Biologie VOORTPLANTING

MITOSE MEIOSE

REPRODUCTIE BIJ DE MENS

VWO – klasse 6

Docent: A. Sewsahai HENRY N. HASSANKHAN SCHOLENGEMEENSCHAP LELYDORP [HHS-SGL] ARTHUR A. HOOGENDOORN ATHENEUM - VRIJE ATHENEUM - AAHA

Doelstellingen: De student moet het doel en het verloop van mitose en

meiose kunnen beschrijven moet de delen het voortplantingsstelsel van

zowel een man als een vrouw kunnen noemen, alsook de functies en de kenmerken hiervan

moet de werking kunnen beschrijven van de hormonen die bij de voortplanting een rol spelen

moet de symptomen, besmetting en

genezingsmogelijkheden kunnen noemen van de meest voorkomende geslachtsziekten

moet de verschillende methoden van anticonceptie kunnen beschrijven

Legenda leerstofafbakening:

PAARS: OUDE LITERATUUR

ROOD: NIEUWE LITERATUUR

DONKER BLAUW: KERNONDERWERP

deel 4V en deel 6V: Mitose en Meiose (Mitose en Meiose gedetailleerd) 4V blz. 24 t/m 31 ; 40 t/m 45 ; 84 t/m 88 6V blz. 4 ; 79 t/m 85 boekje AAHA: Voortplanting deel 4V – thema 4: DNA basisstof 1, 4 blz. 116

t/m 119 ; 123 t/m 124 boekje AAHA: Voortplanting

deel 4V – thema 3: Voortplanting van de mens (Reproductie bij mensen) blz. 83 t/m 120 boekje AAHA: Voortplanting deel 4V – thema 2: Voortplanting en

ontwikkeling basisstof 1 t/m 6, 8, 9 blz. 42 t/m 58 ; 62 t/m 67

boekje AAHA: Voortplanting

DNA Genetisch materiaal onder de

loep

DNA: Chromosomen

Genetische eigenschappen van de mens liggen vast op 46 chromosomen. De chromosomen liggen in de celkern

23 van je vader, 23 van je moeder

De chromosomen komen in paren voor 1 chromosoom van je vader, 1 van je moeder

Aantal verschillende chromosomen noem je n (mens: n = 23)

chromosoom

Karyogram

De 46 chromosomen kunnen netjes geordend worden in een karyogram (chromosoomportret)

DNA

DNA = Desoxyribonucleïnezuur

DNA = dubbele streng/helix van aan elkaar gekoppelde nucleotiden

Nucleotide bestaat uit:

-Fosfaatgroep

-Desoxyribose (suiker)

-Stikstofbase (vormen basenparen)

Adenine – Thymine

Guanine – Cytosine

DNA in getal

Een mens heeft per cel 46 chromosomen

Deze chromosomen bestaan uit 2 meter DNA

Per cel heeft een mens 3 miljard basenparen

Een mens heeft 65.000.000.000.000 cellen

Tussen mensen onderling maar 0,1% variatie in hele genoom (Totale set van erfelijke informatie)

Met chimpansee 2% verschil

doornemen mitose en celdeling ; meiose

Celdeling

Voordat een cel kan delen, moet ook de kern delen (mitose) en dus het erfelijke materiaal verdubbelen

Tijdens de celcyclus vindt deze DNA-replicatie plaats

Chromosoom bestaat nu uit: 2 chromatides

1 centromeer

DNA volgorde (genotype) bepaalt mede het fenotype

DNA bestaat uit aan elkaar gekoppelde nucleotiden (dubbele helix)

DNA is opgevouwen tot chromosomen Deze chromosomen zijn alleen zichtbaar

(gespiraliseerd) vlak voor de celdeling Elke menselijke lichaamscel heeft 23 paar

chromosomen (2n = 46) Een geslachtscel heeft 23 chromosomen (n=23) 2 geslachtscellen hebben samen 23+23=46

chromosomen

Interfase: de fase tussen twee celdelingen - Doel mitose: vorming van nieuwe cellen tbv

groei, vervanging, herstel (afb.45; 4V- blz. 28)

(boek 4V - afb.2 blz. 116 ; afb. 4 blz 117 ; Fasen mitose: afb 7 blz. 119 ; afb 20 blz 124):

1. profase 2. metafase 3. anafase 4. telofase 5. cytokinese Bij mitose zijn de dochtercellen die ontstaan

gelijk aan elkaar en gelijk aan de oorspronkelijke cel waaruit het ontstond.

Celcyclus

Interfase

Mitose (schematisch)

meiose (reductiedeling) [4V; blz. 86/afb4 – 4V-blz. 124 afb. 20]vindt plaats met het doel voortplantingscellen (gameten) te vormen. Meiose wordt in M1 en M2 onderverdeeld

2nn + n n + n + n + n

Bij een vrouw gaan van de 4 eicellen, 3 dood; slechts eentje wordt ene volwaardige eicel.

Bij een man worden alle 4 volwaardige zaadcellen

Meiose 1 bestaat uit de profase 1, metafase 1, anafase 1, telofase 1

Meiose 2 bestaat uit profase 2, metafase 2, anafase 2, telofase 2

Meiose (schematisch)

Geef van zowel de mitose als meiose aan wat er in elke fase gebeurt.

Let op!!

moedercellen zijn instaat tot mitose (om hun eigen populatie aan moedercellen instand te houden) en tot meiose (voor de vorming van gameten).

Ivm behoud aantal chromosomen per individu is reductiedeling noodzakelijk

Ongeslachtelijke voortplanting

1 ouder

a-seksueel

Ontstaan genetisch identieke nakomelingen

aan ouder (DNA) Klonen

Voorbeelden: ◦ Bacteriedeling

◦ Knollen en uitlopers bij planten (ook stekken)

◦ Enkele insecten (wandelende tak, bladluis)

◦ Ook o.a. enkele salamanders, hagedissen, slangen

◦ Meeste soorten kunnen ook gewoon geslachtelijk voortplanten

Ongeslachtelijke voortplanting

Voordelen

1 ouder nodig

Als eigenschap gunstig is alle nakomelingen deze

Nadelen

Alle nakomelingen zelfde eigenschap

kans op uitsterven indien nadelig

Geslachtelijke voortplanting

= Seksuele voortplanting Nakomeling krijgt helft genetisch materiaal van

beide ouders (zaadcellen en eicellen) recombinatie

Nakomelingen uniek Niet altijd fysiek contact man en vrouw (bijv. vissen, planten)

Geslachtelijke voortplanting

Voordeel

Ontstaan nieuwe genetische combinaties soms

gunstig

Nadeel

Ontstaan nieuwe genetische combinaties ongunstig (ziekte of

slechte aanpassing)

2 ouders nodig

Ongeslachtelijk Geslachtelijk

X

Geslachtelijke voortplanting

Natuurlijke selectie

Charles Darwin (evolutietheorie)

Demonstratie

Nieuwe allelen-combinatie biedt voor en

nadelen bij het overleven in een omgeving.

Is deze eigenschap gunstig uitbreiden onder

soort

Best aangepaste organisme produceren meeste nakomelingen = natuurlijke selectie

De voortplanting bij de mens -mannelijk -en vrouwelijk

voortplantingsstelsel -begrip puberteit

-begrip menstruatie (cyclus)

-zaadcel en eicel -bevruchting en

ontwikkeling -bevalling en geboorte -voorbehoedsmiddelen

-SOA’S

Delen van het voortplantingsstelsel van een man met de functies:

• Teelballen (testes): produceren zaadcellen (spermacellen) en testosteron.

• Bijballen: opslag van zaadcellen.

– In het zure milieu van de bijballen zijn de zaadcellen bewegingloos.

• Balzak (scrotum): huidplooi waarin teelballen en bijballen liggen.

–De temperatuur in de balzak is ongeveer 2 °C lager dan die in de buikholte.

• Zaadleiders: vervoeren zaadcellen.

• Zaadblaasjes: produceren basisch vocht dat de zaadcellen activeert.

• Prostaat: produceert vocht met voedingsstoffen voor de zaadcellen.

• Urinebuis: vervoert urine en sperma.

– Sperma bestaat uit zaadcellen met vocht uit de zaadblaasjes en uit de

prostaat.

• Penis: brengt sperma in een vagina in.

– Eikel: gevoelig voor seksuele prikkels.

– Voorhuid: huidplooi om de eikel.

– Zwellichamen: bevatten holten die zich met bloed kunnen vullen,waardoor

de penis in erectie komt.

Voortplantingsorganen en geslachtskenmerken van een man

• geslachtskenmerken :

- primair = van bij de ge-

boorte aanwezig (uit-

wendig : penis + balzak)

- secundair = puberteit

Besnijdenis

Zoek de volgende begrippen op:

Menstruatie

Vruchtbare periode

Masturbatie

Ovulatie

Bevruchtingsmembraan

Besnijdenis

Delen van het voortplantingsstelsel van een vrouw met de functies:

• Eierstokken (ovaria): produceren eicellen, oestrogenen en progesteron.

– Bij de geboorte zijn in de eierstokken reeds alle cellen aanwezig die zich tot

eicel kunnen ontwikkelen.

– Eicellen ontwikkelen zich in follikels.

• Eileiders: vervoeren eicellen.

• Baarmoeder (uterus): hierin vindt de ontwikkeling van een embryo plaats.

– De baarmoeder heeft een dikke gespierde wand, die met slijmvlies is

bekleed.

• Vagina (schede):

– bij geslachtsgemeenschap (coïtus) komt hierin het sperma terecht;

– bij menstruatie wordt een deel van het baarmoederslijmvlies via de vagina

verwijderd;

– bij de geboorte komt het kind via de vagina ter wereld.

• Clitoris (kittelaar): gevoelig voor seksuele prikkels.

• Kleine schaamlippen: klieren kunnen slijm produceren, waardoor de toegang

tot de vagina glad wordt.

• Grote schaamlippen.

Voortplantingsorganen en geslachtskenmerken van een vrouw

• geslachtskenmerken:

- primair=van bij de

geboorte aanwezig

(uitwendig: schaamlippen en schaamspleet)

- secundair = puberteit

bredere schouders

hoekige lichaamsbouw

sterkere beharing

rondere lichaamsvormen

breder bekken

meer haar op de schedel

grotere gestalte

De menstruatiecyclus (ovulatiecyclus)

Waarschijnlijkheid vruchtbareperiode berekenen Voorbeeld: Laatste menstruatieperiode: 3 jan. t/m 7 jan. Eerste dag laatste menst.period.: 3 jan. Eerst volgende ovulatie: 3 jan. + 14 dgn = 17 jan * ovulatie: 14 dagen na de eerste dag van de

laatste menst.period. Vruchtbare periode: 14,15,16,17,18 jan. *vruchtb. Period,: 3 dagen voor t/m 1 dag na de

ovulatie (omdat een zaadcel 3 dagen in het lichaam van de vrouw kan leven; eicel blijft 12uren tot 24 uren in leven na de ovulatie)

Enkele belangrijke begrippen: Een hormoonklier is een klier die hormonen

afgeeft aan het bloed. • Geslachtshormonen: stoffen die via het bloed de

werking van de voortplantingsorganen regelen. • De hypofyse is een hormoonklier die de

hormonen FSH en LH afgeeft aan het bloed. • Bij mannen: zaadcellen worden gevormd onder

invloed van FSH en testosteron. – FSH heeft invloed op de vorming van

zaadcellen. – Testosteron wordt onder invloed van LH

gevormd in de interstitiele cellen en heeft invloed op de ontwikkeling van zaadcellen.

• De concentratie testosteron in het bloed wordt geregeld door terugkoppeling.

Uitleg m.b.v. boek blz. 95, 96 afb 18, 19

(boek 4V: blz. 50 afb 17 & blz 51 afb 18)

• menstruatie de opbouw en afbraak van het

baarmoeder- slijmvlies

Voor een overzicht van de hormonen, klikken op de Hyperlink hieronder:

..\..\Havo\Voortplanting en ontwikkeling\Overzicht hormonen.pdf

• de zaadcel of spermatozoïde: - gevormd in de testikels of

teelballen - 0,05 mm groot - voortbeweging door golvende

bewegingen van een staartje - 300 tot 500 miljoen per

zaadlozing - levensduur : 48 tot 72 uur

• de eicel:

- gevormd in de eierstokken

- 1 eicel om de 28 dagen

- 0,2 mm groot

- vanaf de puberteit tot de

leeftijd van 45 – 50 jaar

- wordt voortbewogen door fijne

trilhaartjes in de eileiderwand

- levensduur: 12 tot 24 uur

De bevruchting en innesteling in de baarmoederwand

De bevruchting: eicel en zaadcel ontmoeten elkaar en versmelten

Voorbehoedsmiddelen: Hoe werken ze?

SOA (SOI)

• Gonorroe (druiper). – Ziekteverschijnselen: er komt slijm en etter uit de

penis of vagina en het urineren kan pijn doen. – Besmettingswijze: door bacteriën, via intiem

lichamelijk contact met een besmette persoon. – Genezingsmogelijkheden: door een tijdige behandeling

met penicilline. • Syfilis. – Ziekteverschijnselen: aanvankelijk een zweertje aan

de geslachtsorganen, mond, tong of anus, in een later stadium verlammingen en geestelijke achteruitgang.

– Besmettingswijze: door bacteriën, via intiem lichamelijk contact met een besmette persoon.

– Genezingsmogelijkheden: door een tijdige behandeling met penicilline.

Chlamydia.

– Ziekteverschijnselen: vaak afwezig; soms een waterige afscheiding uit de urinebuis of vagina, of bloedverlies uit de vagina.

– Besmettingswijze: door bacteriën, via intiem lichamelijk contact met een besmette persoon.

– Genezingsmogelijkheden: door behandeling met penicilline.

• Aids: een aantasting van het afweersysteem tegen ziekteverwekkers.

– Ziekteverschijnselen: geen specifieke.

– Besmettingswijze: door het aids-virus (HIV), via het binnenkrijgen van bloed, sperma, vaginaal vocht, voorvocht of moedermelk van een besmette persoon (vooral door geslachtsgemeenschap of doordat meerdere druggebruikers dezelfde spuiten of naalden gebruiken).

– Genezingsmogelijkheden: geen.

Geboorteregeling

Geboorteregeling Periodieke onthouding Coïtus interruptus De ‘pil’ Condoom Sterilisatie Zaaddodende middelen (schuimtabletten,

spuitbussen, pasta’s Spiraaltje of ankertje Pessarium

Leg uit wat IVF (in vitro fertilisatie) en Kunstmatige inseminatie is

vragen

? bedankt!!

Info:

www.ecoisonline.org

www.examenbundel.nl

www.biologiepagina.nl

www.asewsahai.com

asewsahai@yahoo.com