Waluty w gospodarce wiatowej

Midzynarodowy system walutowy to:Zesp ukadw, regu, instytucji, oraz zasad i zwyczajw, ktre okrelaj warunki i sposoby funkcjonowania pienidza w sferze stosunkw midzynarodowych.

Midzynarodowy system walutowyOkrela zasady regulujce stosunki walutowe midzy krajami, gwnie w kwestiach kursw walut, wyrwnywania bilansw patniczych i tworzenia pienidza wiatowego. Zapewnia regulowanie patnoci midzynarodowych w warunkach istnienia odrbnych, niezalenych narodowych systemw walutowych. Stwarza instytucjonalne ramy dla powiza, jakie wystpuj w gospodarce wiatowej w zwizku z transferem funduszy pieninych. Zawiera postanowienia dotyczce maksymalizacji korzyci z wymiany midzynarodowej i zagranicznych lokat kapitaowych

W staroytnoci i redniowieczu systemy walutowe opieray si na istnieniu imperiw lub pastw, w ktrych bito monety z rnych metali i ich stopw. Z miedzi i elaza wytwarzano monety o maej wartoci, a ze srebra i zota o wikszej. Od redniowiecza zoto speniao funkcje pienidza w obiegu wewntrznym i midzynarodowym. W Europie istniao kilkanacie wielkich orodkw handlu, w ktrych bito monety przyjmowane w wielu krajach. Np. Florenckie florino W historii doktryn ekonomicznych pojawiay si teorie wprost czce bogactwo z posiadaniem kruszcw. Naley wskaza wrd nich bulionizm i wyksztacony pniej z niego merkantylizm, ktry w niektrych pastwach europejskich sta si podstaw polityki gospodarczej.

W wieku XVIII i XIX w krajach europejskich wyksztaci si system zwany bimetalizmem. Jego istot byo jednoczesne wystpowanie zota i srebra w obiegu krajowym i midzynarodowym. Jednak nierwnomierne zmiany w kosztach produkcji tych metali naruszay relacje cen midzy nimi i powodoway chaos walutowy. Niepowodzenie bimetalizmu stworzyo warunki do powstania systemu walutowego opartego na jednym kruszcu. Tym kruszcem byo zoto poniewa jest jednorodne, posiada du warto oraz nie podlega procesom psucia i zuycia. Wanym powodem by rwnie znaczny wzrost wydobycia zota w XIX w.

System waluty zotejZapocztkowany w Anglii, gdzie pewnych jego elementw mona doszuka si ju w 1717 roku, gdy ustalono sta cen zota w stosunku do srebra i pienidza papierowego. Nastpnie w 1798 roku zaprzestano bicia monet ze srebra. A w 1816 roku wprowadzono wymienialno banknotw na zoto. Ostatni etap powstawania systemu waluty zotej odby si w 1844 roku, gdy w celu zwalczania inflacji, wprowadzono kontrol emisji pienidza poprzez powizanie jej ze zgromadzonymi w systemie bankowym zasobami zota. Pozostae kraje europejskie wprowadziy system waluty zotej w rnych latach po roku 1870. W Stanach Zjednoczonych obowizywa formalnie od 1900 roku, a realnie ju od 1879.

Do 1914 roku system waluty zotej rozpowszechni si i wystpowa w a 41 krajach. Wadze poszczeglnych krajw akceptoway go dobrowolnie sankcjonujc odpowiednimi aktami prawnymi. Jego cechy:

emisja banknotw podporzdkowana bya wymogowi pokrycia rezerwami zota bank centralny by zobowizany do kupna i sprzeday zota po staej cenie w walucie krajowej wystpowaa pena wzajemna wymienialno wszystkich form pienidza, w tym przede wszystkim banknotw na zoto istniaa swobota wywozu i przywozu zota w skali midzynarodowej

System Waluty Zotej + Uzalenienie polityki pieninej od posiadanych rezerw zota Wysokie koszty stabilnoci gospodarczej z punktu widzenia rozwoju gospodarczego Uzalenienie gospodarki od mechanizmu rynkowego niemoliwe do pogodzenia z finansowaniem przez pastwo uprzemysowienia Utrzymywanie sztywnego kursu walut naraao gospodark krajow na uzalenienie od gospodarki wiatowej

Sprawne dziaanie mechanizmu wyrwnywania bilansu patniczego

Stae kursy walut Duy wpyw stp procentowych na obroty kapitaowe

Nadmierna deflacja

System waluty zotej w klasycznej formie funkcjonowa do roku 1914.W USA nawet w czasie wojny nie zawieszono wymienialnoci waluty na zoto, cho starano si j ogranicza. A w latach 1917-1929 wadze monetarne zakazay eksportu zota.

Odmiany Systemu Waluty ZotejSystem waluty sztabowo-zotej rni si od klasycznego tym, e okrelono minimaln kwot wymiany waluty krajowej na zoto - sum rwn cenie jednej sztaby zota. System waluty dewizowo-zotej zakada e waluta danego kraju moe zosta wymieniona na sztaby zota, ale porednio poprzez konwersj na inn walut wymienialn-najczciej USD

Systemy te okazay si mniej stabilne i mniej wiarygodne ni system waluty zotej. Najwaniejsze konsekwencje ich funkcjonowania to:1)Demonetaryzacja zota - spadek jego znaczenia jako waluty midzynarodowej 2)Zwikszenie amplitudy waha biecego kursu runkowego walut oraz dewiz, ktre nadal mogy wystpowa jako midzynarodowe rodki patnicze 3)Zwikszenie swobody wadz pastwowych w ksztatowaniu polityki pieninej i fiskalnej 4)Zwikszenie wpywu efektw polityki makroekonomicznej na ksztatowanie sytuacji gospodaczej i politycznej w krajach i na wiecie 5)Zwikszenie si rnic midzy si nabywcz rnych walut

W okresie midzywojennym wiele krajw dokadao stara aby powrci do penej wymienialnoci ich walut na zoto. Jednak zarwno w krajach z systemem sztabowo-zotym, jak i dewizwo-zotym okazao si to nie moliwe. W wielu krajach systemy te zaamay si nawet przed wybuchem midzynarodowego kryzysu gospodarczego 19291932.

Rozpoczto w ten sposb proces odchodzenia od dogmatu e pienidz narodowy musi mie pokrycie w zocie, a rwnowaga zewntrzna ma pierszestwo nad rwnowag wewntrzn. Pojawia si tzw. waluta papierowa i manipulowana. Jako rodki rozlicze i rezerw zaczto wykorzystywa waluty najbogatszych pastw wiata, zwaszcza dolara amerykaskiego - USD. Tym samym rozpocz si wzrost znaczenia dolara w gospodarce wiatowej i oddalenie polityki pieninej od posiadanych zasobw zota.

Oprcz USD swoj pozycj na rynku wiatowym umocniy take funt szterling oraz frank francuski. Powsta tak zwany obszar szterlingowy oraz obszar frankowy. Kraje brytyjskiej Wsplnoty Narodw, angielskie kolonie oraz kraje takie jak Egipt, Irak, Iran i Tajlandia powizay swoje waluty z funtem tworzc w nim rezerwy walutowe i utrzymujc w stosunku do niego okrelony kurs walutowy. W analogiczny sposb kolonie i terytoria zamorskie Francji powizay swoje waluty z frankiem.

Kraje nalece do tzw. bloku zota - Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Polska, Szwajcaria oraz Wochy zachoway podstawowe zasady systemu waluty zotej relatywnie dugo. W niektrych z nich wymienialno waluty na zoto przetrwaa a do 1936 roku, kiedy to frank francuski zosta zdewaluowany.

Katalizatorem dla cakowitego odejcia od systemu waluty zotej byy dziaania podejmowane w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Wiele krajw stosowao polityk forsowania eksportu(np. poprzez subwencje) i ograniaczania importu(np. poprzez wprowadzanie kontyngentw ilociowych i ogranicze dewizowych). Za spraw tych dziaa gospodarka wiatowe przesza do systemu pienidza papierowego.Zwikszone moliwoci manewru w zakresie polityki kursowej zdaway si sprzyja walk s trudnociami gospodarczymi. Jednak w efekcie uwolnienia polityk walutowych system rozlicze midzynarodowych stawa si coraz mniej stabilny oraz przejrzysty i zaama si wraz z wybuchem II wojny wiatowej. Tylko kraje takie jak USA, Wielka Brytania, Francja i kraje blisko z nimi zwizane zachoway wymienialno walut.

System Z Bretton WoodsJeszcze w czasie trwania II wojny wiatowej pracowano nad koncepcj uzdrowienia midzynarodowego systemu walutowego. W Konferencji w Bretton Woods w dniach 1-22 lipca 1944 brali udzia przedstawiciele 45 pastw. J.M Keynes(brytyjski doradca ds. skarbu pastwa) proponowa utworzenie nowej waluty midzynarodowej zwanej bancorem, ktra wraz ze zotem miaaby peni funkcj waluty rezerw pastwowych.

H.D. White(przedstawiciel sekretarza skarbu USA) proponowa utworzenie systemu opartego na zocie i dolarze oraz midzynarodowego funduszu obsugujcego deficyty patnicze.Ostateczne ustalenia konferencji byy zblione do propozycji Whitea i tak powsta Midzynarodowy Fundusz Walutowy

W Bretton Woods sformuowano podstawowe zasady funkcjonowania powojennego systemu walutowego:1)Zoto jest gwnym rodkiem rezerwowym i patniczym; 2)Parytety wymienialnych walut zostan okrelone w zocie lub USD wymienialnym na zoto przez banki Rezerwy Federalnej USA; 3)USA bdzie konwertowa kad walut na zoto (i odwrotnie) przy utrzymaniu staej ceny 35 USD za tzw. uncj trojask zota; 4)Kursy biece wymienialnych walut mog odchyla si od ustalonego kursu parytetowego tylko w zakresie 1%; 5)W sytuacji zbliania si kursu biecego waluty wymienialnej do odchylenia rzdu 1% wadze monetarne s zobowizane do odpowiedniej interwencji na rynkach pieninych; 6)W przypadku trudnoci patniczych i koniecznoci zmiany kursu waluty poszczeglne kraje czonowskie maj moliwo skorzystania ze specjalnych kredytw MFW; 7)Zmiany poziomu oficjalnego kursu waluty narodowej kraju czonkowskiego MFW wiksze ni 10% s moliwe jedynie za zgod odpowiednich wadz Funduszu.

System z Bretton Woods jeszcze bardziej wzmocni pozycj USD na rynku wiatowym. Funktcjonoway te w dalszym cigu dwie strefy walutowe : funta szterlinga i franka francuskiego. W latach 1950 - 1958 funkcjonowaa te Europejska Unia Patncza, ktra nie bya oparta na dominacji jakiejkolwiek waluty. Istot jej funkcjonowania byo przyznanie 15 krajom zachodnioeuropejskim rachunku rozliczeniowego o parytecie rwnym USD w Banku Rozrachunkw Midzynarodowych w Bazylei. Na takim rachunku kraj mg si zadua lub gromadzi nalenoci. Nastpnie kraje rozliczay si z Uni jako odrbnym podmiotem rejestrujcym i kompensujcym wzajemne zobowizania.

Pierwsze dwadziecia lat funkcjonowania systemu oceniane jest pozytywnie, gwnie ze wzgldu na bdc jego efektem liberalizacje handlu i finansw midzynarodowych.

Ewolucja systemu z Bretton Woods

W latach 60 XX w. zaczy pojawia si pierwsze przesanki kryzysu. Stay deficyt bilansu patniczego USA spowodowa spadek zaufania do dolara. Natomiast ustanowienie drugiego wolnego kursu zota w 1968 r. zaowocowao znacznym wzrostem jego ceny. 1969 r. MFW stworzy Special Drawing Rights(SDR) , ktrych funkcja przypominaa proponowanego przez Keynesa bancora. Byo to rwnoznaczne z dalsz demonetaryzacj zota i odchodzeniem od USD jako waluty wiatowej. W1971 r. USA zawiesio wymienialno dolara na zoto i zdewaluowao go o 7,89%, co spowodowao dalsze dewaluacje i rewaluacje podstawowych walut - zwaszcza niemieckiej marki i holenderskiego guldena. W ramach tzw. porozumie Smithsoniaskich zwikszono te dozwolone odchylenie oficjalnych kursu\owa walut w stosunku do USD do 2,25%. W kocu w 1973 r. wprowadzono pynne kursy walut.

W latach 70 XX wieku zacz wyksztaca si system wielodewizowy. gwne powody jego powstania to dywersyfikacja rezerw walutowych i postpujcy proces rozwoju rynku finansowego oraz eurorynku pieninego i kapitaowego.

Istniao kilka podstaw dla dywersyfikacji rezerw walutowych. Po pierwsze w warunkach pynnych kursw walut lepiej chronia przed stratami, ktre mogy by wynikiem gromadzenie a rezerw w jednej walucie. Utrzymanie rezerw w kilku walutach jest korzystniejsze poniewa zmiany ich kursw z reguy si nie kumuluj, a mog si wzajemnie znosi. Po drugie spadek pozycji dolara i towarzyszca temu deprecjacja na pocztku lat 70 zmienia struktur walutow handlu wiatowego. Wzrosa rola tzw. walut rednich jako walut transakcyjnych i lokacyjnych. Po trzecie w Europie Zachodniej wzrosa atrakcyjno walut wymienialnych tych krajw jako walut rezerwowych ze wzgldu na wysz stop procentow 3 gwne czynniki decydujce o strukturze rezerw walutowych to: -system kursowy danego kraju -handel zagraniczny z krajami, ktrych walut narodow jest waluta rezerwowa -waluty uywane w patnociach z tytuu obsugi zaduenia zewntrzenego

W takich warunkach pozycja USD na rynku wiatowym zacza powoli spada. Jednak w dalszym cigu zajmowa on czoow pozycj jako skadnik rezerw walutowych. W tej wanie walucie kraje czonkowskie MFW przechowyway w 1979 roku 73,2% rezerw, w 1985 roku 65%. Pomimo sukcesywnego spadku udziau USD jako waluty rezerwowej w latach 90 dalej stanowi najwaniejsz walut rezerwow zarwno w krajach rozwinitych, jak i w krajach rozwijajcych si. Zacza jednak rosn rola innych walut. Drug rang zaja marka niemiecka, ktrej pozycja wynikaa z siy i stabilnoci niemieckiej gospodarki. Trzeci walut penic funkcj rezerwowej zajmowao na pocztku lat 90 ecu, a czwart japoski jen. W tej dekadzie powoli ale stabilnie rs te udzia franka szwajcarskiego jako waluty rezerwowej. 1 Stycznia 1999 roku w 11 krajach nastpia inauguracja Euro w transakcjach bezgotwkowych, waluta Unii Europejskiej zaja drug pozycj w strukturze rezerw walutowych, wypychajc mark niemieck, franka francuskiego oraz funta szterlinga. Ksztatowanie si struktury rezerw walutowych od roku 1990 mona przeledzi, zdobywajc dane z corocznych raportw MFW.

17

18

Obserwowane na przestrzeni ostatnich kilku lat tendencje w strukturze rezerw walutowych skaniay do podejrze e Euro, ktrego udzia stabilnie rs moe wkrtce zagrozi USD na pozycji lidera. Jednak kryzys gospodarczy, ktry w dalszym cigu nie zosta cakowicie zaegnany w strefie Euro zdecydowanie odsun t moliwo na dalszy plan. Waluta europejska okazaa si niestabilna i niepewna. Pojawiy si nawet opinie e Europa miaa by si lepiej bez Euro. Jednak wieloletnie okupowanie przez USD pozycji waluty rezerw wiatowych zdaje si mie ku kocowi. Gospodarcze problemu USA przypieszaj ten proces, i coraz czciej syszy si o chiskim juanie jako pretendencie do tego tytuu. Pastwo rodka zdecydowanie posiada gospodark systematycznie budujc zaufanie do ich waluty. Jednak pojawia si pytanie czy gospodarce wiatowej jest na rk opiera si na walucie uzalenionej od gospodarki jednego kraju? By moe nie. Moe waluta ponadnarodowa, nastpca SDRw bdzie bardziej korzystna dla wiatowego rozwoju. W takim wypadku moe jeszcze doyjemy powrotu Keynesowskiego bancora.

20