MANIERIZAM - shvatanje koje se formira u krugu umetnika koji tragaju za novim formama (rezultati renesansnih istraživača već postali opipljivi u realizovanim delima, sada treba stvarati iz duha ka umetnosti)- pojava koja se vezuje za odredjeni sloj društva - lepota oblika zahteva veliko obrazovanje umetnika i veliku kulturu posmatrača - ovakva dela nastaju počev od treće decenije XVI veka, paralelno sa drugim elementima koji su najavljivali naredni stilski pravac – barok- manierizam nije mogao uticati na široke slojeve jer zahteva visoko obrazovanje i zbog toga više vezan za dvorove

- ravnoteža i harmonija glavne karakteristike visoke renesanse, dok je manierizam negovao neuravnoteženost i neusaglašenost (čas je emotivan do izvitoperenosti čas disciplinovan do samouništenja)- visoka renesansa je puna, stabilna, ozbiljna - manierizam je vitak, elegantan, tvrd i veoma samosvestan

GIULIO ROMANO (1499 – 1546)

Jedan od najpoznatijih graditelja čija su dela primeri manierističkog pristupa arhitekturi je Rafaelov učenik, Djulio Romano (Giulio Romano, 1499 - 1546). Školovan u Rimu, bio je jedan od mnogih umetnika koji je iz Rima prešao na sever Italije, kada su ga Francuzi osvojili. Kao glavni graditelj vojvode od Mantove bio je jedna od spona preko koje se manierizam, kao pogled na arhitekturu, proširio na severnu Italiju.

PALAZZO DEL TE, (1526-1534.), Mantova

– vila suburbana (ergela+letnji dani, nema spavaćih soba-1milja od palate)- puno namernih iznenadjenja i

kontradiktornsti – da privuku prefinjen ukus, utisak uzbudjenja

- izraziti primer manierističkog tretiranja fasada

- pojedini detalji (kao što su ključni kameni prozorskih ravnih lukova) postavljeni su bez

jasne gradjevinske logike

-4 duga, niska prostora oko centralnog kvadratnog dvorišta-nema simetrije,osovina bašte-bočna vrata, osa glavnog ulaza pod pravim uglom

DJULIJO ROMANO, sopstvena kuća, Mantova, 16.vek

- “parodija” Bramanteove Rafaelove kuće- venac zašiljen u centru – nepotpuni zabat koji pritiska ključni kamen spljoštenog luka na dole –nameran preokret Bramanteovih ideja- neobični prozorski okviri potisnuti u plitke lukove, sabijeni složenom entablaturom koju ne nose stubovi

Palata Farneze, Antonio da Sangalo Mladji (1486-1546) - veoma monumentalna, postavljena kao samostalan ulični blok, skoro kvadratne osnove

Palazo Masimi ale Kolone, Baldazare Peruci (1481-1536) iz Sijene - zanemario većinu kanona antike: prvo zanemaren pravilan oblik osnove (cela gradjevina lagano zaobljena na uglu); ulaz na krivini

- uglovi naglašeni rustikom, ali površine zidova skoro da nemaju rustiku; jaki horizontalni venci- prizemlje - prozori sa ravnim nadprozornicima, sprat - trougaono ili lučno segmentno postavljenim završecima, edikulama (aedicula) (obnova omiljenog antičkog motiva)- drugi sprat - gornje prozore i snažan venac dodao je kasnije Mikelandjelo- simetrija veoma izražena; kortile u skladu sa renesansnom tradicijom Bramanetea, sa toskanskim dorskim stubovima i frizom od metopa i triglifa (umesto laganih korintskih i dorskih stubova XV veka)

Palata Farneze

- ulaz na krivini, umesto vrata ima jedan oblik lodje sa udvojenim toskanskim stubovima i snažnim vencem iznad - suprotno stabilnim prizemljima običnih renesansnih palata; stubovi spušteni na prizemlje (Brankonio), rustifikacija teče celom visinom; venac prizemlja stvara duboku senku - potencira horizontalnost gornjih spratova- prozori prvog sprata veoma jednostavni, sa ravnim okvirom; prozori drugog i trećeg sprata mali, jednostavno dekorisani i nisu sasvim jasno diferencirani kako bi to u renesansi trebalo da bude- iako po svojim estetskim vrednostima nimalo ne zaostaje za palatom Farneze, za spoznavanje njenih vrednosti potrebno je više intelektualnog napora u sagledavanju svih elemenata koji učestvuju u obliku gradjevine

Palazo Masimi ale Kolone

Perucijev projekat VILA FARNEZINA, radjena za Agostina Kidjija, bankara iz Sijene, (verovatno vila suburbana)- rani primer vile koja se sastoji iz centralnog bloka sa krilima- jednostavna arhitektura

MIKELANDJELO BUONAROTI(Michelagniolo di Lodovico di Buonarroto Simoni,

Caprese1475 - Rim 1565)

- STVARAO KAO BOG, BIO NESREĆAN KAO ČOVEK, PRKOSAN I CINIČAN, IZOLOVAN OD DRUGIH LJUDI I CELOG SVETA, KOJI NIJEDNO DELO NIJE USPEO DA ZAVRŠI ZA ŽIVOTA POŠTO SU GA ZBOG BUJNOG TEMPERAMENTA DRUGI LJUDI U TOME SPREČAVALI

- RAZMIŠLJAJUĆI KAO VAJAR, STVARAO JE ARHITEKTURU KOJA POSEDUJE PLASTIČNOST SKULPTURE -SNAŽNA, SILOVITA, ISTOVREMENO KONTROLISANA I NEDEFINISANA MEŠAVINA POKRETA I MIRNOĆE

MIKELANĐELO

- monumentalna grobnica pape Julija II, Rim

MIKELANĐELO

MIKELANĐELO

PREDLOG ZA FASADU CRKVE SAN LORENCO- rezultat razmišljanja o odnosu arhitekture i skuplture (pano za skulpturu)

Bruneleski, Stara sakristija Mikelandjelo, Nova sakristija

grob Djulijana Medičija sa personifikacijom dana i noći i grob Lorenca Medičija sa personifikacijom večeri i zore

MIKELANĐELO

MIKELANĐELO

- unutrašnji prostor - skoro isto kao Bruneleski Staru sakristiju: kvadratna osnova sa kupolom, ali sa potpuno drugačije obradjenim detaljima- pilastri i drugi ukrasni elementi izradjeni od tamnog istarskog kamena, arhitektura potpuno podredjena, služi samo kao neutralna podloga za isticanje skulptoralnih elemenata od belog mermera

MIKELANĐELO

BIBLIOTEKA LORENCIJANA U SAMOSTANU SAN LORENCO, FIRENCAPrva Mikelandjelova arhitektura koja nije bila samo nosač ili pozadje skulpture

- najupečatljiviji je predprostor - visok i uzak prostor (utisak), naglasio kontrast sa dugačkim i znatno nižim prostorom same biblioteke- zidovi ritmički podeljena platna sa udvojenim stubovima; na nivou biblioteke ova zidna platna imaju slepe prozore i niše iznad njih- koloristička shema veoma hladna, zidna platna obojena belom, nasuprot tome tamno sivo obojeni svi elementi strukture, prozori, stubovi, dekorativni detalji- gde god je mogao okrenuo je ustaljene, logične odnose naopako

- stubovi (glavni noseći elementi) bi trebalo da budu istureni i da nose arhitravni venac - ovde suuvučeni - kao da zidna platna (isturena) stiskaju stubove; iznad ulaza u biblioteku umesto parapeta - samostalna razdelna linija; stepenice najoriginalnije rešene - teško razlivanje vulkanske mase

- sve sile paralisane, opterećenje kao da nema težinu - ono što treba da nosi, ne nosi - ono što treba da bude spolja ovde je unutra- prirodni zakoni ne važe – najizvorniji manijerizam- uspeo da izmeni uravnotežene proporcije renesansnih prostorija - predprostor visok i uzak kao jama, a sama biblioteka do koje se dolazi stepeništem je dugačka i uska kao hodnik - oba prostora vuku posetioca, prvo da iz dubine izadje, a zatim da se kreće napred, bez skretanja; ovo usmereno kretanje kroz prostor u okviru jasnih prostornih ograničenja moglo bi se smatrati glavnim kvalitetom manierizma

MIKELANĐELO

SKICE ZA UTVRĐENJA FIRENCE

MIKELANĐELO

CAMPIDOGLIO:- PALLAZZO DEI SENATORI- PALAZZO DEI CONSERVATORI- PALAZZO DEL MUSEO

nadzornik Vatikanskih gradjevina 1535.1539. konsultovan je oko postavljanja antičke statue Marka Aurelija na trg Kampidolja, kao i za plan zgrada oko trga

MIKELANĐELO

PALATA SENATORA

rad na crkvi svetog Petra - vrhunac njegovog stvaralaštva; kada je preuzeo gradilište crkve bili su podignuti samo veliki Bramanteovi stubovi, a planovi Rafaela i Sangala nisu bili realizovani

- vratio se ideji centralnog plana, zadržao krake grčkog krsta, ali ukinuo podcentre, koji su u manjoj razmeri ponavljali centralni motiv- skratio je krake i kondenzovao svu prostornu snagu u kompoziciji centralne kupole- za tako veliku kupolu i nosači je trebalo da budu takvih dimenzija

- na fasadama isključio uravnotežene, ozbiljne motive i postavio ogromne korintske pilastre koji nose masivnu atiku- postavio prozore neobičnog oblika, niše, edikule raznih dimenzija - sve u disharmoniji, ali impresivno izgleda- ispred ulaza projektovan portik sa 10 stubova u jednom redu i 4 ispred njih, u sredini - odstupanje od antičkih i bramanteovskih ideja simetrije

- kruna objekta po Bramanteu trebalo da bude kupola polukružnog pravilnog preseka - Mikelandjelo znatno podiže tambur i daje težu varijantu kupole, manierističkog oblika

Mnogi elementi koje je Mikelandjelo zamislio nisu izvedeni - portik koji je znatno kasnije preradjen u jedan izduženi brod - time je crkva izgubila zamišljeni izrazito centralni plan, a kupola nije sagedljiva i dominirajuća kako je Mikelandjelo izričito želeo.

Poslednje delo - prerada antičke kapije Porta Pije - primenio i razradio sav svoj spektar arhitektonskihmotiva, skoncentrisano na malom prostoru

- veoma komplikovani oblici: umetanje nepravilnog segmentnog zabata unutar

pravilnog trougaonog- kontrast teksture: glatki zidovicentralnog dela,

hrapavi red na bočnim travejima- prozorski otvori

JACOPO TATTI SANSOVINO (1486 – 1570)

Pad Rima 1527. - nekoliko arhitekata u područje Veneta, preneli i stilske odlike rimske arhitekture.Po snazi svog talenta izdvajaju se dva graditelja, Jakopo Tati - il Sansovino (Jacopo Tatti, 1486-1570) i Mikele Sanmikele (Michele Sanmichele, 1484-1559).Sansovino - poreklom iz Firence, dobar vajar, učio kod Mikelandjela. Iz Rima u Veneciju – dobija nekoliko velikih poslova u samom centru Venecije, na trgu svetog Marka i u njegovoj neposrednoj blizini. Na trgu je projektovao Biblioteku svetog Marka i Lodju del Kampanile, uz sam zvonik.

Biblioteka - visoko estetizovano rešenje pročelja, arkade dorskog reda u prizemlju, na spratu jonski red stubova, na rubu krova balustrada sa nizom kipova.

- Lođa kampanila-veza između vertikalnog tela tornja i dugačke horizontale biblioteke,

arkada sa atikom iznad

LA ZECCA – KOVNICA NOVCA

Kovnica novca - na samom kanalu, pročelje sa veoma velikim otvorima izmedju stubova koji su, po svojoj obradi, predstavljali manieristički izraz.

PALAZZO CORNER

Palata Corner - masivno prizemlje, spratovi razdvojeni jako naglašenim vencima, sa nizovima prozora (vrata ispred kojih se nalaze balkoni ukrašeni balustradama).

Sve ove elemente, preradjene na sopstveni način koristiće u svojim delima, nešto kasnije, Paladio.

MICHELE SANMICHELI (1484 – 1559)

PALAZZO CANOSSAVERONA

PALAZZO BEVILACQUA

Mikele Sanmikele bio je iz Verone, u koju se i vratio iz Rima, nakon učenja kod Bramantea i Sangala mladjeg. Radovi: velike palate u Veroni za porodice Bevilakva (Bevilaqua), Pompei i Kanosa (Canossa).

PALAZZO GRIMANIVENECIJA

U Veneciji je projektovao palatu porodice Grimani. Glavni utisak koji su fasade na njegovim gradjevinama trebalo da ostave na posmarače - igra svetlosti i senke (chiaro-oscuro), postizao rustikom zidova i širokim i brojnim otvorima.

Svaki od ovih graditelja unosi po neku novinu u arhitekturu severne Italije – polako se formira regionalizam koji će ovo područje karakterisati u kasnijim epohama.

VILLA GIULIA – VIGNOLA, AMANNATI, ... RIM- 1550/55

Autor koji je prvi uočio poseban likovni izraz u umetnosti heterogene renesanse tridesetih godinaXVI veka bio je Djordjo Vazari (Giorgio Vasari, 1511-1574) - napisao zbirku biografija “Le vite de’ piueccellenti architteti, pittori e scultori italiani da Cimabue insino a’ tempi nostri” izdatu u Firenci 1550. godine (najznačajniji izvor za proučavanje italijanske umetnosti u doba renesanse). Vazari u svom praktičnom radu bio izraziti manierista. Njegovo glavno delo bili su objekti poznati kaozgrade firentinske administracije (Palazzo Ufici) u kojoj je danas smeštena jedna od najbogatijih i najvrednijih galerija slika.

PALAZZO UFFICIGIORGIO VASARIFIRENCA