Mięso dużej wagi

Walka z socjalną niesprawiedliwością od gospodarstwa rolnego do widelca.

Projekt zrealizowany przy finansowym wsparciu Komisji Europejskiej

Mięso dużej wagiraport na temat struktury i dynamiki europejskiego przemysłu mięsnego.

2

Mięso dużej wagi raport na temat struktury i dynamiki europejskiego przemysłu mięsnego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską VS/2011/0457

Spis treści

Wstęp ........................................................................................ 3

1. Wprowadzenie .................................................................... 5

2. Perspektywa globalna ........................................................ 7

2.1 Globalne spożycie mięsa ................................................................ 72.2 Główne globalne firmy rzeźne ......................................................... 8

3. Struktura europejskiego przemysłu mięsnego .............. 10

3.1 Integracja w unijnym przemyśle rzeźnym .................................... 103.2 Czołowe unijne firmy ..................................................................... 11

3.21 Vion ......................................................................................... 123.3 Unijne firmy zajmujące się dalszym przetwórstwem .................. 133.4 Struktura własności czołowych unijnych firm rzeźnych ........... 143.5 Ekspansja na rynki zagraniczne .................................................. 16

4. Ubój według gatunku w UE ............................................. 18

4.1 Struktura uboju świń w UE ........................................................... 184.2 Struktura uboju bydła w UE ........................................................... 204.3 Struktura uboju drobiu w UE ......................................................... 22

5. Podaż i popyt na mięso w UE .......................................... 25

5.1 Konsumpcja ................................................................................... 255.2 Bilans mięsny w UE ........................................................................ 26

5.21 Mięso wieprzowe .................................................................. 265.22 Wołowina ................................................................................ 285.23 Mięso drobiowe ..................................................................... 29

5.3 Handel mięsem w UE ..................................................................... 305.31 Import ..................................................................................... 305.32 Eksport ................................................................................... 31

6. Czynniki kształtujące przemianę ..................................... 33

6.1 Koszt żywca: wpływ oporu klientów wobec wzrostu cen .......... 336.2 Presja na łańcuch dostaw ze strony konsumentów ................... 346.3 Nadmierna zdolność produkcyjna w sektorze uboju ................ 376.4 Różnice w zakresie kosztów pracy ............................................. 38

7. Wnioski .............................................................................. 41

3



WstępFederacja EFFAT zleciła firmie GIRA sporządzenie niniejszego raportu na temat struktury i dynamiki europejskiej branży mięsnej, by dostarczyć działaczom związków zawodowych pracującym w tej branży nowych informacji i przedstawić im inny punkt widzenia prob-lemów, z którymi się zmagają. Firma GIRA od wielu lat dostarcza analiz branżowych firmom mięsnym, bankom i inwestorom działającym w tym sektorze. Jej raport nie przedstawia punktu widzenia związków zawodowych, a członkowie organizacji zrzeszonych w EFFAT mogą nie zgadzać się z wyrażanymi tam poglądami, sympatyzującymi bardziej z właścicie-lami i menedżerami firm mięsnych, niż z ich pracownicami i pracownikami, dla których nasza organizacja wykazałaby więcej zrozumienia. Jednakże ich raport jest dla nas użyteczny, gdyż przedstawia uczciwe spojrzenia na branżę z innego punktu widzenia. Wierzymy, że ich spostrzeżenia mogą pomóc nam lepiej reprezentować interesy pracowników sektora mięsnego.

Federacja EFFAT zainteresowana jest przede wszystkim tym, jak europejskie rady zakładowe mogą pozytywnie wpłynąć na reprezentację interesów pracowników w branży mięsnej. W raporcie GIRA znalazły się najważniejsze europejskie firmy z branży. Niektóre, np. Danish Crown, HK Scan, Kerry, Plukon czy Campofrío Foods, posiadają już europejskie rady zakład-owe. Inne, choć wydawałoby się, że powinny już posiadać ERZ, z różnych powodów jeszcze ich nie mają. W tej kategorii wyróżniają się Vion, ABP i Tönnies. Widzimy również dwóch amerykańskich gigantów, którzy unikają utworzenia ERZ. Firma Cargill posiada zakłady mięsne w Wielkiej Brytanii i Francji, ale jej działalność jest znacznie rozleglejsza i obejmuje całą Europę. Smithfield jest bezpośrednim właścicielem spółek zależnych w Polsce i Rumunii, ale pozostałą część europejskiej działalności prowadzi za pośrednictwem Campofrío Foods. Choć firma Campofrío posiada ERZ, nie była w stanie utworzyć ERZ dla Smithfield, by umożliwić współpracę pracowników Campofrío ze swoimi polskimi i rumuńskimi kolegami. Dwie inne międzynarodowe spółki, na które musimy zwrócić uwagę, pochodzą z Brazylii: są to JBS i Marfrig. Jak dotąd każda z nich dokonała przejęcia jednej europejskiej spółki, JBS we Włoszech, a Marfrig – firmy Moy Park z Irlandii Północnej. Jednak jest bardzo prawdo-podobne, że obie te spółki dokonają rozszerzenia działalności w Europie, jeśli nadarzy się ku temu stosowna okazja. Wreszcie musimy przyjrzeć się krajowym liderom, firmom liczącym się w Europie pod względem rozmiaru i udziału w rynku, które kwalifikowałyby się do utworzenia ERZ, jeśli rozpoczęłyby działalność w innych państwach członkowskich (w drodze ekspans-ji, fuzji lub przejęcia). Do tej kategorii zaliczają się firmy takie jak Westfleisch w Niemczech, Biggard, Doux i LDC we Francji, 2 Sisters w Wielkiej Brytanii i Veronesi we Włoszech.

Oprócz określenia firm interesujących nas z punktu widzenia strategii dla europejskich rad zakładowych, z raportu możemy również dowiedzieć się nieco o problemach, z jakimi stykają się pracownicy firm mięsnych i dla których korzystne byłoby opracowanie wspólnych ro-związań.

Firmy zajmujące się przetwórstwem pierwotnym borykają się z presją na zmniejszenie kosztów, która wynika z kilku przyczyn:

l Konkurencja spoza UE (szczególnie Brazylia i Tajlandia)l Nadmiar zdolności produkcyjnejl Silna presja ze strony rynku detalicznego (niezbyt wyraźna w południowej Europie)

4



l Przepaść dzieląca sektor rzeźniczy i dalsze przetwórstwo (chwytanie się zysku)l Wysokie ceny żywca (związane z globalnym popytem i cenami zbóż)l Branża mięsna w Niemczech (niskie płace, ekonomia skali)

Pracodawcy w odpowiedzi stosują strategie w różny sposób uderzające w pracowników:

l Prowadzenie nierentownej działalności, by utrzymać ruch w interesie – zwiększając presję na koszty pracy

l Zwiększanie szybkości linii produkcyjnych – co ma konsekwencje dla zdrowia i bezpiec-zeństwa pracowników

l Zwiększenie mechanizacji – większa produkcja, mniej pracownikówl Naciski na elastyczne formy zatrudnienia i wprowadzanie pracy zmianowejl Dwa rodzaje pracowników: stali pracownicy kontra „prekariat” (najczęściej podwykonaw-

cy – napływowa siła robocza) l Przerzucanie produkcji do tańszych regionów Europyl Konsolidacja spółek (zmniejszanie konkurencji, wykorzystanie ekonomii skali)

Związki zawodowe i europejskie rady zakładowe muszą opracować swoją odpowiedź na te problemy. Niektóre z rozważanych przez nas rozwiązań to:

l Presja przeciwko gigantom detalicznym narzucającym ceny;l Inicjatywy wspierające etykietowanie i oznaczanie produktów (szczególnie dla sektora

hotelarsko-gastronomicznego); l Inicjatywy podnoszące świadomość konsumencką, promujące mięso lokalnie produ-

kowane;l Jasne stanowisko w sprawie umów handlowych UE dotyczących mięsa (szczególnie z

Tajlandii i Brazylii)l Większa stanowczość w walce przeciwko niepewnym formom zatrudnienia i niskim

płacom pracowników branży mięsnej w UE;l Solidarność z branżowymi związkami zawodowymi w krajach o niskich kosztach, walczą-

cymi o poprawę warunków;l Opracowanie lepszych sposobów dzielenia się informacjami o innowacjach, które

zwiększają zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, by móc skutecznie z nimi walczyć.

Musimy również być na bieżąco ze zmianami zachodzącymi w branży, by móc odpowiednio na nie reagować. Nie jest to łatwe zadanie. Jednak nowy serwis internetowy meatworkers.org i nowa grupa robocza EFFAT wraz z branżowymi ERZ dają pracownikom europejskiej branży mięsnej i ich związkom zawodowym przestrzeń do działania i szansę wspólnego stawienia czoła tym problemom... tylko działając wspólnie możemy osiągnąć cel.

Harald Wiedenhofer Sekretarz generalny EFFAT

5



1. Wprowadzenie Niniejszy raport omawia strukturę i dynamikę pierwotnego przetwórstwa mięsnego w Europie. Pojęcie to oznacza ubój i odkostnianie mięsa. Europejski przemysł uboju powoli ewoluował, odkąd człowiek zaczął zajmować się hodowlą zwierząt w Europie. Na początku hodowla miała charakter samozaopatrzeniowy, a mięso lokalnych zwierząt sprzedawano miejscowym odbior-com. W dalszej kolejności wykształciło się przetwórstwo, służące konserwacji mięsa. Obecnie produkuje się go 40 milionów ton rocznie, a przemysł mięsny dostarcza pożywienie całej Europie oraz eksportuje produkty do wielu innych krajów świata.

Wciąż jednak mocno widoczne są jego korzenie. Szeroki asortyment świeżych mięs i przet-worów świadczy o lokalnych preferencjach i różnicach kulturowych. Często przetwórcy prow-adzą działalność na szczeblu regionalnym lub krajowym. Mimo że transgraniczny handel mięsem osiąga duże rozmiary, bardzo niewielu europejskich przetwórców posiada zakłady produkcyjne w kilku krajach. Żadnej firmy przetwórczej nie da się określić mianem pan-europejskiej; żadna nie działa na taką skalę ani nie ma takiego zakresu działalności jak na-jwiększe firmy amerykańskie lub brazylijskie.

Pomimo krajowych różnic pod względem kultury spożywania mięsa i struktury przemysłu przetwórczego, branża mięsna ma bardzo indywidualny charakter, odmienny od większości sektorów przemysłowych:

l przetwarza drogi i aktywny mikrobiologicznie surowiec, który może być niebezpieczny dla zdrowia ludzi w razie niedochowania standardów;

l jest podatna na okresowe kryzysy i wzrosty zachorowań wśród zwierząt oraz inne trudne do przewidzenia wydarzenia;

l koszty pracy to drugi pod względem wielkości składnik kosztów przetwórców (zaraz po surowcach);

l wymaga znacznych nakładów pracy, często w trudnych warunkach – w zimnie, praca obejmuje powtarzające się czynności i wymaga siły fizycznej Nie dziwi więc duża rotacja wśród pracowników. Zatrzymanie pracowników często stanowi wyzwanie;

l panuje mentalność „producenta”, dość blisko związana z kulturą hodowli;

l codziennie musi stawiać czoła ogromnym wyzwaniom w zakresie produkcji i zarządzania;

l jest to bardzo rozproszony przemysł, dysponujący nadmiernymi zdolnościami produkcy-jnymi, co sprzyja powstawaniu presji cenowej ze strony konsumentów mających dostęp do produktów importowanych. Z tego względu marże w branży mięsnej są niskie i niesta-bilne.

6



Ponadto sektor ten musi radzić sobie z ogromną presją na obniżanie kosztów oraz z eu-ropejską i globalną konkurencją, mimo swego lokalnego dziedzictwa. Jesteśmy obecnie w okresie zmian, a branża znajduje się pod ciągłą presją w związku z rosnącymi wymaganiami klientów oraz międzynarodową konkurencją, która ma niższe koszty działalności. Cała branża przetwórstwa mięsnego zatrudnia w UE ponad 1 milion osób (nie uwzględniając hodowców), a praca stanowi kluczowy składnik kosztów, dlatego jest to bardzo istotny i wrażliwy sektor. Cała branża musi być świadoma stojących przed nią poważnych problemów i wspólnie pra-cować nad ich pokonaniem.

Aby zrozumieć obecną sytuację, należy wziąć pod uwagę całokształt przemysłu rzeźny, jego skalę, różne gatunki, integrację na poziomie krajowym i europejskim, a także będące motorem zmian czynniki kosztowe. Kwestia jest dość złożona i nie ma prostych rozwiązań na przyszłość, a wręcz należy podjąć szereg trudnych decyzji, aby firmy i branża mogły przetrwać.

7



2. Perspektywa globalna 2.1 Globalne spożycie mięsa

W ciągu najbliższych dziesięciu lat nastąpi znaczny wzrost globalnego spożycia mięsa, spow-odowany wzrostem dochodu do dyspozycji oraz standardów życiowych na całym świecie, ale przede wszystkim w Azji i na Bliskim Wschodzie.

Większy dochód do dyspozycji oznacza, że konsumenci z Azji będą zjadali większe porcje mięsa oraz że będzie ono częściej wchodziło w skład głównego posiłku. Jednocześnie pomimo sporej liczby negatywnych doniesień prasowych1 i obrazów, ogólna konsumpcja mięsa w UE będzie się raczej utrzymywać na stałym poziomie około 40 milionów ton. Są to ogromne ilości, ale najważniejszy z punktu widzenia europejskiego przemysłu mięsnego jest fakt, że większość wzrostu konsumpcji będzie przypadać na inne części świata.

Zwiększony popyt będzie obejmował głównie mięso drobiowe (szczególnie mięso brojlerów) ze względu na niższy koszt produkcji, a w dalszej kolejności wieprzowinę – z podobnych powodów.

Globalny wzrost spożycia mięsa według gatunków – 2010–2020(f)

Sh

50,0002010

97,301

108,185

60,820

16,250

121,128

119,402

64,503

17,250

322,282+1,000+3,683+11,000+23,800

282,556

Py Pk Bf Sh 2020

350,000

300,000

250,000

200,000

150,000

100,000

Bf Pk Py

Source: Gira Long-Term Meat Study

(‘000

t c

we)

W ciągu najbliższych dziesięciu lat za wzrost popytu odpowiadać będzie przede wszystkim Azja, ale ze względu na problemy z równoległym zwiększeniem produkcji krajowej nastąpi zwiększenie importu mięsa. Skorzystają z tego łańcuchy produkcji o najniższych kosztach, które potrafią najlepiej konkurować na zglobalizowanym rynku, gdzie główne kryterium stanowi cena. Ze względu na przewagę kosztową w całym łańcuchu produkcji mięsa, najwięcej zyskają prawdopodobnie Stany Zjednoczone i Brazylia. Niższe koszty w tym krajach wynika-ją zarówno ze sprzyjających warunków rolniczych i przemysłowych. Na przewagę w zakresie

1 Negatywna prasa ze strony m.in. środowisk wegetariańskich, ekologów, obrońców praw zwierząt, badań nau-kowych oraz specjalistów w zakresie odżywiania.

8



rolnictwa składa się klimat, gleba, obszary lądowe oraz korzyści strukturalne: skala zakładów przetwórczych, koncentracja i integracja przemysłu, a także niskie koszty pracy w porównaniu z Europą.

Globalny wzrost eksportu mięsa według regionu – 2010–2020(f)

02010 BR AR UY US CA TH CN EU Others 2020

30,000

+1420 +370 +100+1200 +90 +490 +200

-30

+500

28,320

23,970

25,000

20,000

15,000

10,000

5,000

Source: Gira Long-Term Meat Study

(‘000

t c

we)

W tym dziesięcioleciu UE prawdopodobnie straci część udziału w eksporcie mięsa, ponieważ pod względem kosztów jego produkcja stała się mniej konkurencyjna w porównaniu z Brazylią (tańsze pasze) i Stanami Zjednoczonymi (lepsza ekonomia skali i tańsze pasze).

UE powinna jednak zwiększyć eksport podrobów2 w tym samym okresie, ponieważ przetwór-cy coraz lepiej radzą sobie z dostępem do zagranicznych rynków tych produktów, osiągając większe wartości, niż to możliwe w kraju.

2.2 Główne globalne firmy rzeźne

Europejski sektor mięsny potrzebuje widoczności w kontekście przemysłu globalnego, ponieważ europejskie firmy muszą konkurować z przedsiębiorstwami z krajów trzecich w dwóch głównych obszarach: importu na kluczowy rynek wewnętrzny Europy oraz eksportu na atrakcyjne rynki w krajach trzecich.

Pierwsza dziesiątka globalnych przetwórców mięsa odpowiada za około 15% światowego uboju, a druga dziesiątka za kolejne 3%. Przemysł ten jest wysoce rozproszony, a ponadto występują ogromne międzynarodowe różnice pod względem praktyki, jakości i preferencji, co sprawia, że tylko nielicznym udało się z sukcesem rozwinąć działalność na skalę światową.

Największe brazylijskie firmy (JBS, Marfrig i Brasil Foods) szybko się rozwinęły na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat i stały się czołowymi graczami na światowym rynku. Udało się to przede wszystkim dzięki wykorzystywaniu okazji do przejmowania firm na dużą skalę. Celem

2 Podroby obejmują takie elementy jak skóra, jelita i narządy wewnętrzne, które nie wchodzą w zakres tusz. Tych obrotów nie uwzględniono w powyższych diagramie, ponieważ przedstawia on wyłącznie wagę tusz

9



było nabycie tanich środków trwałych w celu uzyskania efektu skali w zakresie międzynaro-dowego marketingu, poszerzenia oferty produktowej, zdobycia dostępu do rynków potenc-jalnie zainteresowanych brazylijskimi produktami, a także, oczywiście w zakresie zwiększania zysków. Odbyło się przy wsparciu brazylijskiego rządu.

Z pierwszej dziesiątki światowych firm produkujących mięso tylko 2 są europejskie (Vion i Danish Crown) i są znacznie mniejsze pod względem wielkości uboju od czołowej piątki. Obie firmy produkują tylko na terenie UE i posiadają niewielką globalną sieć sprzedaży.

Najwięksi globalni przetwórcy mięsa – 2011

Yuron

Bf

Next Ten

JBS

Linyl Zincheng

Danish Crown

Vion

0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000

BRF

Marfrig

Smithfield

Cargill

Tyson

Pk

Py

Sh

Source: Gira

Approx primary processing volume ’000t cwe

Wyzwaniem dla sporej większości unijnych przetwórców jest utrzymanie efektywności kosz-towej na tle importu, a także utrzymanie konkurencyjności w sprzedaży określonych części na globalnych rynkach eksportowych. Czy obecnie wystarczy być stosunkowo małym producen-tem krajowym, dobrze radzącym sobie na własnym rynku?

10



3. Struktura europejskiego przemysłu mięsnego 3.1 Integracja w unijnym przemyśle rzeźnym

Patrząc z perspektywy strukturalnej, istnieją dwie ważne formy integracji w europejskim prze-myśle rzeźnym:

l Integracja pionowa, która dzieli się na dwie części:

wsteczna, (gdy firma inwestuje w pasze oraz jest właścicielem żywego inwentarza). Jest to rzadkie zjawisko w europejskim sektorze czerwonego mięsa, lecz częsty model w przypadku drobiu. Istnieje kilka znaczących przykładów, spośród których naj-lepszym jest producent cielęciny, firma Van Drie.

postępująca, (gdy firma zajmuje się również dalszym przetwórstwem, produkując złożone wyroby mięsne, zwykle jako sposób na zwiększenie wartości). Również rzadkie zjawisko w UE. Tulip Foods, podmiot zależny Danish Crown, stanowi przykład jednej z lepiej zintegrowanych firm.

l Integracja pozioma, która w przemyśle rzeźnym dotyczy firm, które rozszerzają działal-ność na kilka gatunków. Taka forma integracji jest częściej spotykana i zazwyczaj ma ona miejsce w przypadku fuzji i przejęć, choć wiele małych zakładów rzeźnych obsługuje wiele gatunków zwierząt. Można tutaj przytoczyć jako przykład kilka międzynarodowych firm, choć niewiele z nich zajmuje się jednocześnie mięsem czerwonym i drobiowym.

Europejskie grupy rzeźne w dużej mierze ograniczają się do samego uboju, odkostniania i rozbioru tusz. Sprzedają surowiec mięsny przetwórcom i sklepom. Przemysłowe konfekc-jonowanie staje się coraz bardziej wyspecjalizowaną działalnością, którą trudnią się głównie specjalistyczne zakłady działające na zlecenie dużych sieci detalicznych, choć często mające odrębnego właściciela (najlepiej obrazuje to relacja grupy Hilton Food Group z Tesco3).

Jeśli chodzi o świeże mięso, wyraźnie bardzo niewiele marek przetwórców obecnych jest w sklepach. Współczesne sieci detaliczne wolą rozwijać własne marki, a co za tym idzie – zwiększać kontrolę nad źródłami zaopatrzenia w mięso. Marki przetwórców są znacznie częściej obecne w segmencie przetworów mięsnych.

Dalsze przetwórstwo mięsne to w dużej mierze oddzielony od uboju przemysł w UE. Obejmuje on produkcję gotowanych lub surowych produktów mięsnych, do których dodano inne skład-niki: surowych burgerów wołowych i kiełbas z przyprawami, rozmaitych gotowanych, pek-lowanych lub wędzonych wyrobów, a także wieloskładnikowych gotowych posiłków, w których mięso stanowi niewielką część całkowitej masy wyrobu. Tego typu firmy rzeźne, charakteryzu-jące się integracją postępującą do tego poziomu, mają tendencję do prowadzenia działalności z zakresu dalszego przetwórstwa w oddzieleniu od pierwotnego przetwórstwa. Dzieje się tak ze względu na odmienną dynamikę biznesową – w tej dziedzinie najważniejsze jest kupowanie składników tanim kosztem, dodawanie wartości i reklamowanie marki.

3 Ponadto Hilton ściśle współpracuje m.in. z Albert Heijn (Holandia), ICA (Szwecja) i Coop (Dania).

11



W sektorze dalszego przetwórstwa mięsa tradycyjnie występują wyższe marże niż w sektorze pierwotnego przetwórstwa. Nie dziwi trend w kierunku integracji postępującej, czy to w ramach firmy, czy poprzez przejęcia, która ma na celu uzyskanie lepszych marż i zabezpiec-zenie rynków zbytu na surowiec mięsny będący składnikiem produktów.

3.2 Czołowe unijne firmy

Unijny przemysł przetwórczy powoli przechodzi konsolidację w poszczególnych krajach, ale nadal nie jest to skonsolidowana branża, ani na poziomie krajowym, ani na poziomie europe-jskim. Czołowa piętnastka firm ma 28% udział w unijnej produkcji mięsa, co odpowiada 12,1 miliona ton produkcji w roku 2010. Oznacza to wzrost o 3,2 miliona ton w ciągu 5 lat i wska-zuje na powolną konsolidację w tym przemyśle.

Na poziomie Unii, a nawet większości państw członkowskich, po czołowej 3 lub 5 występuje długi szereg dużo mniejszych firm rzeźnych. Działają one w sposób tradycyjny, lokalnie, i są bardzo niezależne.

Największe europejskie firmy mięsne koncentrują się na wieprzowinie, a częściowo również na wołowinie. Bardzo niewiele firm działa w segmencie czerwonego mięsa i drobiu. Spośród dużych graczy tylko Vion wykazuje pewne zaangażowanie w segmencie drobiu4, ale jest ono niewielkie w porównaniu z całą działalnością firmy (choć większe niż w przypadku jagnięciny). Mimo że niektóre z tych firm prowadzą ubój (oraz dalsze przetwórstwo) poza rodzimym krajem, żadnej nie można nazwać paneuropejską: zwykle zasięg ich działania w zakresie uboju ogranicza się do 2–3 krajów. Sprzedaż mięsa może mieć jednak charakter międzynarodowy, co zazwyczaj osiąga się, korzystając z usług firm handlowych, choć na-jwiększe firmy same prowadzą sprzedaż na arenie międzynarodowej.

Pierwsza piętnastka firm mięsnych z krajów UE27 według produkcji mięsa, lata 2010-11

Two Sisters Food Group (UK)

0 500

353

355

362

410

416

450

470

487

497

558

727

941

1,546

2,040

2,525

1,000 1,500 2,000 2,500 3,000

Moy Park (Marfrig) (UK)

Irish Food Processors (IE)

Terrena (FR)

Plukon Food Group (NL)

Doux Group (FR)

Cooperl (FR)

Veronesi Group (IT)

HK Scan (FI)

LDC (FR)

Westfleisch (DE)

Bigard Group (FR)

Tonnies (DE)

Danish Crown (DK)

VION (NL)

Source: Gira compilations and estimates

Total meat production (’ 000 t cwe)

B&V

PG

PY

SH

4 Działalność została rozszerzona o drób i jagnięcinę w wyniku przejęcia brytyjskiej firmy Grampian Country Foods w roku 2008. Przejęcie to okazało się problematyczne i obecnie Vion sprzedaje swoje zakłady na terenie Wielkiej Brytanii. To ważne wydarzenie omówiono w dalszej części raportu.

12



Czołowi przetwórcy drobiu zwykle ograniczają się do jednego gatunku, przeważnie brojlerów, i nawet nie zajmują się innymi gatunkami drobiu, ani tym bardziej czerwonym mięsem5. Przemysł drobiarski bardzo szybko się rozwinął w miarę powiększania rynku drobiu na przestrzeni ostatnich 50 lat. Czołowe firmy drobiarskie również koncentrują się na rynku kra-jowym i wykazują niewielką aktywność w zakresie uboju poza rodzimym rynkiem.

Tego typu europejskie firmy rzeźne, które rozwinęły działalność na kilka krajów, stanęły w obliczu problemów w odpowiednim wykorzystaniem efektu synergii w zakresie produkcji i marketingu. Często ponoszą koszty związane z restrukturyzacją krajowego przemysłu, podczas gdy inni gracze przejmują wiele korzyści z tego tytułu.

Ubój drobiu i wieprzowiny odbywa się w dużych i zaawansowanych technologicznie zakład-ach, działających na dużą skalę. Jest to możliwe dzięki standaryzacji przeznaczonych na ubój zwierząt, pochodzących z intensywnych i wysoko wyspecjalizowanych hodowli. Takie zwierzę-ta nadają się do przetworzenia w zautomatyzowanych ubojniach i na liniach do usuwania kości z mięsa lepiej niż bydło czy owce.

Ubój bydła i owiec prowadzony jest w UE na stosunkowo niewielką skalę, odbywa się on głównie w małych i nisko zaawansowanych zakładach, gdzie przetwarzana jest mniejsza ilość żywego inwentarza. Takie zakłady trudno zmechanizować, zarówno z powodu wiążących się z tym kosztów kapitałowych, jak i braku standaryzacji tusz. Wraz ze spadkiem liczebności stad bydła i owiec w UE, problem nadmiarowych zdolności przetwórczych uległ zaostrzeniu. Jedną z charakterystycznych zależności jest fakt, iż zaopatrzenie w żywiec jest umiejętnością kluczową, a biznes ten cechuje się lokalnym zasięgiem działania i opiera się na wzajemnych relacjach, co odzwierciedlają niewielkie rozmiary i fragmentaryzacja hodowlanej bazy zao-patrzeniowej, a także struktura własności – są to przede wszystkim firmy rodzinne.

3.21 Vion

Historia rozwoju firmy Vion, która w ostatnich 10 latach stała się największą unijną firmą przetwórczą w branży mięsnej, jest bardzo istotna i pokrzepiająca. Na jej przykładzie widać, jak trudno jest skonsolidować przemysł mięsny i osiągnąć ekonomię skali.

Vion należy do związku rolniczego ZLTO, mającego siedzibę w południowej Holandii. ZLTO zgromadziło pokaźną rezerwę kapitałową, przede wszystkim dzięki wyjątkowo zyskownemu przemysłowi utylizacji. Jako strategiczną potrzebę związek postrzegał ratowanie holenderskiej spółdzielni Dumeco, która popadła w kłopoty. Następnie szybko pojawiła się okazja do trzech wielkich przejęć w niemieckim sektorze pierwotnego przetwórstwa. W roku 2008 pojawiła się kolejna szansa na przejęcie największego, lecz mającego kłopoty brytyjskiego przetwórcy, Grampian Country Food Group. Powyższe przejęcia na rynku zagranicznym zostały prze-prowadzonych z uzasadnionych powodów: były tanie, duże i miały miejsce na kluczowych dla Holendrów rynkach eksportowych. Pojawiła się zatem szansa na zakupienie pokaźnych zakładów na kluczowych rynkach, zainwestowania w nie i wyprowadzenia na prostą. W rezu-ltacie zamierzano uzyskać przewagę na poziomie krajowym i międzynarodowym, wykorzystu-jąc efekt skali. Tym sposobem grupa rozwinęła działalność na kilka gatunków, a także przeszła integrację pionową, poszerzając zakres o dalsze przetwórstwo.

5 Kilka firm poprzez fuzje i przejęcia zaczęło prowadzić działalność w zakresie wieprzowiny.

13



Pojawienie się firmy Vion oraz jej strategiczny rozwój jest istotny dla wszystkich w branży: pra-cowników, dostawców, konsumentów i konkurentów. Niestety z punktu widzenia firmy Vion nie było to takie łatwe. Mimo ogromnych inwestycji w restrukturyzację niektórych zakładów, zadanie to okazało się zbyt duże i kosztowne. Firma straciła część udziału we wszystkich kluczowych rynkach uboju, nie osiągnęła zysków, a ostatnio ogłosiła plany sprzedaży zakładów w Wielkiej Brytanii. Oznacza to znaczący odwrót ze strony Vion, a także pokazuje, jak trudne warunki rynkowe panują w europejskim przemyśle mięsnym, a także jak trudno zostać liderem w dziedzinie restrukturyzacji tego przemysłu.

3.3 Unijne firmy zajmujące się dalszym przetwórstwem

Niniejszy raport nie porusza tematu dalszego przetwórstwa, lecz mimo to warto zauważyć, że istnieje tylko kilka paneuropejskich firm prowadzących działalność w tej dziedzinie. Ze względu na duże zróżnicowanie regionalnych upodobań co do przetworów mięsnych istnieje wiele firm skupiających się na rynku krajowym lub regionalnym. Tych kilka międzynaro-dowych firm stosuje dwie odmienne strategie:

l Produkcja wyrobów generycznych na dużą skalę, polegająca na tanim i masowym wytwarzaniu towarów niskoprzetworzonych z myślą o tańszym segmencie rynku. Przykładem takiej strategii są m.in. tańsze produkty w sklepach (szczególnie dyskon-towych). Charakterystyczny jest także udział na rynku usług gastronomicznych oraz sprzedaż surowca będącego składnikiem nowoczesnych gotowych posiłków, np. pizzy. Najczęściej takie firmy prowadzą działalność w kilku dużych zakładach produkcyjnych.

l Budowa szeregu firm produkcyjnych z siedzibą w danym kraju, wytwarzających lokalne produkty na rynek wewnętrzny, pod znanymi markami. Taką strategię stosuje np. Campofrio Food Group.

Tradycyjnie w Europie Zachodniej firmy z sektora dalszego przetwórstwa różnią się od firm z branży rzeźnej, nie są zintegrowane wstecznie, a także posiadają odmienną kulturę i dynamikę działania. W nowych państwach członkowskich integracja miała bardziej pionowy charak-ter. Jednakże w ostatnich latach w przemyśle rzeźnym przybiera na sile trend na integrację postępującą w kierunku dalszego przetwórstwa, czy to poprzez rozwój firmy, czy poprzez przejęcia.

14



Pierwsza piętnastka firm mięsnych z krajów UE27 według produkcji mięsa, lata 2010-11

Vion (NL)

Campofrio Food Group (ES)

Danish Crown (DK)

Zur Muhlen Gruppe (DE)

Tonnies (DE)

Zwanenberg (NL)

Animex (PL)

Nestle-Herta (CH)

Kerry Foods (UK)

Edeka Plants (DE)

Westfleisch (DE)

Kemper (DE)

Sokolow (PL)

El Pozo (ES)

Intermarche (FR)

Cranswick (UK)

Fiorucci (IT)

Grandi Salumifici Italiani (IT)

Madrange (FR)

Bell (CH)

0 50

About 1% each

100

5%

4%

3%

2.5%

2%

1.5%

1.5%

1.5%

150 200 300 350 400 450 500250

Source: Gira estimates

PM Production (’000 tpw)

Warto zauważyć, że wymienione firmy szybko zmniejszają swe rozmiary, przez co widać w tej branży długą listę przedsiębiorstw, spośród których tylko kilka jest wstecznie zintegrowanych z ubojniami, w większości koncentrujących się na tradycyjnych, regionalnych markach wyrobów przetworzonych.

3.4 Struktura własności czołowych unijnych firm rzeźnych

Europejskie zakłady pierwotnego przetwórstwa należą w większości do sektora prywatnego (w tym rodzin), a 47% z czołowej piętnastki i 74% z czołowej setki firm należy do inwestorów prywatnych. Spółdzielnie rolników stanowią kolejną dużą grupę w strukturze własności, na którą przypada odpowiednio kolejne 33% i 15%. Do własności akcjonariuszy giełdowych należy tylko 20% z czołowej piętnastki oraz znacznie mniejsza część firm z kolejnej warstwy.

15



Struktura własności pierwszej setki firm mięsnych z krajów UE27 – 2010

80%

Top 100 Top 50 Top 15

90%

15%

8%3%

29%

45%

22%

10%

6%

16%

46%

33%

20%

7%

40%

100%

0%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

Retailer

Stock Market

Coop/Farmer

Private

Family Owned

Source: Gira compilations

Dominującą formą własności w europejskim (i częściowo także globalnym) przemyśle mięsnym jest wciąż własność prywatna i rodzinna, ze względu na wysoce operacyjny i niest-abilny charakter tej działalności, znaczenie osobistych i lokalnych relacji w związku z zao-patrzeniem w żywy inwentarz, a także rentowność i stopy wzrostu, które są niewystarczające dla inwestorów giełdowych. Przedsiębiorstwa rodzinne w większości znalazły sposób na wyzwania związane z sukcesją oraz utrzymaniem firmy w należytej kondycji, choć pozostają otwarte na fuzje i przejęcia, szczególnie w trudnych czasach.

Znamiennym jest fakt, iż w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci spadł udział samorządów w strukturze własności zakładów rzeźnych. Było to spowodowane potrzebą zainwestowania w nowsze technologie i większe zakłady, co często przekraczało możliwości wielu lokalnych władz. Oznacza to, że etos i służebny charakter tych niegdyś publicznych zakładów uległ przemianie, dostosowując się do twardych realiów rynkowych.

Brazylijskie inwestycje na europejskim rynku rzeźnym nie osiągnęły takiego samego poziomu, co w Stanach Zjednoczonych, ale częściowo wpisały się w obraz globalnego przemysłu. Różne były rezultaty tych przedsięwzięć dla obu stron, jednak pozwoliły one na zwiększone inwest-ycje w niektóre segmenty europejskiego przemysłu, a także umożliwiły uzyskanie pewnej stabilności w długim okresie. Po początkowym boomie w ostatnich latach zmniejszyła się ilość tego typu inwestycji, pozwalając nabywcom na dostosowanie przejmowanych zakładów do specyfiki własnej działalności. Prawdopodobnie w przyszłości będziemy świadkami kolejnych znaczących przejęć.

16



3.5 Ekspansja na rynki zagraniczne

W ostatnich latach wśród rynkowych liderów pojawił się znaczący trend w kierunku ekspansji, w związku z którym wzrasta udział produkcji wytwarzanej poza rynkiem krajowym w wielu firmach z czołowej piętnastki. Kluczowym mechanizmem tego wzrostu są transgraniczne przejęcia ubojni. Przejęcia te mają miejsce przede wszystkim w krajach sąsiadujących z UE, co pozwala na częściowe zintegrowanie działalności.

Zwykle takie przejęcia mają charakter oportunistyczny i wymagają dokapitalizowania zakładów w celu rozpoczęcia produkcji. W tym modelu zdarzały się zarówno sukcesy, jak i porażki, lecz coraz większe znaczenie ma zdolność przedsiębiorstwa do wprowadzenia niek-tórych części/produktów na inne rynki.

Pierwsza piętnastka firm mięsnych – % produkcji w innych krajach – 2005 wobec 2010 r.

Two Sisters (05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

(05)(10)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Moy Park

ABP

Terrena

Plukon

Doux

Cooperl

Veronesi

HK Scan

LDC

Westfleisch

Bigard

Tonnies

Danish Crown

Vion


National Production Overseas Production

Kilku wymienionym firmom nie powiodła się ekspansja na rynki zagraniczne. Istnieje ku temu wiele powodów, m.in. konkurencja ze strony mniejszych, lokalnych firm, koszt integracji przejętych zakładów ze strukturą firmy (często konieczne jest zamknięcie lub modernizacja niektórych zakładów).

Żadna unijna firma rzeźna nie prowadzi działalności w zakresie pierwotnego przetwórstwa poza terenem UE. W kontekście historycznych taka działalność była istotna, szczególnie dla niektórych starych brytyjskich grup mięsnych, które traktowały ją jako źródło pozyskiwania mięsa do importu. Takie międzynarodowe firmy przetwórcze i handlowe uległy podziałowi, a placówki w innych krajach zostały przejęte przez lokalne firmy. Ostatnio francuska firma Doux zrezygnowała z zagranicznej działalności przetwórczej, wycofując się z produkcji kurczaków i wieprzowiny na terenie Brazylii. Obecnie trend ten w zasadzie uległ odwróceniu, a kilka

17



zagranicznych firm rzeźnych przejmuje unijne zakłady przetwórcze, zdobywając w ten sposób dostęp do całego rynku mięsnego, w tym produktów świeżych, mrożonych i przetworzonych (przykładem może być brazylijska firma Marfrig). Wielu unijnych przetwórców eksportuje do krajów trzecich, ale tylko najwięksi posiadają własne działy sprzedaży w innych krajach. Znakomita większość eksportuje przy udziale międzynarodowych firm handlowych.

Wreszcie europejski przemysł ma jeszcze długą drogę do pokonania w zakresie koncentracji i choć jej stopień waha się w zależności od gatunku, kilka czynników jest wspólnych:

l Nadmierna zdolność ubojowa, w wielu zakładach linie nie pracują przez pełnych 5 zmian tygodniowo, nie mówiąc już o 10.

l Małe firmy, które mają gorszą pozycję negocjacyjną na rynku, szczególnie w dialogu z dużymi sieciami sklepów.

l Małe zakłady, w których nie opłaca się inwestować w modernizację linii ubojowych lub gdzie inwestycje trudno zrealizować.

Wszystko to powoduje, że europejskie firmy rzeźne są w gorszej sytuacji pod względem kosztu uboju i rozbioru w porównaniu z potencjalnymi importerami, którzy dysponują dużymi zakładami i w wielu przypadkach dużo tańszą siłą roboczą.

18



4. Ubój według gatunku w UE 4.1 Struktura uboju świń w UE

Przemysł uboju świń i drobiu w UE jest najbardziej skoncentrowany w porównaniu z innymi gatunkami. Istnieją 3 główne europejskie grupy prowadzące ubój świń, mające swoje placówki za granicą a każda z nich posiada ponad 6% udział w ogólnej unijnej produkcji mięsa wiepr-zowego.

Pierwsza piętnastka unijnych firm produkujących mięso wieprzowe (według produkcji) –2010-11

Van Rooi Meat (NL)

0 500

157

175

178

194

197

201

238

245

292

441

470

622

1,414

1,854

1,886

1,000 1,500 2,000

Westvlees (BE)

Vogler (DE)

Vall Companys (ES)

Smithfield Europe (PL)

Grupo Batalle-Juia (ES)

HK Scan (FI)

Ghinzelli Group (IT)

Cecab (FR)

Bigard Group (FR)

Cooperl (FR)

Westfleisch (DE)

Tonnies (DE)

VION (NL)

Danish Crown (DK)


Pigmeat production (’ 000 t cwe)

W tym przemyśle następuje dalsza koncentracja, a czołowa piętnastka obecnie posiada 37% udział w europejskiej produkcji mięsa wieprzowego (2010), co oznacza wzrost z poziomu 34% w porównaniu z rokiem 2005. Ma na to wpływ zamykanie małych zakładów, które są coraz częściej zastępowane przez duże, nowoczesne i zautomatyzowane zakłady. Pod względem kosztów przetwarzania wypadają one znacznie korzystniej od małych placówek.

19



Udział pierwszych piętnastu firm produkujących mięso wieprzowe w produkcji na terenie krajów UE-27 (%) – 2010-11

8% Danish Crown

Other EU 2762%

8% VION

6% Tonnies

3% Westfleisch

2% Cooperl

2% Bigard Group

1% Cecab

1% Ghinzelli Group

1% HK Scan

1% Grupo Batalle-Juia

1% Smithfield Europe

1% Vall Company

1% Vogler

1% Van Rooi Meat

1% Jorge

1% El Pozo


Większość z czołowych 15 firm rozwinęła się w ciągu ostatnich dziesięciu lat, przede wszyst-kim poprzez fuzje i przejęcia mniejszych firm, choć w niektórych krajach wyczerpano już takie możliwości i firmy szukają obecnie szans poza rynkiem krajowym. Doskonałymi przykładami są:

l Danish Crown: który powstał w rezultacie wielu fuzji duńskich spółdzielni zorien-towanych na eksport. Obecnie udział w krajowym uboju nieznacznie spadł do poziomu 80%, a firma szuka okazji w dziedzinie uboju i rozbioru na sąsiednim rynku niemieck-im, gdzie może wykorzystać te same przewagi w zakresie siły roboczej, co jej główni konkurenci (Tönnies & Westfleisch) na rynku. Przedsiębiorstwo przejęło także 50% ud-ziałów w polskiej firmie Sokołów, a także zwiększyło inwestycje w odkostnianie, ponieważ koszty są niższe niż w Danii. Danish Crown to także jeden z głównych graczy na rynku brytyjskim, gdzie od dawna inwestuje w dalsze przetwórstwo, uzyskując w ten sposób dostęp do rynku na duńskie mięso. W ciągu ostatnich 20 lat firma przejmowała także ubojnie, aby dostarczyć swoim brytyjskim klientom lokalne mięso.

l Vion: który również stracił część udziału w krajowym rynku holenderskim, po przejęciu Hendrix Meat Group i zainwestowaniu w zakłady grupy. Firma zrealizowała także prze-jęcia w Wielkiej Brytanii i Niemczech, ale jak wcześniej wspomniano, koszty integracji i modernizacji zbiegły się w czasie z okresem bardzo niskich marż w branży. Rentowność jest niezadowalająca, a inni producenci okazali się bardziej konkurencyjni, ponieważ nie ponoszą podobnych kosztów stałych i inwestycyjnych.

l Tönnies: to niemiecka grupa firm rzeźnych oraz unijny lider w zakresie uboju loch. Jest to najszybciej rozwijająca się firma z czołowej trójki, odnosząca duże sukcesy na przestrzeni ostatnich 10 lat w Niemczech. Sukces osiągnięto dzięki połączeniu dużych, nowoczesnych, zautomatyzowanych i wydajnych zakładów przetwórczych z niskimi ko-sztami zatrudnienia pracowników kontraktowych. Firma jest kluczowym dostawcą sieci dyskontowych Aldi i Lidl. Rozwinęła się wraz ze wzrostem udziału dyskontów na rynku

20



świeżych i przetworzonych mięs. Posiada także dobre relacje zaopatrzeniowe. Tönnies przejęło także grupę Zur Muhlen, prowadzącą działalność w zakresie dalszego przetwórst-wa. Poza Niemcami firma przejęła, a następnie rozwinęła działalność ubojową w Danii. Dzięki temu ma dostęp do niektórych rynków w krajach trzecich, w przypadku których niemożliwe jest dostarczanie produktów z Niemiec. Firma inwestuje także w Rosji. Zwiastunem nadchodzącej restrukturyzacji może być jednak kłótnia w rodzinie.

Poza czołową 15 firm istnieje bardzo wiele firm rzeźnych w UE, które skupiają się głównie na rynku krajowym i produkują mniej niż 100 000 ton masy tuszy (CWE) wieprzowej rocznie. Wiele zakładów wymaga modernizacji, ale może kontynuować działalność ponieważ sprzęt został już zamortyzowany i mogą dzięki temu konkurować z większymi producentami, którzy poczynili większe inwestycje. Na tle największych europejskich krajów produkujących mięso wieprzowe najbardziej rzuca się w oczy fragmentaryzacja rynku w Hiszpanii i w Polsce.

Koncentracja na czołowych rynkach mięsa wieprzowego w UE – 2010/11

4,500

Other Producers

Germany Spain France Poland Denmark

5,000

5,500

6,000

0

4,000

3,500

3,000

2,500

2,000

1,500

1,000

500

No 5 Producer

No 4 Producer

No 3 Producer

No 2 Producer

Leader


4.2 Struktura uboju bydła w UE

Unijny przemysł uboju bydła jest bardzo rozproszony, w tej branży działają tylko trzej duzi gracze, bardzo wiele średnich przedsiębiorstw i jeszcze więcej małych firm rzeźnych, dysponu-jących jednym zakładem (czasem przystosowanym do uboju wielu gatunków)!

W latach 2010–2011 czołowa piętnastka posiadała 36% udział w ogólnej unijnej produkcji mięsa wołowego, co oznacza wzrost z poziomu 30% w porównaniu z rokiem 2005. Czołowe firmy rozwinęły się poprzez fuzje i przejęcia, a wiele małych zakładów rzeźnych zamknię-to, ponieważ nie mogą konkurować z wydajnymi i dużymi zakładami lub nie mogą uzyskać dostępu do obecnego systemu handlu detalicznego.

21



Pierwsza piętnastka unijnych firm produkujących mięso wołowe i cielęce (według produkcji) – 2010-11

Gausepohl (DE)

0 200

103

104

105

114

132

133

136

154

154

170

180

195

342

441

500

400 600

Muller-Gruppe (DE)

Westfleisch (DE)

Unipeg (IT)

Tonnies (DE)

SVA (FR)

Dunbia (UK)

Dawn Group (Queally Group)

Danish Crown (DK)

Terrena (FR)

Van Drie Group (NL)

Inalca (IT)

Irish Food Processors (IE)

VION (NL)

Bigard Group (FR)


Beef and veal production (’ 000 t cwe)

Tylko trzy z pierwszej piętnastki firm produkujących mięso wołowe i cielęce należą również do pierwszej piętnastki unijny firm rzeźnych (według produkcji), a ponadto zarówno Bigard, jak i Vion prowadzą szeroką działalność w zakresie mięsa wieprzowego. Z wyjątkiem firm irlandz-kich (ABP, Dawn i Kepak), brytyjska Dunbia, Vion oraz holenderska firma Van Drie, pozostałe czołowe firmy skupiają się na krajowym rynku mięsa wołowego i w tym sektorze nie ma tak naprawdę żadnej firmy o charakterze ponadnarodowym, chociaż niektóre sprzedają również na eksport.

Udział pierwszych piętnastu firm produkujących mięso wołowe i cielęce w produkcji na terenie krajów UE-27 (%) – 2010-11

6% Bigard Group

Other EU 2764%

5% VION

4% Irish Food Processors

2% Inalca

2% Van Drie Group

2% Terrena

2% Danish Crown

2% Dawn Group (Queally Group)

2% Dunbia

2% SVA

2% Tonnies

1% Unipeg

1% Westfleisch

1% Muller-Gruppe

1% Gausepohl


22



Kraje wiodące w produkcji wołowiny wykazują duży stopień konsolidacji krajowego rynku. We Francji, w Niemczech i Wielkiej Brytanii pięciu największych krajowych graczy posiada ponad 55% udział w produkcji krajowej.

Koncentracja na czołowych rynkach mięsa wołowego w UE – 2010/11

1,200

Other Producers

France Germany Italy UK Spain

1,400

1,600

1,800

0

1,000

800

600

400

200

No 5 Producer

No 4 Producer

No 3 Producer

No 2 Producer

Leader


Ze względu na stały i długoterminowy spadek liczebności europejskich stad bydła mięsne-go i mlecznego obecnie w wielu krajach UE występują braki bydła rzeźnego w stosunku do zdolności produkcyjnych ubojni. Doprowadziło to do wielu problemów strukturalnych w przemyśle uboju bydła a niewiele firm było gotowych ponieść koszty związane z zamknięci-em zakładów, co przyniosłoby korzyści pozostałym działającym zakładom. W międzyczasie zakłady rzeźne coraz więcej płacą za bydło, aby utrzymać produkcję. Mimo to wiele zakładów w Europie nie pracuje przez 5 zmian w tygodniu.

4.3 Struktura uboju drobiu w UE

Wyróżniającymi cechami europejskiego przemysłu brojlerów są stały wzrost, integrac-ja pionowa (większość produkcji organizują integratorzy), ale też skromna rentowność na przestrzeni ostatnich lat. W sektorze przetworów drobiowych nastąpiło przesunięcie i obecnie używa się importowanego surowca mięsnego – w postaci surowej z Brazylii lub gotowanej z Tajlandii. Na krajowe mięso brojlerów coraz trudniej znaleźć zbyt w sektorze dalszego przetwórstwa.

Przemysł uboju drobiu jest bardziej skoncentrowany na terenie UE, a około 38% udziału w tym sektorze ma 15 czołowych firm. Z powodu zmniejszenia rozmiarów działalności przez 2 wiodących europejskich graczy, od 2006 roku poziom koncentracji spadł z poziomu 51%! Podobna sytuacja nie miała miejsca w żadnym innym sektorze uboju i jest spowodowana przez specyficzne okoliczności – inni kluczowi gracze w przemyśle drobiarskim kontynuują kon-solidację i dążą do uzyskania efektu synergii w zakresie zakładów, umów na dostawy, a także współpracy transgranicznej w niektórych przypadkach.

23



Dwie duże firmy, który zostały „odchudzone”, były niegdyś numerem 1 i 2 w UE: Doux & Veronesi (Aia). Obie firmy były mocno zintegrowane i ucierpiały na skutek wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI) oraz wysokich cen paszy, co wywindowało ceny żywca do niekonkuren-cyjnych poziomów. Doux prowadził także działalność produkcyjną i rzeźną w Brazylii, z której niedawno się wycofał w ramach restrukturyzacji. Główna działalność firmy we Francji również trafiła na ciężki okres przez ostatnie kilka lat. W 2012 roku firma trafiła pod zarząd przymu-sowy, a obecnie przechodzi restrukturyzację, w wyniku której część przedsiębiorstwa zostanie przejęta przez bank Barclays.

Branżowy lider, francuski LDC, rozwinął się dzięki solidnym działaniom własnym oraz wyko-rzystując okazje do przejęć. W czołowych krajach UE (pod względem produkcji) ogólny udział pierwszej piątki firm nie zmienił się zbytnio na przestrzeni ostatnich 6 lat. Zmieniła się za to struktura własności tych udziałów. Zwiększyły się inwestycje transgraniczne w branży, która tradycyjnie zawsze była (i jest) skupiona na rynku krajowym, a największe ceny uzyskuje świeże mięso drobiowe, dostarczane na rynek krajowy.

Pierwsza piętnastka unijnych firm produkujących mięso drobiowe (według produkcji) – 2010-11

Kronfagel Holding (SE)

0 200

162

163

170

200

200

267

293

335

340

353

355

400

416

450

558

400 600

Groupe Glon (FR)

HK Scan (FI)

Terrena (FR)

VION (NL)

Grupo Sada PA SA (ES)

Amadori (IT)

PHW Gruppe - Wiesenhof (DE)

Heidemark - Rothkotter (DE)

Two Sisters Food Group (UK)

Moy Park (Marfrig) (UK)

Veronesi Group (IT)

Plukon Food Group (NL)

Doux Group (FR)

LDC (FR)


Poultrymeat production (’ 000 t cwe)

W przypadku czołowych graczy nastąpił okres intensywnych fuzji i przejęć. Kluczowi gracze na rynku niemieckim przeprowadzili konsolidację, co obejmowało fuzję w sektorze brojlerów i indyków. Plukon znacznie rozwinął działalność i obecnie, oprócz rodzimej Holandii, posiada jeszcze zakłady w Niemczech i Belgii. Moy Park został przejęty przez brazylijskiego przetwórcę wołowiny, firmę Marfrig. Firma Two Sisters przejęła Storteboom. Vion przejął działalności grupy Grampian w zakresie brojlerów i czerwonego mięsa itd.

24



Udział pierwszych piętnastu firm produkujących mięso drobiowe w produkcji na terenie krajów UE-27 (%) – 2010-11

5% LDC

Other EU 2762%

4% Doux Group

3% Plukon Food Group

3% Veronesi Group

3% Moy Park (Marfrig)

3% Two Sisters Food Group

3% Heidemark - Rothkotter

3% PHW Gruppe - Wiesenhof

2% Amadori

2% Grupo Sada PA SA

2% VION

2% Terrena

1% HK Scan

1% Groupe Glon

1% Kronfagel Holding


W czołowych pod względem produkcji drobiu krajach koncentracja przemysłu jest większa niż w przypadku krajów o mniejszej produkcji (przede wszystkim dotyczy to Europy Wschodniej). We Francji ponad 75% produkcji znajduje się w rękach pierwszej piątki firm, ale ostatnie kilka lat było bardzo burzliwe ze względu na zaciekłą konkurencję o najważniejsze kontrakty. W Niemczech pierwsza piątka posiada ponad 66% rynku, a w Wielkiej Brytanii ponad 60%.

Koncentracja na czołowych rynkach mięsa drobiowego w UE – 2010/11

1,200

Other Producers

France UK Germany Italy Spain

1,400

1,600

1,800

2,000

0

1,000

800

600

400

200

No 5 Producer

No 4 Producer

No 3 Producer

No 2 Producer

Leader


Starając się nie przenosić rosnącego kosztu paszy na konsumenta, w przypadku produk-tu uważanego przez wiele osób za podstawowy, niektóre sieci handlowe zaczęły wymuszać zmianę struktury dostaw. W niektórych sieciach widać wyraźny trend, zmierzający w kierunku od świeżego mięsa pochodzenia krajowego do wybiórczego stosowania importowanego mięsa drobiowego dla wybranych linii. Towarzyszy temu zmiana strategii wśród uznanych grup zajmujących się ubojem drobiu, polegająca na ekspansji na zagraniczne rynki oraz uzyskaniu możliwości importu niektórych produktów przeznaczonych na handel detaliczny z innych (tańszych) źródeł.

25



5. Podaż i popyt na mięso w UE 5.1 Konsumpcja

W UE najczęściej spożywa się mięso wieprzowe, a następnie drobiowe. Udział wołowiny sto-pniowo spada, a baranina to w dużej mierze produkt niszowy, choć w przypadku niektórych regionów i narodowości istnieje na niego duże zapotrzebowanie. Ogólna konsumpcja mięsa w UE przekracza 40 milionów ton, a więc jest to ogromny, lecz dojrzały i raczej ustabilizowa-ny rynek. Ze względu na niższą cenę, czynniki społeczne (wzrost łatwych do przygotowania posiłków) oraz przekonanie o niskiej zawartości tłuszczu, kurczak staje się stopniowo coraz częściej wybieranym mięsem. Przejściowy wpływ mają tu również mody dietetyczne (np. dieta Atkinsa) i choroby zwierzęce (np. HPAI).

W ciągu ostatnich 4 lat ogólna konsumpcja mięsa spadła w rezultacie rosnących kosztów mięsa i złego klimatu gospodarczego. Konsumenci przerzucili się na tańsze odmiany (np. zam-ienili befsztyki na burgery i mielone), a następnie na tańsze gatunki mięs, takie jak kurczak. Taki trend występuje w całej UE. Wykorzystują to największe sieci detaliczne, wśród których panuje agresywna konkurencja cenowa w zakresie kluczowych produktów spożywczych, w tym kluczowych produktów mięsnych. Dzieje się tak pomimo podwyżek cen żywego inwen-tarza, wywołanych wysokim kosztem paszy, który doprowadził do obniżenia podaży i zmusił producentów do podniesienia cen.

Konsumpcja mięsa w UE, lata 2000-2012(f) suma w tysiącach ton CWE

45,000

Beef and veal

50,000

0

40,000

35,000

30,000

25,000

20,000

15,000

10,000

5,000

EU 15 EU 25 EU 27

Pigmeat Poultry Sheep

Co ciekawe, w rezultacie w UE pojawił się trend wzrostowy w zakresie realnych wydatków na mięso. W latach 2007/08 wydatki na ten cel dramatycznie wzrosły, podobnie jak w roku 2011 z powodu wzrostu globalnych cen towarów. Przyczyniło się to w pewnym stopniu do zmniejsze-nia presji importowej w UE (np. ze strony Brazylii), ponieważ inne rynki mają atrakcyjniejsze ceny, a także pobudziło unijny eksport na te rynki, Mimo niesamowitej potęgi współczesnego sektora handlu detalicznego w UE, ceny mięs u producentów wzrosły w odpowiedzi na wzrost

26



kosztów hodowli. Z kolei marże w całym przemyśle rzeźnym i przetwórczym zmalały do minimum, aby zneutralizować wzrost cen po stronie konsumentów.

Pomimo ciągłych trudności gospodarczych i wzrostu cen mięsa, popyt na mięso w UE jest dość znaczny. Pojawiło się mnóstwo innowacji, których celem jest utrzymanie poziomów kon-sumpcji na rynku, gdzie coraz większą rolę odgrywa oszczędność czasu, a nie smak.

Wreszcie należy wziąć pod uwagę odmienne trendy w ramach samej UE. Zauważalny jest podział między nowymi państwami członkowskimi ze wschodniej części UE, które konsumują mniej mięsa na głowę niż kraje zachodniej Europy, ale za to konsumpcja w ujęciu rok do roku ciągle wzrasta, natomiast w krajach starej Unii utrzymuje się na tym samym poziomie lub odrobinę maleje.

5.2 Bilans mięsny w UE

Bilans mięsny to sposób na szybkie opisanie całokształtu branży w UE według gatunku oraz zrozumienie podstawowych zależności między produkcją, handlem i konsumpcją.

5.21 Mięso wieprzowe

Konsumpcja mięsa wieprzowego jest rozwinięta, choć występują w tym zakresie wahania w zależności od ceny (w stosunku do innych mięs) i okresowych kryzysów różnego typu. Około 65-70% unijnego mięsa wieprzowego spożywa się w postaci przetworów: kiełbasy, szynki, pasztetu, bekonu i wielu innych tradycyjnych produktów, często pochodzących z danego regionu. Europejska wieprzowina pochodzi przede wszystkim od lokalnych producentów. Nie dotyczy to często produktów przetworzonych, mimo mocno regionalnego charakteru wielu rodzajów przetworów mięsnych, co pomaga w zabezpieczeniu lokalnej podaży (jednak w wielu wypadkach takie przetwory produkowane są z mięsa importowanego z innych krajów człon-kowskich UE).

Na wykresie poniżej przedstawiono tabele bilansowe ze wszystkich krajów członkowskich UE-27. Wykres wyraźnie wskazuje na sporą, ale stabilną produkcję i konsumpcję. Pokazuje także rosnący trend w zakresie eksportu i importu. Handel w dużej mierze dotyczy wymiany pomiędzy krajami członkowskimi, ale przy rosnącym saldzie eksportu netto widać sukces w zakresie eksportu na rynki krajów trzecich. Ogólny import wskazuje jednak, że prawie 40% eu-ropejskiej wieprzowiny przekracza granicę państwa zanim trafi na stół. Ten ogromny handel o wielkości 8 milionów ton ma miejsce ze względu na różnice cen pomiędzy krajami. Przyczyną jest ogromna wrażliwość przetwórców i detalistów na koszt surowca. To tłumaczy nieustanne dążenie całego łańcucha do zmniejszania kosztów – jest to niezbędne, aby przetrwać!

27



Bilans mięsa wieprzowego w UE, lata 2000-2012(f), suma w tysiącach ton CWE

25,000

20,000

15,000

10,000

5,000

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Source: GIRA

Volu

me

(‘000

tcw

e)

Net Production

Apparent Consumption

Total Exports

Total Imports

EU 15 EU 25 EU 27

UE jest eksporterem netto wieprzowiny (na poziomie ok. 2 milionów ton), przy czym stale rośnie zapotrzebowanie na eksport ze strony nowych rynków w Azji (szczególnie Chin) i Afryki (na kawałki mięsa niższej kategorii). Sytuacja na pozostałych rynkach rozwiniętych, takich jak Rosja, staje się coraz trudniejsza, a obroty ulegają wahaniom.

Pomimo wysokich kosztów hodowli w UE zwiększenie skali i mechanizacji zakładów rzeźnych wpłynęło na wzrost konkurencyjności niektórych kawałków na wybranych rynkach ekspor-towych, nawet w porównaniu z przemysłową potęgą przetwórców z Ameryki Północnej, których przewaga w zakresie kosztów hodowli jest dodatkowo zwiększana poprzez skalę mar-ketingu i produkcji w ogromnych zakładach przetwórczych. Sukces na rynkach eksportowych w krajach trzecich jest niezbędny z punktu widzenia unijnych przetwórców (oraz hodow-ców), ponieważ w ten sposób mogą uzyskać lepsze ceny na wybrane kawałki oraz podroby, co znacznie zwiększa marże w łańcuchu dostaw. Jeszcze ważniejsza jest obrona unijnego rynku przez importem taniego surowca mięsnego. Obecnie ma to miejsce głównie poprzez system kontyngentów taryfowych (TRQ). Poluzowanie polityki w zakresie kontyngentów taryfowych poprzez umowy o wolnym handlu i/lub porozumienie w ramach WTO stanowiłoby duże zagrożenie dla całego unijnego łańcucha handlu wieprzowiną, na co wskazują aktualne obroty handlu mięsem pomiędzy państwami członkowskimi.

28



5.22 Wołowina

Europejska produkcja wołowiny od dłuższego czasu powoli spada z powodu stosunkowo wysokich kosztów w porównaniu z globalną konkurencją, a także ze względu na spadającą liczbę cieląt pochodzących ze stad mlecznych6. W ciągu ostatnich pięciu lat konsumpcja wołowiny w UE powoli spada ze względu na wyższe ceny oraz słabszy popyt, za który winę ponosi trwający kryzys finansowy. Oznacza to zmianę trendu w porównaniu z okresem 2001-08, kiedy to popyt odbudował się po załamaniu spowodowanym reakcją konsumentów na chorobę szalonych krów (BSE)7, a import z Ameryki Południowej znacznie wzrastał.

Bilans mięsa wołowego i cielęcego w UE, lata 2000-2012(f), suma w tysiącach ton CWE

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

9,000

7,000

5,000

3,000

1,000

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Source: GIRA

Volu

me

(‘000

tcw

e)


Net Production

Total Imports

Total Exports

EU 15 EU 25 EU 27

Wołowina jest postrzegana przez konsumentów jako drogie mięso, a najlepsze kawałki z trudem znajdują rynek zbytu w obecnym klimacie gospodarczym. Konsumenci zrezygnow-ali ze steków i pieczeni na rzecz mięsa mielonego i krojonego w kostkę. Według szacunków obecnie ponad 55% wołowiny w Europie konsumuje się w postaci mielonej. Mimo że wzrosły ceny mielonej wołowiny, marże przetwórców i sprzedawców zostały zmniejszone do minimum z powodu wyższych kosztów i zmniejszonych wielkości produkcji.

Z uwagi na większy popyt na bydło i wołowinę na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej unijny eksport8 wzrósł w ostatnich latach, co pomogło zrównoważyć część spadku konsumpcji

6 Jest to istotne, ponieważ 60% stad to krowy mleczne. Europejska produkcja mleka jest ograniczona poprzez kwoty. Z każdym rokiem rośnie ilość mleka na krowę, a zatem potrzeba coraz mniej krów.7 Wpływ kryzysu BSE na sektor wołowiny oraz cały przemysł mięsny jest nie do przecenienia. Przyniósł on wiele zmian w zasadach pracy (w tym wiele zmian na lepsze), ale też zwiększone koszty i obniżone dochody (np. poprzez utylizację mączki mięsno-kostnej)8 Zakłady rzeźne dużo lepiej radzą sobie z eksportem podrobów do Afryki i Azji, gdzie ceny są znacznie wyższe. Taka strategia wymaga stosowania ekonomii skali, ponieważ rynki eksportowe zwykle wymagają całych kontenerów podobnych produktów, co nie jest łatwe do zrealizowania dla małych, prowincjonalnych producentów wołowiny!

29



na rynku wewnętrznym. Z tego względu hodowcy zaczęli żądać jeszcze wyższych cen, z ko-rzyścią dla siebie, ale z konsekwencjami dla przetwórców, którzy muszą walczyć o uzyskanie odpowiednich podwyżek cen od krajowych klientów.

Jednocześnie import9 utrzymuje się na tym samym poziomie, a z powodu ciągłych problemów w krajach kluczowych dostawców (szczególnie Brazylii) oraz z powodu dużego światowego zapotrzebowania, część produktów nie trafia do UE, utrzymując globalne ceny na wysokim poziomie. Dzięki temu europejski sektor wołowiny mógł na jakiś czas odetchnąć. Gdyby nie ochrona ze strony kontyngentów taryfowych i innych ograniczeń, takich jak zakaz importu wołowiny wyprodukowanej z bydła karmionego hormonami, unijny przemysł musiałby konkurować z tańszą, importowaną wołowiną.

5.23 Mięso drobiowe

Zapotrzebowanie na mięso drobiowe stale rośnie już od kilku lat, ze względu na panujący wśród konsumentów długoterminowy trend w kierunku wygodnych i tanich gatunków mięsa. Wskaźnik wzrostu rósł przez ostatnie lata w rezultacie kryzysu gospodarczego w UE, co skłoniło konsumentów do rezygnacji z droższej wołowiny i baraniny.

Bilans mięsa drobiowego w UE, lata 2000-2012(f), suma w tysiącach ton CWE

14,000

10,000

8,000

6,000

12,000

4,000

2,000

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Source: GIRA

Volu

me

(‘000

tcw

e)

GIP Production


Total Imports

Total Exports

EU 15 EU 25 EU 27

Zapotrzebowanie w handlu detalicznym obejmuje głównie świeży drób pochodzenia krajowe-go (głównie brojlery), choć powoli pojawia się trend w kierunku pozyskiwania drobiu z innych źródeł w UE do celów ustalania ceny pod kątem wydajności w unijnym handlu detalicznym. Z krajów trzecich importuje się mrożony drób (surowy lub gotowany), a największy rynek importu stanowi branża przetwórcza i przemysł usług gastronomicznych. Eksport nieco osłabł ze względu na niższy popyt z Rosji, lecz pojawiły się nowe możliwości eksportu na rynki na Bliskim Wschodzie i w Azji.

9 Rysunek przedstawiający całkowity import na wykresie pokazuje sumę importu państw członkowskich UE. Większość przypada na handel wewnątrzunijny. W rzeczywistości wielkość importu z krajów trzecich drastycznie spadła w 2008 roku w związku z problemami z dostawami z Brazylii i kryzysem finansowym.

30



5.3 Handel mięsem w UE

5.31 Import

Import mięsa stanowi główne zagrożenie dla całego europejskiego przemysłu mięsnego i po-chodzi zwykle z krajów, w których koszt paszy jest znacznie niższy niż w UE. Często również w tych krajach prowadzi się luźniejszą politykę w zakresie zabezpieczeń socjalnych, a także istnieje mniej ograniczeń co do praktyk hodowli zwierząt. Wszystko to powoduje, że koszty produkcji fermowej są niższe. Dzięki temu firmy rzeźne mają dostęp do tańszego żywca niż w UE, często nieróżniącego się zbytnio jakością.

Przetwórcy w tych krajach zwykle mają również dużą przewagę nad UE w zakresie kosztów pracy. Standardy pracy są tam niższe. Mimo to zakłady dostarczające produkty do UE muszą spełniać unijne wymogi w dziedzinie bezpieczeństwa żywności, przez co zwykle oferują najlepszą jakość na rodzimym rynku (zakłady produkujące dla Japonii są pod tym względem najlepsze).

Dzięki tym dwóm czynnikom mięso importowane do UE ma znaczną przewagę cenową nad produkcją rodzimą. Mimo że konsumenci często są gotowi zapłacić w sklepie więcej za produkt rodzimy, to korzystając z usług gastronomicznych lub kupując produkty przetworzone nie wiedzą tak naprawdę, jakie mięso kupują.

Unijny import do krajów trzecich, lata 2000-2012(f) (suma w tysiącach ton CWE)

1,800

Pigmeat

2,000

0

1,600

1,400

1,200

1,000

800

600

400

200

EU 15 EU 25 EU 27

Beef and veal Poultry Sheep

* including the carcass equivalents of live animals

31



Wielkość importu jest ograniczona przez wiele systemów kwot i kontyngentów, zaprojek-towanych tak, aby chronić unijnych producentów przed konkurencją cenową, choć takie formy ochrony są stopniowo usuwane poprzez umowy o wolnym handlu oraz wymogi Światowej Organizacji Handlu.

W przyszłości europejscy producenci nie będą mogli polegać na tak ścisłej ochronie przed tańszym importem z krajów trzecich, a zatem będą zmuszeni do zwiększenia wydajności produkcji pod kątem kosztów. Będzie to oczywiście miało swoje konsekwencje dla unijnego sektora rzeźnego, który polega na krajowej hodowli w zakresie utrzymania przerobu. Taka zmiana wpłynie również na relacje z klientami w branży przetwórczej, detalicznej i gastronom-icznej, którzy będą chcieli zwiększyć swój dostęp do tańszego mięsa z importu.

5.32 Eksport

Europejscy producenci mięsa w przeszłości znajdowali się w trudnej sytuacji ze względu na wyższe koszty produkcji niż u innych globalnych eksporterów. W przypadku wołowiny zakazy handlu10 nałożone na Europę z powodu BSE również miały dramatyczne konsekwencje. W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost unijnego eksportu do krajów trzecich. Głównym czynnikiem napędzającym eksport jest rosnący międzynarodowy popyt, okazje do ekspor-tu produktów ubocznych, a także potrzeba znalezienia alternatywnych rynków zbytu przez unijne firmy rzeźne jako sposób na zneutralizowanie presji na obniżenie marży ze strony sektora detalicznego.

Udało się to osiągnąć poprzez eksport tych części mięsa, na które zapotrzebowanie na innych rynkach jest wyższe niż w UE. Do takich rynków należą m.in. Afryka i Daleki Wschód, które w ostatnich latach wykorzystują okazje i kupują duże ilości produktów ubocznych i tych części mięsa, na które brak popytu w Europie.

Nowe rynki nie są otwarte dla wszystkich, a największą przeszkodę stanowi połączenie wymogów w zakresie wielkości eksportu (zwykle minimum 20 ton na kontener) oraz szcze-gółowej zgodności ze specyfikacją odbiorcy, co wymaga dodatkowej pracy nad przycinaniem eksportowanych kawałków.

10 Obecnie odsetek zachorowań na BSE znacznie spadł, a wprowadzone praktyki zapobiegające ryzyku wystąpienia BSE cieszą się wiarygodnością, w związku z czym rynki powoli znów otwierają się na unijną wołowinę.

32



Unijny eksport do krajów trzecich, lata 2000-2012(f) (suma w tysiącach ton CWE)

4,000

Pigmeat

4,500

0

3,500

3,000

2,500

2,000

1,500

1,000

500

EU 15 EU 25 EU 27

Beef and veal

* including the carcass equivalents of live animals

Poultry Sheep

W przyszłości europejski eksport nadał będzie się znajdował w trudnej sytuacji, a koszty produkcji będą większe niż u głównych konkurentów, ale ze strony grup rzeźnych istnieje wola poszukiwania nowych rynków zbytu, co pozwoli zrównoważyć utracony eksport do bardziej tradycyjnych rynków, takich jak Rosja.

33



6. Czynniki kształtujące przemianęPoniższa ilustracja podsumowuje główne czynniki kształtujące przemianę w europejskim przemyśle mięsnym oraz wskazuje strategiczne konsekwencje działania tych czynników, zaznaczone na zielono w „zewnętrznym okręgu”. Niektóre kluczowe czynniki zostały omówione w następnych podrozdziałach. Ogólne przesłanie jest bardzo wyraźne: w przemyśle mięsnym marże są stosunkowo niskie, a dodatkowo znajduje się on pod ogromnym naciskiem z wielu stron. Nie ma w tym przemyśle wystarczającego kapitału, zysku ani przepływu pienięż-nego, aby można było zaradzić tym problemom. A zatem przemiana będzie rozłożona w czasie i nie obędzie się bez ofiar.

Ilustracja podsumowująca czynniki kształtujące przemianę w europejskim przemyśle mięsnym

Koncentracja i umiędzynarodowienie

sieci detalicznychBezpiecz-eństwocałego łańcucha

Redukcja kosztów, reorganizacja i

marketing strategiczny

Rozwój nowych produktów i marketing na

wszystkich poziomach

Presja na cenę,segmentacja i marketing

Uszeregowanie klientów, integracja postępująca i pozioma oraz presja na koszty

Czynniki kształtujące przemianę... ostrożny optymizm... lecz wysoka konkurencyjność

Racjonalizacja łańcucha dostaw napędzana

przez sieci detaliczne

Wzrost kosztów paszy, siły roboczej, paliwa, koszty regulacyjne

i walutowe

Zwiększona wydajnośći wyższe ceny

Presja polityczna, kryzys w strefie euro, WPR,

umowy o wolnym handlu i WTO

Stabilne wielkości w kraju, mniej krajowych dostawców,

wiele źródeł dostaw, w tym import

Pionowa i pozioma konsolidacja grup

rzeźnych

Choroby i skandale: podejście typu „Zero ryzyka”, równowaga/bezpieczeństwo

Czynnikikształtujące przemianę

europejskich producentów

mięsai przetwórców

Mięso w dyskontach i sieciach detalicznych,

paczkowane mięso

Niski wzrost, ale większa segmentacja konsumentów,

wymogi co do wygody itp

6.1 Koszt żywca: wpływ oporu klientów wobec wzrostu cen

W ostatnich latach europejskie firmy rzeźne muszą zmagać się z coraz większą presją na redukcję kosztów i zwiększenie wydajności. W obecnym klimacie gospodarczym presja jest jeszcze większa z powodu:

l rosnących cen żywego inwentarza, które odzwierciedlają ograniczoną podaż, rosnących cen hodowli11 oraz międzynarodowych cen towarów.

l oporu klientów wobec rosnących cen, ponieważ współczesne sieci detaliczne nie chcą przenosić podwyżek na konsumentów, którzy już teraz odczuwają coraz większe skutki recesji w większości europejskich krajów.

11 Wzrosły koszty hodowli, a hodowcy potrzebują wyższych cen, aby odzyskać rentowność i pokryć koszty paszy oraz innych nakładów surowcowych, które stale rosną

34



Wszystko to zmusza firmy rzeźne do coraz bardziej rygorystycznej kontroli kosztów, tym bardziej że istnieje stałe zagrożenie, że sieć zmieni dostawcę mięsa (zmuszonego do obniżenia cen, aby przyciągnąć klienta), a nawet pozyska towar z importu, dzięki czemu sieci jeszcze bardziej wykorzystują swoją przewagę.

Przemysł hotelarsko-gastronomiczny już teraz korzysta z mięsa importowanego (z krajów UE i spoza UE), aby pokryć zapotrzebowanie na świeże i mrożone mięso, ponieważ konsumenci nie potrafią stwierdzić, skąd pochodzi mięso, a dla większości najważniejszym kryterium jest cena.

Przetwórcy aktywnie szukają rynków zbytu dla eksportu w celu zdywersyfikowania bazy klientów. Obejmuje to m.in. kraje trzecie, szczególnie w zakresie coraz szerszej oferty i większej sprzedaży podrobów. W celu zmaksymalizowania marży i rentowności grupy rzeźne poszuku-ją także sposobów na dodanie wartości, stosując integrację postępującą w dziedzinie:

l wtórnego rozbioru (pomaga wykorzystywać zakłady niepracujące z pełną wydajnością),

l konfekcjonowania (często jako metoda utrzymania dużego klienta-sieci detalicznej),

l dalszego przetwórstwa, dodawania wartości, ale kosztem inwestowania w nowe obszary rynkowe.

Powyższe opcje nie są dostępne dla wszystkich firm oraz wymagają dużych nakładów kapi-tałowych, a obszary takie jak konfekcjonowanie są coraz bardziej skoncentrowane w rękach kilku największych graczy na poszczególnych rynkach krajowych.

6.2 Presja na łańcuch dostaw ze strony konsumentów

Jak pokazano na poniższym wykresie, współczesna branża spożywcza w krajach europejskich znajduje się w rękach zaledwie kilku przedsiębiorstw. Sytuację tę dodatkowo zaostrza fakt, że największe sieci detaliczne w dużym stopniu się umiędzynarodowiły i mają wspólne centrum zakupów dla swoich międzynarodowych placówek, co znacznie zwiększa ich siłę nabywczą.

35



Udział na rynku spożywczym pięciu największych sieci spożywczych w Europie – 2010

PolandBulgaria

RomaniaGreece

ItalySpainLatvia

LuxembourgHungary

GermanyPortugalSwedenFrance

United KingdomSlovakia

LithuaniaIreland

EstoniaBelgiumSlovenia

NetherlandsAustria

DenmarkCzech Republic

Finland

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Source: Gira compilation

Food sales market share of the top 5 food retail companies

Niezwykły wpływ współczesnych sieci detalicznych na łańcuch dostaw mięsa wynika z kilku ważnych przyczyn:

l Udział w rynku detalicznym mięsa zwiększył się z powodu szybkiego procesu upadku tradycyjnych, niezależnych masarni.

l Wiele najskuteczniejszych sieci supermarketów sprzedających mięso zdecydowała się na sprzedaż przemysłowo paczkowanego świeżego mięsa. W niektórych przypadkach sieci zlecają to specjalistycznym firmom konfekcjonującym. Najlepszym przykładem jest w tym względzie Hilton Food Group, który nie jest wstecznie zintegrowany z ubojniami oraz zawiązał ważną współpracę w branży detalicznej z firmami w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Irlandii, Holandii, Szwecji, Polski, a teraz Danii.

l Kreowanie marki również w dużej mierze przejęły sieci detaliczne: świeże mięso jest reklamowane w sposób odpowiednio dopasowany dla różnych półek cenowych dla pro-duktów premium, organicznych, pro-zdrowotnych, popularnych i ekonomicznych.

l Sieci dyskontowe takie jak Aldi i Lidl zwiększyły liczbę sklepów w całej Europie. One również zdecydowały się na sprzedaż przemysłowo paczkowanego mięsa w ramach strategii rozwojowej, która rozpoczęła się 10 lat temu. Już teraz na niektórych rynkach (szczególnie w Niemczech) posiadają duży udział w detalicznym sektorze przetworów mięsnych. Ich agresywna polityka cenowa zmusza inne sieci do reakcji.

36



l Sieci detaliczne kontynuują strategię racjonalizacji łańcuchów dostaw mięsa. Kupują duże ilości od niewielkiej liczby dostawców i mają udział w korzyściach z efektu skali produkc-ji. Sięgają również w głąb łańcucha, eliminując niepotrzebne ogniwa, takie jak hurtownie czy rynki aukcji. Im krótszy łańcuch, tym łatwiej wywrzeć presję i oszczędzić na marżach.

l Sieci detaliczne szukają także korzyści w sprowadzaniu towaru spoza okolicznych źródeł dostaw mięsa, aby wywrzeć presję na obniżkę marży u obecnych dostawców, a także aby uzyskać dodatkowe ilości towaru potrzebne w okresach promocyjnych.

Wszystkie te czynniki mają ogromny wpływ na przetwórców, którzy muszą być bardziej pionowo zintegrowani z klientami z branży sprzedaży detalicznej i przetwórstwa spożywcze-go oraz muszą mieć jasną wizję swojej głównej działalności. Na przykład w przypadku firm korzystających się z centralnego konfekcjonowania, dostarczające mięso zakłady rzeźne zatrzy-mują się na etapie pierwotnego przetwórstwa.

Współczesne sieci detaliczne mają wyraźny wpływ na zatrudnienie w łańcuchu dostaw mięsa. Na przykład znacznej redukcji uległa liczba rzeźników, prowadzących sprzedaż sklepową, ponieważ miejsca pracy uległy przeniesieniu do sektora konfekcjonowania. Pociąga to za sobą zapotrzebowanie na innych pracowników, w innych lokalizacjach, o innych umiejętnościach i doświadczeniu itp.

37



6.3 Nadmierna zdolność produkcyjna w sektorze uboju

W przemyśle uboju istnieje silne dążenie do zwiększania produkcji ze względu na wysokie koszty stałe zakładów rzeźnych oraz rozproszenie w branży. Od dawna występuje tu zjawisko nadmiarowej zdolności produkcyjnej ze względu poniższe czynniki:

l Przedsiębiorstwa chcą powiększać swoje rozmiary, skuszone przez wielkości graniczne produkcji.

l Większość przedsiębiorstw pracuje na jedną zmianę, ale coraz częściej największe zakłady przechodzą na system dwuzmianowy.

l Mentalność sektora nastawiona na produkcję: jako priorytet postrzega się szybkość pracy na linii, wielkość produkcji i pełne haki.

l Automatyzacja i poprawa wydajności. W większości zakładów projekty inwestycyjne zakładają zwrot w ciągu roku lub dwóch lat.

l Zmniejszyła się wielkość uboju bydła i owiec.

W kilku krajach powstały nowoczesne i wysoko zautomatyzowane zakłady rzeźne, mogące produkować na dużą skalę. Zwiększają one zdolności produkcyjne znacznie szybciej, niż małe zakłady je tracą.

Taka sytuacja prowadzi do tego, że większość zakładów pracuje z obniżoną wydajnością, a ponadto muszą one między sobą konkurować o dostępny inwentarz, co dodatkowo zwiększa koszty.

Problem ten jest większy w przypadku bydła i owiec, niż w przypadku świń i drobiu, jednak wciąż dotyczy on prawie całej UE. Konieczna redukcja zdolności ubojowych przyniesie sta-bilizację w przemyśle, ale nie obędzie się bez kosztów, zarówno w kontekście finansów, jak i miejsc pracy. Jak do tej pory niewiele firm zdecydowało się na podjęcie tego kroku, który w rzeczywistości przyniósłby korzyści pozostałym graczom na rynku ich kosztem!

Prawdopodobnie w rezultacie mniejsze grupy rzeźne (zazwyczaj posiadające tylko jeden zakład) nie będą w stanie konkurować ze znacznie wydajniejszymi większymi firmami, ko-rzystającymi z efektu skali, i w końcu upadną. Proces ten będzie powolny i zaowocuje długim i trudnym okresem w branży, kiedy to rzeźnie będą musiały płacić coraz więcej za żywy inwen-tarz w celu utrzymania przerobu.

38



6.4 Różnice w zakresie kosztów pracy

Szeroko znany jest „fakt”, iż koszty pracy znacznie się różnią w całej UE, pomimo ustawowo określonej płacy minimalnej oraz swobodnego przepływu pracowników. Z drugiej strony nie wiemy, jak rzeczywiście wyglądają te „fakty” – trudno jest ustalić, czy na pewno porównujemy analogiczne sytuacje w odniesieniu do podjętej pracy, poziomu wyszkolenia i umiejętności, obciążeń socjalnych, warunków pracy itp. Przedstawione poniżej „typowe” stawki godzinowe uzyskano w sposób nieformalny w trakcie dyskusji na konferencji w Berlinie i zamieszczono je wyłącznie w celu zilustrowania różnic w Europie.

Polska 3-6 EUR12

Niemcy 7-7,50 EUR na godzinę (niektórzy dużo mniej) w przypadku pracown-ików z agencji13, płaca podstawowa 12-14 EUR na godzinę w przypadku pracowników etatowych14

Wielka Brytania 7,60-9,20 EUR

Irlandia 8,65 -10 EUR w przypadku pracujących przy linii

Francja 9,2 – 11,2 EUR15

Szwecja 13-25 EUR

Finlandia 17-22 EUR16

Dania 25 EUR

Wyraźnie widać, że:

l Jednostkowy koszt pracy jest znacznie niższy w Polsce niż w sąsiednich krajach UE-15 z północy. Koszty pracy w Rumunii i Bułgarii są jeszcze niższe i pojawiają się doniesienia o nowym trendzie w kierunku korzystania z siły roboczej z tych krajów zamiast z Polski.

l Niemiecki przemysł przetwórczy ma dostęp do taniej siły roboczej z nowych państw członkowskich poprzez szerokie zastosowanie umów o świadczenie pracy

l Koszty w krajach sąsiednich, np. w Skandynawii, są znacznie wyższe.

12 Pracownicy na najniższych stanowiskach zarabiają od 120 do 150 EUR tygodniowo (łącznie, ze wszystkimi dodatkami). Najbardziej doświadczeni pracownicy zarabiają od 170 do 240 EUR tygodniowo.13 W większości około 7-7,50 EUR na godzinę (niektórzy dużo mniej), wysokość wynagrodzenia jest niestała i pow-iązana z urlopem, chorobowym itp.14 Stawka podstawowa wznosi 1850-2200 EUR na miesiąc kalendarzowy w przypadku pracowników etatowych w dużych zakładach15 Minimalna pensja podstawowa pracujących przy linii wynosi od 1431 do 1746 EUR na miesiąc kalendarzowy w zależności od stopnia16 Średnia dla całej branży wynosi około 17 EUR na godzinę. W przypadku osób pracujących przy rozbiorze i pra-cowników ubojni w dużych przedsiębiorstwach średnia wynosi około 22 EUR na godzinę.

39



Niemiecki przemysł rzeźny ma znaczną przewagę w zakresie kosztów produkcji względem rywali z Europy Północnej, ponieważ ma dostęp do znacznie tańszej siły roboczej. Dzięki temu niemiecki przemysł rzeźny szybko się rozwinął w ciągu ostatniego dziesięciolecia, szczególnie w dziedzinie produkcji wieprzowiny, drobiu i w mniejszym stopniu przetwórstwa wołowiny. W zakresie mięsa wieprzowego rozwinął się poprzez zwiększoną hodowlę krajową oraz import świń. Import żywca poprawia konkurencyjność, ponieważ zwiększa wykorzystanie zdolnoś-ci produkcyjnych Niemiec, a pogarsza je w konkurencyjnych zakładach, które borykają się z ograniczonym dostępem do zwierząt rzeźnych.

Przewaga kosztowa Niemiec pozwala im konkurować w dwóch punktach łańcucha:

l Niższe koszty pracy pozwalają niemieckim zakładom płacić więcej na żywy inwentarz, co jest atrakcyjne z punktu widzenia krajowej bazy hodowców, jak również importu żywca. Przewaga Niemiec jest tak duża, że przetwórcy sprowadzają zwierzęta rzeźne z sąsiednich krajów takich jak Holandia czy Dania, ale także z bardziej odległych miejsc.

l Niższe koszty przetwarzania pozwalają niemieckim zakładom zdobywać klientów wśród sieci handlowych i dostawców usług gastronomicznych, oferując im niższe ceny.

Jest to jeden z czynników17 zwiększających konkurencyjność niemieckich zakładów na tle konkurencji, a jego wpływ zmusił niektórych konkurentów do przeniesienia części działalności do Niemiec w celu skorzystania z udziału w tych oszczędnościach.

Miało to miejsce w 2 etapach:

l Na początku tusze dostarczane były do Niemiec w celu odkostnienia, rozbioru i dalszego przetworzenia. Firmy musiały tylko zainwestować w linie do rozbioru lub mogły zatrud-nić wykonawcę do części tych działań.

l Zwierzęta rzeźne dostarczane są do Niemiec w celu uboju, odkostnienia, rozbioru i dalszego przetworzenia. Wymagało to zwiększonych nakładów we własne zakłady i było częścią długoterminowej strategii.

Taki ruch pozwala firmom na częściowe zneutralizowanie przewagi Niemiec w zakresie kosztów pracy, a jednocześnie pozwala utrzymać krajową produkcję, choć ograniczeniem są koszty transportu. Koszty transportu ograniczają dostępność surowca do przetworzenia w Niemczech, ale produkty, który przeszły przez taki system stanowią główny czynnik kształtują-cy ceny w całym przemyśle.

W dojrzałym europejskim sektorze wieprzowiny wzrost niemieckiej produkcji i eksportu mięsa jest uderzający. Stał się on głównym czynnikiem wpływającym na cały przemysł mięsny w północno-zachodniej Europie.

17 Są także inne czynniki, takie jak pokaźne inwestycje w wiele zakładów, praca na 2 zmiany w niektórych dużych zakładach, a także to, że niemieccy konsumenci preferują mięso pochodzące z kraju itp.

40



Ubój świń w Niemczech na przedsiębiorstwo – lata 2004-2010

50.00

Others60.00

0.00

40.00

30.00

20.00

10.00

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Gausepohl

Source: Gira based on ISN

Vion Tonnies

D&S (DC)

WestfleischP

ig k

ill n

umb

ers

mio

p.a

.

41



7. Wnioski Europejski przemysł uboju znajduje się pod ogromną presją, a z powodu niskich marż nie może zastosować nowych strategii równie łatwo, co wiele innych sektorów. W tej branży nadal występuje wysokie rozproszenie, mimo pewnej konsolidacji na poziomie krajowym. Prawdopodobnie w ciągu następnych 5–10 lat nastąpi dalsza koncentracja na poziomie kra-jowym, a może nawet europejskim. Tym procesem trudno zarządzać, tym bardziej że nie zawsze przynosi on oczekiwane skutki w postaci zwiększonej rentowności. Optymalizacja zdolności produkcyjnych oraz reinwestowanie wymagają poświęcenia dużej ilości czasu i kap-itału. Czynnikiem napędzającym konsolidację jest potrzeba redukcji kosztów oraz nadmiaro-wej zdolności ubojowej w obrębie UE. Taką redukcję można osiągnąć poprzez fuzje i zamyka-nie zakładów. Jest to proces powolny, ale nieunikniony, jeśli branża ma utrzymać odpowiednią kondycję i zaspokajać popyt na mięso wśród europejskich konsumentów przez najbliższe 20 lat.

Europejski przemysł mięsny musi także konkurować z coraz swobodniejszym handlem międzynarodowym, co oznacza zwiększony import mięsa do Unii z krajów o mniejszych kosz-tach produkcji. Produkty unijne mogą konkurować w obrębie UE ze względu na swoje pocho-dzenie, ale tylko wtedy, gdy różnica w cenie oraz presja gospodarcza na konsumentach nie jest zbyt duża (a obecnie konsumencie są pod taką presją). Coraz większą presję na obniżenie marż będzie wywierał na przemyśle mięsnym sektor handlu detalicznego. Doprowadzi do zintens-yfikowania mechanizacji w celu obniżenia wysokich kosztów pracy; pojawi się także presja na uelastycznienie pracy.

Dla unijnego przemysłu uboju ten okres będzie bardzo ciężki, ale branża rozpoczęła już proces dostosowywania. W ciągu następnych dziesięciu lat z powodu wysokich cen żywność będzie pochłaniała coraz większą część dochodu do dyspozycji. Z jednej strony będzie to oznaczało więcej pieniędzy w łańcuchu produkcji żywności, ale z drugiej strony doprowadzi do szcze-gółowej rewizji kosztów wśród głównych klientów (przede wszystkim z sektora handlu detal-icznego). Optymalizacja łańcucha dostaw będzie nadal bardzo rygorystyczna.

Wciąż jednak duża część europejskiego przemysłu hodowlanego będzie wymagała dużych na-kładów pracy w sektorze uboju i przetwórstwa, aby móc dostarczyć oczekiwaną przez unijnych konsumentów jakość produktów.

Unijny przemysł mięsny zatrudnia ogromną liczbę pracowników, jednak historycznie ma złą opinię. Ponadto zatrudnia bardzo wielu imigrantów. Często praca jest fizycznie wyczerpująca i powtarzalna. Wskaźniki zatrzymania pracowników są bardzo niskie. Pomimo to wiele stanow-isk w tym przemyśle wymaga specjalistycznych umiejętności oraz wyszkolenia. Ponieważ ogólne koszty pracy należą do największych wydatków firm przetwórczych pojawił się trend w kierunku automatyzacji. Nie jest to zjawisko negatywne. Jakość pracy ulegnie poprawie, a prze-mysł nadal będzie zatrudniał bardzo wiele osób, z tym że poprawią się proporcje pomiędzy wykwalifikowaną i niewykwalifikowaną siłą roboczą.

Documents

Mięso dużej wagi