të shitjeve të apartamenteve të reja, të ndërtuar vitet e fundit. Ky proces, që ka nisur për shkak të nevo-jës urgjente për pajisjen e apartamenteve me certifi katë pronësie, do të sjellë efekte pozitive në treg. Ne parashikojmë rritje të ndjeshme të kërkesës konkrete për blerjen apo investimin e tyre në pasuri të paluajtshme. Momentalisht, kërkesat për blerje shtëpish janë shtuar, ndryshe nga muajt e mëparshëm. Është momenti më i përshtatshëm që ne të plotësojmë

këto kërkesa për blerje, që do të përkojnë me pajisjen me certifi kata të pronësisë.Pajisja e apartamenteve me certifi kata pronësie do të rrisë ndjeshëm kërkesën, por nga ana tjetër, i jep garanci klientit për blerjen e një prone, e cila ka dokumentacion të rregullt (hipoteka), si dhe rrit dukshëm kërkesën për kreditimin në banka, gjë e cila nuk ka funk-sionuar ose ka funksionuar shumë pak deri tani. Ne para-shikojmë edhe rritje të ofertës, gjë që do t’i japë mundësi klientëve të kenë më shumë mundësi për zgjedhje, për të përfi tuar atë që kërkojnë. Për sa i përket çmimeve, men-doj se ky proces do të sjellë stabilizim (në zona të përcak-tuara) duke marrë parasysh kriteret e referencave të pub-likuara.Parashikojmë se rritje të kërke-save do të ketë edhe nga të huajt, pasi kur ata kërkojnë të blejnë një pasuri të paluajt-shme, çfarëdo qoftë, ata nuk e konceptojnë dot që të mos jetë e pajisur me dokumentacion të

rregullt, pra kur i mungon certifi kata e pronësisë. Nga ana tjetër, besojmë se ky proces do të jetë padyshim garanci dhe për ne si agjenci, pasi do të na ndihmojë që ta kemi më të thjeshtë procesin e shitje-blerjes.Duhet kuptuar fakti se çdo pasuri e palu-ajtshme në vetvete mbart dokumentacion, që nënkupton vërtetësinë e pronës dhe që njihet si certifi kata e pronësisë, së cilës i bashkëngjitet kartela e pasurisë së palu-ajtshme dhe harta treguese e regjistrimit. Në momentin që ne menaxhojmë dhe marketojmë prona, që janë të pajisura me këtë dokumentacion, atëherë vetë shërbimi ynë tregon cilësi dhe kjo bën që të rrisim konkurrencën në treg, duke i shërbyer gjithkujt me dinjitet dhe siguri të plotë për investimin e tyre.

Hipotekimi i pallateve, sipas drejtuesve të Shoqatës së Ndërtuesve pritet të rigjallërojë tregun e banesave në kryeqytet, por jo vetëm. Sipas tyre fi rmat e ndërtimit, deri tani nuk kanë mundur t’i hipotekojnë pallatet, për shkak të

mosmarrëveshjeve mes pushtetit vendor dhe institucioneve shtetërore. Ilir Hebovija, zëvendësdrejtor i Shoqatës së Ndërtuesve, thotë se çdo nismë që kërkon të zhbllo-kojë ngërçin e krijuar prej vitesh është pozitive, sepse siç është thënë në mënyrë të përsëritur, përfi tuesit më të mëdhenj janë familjarët, të cilët kanë blerë një apartament apo njësi shërbimi dhe nuk e zotërojnë ligjërisht atë. Nga ana tjetër, ky proces do të shoqërohet si me çlirim kapitali, ashtu edhe kosto. Është llogaritur që nga procesi i parë, me regjistrimin e këtyre objekteve pranë ZRPP, pra vetëm me kostot adminis-trative, shteti do të arkëtojë dhe do të fusë në buxhet 70 milionë euro. “Ajo që është edhe më e rëndësishmja ka të bëjë me futjen në tregun e pasurive të paluajtshme të

SHOQATA E NDËRTUESVEDo të çlirohen qindra milionë euro

P i i hi ki i ë

“Tirana Real Estate”: Në këtë situatë,

konkurrenca do të jetë ajo që do të

ketë punën më të “vështirë”

y g

“Century21 Prestige”: Momentalisht,

kërkesat për blerje të shtëpive janë

shtuar, ndryshe nga muajt e mëparshëm.

hipotekat Memorandumi

502 - Monitor • 29

30 • Monitor - 502

këtyre aseteve, që deri më sot kanë qenë jashtë tregut, duke e deformuar atë.Shitblerja e pronës është një pjesë e rëndësishme e këtij procesi, por edhe përdorimi i saj si kolateral pranë bankave për nevoja kreditimi. Nga gjithë ky qarkullim që do të fi llojë të veprojë në treg, sigurisht që do të ketë lëvizje të mëdha likuiditetesh të shtrira në kohë. Përllogaritjet e përafërta tregojnë se ky qarkullim kap një shifër prej qindra miliona eurosh, por pjesa më e rëndësishme është që këto prona janë në treg dhe mund të prodhojnë para”, thotë z. Hebovia.Sipas tij, edhe pse futja në treg e këtyre aseteve do t’i japë një fytyrë të re tregut,

periudha kohore në të cilën ndodhemi është e vështirë dhe kërkesë-oferta duket sikur nuk do të ndikohet nga të tilla lëvizje. “Mendoj që vetë fakti që ekonomia ka në inventar mjete më të shumta, do ta bëjë tregun më të ndjeshëm”, thotë zëvendësdrejtori i kësaj shoqate.Për sa i përket çmimeve, ai thotë se kurba e tyre do të ndryshojë

në momentin e parë, me një tendencë të lehtë rritjeje. “Pas fazës së parë, çmimet do të marrin një trend normal, që në zona të caktuara do të refl ektohet me ulje. Por gjithmonë do të jetë tregu që do të përcaktojë tashmë çmimin dhe jo vetëm fakti që kjo pasuri është e hipotekuar apo jo”, thotë z. Hebovia.Për zëvendësdrejtorin e Shoqatës së Ndërtuesve, ky proces do ta bëjë tregun shqiptar të pasurive të paluajtshme më tërheqës për kategorinë e blerësve të huaj. “Në mënyrë të vazhdueshme, tregu shqiptar imobiliar është frekuentuar nga kompanitë e huaja të këtij sektori, si një treg potencial, por, çdo gjë ka mbetur në fazën e studimit të tregut, për shkak të mungesës së dokumentit të pronësisë. Asnjë transaksion nuk mund të kryhej në këto kushte, sado e favorshme të ishte situata. Besoj se fi llimi dhe konkretizimi i këtij procesi do të ishte garanci e madhe për investitorët e huaj, si për ata të sektorit imobiliar, por edhe të tjerë, që duan të kenë kompani në Shqipëri, por pengohen nga mungesa e sigurisë së pronës”, thotë Hebovia.Për shoqatën është e rëndësishme që procesi të fi llojë sa më shpejt, në mënyrë që të shihen rezultatet e para, sidomos për ato objekte që kanë më pak probleme dhe është më i lehtë procesi i regjistrimit. “Ky është një proces tejet i vështirë dhe i ndërlikuar, për shkak të natyrës dhe problematikave të shumta. Ne do të presim zbardhjen e këtij udhëzimi, për të parë nëse është përmirësuar dhe më tej dhe ka krijuar hapësirat e nevojshme për t’i dhënë frymëmarrje procesit”.

NDËRTUESIT: Është llogaritur që nga

procesi i parë, me regjistrimin e këtyre

objekteve pranë ZRPP, pra vetëm me kostot

administrative, shteti do të arkëtojë dhe do

të fusë në buxhet 70 milionë euro

BANKATRritet mundësia për kreditimKy është një proces zinxhir që

shoqërohej me pengesa, jo vetëm për sa i takon sigurisë së pronës,

por edhe për aspektin e kreditimit. Mungesa e certifi katës së pronësisë e bënte të pamundur marrjen e një huaje. Edhe për bankierët, fi nalizimi i këtij pro-cesi do të shoqërohet me efekte pozitive në shumë aspekte

ENKELEDA HASHO, drejtore e kredisë, Union Bank

Projekti i hipotekimit që ka ndërmarrë Bashkia e Tiranës pritet të sjellë disa efekte pozitive. Qytetarët më në fund do të kenë një regjistrim të rregullt dhe ligjor të pronës ku banojnë, duke marrë së pari komfortin psikologjik dhe duke shtuar sigurinë e investimit që kanë kryer vite më parë. Parë në aspektin e biznesit, mund të them se përsëri efekti do të jetë

pozitiv. Shumë prej fi rmave të ndërti-mit, që kanë objekte të banuara dhe të pahipotekuara, mund të kenë një nivel arkëtimesh të pritshme nga diferencat që banorët u kanë, sipas kushtit të pagesës së fundit të kushtëzuar me marrjen e hipotekës. Duke fi nalizuar hipotekimin e objektit, fi rmat mbyllin “llogaritë” me objektin, kryejnë dorëzimet fi nale, duke orientuar biznesin në të tjera projekte. Përveç kësaj, hipotekimi ndihmon në rritjen e transaksioneve të shitblerjes së pronave. Jemi të ndërgjegjshëm që një pronë e hipotekuar që është në të njëjtën vendndodhje dhe e ngjashme me një tjetër është më tërheqëse se një pronë e pahipotekuar. Ky do të jetë një tjetër plus i këtij procesi, duke stimuluar këto transaksione, si për individët, ashtu dhe për fi rmat e ndërtimit. Përfi tim do të kenë edhe në nivelin e shpenzimeve, me të cilat do të shoqërohet ky proces. Prandaj, mendoj që të dyja palët, si

banorët ashtu dhe fi rmat ndërtuese e mirëpresim këtë proces.Në aspektin e kredisë do të krijohet një rritje në grupin e klientëve që mund të kreditohen nga bankat kundrejt hipo-tekës. Klientët duke ofruar një hipotekë, përfi tojnë kredi me kushte më të mira. Në mungesë të saj, kreditimi për nevoja të ndryshme konsumatore shkonte me afatet dhe kushtet e kredisë konsuma-tore. Ndërkohë, me marrjen e hipotekës individët mund t’u drejtohen bankave, për të plotësuar nevojat e tyre si: të paguajnë këstin e mbetur të blerjes së shtëpisë, për të rinovuar shtëpinë, për mobilimin, për studime, për të blerë një pronë të dytë, makinë etj. Në këtë mënyrë përfi tojnë edhe kushte shumë më të mira: afat më të gjatë të shlyerjes së kredisë, si dhe norma më të ulëta interesi. Gjithashtu, kujtoj se nëpër objekte të ndryshme ka shumë njësi të pashituara, që përbëjnë një stok që mund të bëhet edhe më likuid me hipotekimin, pasi blerësit shumë më lehtë mund t’u drejtohen bankave për të marrë kredi për shtëpi. Pra, dhe në këtë aspekt, të dyja palët, si qytetarët, ashtu dhe bankat do të kenë përfi time, ndaj mendoj se është një proces i mirëpritur dhe nga sektori bankar.

Një aspekt i rëndësishëm i reformës që po ndërmerret për përmirësimin e shërbimit në sektorin e pasurive të paluajtshme është edhe

ligji për noterinë. Në janar të vitit 2012 këto ndryshime pritet të hyjnë në fuqi. Juristët e zyrës ligjore “Kalo & Associates”, vënë në dukje ndryshimet kryesore, si ai i bërë në nenin 26, të ligjit aktual, ku si pjesë e punës së noterit do të shtohet edhe një detyrë e re, pikërisht “shërbimi noterial i regjistrimit të pasurive të paluajtshme”.Sipas ndryshimeve të bëra, noteri do të paraqesë për regjistrim, brenda afateve ligjore, duke marrë paraprakisht pëlqimin e palëve, aktin noterial për tjetërsimin e pasurisë së paluajtshme pranë zyrës që administron regjistrin elektronik, ku ndodhet pasuria e paluajtshme. Gjithashtu në nenin 49, të ligjit aktual shtohet një paragraf tjetër, sipas të cilit është detyra e noterit të verifi kojë pronësinë për pasurinë e paluajt-shme që do të shitet/blihet nga palët në praninë e tij. Noteri duhet të shënojë në aktin noterial për tjetërsi-min e pasurisë së paluajtshme, verifi kimin e bërë dhe t’i bashkëlidhë aktit këtë verifi kimin. Procedura sesi do të bëhet derdhja e pagesës së çmimit të shitjes do të përcaktohet me një udhëzim të përbashkët të Ministrisë së Drejtësisë dhe Financave. Gjithashtu ndryshimet e reja në ligj e detyrojnë noterin të ketë një llogari bankare për veprimet fi nanciare që do të kry-hen. Këto ndryshime do të jenë të zbatueshme vetëm për zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme ku funksionon regjistri elektronik.

Juristët për ndryshimin e ligjit, për noterinë

hipotekat Memorandumi

502 - Monitor • 31

32 • Monitor - 502

Monedha shqiptare ka shënuar ulje në raportet e këmbimit me euron gjatë javës së kaluar, ndërsa dollari është nënçmuar në këmbimet e tij me lekun. Sjellja e monedhës shqiptare këtë javë ka reflektuar kursin euro-dollar në bursa. Në tregjet ndërkom-bëtare, euro shënoi rritje ndaj dollarit gjatë javës së kaluar.

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: O

AN

DA

.CO

M

KURSI I KËMBIMIT

BURSAMALLRA32

32 Kredi për biznes32 Kredi për shtëpi32 Kredi për automjete33 Kredi konsumatore34 Interesat e depozitave në bankat e nivelit të dytë (%)66 Tregtia e jashtme, shtator 2011

Metalet industriale dhe rezervat minerare u rritën nga shtimi i oreksit të investitorëve, pas marrëveshjes së eurozonës, dhe bakri u

rrit mbi nivelin e 8 mijë dollarëve, për herë të parë pas pesë javësh.

BAKRI I KALON PËRSËRI NIVELIN E 8 MIJË DOLLARËVE

prej 8,150 mijë dollarë për ton, ndërsa zinku u përmirësua 4% në 1,943 dollarë për ton dhe alumini 1.8% (2,258 mijë dollarë /ton). “Nga njëra anë duket se sfondi makroekonomik ka më pak gjasa të bëhet armiqësor për produktet e konsumit të gjerë, dhe nga ana tjetër, për bakrin janë krijuar disa themele shumë të forta”, tha Nicholas Snowdon, analist i metaleve bazë në Barclays Capital në Nju Jork.Çmimi i bakrit, i cili u rrit 14% nga fi llimi i javës, është mbështetur nga lajmet për zgjerimin e kërkesës nga Kina, konsumatori më i madh i metalit të kuq, dhe lajmet e uljes së furnizimit.Investitorët u inkurajuan nga të dhënat e importit kinez të bakrit të përpunuar, të cilat në shtator arritën në nivelin më të lartë të këtyre 16 muajve, ndërkohë që çmimet e bakrit u mbështetën nga njoftimi i Freeport McMoran për prob-lemet e minierës së Grasberg në Indonezi si dhe problemet e vazhdueshme të punës në minierën amerikane të bakrit në Cerro Verde, Peru. Së bashku, këto dy miniera përbëjnë rreth 5% të prodhimit global dhe pritshmëria për uljen e prodhimit shtyu rritjen e çmimit të bakrit.Aksionet e minierave u rritën, me BHP Billiton e cila u rrit 7.1 % në 20.82 paund, Xstrata u zgjerua me 10.8% në 10.59 paund. Gjithsesi, çmimet e xeherorëve të hekurit vazhduan kolapsin në të cilin janë përfshirë së fundi, duke rënë edhe me 6% të enjten e javës së kaluar në 120 dollarë/ton, duke pësuar prej fi llimit të muajit një reduktim prej 30 %.

32 • Monitor - 502

Ecuria e çmimit të bakrit gjatë vitit të fundit

Çmimi i arit ra për herë të parë në gjashtë sezone në Londër, pasi rritja më e madhe javore e shënuar që nga gushti i nxiti disa investitorë ta shesin metalin. Argjendi kryesonte për rritjen më të madhe javore që nga shtatori 2008. Më parë, ari arriti

nivelin më të lartë prej pesë javësh, një ditë pasi liderët europianë ranë dakord për masat e reja për të penguar krizën e borxhit në rajon. Drejtuesit e politikave të Rezervës Federale, të cilët u takuan javës së kaluar dhe administrata Obama po vlerësojnë hapa shtesë për të nxitur ekonominë amerikane dhe për të ulur papunësinë. “Ari ka pasur një ecuri të mirë, dhe një tërheqje e vogël do të jetë e shëndetshme për tregun”, thotë Afshin Nabavi, zëvendëspresident i MKS Finance SA, rafi neri e prodhimit të shufrave të arit e argjendit në Gjen-evë. Ende “njerëzit nuk duan të heqin dorë nga investimet e tyre të sigurta” dhe kjo do ta mbështesë çmimin, tha ai.

ARI BIE, PAS RRITJES 6 JAVORE

Hapi i parë i liderëve europianë për të zgjidhun krizën e borxheve kombëtare largoi disa nga shqetësimet mak-roekonomike që po i mbanin investitorët larg nga tregjet e produkteve. Bakri për dorëzimet pas tre muajsh u rrit 5.3 % në tregtimet në bursën e Nju Jorkut, me një vlerë

Ari për dorëzimet e menjëhershme ra me 7.85 dollarë, ose 0.5 %, në 1,737 dollarë për troy/onz në mesditën e së premtes në Londër. Metali kishte arritur deri 1,752 dollarë troy/ onz, nivelin më të lartë që nga data 23 shtator dhe ka shënuar një zgjerim prej 5.8% gjatë javës së kaluar. Ari për dorëzimet në muajin dhjetor ishte 0.5% më i ulët në 1,738 dollarë

në Comex në Nju Jork. Metali arriti në 1,735 dollarë për troy onz të premten në Londër në çmimin e fi ksuar nga kompanitë e minierave që do të shisnin prodhimin, nga 1.718 mijë dollarë një ditë më parë. Shifrat e arit janë në vitin e dhjetë të një tregu në rritje, periudha më e gjatë në zgjerim, të paktën që nga viti 1920 në Londër. Çmimet arritën një rekord prej 1,921.15 dollarë për troy onz në 6 shtator, teksa investitorët u përpoqën të diver-sifi koheshin nga tregjet e kapitalit dhe disa monedha. Metali është rritur me 22% gjatë këtij viti.

502 - Monitor • 33

Lek 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 2.8-3.3 4.6-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 6.7-7.1 -

Banka Intesa SanPaolo 1.75 4.2 5.0 - 5.9 6.55 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 4.7 5.8 7.0 - 8.0 8.5 -

Credins Bank 3.3-4.0 4.5-4.7 5.5-5.8 - 6.4-6.6 6.9-7.5 -

Banka Emporiki 3.1-3.3 4.4-4.6 5.4-5.6 - 6.2-6.4 6.6-6.8 6.8-7.0

Veneto Banka 3.4 4.5 5.7 6.1 6.8 7.0 7.2

Banka Kombetare e Greqise 3.5-4.1 4.8-5.7 5.6-7.0 - 6.7-7.6 7.4-8.2 7.7-8.3

Banka Kombetare Tregtare 2.7-3.3 4.1-4.7 4.5-5.2 - 5.7-6.2 6.0-6.7 6.2-7.0

Banka e Kreditit te Shqiperise 4.0 4.5 4.75 - 5.75 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 4.5 5.25 6.25 - 7.25 7.5 -

Banka e Pare e Investimeve 3.8-4.5 4.7-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 7.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.55 4.05 5.25 - 6.0 6.05 6.15

Banka ProCredit 1.9-2.0 3.6-4.0 4.3-4.7 4.7-5.1 5.4-5.8 6.5-6.8 6.7-7.0

Banka Raiffeisen - 4.0-4.5 4.3-5.1 4.5-5.4 5.4-6.4 5.5-6.7 5.6-6.9

Banka Tirana 2.5-3.5 4.3-4.8 5.0-5.7 - 5.7-6.4 6.0-7.0 -

Union Bank 2.9-3.0 4.6-4.7 5.5-5.6 - 6.5-6.6 - -

Euro 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.7-2.1 2.3-2.8 2.7-3.2 - 3.5-4.0 3.6-4.1 -

Banka Intesa SanPaolo 0.4 1.8 2.0 - 2.7 3.3 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 3.7 4.5 4.8 - 5.2 5.7 -

Credins Bank 2.1-2.3 2.5-2.8 3.0-3.3 - 3.5-3.8 4.0-4.5 -

Banka Emporiki 1.7 2.5 2.7 - 3.3 3.5 3.7

Veneto Banka 2.3 2.6 3.3 3.6 3.8 4.0 4.2

Banka Kombetare e Greqise 2.4-3.0 3.0-3.7 3.5-4.0 - 4.0-4.5 4.1-4.6 4.2-4.8

Banka Kombetare Tregtare 1.0-1.5 1.3-1.8 1.6-2.3 - 2.3-2.8 2.8-3.5 3.05-3.7

Banka e Kreditit te Shqiperise 2.25 2.5 2.75 - 3.25 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 2.5 2.7 3.25 - 4.0 4.1 -

Banka e Pare e Investimeve 2.5 3.0 3.5 - 4.0 4.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.0 2.5 3.0 - 3.5 3.95 4.05

Banka ProCredit 0.7-0.75 1.4-1.55 1.7-1.85 1.9-2.05 2.1-2.25 2.4-2.55 2.5-2.65

Banka Raiffeisen - 1.3-2.0 1.5-2.2 1.7-2.4 2.1-3.0 2.15-3.05 1.6-3.1

Banka Tirana 1.6-2.0 2.0-2.5 2.6-3.0 - 3.1-3.5 3.4-4.0 -

Union Bank 1.2-1.3 2.2-2.3 3.2-3.3 - 3.6-3.7 - -

USD 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.0-1.2 1.1-1.5 1.2-1.6 - 1.5-2.0 1.7-2.2 -

Banka Intesa SanPaolo 0.1 0.65 0.85 - 1.35 1.45 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 1.7 2.0 2.1 - 2.6 2.9 -

Credins Bank 1.1-1.5 1.3-1.5 1.7-2.0 - 2.0-2.3 2.5-3.0 -

Banka Emporiki 0.5 0.7 1.0 - 1.35 1.5 1.8

Veneto Banka 0.5 1.0 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Banka Kombetare e Greqise 1.0-1.5 1.4-1.8 1.5-2.1 - 1.7-2.2 2.0-2.3 2.1-2.6

Banka Kombetare Tregtare 0.5-1.0 0.75-1.2 1.25-1.75 - 1.5-2.0 1.75-2.25 2.0-2.5

Banka e Kreditit te Shqiperise

Banka Nderkombetare Tregtare 1.5 1.75 2.0 - 2.25 2.5 -

Banka e Pare e Investimeve 1.0 1.3 1.6 - 1.9 2.0 -

Banka Societe Generale Albania 1.0-1.35 1.2-1.5 1.65-1.9 - 2.0-2.5 2.0-2.5 2.0-2.5

Banka ProCredit 0.2-0.25 0.4-0.55 0.7-0.85 0.9-1.05 1.2-1.25 1.5-1.55 1.6-1.65

Banka Raiffeisen - 0.5-0.9 1.0-1.45 1.2-2.0 1.4-2.3 1.6-2.4 1.8-2.5

Banka Tirana 0.5-1.0 1.0-1.4 1.4-1.8 - 1.8-2.4 2.0-2.6

Union Bank 0.2-0.3 1.1-1.2 1.6-1.7 - 2.2-2.3 - -

Financë PersonaleINTERESAT E DEPOZITAVE NË BANKAT E NIVELIT TË DYTË (%)

502 - Monitor • 33

34 • Monitor - 502

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

KREDI PËR BIZNES

Interesi vjetor (%) Lek USD Euro

BTH/4-6 L+3-7 E+3-7 BTH/12+3-5 L/12+3-7 E/12+3-7 10-13 7-10 7-10 BTH/12+3.5-5.5 L/12+7.0-8.5 E/12+7.0-8.5 - L+4-7 E+4-7 BTH/3M+ deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 - - - BTH+4 L+5 E+5 BTH+5-8 L+5-8 E+5-8 - 11.5 - BTH+2.5 L+4 E+3.7 BTH+4 L+6 E+6.5 Trib 3-12 ose 10-24 9-17 9-17 NB 4-6 NB 4-6 NB 4-6 BTH+2 L+4 E+4 BTH+3-7 L+3-7 E+3-7

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 100 Euro 5-25 Prime Rate+2 - Prime Rate+2 - 20 BTH+3 L+5 E+5 - 5 13 9 9 40.000 Lekë 20 Repo + 6.5-10 L+8.0-10.0 E+8.0-10 300 EUR-USD 10-20 - L+3-6 E+3-6 - - Repo 3M + deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 250 Euro 20 BTH+4 - E+4.5 500 USD 10-20 BTH+2.2 L+4.0 E+4.0 - - - - - - 10 14 8.5 8.3 - 360 muaj 7.9 viti i pare BTH+2.5 - E+6.4 - - BTH+2.5 L+5 5.9 viti i pare E+5.9 150 Euro 20 BTH+3-6 - E+ 4-8 - 0.5-20 13-14 - E+7-8 - - BTH+2.75 L+4.5 E+2.9 - 20 BTH+4.5 L+3.8-5 E+8-5

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite - 7 BTH+2.5 - E+6 30 Euro 40 muaj BTH+4 L+5 E+6 30 Euro 1-4 - - 8.5 7.000 Lekë 60 muaj BTH+6-8 L+6-9 E+7-9 30 Euro-USD 4 - L+5.5-6 E+5.5-6 60 Euro 4-5 14.83 7.25 9.0 30 USD 4 - - E+5.0 - - - - - 25USD 1-4 - 8 8.5 80% e vlerës 60 muaj BTH+5 L+5 10 - - BTH+6 L+8 E+8 30 Euro 1-7 15-16 10-11 10-11 0.4-4 mln Lek 6-60 muaj 12-15 - - - - - - - - 1-4 BTH+6 L+5.5-6 E+5.5-6

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR. * PËR VITIN E PARË VETËM BONO THESARI

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

34 • Monitor - 502

Financë Personale

KREDI PËR SHTËPI

KREDI PËR AUTOMJETE

502 - Monitor • 35

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 1,800 lekë 10 BTH+6 - - 10 Euro 5 19 - 16.5 30 Euro 1-4 - - 8.5 10.000 Lekë 84 muaj BTH+5.5-7 L+7-9 E+7.5-9.5 20 Euro-USD 5 - L+-5 E+5 - - Repo /3M+ deri 8 L/1M + deri 8 E/1M+ deri 8 6,000 Lekë 10 14.5-20.9 - - 500 Lekë 4-5 17.5-19.9 - - - - - - - 25 USD 1-4 - 8 8.5 1 000 lekë 84 muaj 17.5 - - - - BTH+4.0 L+6 E+6.5 10 Euro 1-3 18-20 16-18 16-18 100-1.100 Lekë 7 - - - - BTH/12+3.5 L/12+5.5 E/12+4 8 Euro-1.000 lekë 1-4 16-18 - 13-15

Union Bank

Banka Raif-feisen

Banka Intesa

SanPaolo

Banka Societe

Generale Albania

Banka Emporiki

Banka Tirana

Banka Alpha

Banka Kombëtare e

Greqisë

Banka Kombëtare

Tregtare

Banka e Parë e

Investimeve

Banka Ndërkom-

bëtare Tregtare

Banka e Kreditit e

Shqipërisë

Banka e Bashkuar e Shqipërisë

CredinsBank

Banka ProCredit

CBAVenetoBanka

Interesat LIBOR (London Interbank Offered Rate) 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 1 vjeçare LIBOR dollar 0.2500 0.4100 0.6000 0.7100 0.9100 LIBOR euro 1.3680 1.5850 1 .8470 1.9560 2.1220Burimi: www.rcb.at

NORMAT E INTERESIT

LIBOR-I: KREDITË NË EURO, PA NDRYSHIME

Euribori nuk ka ndryshuar gjatë javës së fundit. Euribor-i tremujor arriti në 1.58%, ndërsa ai vjetor ka arritur në 2.12%. Në këtë mënyrë, interesat minimale të kredisë në euro në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës euribor 1 vjeçar +6%), janë rreth 8.12%. Për dollarin, tendenca ka qenë pa ndryshime. Interesat e kredisë në dollarë në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës Libor USD 1 vjeçar +8%), janë rreth 7.05%.

Interesi aktual i kredive

(maturim 1 vjeçar)

Në euro*(Euribor+6%)

8.12%*Në dollarë

**(Libor+6%)

6.91%**

LekuFormula BTH/3+3-5, nënkupton që interesi i kredisë llogaritet duke marrë si bazë normën tre mujore të bonove të thesarit (BTH/3), duke i shtuar 3 deri në 5%. Psh, nëse norma e bonove të thesarit është 6%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 9% (6%+3%) deri në 11% (6%+5%). BTH/12 janë bonot 12 mujore dhe BTH/6 janë bonot 6 mujore. Interesat më të fundit të bonove të thesarit i keni në tabelën e faqes 77: “Interesat e bonove të thesarit në ankandin e fundit”. Interesat që llogariten mbi bazën e yield-it (interesit) të bonove të thesarit janë të

ndryshueshme çdo javë, në varësi të tendencës së bonove. Tribor është Interesi i ofruar për vendosjen e depozitave në tregun ndërbankar të parasë. Aktualisht, interesi 12 mujor i TRIBOR është 9.17%.

EuroFormula E+3-7 nënkupton që interesat e kredive në euro llogariten duke marrë për bazë Liborin e euros, që në formulë është i shënuar me E, duke i shtuar 3% deri në 7%. Psh, nëse norma e Liborit të Euros (E) është 4%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 7% (4%+3%)

SHPJEGIM PËR INTERESAT E KREDIVE

deri në 11% (4%+7). Interesat më të fundit të liborit të euros i keni në tabelën e mëposhtme: “Interesat LIBOR”. Interesat që llogariten mbi bazën e liborit të euros janë të ndryshueshme, në varësi të tendencës së liborit të euros.

DollariShpjegimi është i njëjtë si për euron, vetëm në bazë të liborit të euros (E) merret për bazë libori i dollarit (L), i cili gjithashtu gjendet në tabelën: “Interesat LIBOR” në tabelën emësipërme.

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

502 - Monitor • 35

BONOT E THESARIT

BURI

MI:

BANK

A E

SHQI

PËRI

SË

Interesat e bonove të thesarit (20.10.2011) (%) Afati i Yieldi Yieldi Yield Shuma maturimit minimal maksimal ponderuar e pranuar (mld lekë)3-mujore 5.50 5.71 5.56 4,000.00 6-mujore 6.48 6.50 6.49 7,500.0012-mujore 7.40 7.57 7.50 4,800.00 Burimi: Banka e Shqipërisë

KREDI KONSUMATORE

TRIBOR* ‘Interesi i ofruar për

vendosjen e depozitave’ njëditor 5.78% njëjavor 6.18%1-mujor 6.78% 3-mujor 7.04%6-mujor 7.43% 12-mujor 8.12%

Tribor” (Tirana interbank offer rate)- norma fi kse e interesit e llogaritur bazuar në kuo-timet e bankave referencë për të vendosur depozita në tregun ndërkombëtar të parasë. Ky indeks ka fi lluar të përdoret nga bankat në Shqipëri si referencë për caktimin e interesave të kredisë në lekë.

36 • Monitor - 502

Defi citi me Serbinë, rreth 200 milionë euro

Bilanci tregtar me Serbinë vazhdon të jetë negativ. Prodhuesit kosovarë ankohen për pengesat që hasin, si mosnjohja e dokumentacioneve të qarkullimit, targat, si dhe shpenzimet ekstra që eksportuesit duhet të paguajnë. Një tjetër fakt që i shqetëson është edhe niveli i ulët i konsumit nga ana e ser-bëve. Dogana e Kosovës raporton se që nga muaji janar janë importuar mallra në vlerë prej 192,2 milionë eurosh, ndërsa eksporti i mallrave kosovare në Serbi është 3,9 milionë euro. Mallrat që importohen nga Serbia janë produkte ushqimore dhe të industrisë ndërtimore, kurse në eksport, mbeturina të letrës, perime, radiatorë etj.

Bizneset mund të përfi tojnë ndihmë deri në 1 milion dollarë

Oda Ekonomike e Kosovës, bashkë me “Bussines Suport Centre Kosovo”, ka prezantuar projektin “BiD Network”, përmes të cilit synohet që t’u ofrojë ndërmarrjeve të vogla e të mesme ndihma fi nanciare nga 10,000 dollarë deri në 1 milion dollarë.Projekti “BiD Network” do të shërbejë që bizneset e Kosovës të lidhen me investitorë të mundshëm, me qëllim që të përfi tojnë kredi nga bankat, si dhe përfi tim nga fondet për ndërmar-rje të vogla e të mesme. Nëpërmjet këtij projekti, bizneseve në Kosovë do t’u ofrohet ekspertizë falas nga specialistë ndërkombëtarë të biznesit. Sipas drejtuesve të Odës Eko-nomike të Kosovë, përparësi do t’i jepet sektorit të bujqësisë dhe më pas sektorëve të tjerë.

Nis ndërtimi i TS Prishtina 7

Korporata Elektroenergjetike e Kosovës ka nisur ndërtimin e trafostacionit Prishtina 7. Kontrata është nënshkruar mes KEK-ut dhe kompanisë ABB. Investimi kap vlerën 5 milionë euro dhe do të ndihmojë në furnizimin me energji elektrike të konsumatorëve. Korporata ka vendosur të nisë ndërtimin e trafostacionit të ri 110/10(20) kV Prishtina 7, me fuqi instaluese 2x40 MVA. Ky investim do të zgjidhë problemin e furnizimit me energji elektrike të zonës “Prishtina e Re”. “Prishtina 7” do t’i mundësojë KEK-ut të sigurojë linja të veçanta 10(20)kV për konsumatorët industrialë, nëse kërkohet. TS-i i ri do të shkarkojë nga ngarkesa edhe kapacitetet e TS 110/10 kV Prishtina 2, TS 35/10 kV Prishtina II, Prishtina III dhe Badovci. Ndërtimi do të bëhet nga kompania zvicerano-suedeze ABB, e cila ka fi tuar në tender të hapur. Ajo është ndër kompanitë e mëdha në fushën e teknologjisë energjetike dhe ofron siguri të lartë në përfundimin e projektit.

Buxheti 2012, shpenzimet 1.5 miliardë euro

Qeveria e Kosovës, ndonëse nuk e ka përfunduar hartimin e buxhetit për vitin 2012, parashikon që shpenzimet të ulen në 1.5 miliardë euro. Sipas Ministrisë së Financave është parashikuar që të ardhurat të kapin vlerën fi nanciare prej 1.3 miliardë eurosh, nga të cilat 1.2 miliardë janë planifi kuar të grumbullohen nga administrata doganore dhe tatimore. Kosova, edhe në vitin e ardhshëm, do të përballet me defi -cit të lartë fi nanciar. Në bazë të të dhënave të Ministrisë së Financave, vlera e defi citit të përgjithshëm e paraqitur në buxhetin për vitin 2012 arrin në 172 milionë euro. Qeveria ka planifi kuar që afërsisht gjysmën e të ardhurave fi nanciare të buxhetit ta orientojë tek investimet kapitale.

Dogana nuk realizon të ardhurat

Dogana e Kosovës nuk ka përmbushur detyrimin e përcak-tuar nga Ministria e Financave. Të ardhurat për 9-mujorin e

vitit janë më të ulëta se planifi kimi (6 milionë euro më pak). Megjithatë, sipas raportimit, Drejtoria e Doganës së Kosovës ka arritur të grumbullojë 591 milionë euro, shifër kjo më e lartë se e njëjta periudhë e vitit të kaluar (83 milionë euro më shumë). Ndryshe nga administrata doganore, ajo tatimore ka përm-bushur kriteret e vendosura nga Ministria e Financave. Të ardhurat janë 5% më të larta se planifi kimi.Në bazë të planit vjetor të të hyrave, Administrata Tatimore e Kosovës nga tatimet ka grumbulluar 194 milionë euro brenda nëntë muajve, apo rreth 34 milionë euro më shumë se e njëjta periudhë e vitit të kaluar. Sipas drejtorit të Administratës Tatimore, Bexhet Haliti, institucioni ka arkëtuar 74% të të ardhurave bazuar në planin vjetor.

Paketa e re fi skale, lehtësi për bizneset

Ministria e Financave ka parashikuar që duke fi lluar nga data 1 janar 2012 të ulë normën e kamatave që i ngarkohen biznesit për vonesa në pagimin e tatimeve, nga 18% në 15%. Kjo pritet të ndikojë në përmirësimin e mjedisit për biznes. Sipas ministrit të Financave, Bedri Hamza, një tjetër masë ka të bëjë me rritjen e normës së kamatave për rastet kur administrata tatimore vonon në kthimin e rimbursimeve apo çfarëdo forme tjetër ndaj tatimpaguesve. Sipas ministrit, grupi i punës, i cili do të hartojë bazën ligjore për themelimin e divizionit të ankesave ndaj doganës, administratës tatimore dhe tatimit në pronë, synon të lehtësojë procedurat në rastet që shqyrtohen.

kosova Lajme shkurt

502 - Monitor • 37

rajon

Kroaci: “Agrokor” kërkon të blejë “Mercator”

Kompania kroate e ushqimeve “Agrokor” ka ofruar të paguajë 2 miliardë euro për blerjen e zinxhirit slloven të shitjeve me pakicë, “Mercator”. Sipas “Croatian Times”, “Agrokor” është gati të paguajë më shumë se 800 milionë euro për blerjen, ndërsa kostoja totale - që përfshin zgjidhjen e problemeve të borxheve të “Mercator” - vlerësohet në 2 miliardë euro. Kjo është përpjekja e katërt e “Agrokor” që të blejë tregtuesin me pakicë slloven. Të gjitha përpjekjet e mëparshme ishin bllokuar nga politikanët sllovenë, të cilët hezitojnë që ta dorëzojnë kom-paninë në duart e konkurrentit më të madh rajonal. Në rast se do të arrijë të blejë “Mercator”, do të bëhet një gjigant rajonal me 60,000 punonjës dhe më shumë se 2,500 dyqane, shkruan e përditshmja “Jutarnji List”.

Serbi: Gjermania “Lidl Eyes Sites” do të hapë supermarkete në Serbi

Zinxhiri gjerman i shitjeve me pakicë me zbritje të mëdha, “Lidl”, po kërkon rreth 20 njësi për dyqane të mundshme në Serbi. Dy supermarkete do të ndërtohen në Novi Sad dhe Valjevo, ndër të tjera. Nën emrin “Lidl Serbia Supermarketi”, “Lidl” u regjistrua në Serbi më 22 dhjetor 2010, me një kapital fi llestar prej 20,000 eurosh. “Lidl” vepron tashmë në shtetet fqinjë Kroaci, Hungari dhe Bullgari. Dyqanet me zbritje të “Lidl” zakonisht kanë një sipërfaqe 1,000 deri në 2,000 metra katrorë, duke tregtuar mallra që shiten me një çmim shumë më të lirë sesa të konkurrentëve. Me një theks në çmime fundore të lira, zinxhiri ka potencialin për të ecur mirë në Serbi, ku pagat janë të ulëta. Investimet në este-tikën rrethuese janë minimale dhe mallrat janë të pozicionuara

LËVIZJE NË TREGTINË ME PAKICË në një mënyrë të tillë që sigurojnë shitje të shpejta. Zinxhiri më i madh i tregtisë me pakicë në Serbi është “Maxi”, që është në pronësi të grupit grek “Delhaize”, i cili e bleu fi rmën nga “Delta Maxi Group” për 932.5 milionë euro në mars.

“Fawaz Abdulaziz Alhokair” do të zgjerohet në Europën Lindore

IFC, anëtar i Grupit të Bankës Botërore, do t’i japë një fi nancim prej 50 milionë dollarësh tregtuesit kryesor me pakicë në Ara-binë Saudite, “Fawaz Abdulaziz Alhokair”, për ta ndihmuar të zgjerohet në Europën Lindore dhe Azinë Qendrore. Financimi i IFC-së është në përputhje me ligjet islamike Shariah. Kompania do të përdorë mekanizmin e IFC-së, Murabaha, që të fi nancojë zgjerimin e operacioneve në Kazakistan dhe të hapet në tregje të reja si Azerbajxhani dhe Gjeorgjia, si dhe në shtete të tjera të Europës Lindore. Investimi i ri do të krijojë 2,000 vende të reja pune, përafërsisht gjysma e tyre për gra, programe trajnimi dhe do të kontribuojë në lidhjet ekonomike midis vendeve. Mbështetja e IFC-së do të ndihmojë në krijimin e një modeli efecient, transparent dhe me përgjegjshmëri sociale në tregje ku formatet moderne të tregtisë me pakicë janë të nënpërfaqësuar, dhe ku forcimi i fuqisë blerëse konsumatore është prioritet i rëndësishëm për zhvillimin e sektorit privat. Guy Ellena, drejtor i IFC-së për prodhimin, agrobiznesin dhe shërbimet për Europën, Lindjen e Mesme dhe Afrikën Veriore, tha: “Si një kompani konkurrente në tregtinë me pakicë, ‘Fawaz Abdulaziz Alhokair’ do të ndihmojë në zhvillimin e një sektori pakice modern ndër rajonal, që është ende i fragmentizuar dhe nuk ka nivel të lartë shërbimi në tregjet e synuara. Përfshirja e IFC-së dërgon sinjale të forta të mbështetjes dhe besimit tek investitori në rajon”.

502 - Monitor • 37

Rajon

38 • Monitor - 502

rajon Lajme biznesi

maqedoni

RËNIE E PAPUNËSISË?!Opozita akuzon qeverinë e Nikola Gruevs-ki se ka manipuluar statistikat e papunë-sisë për të treguar rënie, kur realisht nuk ka pasur. Sipas Zyrës Shtetërore të Pu-nësimit, norma e papunësisë së Maqedo-nisë ra në tremujorin e dytë të këtij viti me pothuajse 1 pikë përqindjeje në 31.3%, në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit

të kaluar. Kryeministri Nikola Gruevski deklaroi me shpejtësi se rënia ka ardhur si rrjedhojë e punës së qeverisë së tij. Por opozitarët socialdemokratë i hedhin poshtë këto pretendime. Ata thonë se qe-veria thjesht po heq disa kategori, si p.sh. studentët nga regjistri i të papunëve për të prodhuar një rënie artifi ciale në numrin

Bashkimi doganor i Rusisë, Bjellorusisë dhe Kazakistanit do të zgjerohet, duke përfshirë Malin e Zi dhe Serbinë, tha ministri rus për Situatat Emergjente, Sergei Shoigu. Mali i Zi dhe Serbia janë të vetmet shtete në rajon me të cilat Moska ka marrëveshje të tregtisë së lirë, u shpreh ministri në një vizitë në Podgoricë.“Kjo do të jetë një incentivë shtesë për investimet, për shkak se, përveç tregjeve ekzistuese, do të hapet edhe ai i Bashkimit Doganor”, tha Shoigu në një takim me ministrin e Ekonomisë së Malit të Zi, Vladimir Kavaric. Gjatë takimit, Shoigu dhe Ka-

mali i zi - serbi

BASHKIM DOGANOR ME RUSINË

atyre që deklarojnë se janë të papunë. Anëtarja socialdemokrate e Parlamentit, Cvetanka Ivanova, thotë se rënia ishte “jo logjike”, kur statistikat zyrtare gjithashtu tregojnë “largime rekord nga puna në industri”. “Nuk ka sens që vetëm në një muaj, numri i të papunëve të bjerë me 10,000”, tha ajo. Megjithatë, rreth 300,000 vetë nga një forcë popullsi e aftë për punë prej 900,000 personash mbeten pa një punë në Maqedoni. Një anëtar Parlamenti nga partia qeverisëse VMRO-DPMNE, Ilija Dimovski, tha në Parlament se qeveria e tij ka krijuar rreth 80,000 vende pune gjatë viteve të fundit. Një tjetër deputet, Aleksandar Spasenoski, bie dakord duke pohuar se “ekonomia është larg të qenit e përkryer, por është shumë më mirë se në të kaluarën”. Spasenoski argumenton se në vitin 1996, kur socialdemokratët ishin në pushtet, papunësia ishte më e lartë sesa sot dhe ajo arrinte në 36%. Pas krizës ekonomike globale të vitit 2009, Maqedonia gjatë vitit të kaluar arriti me vështirësi që të mbante një rritje eko-nomike minimale. Vendi e kaloi gjysmën e parë të vitit 2010 në recesion, që arriti deri në minus 0.9%, ndërsa shumë kompani u detyruan që të shkurtonin numrin e pu-nonjësve për shkak të rënies së kërkesës. Situata fi lloi të përmirësohej në gjysmën e parë të këtij viti, kur Zyra Shtetërore e Statistikave regjistroi një normë rritjeje të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) prej mbi 5%.

varic diskutuan edhe për problemet në Kombinatin e Aluminit në Podgoricë, në të cilin qeveria malazeze dhe kompania e oligarkut rus, Oleg Deripaska, zotërojnë secili nga një të tretën.U vu theksi në faktin se çështja më e rëndësishme është sig-urimi afatgjatë me energji i kompanisë, nga i cili varet fati i fabrikës së aluminit. Sipas disa raporteve në media, Shoigu mbërriti në Podgoricë që të kërkojë subvencione për energjinë nga qeveria e Malit të Zi. Ndihma e shtetit në këtë formë për fabrikën përfundon në pranverë të vitit 2012.

Së shpejti, Shkupi do të ketë sërish një lidhje tjetër direkte ajrore me aeroportin “Fiumicino” të Romës. Operatori italian me kosto të ulët “Blu-express” do të fl uturojë dy herë në javë, duke nisur nga e diela, 30 tetor. Aktualisht, një biletë vajtje-ardhje në nëntor do të kushtojë 80 euro, duke përfshirë edhe taksat. “Blu-express” është një operator me kosto të ulët dhe degë e “Blue Panorama Airlines”, që kryen fl uturime nga Italia në destinacione pushimesh si Havana, Kankun dhe Gjiri i Mon-tego. Shërbimi i ri nga Roma në Shkup do të kryhet me një “Boeing 737-300”.

maqedoni

ITALIANIA “BLU-EXPRESS” FILLON FLUTURIME TË LIRA

502 - Monitor • 39

ballkanSHTYHET HYRJA PA DOGANË NË BEParlamenti Europian miratoi një shtyrje të hyrjes pa doganë që është në fuqi për pothuajse të gjitha prodhimet nga vendet e Ballkanit Perëndimor në tregjet e BE-së deri në fund të 2015-s. Ky veprim, që u shfuqizua në fund të 2010-s, do të zbatohet në formë retroaktive nga 1 janari 2012.

serbiICT, E RËNDËSISHME PËR KONKURRUESHMËRINË Zëvendëskryeministri i Serbisë dhe ministri për Integrimin Europian, Bozidar Djelic, tha se sektori i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (ICT) ka rëndësi të madhe për të përmirësuar konkur-rueshmërinë e Serbisë në nivel global.Duke folur në një konferencë të quajtur “Konkurrueshmëria Kom-bëtare – ndikimi i teknologjive të informacionit në përmirësimin e pozicionit konkurrues të Serbisë në tregjet globale”, Djelic tha se është e nevojshme që të krijohen kushte për zhvillim më të shpejtë në sektorin e ICT-së.

bullgariBIEN INVESTIMET E HUAJASasia e investimeve të huaja të drejtpërdrejta (IHD) në Bullgari ka rënë në mënyrë të mprehtë në tetë muajt e parë të 2011-s, siç treguan të dhënat paraprake nga Banka Kombëtare Bullgare. Gjatë muajve janar-gusht, IHD arriti në 157.9 milionë euro - 80.4% më pak se e njëjta periudhë më 2010-n.

kroaciHIQET TAKSA PËR CELULARËTQeveria e Kroacisë propozoi heqjen e një takse prej 6% mbi shërbimet e telefonave celularë që ishte futur në 2009-n, si masë për të shtuar fi nancat e dobësuara publike. Sipas propozimit, të paraqitur për miratim në Parlament, tatimi do të hiqet në fi llim të 2012-s.

Kompania serbe e energjisë, EPS, dhe një konsorcium i kompanive kineze kanë nënshkruar një marrëveshje për ndërtimin e një termocentrali, Nikola Tesla B3, dhe projekteve të tjera të energjisë. Vlera totale e investimeve i kalon 2 miliardë euro. “Balkan Insight” mësoi nga EPS se vendimi fi nal pritet që të merret në tremujorin e parë të vitit të ardhshëm, kur të përcaktohet krijimi i një ndërmarrjeje të përbashkët dhe sigurimi i burimeve fi nanciare.Partneri kinez pritet që të ketë të pak-tën 51% në ndërmarrjen e përbashkët, ndërsa pjesa e EPS-së do të negociohet.“Ne do të përpiqemi ta bëjmë këtë një nga termocentralet më të mirë në botë, i cili do të kontribuojë në marrëdhëniet tradicionale miqësore midis Kinës dhe

Serbisë, në mënyrën më pozitive”, tha Billy Ngok, drejtor menaxhues në kompaninë “China Environmental Energy Holdings” gjatë nënshkrimit të marrëveshjes.Provinca e Guangdong, ku ushtron ak-tivitetin kompania, është një nga më të pasurat në vend dhe regjistroi rreth 70 milionë euro tregti të huaj me Serbinë vitin e kaluar. E njëjta kompani kineze zotëron markën “Sergio Tachini”, spon-sor i lojtarit numër një të tenisit në Serbi, Novak Djokovic. Transferimi i prodhimit të markave të pajisjeve sportive në Serbi u diskutua edhe gjatë nënshkrimit të marrëveshjes. Serbia dhe Kina kanë lidhje të ngushta dhe Pekini ka bërë investime domethënëse në sektorin ushtarak të Serbisë.

serbi

INVESTIME KINEZE PËR ENERGJINË

Qeveria e Malit të Zi e sheh raportin e Komisionit Europian si një nxitje dhe verifi kim të punës së madhe të bërë në përmbushjen e kërkesave për anëtarësimin në Bashki-min Europian, tha Kryeministri Igor Lukšic, në një takim me përfaqësuesit e Parla-mentit gjerman të Komitetit për Çështjet Europiane. “Ne jemi gati që të vazhdojmë procesin e anëtarësimit në BE, duke qenë të ndërgjegjshëm për kërkesat sfi duese të axhendës europiane”, shtoi Kryeministri. Fuqizimi i rolit mbikëqyrës të Parlamentit, rritja e kapaciteteve administrative, fuqizimi i bashkëpunimit me OJF-të, si dhe ecja përpara në lirinë e medias, të drejtat e njeriut dhe kujdesi për grupet në nevojë, do të vazhdojnë të jenë prioritetet kyçe të qeverisë, u shpreh Kryeministri Lukšic. Përfaqësuesit e Parlamentit gjerman vlerësuan dedikimin e qeverisë së Malit të Zi dhe angazhimin për të arritur standardet e BE-së dhe ofruan mbështetje të plotë në këtë drejtim. Bashkëpunimi rajonal në luftën kundër krimit të organizuar dhe sfi da të tjera janë të nevojshme për ta bërë të sigurt të ardhmen europiane të rajonit, ranë dakord të dyja palët. “Ne besojmë në të ardhmen europiane të Ballkanit Perëndimor, por çdo vend duhet të punojë shumë për të arritur standardet që kërkon anëtarësimi në BE”, tha Raymond Knops, president i Komitetit për Çështjet Europiane.

mali i zi

KE VLERËSON VENDIN

40 • Monitor - 502

shkrim Publicitet

KUPA Imagine KUPA Imagine vjen në Shqipëri

Para pak ditësh, Microsoft në Shqipëri lajmëroi hapjen e konkursit Kupa Imagine. Çfarë përfaqëson ky konkurs?

Si konkursi botëror më i rëndësishëm për studentët, Kupa Imagine është një mënyrë ku Microsoft inkurajon të rinjtë që të përdorin imagjinatën, pasionin dhe krijimtarinë, që të sjellin risi teknologjike, që mund të sjellin ndryshimin në botë sot. Tani në vitin e saj të nëntë, Kupa Imagine është bërë një ng-jarje globale. Në vitin 2011, Kupa Imagine u zhvillua në Nju Jork dhe në të u regjistruan më shumë se 325,000 studentë nga mbi 100 shtete. Ky konkurrim është një mundësi për profesionistët e rinj në vend, që të konkurrojnë me bashkëmoshatarët e nivelit të tyre, dhe aftësitë e tyre teknike të vlerësohen në nivelet e industrisë dhe nga akademikët. Krahas konkursit kombëtar, ekipet mund të aplikojnë edhe për të marrë pjesë në fi nalen botërore në Melburn, Australi në korrik të 2012-s.

Cilat janë objektivat kryesorë të këtij konkurrimi në nivel kombëtar?Tema e këtij viti është “Imagjinoni një botë ku teknologjia ndihmon në zgjid-hjen e problemeve më të vështira”, duke ofruar zgjidhje novatore softuerike, që janë në përputhje me Sfi dat e Mijëvjeçarit, të identifi kuara nga Kombet e Bashkuarat – duke fi lluar nga ulja e varfërisë dhe ndalimi i përhapjes së HIV/AIDS-it deri në ofrimin e arsimimit fi llor universal. Kupa Imagine fton programuesit, projektuesit dhe teknologët që t’i përgjigjen kësaj sfi de dhe t’i përdorin ato si frymëzimin e tyre. Objektivi kryesor i aktivitetit është të mbledhë talentet më të mirë të pro-gramimit në Shqipëri dhe t’u ofrojë një mundësi të mirë për të shfaqur dhe zhvilluar njohuritë dhe aftësitë, në një problem të botës reale, për të shfaqur krijimtarinë dhe gjenialitetin e tyre në praktikë, duke paraqitur zgjidhje reale për probleme reale, për të marrë pjesë në të ardhmen e teknologjisë dhe të in-dustrisë të softuerëve, për të vënë në përdorim aftësitë e marra dhe njohuritë për të ofruar zgjidhje novatore dhe krijuese, si dhe për të pasur mundësinë që të përfaqësojnë Shqipërinë në fi nalen e konkursit ndërkombëtar Kupa Imagine në Melburn, Australi.Kupa Imagine nxit studentët të imagjinojnë një botë më të mirë, ku njerëzit fuqizohen nga teknologjia. Kupa Imagine frymëzon studentët për të përdorur krijimtarinë, për të ndryshuar botën për mirë, duke zbuluar mënyra të reja teknologjike, për të trajtuar disa nga sfi dat më të mëdha që shfaqen sot në botë. Disa nga risitë dhe kompanitë më të mëdha të së nesërmes do të krijohen nga studentët e sotëm.

Çfarë duhet të bëjë një student për të marrë pjesë në konkurrim?Në aspektin teknik, studentët e interesuar duhet të krijojnë skuadra të përbëra në 3-4 anëtarë, studentë/por edhe në proces diplomimi, masteri, doktoraturë.

Ata mund të jenë studentë nga institucione të ndryshme arsimore, publike dhe private. Të gjithë anëtarët e ekipit duhet jenë mbi 18 vjeç dhe shtetas të Republikës së Shqipërisë. Brenda konkurrimit, në një seksion më vete, do t’u jepet mundësia edhe studentëve të vitit të fundit ose të sapodiplomuar në IT që të paraqesin idetë apo konceptet e tyre më të mira në mënyrë individuale dhe do të marrin çmime.

Cilat janë disa prej çmimeve që do të jepen për fi tuesit?Skuadrat dhe individët që do të regjistrohen deri në datën 25 nëntor, do të jenë pjesëmarrës automatikisht në shorteun që do të organizohet me këtë rast. Ekipi fi tues do të përfi tojë një Kinect for Xbox 360. Skuadrat që do të paraqesin projektet më të mira do të marrin dhurata ose çmime me këto vlera monetare: Vendi i parë - 2000 dollarë + notebookVendi i dytë - 1000 dollarë + notebookVendi i tretë – Celularë me operator Windows.Veç kësaj, skuadra fi tuese do të ketë mundësinë për të konkurruar në konkurs-in ndërkombëtar Kupa Imagine të Microsoft dhe nëse arrijnë sukses, do të marrë pjesë në Melburn, Australi, në verën e vitit 2012. Sa i përket studentëve të IT-së që do të konkurrojnë individualisht, çmimet janë:Vendi i parë - tre muaj eksperiencë pune në një nga kompanitë më të mëdha në Shqipëri, me mundësinë për një kontratë pune afatgjatë, gjithashtu do të dhurohet dhe një celular me operator Windows.Vendi i dytë - tre muaj eksperiencë pune në një nga kompanitë më të mëdha në Shqipëri, me mundësinë për një kontratë pune afatgjatë. Vendi i tretë - një notebook. Edhe në këtë rast, punimet e tyre do të përfshihen në konkursin ndërkom-bëtar të Microsoft “TechTalent4Good”, dhe në rast përzgjedhjeje, do të kenë mundësinë e një burse disamujore pranë një kompanie europiane.

Cilat janë kriteret teknike të projekteve që do të pranohen në këtë konkurrim?

Çdo prezantim apo dokumentim që i përket projektit duhet të jetë në gjuhën shqipe dhe mundësisht edhe në atë angleze; zbatimi ose përdorimi i një shërbimi XML Web; aplikimi duhet të bëhet në Microsoft.NET Framework. Ekipi mund të përdorë çdo lloj versioni të .NE; aplikimi duhet të hartohet duke përdorur të paktën një nga produktet brenda familjes Visual Studio (Sistem Express, Standard, Profesional, ose Team) për zhvillimin; preferohet që aplikimi i softuerit të jetë plotësisht funksional dhe i zbatueshëm; projekti mund të përfshijë ose të përdorë të paktën një nga tiparet e elementëve të mundshëm, si Windows 7, Windows Live SDK. Përdorimi i Teknologjive Win-

MICROSOFT, në ndihmë të identifi kimit të studentëve të talentuar, të lidhjes së tyre me tregun e punës dhe të zhvillimit të mëtejshëm të industrisë së zhvillimit të programeve kompjuterike

www.imaginecup.alwww.imaginecup.com

egun strisë

Intervistë me Sokol Muçën, drejtor i Programit Akademik në Microsoft Albania

502 - Monitor • 41

dows për Celularë, Silverlight, Azure për zbatimin e një aplikimi arkitekture S + S, Windows Multipoint Mouse SDK.

A ka kufi zime në lidhje me përdorimin e këtyre projekteve, të së drejtës së autorit etj.?

Pjesëmarrësit nuk i nënshtrohen asnjë marrëveshjeje apo kufizimi që i ndalon ata të paraqesin propozimin e konceptit/idesë në këtë konkurs, apo që e kufi zon aftësinë e tyre për ruajtjen e konfi dencialitetit dhe bien dakord që të mos zbulojnë konceptet e paraqitura në propozim, me përjashtim të rasteve kur i paraqesin drejtpërsëdrejti me pjesëmarrësit e tjerë. Propozimi i konceptit/idesë përfshin vetëm materiale (përfshirë muzikë, video, apo pamje) që pjesëmarrësit i kanë të vetat ose kanë leje përdorimi nga zotëruesi i së drejtës së autorit.

Cilat janë fazat e konkursit? Gjatë kësaj periudhe, deri më 30 janar 2012, bëhet përhapja e informacionit dhe diskutimi me studentët e interesuar nëpër fakultete publike dhe private, si dhe konsulta për rastet kur kërkohet prej ekipeve të interesuara. Prej datës 1-15 shkurt 2012 bëhet analizimi dhe përzgjedhja e ekipeve më të mira ba-zuar në rezultatet e vlerësimit të aplikimit. Përzgjedhja përfundimtare bëhet më 15-25 shkurt 2012, duke identifi kuar tre ekipet më të mira mbi bazën e rezultateve të vlerësimit të aplikimit dhe të prezantimit. Ceremonia e ndarjes së çmimeve do të bëhet gjatë një konference kombëtare, më 19 mars 2012

Çfarë duhet të kenë parasysh pjesëmarrësit në këto momente? Së pari, aplikimet e përfunduara duhet të dërgohen përmes e-mail-it. info@imaginecup.al ose a-somuca@microsoft.com. Të printuarat dërgohen në zyrën e Microsoft në Tiranë, rruga “Abdyl Frashëri”, Kulla EGT, Kati 2. Afati i fundit i aplikimit është 31 janari 2012, ora 17:00. Formulari mund të shkarkohet në çdo moment nga faqja e internetit www.imaginecup.al. Secili ekip do të përdorë mjetet e zhvillimit dhe teknologjitë Microsoft për të krijuar punimet e tyre.

Si do të ndikojë pjesëmarrja e studentëve në karrierën e tyre?Studentët pjesëmarrës janë më tepër të hapur në treg gjatë aplikimeve për studime apo vende pune. Gjithashtu, janë shumë aftësi të tjera që do të mer-ren gjatë rrugës, të cilat janë njëlloj të vlefshme. Një konkurrent shqiptar në Kupën Imagine do të fi tojë aftësi të reja, që i shërbejnë CV-së siç janë: njohuri

të reja teknologjike, aftësi për dokumentim dhe shkrim, aftësi prezantimi, njohuri për zhvillimin e biznesit, puna në grup, mendimi novativ për zgjidhjen e disa problemeve. Unë do të rekomandoja që, nëse një student merr pjesë në Kupën Imagine, të përdorë eksperiencën e konkursit në intervistat gjatë diplomimit / praktikës profesionale etj. Përveç çmimeve monetare që ekipet më të mira do të fi tojnë në konkurs, konkurrentët do të kenë mundësinë të konkurrojnë edhe për t’u kualifi kuar për në fazën përfundimtare të konkursit të Kupës Imagine, që do të zhvillohet në Australi. Një ekip i fortë nuk është domosdoshmërisht i përbërë nga 2-4 kodues. NET me eksperiencë që ulen në një dhomë të errët, duke prodhuar tufa C#. Një ekip i mirë është ai që ka një ekuilibër pasioni, vendosmërie, aftësi teknike dhe prezantimi. Që të ar-rihen rezultate në fi nale duhet marrë parasysh ndarja e roleve specifi ke tek anëtarët e ekipit: struktura dhe modeli i projektit të aplikimit; zbatimi dhe testimi dhe instalimi i kodit solid dhe efi kas; prezantimi i përpunuar dhe tër-heqës; mjete pamore tërheqëse. Ekipi mund të kërkojë edhe një udhëheqës akademik (edhe pse nuk është e detyrueshme), i cili, nëse ka eksperiencë shumë të gjatë në studime, zhvillime të softuerit dhe në mësimdhënie, mund të ndihmojë me njohuritë e veta në zhvillimin e projektit dhe çfarë është më e rëndësishmja, të orientojë në rrugën e duhur.

Programi Akademik i Microsoft në Shqipëri, këtë vit, ashtu sikurse edhe gjatë viteve të shkuara, organizon Forumin Kombëtar të Mësuesit Inovator në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës. Forumi është një eveniment kombëtar, që sjell së bashku punimet më të mira të mësuesve të shkollave nëntëvjeçare dhe të mesme pub-like dhe private në Shqipëri, duke përdorur teknologjinë Microsoft. Për disa vjet radhazi tashmë, mësuesit, në bashkëpunim me nxënësit, kanë paraqitur punimet më të mira, nga të cilat kanë dalë fi tuesit. Në vitin 2010, fi tuesit e këtij Forumi paraqitën punimet e tyre në Forumin Europian të Mësuesit Inovator në Berlin, Gjermani dhe në vitin 2011 në Moskë, Rusi. Tre fi tuesit e Forumit Kombëtar të Mësuesit Inovator për vitin akademik 2011- 2012 do të kenë mundësi të paraqesin punimet e tyre në Forumin Europian të Mësuesit Inovator që do të mbahet në Lisbonë, në 20-23 mars 2012. Nëse do të ketë fi tues shqiptarë në nivel europian, fi tuesi(t) do të konkurrojë (-jnë) edhe në nivel botëror në Forumin Botëror të Mësuesit Inovator në Uashington D.C, ShBA, në nëntor 2012.

Kriteret për pjesëmarrje në konkurs:

Nëse një mësues në një shkollë nëntëvjeçare apo të mesme, publike apo private realizon projekte apo prezantime të mësimeve në shkollë, me ndihmën e teknologjisë Microsoft, mund të aplikojë menjëherë, duke u loguar në internet në http://pilalbanian.wordpress.com, dhe duke dërguar një e-mail në: pilalbania@live.com.

Përzgjedhja

Shpallja e fi tuesve do të bëhet gjatë Forumit Kombëtar të Mësuesit Inovator, më 16 shkurt 2012. Afati përfundimtar për dorëzimin e projektit është data 15 janar 2012, ora 17:00. Për tre fi tuesit e parë, krahas çmimeve që do të shpërndahen gjatë Forumit, Microsoft do të mbulojë edhe shpenzimet për pjesëmarrje në Forumin Europian të Mësuesit Inovator në Lisbonë, më 20-23 mars 2012. Nëse në Forumin Europian të Mësuesit Inovator në Lisbonë, më 20-23 mars 2012 do të ketë fi tues edhe nga Shqipëria, Microsoft do të mbulojë edhe shpenzimet për pjesëmarrje në Forumin Botëror të Mësuesit Inovator. Në vitin 2011 Forumi Botëror u mbajt në Uashington, DC, ShBA.

Forumi i Tretë Kombëtar i Mësuesit Inovator

42 • Monitor - 502

qumështi Konkurrenca

NË GARË ME IMPORTIN

Investimet në industrinë e qumështit po rriten, ndërsa zinxhiri i prodhimit është i dobët. Investitorët: Do të zëvendësojmë importin

Nga Albana MUÇAJ

Ndërsa viti nuk është aq i mbarë sa duhet për prodhimin e qumështit, kjo nuk i ka penguar investimet në industrinë e përpunimit. Kohët e fundit, fabrikave të prodhimit të qumështit

u është shtuar edhe një linjë përpunimi me kapacitet 6 mijë litra/orë. As rrjeti i dobët i furnizimit të qumështit në vend, nuk ka prekur optimizmin e investitorëve të “Primalat”, të cilët do të ndiqen nga investitorë të tjerë. Sipas të dhënave të Ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit (MBUMK) ka rreth 360 sipërmarrje të përpunimit të qumështit në vend. Stabilimentet më të mëdha, të cilat arrijnë të dalin në treg me emrat e tyre i kalojnë 30. Ekspertët e bujqësisë vlerësojnë se, “kapacitetet e përpunimit (rreth 25 mijë litra/orë në total) janë shumë më të larta se sasia e prodhimit të qumësh-tit në vend, me të cilin ata pretendojnë të punojnë”. Ndërsa të dhënat e Ministrisë së Bujqësisë tregojnë se prodhimi vjetor total është rreth 11 milionë hektolitra, ose mbi dhjetë herë më pak se kapaciteti i përpunimit. Ky kapacitet përpunues është disa herë më i lartë edhe se niveli total i konsumit në vend. Megjithatë, sipërmarrësit shohin ende hapësira për sa kohë importi i qumështit vazhdon të mbetet i lartë. Sipas të dhënave të tregtisë së jashtme, importi vjetor i

qumështit të përpunuar është rreth 33 mijë hektolitra (vitin e kaluar u rrit 2.5%), duke zënë 24% të tregut të brendshëm. Pesha e importit ka ardhur në rënie, ndërsa është rritur përpunimi vendas, por prodhuesit tregojnë se

502 - Monitor • 43

ai mbetet i lartë dhe mund të “zëvendësohet” me prodhim shqiptar. Po të shohim me vëmendje, gara është përqendruar te qumështi i paketuar në karton me jetëgjatësi deri në gjashtë muaj. Ky zë pjesën më të madhe të qumështit të importuar dhe për shkak të vlerës së tij të shtuar, po tërheq vëmendjen e investitorëve shqiptarë. Prodhuesi i “Primalat”, Sami Gjergji, tregon se, ka marrë parasysh konkurrencën e produkteve të huaja, por beson në teknologjinë që ka investuar, për të qenë konkurrent. Edhe Altin Çela, drejtor i shitjes pranë kompanisë së përpun-imit të qumështit “Ferlat” tregon se, “zhvillimi i ndërmarrjeve brenda vendit do të frenonte importin”. Qumështi i përpunuar në Shqipëri ishte 100.8 mijë hektolitra vitin që shkoi, rreth 65% më shumë se një vit më parë, dhe rritjen më të madhe e pësoi qumështi i paketuar në karton, me një afat të gjatë ruajtje (rritje prodhimi prej 85%).

Gara me Rajonin e Ballkanit dhe Italinë

Tregu rajonal arriti të kishte më shumë akses për tregtimin e qumështit në Shqipëri gjatë vitit që shkoi. Fuqizimi i rrjeteve të shitjes me pakicë ndikoi në rritjen e importeve (9%). Sipas të dhënave të tregtisë, sasia e importit ishte 8.2 mijë tonë, nga 7.54 mijë tonë qumësht të importuar një vit më parë nga tregjet e huaja. Pas rritjes së theksuar të importit në vitin 2007, niveli i tij vazhdon të mbetet i lartë. Sigurisht që gara me importin nuk është e lehtë, për sa kohë që industritë në Itali (vendin kryesor nga ku importojmë) dhe në rajonin e Ballkanit janë shumë të zhvilluara e sigurojnë çmime më konkurruese për shkak të një ekonomie shkalle më të zhvilluar se ne. Sipas të dhënave të tregtisë së jashtme, tregu i importit të qumështit është zgjeruar, veçanërisht ai i importeve nga Ru-mania e Bullgaria, por peshën më të madhe e zë Italia (50% të

importeve). Nga vendet e Ballkanit marrim 37% të qumështit të qumështit të

importuar, nga më pak se 20% që merrnim vetëm tre vite më parë. Të mbështetur edhe nga sub-

vencionet, industritë e përpun-imit në Itali e Gjermani e blejnë

më lirë qumështin në fermë krahasuar me industritë tona. Ndaj,

shumë ekspertë të bujqësisë, nuk ar-rijnë të shpjegojnë interesin e rritur për të investuar

në këtë sektor. Për-jashtim do të bënin ato

stabilimente që kanë siguruar një rrjet furnizimi nga fermat, vlerësojnë ata. Në mungesë të një rrjeti të sigurt furnizimi, mundësia sipas ekspertëve është që in-dustritë të punojnë me lëndë të parë të

importuar, çka nuk i shërben zhvillimit të prodhimeve blegtorale vendase.

A do të jemi konkurrentë...

Fakti që një vend blegtoral si Shqipëria importon qumësht për një pjesë të mirë të tregut, nuk lidhet me industrinë ven-dase të përpunimit, por zinxhirin e dobët të furnizimit nga ferma në fabrikë. Industritë më të mëdha në vend tregojnë se shfrytëzojnë shumë pak kapacitetet e tyre të përpunimit, pasi kanë vështirësi në sigurimin e lëndës së parë. Ekspertët e blegtorisë shprehen se sektori i qumështit është në një situatë kaotike e të paorganizuar dhe për më tepër pa kontrolle të mjaftueshme të prodhimit. Sipas tyre, janë të pakta fermat e mëdha, të cilat do të ishin burimi i vetëm i mundshëm i furnizimit. Ata mendojnë “se investimi në industrinë e prod-himit të qumështit UHT është i parakohshëm dhe jo konkur-rues, pasi kapacitetet e tyre të përpunimit momentalisht dhe në rastin më të mirë, shfrytëzohen jo më shumë se 20-30%”.Sipas ekspertëve në fushën e blegtorisë, gjedhi dhe të imtat që rriten në vend me qëllim prodhimin e qumështit nuk janë pak. Aktualisht numërohen rreth 355 mijë lopë. Fondi i nevo-jshëm për prodhimin e lëndës së parë ka ardhur në rritje të vazhdueshme. Sipas të dhënave të Ministrisë së Bujqësisë, në pesë vitet e fundit numri i lopëve është rritur 7.5%. Megjithatë, ekspertët vlerësojnë se fermat e vogla bujqësore janë pasqyruar në ferma po të vogla blegtorale (1.5 krerë gjedh), çka bën që grumbullimi i qumështit të jetë i vështirë, me kosto të lartë dhe me rrezik më të madh dëmtimi të cilësisë (pasi mjafton që vetëm një prej familjeve të ketë shkelur rregullat higjieno-sanitare të mjeljes dhe ruajtjes), për të dëmtuar të gjithë prod-himin e grumbulluar nga fermerët e zonës. Pra, që në hallkën e parë të furnizimit, industria e përpunimit të qumështit haset në vështirësi. Vetë përpunuesit, prej vitesh ankohen për prob-lemin e sigurimit të lëndës së parë në vend. Sipas përfaqësuesit të shitjeve së qumështi “Fast”, është e vështirë të sigurohet një sasi e kënaqshme dhe me çmim të arsyeshëm. Kostoja e tregtimit të qumështit nga fermerët shqiptarë vlerësohet të jetë rreth 5-10% më e shtrenjtë se ajo e një fermeri gjerman. Ndaj, Sabah Sena, ekspert në fushën e blegtorisë, këshillon që, “investitorët duhet t’i kthejnë sytë te ndërtimi i fermave të mëdha dhe rentabile të prodhimit të qumështit, në mënyrë që investimet e kryera, të mund të bëhen konkurruese në tregun aktual dhe perspektiv të këtij produkti”. Një praktikë të tillë po ndjek prodhuesi i qumështit “Deltadon”, i cili tregon se në periudha të ndryshme (veçanërisht kur çmimet e drithërave ishin në nivelet më të larta), mbajtja e fermës në këmbë ka qenë në rrezik. Në vend pati një periudhë të mirë për zhvillimin e fermave, kur mbështetjet e nxitura dhe programet e huaja bënë që të krijoheshin 23 ferma me më shumë se 50 krerë (2005). Por, disa prej tyre u shpërndanë shpejt, duke mos u rezistuar çmimeve të larta të lëndëve të para në krizën e çmimeve të 2007-s, në kushtet kur nuk kishin ndonjë mbështetje konkrete. Aktualisht numërohen 17 ferma të kësaj madhësie. Këtë vit gjendja paraqitet edhe më e dobët për prodhimin. Drejtues të

BU

RIM

I: M

BU

MK

BU

RIM

I: M

BU

MK

BU

RIM

I: M

BU

MK

Qumështi i përpunuar në Shqipëri ishte 100.8 mvitin që shkoi, rreth 65% më shumë se një vit rritjen më të madhe e pësoi qumështi i paketuar një afat të gjatë ruajtje (rritje prodhimi prej 85%

Gara me Rajonin e Ballkanit dhe Italinë

Tregu rajonal arriti të kishte më shumë akses pqumështit në Shqipëri gjatë vitit që shkoi. Fuqiztë shitjes me pakicë ndikoi në rritjen e importevtë dhënave të tregtisë, sasia e importit ishte 8.2 m7.54 mijë tonë qumësht të importuar një vit më pe huaja. Pas rritjes së theksuar të importit në vitii tij vazhdon të mbetet i lartë. Sigurisht që garanuk është e lehtë, për sa kohë që industritë nëkryesor nga ku importojmë) dhe në rajonin e Bshumë të zhvilluara e sigurojnë çmime më konshkak të një ekonomie shkalle më të zhvilluar sSipas të dhënave të tregtisë së jashtme, treguqumështit është zgjeruar, veçanërisht ai i impomania e Bullgaria, por peshën më të madhe e zë

importeve). Nga vendet e Bal37% të qumështit të

importuar, nga mqë merrnim vetëparë. Të mbështetur e

vencionet, industrimit në Itali e Gjerm

më lirë qumështin në ferme industrit

shumë bujqësrijnë tinterepër t

në këtëjashtim do

stabilimente që kanë sigufurnizimi nga fermat, vlerësNë mungesë të një rrjeti të sigmundësia sipas ekspertëvedustritë të punojnë me lën

importuar, çka nuk i shërbenprodhimeve blegtorale vendas

44 • Monitor - 502

qumështi Konkurrenca

Pas investimit në prodhimin e vezëve, tashmë jeni orien-tuar në një produkt tjetër, atë

të qumështit. Sa keni investuar, sa është kapaciteti i prodhimit dhe sa po prodhoni realisht? Një shifër mbi investimin nuk do të jepte asgjë mbi investimin e vërtetë, pasi në “ide-ologjinë” time personale të të inves-tuarit, rëndësi të veçantë ka investimi në asetet jomateriale (marrja e informacionit, përpunimi i tij, nxjer-rja e përfundimeve, analiza e riskut, synimi dhe hapat konkretë për vënien në jetë të strategjisë). Në të bërit bi-znes, më shumë se çdo gjë tjetër nga ana e sipërmarrësit, kërkohet përvojë dhe nuhatje, ose më saktë kombinimi i të dyjave, duke i dhënë herë për-parësi njërës dhe herë tjetrës. Nga ky lloj investimi, kapaciteti i prodhimit përkon me nivelin e njohjes së tregut në dy drejtime kryesore: çfarë kërkon konsumatori dhe ruajtjen e cilësisë së produkteve. Aktualisht, fabrika e për-punimit të qumështit UHT “Primalat” ka një kapacitet prodhimi prej 6 mijë litrash në orë.

Siç thatë dhe ju, për të dalë me këtë produkt, keni bërë edhe një studim tregu. Si ju duket tregu i prodhimit të qumështit në vend (ku ka disa kompani prodhimi). Si mendoni se do të jeni konkurrent. Pra, ku mendoni se do t’i dalloni dhe çfarë do t’i mbështesë shitjet?

Studimi i tregut ka qenë i domos-doshëm, pasi për fat të keq jemi të gjithë dëshmitarë të ngritjes së bizneseve të pastudiuar në Shqipëri,

që vihet re shumë lehtë, mjafton të shikosh pikat e karburanteve, ho-televe, farmacive etj., me një dis-tancë jo më të madhe se 50 metra nga njëra-tjetra dhe të pafund në numër. Sigurisht që përgjegjësia nuk është vetëm e bizneseve, por edhe e autoriteteve që lëshojnë licencat përkatëse, si në rangun lokal ashtu edhe qendror, pasi janë prishur të gjitha ekuilibrat dhe standardet në treg. Kompania “Primalat’ nuk ka hyrë në treg për të plotësuar anën sasiore, që për hir të së vërtetës është e tejmbushur, por për të sjellë si veçanti cilësinë e produktit tonë, pasi prodhohet nga ferma të seleksionu-ara bio për kushtet higjieno-sanitare, duke pasur si synim garancinë e lartë të produktit tonë dhe ruajtjen e vlerave ushqyese, si edhe aromën natyrale të qumështit. Fatkeqësisht, në Shqipëri ende vërehet fenomeni i shitjes së qumështit të pakontrolluar

nga fshatarët në rrugë ose në tregje të mjeruar në bidonë plastikë. Me kapacitetin e fabrikës sonë, ne përm-bushim më së miri të gjitha nevojat e vendit dhe ato rajonale, pasi të gjitha kapacitetet tona përpunuese janë më se të mjaftueshme. E theksoj se prob-lemi qëndron te pamjaftueshmëria e kapaciteteve prodhuese vendase, të cilat duhen stimuluar nëpërmjet ndi-hmesës së bankave apo donacioneve qeveritare, pasi prodhimi i qumështit apo edhe i mishit, duhet të bëhet tërësisht në vend dhe të shmanget importi i panevojshëm.

Ky investim ishte një plan i hershëm, apo vendosët së fundi të futeshit në treg? Çfarë ju shtyu?

Investimi është një prej ideve të hershme që lidhen me origjinën e profesionit tim, me lidhjen e biznesit me industrinë ushqimore, veçoritë e prodhimit vendas, zhvillimin e zonës dhe burimet e saj, gjithnjë duke i krahasuar me produktet e vendit dhe ato të importit, si dhe kapacite-tin e mundshëm me atë ekzistues, duke i dhënë përparësi freskisë së produkteve, si domosdoshmëri për një ushqyeshmëri me cilësi të lartë dhe me dobi për jetën e njerëzve. Natyrisht, nuk kam lënë jashtë kon-sideratës konkurrencën e produkteve të huaja, por duke pasur parasysh teknologjinë e fundit dhe freskinë e produktit, mendova se një investimi të tillë i kishte ardhur koha. Qëllimi ynë është që t’i japim konsumatorit produkte cilësore siç është qumështi UHT “Primalat”.

NJË KONKURRENT I RI HYN NË TREGFlet Sami Gjergji, sipërmarrës i “Primalat”

disa fermave në zonën e Lushnjës tregojnë se presin ta mbyllin vitin me rreth 5% më pak qumësht të prodhuar krahasuar me një vit më parë. Edhe përpunuesit e qumështit që kanë fermat e tyre tregojnë se interesi i blegtorëve ka rënë.

Shpresa, tregu në rritje

Përveç rritjes natyrore të konsumit (që llogaritet rreth 3% në vit), industria duhet t’i gëzohet prirjes së përmirësimit të cilësisë së konsumit. Ndjesia e pasigurisë te konsumatorët vendas ka ndryshuar sjelljen e këtyre të fundit dhe pjesa e tregut ambulant. Shoqatat e prodhimit të qumështit vërejnë se “konsumatori po largohet nga qumështi i tregtuar në rrugë”. Një anketim i bërë nga Universiteti Bujqësor i Tiranës nxjerr në pah se qumështi i freskët i pasterizuar kryeson në kon-sum. Rreth 31% e të anketuarve konsumojnë nga ky produkt. Por, rritjen më të madhe po e pëson konsumi i qumështit

në karton. Prodhuesit tregojnë se “vitin e kaluar konsumi i qumështit në karton u rrit 6%”. Edhe importi i këtij qumështi u rrit 2.2% në sasi.

502 - Monitor • 45

QUMESHTI UHT “PRIMALAT“

Kompania “PRIMALAT” ju sjell qumësht të cilësisë së lartë që garanton një jetë të shëndetëshme.Qumështi « PRIMALAT » me shije natyrale

është mbledhur në ferma të seleksionuara biopër kushtet higjeno-sanitare për të patur çdo mëngjes ushqim të ekuilibruar me cilësi të lartë.Sekreti i tij është përpunimi UHT, (« Ultra high temperature », ngrohje në 140°C përgjatë 2 sekondave dhe ftohje te menjëherëshme) që respekton ruajtjen e lëndëve ushqyese dhe aromën natyrale.

Adresa:

46 • Monitor - 502

Nga Albana MUÇAJ

Miri Zhupa, sipërmarrës i një ferme 100 hektarëshe në Gosë të Kavajës, tregon se prej tre

vitesh nuk po merr të vjelat e duhura të perimeve të freskëta për shkak të temperaturave të larta dhe shirave të pakët. Stina e zgjatur e verës po bën që prodhimet tona tradicionale të kenë një rendiment më të ulët. Vetë fermerët tregojnë se do të mendohen mirë çfarë do të mbjellin në sezonet e ardhshme. Dallimi i rregullt i katër stinëve është dobësuar jashtë mase, aq sa studiuesit fl asin për prani të dy stinëve në zo-nën mesdhetare. Studimet e bëra për Shqipërinë (i fundit i bërë nga Zyra e Bankës Botërore në Tiranë), jo vetëm që vërtetojnë ndryshimet e deritan-ishme të klimës, por paralajmërojnë se në vitet e ardhshme do të rriten më tej temperaturat, e do të pakësohen resh-jet. Sipas studimit të Bankës Botërore “Bujqësia dhe ndryshimet Klimatike”, Shqipëria futet tashmë tek vendet e

thata dhe të ngrohta dhe nëse ndry-shimet do të vazhdojnë po me ritmin e viteve 1980-1999, do të kemi një bilanc shumë të përkeqësuar në vitin 2050. Sipas këtij studimi, temperaturat do të rriten mesatarisht 2 gradë muajt e dimrit dhe të verës, shirat pritet të zvogëlohen mesatarisht 8%. Rënia vjetore e disponueshmërisë së ujit për bujqësinë pritet të jetë 28%. Bujqësia, një sektor kaq i ndjeshëm ndaj motit,

e ka të nevojshme të ketë politikat e përshtatshme të prodhimit, sipas ekspertëve të Bankës Botërore. Sipas tyre, në një periudhë afatgjatë, politikat prodhuese duhet t’i orientojnë fermerët të kultivojnë produkte që rezistojnë në më shumë ditë pa shira dhe në tempera-tura më të larta. Ekspertë në fushën e bujqësisë shpjegojnë se shumë perime tradicionale shqiptare (si domatja, trangulli) do të jetë më e vështirë të kultivohen dhe sigurisht rendimenti i tyre do të bjerë ndjeshëm. Ekspertë pranë ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsuma-torit (MBUMK) tregojnë se i kanë parasysh këto ndryshime në politikat e tyre. “Një shembull konkret është mbështetja e prodhimit të bananes në jug të vendit, një kulturë kjo sub-tropikale”, shprehen ata. Por, ekspertë të tjerë të bujqësisë vlerësojnë se klima nuk vlerësohet aq sa duhet në politi-kat nxitëse të prodhimit. Një produkt i nxitur por shumë i ndjeshëm ndaj temperaturave është rrushi. Prof.Petraq

bujqësi Ndryshim i klimës

KLIMA RËNDON BUJQËSINËKLIMA RËNDON BUJQVera e zgjatur ka “boshatisur” hangarët e fermerëve. Më të dëmtuarat, perimet e fushës, ulliri dhe rrushi. Ana tjetër e medaljes: produkte më të shijshme. Ekspertët: politikat e prodhimit bujqësor duhet t’u përshtaten ndryshimeve që po ndodhin.

BB

Në një periudhë afatgjatë,

politikat prodhuese duhet t’i

orientojnë fermerët të kultivojnë

produkte që rezistojnë në më

shumë ditë pa shira dhe në

temperatura më të larta

DËMI I THATËSIRËS E TEMPERATURAVE TË LARTA

Në fushë

50%Bie rendimenti i promimit të domates

Në sera

38%BURIMI: FERMERËT

502 - Monitor • 47

KLIMA RËNDON BUJQËSINËQËSINËSotiri, ekspert në fushën e buqjësisë është shprehur për “Monitor” se “ndry-shimet klimatike pritet të na dëmtojë ullishtarinë, agrumet, të cilat kanë nevojë për temperatura të ulëta. Do të dëmtojë cilësinë e prodhimit të rrushit dhe rrjedhimisht, të verërave”. Sipas tij, kushtet nuk do të lejojnë mbjelljen në vjeshtë dhe stina e thatë dhe e gjatë do të sjellë më shumë nevojën për ujitje, çka do të rrisë koston e prodhimeve.

Temperaturat ulin prodhimin

Të vjelat e kësaj vjeshte nuk do ta shpër-blejnë punën e lodhshme të fermerëve. Sipas fermerëve dhe tregtarëve agrarë, thatësia dhe temperaturat e larta edhe në fi llim të tetorit po na sigurojnë më pak prodhime bujqësore. Ata ankohen për ulje (deri në përgjysmim) të rendimentit të prodhimit. Për të bërë një bilanc total të dëmtimit duhet të presim edhe vjelje të tjera, por fermerët e kontaktuar nga “Monitor” konfi rmojnë humbjet e para të shkaktuara nga moti i thatë. Miri Zhupa, sipërmarrës i fermës në Gosë (Kavajë) tregon se, “nga 18 mijë kuintalë domate që prisja të mblidhja nga fusha, kam marrë vetëm 7 mijë kuintalë”. Ai thotë se rendimenti i ulët i prodhimeve i ka sjellë deri një fi tim të munguar prej 6.8 milionë lekësh,

pa llogaritur dëmin e mundshëm që rrezikon të shkaktojë edhe në kulturat e vona. Mungesa e shirave, por mbi të gjitha temperaturat e larta, kanë tkurrur prodhimin e domates, specit, fasules, misrit, rrushit, ullirit. Tregtarët më të mëdhenj të prodhimeve agroushqimore pohojnë se domatja u dëmtua më shumë krahasuar me kulturat e tjera. Sipas Ruzhdi Konit, sipërmarrës i kompanisë prodhuese e tregtare “AgroKoni”, “rendimenti i prod-himit të domates në fushat e hapura ka rënë mbi 50%. Prodhim më të pakët ka pasur edhe për misrin, fasulen e specin”.Me temperaturat e larta kanë mbyllur bilancet negative, jo vetëm fermerët shqiptarë e ata fqinjë, por edhe agro-industria vendase. Prodhuesit shqiptarë të konservave të perimeve, të cilët furnizoheshin nga fermat vendase, i janë drejtuar importit për të siguruar lëndën e parë. Genci Mita, drejtues i kompanisë së prod-himit të konservave “Sejega”, tregon se në gjysmën e dytë të vitit, jo vetëm që do të prodhojnë më pak, por edhe me kosto më të lartë. “Jam detyruar të blej perime jashtë vendit, në Kosovë e Maqedoni. Pavarësisht kontratave paraprake me fermerët vendas, nuk ar-ritëm të marrim as gjysmën e sasisë së parashikuar të prodhimit të specave”, thotë Mita. Çmimet e blerjeve jashtë nuk kanë qenë të shtrenjta krahasuar me çmimin në vend, por sipas agropër-punuesve, kostoja është rritur për shkak të shpenzimeve të mëdha të transportit. Mita tregon se importet nga vendet fq-inje i kanë kushtuar 20% më shtrenjtë se furnizimi në vend, vetëm për shkak të transportit.

Problemi i agroindustrisë nuk pritet të kthehet në shqetësim të konsuma-torëve, të paktën në një periudhë të afërt. Për shkak të konkurrencës së lartë në tregun e konservave të perimeve, agropërpunuesit tregojnë se nuk kanë në plan të rrisin çmimet e produkteve përfundimtare. “Kostot e prodhimit do të peshojnë në normën tonë të fi timit”, pohojnë ata. Sipas tregtarëve, edhe perimet e freskëta nuk pritet të kush-tojnë më shumë, ndonëse po të bëjmë një krahasim me një vit më parë, disa prodhime janë më shtrenjtë. Ruzhdi Koni tregon se presioni i prodhimit të kufi zuar, nuk ka arritur të japë efekt në rritjen e çmimeve. Ndërsa nuk pritet të ndikojë shpejt dhe në mënyrë diskete në buxhetet e familjeve shqiptare, në bilancin total të tregtisë agroushqimore, pesha e temperaturave të larta (mbi 40 gradë Celsius për 13 ditë rresht në zonën Kavajë-Lushnjë) do të jetë e rëndë. Të dhënat e tregtisë agroushqimore në gjysmën e parë të këtij viti tregojnë se prodhimet agrare ruajnë defi citin më të lartë krahasuar me tregtinë shqip-tare në tërësi, por edhe me grupmallra të tjera, për shkak të strukturës pak të favorshme, eksport prodhimesh të papërpunuara me vlerë të ulët dhe import produktesh industriale, si cigare e shumë produkte ushqimore (raporti eksport:import - 1:9).Hendeku pritet të thellohet, pasi thatë-sira nxiti importin, në periudhën e pikut të prodhimit në vend, dhe për më tepër paralajmërojnë më pak eksporte agroushqimore deri në fund të vitit. Drejtuesi i kompanisë “Sejega” shprehet se prodhimi i konservave rrezikon të jetë 30% më i ulët nga çfarë parashi-konim në fi llim të vitit, për shkak të mungesës së lëndës së parë. Në këto kushte ai është i sigurt që nuk do të mund të plotësojë kërkesën për eksport. Konservat e perimeve zënë rreth 5% të eksporteve agroushqimore. Tregtia modeste jashtë kufi jve të vajit të ul-lirit dhe verës shqiptare pritet të jetë edhe më pak në muajt e ardhshëm. Sipas parashikimeve të fermerëve e tregtarëve, ndikimin më të madh në uljen e eksporteve do ta japin perimet e freskëta të fushës e më vonë ato të serës. Kushtet jo të favorshme të motit po rrezikojnë edhe fi timet e fermerëve që prodhojnë në sera. Stavri Gjini, president i Konfederatës së Fermerëve të Lushnjës, tregon se eksportin e kësaj vjeshte do ta fi llojë të paktën dy javë më vonë se vitin e kaluar. “Vjet ekspor-tuam perime nga gjysma e tetorit deri në fund të vitit. Në rastin më të mirë këtë vit do të fi llojmë të eksportojmë në rajon në fund të muajit”, pohon z. Gjini. Grupimi i fermerëve të Lushnjës ka një sipërfaqe serash prej rreth 100 hektarësh. Mbi 70% e saj është mbjellë me domate, produktin më të dëmtuar nga thatësira. Sipas Gjinit, “rendimenti

STUDIMI BB

2 gradërritja mesatare

e temperaturave

8%ulja e shirave

28%rënia e

dipsonueshmërisë së ujit për bujqësinë

48 • Monitor - 502

bujqësi Ndryshim i klimësi domates në sera ka rënë 30-40% me temperaturat e larta”.

Ulliri, dëmtim i dyfi shtë

Ajo që është cilësuar si vera më e gjatë dhe e thatë e 250 viteve të fundit nga meteorologët europianë ka dëmtuar edhe prodhimin e ullirit. Kjo kulturë në Shqipëri është edhe më e dobët, pavarë-sisht se është bërë pjesë e prioriteteve të qeverisë shqiptare në bujqësi. Ulliri ishte kultura më e dëmtuar e kësaj vere nga zjarret. Në disa rajone, siç ndodhi kryesisht në Shqipërinë e Mesme, moti me shira e breshër e dëmtoi ullirin që në lulëzim. Shpresa Shkalla, prod-huese e vajit të ullirit ekstra të virgjër “Shkalla”, thotë se prodhimi i ullirit në rajonin e Tiranës është pothuajse zero, ndërsa është shumë i kufi zuar në rajonet e Jugut. “Këtë vit do të prodhoj më pak vaj, sa 20% e sasisë së vitit të kaluar”, shprehet znj. Shkalla. Por kjo nuk do të dëmtojë kontratën e saj (modeste) të eksportit të vajit të ul-

sor, duke dëmtuar rëndë frutat e perimet e fushës dhe ka ulur kultivimin e prodhimeve bazë për dietën tonë ushqimore”. Sipas të dhënave të “AgroCons”, mesatarja e temperaturave 2,7 gradë më e lartë në muaj dhe shirat e pakta kanë për-caktuar rënien prej 10% të prodhimit të verës dhe 20% për vajin e domatet.“Krahasuar me një vit më parë, - sipas shoqatës ‘Coldiretti’ – janë përgjysmuar shirat dhe për të shpëtuar bimët e frutat, ka qenë e nevojshme të bëhen ujitje në një periudhë kur zakonisht uji sigurohej nga qielli për kulturat e kivit, mollës e dardhës.Por shtatori me diell ka ndihmuar pjekjen më të shpejtë, pasi rritet përqendrimi i sheqerit, duke i bërë frutat më të shijshme.Ndërsa prodhimi i produkteve tradicionale të vjeshtës (si lakra, radikio etj.) do të jetë më i shpejtë, fermerët italianë po organizohen për mbjellje të reja, në mënyrë që të sigurojnë një furnizim të dytë me prodhim në stinën e dimrit. Në vend, fermerët tregojnë se nuk i kanë kushtet për të krijuar mbjellje të reja. “Pavarësisht se prodhimi po piqet më herët, mbjelljet e dyta në të njëjtën sipërfaqe nuk mund t’i bëjmë në kohë”, thonë përfaqësuesit e kompanisë “AgroKoni”. Në Itali, edhe mbledhja e rrushit të bardhë gati ka përfunduar dhe prodhimi i përgjithshëm i verës parashikohet të jetë në minimumet historike në Itali. (42 milionë hektolitra, 10% më pak se vitin e kaluar. Por, nëse Italia ka humbur vendin e parë në sasi prodhimi, duke i lënë hapësirë Francës, ekspertët italianë të verës janë të sigurt që do të vazhdojnë kryesimin në cilësinë e prodhimit të saj.

Në tregun e produkteve të freskëta, një pjesë e prodhimeve bujqësore kushtojnë më shtrenjtë se një vit më parë. Sipas të dhënave të Programit të

USAID për Rritjen e Konkurrueshmërisë në Bujqësi (AAC), çmimi i karotave është 56% më i lartë se një vit më parë. Çmimi i lulelakrës është 10% më i lartë. Por, ka prodhime si trangulli, çmimi i të cilit është më i ulët (5%). Në këtë periudhë fasulja po tregtohet më shtrenjtë. Nga 170 lekë/kg që kushtonte në tetor të vitit të kaluar, tashmë tregtohet mesatarisht 200 lekë/kg. Tregtarët saktësojnë se kjo nuk lidhet domosdoshmërisht me efektin e motit. Produkti më i dëmtuar nga thatësira, domatja, kushton pothuajse në të njëjtat nivele të një viti më parë.

Më pak prodhojnë edhe fqinjët

Shqipëria vështirë të kishte fatin e keq që të ishte i vetmi vend që do të prodhonte më pak. Kushtet që kanë shtrirë efektin në të gjithë Europën rrisin rrezikun e furnizimit me çmime më të larta nga tregjet fqinje, ku po ashtu ka rënë prodhimi. Shoqata italiane e prodhuesve bujqësore, “AgroCons”, vë në dukje se shtatori më i nxehtë se mesatarja, ka ulur të vjelat e ullirit dhe të domates. Ky është një vit që prodhimi i verës parashikohet të jetë në minimumin historik. “Më pak verë, ullinj e domate, por fruta më të shijshme e cilësi optimale për produktet”, pohojnë përfaqësuesit italianë të bujqësisë, të cilët theksojnë se, “i nxehti i jashtëzakon-shëm i verës ka ndikuar shumë në sasinë e prodhimit bujqë-

Çmimet fi llojnë të rriten

lirit ekstra të virgjër. Ajo tregon se cer-tifi kimi i disa fermave do t’i mundësojë prodhimin për eksport, por në rastin më të keq, do të shfrytëzojë sasitë e prodhimit të mbarë të vitit të kaluar. Ulliri vazhdon të karakterizohet nga sezonaliteti i prodhimit dhe ndryshimi i prodhimit nga një vit në tjetrin luhatet deri në 70%. Disa prej prodhuesve thonë se do të eksportojnë më pak, por eksportet janë të vogla (rreth 19 tonë vitin e kaluar). Dëmin më të madh do ta pësojnë konsumatorët, të cilët do të blejnë më shumë prodhim importi, çmimi i të cilit ka gjasa të rritet.

Verë, më pak por më të mirë

Për disa produkte, thatësirë e temper-aturë e lartë nuk do të thotë fundi i botës, madje mund të jetë në favor të tyre. Vreshtarët që prodhojnë rrush për tavolinë kanë vrenjtur fytyrën ndërsa qielli ishte i pastër, por blerësit po shijojnë një rrush më të shijshëm e

të ëmbël. Më pak të shqetësuar janë prodhuesit e verërave, të cilët kanë vreshtat e tyre. Ashtu si në Itali, apo në vendet e tjera mesdhetare, do të kemi një verë më cilësore në treg. Profesor Petraq Sotiri, ekspert në fushën

Kokomani: Shirat e munguara këtë

vjeshtë do të na japin më pak verë, por

shumë më të mirë në shije

EFEKTET

30%Parashikon Sejega të

ulë prodhimin

6.8 mln lekëKa humbur ferma e

perimeve 100 hektarë në Gosë të Kavajas

e vinikulturës, shprehet se, “koha me diell ka favorizuar prodhimin e rrushit me vlera të larta ushqyese, ndonëse ka ulur sasinë”. Blerim Kokomani, prodhues i verës “Kokomani” pohon se, “shirat e munguara këtë vjeshtë do të na japin më pak verë, por shumë më të mirë në shije”. Nga ky këndvështrim pozitiv përjashtohen prodhuesit që i japin përparësi sasisë e do të importo-jnë nga vreshtat maqedonase.

502 - Monitor • 49

Nga Nini MANO

E vjetër dhe e gurtë, Ura e Zotos “tregon” qytetërimin sapo hyn drejt Vithkuqit, ku vjeshta ka nisur me

gjithë magjinë e ngjyrave, që ngatërrohen mes së kuqes dhe okrës, nga e gjelbra me gjithë nuancat, deri tek e verdha e artë në mjedisin pyjor përreth, për të cilin ia vlen të rikthehesh. Stina e vjeshtës ka mbër-ritur në fshatin 20 kilometra larg Korçës ku duken plevicat, mbuluar me çati të reja për dimrin që po afron, ndërsa pirgje me drurë të trashë, prerë pyjeve shihen kudo përgjatë kthesave, sapo kalon Urën e Floqit. “Ah, për këtë njihemi ne”, thotë Petro, një i moshuar, ulur në një tavolinë në lokalin në qendër të fshatit tek tregon, se prerja e druve aty është “zanat” për burrat dhe hajdutët që presin pemë në py-jet e dendur mbi fshat. Legjenda thotë se në kohët e vjetra, Vithkuqi - qytet i madh konkurronte me Voskopojën, por dhe për emra, ndër ta krijuesi i së parës abetare, Naum Veqilharxhi, shenjti i parë shqiptar Shën Nikodhimi, bamirësi Turtulli, që i dha fytyrën urbane Korçës, etj.Naum Bredhi (Veqiharxhi), simbol kre-narie për Vithkuqin - qytet në kulmin e lulëzimit, lindi në lagjen “Bredh”, (sot e ka zhdukur koha) më 17 dhjetor 1797 dhe pas mësimeve të para aty me mësues Kostë Cepin dhe Jani Evstratin, shkoi në Rumani. Studioi për juridik, punoi si ekonomist nga fi toi mbiemrin e dytë (osmanisht: veqilharxh - ekonomist). Është i pari shqiptar, që shkroi alfabetin “Fort i përdorçim Evëtar shqip”, botuar në 1844 me 32 shkronja, për të vdekur dy vjet më vonë në Stamboll. Thonë se e helmuan fanariotët grekë. Busti i tij, punuar nga Odise Paskali ështe sot në qendër të Vithkuqit e aty pranë, shkolla, me një numër të reduktuar nxënësish e klasash, se shumë banorë kanë ikur.

ato duhet të jenë pjesë e paketës turistike që pritet të afrojë shpejt Vithkuqi. “Është goxha mundësi e mirë për ne”, thotë një nuse e re bukuroshe. Ajo e tre-gon duke qeshur se, “kur erdhi eksperti gjerman në fshat, u habit në fi llim se në takim morëm pjesë edhe ne, gratë”. “Tani do të mbahet në Korçë një kon-ferencë për programin e zhvillimit të Vithkuqit”, thotë me optimizëm Azizi, ndërsa rreshton si pengesë, hipotekimin e pronave. “Ende nuk ka nisur procesi i regjistrimit të pronave, kjo ka sjellë penge-sa të mëdha për të shitur e blerë prona të patundshme”, thotë ai. Këtë shqetësim e sjellin dhe të tjerë vithkuqarë aty. “Kemi kërkesa për blerje trualli deri në 500 m², por nuk shesim dot”, thotë një prej tyre. Vitet e fundit është rritur numri i turistëve, kryesisht ditorë nga Korça, deri nga Tirana. “Ka vithkuqarë të lar-guar që verojnë këtu me muaj, një pjesë kanë ringritur banesat e gjyshërve, por ka edhe nja pesë shtëpi që japin dhoma me qira për verim si turizëm familjar”, shton Azizi. Në qendër të fshatit, dy ho-tele dykatëshe konkurrojnë njëra-tjetrën. E ndjen kur mjaft të pyesësh dhe të thonë, “ky është më i mirë se tjetri” dhe anasjelltas, po ashtu. Janë modestë, por të pastër dhe ofrojnë kushtet për të kaluar ca ditë në freskinë e verës, apo dëborën e dimrit të egër. Në Vithkuq, turizmi mund të jetë vjetor, se ka natyrë, pyje e lëndina, histori, kulturë e objekte të vizitueshme.“Por kemi nevojë për fonde, se banesa e Naum Veqilharxhit, që mund të kthehet në muze historik. Edhe kisha e vjetër e Lubonjës ka nevojë për ndërhyrje të shpejtë”, tregon Aziz Panariti projektet që ka gati, me të cilat synon të gjejë fonde fi nancimi. Ujërat e shumtë që zbresin nga Ostrovica e male të tjerë në Vithkuq, mblidhen në një liqen të stërmadh, rezervuarin e Gjançit, krijuar mes viteve ‘70 të shekullit XX, për t’i çuar në fushën e Korçës, ndërsa me to punon dhe hidrocentrali i vogël i Bello-vodës. Këtë vjeshtë punëtorë e inxhinierë

reportazh Turizëm

VITHKUQI I “FJETUR”

Projekt gjerman për turizëm familjar, problem hipotekimi i pronave

Aziz Panariti, kryetari i ri në komunë e quan “fat” faktin që Vithkuqi, ende ka mbetur i “virgjër” për turizmin, ndërsa tregon se ka një plan për zhvillimin e tij. “Kemi një program të GIZ-it gjerman për zhvillimin e turizmit familjar këtu, ku jetojnë 220 familje dhe 1000 banorë. Programi është në hapat e parë, por gjithë familjet kanë interes të përfshihen në të”, tregon Azizi, që i pëlqen të rendisë vlerat e zonës për një turizëm të pastër e të ndry-shëm nga Voskopoja, Dardha, Boboshtica. Në fshat sot ende jeton një grup jo i vogël me pleq e plaka. “Shekullorë”, i quan Azizi, tek duke qeshur, shton se si sekret të jetëgjatësisë, kanë ujin, ushqimin, ajrin dhe pa tjetër, punën. “Prodhimet BIO i ka me shumicë Vithkuqi. Këtu çdo pëllëmbë tokë sado të pakët punohet”, thotë ai duke renditur prodhimet natyrore të veçanta, si frutat e pyllit, kumbulla e egër për raki e sapopjekur, bulmeti, etj. Azizi e di mirë se

VIT

HK

UQ

I

SHËN

MËH

ILLI

50 • Monitor - 502

të një fi rme private punojnë për forcimin e digës së rezervuarit të Gjancit, por as-një nuk tregon se kur do të përfundojnë punimet. Pak më tej, i pari hidrocentral, ndërtuar në 1936-n nga një shoqëri ak-sionere tregtarësh korçarë me origjinë vithkuqare, tashmë i privatizuar, punon pa ndërprerje. Rreth tyre, toka dhe lëndina boshe, ku shëtisin ende ca tufa bagëtish mund të kthehen në kampingje turistike për verim dhe pista skish në dimër, men-doj teksa shikoj peizazhin e gjerë. Në lagjen “Sareq”, uji rrethon me bollëk shtëpitë, por të mësuar me praninë e tij, askujt nuk i shkon në mendje ta ngrejë një linjë përpunimi dhe tregtimi, ndërsa korçarët që vijnë për pushim ditor në Vithkuq, mbushin kudo në burimet e fshatit. Dimrit gratë punojnë në avlëmen-det shekullore qilima e çorga të leshta. Nesër, mund të jenë një biznes i mirë për shitje tek pushuesit, se në Vithkuq leshi si lëndë e parë dhe tradicionale gjendet me shu-micë, pasi veç tufave të bagëtive të vendasve, aty verojnë tufa të mëdha bagëtish nga Kurveleshi e Vlora dhe në dimër, anasjelltas.

Ushqim tradicional me prodhime BIO

Vasil Shore, që nga ‘69 mbetet kuzhinieri i vetëm i fshatit, që pasi privatizoi lokalin ku pu-nonte, e ka kthyer në restorant. Aty shijoj lakrorin me dy petë me shije të ndryshme nga ato në Boboshticë, Dardhë e gjetkë, mishin e pjekur, bulmetin, tur-shitë e deri te perimet e stinës. “Epo kemi kullotë të veçantë, të pastër e të pasur, këtu jemi 1200 metra mbi nivelin e detit, ndaj shijon ushqimi”, mburret 69-vjeçari faqekuq, tek tregon se nga du-art e tij kanë ngrënë gjithë udhëheqësit, që nga koha e komunizmit e deri te kry-eministri i sotëm, Sali Berisha.I vërtetoj prodhimet tek e vetmja baxho 17-vjeçare në fshat të Thanas Hanxharës, ku presin disa makina për furnizim me targa të Tiranës e Korçës. E shoqja, Left-eria, një mesogrua vllahe me origjinë nga Elbasani, me kapuç në kokë, më lejon të shoh mjedisin e punës me një pastërti admiruese. Ajo tregon se në Vithkuq verojnë mbi 10 tufa të mëdha me deri 1000 kokë bagëti nga Jugu dhe qumështi është i bollshëm për prodhimin e disa lloje djathërash dhe gjalpi, prej dhie, dele, lope, kaçkavall, gjizë. Ja di cilësinë, ndaj çmimin e shitjes së tyre nuk e ka të lirë. “Janë BIO, se nuk bëjmë asnjë hile”, thotë Lefterija, tek peshon llojet e ndryshme për klientët që rrinë në radhë.

Tri djegie shkatërruese që bënë qytetin një fshat

Ka një turizëm historik, por që “fle” nën rrënoja dhe lashtësi se vetë jeta dëshmohet hershëm në Vithkuq. Gjetjet

e para datojnë shek. IV p. Krishtit, me varre antike, mbeturina fortifikimesh dhe tuma, që lidhen me fushën e Korçës, ndërsa zona arkeologjike të tjera janë ende pazbuluar. Vithkuqi që cilësohet “qytet” në regjis-trat osmanë të shekullit XV, kulmin e zhvillimit e arriti në shekujt XVII-XVIII, kohë që lidhen me historinë e kombit, po ku zhvillimi ishte i ndryshëm nga qytetet e tjera. Berati, Shkodra, Janina, etj., u bënë qendra kulturore me imitim oriental nga pashallarë të shpallur me ofi q nga Porta e Lartë. Ndërsa në qytetet mesjetare fqinje Vithkuq dhe Voskopojë, rolin kryesor në zhvillim në kulturë dhe ekonomi e dhanë tregtarët dhe zejtarët e pasuruar me punë. Në Vithkuq asokohe ku jetonin 15 mijë banorë, ku kishte 24 kisha e 2 manastire, u shënuan bazat re-

ale të zhvillimit, pse jo, të krahasueshme me qytetet europiane të kohës. Kodikët kishtarë e tregojnë Vithkuqin si qendër të madhe të zonave të Juglindjes, për-punuesin kryesor të lëndëve të para bu-jqësore dhe blegtorale, qendër furnizimi e shkëmbimi me zejtarë e tregtarë të dëgjuar deri në Ballkan. Qyteti ra pre e anarkisë së bejlerëve të zo-nave përreth në një hark kohor 52-vjeçar, kur u dogj dhe plaçkit tri herë. Goditjen e parë e mori në vitin 1781, të dytën në 1819-n, ndërsa të tretën në vitin 1823, kur Vithkuqi i djegur dhe plaçkitur preku fundin dhe vdiq për të lindur një fshat, që ka mbërritur në ditët e sotme. “Në Ungjil-lin e Kishës së Shën Mëhillit shkruhet se ‘qyteti u shkatërrua përfundimisht më 25 tetor 1823, u larguan 20.000 vetë, ndërsa shumica e murgeshave të manastirit dhe vetëm 10-12 familje të varfra mbetën në Vithkuq’”, më tregon Alqi, një vithkuqar i lexuar.Në 52 vjet shkatërrim, familje të tëra u larguan nga Vithkuqi drejt Beratit, Kor-çës, Dukatit, Vunoit, Himarës, Pogradecit, Oparit, në Madrica (Bullgari), Hungari, Rumani, Ukrainë, Greqi. Vithkuqarë thuhet se janë dhe banorët e Borishtit, një fshat në periferi të Athinës, që mban të njëjtin emër si të një prej lagjeve të vjetra të Vithkuqit, rrënojat e së cilës gjenden ende poshtë Manastirit të Shën Pjetrit.

Si të mos mjaftonin, dy djegie brenda një viti nga italianët dhe gjermanët pësoi Vithkuqi edhe në Luftën e Dytë Botërore, pasi aty qëndroi ca kohë shtabi i përgjith-shëm partizan e misioni anglez, ku 250 shtëpi të vjetra, 9 kisha, 5 dyqane, hoteli, shkolla, 5 mijë kuintalë drithëra, 2 mijë kuintalë tagji dhe 2 mijë krerë bagëti u rrënuan krejt. Gjurmët e qytetit të dikur-shëm dallojnë sot me hapësirat boshe mes banesave-gërmadha, rrugët e gjera me kalldrëm, numri i madh i kishave për një fshat me 1000 banorë.

Kishat e vjetra - shenja të një qytetërimi të ruajtur

Në të dalë, drejt fshatit Shtyllë, vetëm 6 kilometra larg, ku rruga e asfaltuar

ndërpritet, gjendet Kisha e Shën Mëhillit, ndërtuar në fund të shek. XVII, ku ruhen varrezat e vjetra dhe ikonat mbajnë fi rmat e David Sele-nicasit, vëllezërit Zografi dhe Konstantin Shpatarakut. Në oborrin e kishës ndodhet një kryq i madh mbi një varr, që e quajnë “Varri i Pagëzimit”. Sipas rrëfenjës, një i ri u bë me djalin e parë dhe donte ta pagë-zonte në gjuhën shqip, por mit-ropoliti i Korçës e vonoi lejen, foshnja nuk mundi të mbijetojë nga të ftohtit dhe vdiq në prag të kishës, e më pas, dhe e ëma me gjyshërit. Në varrin e për-bashkët u vendos më vonë dhe i ati. Kryqi i gërryer e vjetruar nga koha qëndron në këmbë, si simbol i luftës mes kishës

greke dhe shqiptarëve, që kësaj ane u ka pëlqyer të thirren “arbërorë”, si dallim nga banorët e Voskopojës fqinje. Mihal Grameno i kushtoi varrit dhe historisë së tij, një roman. Së fundi është restauruar Manastiri i Shën Pjetrit, ndërtuar në vitet 1764-1773, ndër më të mëdhenjtë e zonës. Aty kishte një bibliotekë të pasur ku ruheshin edhe vëllimet e Voskopojës, por ai nuk i shpëtoi shkatërrimit në Luftën e Dytë Botërore. Banorët edhe sot tregojnë shumë histori besimi fetar që ruajtën objekte të Manastirit. Kur i dëgjon, të fusin në një botë mistike, por të justifi -kuar. Se vijnë si dëshmi të një qyteti, që u prish në 52 vjet, dy shekuj më parë, dhe ndoshta gjithë këto rrëfenja, lindën nga banorët e mbetur, që me fanatizëm përdorën emrin e zotit për të mbrojtur ç’kishte mbetur nga lavdia e qytetit. Një zonë plot ujëra, liqene e lumenj, njerëz të mirë, klimë e ajër të shëndetshëm, itinerare sportive të ndryshme, kuzhinë tradite me ushqime në një mjedis të pandotur, kisha e plot histori, Vithkuqi, mbetur ende jashtë hartës së turizmit, pret ringritjen. Ndoshta do të bëhet si dikur? Nuk di, por sidoqoftë, aty ruhen gjurmë të vjetra, që do të “fl asin” bashkë me vlerat që ka Vithkuqi për të larguarit e dikurshëm, por dhe për të rinj, që do të duan ta mësojnë këtë histori...

reportazh Turizëm

502 - Monitor • 51

info@uniontravel.al www.uniontravel.al

në të gjitha agjencitë+355 (04) 22 34 979

Union Travel ( Zyra qendrore)Rr. Durresit ( tek amb. Vatikanit )Tel : +355 4 2233419Mob: +355 66 20 82 915Mail : Turizem@uniontravel.al

Union Travel Rr. Mine Peza Nr.2 TiraneTel : +355 2256558/9Mob: +355 66 20 82 915Mail : Turizem@uniontravel.al

2 nete 295€ 3 nete 319€

p/person ne dhome dyshe përfshirë: Akomodimi në hotel me mëngjes, Fluturimi vajtje-ardhje.

Star Inn Hotel

2 nete 269€ 3 nete 289€

p/personpërfshirë: Akomodimi në hotel me mëngjes, Fluturimi vajtje-ardhje.

2nete 279€ 3 nete 309€

p/personpërfshirë: Akomodimi në hotel me mëngjes, Fluturimi vajtje-ardhje.

kkkk aaaa llll oooo nnnn iiii nnnn jjjj ëëëë wwww eeee eee kkkk eee nnnn dddd nn dd rrr yy ssss hhhh eeee nnnn ëëëëëë ççççç ddddd oooo kkkkk ooooo hhhhh ëëëëë nnnn ëëëëë

Hilton Hotel

Courtyard by Marriott Hotel

Shënim: Çmimet janë të vlefshme deri në Prill 2012 (përveç fundvitit )

52 • Monitor - 502

REVISTAT E JAVËS

Bota Tregje

“Peugeot” do të shkurtojë 5,000 vende pune

“PSA Peugeot Citroen” tha se do të shkurtonte 5,000 vende pune në Europë, pasi reduktoi pritshmëritë për fi timin, teksa deklaroi të ardhura më të ulëta në tremujorin e tretë nga biznesi i prodhimit të makinave. Një zëdhënës i prodhuesit francez të makinave i tha “Financial Times” se “Peugeot” po shkurtonte 10% të personelit jo prodhues në Europë, ose 5,000 njerëz dhe këto reduktime do të përfshinin punonjës si me kohë të plotë, ashtu dhe me kohë të pjesshme. Veprimet e “Peugeot” dhanë sinjalin parë të qartë se kriza e Eurozonës po godet industrinë e makinave të Europës. Prod-huesi francez është i dyti për nivelin e shitjeve në Europë, pas “Volkswagen” të Gjermanisë. “Peugeot” tha se të ardhurat në tremujorin e katërt nga divizioni i makinave ranë 1.6% në krahasim me një vit më parë në 1.31 miliardë euro, për shkak të vështirësive me burimet e furnizimit dhe presionet për rritje të çmimeve nga shtatori.“Mjedisi konkurrues është bërë më sfi -dues, për shkak të presionit të çmimeve, që është intensifi kuar në Europë që nga shtatori, dhe ndikimi i pafavorshëm i një rënieje të kërkesës në Europën Jugore”, tha prodhuesi në deklaratën fi nanciare të tremujorit të tretë.“Peugeot” tha se do të kishte “ndikime negative” për të gjithë vitin prej 250 milionë eurosh nga tërmeti dhe cunami në Japoni, i cili goditi furnizuesit e tij, si dhe 700 milionë euro nga çmimet e lëndëve të para.

këtë tremujor për fabrikën e tij belge, “Genk”. Prodhuesi amerikan i makinave tha se, ndërsa kërkesa për makina si modeli i saj i ri “Focus” është i fortë, “tregu i makinave në tërësi, në Europë, mbetet i butë”. Francezja “PSA Peugeot Citroen” dhe “Renault”, të dyja kanë pl-anifi kuar disa ditë pa prodhim në fabrika të përzgjedhura gjatë këtij muaji. “General Motors” ka planifi kuar rreth 60 ditë pa punë në fabrikën e “Opel-Vaux-hall” në Zaragoza, Spanjë, deri në fund të vitit 2012 dhe rreth 20 në Eisenach, Gjermani, deri në fund të këtij viti. GM thotë se reduktimi i ditëve refl ekton si tregun e ngadalësuar ashtu dhe nevojën për të plotësuar diferenca deri në fund të vitit të ardhshëm, kur të fi llojë prodhimin e një makine të re të vogël në Eisenach. “Toyota” dhe “Honda” të Japonisë po kapin ende ritmin e prodhimit në Europë, teksa po e marrin veten nga problemet me furnizimin nga tërmeti i këtij viti. Gjithsesi, “Toyota”, tha se “është më e kujdesshme se më parë” për shkak të kushteve të tregut, dhe si rrjedhojë ka anuluar punët gjatë fundjavave dhe ka reduktuar punën jashtë orarit. Prodhuesit e makinave të shtrenjta, përf-shirë britaniken “Jaguar Land Rover” dhe “Bentley” gjithashtu thonë se nuk kanë plane për të reduktuar prodhimin, teksa vazhdojnë të raportojnë shitje globale rekord. Gjithsesi, “IHS Automotive” para-lajmëroi pak ditë më parë se për shkak të të dhënave negative ekonomike nga Euro-zona dhe SHBA-të, rritja e qëndrueshme e prodhuesve të makinave të shtrenjta “nuk mund të ishte më e sigurt”.Prodhuesit ndihen disi të lehtësuar nga fakti se shitjet europiane po ecin tani aq ngadalë, veçanërisht në tregjet e goditura më rëndë si Spanja, sa ato nuk mund të bien me ritme aq të larta si në 2008-‘09, edhe në rast se ekonomia do të tkur-ret me shpejtësi. Tregu i makinave në Spanjë ka një ritëm prej 800,000 njësish në vit – gjysma e nivelit rekord prej 1.6 milionësh, që u arrit në vitin 2007 – dhe e Italisë në rreth 1.75 milionë, krahasuar me 2.3 milionë përpara recesionit, tha “JD Power”.

KRIZA E EUROZONËS GODET INDUSTRINË E MAKINAVE

Prodhuesit e Europës shkurto-jnë planet e prodhimit

Disa prodhues po ulin prodhimin ose kohën jashtë orarit në fabrikat e tyre europiane, për shkak të dobësimit të kërkesës në treg – një tregues tjetër se kriza e borxheve po fi llon të godasë eko-nominë reale. “PSA Peugeot”, “Citroen”, “Renault”, “General Motors” dhe “Ford Motor” kanë planifi kuar të gjitha disa ditë ku nuk do të prodhohet në fabrikat e tyre europiane këtë tremujor, që të ruhen inventarët mes pritshmërive dhe tregu i makinave në kontinent do të tkurret sër-ish në 2012-n. Të dhënat e fundit të publikuara mbi shitjet e makinave europiane treguan se ato ishin pa ndryshime në shtator. “JD Power”, një kompani konsulente, vlerëson se tregu europianoperëndimor u rrit me 0.4% me bazë vjetore në shtator. Analistët nuk parashikojnë që në vitin 2012 të ketë rënie dyshifrore të shitjeve, ashtu siç ndodhi pas kolapsit të “Lehman Brothers” në 2008-n, që paralizoi huad-hënien e bankave dhe çoi në uljen e besimit të konsumatorëve. Gjithsesi, parashikuesit e industrisë që kishin llogaritur se vitin e ardhshëm do të kishte rimëkëmbje të tregut të maki-nave në Europë, tashmë thonë se ai do të tkurret. “Problemet në ekonominë e gjerë po ndikojnë vendimet e blerësve potencialë, nëse të blejnë një makinë të re tani, apo të presin deri sa puna e tyre të jetë më e sigurt dhe ekonomia të për-mirësohet”, thotë analisti i “JD Power”, Jonathon Poskitt. “Ford” ka skeduluar disa ditë jo prodhimi

502 - Monitor • 53

Nga Siatëlli në Sidnej, protestuesit kanë vërshuar nëpër rrugë. Pa-varësisht nëse ata janë frymëzuar

nga lëvizja për të pushtuar “Wall Street” në Nju Jork, apo nga të indinjuarit në Madrid, ata shprehin pakënaqësinë rreth gjendjes së ekonomisë, mënyrës së padrejtë se si të varfrit po paguajnë për mëkatet e bankierëve të pasur dhe në disa raste, rreth vetë kapitalizmit, shkruan “The Economist”.Në të kaluarën ishte e lehtë për politika-nët perëndimorë dhe ekonomistët liber-alë që të hidhnin poshtë këtë shprehje të zemëratës si ekstremiste. Në Siatëll, për shembull, protesta e fundit e madhe (kundër Organizatës Botërore të Tregtisë në vitin 1999) dukej e pakuptimtë. Në rast se ato kishin një qëllim, ai ishte egoist - një përpjekje për të varfëruar botën në zhvillim përmes proteksion-izmit. Këtë herë gjithashtu, gjërat duken familjare: zakoni i çuditshëm i dhunës, deklarata jokoherente dhe shumë el-ementë që nuk përputhen. Protestuesit kanë qëllime të ndryshme, në shtete të ndryshme. Taksa më të larta për të pasurit dhe frenimi i fi nancierëve është gjëja që më shumë kanë të përbashkët, megjithëse në Amerikë sondazhet tregoj-në se zemërimi popullor kundër qeverisë e eklipson atë kundër “Wall Street”.Megjithatë edhe në rast se protestat janë të vogla dhe pa ndikim është e rrezikshme që të mos vlerësosh inatin e gjerë që ekziston në Perëndim. Ka arsye legjitime për të qenë të shqetësuar. Të rinjtë — dhe jo vetëm ata që dalin nëpër rrugë — ka të ngjarë që të përballen me taksa më të larta, përfi time më pak të bollshme dhe kohë më të gjatë pune, deri në daljen në pension, në krahasim

GARA KUNDËR MAKINËS

me prindërit e tyre. Më imediate, shtëpitë janë të shtrenjta, është e vështirë të marrësh kredi dhe nuk ka shumë vende pune — jo vetëm në industritë e vjetra prodhuese, por në shërbimet që kanë tërhequr të diplomuarit që gjithnjë e më shumë janë të zhytur në borxhe. Në Amerikë, 17.1% e atyre poshtë 25 vjeç janë pa punë. Në Bashkimin Europian, papunësia e të rinjve është mesatarisht 20.9%. Në Spanjë është në një nivel tronditës prej 46.2%. Vetëm në Gjer-mani, Austri dhe Holandë norma është njëshifrore.Nuk janë vetëm të rinjtë që ndihen nën presion. Shtresa e moshës së mesme po përballet me rënie të pagës reale dhe zvogëlim të të drejtave të pensionit. Dhe të moshuarit po shohin që infl acioni po ha vlerën e kursimeve të tyre; në Britani çmimet po rriten me 5.2%, por interesi i depozitave të bankave me më pak se 1%. Në të njëjtën kohë, bankierët u janë kthyer bonuseve të mëdha.

Historia, mjerimi dhe protestat

Për një njeri në rrugë, e gjithë kjo bie erë për një sistem që ka dështuar. Asnjë nga modelet perëndimore nuk ka shumë kredit politik për momentin. Demokra-cia sociale europiane u ka premtuar votuesve përftime që shoqëria nuk mund t’i përballojë më. Modeli anglo-sakson pretendon se tregjet e lira do të krijojnë prosperitet; shumë votues në vend të kësaj ndiejnë që ata kanë vuajtur pasojat e një sërë fl luskash të aktiveve të fryra nga borxhet dhe një ekonomi që funk-sionoi në favor të një elite fi nanciare, që mori të gjitha përfi timet në kohët e mbara dhe që i la të tjerët pa asnjë

Njerëzit kanë të drejtë të zemërohen. Por është gjithashtu e drejtë të shqetësohemi se ku mund ta çojë populizmi politikën

alternativë, veçse t’i shpëtonin ata në kohë krize. Duke përdorur sloganin më të mirë të protestuesve, 1 përqindëshi ka fi tuar në kurriz të 99 përqindëshit.

Merruni me shkaqet, jo me simptomat

Politikanët e guximshëm duhet të përqendrohen në dy gjëra. E para është të merren me shpejtësi me shkaqet e zemërimit. Mbi të gjitha, kjo do të thotë që të bëjnë më shumë që ekonomitë e tyre të lëvizin sërish. Një zgjidhje e mundshme e krizës së euros do të ishte një fi llim i madh. Më përgjithësisht,

zgjidhje do të gjendej në përqendrimin e poli-tikave që nxisin rritje ekonomike: më pak masa të rrepta në afatin e shkurtër, duke kryer rregullime në afatin e

mesëm, si një moshë më e lartë e daljes në pension. Sigurohuni që të pasurit të paguajnë pjesën e tyre, por në një mënyrë që përbën sens ekonomik. Re-formoni fi nancat në mënyrë rigoroze. E dyta është të tregohet e vërteta, veça-nërisht rreth asaj që nuk shkoi mirë. Rreziku më i madh është që kriticizmi i legjitimuar i teprisë së rrezikut fi nan-ciar rrezikon të kthehet në një sulm të panevojshëm ndaj globalizimit në tërësi. Është me vlerë të kujtohet se epiqendra e shkatërrimit të vitit 2008 ishte pasuria e paluajtshme amerikane, që vështirë se mund të ishte një treg i lirë, pasi ishte shtrembëruar nga qeveria amerikane. Përtej fajit të fi nancierëve (“shumë i madh për të falimentuar”, roli i tepërt i derivativëve dhe të tjera si këto), gropa e madhe në pjesën më të madhe të fi nancave të qeverive vjen më pak nga shpëtimet e bankave, sesa nga politikanët që shpenzuan shumë për periudhat e lulëzimit dhe bënë pensione që kishin lidhje me pensionin dhe kujdesin shëndetësor, që nuk do të mund t’i mbanin kurrë. Duke parë mbrapa një pjese të madhe të mjerimit aktual — nga çmimet e larta të ushqi-meve në mungesën e vendeve të punës për spanjollët e rinj — ai ka të bëjë më pak me rritjen në botën në zhvillim sesa me ndërhyrjen e shtetit. Integrimi global ka kostot e veta. Ai do të ushtrojë edhe më shumë presion mbi perëndimorët, si ata me aftësi ashtu dhe ata që nuk i kanë ato. Por me çdo matje përfi timet i kalojnë dukshëm kostot dhe në mënyrë virtuale, të gjitha rrugët për të hapur vende pune vijnë nga hapja e ekonomive, jo duke ndjekur instinktet e protestuesve. Qeveritë perëndimore kanë dështuar para qytetarëve një herë; duke ngritur më shumë barriera për të ndaluar mallrat, idetë, kapitalin dhe lëvizjen e njerëzve përtej kufi jve do të ishte një gabim disa herë më i madh.

54 • Monitor - 502

Ngadalësimi ka filluar. Mund të jetë i butë, i orientuar, por mund të rezultojë edhe “kërcitje”. Poli-

tikanët europianë kanë ndërhyrë gjatë krizës së borxhit. Madje vazhdojnë ende ta bëjnë. Edhe politikanët amerikanë nuk kanë qëndruar indiferentë, mund të përmendim kontestimin për rritjen e pragut të defi citit, ku Kongresi iu kundërvu Presiden-tit Barack Obama. Por të paktën udhëheqësit e Perëndimit janë transparentë , nëse bëjnë ndonjë gabim, e bëjnë në publik.

Drejt uljes

Po në Kinë? Çfarë po ndodh me të vërtetë në ekonominë e “perandorisë” është ende e paqartë. Frika e investitorëve po transferohet, me hapa gji-gantë, drejt Pekinit. Për shumë, ankthi kinez është ndier prej kohësh. Treguesi i përpunu-ar nga “Deutsche Bank” dhe që i referohet sipërmarrjeve ndërkombëtare që janë shtrirë shumë në Kinë në vitin e fundit, zbriti në rreth 40%. Tashmë ka nisur kolapsi i besueshmërisë ndaj asaj që mendohej se do të ishte rritja e “jashtëzakonshme” e Kinës.Qe ekonomia e gjigantit aziatik po ngadalësohet, ky është një fakt. Në vitin 2008, autoritetet nisën një plan stimulues për të reduktuar uljen e eksporteve gjatë recesionit në SHBA dhe Europë. Ky plan nuk mund të vazhdonte për një kohë të gjatë, ndaj Banka Qendrore e Kinës rriti disa herë normën e interesit (infl acioni vazhdon të jetë mbi nivelin 6%). Si rrjed-hojë, në tremujorin e tretë, rritja e Prod-himit të Brendshëm Bruto zbriti në 9.1% (në tremujorin e mëparshëm ishte 9.5%). Këto mund të jenë shifra që përputhen me synimet që ka partia dhe Kryeministri Wen Jiabao, për të udhëhequr një rënie

të butë, por gjithmonë për të mbajtur një normë vjetore rritjeje jo më të ulët se 8%. Nuk përjashtohet fakti se mund të jetë një sinjal se diçka serioze po ndodh, se mund të bëhet fjalë për ngadalësim masiv. Dihet se ekonomia e dytë në botë, gjatë viteve të fundit, është zhvilluar duke krijuar jo

pak probleme në tregun botëror.Vetë Partia Komuniste pranon se rritja ekonomike, e nxitur nga një masë e madhe investimesh (e barabartë me gjysmën e PBB-së), ka krijuar “fl luska” dhe ka grumbulluar burime në sektorë që nuk do të kenë kurrë kuptim ekonomik (bëhet fjalë për fushat e golfi t). Herët a vonë kjo “fl luskë” do të shfryhet, por për të verifi kuar këtë nevojiten të dhëna përtej atyre që vijnë nga qeveria e që mund të jenë të manipuluara. Aktualisht qeveria është duke mbajtur nën kontroll çmimin e shtëpive. Në nivel lokal, disa qeverisje, si ajo e Foshan, kanë nisur të kundërsh-tojnë direktivat qendrore për të shmangur shpërthimin e “fl luskave” të mundshme. Një studim i fundit i bërë nga “Market-Watch” jep një panoramë më të qartë. Në të thuhet se në Hong-Kong, tregu i

shitjeve të pasurive të paluajtshme duket se po udhëhiqet nga investitorë aq të pasur, sa nuk iu bie ndër mend të japin me qira apartamentet e tyre. Një situatë e tillë nuk do të mund të vazhdojë për një kohë të gjatë, nëse kihet parasysh fakti se në këtë qytet, 7 milionë banorë, sipas të dhënave zyrtare ka 250,000 apartamente të lira. Frika nuk ndalet këtu.

Kreditimi paralel Sistemi i kreditimit kinez është një “kaf-shë” shumë e çuditshme. Orientohet kryesisht nga bankat e mëdha të shtetit që japin hua, në bazë të treguesve të caktuar nga partia. Paralelisht është zhvilluar një

sistem i “nëndheshëm” bankar. Njerëz të pasur u japin hua, në para “cash”, me norma të larta kthimi, agjencive private që kanë akses në fondet e caktuara nga shteti. Në këtë mënyrë, në një sistem të kontrolluar, kreditimi rrezikon të dalë jashtë kontrollit. Problemi është vërtet serioz, madje e “Përditshmja e Popullit” e ka përcaktuar “krizë subprime e stilit kinez”. Ndaj nuk është i çuditshëm fakti që investitorët pyesin nëse do të jetë një rënie e “butë” apo e “fortë”. Në të dyja rastet e gjithë bota do të vuajë pasojat. Një njohës i madh i Kinës, ekonomisti Morgan Stanley Stephen Roach, parashikon vetëm ngadalësim të ekonomisë

së Kinës, por jo një katastrofë. Për ekon-omistin Nouriel Roubini, si në rastin e çdo investimi të madh, edhe ky do të mbarojë në mënyrë të “dhimbshme”. “Por, jo deri nga fundi i vitit 2013 ose 2014, pasi Wen dhe Presidenti Hu Jintao do të përpiqen të mbajnë rritjen ekonomike në mbi 8%. Ndërkohë që gjenerata e re e udhëheqësve do të jetë në pushtet, siç është parashikuar në vitin 2012”. Jim Chanos, themeluesi i kompanisë amerikane “Kynkos”, duke iu referuar gjendjes së tregut imobiliar thotë se “kërcitja” e ekonomisë kineze është e pashmangshme, madje ka nisur. Është koha, thonë ekspertët, që fenomeni i rritjes “fenomenale” kineze të shihet me më pak entuziazëm. Pekini ka premtuar se do të ndihmojë Europën, por ndoshta ka ardhur koha që të ndihmojë më parë veten.

KINA MUND TË “SHFRYHET”? FRIKA E BE-SË DHE SHBA-VE

rënie me 1.2%. Në krizë gjenden katego-ri produktesh, si CD-të, DVD-të, instru-mentet muzikore dhe këpucët. Dyqanet me sipërfaqe të vogla e kanë ndier më shumë rënien e fuqisë blerëse, ndërsa krejt e kundërta po ndodh me dyqanet që aplikojnë ulje dhe hipermarketet. Sipas të dhënave të INSTAT, është për-mirësuar treguesi i kursimit tek italianët, ndërsa janë përkeqësuar pritshmëritë për tregun e punës. Besimi për përmirësimin e të ardhurave familjare është gjithashtu në krizë.

Italianët po bëhen gjithnjë e më shumë pesimistë . Sipas të dhënave të INSTAT, klima e besimit e kon-

sumatorëve italianë zbriti në muajin tetor me 2 pikë në krahasim me muajin shtator në 92.9 nga 94,2. Një vlerë nega-tive rekord, që përkon me gjendjen e krijuar te konsumatorët në vitin 2008.

Edhe pritshmëritë ndaj ekonomisë, së ardhmes dhe gjendjes familjare nuk janë aspak optimiste. Rënies së besimit të konsumatorëve i përgjigjet edhe gjen-dja në stanjacion e shitjeve me pakicë (- 0,3% në krahasim me muajin gusht). Sektori ushqimor ka shënuar rritje me 1.6%, ndërsa produktet joushqimore,

ITALI, BIE TREGUESI I BESIMIT

Bota Tregje

502 - Monitor • 55

Lajme të këqija kanë ndjekur ekonominë për shumë kohë, sa çdokush kujdeset për t’i kujtuar,

por blerësit gjermanë nuk duan t’ia dinë - ose ndoshta ata thjesht nuk kanë besim te bankat për paratë e tyre. Të dhënat e fundit tregojnë se shpenzimet e konsumatorëve po rriten. Sipas të dhënave të fundit të javës së kaluar, humori midis konsumatorëve gjermanë vazhdon të sfi dojë dy krizat, atë të Eurozonës dhe ngadalësimin eko-nomik global.Sipas sondazhit të fundit të bërë nga kompania gjermane për hulumtimin e tregut GfK, bie në sy një imazh familjar paradoksal, që kombinon pritshmëritë për përmirësimin e të ardhurave dhe vullnetin për të shpenzuar, ndërsa prit-shmëritë e zhvillimit ekonomik janë në rënie. Pritshmëritë e treguesit të përgjith-shëm të konsumit për muajin nëntor,

sipas GfK, pritet të shënojnë nivel prej 5.3 pikësh, nga 5.2 pikë që shënonte në tetor. Sipas një deklarate të GfK, kjo do të thotë që “konsumatorët mbetën shumë optimistë”.Faktin që gjermanët po shpenzojnë më shumë se sa ruajnë, GfK ia atribuon kryesisht forcimit të tregut gjerman të punës dhe pagave në rritje, por vuri në dukje se vazhdimi i bisedimeve për krizën e borxhit në Eurozonë, mund të ketë pasur ndikim në uljen e besimit të njerëzve për sektorin bankar.“Për këtë shkak, aktualisht ata janë më pak të prirë për të kursyer para për ditë më të vështira”, tha Burkl Rolf GfK për agjencinë e lajmeve “Reuters”. Në vend të kësaj, ka më shumë gjasa që gjermanët t’i investojnë paratë e tyre, aty ku vlera mund të ruhet si prona dhe mallra konsumi, që zgjasin në kohë. Normat e ulëta të interesit për llogaritë

KONSUMATORËT GJERMANË“KUNDËR” KRIZËS EURO

e kursimeve mesa duket janë më pak tërheqëse se një makinë e re.Por, Shoqata e Bankave Gjermane hodhi poshtë këtë ide. “Kjo s’është e vërtetë”, tha zëdhënësi i shoqatës për “Deutsche Welle”. “Gjermanët po ruajnë më shumë para se sa njerëzit në vende të tjera të Europës”, u shpreh Burkl.

Parashikimet e zymta

Ndërkohë, parashikimet e përgjithshme ekonomike janë përkeqësuar me pritsh-mëritë e zhvillimit në të ardhmen, të cilat kanë rënë më poshtë se niveli i tyre më i ulët i shënuar në gusht 2009. Raportet e fundit të disa instituteve ekonomike tregojnë se dinamika e rritjes ekonomike gjermane do të bjerë nga 2.9% në 2011 në vetëm 0.8% në 2012-n. Tani për tani konsumatorët gjermanë duken të lumtur të vazhdojnë të shpenzojnë, për shkak të errësirës përreth krizës së borxhit të Eurozonës. Por, frika se “sëmundja ngjitëse” e borxhit do të mund të përhapë efektet saj edhe në Gjermani po rritet. GfK pret që shitësit me pakicë të përfi tojnë deri në fund të vitit. “Ndaj, nga këndvështrimi i këtyre ditëve, biznesi i Krishtlindjeve nuk duket aq keq”, tha Burkl.

7,6%, nga parashikimi i mëparshëm prej 8%. Banka ka vendosur njëkohësisht të lib-eralizojë, me efekt të menjëhershëm, normën mbi depozitat e kursimit, e cila do të mund të vendoset nga çdo bankë. Për depozitat, taksa do të jetë e njëjtë.

Banka Qendrore Indiane ka rritur normën e interesit me 25 pikë bazë, rritja e 13 radhazi që

nga muaji mars 2010 për të frenuar inflacionin që është gjithnjë afër 10%. Norma e repove, me të cilën Banka Qendrore krediton bankat tregtare, është tani 8,5% nga 8,25%, ndërsa

repo e depozitave (rezervave) rritet në 7,5%. Banka parashikon rritje të infla-cionit, duke filluar nga muaji dhjetor, me ngadalësim deri në 7% brenda fun-dit të muajit mars. Ndërkohë, Instituti Indian i Statistikave ka riparë, duke e ulur vlerësimin për rritjen ekonomike. Për 2011-2012 ajo parashikohet të jetë

INDI, BANKA QENDRORE RRIT NORMËN E INTERESIT

56 • Monitor - 502

Menaxhim Këshilla

Rezymeja juaj ishte mbresëlë-nëse, aq sa për ta dalluar nga dhjetëra aplikime, me shikim

të parë. Keni përvojën dhe aftësitë e kërkuara, ndaj ata preferojnë t’ju ta-kojnë dhe të shikojnë se çfarë fshihet pas rezymesë së bërë në mënyrë të kujdesshme, për të cilën duket se keni punuar shumë për ta plotësuar. Pse të mos e fi toni këtë pozicion pune? Ju jeni të kualifikuar për postin. Prezantimi juaj ishte i përsosur. Por pyetja e rëndësishme është: Kush jeni në të vërtetë? Si e shpreh rezymeja personalitetin tuaj, punën, kulturën dhe aftësinë për të punuar efektivisht në ekip? Ja përse është intervista.Shumë gjuetarë punësh kanë rënë nga miti i krijuar përmes letrave të

JINI VETVETJA NË INTERVISTËDHE GJENI KOMBINIMIN E DUHUR KOMPANI-KANDIDAT

aplikimit, në momentin që janë pre-zantuar për intervistë. Menaxherët e punësimit mendojnë se duhet të jeni të sinqertë. Të tregoheni realistë në prezantimin tuaj, në mënyrë që të mos digjni mundësitë që me të vërtetë meri-toni, pikërisht për atë që jeni. A keni menduar ndonjëherë që dre-jtuesit e kompanisë ju kanë pranuar vetëm për të kuptuar se kush jeni në të vërtetë? Jini të ndershëm dhe vet-vetja, pavarësisht se mund të ngjajë e frikshme ndonjëherë.

Fiton qasja direkte

Sarah Connors, menaxhere e punësimit pranë kompanisë “Waltham, Mass”,

ofron një shembull të shkëlqyer, që tregon sa larg mund t’ju çojë nder-shmëria.“Kur sapo kisha mbaruar studimet dhe nuk isha e sigurt se ku duhej ta fi lloja karrierën time, kisha një intervistë për një pozicion shitjesh”, thotë ajo. “Intervista po shkonte shumë mirë, dhe unë po i ‘shisja’ rekrutuesit në atë se çfarë do të duhej për t’u bërë një person i rëndësishëm në shitje”. Në një moment ai pyeti: “Çfarë mendoni se ju bën personin më të mirë për këtë punë?”. U ndalova në mes të intervistës dhe thashë: “E dini, mendoj se mund të gjeni persona më të mirë. Jam e re në fushë dhe mbase nuk jam plotë-sisht e interesuar tani për tani”. Ai u shokua por njëkohësisht i bëri shumë përshtypje. Më tha se nuk kishte pasur të bënte asnjëherë me njerëz kaq të ndershëm gjatë një interviste dhe pyeti nëse mund t’i bashkohesha departamentit të veprimeve në kom-pani. Më intervistuan dhe ditën tjetër fi llova punë”.

Tregoni entuziazëm dhe ndërtoni raporte

Craig Vived, shef i kompanisë “Viv-alta” në Denver, thotë se intervista në thelb është për dy gjëra: të kon-fi rmojë kredencialet dhe aftësitë që kandidati ka vendosur në rezyme dhe të vlerësojë nëse kompania dhe kandidati mund të gjejnë lidhjen e tyre më të mirë. “Merrni parasysh se si do të përbal-loni çdo kundërshtim të menaxherit të punësimit”, thotë Vived. “Për shembull, nëse intervistuesi po mendon se nuk keni përvojë të mjaf-tueshme, sigurojeni atë se ndërsa nuk keni përvojën e mjaftueshme në këtë çështje, në punën e mëparshme nuk kishit përvojë në një çështje tjetër po aq të rëndësishme dhe gjithsesi mësuat shumë shpejt, duke tejkaluar pritshmëritë e shefi t tuaj. Tregoni entuziazëm për pozicionin dhe lëreni personalitetin tuaj të shkëlqejë”, këshillon ai. Pas së gjithash, kush do të donte të merrte në bord një aplikues lehtë-sisht të kualifi kuar, i cili nuk është i interesuar për punën aktuale dhe mbase nuk do të jetë aty”. Duket të kujtoni se është e rëndësishme të jeni vetvetja dhe të ndërtoni një raport të mirë me intervistuesin dhe ta siguroni se keni një qasje të mirë kulturore, ashtu siç është përgjigjja juaj për çdo pyetje.

502 - Monitor • 57

SI TË NDIHMONI PUNONJËSIT TË ECIN PËRPARA

koncepte të tjera. Një keqkuptim i tillë midis konceptit dhe motivacioneve mund të sjellë dëshpërim, mungesë motivimi dhe shqetësim. Nëse një punonjës ka disa motive që nuk përshtaten me konceptin e tij për një karrierë të suksesshme, ai mund të ndryshojë më lehtë konceptin për suksesin sesa motivacionet për të arritur unifi kimin dhe t’i japë fund këtij mos-funksionimi midis ndjenjave dhe sjelljes.

Nga teoria në praktikë

S’mund t’i zbatoni në menaxhimin tuaj të përditshëm këto teori? Si fi llim duhet të zbuloni konceptin e kar-rierës, të motivoni punonjësit dhe më pas ndërmerrni veprime që do t’ju garantojnë

vazhdim të suksesit në punë. Gjatë vlerësimit të performancës, duhet të hartoni një plan të zh-villimit personal, si në periudhë afatshkurtër dhe në atë afatgjatë. Intervistat joformale me secilin prej punonjësve janë më të vlef-shme se sa vlerësimet formale. Këto intervista sigurojnë dialog të hapur për të biseduar edhe për perceptimet mbi karrierën. Menaxherët e mirë i planifi ko-jnë këto takime rregullisht. Ata mund t’u bëjnë punonjësve py-etje të tilla p.sh.: “si mendon se mund të bëhesh i suksesshëm në kompani”. Në bazë të përgjigjeve të punonjësve mund të zbuloni se çfarë koncepti ka për karri-erën. Pyetjet kontrolluese dhe të mbyllura mund të jenë të nevo-jshme për të kuptuar motivacio-nin e punonjësit. Për shembull mund të pyesni: “çfarë pune të bën të ndihesh krenar”, “çfarë të ka dhënë më shumë kënaqësi kohët e fundit” apo “çfarë të jep shumë energji kur zgjohesh në mëngjes”. Pasi të keni përcaktuar se cili koncept për karrierën për-shtatet me punonjësit mund të fi lloni ta zhvilloni në përputhje me konceptin e tij. Për shem-bull, atyre që kanë motivacion linear, menaxherët mund t’u japin një trajnim lidershipi. T’u delegojnë detyra që t’u rrisin aftësitë udhëheqëse dhe të sigurojnë projekte me anë të të

cilit një punonjës mund të provojë dhe përmirësojë aftësitë udhëheqëse. Për punonjës që kanë motivacion ekspertin, menaxherët duhet të sigurojnë trajnime për të thelluar analizën e tij. Këta punon-jës mund të inkurajohen të marrin pjesë në konferenca teknike. Me një punonjës i cili ka motivacion spiral, menaxherët mund të përdorin rotacionin për të zgjeruar aftësitë e tyre. Projektet kreative në fusha të reja të kompanisë janë një mundësi shumë e mirë, veçanërisht në skuadra me funksione të ndryshme. Së fundi, për “të lëvizshmit”, menaxherët duhet të planifi kojnë që këta punonjës të lëvizin nga një departament në tjetrin.

mëparshme profesionale. “I lëvizshmi” mund të kalojë nga pozicioni si menax-her shitjeje në grafi st. Këta janë njerëz të cilët nuk e vlerësojnë shumë sigurinë. Zakonisht, vijnë nga familje me të ard-hura ekonomike të larta dhe supozojnë se paratë do të jenë gjithmonë aty ose janë rritur në një mjedis ekonomik të varfër dhe e dinë se mund të jetojnë me

pak para. “I lëvizshmi” mund të luajë rol të rëndësishëm në kompani të cilat po zgjerohen gjeografi kisht apo në tregje të reja. Këta njerëz shkëlqejnë në fi llim dhe vlerësojnë punë që përfshijnë shumë njerëz. Çdo njeri që ka një nga këto kon-cepte për karrierën, ka veçantinë e tij. Linearët janë të moti-vuar nga pushteti dhe arritjet. Ekspertët kërkojnë ekspertizë dhe siguri. Spiralët vlerësojnë rritjen dhe kreativitetin. Të lëvizshmit janë të pasionuar pas variac-ionit dhe pavarësisë. Shumë njerëz kanë një koncept të caktuar për suksesin në karrierë, të cilën e kanë integruar në sistemin e tyre të besimit, por kanë mo-tive të tjera të forta që lidhen edhe me

Çdo njeri ka një koncept të suksesit në karrierë, që është krijuar në mendjen e tij që në fëmijëri apo në

fi llim të jetës profesionale. Michael Driver, profesor i sjelljes organizative dhe drejtor i programit për vlerësimin e menaxhimit në Universitetin e Kalifornisë Jugore, në Los Anxhelos, thotë se te çdo person, koncepti i karrierës formohet nga faktorë të ndry-shëm si familja, kultura vendase si ajo e kompanisë ku ka punuar apo vazhdon të punojë. Nga studimet që ai ka ndërmarrë, ka rezultuar se teorikisht ekzistojnë katër koncepte të ndryshme, dy prej të cilave të njohura më parë dhe dy që janë bërë të njohura kohët e fundit e që kanë nisur të zbatohen. Personi i motivuar nga koncepti linear, mendon se suksesi vjen duke ngjitur shkallët e karrierës në kompani. Megjithëse shumë i përhapur si koncept, duket rrugë e vështirë për të sjellë sukses të vazhdueshëm. Lëvizja në ngjitje, në piramidën e organizatës, sigu-ron pak mundësi për të përparuar më tej.Suksesi, për një person të mo-tivuar nga koncepti i ekspertit është i njohur si koncepti më i mirë. Ai është zanatçiu më i mirë, kirurgu që është i njohur në vendin e tij për një metodë inova-tive apo fi nancieri me njohuritë më të mira. Suksesi në karrierë është aftësia për të lëvizur nga një pozicion në një tjetër, me më shumë përgjegjë-si, zakonisht çdo pesë ose dhjetë vjet. Zgjerimi i përgjegjësive është faktori thelbësor. Prindërit e një personi që ka këtë koncept mund t’i kenë mësuar të jetë “i formuar mirë”. Pozicione të reja janë një zgjerim i natyrshëm i punës së mëparshme. Një shem-bull i tillë mund të jetë inxhinieri, i cili lëviz në menaxhim projektesh, më pas në përgatitje buxheti dhe përfundimisht në funksione fi nanciare të kompanisë. Njerëzit me koncept “spiral” marrin shumë informacione, njohuri dhe përvojë. Shumë persona të tillë, në një fazë të caktuar të karrierës, kanë dëshirë për të ndarë njohuritë me të tjerët. Kjo i shtyn një pjesë që të shkëputen nga kompanitë e mëdha dhe të vazhdojnë punën si kon-sulentë apo pedagogë.Koncepti i katërt njihet si i “lëvizshmi”. Është më e shpeshtë se te spiralët, që ndryshojnë punë çdo dy ose tre vjet dhe mund të ndodhë që punët e suksesshme të mos jenë të lidhura me përvojat e

58 • Monitor - 502

bota e makinave

ballor: dritat kundër mjegullës janë zh-vendosur ndërsa maskerina e re është më e madhe dhe është pozicionuar më lartë, ndërmjet dy fenerëve. Maskerina është e errët tek versioni TD4 me 150 kf dhe e çelët tek versionet me ben-zinë dhe tek versioni diesel me 190 kf. Grupet optike ballore dhe fundore kanë lente transparente dhe kornizë të zezë, doreza e derës së bagazhit ka të njëjtën ngjyrë me pjesën tjetër të karrocerisë, njësoj si dorezat e dyerve, pasqyrat dhe për versionet më të fuq-ishme, edhe pjesa e poshtme e dyerve dhe të goditje-pritësve. Përveç faktit se është pajisur me pasqyra anësore më të mëdha (sipërfaqe refl ektuese 10% më e madhe), Freelander 2 Restyling ofrohet me disqe 18” ose 19”, si dhe me tonalitete të reja për karrocerinë: Kos-rae Green, Baltic Blue dhe Fuji White. Qershia mbi tortë përfaqësohet nga logo Land Rover, tashmë ngjyrë argjendi mbi sfond të gjelbër.

Risi në kabinë

Në kabinë spikatin katër veshjet e reja për sediljet, me stof Tofi no dhe Resolve apo sipas zgjedhjes me lëkurë Napoli apo Windsor. Modifi kime janë aplikuar edhe tek kombinimet e ngjyrave për arredimin e pjesëve të tjera të kabinës. Të gjitha Freelander 2 Restyling janë pa-jisur me një kuadër të ri instrumentesh, më modern dhe i lehtë për tu lexuar. Makina është pajisur në seri me shtatë aribag, të cilat ndihmojnë edhe në mar-rjen e 5 yjeve në testet Euro NCAP për mbrojtjen e pasagjerëve.

Diesel me 150 dhe 190 kf

Motori i njohur turbodiesel common rail 2.2 litra është azhornuar dhe tashmë çliron 150 kf në versionin TD4 dhe 190 kf në versionin SD4: në të dyja rastet momenti motorik është rritur me 20 Nm. Motorët e ri me naftë respektojnë normativën Euro 5 dhe mund të ush-qehen deri në masën 10% me biodie-sel. Turbokompresori me gjeometri të ndryshueshme në kombinim me fi ltrin kundër blozës që ofrohet falas dhe me Sistemin Inteligjent te Kontrollit të Moto-rit (IPMS) mundëson një reduktim prej 28% të oksideve të azotit dhe me 80% të blozës dhe mikrogrimcave të çliruara.

Edhe ky model i ri ndjek me për-pikmëri afatet që tashmë ndjekin të gjitha markat për të prezantuar

modelet e tyre të rinovuara. Kështu, Land Rover prezantoi gjatë vjeshtës së kaluar versionin Restyling të modelit të mirënjohur Freelander 2, saktësisht 4 vjet pas debutimit të vitit 2006. Përveç një sërë përmirësimesh stilistike nga jashtë dhe brenda kabinës, Freelander 2 i vitit 2011 ofrohet me njësi motorike të reja diesel me 150 dhe 190 kf të ho-mologuar Euro 5, me performanca dhe efi çencë të përmirësuar. Një risi e vërtetë për këtë model është versioni 4x2 me traksion në rrotat e para.

Rishikime nga jashtë

Për të ruajtur një pamje sa më të azhornuar dhe për të afruar stilin sa më shumë më Range Rover dhe me Evoque, është modifi kuar goditje-pritësi

MAKIJAZH I LEHTËLand Rover Freelander 2 Restyling

Zgjerohet gama dhe rritet efi çenca. Gjatë këtij viti do të vijë edhe një version 4x2

502 - Monitor • 59

Konsumi ka zbritur në 6,2 l/100 km (- 9%) tek versioni TD4 me 150 kf dhe kambio manuale, ndërsa shkarkimet e CO2 kanë zbritur deri në 165 g/km. Konsumi i kombinuar i TD4 me kambio automatike dhe i versionit SD4 zbret në 7 l/100 km (-14%), ndërsa shkarkimet e CO2 ndalen në 185 g/km. Freelander i ri TD4 me 150 kf arrin një shpejtësi maksimale prej 181 km/h dhe përshpe-jton nga 0-100 km/h për 10,9 sekonda (10,5 sekonda për automatiken). SD4 me 190 kf arrin shpejtësinë maksimale 190 km/h dhe arrin 100 km/h për 8,7 sekonda. Mjaft e vlefshme tek versionet me naftë është aplikimi i grykës së serbatorit të konfi guruar për të evituar furnizimin aksidental me benzinë.

Motori 3.2 litra 6 cilindra bëhet Euro 5

Fuqia prej 233 kf dhe momenti motorik maksimal prej 317 Nm e motorit “i6” me benzinë mbetet e pandryshuar, por është regjistruar për të respektuar nor-

Land Rover Freelander 2 TD4 Motori 2.179 cc, naftëMotori 4 cilindra, 16 valvulaTraksioni IntegralKutia e shpejtësisë Manu./Auto. 6 raporteFuqia max. 150 kf Momenti motorik 420 NmShpejtësia max. 181 km/h0-100 km/h 10,9 sekondaKonsumi mesatar 6,2 l/100 kmShkarkime CO2 165 g/kmGjatësia 4,500 metraGjerësia 2,195 metraLartësia 1,740 metraPesha 1.785 kgÇmimi 34 900 Euro

mativën Euro 5. Përshpejtimi nga 0-100 km/h bëhet për 8,4 sekonda ndërsa shpejtësia maksimale është 200 km/h.

Start/Stop në seri dhe kambio automatike e azhurnuar

Të gjitha versionet diesel me kambio manuale janë pajisur me një version të azhornuar të sistemit Stop/Start, me pjesë të përmirësuara për të garan-tuar jetëgjatësinë si dhe përdorimin e një sensori që percepton pozicionin e boshtit motorik dhe e redukton në 700 milisekonda kohën e rindezjes së motorit. Kambio automatik me 6 marshe është një Aisin Warner AWF21, i përmirësuar në shpejtësinë e ndërrimit të raporteve, në fërkimet e brendshme dhe në qetësinë e funksionimit. Kambio kalon automatikisht në Neutral virtual kur motori funksionon ne regjim mini-mal edhe pse në fakt leva është ende në Drive. Ky transmision automatik ofrohet në seri tek versioni diesel SD4 dhe tek

versioni me benzinë “i6”, ofrohet si opsion shtesë edhe tek TD4, por jo tek versioni i ri eD4 me dy rrota aktive.

Freelander eD4 me traksion në rrotat e para

Duke ndjekur një zakon që tashmë është përhapur tek të gjitha kompanitë e mëdha që prodhojnë SUV dhe Crossover, edhe Land Rover ka vendosur të ofrojë një version 4x2 të Freelander 2, që do të quhet eD4. Freelander eD4 përfaqë-son modelin bazë të gamës Freelander: makina do të pajiset me motorin turbod-iesel me 150 kf, transmision manual me gjashtë raporte dhe sistem Stop/Start. Shkarkimet e CO2 janë të barabarta me 158 g/km, vlerë që e ngjit në shkallën më të lartë ekologjike të familjes Land Rover. E pajisur me traksion në aksin e parë, Freelander 2 eD4 peshon 75 kg më pak, konsumon mesatarisht 6 l/100 km, arrin 180 km/h dhe kalon nga 0-100 km/h për 10,9 sekonda.

60 • Monitor - 502

Tendencë Sfidë

15 VENDE PËR T’U VIZITUAR PARA SE TË ZHDUKEN15 VENDE PËR T’U VIZITUPlaneti është sot shtëpi e shumë mrekullive që kënaqin

shqisat tona, na pushtojnë imagjinatën dhe na çojnë në vende magjike që tejkalojnë edhe ëndrrat më të

pazakonta që kemi pasur ndonjëherë. Fatkeqësisht jemi duke kontribuar negativisht në ruajtjen e këtyre mrekullive për ne dhe brezat e ardhshëm. Ngrohja globale dhe retë e zeza të ndotjes tashmë kanë fi lluar të zbehin shkëlqimin e këtyre mrekullive. Disa prej tyre janë produkt i mendjes njerëzore, ndërsa të tjera janë gurë të çmuar që na janë dhuruar nga nëna natyrë. Nëse nuk tregohemi të kujdesshëm, këto destinacione ekzotike nuk do të jenë për shumë kohë midis nesh, dhe kjo është një arsye tjetër për t’i vizituar para se të zhduken përgjithmonë. Më poshtë janë listuar 15 mrekullitë që duhet t’i vizitoni para se të zhduken.

1. Guma koralore “Great Barrier”

Sistemi më i madh koralor në botë është një botë magjike nënujore e mbushur me ngjyra, shumëllojshmëri biologjike dhe madhështi vizuale. Ndërsa shumica e gumës është zonë e mbrojtur, nuk është ende imune ndaj efekteve të ndryshimit të klimës, temperaturave në rritje të globit dhe niveleve të ndry-shueshme të detit. Shkencëtarët, madje edhe vetë turistët, thonë se guma nuk është njësoj siç ka qenë një apo dy dekada më parë dhe do të zvogëlohet ende më shumë për nja dy dekada.

2. Piramidat e GizësPiramida madhështore e Gizës dhe Statuja e Sfi nksit mund të mos jenë duke u shkatërruar me ritmet e Great Barrier Reef, megjithatë këto mrekulli të antikitetit egjiptian janë po aq të

kërcënuar, për shkak të ndryshimeve klimaterike dhe ndotjes në rritje të mjedisit. Gjatë shekujve, hajdutët, ekskavatorët dhe shumëkush kanë plaçkitur thuajse gjithçka, megjithatë integriteti strukturor i këtyre mrekullive po plaçkitet çdo ditë nga ndikimi i aktiviteteve njerëzore dhe degradimi natyror i strukturës. Pse të mos e keni një fotografi tuajën para Sfi nksit, para se fytyra e tij të zhduket tërësisht!

3. Mali Everest dhe Vargmali i Himalajave

Luginat e qeta të Nepalit që ju çojnë në Everest dhe shumë të tjera në të gjithë Indinë, të cilat janë porta hyrëse drejt vargmalit madhështor Himalaja, janë duke ndryshuar me hap të shpejtë. Popullsia në rritje në Azinë Juglindore, vendet e bllokuara dhe aktiviteti i zgjeruar njerëzor janë duke zhvatur bukurinë e qetë dhe sharmin e paprekur të Himalajave. Edhe turizmi në rritje është një arsye ndotjeje e këtij rajoni, megjithatë, turistët e përgjegjshëm mund ta shijojnë magjinë e kësaj mrekullie pa e shkatërruar atë për të tjerët.

4. Los Glaciares

Kjo tokë e mbuluar nga akulli në zemër të Patagonia është parku i dytë më i madh kombëtar në Argjentinë dhe një vend ku ndikimi i ngrohjes globale mund të vërehet menjëherë. Akullnajat e mëdha janë zvogëluar gjatë dekadave, me “Majën e Akullit” të akullnajës, më e larta në botë jashtë Antarktidës, që është duke u shkrirë me një shpejtësi alarmuese.

502 - Monitor • 61

15 VENDE PËR T’U VIZITUAR PARA SE TË ZHDUKENAR PARA SE TË ZHDUKEN5. Ishujt Galapagos

Specia unike e Galapagos nuk është e panjohur në botë falë Darvinit, por nëse marrim në konsideratë ndryshimet kli-materike, atëherë ishujt mund të shkojnë drejt zhdukjes. Arki-pelagu i ishujve është një vend aktiviteti konstant gjallesash dhe shtëpi e disa specieve unike endemike, të cilat mund të mos gjenden në ndonjë vend tjetër të botës. Sa më shpejt të planifi koni një udhëtim këtu, aq më mirë do të ishte, pasi këtu rrezikon të zhduket gjithçka.

6. Babylon

Për këtë mund të fajësojmë administratën e Bushit dhe luftën ndaj Irakut. Vendosja e një baze militare në zemër të një vendi historik, është një bëmë tjetër e ushtrisë amerikane dhe kjo e fundit mbase nuk do të ketë pajtimin e plotë të njerëzve. Ende nuk e dimë me siguri nëse vizitimi i këtij vendi është i sigurt apo jo. Por, me planet luftarake të Irakut dhe SHBA-së, së shpejti ky vend mund të mos ekzistojë më.

7. MaldivetIshujt Maldive janë një kënaqësi e vërtetë për këdo që i viziton, si për mrekullitë natyrore ashtu edhe për mikpritjen vendase. Megjithatë, ishulli është aq i ulët sa rrezikon të fundoset gjatë viteve të ardhshme me rritjen e nivelit të detit, për shkak të

temperaturave të larta. Kështu, ju sugjerojmë të bëni një udhëtim drejt këtij ishulli tropikal, para se ai të zhduket nga harta e botës.

8. Qyteti i Ndaluar (Gu Gong)Qyteti i ndaluar në Kinë është i tillë në kuptimin e plotë të fjalës, i ndaluar dhe i izoluar nga bota për një periudhë të

gjatë në histori. Por gjatë shekullit të fundit u hap për vizitorët dhe historianët, duke nxjerrë edhe disa fakte mahnitëse dhe sekrete rreth mbretërive kineze. Ndotja e ditëve moderne dhe popullsia eksploduese e Kinës janë duke e dëmtuar së tepërmi këtë kështjellë magjepsëse mbretërore.

9. Taj Mahal

62 • Monitor - 502

Tendencë SfidëSimboli i dashurisë së pavdekshme që mahnit këdo që e sheh, po bie pre e industrializimit dhe ndotjes. Struktura magjepsëse në mermer të bardhë është duke humbur pjesërisht shkëlqimin e saj nga ndotja e ajrit dhe neglizhenca e autoriteteve. Një ud-hëtim drejt Taj shpesh përshkruhet nga turistët si një përvojë shumë emocionuese.

10. Ishulli Lord Howe

Ishulli në veri të Queensland mund të jetë shembulli më i mirë i mundshëm për të demonstruar se si aktiviteti njerëzor, prezantimi i specieve të huaja dhe mbipopullimi mund të shkatërrojnë ekosistemin e një ishulli. Më shumë se gjysma e specieve origjinale të regjistruara të ishullit janë zhdukur për shkak të gjuetisë, kohë para se ne të kuptonim se këto specie kishin nevojë për mbrojtje. Edhe pse në ditët e sotme ky ishull mbrohet, ai përballet me kërcënimin e vazhdueshëm të ndotjes detare dhe derdhjes së naftës në det.

11. Mali Kilimanxharo

Një shikim drejt këtij mali në Tanzani dhe ndryshimi në ma-jën e mbuluar me borë të vullkanit gjatë dekadës së fundit ju tregon historinë e vërtetë të ndryshimeve klimaterike në botë. Rreth 80% e kapuçit të borës ka humbur në më pak se disa vjet dhe situata sa vjen e përkeqësohet. Nëse do ta kishit vizituar Kilimanxharon në vitet 1990 dhe shkoni përsëri për ta vizituar sot, atëherë do kuptoni menjëherë ndryshimet.

12. Arkipelagu i Indonezisë dhe BaliTë gjithë ata që e kanë provuar, mund t’ju tregojnë rreth bukurisë dhe magjepsjes që ofrojnë pushimet në Bali. Arki-pelagu i Indonezisë është po aq magjepsës, me pyjet tropikale dhe bio-shumëllojshmërinë që mund të krahasohet vetëm me ishujt Galapagos. Megjithatë, ngrohja globale, rritja e nivelit të detit dhe shpyllëzimi po shkaktojë dëme të pariparueshme në këtë tokë antike.

13. Serengeti AfrikaneKjo mund të duket pak e pazakontë, por planifi koni një udhë-tim drejt Serengetit Afrikan dhe do të ktheheni në shtëpi me kujtime të paharrueshme. Është një parajsë e vërtetë për të

gjithë adhuruesit e natyrës vizita e këtyre fushave të pamata dhe plot jetë të Afrikës. Duke marrë parasysh shpejtësinë me të cilën po rrëgjohen këto toka, sa më shpejt t’i vizitoni, aq më mirë do të jetë për ju. Afrika po zgjerohet shpejt me nevo-jat njerëzore që shtrihen kudo, duke shkatërruar habitatet e gjallesave të tjera. Serengeti mund të mos zhduket së shpejti, por mrekullitë natyrore të tij janë duke u shkatërruar.

14. Pylli i AmazonësMund të keni dëgjuar shumë histori rreth këtij vendi dhe ato mund t’i vërtetoni vetëm kur të vizitoni pyllin personalisht. Kjo tokë me gjelbërim të harlisur është e vetme në llojin e saj në planet, dhe, edhe sikur ta shi-koni nga dritarja e një avioni, do mbeteni të befasuar. Pyjet e Amazonës janë të kërcënuar nga aktiviteti njerëzor, megjithëse programet e ruajtjes po mundohen ta ngadalësojnë shkatërri-min. Ju sugjerojmë ta vizitoni të paktën një herë në jetën tuaj.

15. AntarktidaDitën që Antarktida do të zhduket si e tërë, nuk mbetet shumë jetë as në pjesën tjetër të planetit! Por Antarktida që bota njihte dikur është zhdukur tashmë dhe toka që vizito-het nga turistët sot, do të shkojë drejt rrëgjimit në dekadat e ardhshme. Kënaqësitë e kësaj parajse të paprekur, duhet të lihen ashtu siç janë - të paprishura. Pra, mos u habisni sikur autoritetet qeveritare t’i ndalojnë së shpejti vizitat drejt këtij vendi mahnitës, kështu që, nëse vërtet dëshironi ta vizitoni, më mirë planifi koni udhëtimin tuaj sa më shpejt.

502 - Monitor • 63

Vetëm 10 kilometra larg tokës kontinentale të Ban-gladeshit, është një nga ishujt më të vegjël, por më të bukur në Gjirin e Bengalit. Saint Martin është i

vetmi ishull koralor nën administrimin e qeverisë së Ban-gladeshit, një destinacion ideal për adhuruesit e tropi-kut. Vendasit janë të qetë dhe mikpritës, plazhet janë të pastër dhe të mbushur me palma kokosi.Ishulli mund të eksplo-rohet më këmbë brenda ditës, duke qenë se zë një sipërfaqe toke prej 8 km² dhe vetëm 5 km² në kohë baticash. Peshkimi, kultiv-imi i arrave të kokosit dhe orizit janë puna kryesore e 7000 banorëve të ishullit. Tregu i shumicës nga tetori në prill është vendi më i përshtatshëm për të shijuar peshkun e freskët, të sapokapur nga peshkatarët.Investimet e fundit në turizëm kanë tërhequr turistët amerikanë dhe europianë. Koha më e mirë për ta viz-ituar ishullin do të ishte midis muajve nëntor dhe shkurt,

megjithatë mirë do ishte të kontrollonit kohën në mënyrë të vazhdueshme, sepse ka të ngjarë që ishulli gjatë kësaj kohe të goditet nga ciklone të fuqishme.Qëndrimi në këtë ishull të çon prapa në kohë, pasi në të

nuk ka energji elektrike. Hote-let kryesore kanë gjeneratorë të cilët vihen në punë për disa orë në mbrëmje, megjithatë përgatituni të gjeni rrugën me qirinj dhe fenerë pas muzgut.Mos prisni të shikoni plazhe në ishull. Shumica e lehtësive turistike gjenden në pjesën veriore të ishullit, meqenëse qendra dhe pjesa jugore e saj përdoren për bujqësi. Por gjithmonë mund t’i eksploroni këto pjesë të ishullit, pasi vendasit janë shumë mikpritës dhe të shoqërueshëm me të huajt. Për arsye përfi timesh, disa vendas kanë këputur

edhe korale dhe ua kanë shitur turistëve, duke mos qenë të vetëdijshëm që ky aktivitet çon në zhdukjen e ishul-lit, kështu që solidarizohuni me natyrën, duke mos blerë suvenire të tilla.

SAINT MARTIN - NJË ISHULL KORALOR UNIK

64 • Monitor - 502

tekno Informacion

GALAXY NEXUS ME ANDROID 4.0

Galaxy Nexus (që njihet me pseudonimin Prime) më në fund u prezantua në rrugë zyrtare. Pak ditë më parë, Google pagëzoi modelin e ri, që edhe këtë herë

iu besua Samsung për krijimin dhe zhvillimin. Prime do të funksionojë me sistemin operativ Android 4.0, me emrin e koduar Ice Cream Sandwich (Sanduiçi akullore). Është i pajisur me shumë funksione dhe risia lidhet me faktin që do të bashkojë në një të vetëm platformën e smartphone dhe atë të tabletëve. Ndër të tjera Galaxy Nexus do të operojë me procesor Ti Omap 4460 dual core, 1,2 GHz, 1 GB Ram, memorie nga 16 deri në 32 GB, ndërlidhje Wi-Fi, Bluetooth, Gps, e Umts/Hspa (në disa shtete do të shpërndahet me rrjete Lte). Fotokamera është 5 mega-piksel ndaj mund të regjistroni video në format Full HD. Mes risive të këtij celulari mund të rendisim prezencën e barometrit dhe teknologjisë NFC - Near Field Commu-nication (pranë fushës së përdorimit) që shërben si për shkëmbimin e informacioneve, për pajisjet wireless dhe për të kryer pagesa të vogla. Bateria 1.750 mAh është ndër më të fuqishmet që është parë deri më sot. Sistemi operativ Android 4.0 ka paraqitje standarde të Google që shfaqet në ekranin 4.65 polësh me rezolucion HD (1.280x720 piksel). Çdo gjë është e përfshirë në këtë smartphone që ka gjerësi 8.94 milimetra dhe peshon 135 gramë. Te Galaxy Nexus, paraqitja frontale është emëruar Roboto

SPECIFIKAT KRYESORE:

Të mirat: Mund të rendisim prezencën e

barometrit dhe teknologjisë Nfc, që shërben

si për shkëmbimin e informacioneve, për

pajisjet wireless dhe për të kryer pagesa

të vogla

Të këqijat: Nuk ka

Të përgjithshme: Është i pajisur me

shumë funksione. Bashkon në një të

vetëm platformën e smartphone dhe

atë të tabletëve

Çmimi: 599 euro

0 dual core, 1,2 GHz, në 32 GB, ndërlidhje pa (në disa shtete do kamera është 5 mega-eo në format Full HD. ë rendisim prezencën - Near Field Commu-

mit) që shërben si për pajisjet wireless dhe

ë fuqishmet që është ndroid 4.0 ka paraqitje

ekranin 4.65 polësh sel). Çdo gjë është e gjerësi 8.94 milimetra

është emëruar Roboto

ncën e

shërben

e, për

agesa

me

ë

he

dhe është ridizenjuar pjesërisht. Është më e bukur dhe më e rafi nuar. Ikonat në desktop janë modifi kuar në dimen-sione, ndërsa ju mundëson dërgim të shpejtë të mesazheve dhe të kryerjes së telefonatave. Google ka përfshirë një sistem të kompletuar kontrolli për trafi kun e të dhënave, në kohë reale. Mes risive mund të rendisim aplikimet për e-mail dhe kalendar, mundësinë për të menaxhuar postën elektrike edhe kur nuk jeni në linjë. Këto janë vetëm disa nga përmirësimet e shumta, që janë prezantuar me sistemin e ri Android 4.0.

502 - Monitor • 65502

Samsung ka prezantuar edhe një telefon të mençur mobil në Android, përkatësisht modelin Samsung Transform Ultra, i cili është “nisur” drejt operatorit mobil amerikan, Sprint.Modeli më i ri i Samsung, Transform Ultra, posedon versionin e ri të sistemit operativ të Google, për-katësisht Android 2.3 Gingerbread, si dhe tastierën rrëshqitëse QWERTY.Samsung Transform Ultra është i pajisur me procesor 1GHz, ekranin e ndjeshëm në prekje me 3.5 inç, HVGA, 512MB RAM dhe 2GB memorie të brendshme.Për më shumë, Samsung Transform Ultra ka edhe VGA kamerën e përparme dhe një tjetër me 3MP, baterinë

me 1500mAh, ndërsa çmimi i këtij modeli nuk është bërë ende i ditur.

NOKIA PREZANTON MODELIN LUMIA 710

BIOGRAFIA E STEVE JOBS, BIOGRAFIA E STEVE JOBS, TASHMË NË IPAD, IPHONETASHMË NË IPAD, IPHONE

Këto ditë është folur shumë për modelet e reja të telefonave nga Nokia, të cilët do të bazohen në sistemin operativ të Microsoft, Windows Phone. Tani gjithçka është zyrtarizuar, pasi Nokia ka bërë publikë dy prej modeleve të telefonave të saj, njëri prej të cilëve është Nokia Lumia 710.Nokia Lumia 710 ka ekran të ndjeshëm në prekje me 3.7 inç, procesor me 1.4 GHz, versionin e fundit të sistemit operativ të Microsoft, Windows Phone 7.5 Mango, si dhe grafi kat e ngjashme me Nokia Lumia 800.Çmimi me pakicë i këtij modeli është 270 euro, duke përjashtuar taksat, ndërsa ky model i ri i gjigandit Nokia fi llimisht do të fi llojë të shitet në Hong-Kong, Indi, Rusi, Singapor dhe Tajvan, ndërsa në vendet e tjera të botës do të paraqitet në fi llim të vitit 2012.

Tashmë biografi a e autorizuar e Steve Jobs, e titulluar “Steve Jobs Autobiography” nga Walter Isaacson ka fi lluar të shitet. E njëjta biografi është në dispozicion nga iBook dhe Apple, ose Kindle Store.Në këtë libër biografi k për themeluesin e Apple, Walter Isaacson ka intervistuar më shumë se 100 njerëz, në mesin e të cilëve janë edhe miqtë, familja, kolegët e Jobs në Apple, si dhe rivalët e tij në treg.Libri biografi k i Steve Jobs përshkruan jetën private të ish-drejtorit të Apple, me detaje nga jeta personale, duke përfshirë edhe adoptimin në fëmijëri, punën në Apple dhe konkurrentët më të mëdhenj të tij nga Microsoft dhe Google.Përveç librarive të autorizuara, libri i Jobs është gjithashtu në dispozicion në Apple iBook, si dhe Amazon Kindle për 16,99 dollarë.

SAMSUNG PREZANTON MODELIN

TRANSFORM ULTRA

okia, tëe. Tanileve të

or mePhone

aksat,Hong-tës do

66 • Monitor - 502

Në muajin shtator, sipas të dhënave të Bankës së Shq-

ipërisë (BSH), vlera e eksporteve tona arriti në 166.5

dollarë, ose 21% më shumë se një muaj më parë. Sipas

këtyre të dhënave, rritja erdhi pas një rënieje të thek-

suar që shënoi muaji i pushimeve, gusht.

Importet vazhdojnë të paraqiten në rënie për të dytin

muaj radhazi. Sipas të dhënave të BSH-së, vlera e

importit në muajin shtator të këtij viti ishte 456.45

milionë dollarë, gati 4% më pak se një muaj më parë.

Pavarësisht tendencës rënëse, shtatori paraqitet shumë

më i lartë në importe krahasuar me muajt e parë të

vitit.

Sipas Bankës së Shqipërisë, në importe, makineritë

dhe pajisjet kanë rritur peshën e tyre. Në shtator të

këtij viti importi i tyre u rrit me pesë pikë përqindje

krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Në të njëjtën kohë, si mallrat e përpunuara edhe ato të

papërpunuara pësuan rënie në peshë krahasuar me një

vit më parë, përkatësisht me një dhe dy pikë përqindje.

Tek eksportet luhatjet janë më të dukshme. Sipas BSH,

lënda djegëse e eksportuar në shtator zuri 20%, nga

12% në shtatorin e vitit 2010.

Mallrat e përpunuar patën ulje të peshës me 4 pikë

përqindje, ndërkohë që eksporti i produkteve të papër-

punuara u rrit me një pikë përqindje.

Eksporti i produkteve të përpunuara ka rënë në tërësi,

pasi edhe zëri (me peshën më të madhe) i produkteve

të tjera të papërpunuara ka rënë me pesë pikë përqin-

dje.

Statistika Tregtia e jashtme, shtator 2011

raym

on

d-w

eil.

co

m |

ma

est

ro c

olle

cti

on

Argjendari “Gjikondi” 1.Bul.Zogu I (përballë maternitetit), T.+355 4 2235349

2.Aeroporti “Nënë Tereza”3. Fa Cadoro Boutique, CityPark

www.argjendari-gjikondi.com

70 • Monitor - 502

limisht u lidh me lajmet nga vendi e më pas u zgjerua me njoftime tregut, informacione të personalizuara për tregun lokal vendore dhe të huaja, me shërbime publike apo private, edukimi apo punësimi etj..“Menaxhimi i një portali është i ng-jashëm me krijimin dhe menaxhimin e një biznesi konvencional, domethënë është një proces që kërkon një vizion të qartë, njohje të mirë të tregut, të nevojave, të burimeve të informacionit, të sfi dave që mbart, të grupeve të in-teresit, të qëllimit kryesor, objektivave si dhe të shumë elementëve të tjerë që lidhen me të. Në botën e internetit ka shumë portale që kanë lindur dhe që nuk janë më. Një fenomen i ngjashëm me krijimin dhe falimentimin e biznesit konvencional”, thonë drejtuesit e këtij portali. Mirëmbajtja kërkon fonde të mjaftueshme për t’i rezistuar kohës dhe për t’u zhvilluar. Këto fonde mund të përfi tohen nga kapitalet e pronarit të portalit apo nga tregu kur përdoret si kanal reklamimi

nga kompani që ofrojnë produkteve, shërbime abonimeve apo shitje dhe blerje on line. “Rritja e numrit të përdoruesve, shtrirja më e madhe gjeografi ke, shpejtësia e brezit të komunikimit, ulja e çmimeve për lidhjen në internet, ngushtimi i ndarjeve dixhitale, rritja e besuesh-mërisë dhe ndryshimi i kulturës on line do të shtojnë nevojën e përdor-imit të portaleve, si mjete të fuqishme rekalimimi, tregu apo dijeje”, thotë drejtuesit e duapunë.com.Sipas tyre në Shqipëri është ende herët që të fl itet për portale fi timprurëse ose që janë të afta të mbulojnë shpenzimet. Zakonisht, thonë ekspertët e duapunë.com, portalet on line janë pjesë e një zinxhiri shërbimesh apo produktesh të tjera që mundësojnë ekzistencën, pa-surimin apo zhvillimin e tyre ose janë kontribute të individëve apo grupeve të interesit. “Sfidat kryesore të një portali janë besueshmëria e informacionit, përm-bajtja, qëndrueshmëria në kohë, lehtë-

teknologji Portalet

Portalet e “Google” renditen më të klikuarat, duke llogarittë totalit të audiencës së indytat renditen portalet e “Mkapin 73% të vizitorëve. Ndërme numër të lartë vizitorës“Mozilla Organization” (52%),(13%), dhe “Vkontakte” (12%tregojnë se europianët po bëe më shumë socialë ndaj dkohet që koha e qëndrimit dedikuara të rritet. Për reklamrrjetet sociale, si “Facebook”, ““YouTube” nuk janë më mjetepor të domosdoshme. Komppiane, shprehen se po përdsociale, jo vetëm për qëllimpor edhe për të rritur shitjet. Bashkuara të Amerikës, “Facerrjeti kryesor, ndërsa po rriteti tij edhe në Europë. Sipas të “comScore”, “Facebook”-urrjetet më popullore sociale ne Bashkimit Europian. Rrjetet pse po ndjejnë konkurrencëvazhdojnë të luajnë rol të rëNë shtetet e tjera të Europës, rjanë duke fituar terren ndamerikan, veçanërisht kur për shërbime si markat lokashpërndarja e videove etj.

Aksesi i internnë EuropëVlerësohet se në Europë j476 milionë përdorues intrreth 58.3% e popullsisë, sipas të dhënave të ofrua“Internet World Stats”.

Përdorues Pe

1. Gjermania: 65 milionë

2. Rusia: 59 milionë

3. Britania: 51 milionë

4. Franca: 45 milionë

5. Turqia: 35 milionë

5 VENDET ME MË SHUMË PË

sia në kërkim apo lundrim, krrjeti aktiv informacioni, pëvazhdueshëm, sigurimi i fone numrit të klikimeve, apo eetj.. Në Shqipëri, portali pnjë sfi dë më vete sepse orgstrukturon një informacionshumtën e rasteve nuk ekznë botën reale”, thonë drejtu

502 - Monitor • 71

në Europë si ur rreth 90% nternetit. Të

Microsoft” që r faqet e tjera sh renditen: , “WordPress”

%). Studimet ëhen gjithnjë dhe parashi-

në rrjetet e muesit online,

Twitter” dhe e interesante, panitë euro-orin mediat me kërkimi, Në Shtetet e

ebook” është t frekuentimi të dhënave është ndër

në 11 vendet e tjera, edhe

ën e fortë, po ëndësishëm. rrjetet lokale

daj gjigantit bëhet fjalë

ale, blog-et ,

netit

janë rreth terneti ose

ra nga

enetrimi/raport

me popullsinë

79.9%

43.0%

82.0%

69.5%

44.4%

ËRDORUES

krijimi i një ërditësimi i ndeve, rritja e vizitoreve, përfaqëson anizon dhe n që në të

ziston i tillë uesit e dua-

teknologji Portaletpune.com. Sipas tyre, strategjia, vizioni i qarte për të zgjidhur këto sfi da, si dhe për të adresuar me kohë elementët që shtohen, me rritjen e nevojave din-amike të kohës, përfaqësojnë një nga kushtet kryesore të suksesit.

Reklamat on line, në rritje

Buxhetet e marketingut në kohë krize janë të parat që pësojnë rënie. Te rekla-mimi online ky efekt nuk ndihet shumë e kjo deri-diku për faktin që është një treg ende i ri. Tregu i reklamave është ndihmuar deri-diku edhe nga rritja e penetrimit të internetit në raport me popullsinë (43.4%) që tenton t’i af-rohet mesatares europiane. Kjo gjë ka nxitur biznesin të shtrijë hapësirën reklamuese edhe te ky medium. Sektori privat, thonë ekspertët e agjencive të marketingut, po ndërgjegjësohet se për të arritur sa më shpejt te klienti, duhet të përdoren të njëjtat rrugë që njerëzit përdorin për t’u informuar. Drejtuesit e portaleve më të klikuara në Shqipëri japin shifra optimiste jo vetëm të rritjes së numrit të vizitorëve, por edhe të numrit të reklamave në faqet e tyre. Drejtoresha e marketingut e “Focus Media News”, Vilma Theodhosi, thotë se gjatë këtij viti, numri i vizitorëve te “Balkanweb-it” është rritur ndjeshëm, kjo edhe për shkak të mbajtjes së zgjed-hjeve vendore. “Në ngjarjen e 21 janarit ne kemi pasur mbi 3,000 klikime në sekondë. Në një ditë normale, klikimet mesatare llogariten 70,000-80,000”, thotë znj. Theodhosi. Edhe menaxheri i përgjithshëm i “iku-bINFO Software Solutions”, Romeo Sherko, thotë se krahasuar me një vit më parë, numri i vizitorëve është rritur me më shumë se 50%, ndërsa numri i klikimeve është trefi shuar. “Portali ynë, aktualisht merr mbi 150,000 klikime çdo ditë. Maksimumi i klikimeve ka qenë rreth 250,000 në ditë”, thotë z. Sherko. Pjesa më e madhe e portaleve në Shq-ipëri janë të natyrës informuese. Në brendësi të tyre gjen lajme, analiza, opinione, forume, showbiz-e, por edhe njoftime, si punësimi, shitje-blerje, këshilla, argëtim, lojëra etj. Te “Balkan-Web”, thotë drejtoresha e marketingut e “Focus Media News”, kategoria që tërheq më shumë janë lajmet. “Duke qenë se portali ynë ka shumël-lojshmëri informacioni është pak e vështirë të veçohet një kategori. Mund të themi se ndër kategoritë më të kli-kuara janë: njoftimet (kryesisht ato për punë te nënportali ‘punaime.al’), lajmet (tek ‘time.al’), artikujt informues që lid-hen me botën e femrave (tek nënportali ‘femra.ikub.al’) apo artikujt argëtues si gosip apo barsoleta e të tjera”, thotë z. Sherko.

Të gjitha këto shërbime, për ofruesit, nënkuptojnë kosto që duhet të përbal-lohen, si në çdo biznes. Edhe të krijosh një portal ka kosto. Në Shqipëri janë të pakta agjencitë e specializuara që e ofrojnë këtë shërbim. Çmimet që aplikohen për krijim gjithashtu janë të ndryshme, duke nisur nga rreth 800 euro e deri mbi 5,000 euro. Por kjo nuk është gjithçka, pasi portali duhet të mirëmbahet. Kjo kushton minimalisht rreth 300 euro, për të mos folur pastaj për stafet që duhet të përditësojnë in-formacionet (në rastin e portaleve që kanë si shërbim kryesor informimin).Në rastin e portalit “Balkanweb”, Vilma Theodhosi thotë se reklamat janë më shumë se të mjaftueshme për mbarëvajtjen e tij. “Biznesi është i interesuar për të reklamuar te portali ynë. E nëse do të kishte më shumë hapësira për rekla-mim, ato të ishin të zëna”, thotë znj. Theodhosi, teksa tregon se shpesh iu duhet të bëjnë edhe “tender” për pozi-cionimet e biznesit në faqe. Çmimet më të lira të reklamave online janë një nga arsyet se përse ato janë në rritje. Çmimet e hapësirave publicitare në portale janë të ndryshme, në varësi të kohës së qëndrimit, pozicionimit, nëse janë të lëvizshme apo statike etj. Specialistët e agjencive publici-tare thonë se një hapësirë reklamuese (kryesisht logo) kushton nga 500 deri në 800 euro në muaj. Ofrimi i hapësirave publicitare nuk është i vetmi burim për sigurimin e të ardhurave për këto portale. Menaxheri i përgjithshëm i “ikubINFO Software Solutions LLC”, Romeo Sharka, thotë se tregu i reklamave në internet është ende në fi llimet e veta në Shqipëri. “Ajo që vihet re është rritja graduale e kërkesës, por që është ende larg niveleve që kanë vendet e tjera”, thotë z. Sherko. Përveç reklamave, modeli i biznesit për portalin “ikub.al” bazohet edhe tek artikujt promocionalë, si dhe shërbimet e ofruara për vizitorët e regjistruar. “Aktualisht, thotë menaxheri i përgjith-shëm, ofrohen disa shërbime, si SMS (Short Codes) ose e-mail, por edhe aplikacione për mobile, si për shembull My iKub apo SMS Marketing (portali “tag.al”). Ndërkohë që parashikojmë, në mënyrë graduale, të hedhim në treg edhe shërbime të tjera. Portali është i përbërë nga një seri nënportalesh dhe ne jemi ende në proces krijimi të shërbimeve të tjera shtesë online. Pra, jemi ende në fazë investimi, ndaj të ardhurat rezultojnë të jenë më të ulëta se shpenzimet”, thotë z. Sherko.E natyrisht, si në çdo biznes të ri, vështirësitë nuk mungojnë. Për këtë treg, menaxheri i përgjithshëm i “iku-bINFO Software Solutions LLC”, rendit si vështirësi kryesore mungesën e njohjes së mjaftueshme të reklamimit

online dhe të avhasuar me media“Një vështirësi tme nivelin ende tinternetit në Shqiefektet e nismavelimet e përdorimz. Sherko. Sipas tende preferon kareklamim, edhe preklamimit në inteZgjerimi i tregut konkurrencës. Çdreja. Për drejtores“Focus Media Nekonkurrenca e foe këtij shërbimijetë më rezultatipërgatiten shërbiEdhe menaxheri ibINFO Software SSherko, thotë serencës në rritje, sigurojë një bazë lidhje me të ardhreferuar përvojës duke parë se përrritet me hapa tëqë edhe biznesetpër të reklamuar.