UNIVERZITET U TUZLI

TEHNOLOŠKI FAKULTET

Seminarski rad:

MINERALI U HRANI

Profesor: Studenti:

Dr.Sc. Jasmin Suljagić. Docent Arnela Ferizović

Amer Šakić

Tuzla, 2015.

1

Sadržaj:

- Minerali,uvod ....................................................................................... 3- Flour ..................................................................................................... 5- Kalcijum i Fosfor .................................................................................... 6- Gvožđe .................................................................................................. 7- Bakar ..................................................................................................... 8- Kobalt .................................................................................................... 9- Magnezijum .......................................................................................... 10- Kalijum i Natrijum ................................................................................. 11- Jod ........................................................................................................ 13- Cink i Hrom ........................................................................................... 14- Zaključak ............................................................................................... 15- Literatura .............................................................................................. 15

2

MINERALI

Uvod

Minerali su anorganski hemijski elementi, ima ih 103, a 80 ih nalazimo u našem organizmu. Minerali čine 4,5% naše tjelesne mase, a glavnina ih se nalazi u kostima. Ne možemo ih stvoriti ni potrošiti i cijeli ih život moramo unositi putem hrane, vode i lijekova.

Minerali su neophodni za izgradnju enzima, hormona, hemoglobina, strukturnih bjelančevina, vitamina, a preko njih utiču na gotovo sve sastojke ljudskog organizma. Svaki mineral ima svoju specifičnu funkciju - od izgrаdnje jаkih kostiju do prenošenja nervnih impulsa. Neki minerаli se čаk koriste dа bi se proizveli hormoni ili održаvаo normаlan rad srcа.

Upotreba minerala dobiva sve veći značaj u preventivi i terapiji, jednako kao i vitamini, te je preporučljivo prije uzimanja istih posavjetovati se s liječnikom ili ljekarnikom. Potrebe za većinom minerala izražene su u miligramima (1/1,000 grama) ili mikrogramima( 1/1,000 miligrama).

Minerali su podjeljeni prema:

1. Značaju i količini u tijelu : Esencijalni Esencijalni u tragovima Neesencijalni u tragovima

Lista esencijalnih minerala nije konačna. Za većinu esencijalnih minerala postoje preporučene doze (RDA).

3

2. Isključivo prema količini : Mаkrominerаli

Minerаli koji se nalaze u tragovima

Mаkro na grčkom znаči “veliko”, (tijelu su potrebne veće količine mаkrominerala). U grupi mаkrominerаla se nalaze kаlcijum, fosfor, mаgnezijum, nаtrijum, kаlijum, hloridi, i sumpor.Iаko su tijelu potrebni i minerаli u tragovima, potrebno ih je sаsvim mаlo. U ovu grupu spadaju gvožđe, mаngаn, bаkаr, jod, cink, kobаlt, fluor, selen i drugi.

Kada sagori bilo koja namirnica, bjeličasti ostatak koji se dobije posle tog procesa popularno se naziva pepelom. Ova supstanca predstavlja mineralni sadržaj hrane i dio je njegove ukupne težine. Ove tako male količine mineralnih sastojaka regulišu neke procese od životne važnosti za cijeli ljudski organizam, stvaraju molekule kao što je hemoglobin, koji su bitni za dobro zdravlje, a talože se u strukturnim oblicima kao što su kosti i zubi.

Najvažniji minerali potrebni za ljudski organizam su: fluor, kalcijum, fosfor, gvoždje, bakar, kobalt, magnezijum, kalijum, natrijum, jod, cink i hrom.

4

Fluor

Najvidljivija uloga minerala zapaža se svaki put kada se čovjek nasmije na zubima. Bijela, sjajna zubna prevlaka, caklina, sastavljena je od kalcijuma, fosfora, i drugih hranljivih sastojaka i veoma značajnog fluora.

Fluor je kao sastojak prisutan u prirodnim vodama nekih lokaliteta širom svijeta, a prije mnogo godina zubni ljekari zapazili su da djeca koja žive u ovim oblastima vrlo malo pate od tegoba koje potiču od pokvarenih zuba.

Fluor kao da očvršćuje zubnu caklinu čineći je mnogo otpornijom prema karijesu. Zbog toga se danas u mnogim zemljama u čijim vodama nema prirodnog sadržaja fluora taj nedostatak nadoknađuje veoma malim količinama ― oko jedne kapi fluora na milion kapi vode. To vidljivo povećava otpornost zuba prema karijesu.

Pored ovog dejstva, pretpostavlja se da fluor doprinosi i očvršćavanju kostiju.

Namirnice bogate fluorom: morski plodovi, kupus, karfiol, klice, spanać, paradajz, sirovo žumance, kozije mlijeko.

5

Kalcijum i fosfor

Ovi elementi veoma su važni u cijelokupnom procesu razvoja kostiju. Iako se većina minerala deponuje u kostima, veoma male količine kalcijuma vrlo su važan činilac u regulaciji kontrakcije mišića i funkcije živaca. Kada prisustvo kalcijuma u krvi padne ispod potrebne količine, tada nastupaju jake i bolne kontrakcije (grčevi).

Paratiroidna žlijezda svojom aktivnošću sprečava ovu pojavu tako što oslobađa male količine kalcijuma iz kostiju, šalje ih u krvotok i na taj način održava potrebnu količinu ovog elementa veoma značajnog za nesmetan rad mišića i nerava. Međutim, ako se to često ponavlja, kost se lišava određene rezerve kalcijuma, pa usljed toga postaje krta i lomljiva. Zbog toga je tijelu potrebno redovno i potpuno snabdevanje kalcijumom u svakodnevnoj ishrani, ne samo u periodu djetinjstva. kada se kosti izgrađuju, već i u kasnijem životnom dobu.

Preporučljiva dnevna količina iznosi 800 miligrama kalcijuma dnevno. Kalcijum i fosfor obično su zajedno u sastavu prehrambenih artikala. Mlijeko i mliječni proizvodi predstavljaju bogate izvorekalcijuma. Iako se ovaj sastojak može naći u pasulju, suhom grašku, lisnatom povrću tamnozelene boje i orasima.

Dvije čaše mlijeka ili odgovarajuća vrijednost istog, je ono što će svakog dana obezbijediti odgovarajuću količinu kalcijuma. Dijecu treba više snabdijevati ovakvom hranom kao i trudnice i dojilje.

6

Da bi se kalcijum mogao uspiješno apsorbovati, potreban je i vitamin D. pa zato treba uzimati hranu u kojoj se nalazi ovaj važan sastojak. Mlijeko je značajan i pristupačan izvor ovog vitamina.

Namirnice bogate kalcijumom: susam, rogač, mlijeko, soja u zrnu, badem, lješnik, spanać, brokoli itd.

Namirnice bogate fosforom: soja u zrnu, žumace, kuhan pasulj, badem, grašak itd.

Gvožđe

Ako se desi da povrijedite ili posiječete prst, tada možete zapaziti dijelovanje jednog drugog minerala ― gvožđa. Gvožđe je značajan deo molekula hemoglobina, preko koga kiseonik iz pluća stiže u svaku ćeliju ljudskog organizma. Ovaj mineral nalazi se i u mišićima, ali pojavljuje se kao važan činilac u ćelijskim energetskim procesima.

Od svih minerala gvožđe je najmanje zastupljeno u ljudskoj ishrani, zato što je vrlo mali broj namirnica stvarno dobar izvor ovog sastojka. Jaja. cjelo zrno žitarica, suho voće i mahunarke, najbolji su izvori ove supstance. Međutim, i pored toga pažljivim izborom hrane, može se obezbediti dovoljna količina gvožđa koja je svakog dana potrebna ljudskom organizmu.

Gvožđe se iz hrane dosta teško apsorbuje, ali pretpostavlja se da citrusno voće, narandže i sl. (koje sadrži dosta vitamina C) i mlijeko (koje sadrži laktozu), poboljšavaju njegovo apsorbovanje.

Gvožđe može da se uskladišti u koštanoj srži, jetri i slezini. Simptomi malokrvnosti koji mogu da se pojave usled nedostatka gvožđa često obuhvataju pretjerani umor, nedostatak daha posle nekog napora, zatim ravnodušnost i neodgovornost.

U svakodnevnom životu ljudi imaju izvijesne teškoće u obezbeđivanju potrebnih količina gvožđa. Žene imaju mnogo veće potrebe za gvožđem. Zato mnoge žene u svom organizmu imaju male ili nikakve zalihe gvožđa. Kada je unošenje ovog elementa malo, a gubitak krvi veliki, pojavljuje se nedostatak gvožđa što se ogleda u nedovoljnoj količini hemoglobina i pojavi anemije.

Žene u drugom stanju takođe treba da vode brigu o količini gvožđa, jer se u tom periodu njihovog života povećava potreba za ovom supstancom. Međutim, ako se koriste dopunska sredstva onda to treba pažljivo činiti da bi se izbjeglo pretjerano

7

doziranje gvožđa. Prevelike količine gvožđa mogu štetno da deluju na opšte stanje zdravlja i funkciju jetre.

Namirnice bogate gvoždjem: kuhani pasulj, soja u zrnu, žumance, kajsija, kuhani grašak, kelj, repa, suhe šljive, pivski kvasac itd.

Bakar

O bakru se često govori kao o blizancu gvožđa, jer pomaže gvožđu u stvaranju hemoglobina i vršenju energetskih procesa. U stvari. bez učešća bakra, gvožđe se u organizmu ne bi moglo iskoristiti. Pored toga bakar je u neposrednoj vezi sa formiranjem nervnih ćelija i njihovim održavanjem, kao i sa procesom razvoja kostiju.

Pojava nedostatka bakra gotovo je nemoguća, jer se on u velikoj mjeri nalazi u hrani. Međutim, upotreba vode koja prolazi kroz bakarne cjevi može ipak da dovede do pretjeranog unošenja bakra. Kod životinja to uslovljava pojavu srčanih oboljenja i zato vodu treba zaštititi od takvih promjena.

Namirnice bogate bakrom: jezgrasto voće, sjemenke i mahunarke.8

Kobalt

Kobalt služi za aktiviranje mnogih enzima u organizmu. On je važan činilac u procesu stvaranja crvenih krvnih ćelija. Ljudski organizam koristi kobalt posredno kao veliki molekul vitamina B12. Ovaj vitamin učestvuje u procesu normalnog stvaranja crijvenih krvnih ćelija.

Namirnice bogate kobaltom: morski plodovi.

9

Magnezijum

Magnezijum je mineral koji je vidljiv u lisnatom, zelenom povrću, jer predstavlja jezgro molekula hlorofila. To je pigment koji lišću povrća daje zelenu boju, a pored toga skuplja sunčevu svjetlost da bi je kao energiju pretvorio u ugljene hidrate. U ljudskom organizmu magnezijum učestvuje u pretvaranju uzete hrane u energiju ili kalorije. Iskorišćavanje ugljenih hidrata i proteina neposredno zavisi od magnezijuma. Nedostatak megnezijuma, zbog toga što ga ima u mnogim namirnicama rjetko se može izazvati stvarnim nedostatkom u hrani ili rđavim navikama u jelu, ali do toga ipak može doći usled dugotrajnog gubitka tijelesnih tečnosti što nastaje kao posljedica proliva i povraćanja. Grčevi u mišićima, slični onima koji su izazvani nedostatkom kalcijuma. predstavljaju simptome nedovoljnog sadržaja magnezijuma u krvi.

Namirnice bogate magnezijumom: integralne žitarice, jezgrasto voće, sjemenke, kakao, soja, orasi, spanać, zeleno lisnato povrće, grejfrut, sirovo žumance itd.

10

Kalijum i natrijum

Ljudi koji imaju probleme prouzrokovane pojavom visokog krvnog pritiska sigurno su dobro upoznati sa ulogom koju imaju minerali kalijum i natrijum koji regulišu ravnotežu tečnosti u organizmu. Oni u stvari predstavljaju molekule rastvorene u svim tijelesnim tečnostima i deluju kao upravljači prometa materija. Natrijum reguliše prisustvo tečnosti izvan ćelija. a kalijum u njihovoj unutrašnjosti.

Ova dva sastojka vrlo složenim sistemom odnosa zajednički regulišu ravnotežu kiselina i baza u tijelu. Pa tako održavaju kiselost ili alkalnost krvi. Pored toga. kalijum je važan činilac koji održava normalan rad srčanog mišića, pa zbog toga čak i mali poremećaji u ravnoteži njegovog prisustva mogu biti vrlo opasni.

Teškoće nastaju kada se u krvi pojavi mnogo natrijuma, što uslovljava nagomilavanje tečnosti, izazivajući otoke na nogama. a često i povišen krvni pritisak. Ljudi sa ovakvim tegobama treba da smanje količinu natrijuma (soli) koji unose u organizam.

Najbogatiji i najpristupačniji izvor natrijuma u ishrani je obična kuhinjska so ― natrijum-hlorid.

Jedna kašičica soli sadrži oko dva miligrama natrijuma, ali većina odraslih ljudi preko svoje ishrane uzima oko 2 kašičice soli u toku svakog dana. Prosiječnom čoveku potreban je samo jedan miligram dnevno. a to znači da većina ljudi uzima mnogo više natrijuma nego što je to potrebno. Drugi vrlo česti i značajni izvori ovog minerala su razni dodaci (kao npr. vegeta). zatim razni praškovi za pecivo, soda za pecivo, kao i ostali preparati koji se dodaju hrani s ciljem da joj se poboljša ukus. Većina ljudi na taj način uzima više natrijuma. jer su se navikli na ukus slane hrane. Prema tome poželjno je da hrana bude blago posoljena, jer se tako smanjuje mogućnost za pojavu visokog krvnog pritiska.

11

Nedostatak natrijuma ili kalijuma obično nije dijetetski problem, ali može da bude izazvan raznim oblicima gubitka tečnosti (proliv, povraćanje). Osobe koje koriste lijekove da bi pospiješile gubitak vode i smanjenje krvnog pritiska možda će prema preporuci ljekara morati da povećaju količine kalijuma u svojoj ishrani. Neke namirnice kao što su banane. pomorandže, suhe šljive, zatim lisnato povrće, pasulj i cijelo zrno žitarica, predstavljaju vrlo značajne izvore kalijuma.

Namirnice bogate kalijumom: integralne žitarice, pasulj, sviježe povrće, sviježe voće itd.

Namirnice bogate natrijumom: repa, krastavac, celer, šargarepa, vlakna mahunarki itd.

12

Jod

Jod je supstanca koja je organizmu potrebna u malim količinama. Ovaj sastojak potreban je u proizvodnji tiroidnog hormona ― tiroksina. Tiroksin reguliše stopu korišćenja energije u tijelu. Tiroidni hormon ne može da se proizvede bez učešća joda. Ako u ishrani nema joda. tiroidna žlijezda će sve teže i teže raditi da bi proizvela ovaj hormon, povećavajući svoju veličinu sve dotle dok ne postane vidljivo povećana. Ovo povećanje jednostavno se naziva gušavošću i obično se pojavljuje tamo gde je zemljište siromašno jodom.

Svako može da dobije dovoljno joda ako upotrebljava jodiranu so. Dodavanje neznatnih količina joda kuhinjskoj soli, koja se koristi u normalnoj količini, zadovoljava sve potrebe čovijekovog organizma. Čulom ukusa ne može se otkriti prisustvo joda.

Namirnice bogate jodom: morske ribe, alge, jaja, jogurt, sir, jodirana sol.

13

Samo u tragovima Cink i Hrom

Minerali u tragovima su grupa supstanci koje su tijelu neophodne čak i u manjim količinama od onih koje smo dosad spominjali. Oni su obično potrebni samo u količinama koje su izražene u milionitim dijelovima. To se može uspiješno prikazati slikom uzimanja jedne kapi od količine koju čini milion kapi vode. Neke od ovih supstanci potrebne su samo u milijarditom dijelu. ali funkcije koje imaju isto su tako značajne kao i sve druge.

Funkcija. cinka dobar je primjer za to čak i onda kada se hranom unesu odgovarajuće količine bjelančevina i drugih hranljivih materija. bez djelovanja cinka nijedan živi stvor ne bi rastao. Proces obje ćelija i sinteze bjelančevina vjerovatno zavisi od njegovog djelovanja. Osim toga on predstavlja dio veoma važnih enzima kao što je enzim, nosilac ugljen-dioksida u crvenim krvnim ćelijama, ili insulinski molekul hormon koji reguliše količinu šećera u krvi.

Poznato je da ima slučajeva pojave nedostatka cinka, ali to nije česta pojava. Upotrebom raznovrsne hrane. količina cinka uvek će biti dovoljna.

Nedostatak hroma može se pojaviti u slučaju da se cijelog života upotrebljava rafinisana hrana. Hrom je važan činilac u metabolizmu šećera. jer deluje kao pomoćnik insulinu. Žitarice i pivski kvasac sadrže dovoljne količine hroma.

Ispitivanja minerala i dalje se nastavljaju. Vjerovatno će se otkriti djelovanja i vrjednosti drugih minerala koji su potrebni organizmu da bi se održalo dobro zdravlje kao što su: aluminijum. molibden, nikl, vanadijum, kalaj i drugi. Nedostatak ovih sastojaka verovatno je nemoguć. zbog toga što su ovi minerali raspoređeni u velikom broju namirnica. Uz to i voda je izvor mnogih minerala.

Pošto normalna ishrana sadrži dovoljno minerala. uzimanje dopunskih količina. nije potrebno ni preporučljivo. U većini slučajeva nije poznato kakvu toksičnost

14

mogu da prouzokuju prevelike količine ovih sastojaka. Uzimanjem raznovrsne hrane i upotreba nerafinisane hrane kao što je voće, povrće i cijelo zrno žitarica. daće dovoljno minerala u količini koja je prirodno potrebna tijelu.

Namirnice bogate cinkom: jezgrasto voće i integralne žitarice.

Namirnice bogate hromom: cijela zrna žitarica, sir i pivski kvasac.

Zaključak : Ljudski organizam je sam po sebi kompleksna „tvorevina“ i da bi postigli normalno funkcioniranje cijelog organskog sistema iznimno su nam važni minerali jer i najmanji nedostatak moze ugroziti čitav organizam. Za razliku od vitamina, ljudski organizam ne moze sam sintetizirati niti jedan jedini mineral, stoga je potrebno da ih unosimo u nas organizam putem hrane .

Literatura:- http://narodnilek.com/2013/05/10/minerali-vazni-u-ishrani-za-ljudski-organizam/- http://www.krstarica.com/zdravlje/ishrana/minerali-u-ishrani-od-a-do-s-1/ - http://mojtanjir.com/minerali

15

16