B e n j a m i n F e l i k s d a l

Moderne Jazzdans Technieken

M o d e r n eJ a z z d a n s

B e n j a m i n F e l i k s d a l

Moderne Jazzdans Technieken

M o d e r n eJ a z z d a n s

Uitgeverij Bekebooks Postbus 691431060 CD AmsterdamE-mail: bekebooks@westkey.nl

Tweede druk 2007

Bekebooks 2004ISBN 90-807699-3-2Nugi 675

© Copyright 2004 Benjamin FeliksdalNiets aan deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaargemaakt door middel van fotokopie, druk, microfilm, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of anderszins zonder voor-afgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. www.bekebooks.nl

Omslagontwerp & lay-out: Studio Peter Scherpenisse, AmsterdamFotografen: Remko Barendregt

Alexander UkladnikovJuriaan EindhovenSiegfried RegelingE. HöhneAngèle Etoundi Essamba

Inhoudsopgave

DEEL I De geschiedenis van “De Moderne Jazzdans” 5

1 INLEIDING 8

1.1 DE OPBOUW 8

1.1.1 Belangrijke aspecten 8

1.1.2 Kleding 8

1.1.3 Werkwijze 8

1.2 KORTE INLEIDING TOT DE JAZZDANSTECHNIEK 9

1.2.1 Isolaties 9

1.2.2 Culturele verschillen 10

1.2.3 Intermezzo 10

1.2.4 Armen en hun onderdelen 10

1.2.5 Levels 11

1.2.6 Wisselen van level 11

1.2.7 Locomotorbewegingen 11

1.2.8 Draaien 11

1.2.9 Anatomie en technische termen 11

1.3 EEN BEGINNERSLES ALS VOORBEELD 12

1.3.1 Isolaties algemeen 12

1.3.2 Grondoefeningen en kicks 13

1.3.3 Theorie 13

1.3.4 Dans 13

1.4 LESSTOF EN EISEN VOOR “BASICS” 14

1.5 BELANGRIJK 15

1.6 VOORBEELD VAN EEN LES 15

Academy and all that jazz 16

1.7 JAZZDANSTERMEN 20

DEEL II De geschiedenis van de moderne jazzdans “De oorsprong en opkomst” 25

2.1 INLEIDING 29

2.2 Meer over isolaties 30

2.3 Voorbeeld van een les 31

2.4 De opzet voor een dans 32

2.5 Enige opmerkingen over de hogere opleidingsniveaus 32

2.6 Improvisatie 32

2.7 Lijst van termen 38

Geraadpleegde literatuur, referenties 40

1

Syllabus I Moderne Jazzdans Technieken

Methodiek en Didactiek van de moderne jazzdans.

De syllabus heeft betrekking op de theorielessen die aan de praktijklessen voorafgaan.

Methodiek van de jazzdans is het systematische plan dat gevolgd wordt bij het aanbieden van de lesstof jazzdans,

kortom: de weg.

Dit plan vormt één geheel met de didactiek, die voor de systematiek van het leren en doceren bedoeld is.

2

Jazzdans I(Basics, beginners)

1M o d e r n e

J a z z d a n s

3

4

Vaganova Academy Benjamin FeliksdalSt. Petersburg, Russia

Pho

to: A

lexa

nd

er U

rlad

nik

ov

Friedrichstadtpalast BerlinRepetitie Palast Revue 1987

Palucca Schule, Dresden D.D.R. 1986

Pho

to: J

oac

him

Lag

ler

De geschiedenis van dejazzdans

De moderne jazzdans

De jazz wordt sinds de jaren veertig ‘modern jazz’ genoemd. In de jazzmuziek ontstondde bebop, een ontwikkeling die mede voortkwam uit het verzet van jonge zwarte musicitegen de heersende swingrage.

In de moderne jazz klonk een nieuw maatschappelijk bewustzijn door. De emotionele beleving van hetindividu kreeg in de bebop een centrale rol en opende, samen met de ingrijpende muzikale hervorming,de perspectieven voor vrijwel alle ontwikkelingen die zich sindsdien in de jazz en de populaire muziek hebben voorgedaan. De jazzdans ontwikkelde zich tot 1940 uit de primaire Afro-Amerikaanse bronnen tot de vele verschillende populaire en theatervormen van de jaren twintig en dertig. Deze eerste ontwikkelingsfase was een in hoofdzaak zwarte aangelegenheid, waarin onder sterke invloed van de jazzmuziek de populaire sociale dansvormen de boventoon voerden.

Vooral na de opkomst van de moderne dans werd de ontwikkeling van de jazzdans in het laatst genoemdedecennium al duidelijk beïnvloed door impulsen vanuit de moderne dans en vanuit het ballet. Steeds meer dansers en choreografen waaronder een groeiend aantal blanken, kregen belangstelling voor dedansvormen en de etnische thematiek van de jazzdans. Het was Jack Cole, een van oorsprong modernedanser, die als één van de eersten in zijn dansstijl naast vele oosterse karakteristieken ook veel elementenuit de jazzdanstraditie toepaste. Mede door zijn invloed groeide het besef dat voor een verdere artistiekeontwikkeling van de jazzdans, een specifieke danstraining nodig was.

In de loop van de jaren veertig kreeg hij steeds meer navolging en klassiek en modern geschoolde dansersintroduceerden jazzdanselementen in hun werk. Ook veel zwarte dansers begonnen zich voor de modernedans en het ballet te interesseren. Hoewel deze ontwikkelingen eerst nog een vrij willekeurig karakterhadden, werd de rol van professionele pedagogen en de door hen ontwikkelde trainingstechnieken steedsbelangrijker. De enorme populariteit die de moderne musical in de jaren veertig kreeg is voor een grootdeel de stimulans geweest voor de groeiende professionele status van de jazzdans. De rol van dans in demusical is sindsdien steeds belangrijker geworden. Het fenomenale succes van musicals als ‘West Side Story’(1958), ‘Sweet Charity’ (1969) en latere producties als ‘Bubbling Brown Sugar’, ‘A Chorus Line’, ‘Dancin’,‘Caberet’, ‘Chicago’, ‘42nd Street’, ‘Crazy For You’, ‘Cats’, ‘Mama Mia’, ‘Movin Out’ en ‘The Lion King’onderstreept de grote populariteit van de musical-jazzdans. De musicaldans is weliswaar een belangrijkwerkveld geworden van de jazzdans, maar is zeker niet uitsluitend bepalend voor de professionele jazz-dans van nu.

De huidige jazzdans heeft nog evenveel te maken met inlands Afrika als de huidige jazzmuziek te makenheeft met Afrikaanse stammuziek. Wat gedoceerd wordt als ‘Afro’ of ‘Afro-Cuban’ is een poging om tochiets dichter bij de etnische (volks)dans te blijven. De jazzdans heeft nog altijd met Afrikaanse dans het sensuele en sterk ritmische gemeen. De jazzdans is echter veel preciezer van articulatie, en gevarieerder.De jazzdanstechnieken zijn ontstaan na introductie van principes uit gevestigde technieken van de moderne dans en het ballet. Het ballet en de jazzdans hebben een aantal dingen gemeen. Ten eerste de discipline en precisie, ten tweede een groot scala van bewegingen, bv. plié’s, turns enrelevé’s. De hiermee gepaard gaande technische en stilistische kwaliteitsverbetering heeft de artistiekegroei sterk gestimuleerd. De term ‘moderne jazzdans’ wordt in het algemeen gebruikt ter aanduiding van het brede scala van technieken en stijlen die in de jazzdans zijn uitgekristalliseerd. Zo opgevat is de ‘moderne jazzdans’ dus vooral het resultaat van de beïnvloeding vanuit en de wisselwerking met andere dansdisciplines. Het karakter van de moderne jazzdans blijft echter sterk bepaald door de atmosfeer en kwaliteiten van de oorspronkelijke jazzdansvormen. De verschillende stijlen die zich hierinhebben ontwikkeld vertonen een grote variëteit, waarbij het vaak moeilijk is de scheidslijnen met anderedisciplines aan te geven. Een dergelijke grensvervaging geldt echter net zo goed voor de moderne dans en het ballet.

5

Tot de eerste gezaghebbende groep dansers en choreografen die de jazzdans sterk hebben verdiept, behoren twee markante persoonlijkheden uit de Afro-Amerikaanse dansgeschiedenis: Katherine Dunhamen Pearl Primus. Hun rol stijgt uit boven het pionierswerk van de zwarte dansers uit de jaren dertig. Ze zijnte beschouwen als de trendsetters en voorlopers van de huidige generatie jazzdansers en hebben de erkenning van zwarte dansers sterk bevorderd. Het werk van Dunham en Primus heeft de jazzdans verrijkt met etnische thema’s van Afrikaanse enCaraïbische origine. Bovendien hebben ze veel jonge zwarte dansers en choreografen geïnspireerd en eenbewustzijn op gang gebracht van de indrukwekkende danstraditie van zwart Amerika.Tot die groep behoren onder meer Alvin Ailey, Talley Beatty en Donald McKayle. De moderne jazzdans isnog volop in ontwikkeling. Dankzij het baanbrekende werk van pedagogen als Jack Cole, ‘Luigi’, MattMattox en Gus Gordiano zijn speciale trainingstechnieken ontstaan. Een groeiend aantal pedagogen heeft zich sinds de jaren zestig op dit terrein gespecialiseerd en nieuwe ontwikkelingen beginnen zich af te tekenen.De invloed van de jazzdans in de Nederlandse danswereld is lang niet zo geprononceerd als in deVerenigde Staten. In gerenommeerde Amerikaanse gezelschappen als het New York City Ballet en hetAmerican Ballet Theatre is die invloed veel duidelijker en zoals uit het nieuwe repertoire blijkt, nog groeiende. Tussen de actualiteit van vandaag en de jaren veertig ligt een periode die de grenzen tussenballet, moderne dans en jazzdans geleidelijk minder strikt heeft gemaakt, maar waarin ook de identiteitvan de jazzdans steeds sterker naar voren is gekomen. Het succes van dansgroepen als Alvin Ailey’sAmerican Dance Theatre en choreografen als Talley Beatty, Donals McKayle, Alvin Ailey, Jerome Robbins,Bob Fosse, Garth Fagan, Mark Morris, Paul Taylor, Twyla Tharp en Danny Buraczesky is gebouwd op nieuwen veelzijdig opgeleide dansers. De technieken van de moderne jazzdans zijn in de training van de dansersvan nu vrijwel onmisbaar geworden.

6

Jazz-dance Workshop Benjamin FeliksdalBon, Germany

7

Vaganova Academy Benjamin FeliksdalSt. Petersburg, Russia

1InleidingDeze MODERNE JAZZDANS TECHNIEKEN zijn gebaseerd op jazzdans in de traditie van Jack Cole, Luigi, Mattox en Gus Giordano, terwijl ook elementen uit de etnische dans,moderne dans, tapdance en de ballroomdans zijn verwerkt.

Het onderricht is ingericht in de volgende niveaus:a lessen in de basisstof (basics);b lessen voor beginners;c voortgezet onderricht (intermediate);d lessen voor gevorderden.

1.1 De opbouw van de lessen (duur 60 - 90 minuten)

1.1.1 Belangrijke aspectenIn alle niveaus wordt gebruik gemaakt van verschillende elementen van de genoemde dansdisciplines.Kenmerkend voor de jazzdans is de isolatietechniek. Het hoofd, de hals, de schouderkoppen, de ellebogen, de handen, de vingers, de knieën, de onderbenen, de voeten, de schoudergordel, de borstkas, de heupen moeten afzonderlijk kunnen bewegen, zonder de rest van het lichaam te beïnvloeden. Dit isoleren (van isola (Latijn) = eiland) geeft aan deze lichaamsdelen een zelfstandigebetekenis en vraagt om techniek en training. In de training wordt niet alleen een spiergevoel maar ook een jazzgevoel aangeleerd. Jazz maakt vrijelijk gebruik van andere disciplines en daarom is inzicht in de kenmerken van deze dansvormen onmisbaar.

De belangrijke elementen van die vormen vermelden we om er in de cursus naar te kunnen verwijzen:• Ballet: plié, tendus, battements, relevé, preparaties voor pirouettes, developpé,

port de bras;• Modern dance: bounces, contraction-and-release, fall-and-recover;• Contemporary dance: stretches, spannen en ontspannen, ontwikkeling van de bewegingsmogelijkhe-

den van de wervelkolom, tilts (kantelingen), shifts (verplaatsing met behoud vande stand ten opzichte van de ruimte), lay-outs;

• Tapdance: attaque (scherpte), timing en snelle ritmische structuren;• Etnische dans: isolaties, posturen van de wervelkolom;• Ballroom: stijlvormen.

1.1.2 KledingBenodigd zijn:• dancebelt; • jazzbroek;• jazzschoenen (veters, 1/2 cm hoge hak);• shirt.

In het onderricht onderscheiden we vier niveaus:De stof van de niveaus “basics en beginners” is wat wij in deze cursus behandelen als methodiek I, de stof “voortgezette (intermediate) jazz”en “jazz voor gevorderden” is methodiek II.

1.1.3 WerkwijzeEen les van zestig minuten is als volgt opgebouwd:1 isolaties, algemeen 15 minuten;2 pliés en warming-up exercise 20 minuten;3 grondoefeningen kicks 10 minuten;4 theori 5 minuten;5 dans 10 minuten.

De tijden geven de maximale duur van de onderdelen aan. Men moet zich voornemen om ook met deamateurs op een professionele manier te werken. Alleen zo is het mogelijk om een motivatie voor dans in stand te houden.

8

1.2 Korte inleiding tot de jazzdanstechniekDe eerste lessen van de beginnerscursus hebben ten doel om de vreemde Afrikaanse jazzdanstechniek te ervaren en te leren kennen. Deze techniek heeft de isolatie en multiplicatie (herhaling door een beweging twee of driemaal snel achtereen uit te voeren) als kenmerken. Jazz, zo goed als alle dans, moetvan binnenuit komen; als de motivatie voor een beweging of de fantasie ontbreekt, gaan bewegingenover in louter werktuiglijke bewegingen en dan is het niet mogelijk om een verscheidenheid aan uitdrukkingsmogelijkheden op te bouwen. Een beweging die uit het innerlijk van de danser voortkomt,blijft niet onopgemerkt, hoe klein van amplitude de beweging ook is.Jazzdans is zowel van belang voor de professionele theaterdanser, als voor hen die jazzdans in sport ofgymnastiek verwerken. Vier niveaus zijn daartoe een vereiste basis; de theaterdanser zet zijn opleidingvoort met de niveaus vergevorderd en professioneel niveau, zodat er in totaal zes niveaus zijn die we in de jazzdanstechniek onderscheiden.

De doeleinden van de eerste beginnerslessen zijn verder het verkennen van het begrip “level” (hoogte- of bewegingsniveau), locomotie (verplaatsing zoals bij lopen) en sprongen. Elke les begint met het mentaal en lichamelijk voorbereiden in een zogenaamde warming-up. In de warming-up wordt al gebruikgemaakt van typische jazzdanstechnieken. In het beginnersniveau wordt voor de warming-up hoofd-zakelijk gebruik gemaakt van stretches en contractions in de torso, van rib-cage-isolaties en van isolaties in de heup, knie- en enkelgewrichten middels het bewegen op of naar verschillende levels.

Lessen basics/beginners: het leren kennen van typische jazzdanstechnieken, zonder dat er een perfecte uit-voering verlangd wordt. Het leren van de Engelse termen en hun Nederlandse omschrijving en eventueleFranse gelijkwaardige termen. Enige locomotorische bewegingen en een verwijzen naar het belang van dekennis van de anatomie.

1.2.1 IsolatiesDe leraar kan de beginnende leerlingen met het verschijnsel isolatie bekend maken door eerst klassieke of ballroomdanspassen voor te dansen en deze vervolgens in een jazzversie uit te voeren. Bewegingen,waarbij hij met het gehele lichaam beweegt, zijn voor zo’n demonstratie het meest geschikt. Behalve locomotorische bewegingen als een wals komen poses in aanmerking. We denken daarbij aan een jazz-uitgevoerde arabesque (stijl wordt bepaald door vormdetails en wijze van uitvoeren). De leer-lingen zullen dan, elk op zijn subjectieve manier, zien wat het verschil aan dansstijlen is. U zorgt ervoor, dat het volgende visuele beeld ontstaat: eerst worden bewegingen klassiek uitgevoerd waar de verschillen-de lichaamsdelen in de bewegingsafloop met elkaar verbonden zijn. Daarna, in de jazz-versie, ontspringtde beweging uit verschillende centra van het lichaam. Uit die centra ontspringen bewegingen die vankarakter (staccato, legato, klein, groot, langzaam, snel) verschillen.

De leerlingen moeten de stijl zelf leren aanvoelen. Het is vaak de gewoonte om enkele kennismakings-lessen te organiseren met het idee dat dit de mensen er toe brengt zich voor jazzdanslessen in te schrijven.Deze orientatielessen, zeker in het geval dat ze bestaan uit een cursus van bijvoorbeeld drie weken, een lesper week, gaan voorbij aan het feit, dat jazzgevoel opgebouwd moet worden. Vooral leerlingen met eenklassieke achtergrond hebben moeite met het omschakelen op de totaal andere bewegingsstijl.

Wel kan het goed zijn om de leerlingen uit te nodigen de jazzstijl die u voorgedaan hebt, na te bootsen. Ze zullen dan voelen dat het (zonder oefening) niet lukt om onderdelen onafhankelijk in te zetten. Ze zullen zichzelf erop betrappen dat niet bedoelde bewegingscentra “meedoen”, wat nadrukkelijk nietde bedoeling is.Jazz is een radicale vorm; wat beweegt is daartoe door de danser aangeroepen. De zelfstandigheid van debewegingen is verwant met polyritmiek (vergelijkbaar met de polyfonie bij Bach). Je zou kunnen zeggendat jazz een polycentrische dansvorm is met polyritmiek in de ritmen waarmee gedanst wordt.

Na deze improvisatie van de leerlingen zullen ze het nut van isolatieoefeningen inzien. Deze activiteit, die enkele minuten van de lestijd mag duren, maakt dat er een motivatie voor jazz kan ontstaan. Zorg vooreen ontspannen sfeer, zodat niemand zich bij het improviseren voor gek voelt staan.

9

1.2.2 Culturele verschillenDe leerling die zich voor jazzdans interesseert toont een bereidheid om iets te leren van een vreemde cultuur.Elke docent zal zijn leerlingen vertellen dat dans “onder de huid vandaan moet komen” en dat een danserop het toneel die met zijn bewegingen niets te zeggen heeft zich met de essentie moet gaan bezighouden.Wij hebben al gezegd dat jazz radicaal is. Dit houdt in dat in de jazzdans het van binnen-uit-komen op eenduidelijke manier gestalte krijgt. De Europese dansleraar zegt: dans “van onder de huid” of hij zegt: “dans van binnenuit”. De Indiase dans-leraar zegt: “dans alsof je drie verschillende personen op verschillende niveaus bent; de eerste is een kleinpoppetje midden in je zelf, de tweede wordt gevormd door je huid en de derde is een grote sfeer om jeheen, die de kosmos omvat”. De jazzdansleraar oefent zijn leerlingen in isolaties, waardoor de verschillendecentra expressiemogelijkheden krijgen. Elke jazzdansles begint met een warming-up-exercise, met isolatiester mentale en fysieke voorbereiding op jazz. In deze oefeningen “isolaties algemeen” leert de aankomen-de danser dat emoties door minieme isolaties naar buiten kunnen komen. Voorwaarde is, dat het voelenen bewegen samengaan. Illustratie: schoudercirkel met één schouder bij blueszang.

1.2.3 IntermezzoVele docenten doen voor zonder uit te leggen. Gelukkig zijn de meest vooraanstaande buitenlandse gastdocenten Engelssprekend of hebben ze voldoende kennis van de Nederlandse taal om uit te leggenwat ze willen. De Nederlandse jazzdocent doet er goed aan door voor, tijdens of na het voordoen van eenbeweging te zeggen wat hij doet en voelt. Dan begrijpen sommige leerlingen beter wat ze doen. Ook dewijze van tellen is niet vanzelfsprekend. De gezelschapsdansleraar zegt “slow, quick, quick, slow”, de jazzdansleraar en de musicus tellen 1, 2 en 3 (of 1, 2 en 3, 4 bij een vierkwartsmaat), de musicus telt permaat, de danser per frase van 8 tellen (wat in de muziek een voorzin zal zijn van een muzikale frase, of een nazin). Voor wat betreft de Engelse termen, verwijzen we naar de lijst van termen, waarin ook passenworden uitgelegd. Deze lijst is een bron van materiaal voor oefeningen en dansen.

1.2.4 Armen en de onderdelenVoor het toepassen van armbewegingen kent de jazz geen voorschriften. Het enige voorschrift is dat dearmen alles tot uitdrukking mogen brengen, ongeacht wat de rest van het lichaam doet. Dit beginsel vande jazzdans heet isolatie. Om deze vrijheid te benutten, moeten de leerlingen de mogelijkheden van dearmen leren kennen. Ze moeten ervaren, dat de arm bestaat uit een schoudergewricht, een elleboog enpols, dat de onderarm om zijn as kan draaien en dat de vingers gespreid kunnen worden, of tot een vuistgebald kunnen zijn. Van belang is, dat de danser bij zijn improvisatie beseft dat de armen synchroon of naelkaar dezelfde bewegingen kunnen uitvoeren (lukt na instuderen) of verschillend kunnen bewegen, aldan niet gelijktijdig.

Over de houding van de armen en de onderdelen maken we, om erover te kunnen praten, de volgende afspraken:Jazz-armen in plié.Jazz-armen eerste positie.Jazz-armen tweede positie.Long-jazzarms.Jazz-armen laag zijwaarts.Arms crossed.Armen vijfde positie hoog.Jazz V-arms.

Handen: jazzhands: vingers tot het uiterste gespreid; deze houding is het contrast van de vuist. Maak een vuist metde rug van de hand achterwaarts en van daaruit opent de hand zich als een bliksemschicht: jazzhandenmet de handpalm voorwaarts; arm is in de tweede positie.Een jazzbeweging van de hand is de isolatie in het polsgewricht; uitgangspositie jazzarmen eerste positie;drop van de hand en ontspan in het polsgewricht; schud de hand (tremolo van de hand = het voortdurendherhalen van de beweging, afgeleid van het Italiaans: tremare = beven, sidderen, trillen). Kan in verschillende richtingen en is een effect dat de toeschouwer moet fascineren. Een tremolo moeteerst in een langzaam tempo ingestudeerd worden.

10

1.2.5 Levels (niveaus)De isolatie van de jazz is zoals gezegd een voor Europese dans nieuw element. Terwijl de vloer voor eenballetdanser slechts diende voor de spagaat en voor de afzet van relevé’s en sprongen, is voor de modernedansers en voor de jazz de vloer een factor die de dansvorm mede bepaald. De levels kunnen met woordenworden ingeleid.Staan (standing level).Hurkzit (squatting).Kleermakerszit (swastika).Knielen (kneeling level).Kruiphouding (crouching level).Spreidzit.Spagaat.Rug-, buik- en zijligging (laying levels) (back, front, sidelaying).Acrobatische levels: schouderstand, handstand, radslag.

1.2.6 Wisselen van levelStaan – knielen (één of beide knieën).Walsrollen (van buik naar rugligging en omgekeerd).Staan – knielen – kruiphouding.Staan – hurkzit – rugligging.Staan – over een knie met hulp van de handen naar zijligging.

Leerlingen die voldoende spontaniteit bezitten, kan de gelegenheid gegeven worden om de wisselingenvoor zichzelf uit te proberen.

1.2.7 LocomotorbewegingenTot de stof voor basics en beginnersniveau behoren: een aantal locomotorische bewegingen uit de lijst van termen (zie 1.7. van deze syllabus).Lopen (marcheren, wandelen).Hardlopen (running).Galop, skip (step plus hop, skip = overslaan).Hop.Leap.Jump.Sissonne.Deze bewegingen zonder coördinaties of versieringen.

1.2.8 DraaienVoorbereiding voor de jazz-pirouettes door te shuffelen in acht tellen om je eigen as draaien, schouders,halve draai soutenu, hoofd. Halve draai. (zie Moderne Tapdans blz. 139).

1.2.9 Anatomie en technische termenTot de stof voor basics en beginners (jazzdans I) behoren een inleiding in de anatomie, in het bijzonder de bewegingsmogelijkheden van de wervelkolom en van de gewrichten. (zie Moderne Tapdans blz. 21 – 36 – 69 – 82 – 135 - 188 van Benjamin Feliksdal, uitgave 2003).

11

1.3 Een beginnersles als voorbeeldPrewarming-up, ritme en muziek (matig tempo) naar keuze. De pre-warming up is nietalleen bedoeld voor de spieren maar ook voor het inspelen op het karakter van de jazzles.Uitgangshouding: tweede positie parallel.

1.3.1 Isolaties algemeenHoofdUitgangshouding: center (neutrale stand).Kantelingen (tilts): voor, center, achter, center, links, center, rechts, center.Rollen: uitgangshouding: kijk naar rechts: rol achter, via links naar voor, naar rechts. Shifts (verplaatsingen, alsof het lichaamsdeel op vier wieltjes verreden wordt); uitgangshouding: de handpalmen boven de kruin tegen elkaar geplaatst: rechts, center, links.

SchouderVierkant: voor, op, achter, neer.Rol (=verbindingsbeweging, vloeiend): voor, op, achter, neer.Op, neer.

ArmenUitgangshouding: long jazzarms; ellebogen (leidt tot jazzarmen), drop hand (ontspan vingers en pols-gewricht), beweeg de vingers, jazzhanden.

BorstkasUitgangshouding: het gehele lichaam in alignment, dat wil zeggen met een juiste verdeling van de tonus;dit geeft het lichaam een dynamische uitstraling.Shifts: Rib cages;Rechts, center, links, center,voor, center, achter, center.Hoekig: voor, rechts, achter, links.Vloeiend: voor, rechts, achter, links.

Bekken(=shift van de verbinding tussen romp en benen, met behoud van de positie van borstkas en middenrif,waarbij het bekken door de shift moet kantelen).Uitgangshouding: tweede positie parallel in plié.Rechts, center, links, center,voor, center, achter, center.Hoekig: voor, rechts, achter, links.Vloeiend: voor, rechts, achter, links.

KnieUitgangshouding: ook tweede positie parallel in pliéCirkel buitenwaarts (hiel verlaat vloer),cirkel binnenwaarts.

VoetUitgangshouding: de rechterknie iets opgetrokken en rechter of linkervoet in geflexte positie van de vloer.Cirkel buitenwaarts,cirkel binnenwaarts.

Grotere oefeningenEen port de bras behoort in deze technieken geïntegreerd te worden. Wissel af met staccato arm-bewegingen, als een “kick met de arm”. Maak combinaties van de armen in de eerste, tweede, derde, vierde, vijfde en zesde positie van de armen. Long jazz-arms en Jazz-armen eerste positie en jazz-handen.Het breken van de lijn in elleboog- en polsgewrichten.

Plié’s en warming-upPlié’s; uitgangshouding bij de eerste, tweede positie in- en uitgedraaid: jazzarmen eerste positie, naarlong-jazzarms en weer terug bij demi-plié (tweemaal); naar long-jazzarms (bij de eerste, en tweede positievan de voeten) of naar armen derde positie oppositie (bij de vierde positie van de voeten) bij de grand plié.

12

Stretches en flexen van(uit) de heupgewrichtenTable top (of flat back):Uitgangshouding: tweede positie parallel en armen hoog, houd palmen binnenwaarts;van vingertoppen-tot-staartbeen-als-een-unit vóór, armen naast de oren houden; ontspan de heup-gewrichten, breng het bovenlichaam/pelvis horizontaal met de grond.Bounces: breng de romp tussen de benen (met verende en zacht rekkende bewegingen).Rol op: plaats wervel voor wervel op de basis, gevormd door de benen, het hoofd als “laatste wervel”, rol af, rol op (later op relevé), armen laag houden (mentaal aspect: borstkas zetel van de emotie). Side stretch:Uitgangshouding: tweede positie parallel, armen hoog, handpalmen binnenwaarts.Kantel de romp van vingertoppen-tot-staartbeen-als-een-unit; links, center, rechts, center.

1.3.2 Grondoefeningen en kicksGrondoefeningen (buik, rug, heupengewricht).

ContractUitgangshouding: zit op beide zitbeenderen, de voetzolen tegen elkaar en de handpalmen ontspannen opde wreven.Contract release, kom op in adagio.

Oefening voor het uitdraaien (ontspannen in de lies)Uitgangshouding: zit op beide zitbeenderen, de voetzolen tegen elkaar, de armen laag zijwaarts en de vingertoppen aan de grond; snelle bounches van de knieën richting de grond.

Flex en stretches van de enkelsUitgangshouding: spreidzit met gestrekte benen, vingertoppen laag voor aan de grond.Flex 8x de rechtervoet (waardoor de knie omhoog komt), 8x links en 16 maal afwisselend rechts, links,rechts, links en dan beide benen. Buig beide knieën, tegelijkertijd beide voeten flexen.

Oefening voor het heupgewrichtUitgangshouding: spreidzit.Breng de romp boven het rechterbeen en leg de handpalmen ver voorwaarts op de rechterwreef, links en voor (met de handpalmen ver voorwaarts op de grond).

TransitieOpstaan.Uitgangshouding: kleermakerszit.Sta op, zonder hulp van de hand(en).

Kicks vóórUitgangshouding: het gewicht op het rechter gebogen been, de linkervoet iets achter aan de grond(touch).Kick via passé en zet terug:Wissel door met de onbelaste voet in de tweede positie demi-plié te stappen en de rechtervoet met detenen onbelast achter te plaatsen:

Contract en arch: push-upUitgangshouding: zit op beide zitbeenderen, rechterbeen- en voet gestrekt, linkervoet naast de knie aande grond, rechterhand laag achter aan de grond.Maak vuist voor het gezicht, hoofd in contraction voor; release; breng je lichaam omhoog en arch; van rechterteen tot kruin één lijn maken en de linkerarm hoog met jazzhand.

1.3.3 Theorie Als de oefening correct wordt gedaan is de vooruitgang sneller dan de leerling beseft. Dring aan op bewegingskwaliteit en fantasie.

1.3.4 DansLopen in groepjes van twee, drie over het midden in een circel of diagonaal. Zoek naar variatie in de beweging. Denk aan vloer patronen (richtingen), contrast in bewegingen en tempo. Het doel is groeps-gewijs in de ruimte verplaatsen als inleiding tot choreografie.

13

1.4 Lesstof en eisen voor “Basics”: StaanIn alignment volgens de loodlijn. Een juiste verdeling van de tonus geeft het lichaam een dynamisch aanzien.Neutrale stand van het bekken. Mentaal alert en bewust van eigen zijn. Eerste, tweede, vierde positie, ook parallel ingedraaid.

IsolatiesHoofd, schouder(s), elleboog, pols, hand, vingers, borstkas, bekken (=shift van de heupgewrichten enbepaalt de richtingsaanduiding), kniegewricht, voet.Port de bras: combinaties van 1e, 2e, 4e, 5e, en 6e positie van de armen.Plié’s als in ballet (eenvoudige telling). Eerste en tweede positie en parallel plié’s met relevé.

Jazzposities van de armenLong jazz arms, jazz-armen, jazz-handen.

GrondoefeningenBuik, rug, heupgewricht.Leg lifts en spine stretches vanuit buikligging.

KicksVoorwaarts en zijwaarts.

BouncesVanuit de hurkhouding.

SpiegelZichzelf beoordelen en corrigeren door vergelijken met de houding van een volleerd danser.

OppikkenHet waarnemen en onthouden van bewegingen die voorgedaan worden en deze gecodeerd in het geheugen opslaan. Belangrijk: let op varianten; dit in verband met choreografie.

Lesstof en eisen voor “beginners”Toevoegingen aan lesstof en eisen “Basics”:

Het uitdraaienHet strekken van het been: tendu’s vanuit de eerste positie, zijwaarts. Om een goede strekking te krijgenmoet men de pressie (=neerwaartse druk) voelen van de knie naar de tenen èn de stuwing (=opwaartsedruk) van de knie naar het heupgewricht. Beweeg het been onafhankelijk vanuit het bekken. Bij een uit-gaande beweging wordt eerst de wreef gestrekt en daarna de tenen.

RelevéIn kleine tweede positie ingedraaid parallel. Afzetten vanaf de hiel met oprollen van de voet; het gewrichtboven de bal van de voeten brengen (immers in de positie ingedraaid parallel is er een kleine verplaatsingvan het gewicht in voorwaartse richting). Bij het neergaan de voet afwikkelen; geef pressie op de hielen.

GrondoefeningenVoetcirkelen. Stretchoefeningen met rib-cage isolaties. Beenoefeningen.

Oefeningen over de diagonaalJazzwalks (in varianten), belangrijk bij jazzwalks is de gewichtsverplaatsing en de port –de-bras in opposi-tie.

BalansoefeningenBalansoefeningen zijn een voorbereiding op pirouettes (schrijf een balansoefening uit met het ritmischeschema).

OppikkenHet oppikken van een stijl, hetzij naar voorbeeld van de docent, op aanwijzing of eventueel uitsluitend demuziek volgend. Bewegingskwaliteiten als legato, staccato, funky (=bezwerend).

14

1.5 BelangrijkDe beginnerslessen en de beginners/intermediate-lessen zijn voor hen die de basics-lessen in een voorafgaand jaar gevolgd hebben. Meer resultaat wordt bereikt als men meerdere lessen per week doet.Wij willen dit advies als volgt toelichten. Het vergt jaren om van iemand een danser te maken. Vele oefeningen worden herhaald zowel in de lessen op een bepaald niveau, als in de niveaus die men inde jaren doorloopt. Dit is nu eenmaal noodzakelijk, al is het alleen al doordat door jarenlang niet-gebruikvan het lichaam een bewegingsarmoede is ontstaan. Het is de ervaring van de danspedagoog dat het ookweer jaren vergt om zelfs oorspronkelijk aanwezige bewegingsmogelijkheden te herwinnen. Men moetzich voornemen om ook als amateur op een professionele manier te werken. Het is dan ook niet mogelijkom bijvoorbeeld na vier weken vanuit een basisklas over te gaan naar een voortgezette les.

1.6 Voorbeeld van een les aan het eind van het niveau “basics/beginners”.

Warming-upStaan in de tweede positie parallel, grand plié met relevé en daarna “heel-drop”. Verscheidene malen herhalen. Table-top bounces. Knieheffen met point en flex.

ZittenLangzit en spreidzit, hurkzit (squat sit) met één of twee benen (halve of hele hurkzit). Vanuit spreidzit ofwanneer mogelijk vanuit de tweede positie voorwaarts bouncen, side stretch met borstbeen voorwaartsgericht, voeten pointen en flexen.Voeten point, flex en voetcirkelen, knie naar borst, onderbeen aan schouder. Locomotorische bewegingen:verschillende manieren van gaan met hops en leaps.Na deze warming-up de eigenlijke les:Hoofd, tilts en rollen, shifts.Schouders lift, drop en cirkelen (vierkant en vloeiend), ook in oppositie.

BekkenDenk: heupgewrichten, want het middenrif blijft op zijn plaats.Romp table-top en side stretch.

BenenKnieheffen (kneeraise als in Schotse dansen) en kicks met passé’s, ook uitgedraaid; basis van tapdanspas-sen, d.w.z. het ontspannen in het kniegewricht. Knieheffen als eerste fase van een developpé met slingerenvan het onderbeen; van daaruit ook developpés voor-en zijwaarts met point en flex.

ArmenPort de bras, zowel staand als zittend; isolaties van de verschillende arm levels (laag, midden, hoog).Jazz-walks met port de bras; afwisseling van gewoon gaan en jazzwalks op verschillende levels.

Crouching levelsOp handen en voeten gaan, het gezicht naar de grond gericht.Sitting level: bounces voorwaarts; point en flex van de enkels (achterzijde van de knie los van de vloer),balans op beide zitbeenderen, met knieën buigen, strekken, buigen. Afrollen tot rugligging en opkomentot zit.

Laying level, rug liggingVoeten point en flex, knie gebogen aan schouder, strek de knie en leg het been neer, dan het andere been,daarna ook met scheenbeen aan voorhoofd (hoofd iets van de grond optillen).

BuikliggingKicks achterwaarts en zwaantje. Buig je rug zo hoog mogelijk naar achteren.

Ter afsluiting, standing en kneeling levels: lopen in diagonalen of circels aangevuld met coördinaties vanschouders of ribcages.

15

16

Dance and Dancers, 1962 London

17

18

19

1.7 Lijst van jazzdanstermenKennis van de termen en vaardigheid in het uitvoeren van deze bewegingen.

AdagioUit het Italiaans, vergelijk met het Engelse “at ease”. Op een gemakkelijke en gracieuze manier in langzaam tempo; oefening gericht op het uitwerken van balans en lijn.

Agonisten(Grieks: spelers). Spieren die een beweging veroorzaken. Zie ook “antagonisten”.

Amplitude(ampel = ruimschoots); de wijdte, omvang, grootte, mate van strekken of roteren.

Antagonisten(Grieks-Latijn) spieren die een beweging afremmen om bijvoorbeeld beschadiging van het kniegewricht bij een kick voorkomen.

ArabesquePose op één been waarbij het lichaam, de armen en het hoofd lange lijnen maken, het werkbeen achterwaarts gestrekt.

ArchContraction in de rug.

ArmenZie 1.2.4. armen en de onderdelen.

AttitudePose op één been, ontleend aan het standbeeld van Mercurius, het werkbeen gebogen, het lichaam inronde lijnen (in tegenstelling tot de arabesque).

Ball-demi pointeOp de bal van de voet; ook: bal op de grond zonder gewicht; in dit laatste geval is dit been een speelbeen,in het eerste geval een standbeen.Ball-change: stap op de bal van de voet, stap op de andere voet.

BeatHet tegengestelde van rag; beat ontstaat als men niet in de rag of swing speelt, maar exact op de tel. Dit zal een effect zijn dat met de rag of swing contrasteert en daardoor aandacht trekt, omdat beat integenstelling tot rag en swing exact (heel precies) is.

Camel walkPlaats de voetzool voor met het been in plié, bounce dan het gewicht op deze voorwaarts geplaatste voetop tot relevé.

Cha cha chaVerplaats het gewicht tussen de rechter voorwaarts geplaatste voet en de linkervoet (vierde positie ingedraaid parallel), stap met de rechtervoet naar een kleine tweede positie, onmiddellijk gevolgd doorhet gaan staan op het linkerbeen.

Chainé turnKetting draai. Serie van snelle draaien over de diagonaal (of rechte lijn) in snel tempo.

CharlestonLevendig met twist in de benen en het enigszins opgooien van het been bij elke pas.

Chassé(Frans:verjaagd) Een slide, gewicht op het sliding leg en stap.

Chicken walkDraai uit op bal voorwaarts, breng gewicht op het werkbeen (stap) en draai in, terwijl het gewicht wordtovergebracht; blijf in plié-relevé.

Chugg(geluidsnabootsing van een stoommachine); een afzet (bijna sprong) waarbij het standbeen of de stand-benen over de vloer schuren, wat een geluid kan voortbrengen (tapdanspas).

CollapseRomp hoog voorwaarts of voorwaarts en knieën gebogen (Afrikaans “naar de aarde”).(letterlijk: instorting), bewegingsafloop (successie) waarbij vanuit arch de romp (stap naar de vierde positieparallel) met een contraction laag voorwaarts gebracht wordt.

Conga Walk(Volksdans – ballroom of modern dance pas): step, chug, hop.

20

ContractionSamentrekken van spieren aan een zijde (voor, achter, diagonaal, links of rechts), waardoor, dankzij hetlaten ontspannen van de antagonisten (zie anatomie) de romp in zichzelf buigt.

DogonSprong (etnische sprong); een wing-achtige sprong zoals in tapdans wordt gebruikt.

EffectUitzonderlijke manier van spelen, dansen of belichten, waardoor de aandacht getrokken wordt. Op deviool is het tokkelen (pizzicato) of op de kam strijken (sul pontecelli) waardoor een hoog ruisachtig geluidmet toon ontstaat, een effect; de beat is een effect in de ragtime of swing; omdat men gewoonlijk off-beatspeelt, trekt de beat de aandacht. Een lichtflits is een lichteffect. In het symfonieorkest is het strijkerorkestde meest homogene groep; het slagwerk zorgt voor de effecten; stokslagen op de rand van de trom inplaats van op het vel (rimshots) zijn het effect bij het bespelen van de trom.

ExtensionUitstrekking, uitvouwing.

FallEen valbeweging.

Flat backRomp horizontaal met de rug naar boven wijzend; ook wel “table top”genoemd.

FlexBuig, vouw uit.

Floor levelHet laagst denkbare niveau.

FocusDe vaste, eventueel tijdelijke richting front (voorwaarts). Een danser heeft gewoonlijk de focus in de richting van het podium naar het publiek (of naar de coulissen). Als de focus hier van afwijkt moet dezerichting worden opgegeven.

FunkyBezwerend, met extase, poly-centrische beweging.

GrapevineHet steels zijwaarts gaan: stap R rechts zijwaarts, stap L - achterlangs rechts zijwaarts, stap R rechts zijwaarts, stap L voor langs rechts zijwaarts.

Heel tapKorte beweging van de hiel van het werkbeen, een beweging waarbij de tenen aan de grond blijven.

High archBuiging achterwaarts hoog in de rug.

HopEen plotselinge sprong op een been (step – hop; stap en hop).Inside(en dedans) met het werkbeen in voorwaartse richting (aanduiding van de draairichting bij een pirouette).

IsolatieEen beweging van een lichaamsdeel onafhankelijk van de overige lichaamsdelen.

Jam-sessionSamenkomst van musici en dansers die gezamelijk improviseren op gegeven thema’s.

JazzSlang-woord van de Amerikaanse negers, voor het eerst gebruikt bij een orkest in Chicago in 1917.

JazzhandVingers tot het uiterste gespreid met (tenzij anders aangegeven) de handpalmen naar de richting focus kijkend.

JazzsquareLocomotoriek over een vierkant: stap op R voor links zijwaarts, stap op L achterwaarts, stap op R rechts zijwaarts, stap op L voorwaarts.

Jazz-walkDupliceren van de stap voorwaarts door ball – step met R, ball – step met L. Het gelijkmatig uitvoeren vandeze bewegingen (die niet meer tijd innemen dan voor een enkelvoudige pas nodig zou zijn) is moeilijk.Omdat dit moeilijk is moet de leraar kiezen voor een ritmisch schema, waarbij de eerste of de tweedebeweging de meeste tijd inneemt. Men kan sneller multipliceren, door voor elke stap 2 x ball te doen.Torso, hoofd en armen moeten gestileerd zijn, bijvoorbeeld torso in de houding half-collapse. Denk daarbijaan het ritme van de Afrikaanse troms.

21

KickEen snelle beweging van arm of been die in uiterste houding door reflexen wordt afgeremd (kick = schoppen).

Lay outBeen vanuit heup voorwaarts, dan achterwaarts naar zijwaarts strekken; het bovenlichaam eindigt in flat back.

LeapSprong van een been waarna op het andere been geland wordt.

Locomotorische bewegingEen locomotie, een actie of de mogelijkheid om van een plaats naar een andere te gaan. Lopen is een locomotorische beweging (loco = plaats, moto = beweging).

Outside(En dehors) met het werkbeen in buitenwaartse richting (aanduiding van de draairichting bij een pirouette).

Parallel of parallel ingedraaidDe gewone stand van het been, dat wil zeggen met de voeten naar voren wijzend.

Pas de bourréUitgangshouding vijfde positie met de R voet voor;

TelR achter links 1;L links zijwaarts 2;R voor links 3.

PasséVoet aan knie of geeft aan: dat beide benen elkaar in voorwaartse of achterwaartse richting passeren.

Plié(Frans) gebogen.

Rib cageDit is een isolatie van de wervelkolom. Men moet het gevoel hebben dat men de borstkas op vier wielenverrijdt.

RagtimeVerbrokkeld ritme (to rag = scheuren, time = maat, muziekterm);ook rag, in de oude jazz de voorloper van de syncopatie en van de swing; het is het spelen van accenten(dynamische of melodische) op metrisch zwakke momenten, ook “after beat”(na de slag) genoemd.

ReleaseHet loslaten van een door een voorafgaande beweging gemaakte kromming, contraction of buiging.

RelevéOp de tenen.

Run(Engels = hardlopen); locomotoriek met een zweefmoment in een serie passen uitgevoerd die juist noggeen grand jeté’s zijn.

TempoSnelheid van tellen. Een normaal (=niet langzaam, niet snel) tempo heeft 80 tellen per minuut, ongeveerovereenkomend met de hartslag van een persoon in rust. De tempo’s van de metronoom variëren van 40tot 218 tikken per minuut. Maat: als elke vierde tik een accent krijgt, dan is er sprake van een vierdeligemaat. Driedelige maat: Tik tik tak – Tik tik tak, enz.

22

23

M o d e r n eJ a z z d a n s

Jazzdans II(Intermediate, gevorderd)

2

24

Vaganova AcademySt. Petersburg, Russia

Russia Benjamin Feliksdal

De geschiedenis van deJazzdansDe oorsprong en opkomstZonder uitzondering zoeken de danshistorici de wortels van de jazzdans in Afrika.Dit is juist, maar met een kanttekening: niet de zelfbewuste, autonome, magisch-religieuze culturen van de vele stammen die Afrika rijk was toen de eerste slavenhandelaren er voet aan wal zetten, vormen de “roots” van de jazzdans, maar het letterlijk en figuurlijk uitgeklede overblijfsel daarvan in het koloniale Amerika. Letterlijk uitgekleed, omdat de zwarte slaven geheel naakt, zonder enige persoonlijke bezittingen werden verscheept naar Amerika.

Figuurlijk uitgekleed, omdat aan de slaven die de overtocht overleefden, het spreken van de eigenAfrikaanse taal, het naleven van de eigen zeden en gewoonten en het beoefenen van de eigen religieuzeriten verboden werd. Bovendien werden de in Afrika strikt gescheiden levende stammen door de slaven-drijvers zonder meer door elkaar gehusseld, zodat er van communicatie tussen de slaven aanvankelijk bijnageen sprake kon zijn.Zoals de antropologen al sinds jaar en dag vaststellen, is de dans een wezenlijk bestanddeel van het socialereligieuze leven van Afrikaanse stammen. Dit gebeurt nooit “sec”, maar altijd in combinatie met muziek. InAmerika vielen alle hulpmiddelen als muziekinstrumenten, kostuums, verf en attributen weg. Wat nietafgenomen kon worden, was de dans zelf, de voeten en handen om het ritme te accentueren, de stem ommee te zingen. Het Afrikaanse dansen had enkele zeer karakteristieke eigenschappen die tijdens de ont-wikkeling van de jazzdans bewaard zijn gebleven: isolatie, polyritmiek, syncopatie, direct contact met deaarde, individualisme binnen een groepsstijl.Vanaf het moment dat de Afrikaanse en westerse culturen met elkaar in aanraking kwamen, begon hetproces van culturele beïnvloeding. Aanvankelijk eenzijdig, omdat de slaven gedwongen werden de taal,omgangsvormen en godsdienst van de blanken over te nemen. Maar in de 19e eeuwse minstrelshows is alduidelijk de invloed van zwarten op blanken aan te wijzen in de manier van dansen: de tapdans ontstonddoor zwarte inbreng in de Ierse jigs en reels.

De opkomst van de jazz kan niet los worden gezien van de geschiedenis van de Amerikaanse slavernij. Jazz is een bij uitstek Amerikaans cultureel fenomeen, ontstaan in de smeltkroes van verschillende culturenzoals die in de nieuwe wereld vertegenwoordigd waren. De belangrijke voedingsbodem van de jazz werdgevormd door de West-Afrikaanse culturele tradities. Van daaruit heeft de jazz zich geleidelijk ontwikkeldtot de vele vormen waarin hij zich nu manifesteert.In de West-Afrikaanse primitieve culturen werd het leven als een met alles verweven gebeuren ervaren. In de dans beleefde men een bovenmenselijke extase; het lichaam verloor zijn gebruikelijke betekenis,werd het medium van de ziel. De mens trad in contact met de wereld van geesten en goden, en verkreeghierdoor een magische macht die hem overwinning, kracht, geluk en gezondheid brachten. Hij ervoer eenmystieke band met zijn omgeving. Dans, zang en muziek vormden zo samen de taal van hun solidariteit.Hoewel de vele West-Afrikaanse culturen een grote verscheidenheid in taal, karakter en stijl kenden,bestond er ook een groot aantal overeenkomsten. De Afrikaanse muzikale concepten kennen zeer subtieleen complexe ritmische patronen.Deze complexiteit komt vooral tot uitdrukking in de polyritmiek. In muziek, zang en dans worden tegelijkertijd verschillende ritmes uitgevoerd, zelfs in het spel of de dans van één muzikant of danser. Depolyritmiek schept ritmische structuren die kunnen variëren en waarin accentverschuivingen plaatsvinden.In de dans beantwoordt de polyritmiek aan het beginsel van de isolatie: het afzonderlijk bewegen van bijvoorbeeld hoofd, schouders, heupen of borstkas, enzovoort. Hierdoor wordt de polyritmiek in beeldgebracht.

Geraadpleegde Bron: “A step all our own” Lutgart Mutsaers

25

Voor de nauw met muziek en zang verweven Afrikaanse dans gelden de volgende algemene karakteristieken:• het dansen met gebogen knieën, met het lichaam dicht bij de aarde;• het gebruik van de hele voetzool waardoor het lichaamsgewicht snel en direct van de ene op de andere

voet kan worden overgebracht;• het in beweging isoleren van bepaalde lichaamsdelen (hoofd, schouders, heupen, borstkas enz.); • het tegelijkertijd uitvoeren van verschillende ritmes in dans en muziek en de variëteit en accent-

verschuivingen hierbinnen (polyritmiek en dynamiek); • de intensieve samenhang tussen muziek, dans en zang, die gezamenlijk in feite één expressie vormen;• de individuele expressievrijheid die bestaat in de ruimte voor individuele stijlen temidden van een

bepaalde groepsstijl, of anders gezegd in het afwisselend soleren van alle deelnemers;• het volkomen vrij zichzelf laten opgaan in de dans en muziek en daarmee in de individuele, sociale,

religieuze, en emotionele motieven waarmee dans, zang en muziek geladen zijn.

De genoemde karakteristieken zijn belangrijk voor een goed begrip van de ontwikkelingen die zich buitenAfrika hebben voorgedaan. Tijdens de eerste periode van de slavernij in Amerika zijn de slaven eringeslaagd de verschillen in hun vaak onderling vijandige stamafkomst te overbruggen en vonden zij elkaarin hun overeenkomstige culturele tradities.In de onderdrukking hebben de slaven zo hun menselijke waardigheid behouden en creëerden ze gedurende de slavernij een Afro-Amerikaanse cultuur waarin ze hun identiteit waarborgden en zich tot op zekere hoogte aanpasten aan hun nieuwe omgeving. Geleidelijk werkten westerse en Amerikaanseinvloeden door in de Afrikaanse expressievormen, maar in wezen bleven deze Afrikaans. In Zuid- enMidden-Amerika, zoals in Panama, Brazilië, Cuba en Peru, worden voorbeelden van deze Afrikaans georiënteerde muziek en dans nog steeds aangetroffen. Zo hebben ritmiek en karakteristieke bewegingenzich in deze landen ontwikkeld in de bekende dansen als de Cha-Cha (ontstaan in Cuba), de Mambo(Cuba), de Rumba (Cuba), de Samba (Brazilië), de Pachanga (Caraïbisch gebied) en de Merengue(Dominicaanse Republiek), terwijl ook veel Latijns-Amerikaanse muziek sterk Afrikaans beïnvloed is.Afrikaanse religieuze dans, muziek en zang leven voort in de Voodooceremonies die bijvoorbeeld nog opHaïti voorkomen.

De achttiende eeuwIn de Verenigde Staten, waar de slavernij (sinds Jamestown, 1619) het meest weerzinwekkend was en hetlangst heeft geduurd, kon de Afrikaanse cultuur slechts met moeite gehandhaafd blijven. Het overheer-send orthodoxe protestantisme, de harde mentaliteit van de plantage-eigenaren, het relatief grote aantalslaven en de snelle uitbreiding van het aantal plantages, waren hier belangrijke oorzaken van. Na enkelegrote slavenopstanden werd het drumspelen en het houden van bijeenkomsten, (en daarmee de religie endans), verboden (± 1739); de onderdrukkers ervoeren deze Afrikaanse traditie als een bedreiging voor hunpositie omdat het communicatievormen waren die ze niet begrepen en waar ze geen macht over hadden.Voorzover tradities de productiviteit konden opvoeren werden deze getolereerd. De traditionele work-songs van de Afrikanen (waarmee gezamenlijk tempo en arbeidshandelingen werden aangegeven) kondenzich handhaven en bleven wat muzikale structuur betreft sterk Afrikaans van karakter.Door het strenge verbod op en de onderdrukking van Afrikaanse expressievormen hebben de onder-drukkers eigenlijk het ontstaan van nieuwe vormen aangemoedigd. De belangrijkste kiemen van de jazz-ontwikkeling stammen uit deze periode: spirituals, blues, gospels en shuffles (het ritmisch schuiven van devoeten over de met zand bedekte vloeren van de slavenkerken).Ondanks het feit dat de heersers er streng op toezagen dat de slaven hun dans en muziek niet met onder-mijnende bedoelingen gebruikten, bestond er van hun kant toch wel waardering voor het grote talent vande Afrikanen. Inventief als de slaven waren, ontwikkelden zij allerlei ritme-instrumentjes uit afvalmateriaaldie hun verboden instrumenten vervingen. Plantage-eigenaren brachten hen in contact met Europese in-strumenten (bijvoorbeeld met de “fiddle”) en vaak werden Afrikaanse dansers en musici op het “whitehouse”(het huis van de plantage-eigenaar) ontboden ter opvrolijking van blanke feesten en partijen. Doordeze contacten ontstond een meer intensieve culturele wisselwerking, waarbij natuurlijk de Europese beïn-vloeding van de slaven duidelijk op de voorgrond trad.Specifieke danspassen van Europese volksdansen zoals de Schotse “Reel”, de Franse “Quadrille” en de Iers-Schots-Engelse “Clog” werden gecombineerd met Afrikaanse ritmiek, syncopatie en de shuffle. Uit dit samengaan ontstond in de tweede helft van de 18e eeuw als eerste duidelijke ontwikkeling de“tapdance” die later door het gebruik van schoenijzers tot grote perfectie en beheersing werd opgevoerd.

26

Minstrel showEen belangrijke fase in de ontstaansgeschiedenis van de jazzdans was (1830-1900) de opkomst van eenaanvankelijk blank theaterfenomeen: de minstrel show.De minstrel show werd in de loop van de 19e eeuw ongekend populair. Tot de Burgeroorlog (1861-1865)traden honderden zwartgeschminkte blanke “clowns” op die het dialect van de slaven belachelijk maak-ten, zwarte moppen vertelden en neger-liedjes zongen.Kenmerkend voor de show was de halve cirkel waarin het gezelschap op het toneel zat, aan beide kantengeflankeerd door “Mr. Tambo” en “Mr. Bones”. De “ceremoniemeester” zat in het midden en hield eensoort vraag- en antwoord spel met deze komische randfiguren, afgewisseld met verschillende sketches enliedjes. De zogenaamde “plantation stick dance” werd een komische standaard-act en de Cakewalk hetgeijkte finalenummer.De plantation stick dance was afgeleid van de rituele dans van de Afrikanen en de oorsprong van de Cake-walk voerde terug op de wedstrijden die soms op de plantages werden georganiseerd en waarbij een cake werd uitgeloofd voor het danspaar dat zich het meest inventief toonde. De Cakewalk bestond uit hetafwisselend maken van wilde sprongen en het plechtige, overdreven, trotse, deftige lopen (“strutting“ of “prancing”). Er bestonden natuurlijk veel variaties van de Cakewalk, omdat het competitie-elementallerlei nieuwe vormen stimuleerde. De Cakewalk is waarschijnlijk in de loop van de 19e eeuw ontstaan (in ieder geval na 1812) en vormt de eerste eigenlijke basis van de jazzdans: een integratie van West-Afrikaanse en Europese dansstijlen. De sprongen die in de Cakewalk voorkwamen werden technisch steedsvolmaakter en zijn de voorlopers geweest van de sprongen die uiteindelijk in de jazztechniek zijn opgeno-men. Ook de kick stamt uit de Cakewalk of Chalk Line Walk. Al stappend probeerde men de hoed van eenandermans hoofd te wippen. Hoewel de minstrel show een voorspelbaar stramien kende, heeft deze theatervorm in belangrijke matebijgedragen tot de integratie van Afrikaanse en Europese cultuurvormen. In feite is ook de ontwikkelingvan het Amerikaanse muziektheater hier begonnen. De minstrel show is verder van belang geweest voor het ontstaan van de verspreiding van een nieuwe muzikale ontwikkeling: ragtime en de eerste “jazzmuziek”.

New OrleansNew Orleans wordt algemeen beschouwd als het eerste belangrijke ontwikkelingscentrum van de jazz, zo ongeveer vanaf de eeuwwisseling tot de Eerste Wereldoorlog. De stad had al sinds het begin van de 19e eeuw een ongelooflijk veelzijdig culturele atmosfeer.Het belangrijke handelskarakter van de havenstad bracht met zich mee dat er ook veel blanken gevestigdwaren van onder meer Franse, Engelse, Ierse, Schotse, Italiaanse, Spaanse en Duitse origine.Zeer populair waren de fanfareorkesten waardoor grote groepen kleurlingen en negers de Europesemuziekinstrumenten leerden beheersen. Deze “bands” traden op bij de langdurige carnavalsfestiviteitenen “zwarte” begrafenissen die altijd vergezeld gingen van parades.De onmacht om de muziek slaafs na te spelen bevorderde de improvisatie. In deze tijd ontstonden ook deeerste instrumentale bluesvertolkingen. Aanvankelijk dreef men de spot met de negers, men noemde zeFakers, omdat ze geen muziekinstrumenten hadden leren bespelen.

De eerste jazzHet rosse centrum van de stad “Storyville” werd de “place in town”. In talloze bars en nachtclubs werd raggespeeld. De naam ragtime schijnt afkomstig te zijn van het “ragged” (gescheurde, ongelijke) karakter vandeze speeltrant. De zo gespeelde melodieën werden door de vertolkers inderdaad “gescheurd”. Wanneerze tijdens een optocht werden gespeeld, ontstonden er vaak “gaten” in de ritmische ondergrond van detroms, ruimten die opgevuld werden door de trompet of trombone.De enorme ragtime-rage die bij zowel zwart als blank publiek losbrak (vooral bij de jongere generatie) veranderde radicaal de dansgewoonten. Voor alles was de ragtime in het begin namelijk Cakewalkmuziek.In het begin van de 20e eeuw moest de Cakewalk het veld ruimen voor de “Ragdances” die onder invloedvan de zich snel ontwikkelende ragmuziek waren ontstaan. Deels geïnspireerd op de vroegere Cakewalken de zwarte danstraditie ontstonden zo de zogenaamde “animal dances” waarin dierlijke bewegingenwerden geïmiteerd. Hoewel deze opsomming lang niet volledig is noemen we hier: de Bunny Hug, BuzzardLope, Camel Walk, Crab, Eagle Rock, Fanny Bump, Fish Tail, Grind, Grizzly Bear, Horse Trot, Itch, Foxtrot,Kangeroo Dip, Turkey Trot, Monkey, Bullfrog Hop en Chicken Scratch.

27

De jazzrevolutieDe grote, invloedrijke doorbraak van de zwarte muziek en dans stamt uit de jaren twintig. Het hele maatschappelijke klimaat van die periode heeft het mede mogelijk gemaakt dat de jazz zeer snel populairkon worden.Het oude stereotiepe beeld van de zwarte cultuur, zoals dat in de minstrel shows werd uitgedragen, leekvoorgoed op de aftocht. De “gay twenties” brachten een nieuw verschijnsel dat voor die tijd alleenbestond voor een relatief kleine groep welvarende blanken: “entertainment”. De vele nieuwe uitvindin-gen, zoals de grammofoon, de radio en later de geluidsfilm, veroorzaakten een entertainmentindustriewaar producenten miljoenen in verdienden. Muziek en dans werden hierdoor op slag commercieel interessant.De grote populariteit van de ragtimedances en zwarte vaudevilleartiesten had producers op Broadway aanhet denken gezet. Toen in mei 1921 de zwarte show “Shuffle Along” in première ging en binnen korte tijdeen enorm succes werd, brak een voor zwarte theaterproducties triomfantelijke Broadway-periode aan. Decombinatie van de nieuwe muziek en dans in een nieuw type theatershow was een sensatie. “ShuffleAlong” ontketende een doorbraak van jazzmuziek en dans naar het theater. De ingrijpende vernieuwingdie het theater hierdoor onderging leidde uiteindelijk tot het ontstaan van de moderne musical. Broadwaygroeide uit tot het vermaarde musicalcentrum waaraan het ook nu nog zijn wereldfaam dankt. Harlemwerd de voedingsbodem van wat er op Broadway werd uitgebracht. De populariteit en de groeiendeerkenning voor de jazz stimuleerde nieuwe artistieke ontwikkelingen. New York trok meer en meer zwarte musici, dansers en andere artiesten. De “gay twenties” werden de jaren van “Manhattan’s BlackRenaissance”.

HarlemDe jazzclubs en ballrooms in Harlem waren populair. Er kwamen meer en meer blanken, nieuwsgierig naarnieuwe sensaties in muziek en dans. De bekende nachtclubs als de Cotton Club, Leroy’s, Minton’s Playhouseen Small’s Paradise werden druk bezocht en deden goede zaken. Jazzmusici uit Chicago, Kansas City enandere steden traden er regelmatig op en kregen ook in New York meer bekendheid.Harlem werd een belangrijk muzikaal ontmoetingscentrum en een groeiend aantal musici besloot zich inNew York te vestigen. De populariteit van de jazzdans bleek ook voor de muzikale ontwikkeling een inspi-rerende voedingsbron. In de jazzcentra van Harlem stond dans sterk op de voorgrond.De grote ballrooms Savoy, Renaissance en Alhambra waren zo in trek dat ze het publiek nauwelijks aankonden. Hier werd gedanst op de allernieuwste muziek en in een soort competitiesfeer naar nieuwevormen gezocht. Het blanke publiek keek in stille bewondering naar de originele vondsten van de zwartedansende massa die in hun bewegingen zoveel vrijer waren dan zijzelf. Het leek ook alsof bij het zwartepubliek een dans al uit de gratie was, wanneer deze nog maar nauwelijks was ingeburgerd bij de blanken.Toen de Charleston populair werd, danste men in Harlem de Black Bottom, een enerverende sensuele dansmet veel heupbewegingen, sprongen en draaien; duidelijk Afrikaans-Caraïbisch van karakter. Toen mende Black Bottom in de show van “Dinah” op Broadway danste, werd hij ook bij de blanken snel populair.In Harlem domineerde toen de Shimmy, een dans die sterk op de Black Bottom leek, maar waarin meernadruk viel op de bewegingen met het bekken. Deze onthutsende dans vervulde puriteins Amerika metweerzin en werd in veel ballrooms verboden verklaard, zoals dat overigens eerder ook vaak met deCharleston en de Black Bottom was gebeurd. Het Vaticaan en sommige protestantse kerken waarschuwdenopenlijk tegen de nieuwe dansrages.In Harlem was er echter geen houden aan. De muziek werd swingender en de Shimmy maakte plaats voorde Lindy Hop. De Lindy Hop was voorloper van de Jitterbug, de populaire dans van de Harlem Jumpmuziek. De Hop, zoals die in Harlem werd gedanst, vergde nogal wat acrobatische gaven. De sprongenwerden steeds indrukwekkender en in de lucht begon zich ook van alles af te spelen. De Hop werd vooralgedanst tot entertainment van het blanke publiek dat zichzelf nog nauwelijks aan de Shimmy durfde tewagen. Ook tussen de zwarte ballroomdansers groeiden natuurlijk de nodige kwaliteitsverschillen en algauw ontstonden er twee versies: een groep die de Hop wat meer “vloers” ging dansen en een kleineregroep die de Hop in meer sensationele stijl uitvoerde.De beste Lindy-dansers bleven vanzelfsprekend niet onopgemerkt. Leon James werd “The King of Savoy”.Met een andere Lindy-ster Al Mines, vormde hij een duo dat met veel succes overal ging optreden. In devroege jaren dertig ontstond uit de Lindy Hop de Jitterbug. Deze werd gedanst op de Harlem Jump, eenexplosief soort swingmuziek. Tijdens de dans werd de vrouwelijke partner herhaaldelijk ”opgegooid” enook kwamen veel sprongen (“airsteps”) in deze stijl voor. De dans werd later ook populair bij de swingfansonder het jonge blanke publiek. Ook ontstonden wat meer gematigde versies, als de Shag.

28

2 InleidingDe oefeningen van de niveaus beginners en basics worden herhaald om de kwaliteit van de uitvoering te perfectioneren en te consolideren. Nieuw zijn de toepassingen van de geleerde isolaties in coördinaties (gelijktijdig uitvoeren van isolaties en anderebewegingen). Verder wordt er een intensiever gebruik gemaakt van de niveaus (levels)laag, neutraal, hoog.De lesstof voor het niveau “intermediate (= voortgezet)” bestaat uit de lesstof voorbasics/beginners en de volgende toevoegingen:

Bij wijze van memorandum/uitbreiding beschrijven we hier voorbeelden van oefeningen die passen in dit niveau.

StaanDe tweede positie parallel = jazzdance second.Verder eerste- vierde en vijfde posities parallel en uitgedraaid.

IsolatiesOefeningen table-top stretch. De oefeningen table-top stretch met tilts zijwaarts. (schrijf deze oefening uit met het ritmische schema).

Plié’sVijfde positie met afronding van de oefening, een afronding die begint met cou-de-pied vóór.(schrijf deze afronding uit met het ritmische schema).

ZittenSwastika, halve swastika, van daaruit schouderstand en breng daarna de punten van de voeten aan de grond.

Jazz-posities van de armenOnderarmen gekruist hoog met jazzhanden.De docent improviseert een port-de-bras met isolaties in de gewrichten, of armposities op basis van Luigi en Mattox.

GrondoefeningenPort-de-bras in de tweede positie langzit.Kicks rechts en links, achterwaarts in buikligging, gevolgd door rechter knie, buiging in het heupgewrichtin rugligging en het strekken van het rechter speelbeen en “houdt het andere, linkerbeen gestrekt”.

Relevé’sMet plié’s en sprongen, dit in de kleine tweede positie uitgedraaid en ingedraaid parallel. Vervolgens alle andere posities.

KicksMet passé, relevé en stap.Zijwaarts via passé.

PirouettesShuffle-en-focus, dat wil zeggen isolatie van het hoofd.(schrijf de oefening uit met het ritmische schema).

OppikkenHet kunnen waarnemen en overnemen van meer gevarieerde ritmische structuren, niet alleen van lang-zame maar ook van snelle structuren met varianten in vorm en stijl (bijvoorbeeld een iets andere houdingvan de hand). Tot de varianten in vorm en stijl behoren de geometrische figuren. Hieronder vallen schouderisolaties (hoog, voor, laag, achter & hoog, laag, voor, achter), heupbewegingen (voor, rechts, voor, achter, links, voor, achter, rechts, voor, enz. isolatie te laten samengaan met plié’s of relevé’s). De leraar is vrij in de opeenvolgende richtingen en nieuwe varianten in te zetten.

29

2.2 Meer over isolatiesHoofdAlle geleerde isolaties moeten op verschillende levels beoefend worden. Dit betekent: herhalen met verhoging van de moeilijkheidsgraad door de isolaties te laten samengaan met plié’s of relevé’s of ze uit te voeren met zit- of halve zithoudingen.

Halve rolbewegingUitgangshouding: kijk rechts; in één tel: hoofd vóór, kijk links; pauze één tel; rolbeweging terug naar “kijkrechts”. Als deze beweging beheerst wordt (later in het seizoen) deze beweging aaneenrijgen tot slingerenvan het hoofd.

Hele rol van het hoofd in versneld tempoHet doel hiervan: de handhaving van het evenwicht bij hoofdbewegingen. Doordat het slakkenhuis zijntaak moet overgeven aan het spiergevoel, leert de leerling om zich op dat spiergevoel te oriënteren.

SchoudersHerhaal alle geleerde isolaties (vierkant en vloeiend cirkelen), halve cirkels, en voer het schoudercirkelenop alle levels uit.Nieuwe stof: oppositie, figuren in de vorm van een 8, het handhaven van een isolatieschouderbewegingdie als basis dient voor een daarop geënte armbeweging (schoudertwist). Coördinatie met hoofd enarmen.

BuikAan de fitness ontleende “sit ups”. Doel: door aanspannen van de buikspieren een indirect (via het zenuwstelsel) ontspannen van de lage rugspieren, waardoor de tonus vermindert en deze spieren nietoverbelast worden door de te grote tonus. De verschillende buikspieren zijn nauw met elkaar verbonden.Samen vormen ze een elastische band rondom de romp, een natuurlijk korset, dat bewegingen kan maken(dynamisch) of de wervelkolom in een bepaalde positie kan vasthouden (dus statisch). Het is belangrijk dejuiste uitgangshouding te kiezen voor geïsoleerde buikspieroefening. Hierdoor worden de heupflexorenzoveel mogelijk uitgeschakeld waardoor er geen dysbalans ontstaat tussen de buikspieren enerzijds en deiliopsoas anderzijds.

Het bekkenDe toepassing van de heupisolatie in de Latin-danspassen als de Cha Cha Cha (stap op bal van de voet enplaats de voet dan op de vloer). Bekken (=heup) bewegingen gecoördineerd met plié (en rijzen).

Isolaties van de torsoVanuit table-top cirkelen, strekken van de knieën vanuit hurkzit. Twist van de torso gecoördineerd metschouderisolaties (isolatie in twee centra).

BenenBehalve het voetcirkelen en de isolaties van de knieën moeten in dit niveau van het onderricht zwaarte-puntverplaatsingen van het gehele lichaam gemaakt worden door uit te stappen met een been van hurkhoudingen. Het maken van falls en recovers, coördinatie van heupbewegingen met hoofd- en schouderisolaties (langzaam en geleidelijk instuderen).Isolaties van de armen: port de bras met verschillende dynamiek in meerdere richtingen, ontspruitend uitde torso, echter geïsoleerd daarvan. Geef de onderdelen (handen, onderarmen) zelfstandige functies (verwoeste stad van Zadkine). Aan ambachten en sporten (karate) ontleende bewegingen gestileerdgebruiken (jazz in relatie tot moderne dance).

Jazzwalk met bekkenZie 2.7. Lijst van termen.

KnieënArch vanuit kniezit. Kneewalks. Kneehinge (als limbodanser).Kruipen en balans op twee steunpunten (rechterhand en linkerknie).

LiggenDe lift van de borstkas (chestlift: de armen, schouders, bekken en hoofd aan de grond laten). De lift van het bekken (hoofd, schouders, borstkas en voeten aan de grond laten).High arch (alleen hoofd en bekken aan de vloer laten).De lift van de torso (het hoofd, schouders en voeten blijven aan de grond).Schouderstand (vervolgd met legs behind head).

30

BuikliggingIntensivering van de kicks achterwaarts en het zwaantje, afgewisseld met het ontspannen en bol makenvan de rug met hulp van de handen aan de knieën.Wisselingen van niveaus.

SprongenJazz grand jeté’s en Dogon-sprongen. Jazz hops, jazz leaps, jazz running, meestal in oppositie uitgevoerd.Bovenlichaam in een lichte collapse (gebogen houding) naar voren gericht.In deze fase zal de leerling in alignment zijn. Om verstramming van de wervelkolom tegen te gaan moetde houding “collapse” worden geïntroduceerd.

Jazz pirouetteEen draai op één been met het speelbeen gebogen, opgetrokken tot knieholte.

Hip turnEen draai aangezet vanuit de heup.

Air turnDraai in de lucht, waarin het lichaam één of tweemaal rondom z’n as draait.

Geometrische figuren De grondvorm is een complete circel.Heupvierkant en pelvis- torsolift, twee-centra isolaties met samengestelde port de bras, kruipen, knee-hinge, dogonsprong, cirkelen vanuit table-top en bv. het figuur 8 als bekkenisolatie met plié.

2.3 Voorbeeld van een les in het niveau intermediate-gevorderdenWarming upsIsolaties beginnend in ligging met geleidelijk stijgen van het niveau, overgaand via knielend, half-knielendtot staande houding. Cirkelen van het bovenlichaam in de houding “drop-vanuit-de-heupen”.Isolaties van een been vanuit de houding hurkzit, voeten ingedraaid-parallel.Isolaties met zitten op de zitbeenderen. Locomotoriek (schuifelen) op de zitbeenderen.Jazzwalks met hops en skips. Met voorbereidende parallel-sprongen en sprongen met gebogen knieën.

De eigenlijke lesHoofd: halve rol, hele. Coördinaties, zodat complexe bewegingen ontstaan als draaien en tilts. Snelle zwaaien van het hoofd (ectasy).Schouders: halve en hele cirkels, achtfiguren. Cirkelen in oppositie. Rib-cage: ook diagonaal (staccato en legato) èn achtfiguren.Bekken: figuren en niveau-wisselingen (plié’s, zeer diep en lang aangehouden).Bicentrisch, tricentrisch bewegen:Hoofd en schouders.Hoofd, bekken en armen.Bekken, schouders en armen.Let wel: niet alle betrokken onderdelen bewegen, het gaat (ook en vooral) om zuiverheid van een houding(armpositie) tijdens het uitvoeren van een isolatie.Jazzwalks: De docent heeft een caleidoscopisch aantal mogelijkheden om isolaties te coördineren. Maak een plan!Draaien en sprongen (als overgang naar de dans).Port-de-bras: richtingen, dynamiek (legato en staccato).Levels:Hier kent de fantasie van de choreograaf praktisch geen grenzen. Alle lig-, zit-, kruip-, loop-, en sprong-oefeningen kunnen tot een kleine level-wisseling-combinatie verenigd worden. Werk canonvormige kortechoreografieën uit, in groepen en solo’s.Locomotoriek:Grondmotoriek, kneewalk en ballroom-motoriek.

Sprongen Door de mogelijkheid om het springen te coördineren met isolaties kan een grote afwisseling gebodenworden (echter met inachtneming van de didactische eis, dat niet eerder aan iets nieuws begonnen wordt, voordat een kleine choreografie bevredigend beheerst wordt). Hops, skips, leaps, pas-de-chats, jazz-cabriolen met isolaties. Bij een leap breng je het gewicht van je ene op je andere been over.

31

2.4 De opzet voor een dansDe leerlingen die de lessen trouw bezoeken moet gelegenheid geboden worden om aan de choreografiebij te dragen. Voorkom echter dat iemand in verlegenheid gebracht wordt. Biedt het volgende basis-materiaal (voorbeeld) ter improvisatie aan:• Isolatie en coördinatie van bepaalde centra (nauwkeurig zeggen welke);• Jazzwalks (welke!);• Verbindingspassen – step ball-change – sliding steps. Zoals pas chassé.

De niveaus aanduiden.Welke locomotorische bewegingen en welke sprongen.Welke bewegingen van de armen.Bij deze dans moet een Leitmotiv gegeven worden, liefst naar aanleiding van een ervaringsfeit of actueelgebeuren. Een dans kan beginnen vanuit een laag level (zittend of knielend) en vanuit een hoek of zijkantvan de studio.

2.5 Enige opmerkingen over de hogere opleidingsniveausDe niveaus vergevorderd en professioneel zijn vereist voor de afronding van een jazzdansopleiding.Hoewel het materiaal veel lijkt op dat van de voorafgaande niveaus is deze fase aanzienlijk moeilijker:bewegingen die tot in perfectie beheerst worden komen vaak gecombineerd en gecoördineerd voor.Belangrijk worden:• knie-isolaties;• sundary-hoofdbewegingen;• jazzwalks met variaties;• verviervoudiging van kleine passen (multiplicaties);• slides, hops en bijzondere jazzpassen als Suzie Q, Conga-walk etc.;• fall en recover: naar de grond vallen en weer van de grond omhoog komen;• jazz-pirouetten;• halve- hele- en dubbele draaien tijdens sprongen;• uitgebreide verbindingspassen;• improviseren.

Het hierboven genoemde valt echter buiten het bestek van deze syllabus.

2.6 ImprovisatieImprovisatie in combinatie met jazzmuziek is een kunst die veel te weinig bij jazzdansers op de voorgrondtreedt. Het organiseren van live-jam-sessions tussen jazzdansers en jazzmusici zou een veelbelovende ont-wikkeling zijn.

Improviseren (het niet voorziende doen, iemand een verrassing bereiden) is een stijl van werken diebehoort te berusten op gedegen oefening in en beheersing van de toe te passen bouwstenen. Het is eenkunst die rechtstreeks van leraar op leerling wordt overgedragen; er bestaan weinig of geen leerboekenop dit gebied.

Improvisatie veronderstelt vrijheid. Daags na de première van het vioolconcert van Beethoven schreef eencriticus dat de componist een prachtig improvisatieconcert had geschreven. In het eerste deel wordt hetmateriaal, niet alleen zoals gebruikelijk was in die tijd, een kwint (vijf tonen) hoger herhaald, maar ookslechts één toon lager, wat in strijd was met de geldende regels. Het was de tijd van de opkomst van deburgerij; het tijdperk van Napoleon. De solerende violist veroorloofde zich op een podium als het warevoor eigen genoegen te gaan spelen; zo klinkt althans het, naar onze hedendaagse begrippen veel telange deel van dit concert. Improvisatie was een politieke (vrijheids-)uiting, die de burgerij, niet langerafhankelijk van de macht van een vorst, moet hebben aangesproken. Iets dergelijks is van toepassing op dejazzdans. Jazz betekent voor de mens van deze tijd keuze uit geïsoleerde expressiemogelijkheden, wat alsvrijheid ervaren wordt. Voor de uitvoerende echter betekent improviseren, behalve het moeten beheersenvan de toe te passen bouwstenen (danspassen, niveaus, floorpatterns, ritmische schema’s), het voldoen aanregels van vormgeving. Dit laatste kan men slechts leren door zich in deze regels te verdiepen. Het opsom-men van een aantal trefwoorden uit dit vak heeft op dit moment en hier in deze syllabus, weinig zin. Om toch enige steun te geven, doen we in gedachten een eenvoudige proef met drie dobbelstenen vanverschillende kleur: rood, wit en zwart.

32

De eerste worp is een worp met drie stenen. De uitkomst is óf 3, óf 4, óf 5, …….. óf 18. De tweede worpmet de rode dobbelsteen. Er is een kans van 1 op 6 dat we met deze steen hetzelfde aantal ogen gooienals al boven lag, maar de uitkomst kan ook veranderen. De verandering zal echter niet groot zijn, in vergelijking met het grootste getal (18). De verandering in de uitkomst is maximaal 5. vervolgens werpenwe de rode en de witte dobbelsteen in één worp. Nu kunnen dezelfde ogen boven komen, waardoor erniets verandert; de verandering is maximaal 10. Daarna werpen we drie dobbelstenen. De maximale verandering is nu 15, terwijl er kans is, en zelfs een grote kans, dat de verandering kleiner is dan 15. Dezeserie van drie worpen herhalen we telkens, waarbij het wel eens zal voorkomen, dat er helemaal geensprong optreedt, of dat er een sprong ter grootte van 15 is. Als men van deze uitkomsten een grafiekmaakt en deze op een notenbalk legt, dan blijkt het resultaat op muziek en de zo verkregen partituur teklinken als muziek: aardig wat herhaling met voldoende verrassingselementen. Dit beginsel kan nu opdans worden toegepast. In het bijzonder op jazzdans, waarbij immers elk lichaamsdeel een afzonderlijkeexpressie kan geven. U bedenkt dat u telkens iets, soms veel, verandert. Soms doet u wat u deed, soms iets geheel anders. En meestal ligt het nieuwe dicht bij dat waar u mee bezig bent. Wetenschappelijk uitgedrukt: in muziek en dans zijn opeenvolgende expressies wetmatig onderling verbonden, op een statistische manier. Men spreekt dan van een correlatie.

In improvisatie leren we om onze coördinaties elkaar te laten opvolgen op zodanige wijze, dat ze in de tijdgecorreleerd zijn. Het is alsof ons lichaam een motorisch geheugen heeft (geheugen voor beweging), dat door het toeval wordt doorbroken of zo verstart, dat we onszelf herhalen. De kans dat we lange tijdprecies hetzelfde blijven doen, moet even klein zijn, als de kans op een constante uitkomst bij onzegedachteproef met de dobbelstenen.

OefeningChoreografeer een combinatie van 2x8 tellen.Improviseer 1x8 tellen en kijk wat er gebeurd.Herhaal combinatie 1x8 tellen van de eerste 2x8 tellen.

33

Schouderisolatie Student European School of Jazz Dance, AmsterdamFrank Willems van Dijk

Port de Bras met spiral

Jazzhands met passé Jazzhands met uitstrekking rechterbeen Uitrekking rechterarm

Pho

to’s

: Rem

ko B

aren

dre

gt

34

Passé parallel met contraction

35

Passé out release contraction

36

Passé open long jazz arm position

Benjamin Fel iksdal

Na z’n danscarrière werd Benjamin Feliksdal sinds de zeventiger en tachtiger jaren van de vorigeeeuw een succesvol ballet-, jazz- en tapdans pedagoog en danspionier in Nederland, Europa en

de voormalige oost-blok landen. Hij volgde z’n opleiding klassiek ballet en moderne dans bijFlorrie Rodrigo, Lucas Hoving en Ineke Sluiter te Amsterdam, aan het conservatorium Den

Haag, bij Pieter van der Sloot te Rome en de Rambert School of Ballet te Londen (1954-1960). Later kreeg hij een studiebeurs voor Alvin Ailey American Dance Center,

Joffrey Ballet School en Dance Theater of Harlem (1973-1974) en een reisbeurs voorChicago en Los Angeles (1980).

Loopbaan: danser “Het Nederlands Ballet” (1960-1961); Het Nationale Ballet(1961-1971: half-solist 1963-1965, eerste solist 1965-1971); leraar ballet enjazzdans aan dansacademies te Rotterdam, Arnhem, Amersfoort (1971-1972); solist en jazzleraar Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen (1972-1973);directeur Benjamin’s Modern Jazzdance Center te Amsterdam, artistiekdirecteur European School of Jazzdance, artistiek directeur Theater DanceCompany Amsterdam en artistiek directeur Stichting Musical 1986 (1974-1987). Gastdocent ballet / jazzdans / tapdans aan o.a. Alvin Ailey’s AmericanDance Centre te New York, Dance Theater of Harlem te New York, GusGordiano Dance Centre te Chicago, Bat Dor Dance Company te Tel Aviv,Kuopio Music & Dance Festival te Finland, International Ballet Competitionte Bulgarije, Vaganova Ballet Academy, St. Petersburg, the NationalInstitute for Performing Arts (Gitis) in Moscow, The State Ballet-school

in Berlin, Palucca Schule in Dresden, London Contemporary Dance Center,Les Ballet Jazz de Montreal (Canada) en The Moscow Chamber Ballet

(1974-1995).

Jurylid: International Ballet Competition Dance de Paris ’94 France, ConcoursVarna ’96 Bulgarije, Concours Vitebsk ’97-’99 Wit Rusland. In 1994 sloot hij de

studie Fitness and Supporting Weighttraining in connectie met Dans-Kinesiologieaf voor professionele dansers. Voorts vervulde hij diverse choreografieopdrachten

voor televisie- en theaterproducties in onder meer Nederland, Duitsland, Zwitserlanden Bulgarije.

Publicaties; “Modern Jazzballet” (1984); “Jazzdans als conditietraining” (1985); tweetaligeuitgave “Moderne Tapdans” en “Modern Tap Dance” (2003); ook schreef hij artikelen en com-

mentaren voor dansbladen.

Uitgeverij Bekebooks Postbus 691431060 CD Amsterdam

Eerste drukBekebooks 2004ISBN 90-807699-3-2 www.modernejazzdans.nl

M o d e r n eJ a z z d a n s

9 789080 769939

ISBN 90-807699-3-2

Laser Proof