Prof. dr Ivan Šijaković

isijakovic@yahoo.com

Predavanja Istraživačka radionica Primeri Izrda istrazivackog projekta Skica rada ili izrada istraživačkih

instrumenata Usmeni ispit

1. Pojam nauke i naučnog istraživanja2. Faze procesa naučnog istraživanja3. Metode naučnog istraživanja4. Tehnike prikupljanja podataka5. Tehnike ispitivanja6. Pisanje naučnog dela7. Primeri istraživanja, izrade

istraživačkih projekata, skica magistarskih i doktorskih radova

Obavezna

Kukić, Slavo, Markić, Brano: Metodologija društvenih znanosti, Ekonomski fakultet Sveučilišta u Mostaru, 2006.

ŠiraZelenika, Ratko: Metodologija i

tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela, IV izd. Rijeka: Ekonomski fakultet, 2000.

Milosavljević, S. Radosavljević,I., Osnovi metodologije političkih nauka, Službeni glasnik, Beograd, 2003.godina

Nauka u širem smislu – ukupnost ljudskog znanja, duhovnih tvorevina, materijalnih i druhovnih rezultata kroz istoriju (nauka- naučiti; znanost – znati)

Nauka u užem smislu - vrsta društvene misaone delatnosti čiji je temeljni cilj otkrivanje zakona prirodnih i društvenih pojava

Da otkriva, klasifikuje i objašnjava veze, odnose i strukturu među elementima, činjenicama i svojstvima neke pojave, procesa ili tvorevine, da daje pouzdane prognoze

Nauka (lat. scire – znati; scientia – nauka) je sistem znanja koja su povezana i koja se stalno dopunjavaju, dodaju i razvijaju

“Nauka, kao teorijsko saznajna i praktična, organizovana i planska društvena delatnost saznanja određenih oblasti, prirodnih, bioloških, društvenih, kao i duhovno-kulturnih pojava, u samoj svojoj strukturi, pored svog predmeta, kao svoj drugi bitran činilac, sadrži određeni metod (metodu) istraživanja, odnosno saznanja.” (Bogdan Šešić)

Suština nauke i naučnog istraživanja: 1. otkrivanje2. razumevanje3. objašnjenje4. predviđanje Dve bitne funkcije nauke:1) Teorijska ili saznajna funkcija2) Praktična ili primenjena funkcja Ravnoteža između ove dve funkcije: Teorija – praksa – teorija Praksa – teorija – praksa

Praksa – empirija – iskustvoMetrodologija i metod (metoda)Oblici ljudskog znanja (saznanja)1.Zdravorazumsko2.Iskustveno3.Versko4.Ideološko5.Umetničko6.Naučno

Bitna obeležja nauke1)Društveni karakter

2)Jedinstvenost3)Jedinstvo naučne teorije i prakse4)Kreativnost5)Internacionalni karakter6)Primena naučne metode u

istraživanju

Dva paralelna procesa razvoja nauke: U svetu se može identifikovati

stalni porast broja naučnih radova Vreme od određenog naučnog

pronalaska do njegove primene u praksi stalno se skraćuje.

Još dve karaktristike naučnog razvojaBavljenje znanošću u prošlosti bilo

je rezultat individualnog radaPovećavanje kvantuma znanja,

njihovo integrisanje je izazvalo potrebu interdisciplinarnih znanja, a time i potrebu timskog rada u kom su uključeni naučnici različitih specijalnosti

Tri magistralne razvojne faze nauke:Opisna - temelji se na prikupljanju

činjenica i njihovoj prvoj sistematizaciji

Logičko-analitička faza, koju karakteriše sadržajna analiza proučavanog predmeta s određenog metodološkog stanovišta,

Faza usklađivanja sadržajnih i kvantitativnih metoda saznaja, u koju su, bez sumnje, ušle prirodne znanosti i tehnika u XX. stoljeću.

objektivnost preciznost, sistematičnost opšost, proverljivost organiziranost

OBJEKTIVNOST u nauci ima najmanje dva bitna aspekta ispoljavanja:Objektivan odnos prema stvarnosti nastojanje da se stvori što

svestranija i što potpunija iskustvena osnova za znanstveno zaključivanje

spremnost da se bez ikakvih predrasuda prihvati očiglednost svakog novog podatka ili spoznaje

Mogućnost provjerljivosti :podrazumeva da se pridržavamo

nekih proceduralnih pravila: 1. Pravilo javnosti i

intersubjektivne proverljivosti svakog izvornog podatka.

2. Pravilo potpune javnosti svih sastavnih delova istraživačkog procesa

3. Potreba permanentne kontrole svakog naučnog podatka i stava, ali i spremnost da se oni, ukoliko se pokažu neadekvatnima, popravljaju, izmene ili potpuno odbace

PRECIZNOST naučnog saznanja podrazumeva: sposobnost da se u iskustvenim

pojavama utvrde razlike koje su prividno male i teže uočljive, ali saznajno bitne,

sposobnost da se, na temelju podataka o elementima koji su zajednički ili istovrsni, tačnije opiše jedna ili više osobina nekih širih iskustvenih skupova.

SISTEMATIČNOST naučnog saznanja:sistematično mišljenje, ali i

korištenje logičkih postupaka ispravnog mišljenja

sitematično prikupljanje, sređivanje i razvrstavanje prikupljenog materijala

standardizacija podataka i procesa koji se koriste u prikupljanju.

OPŠTOST naučnog saznanja podrazumeva:Da se naučno saznanje ne odnosi

na pojedinačne slučajeve stvarnosti nego na sve pojave iste vrste u toj stvarnosti

Opštost omogućava utvrđivanje i pravilnost koja se odnosi na strukturu i razvoj određene pojave, a time i utvrđivanje onoga što je u pojavama zajedničko i opšte

PROVERLJIVOST naučnog saznanja podrazumeva:

da se ništa ne može prihvatiti po logici «zdravo za gotovo», sve je podložno i kontroli i proverljivosti,

proverljivost naučne spoznaje ne može se osloniti samo na mišljenje, na čulni uvid, čulno opažanje se obično zadržava

na površini pojave, dopire tek do prostijih i mehaničkih veza, ali ne otkriva ono što bitno u pojavama.

ORGANIZOVANOST naučnog saznanja ima dva oblika: 1. način sticanja naučnog saznanja

mora biti organizovan (primpema, izvođenje, sređivanje)

2. primjena naučnih saznanja u praksi ne može biti spontana i automatska, već se moraju stvoriti povoljni uslovi

Naučni zakon je stala, opšti, nužan i suštinski odnos između elemenata neke pojave, kao i između pojava

Zakon je potvrđeni hipotetički stav koji se odnosi na množinu pojava (na primer: potrebe su pokretač društvenog razvoja; zakon ponude i potražnje)

Naučni zakon predstavlja najviši cilj svake nauke, najviši oblik naučnog saznanja

N.t. Predstavlja smislenu povezanost opštih postavki na osnovu kojih se objašnjava neko područje pojava, činjenica, podataka

Hipoteza – teorija Vrste naučnih teorija:a)Genetička (poreklo)b)Evolucionistička (razvoj)c)Strukturalistčkad)Funkcionalistička

e) Formalističkaf) Hermeneutička (značenje)g) Epistemološka (istina)h) Aksiološka (vrednosti) Funkcija naučne teorije: Definisanje teorijskih i operacionalnih

pojmova Predviđanje pojava i zakona

CILJEVI NUČNOG SAZNANJA :naučna deskripcijanaučna klasifikacijanaučno objašnjenjenaučno predviđanje

1. fundamentalna 2. primenjena 3. razvojna istraživanja

Fundamentalna istraživanja su izravno usmerena prema povećavanju znanja. njihov prvenstveni zadatak nije

praktična primena novih znanja nego Otkrivanje određenih procesa, Otkrivanje uzročno-posledičnih veza i

zakonitosti u prirodi i društvu zbog povećanja ljudskog znanja

PRIMENJENA ISTRAŽIVANJA Njihov cilj je trostruk:

uvećavanje obima znanja o prirodi i društvu

rešavanje nekog praktičnog zadatka,

postizanje znanja koja će biti ili koje može biti brzo i neposredno praktično primenjeno

RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA predstavljaju poslednju fazu procesa

istraživanja Temelje se na fundamentalnim i

primenjenim istraživanjima Razvijaju se i testiraju novi ili

poboljšavaju stari postupci, proizvodi, usluge, organizacija

razvojna istraživanja imaju naglašeno praktični cilj

Naučna i stručna dela nisu sinonimiTemelj naučnog rada jeste generalizacija, otkrivanje novih zakona ili novih metoda

Stručni rad bitno određuje konkretizacija, delovanje na temelju već otkrivenih spoznaja

PRINCIPI kojih se naučnik mora pridržavati, bez obzira da li je delo naučno ili stručno:Ne treba praviti velike uvode.

poželjno je da se izlaganje već na samom početku dovede u vezu s predmetom istraživanja.

U rad ne treba unositi ništa što nije u neposrednoj vezi s predmetom istraživanja.

Rad se ne sme pretrpavati beznačajnim pojedinostima

Misli, ideje i informacije u radu jednom izrečene ne treba ponavljati

U pisanju rada ne treba stvari, detaljno razlagati i opširno objašnjavati ukoliko su same po sebi razumljive

Monografija je rasprava koja detaljno, mada ne i preopširno, obrađuje pojedini predmet, grupu predmeta ili neku osobu, pri čemu koristi veoma opsežnu bibliografiju

Doktorska disertacija - naučno delo koje se temelji na fundamentalnim i primijenjenim istraživanjima i metoda, koje omogućuju otkrivanje novih naučnih činjenica, pojava, zakonitosti, teorija

Naučna studija je delo tima naučnika, koje za potrebe naručioca rade naučni instituti ili naučno-nastavne organizacije, odnosno fakulteti

Naučni članak - opis originalnih rezultata istraživanja, u pravilu u publikaciji koja je lako dostupna međunarodnoj naučnoj javnosti, a napisan je na način da se istraživanja mogu ponoviti i zaključci proveriti

Izvorni naučnii članak (rad) originalno naučnono delo

Pregledni rad donosi nove sinteze nastale na osnovu pregleda najnovijih djela o određenom predmetnom području, izvedene sažimanjem, analizom, sintezom i evaluacijom sa ciljem da se prikaže zakonomjernost, pravilo, trend ili kauzalni odnos u vezi sa istraživanim fenomenima – rad koji sadrži originalan, detaljan i kritički prikaz istraživačkog problema ili područja u kome je autor ostvario određeni doprinos.

Kratko ili prethodno saopštenje jeste originalni naučni rad punog formata ali

manjeg obima ili preliminarnog karaktera u kome neki elementi IMRAD-a mogu biti ispušteni – radi se o sažetom iznošenju rezultata završenog izvornog istraživačkog djela ili djela koje je još u toku.

Naučna kritika/polemika/osvrt jeste rasprava na određenu naučnu temu

zasnovana isključivo na naučnoj argumentaciji, u kojoj autor dokazuje ispravnost određenog kriterijuma/mišljenja, odnosno potvrđuje ili pobija nalaze drugih autora.

naslov rezime (sažetak) uvod razrada materije s rezultatima

istraživanjazaključak Fusnote (ukoliko se ne pišu na dnu

tekuće stranice) popis korištene literature prilozi (ukoliko postoje)

Pojam stručnog dela delo kojim se ne otkrivaju nove, nego prikupljaju i interpretiraju već poznate naučne činjenice, spoznaje i teorije, širi i popularizuje već dostignuta naučnana spoznaja, i traga za načinom njihove primene

Vrste stručnih dela

1. Stručni članak - sadržina mu nije iznošenje novih naučnih spoznaja nego informiranje o njima s ciljem njihove primene u praksi

2. Prikaz - najčešće se radi o oceni određenog dela (knjige ili članka) i njihovog predstavljanja naučnoj i stručnoj javnosti

3. Elaborat -na metodološki ustaljen način, temeljito obrađuje i izlaže neki problem (recimo, investicioni elaborat).

4. Ekspertiza - delo u kojem ekspert, ili ekspertski tim, iznosi stručni sud o nekom predmetu ili praktičnom problemu i njegovom rešenju

To je delo u kojem su u približno istoj meri zastupljeni elementi i naučnog i stručnog rada

Udžbenik Enciklopedija Leksikon Praktikum Rečnik Zbornici radova

ORGANIZACIJA VLASTITOG STRUČNOG I ZNANSTVENOG RADA

Organizacija rada = plan rada, raspored radnog vremena, dnevni program rada, rokovnik, kontrolu ispunjenih rokova, analizu rada i ostvarenje plana, ocjenu djelotvornosti vlastitoga rada, program samostalnog vlastitog rada, te analizu ostvarenja programa rada.Plan rada = detaljan popis svih zadataka, svih

problema i poslova koje – s ciljem da se zadaci izvrše i riješe – treba obavit (= osnovni plan) Osnovni plan je osnova za:

izradu posebnih planova i potrebnih rokovnika,

pretpostavka da bi se određenom znanstvenom radu uopće i pristupilo.

odnosi se samo na službeno radno vrijeme, ono u okviru radnog mjesta Mogući način organizacije radnog

vremena: pregled novina i časopisa,samostalni vlastiti (istraživački)

rad,kontakti sa suradnicima,kontakti sa znanstvenicima iz

drugih organizacija i sl.,interni sastanci

Dnevni program rada = do u detalje razrađen dnevni plan rada koji se odnosi na jedan ili više zadatakaDnevnim programom se jave i

pitanja koja traže da ih se posebno markira, ali i ona koja treba proslijediti prema suradnicima u organizaciji

Rokovnik pojedinih zadataka, poslova i kontakataZa svaki pojedini zadatak unosi se

detaljan rok do kojeg se pojedini zadatak ima izvršiti, u vezi s njim se, potom, markiraju obveze pojedinih suradnika i slično

Kontrola ispunjenja rokova = instrument uspješnog vođenja poslada se rokovnici svakodnevno

pregledaju, da se po izvršenom poslu okončanje posla u rokovnicima zabilježi

Analiza rada i ostvarenja plana = prakticirati dnevno, a ako to nije moguće onda barem tjedno snima se u kojoj mjeri su izvršeni

određeni zadaci, u kojoj mjeri je ispunjen postavljeni plan

Ocjena djelotvornosti vlastitoga radau pravilu, na početku radnog

vremena i ocjenjuje se djelotvornost vlastitoga rada tijekom prethodnoga dana

Program samostalnog vlastitoga rada = može uključivati različite radnje i aktivnosti: susrete sa znanstvenicima i

stručnjacima iz područja djelovanja (znanstveno-nastavni, znanstveni i nastavni radnici s fakulteta, instituta, stručnih organizacija, komora, poslovnih udruženja itd.,

seminare, savjetovanja, simpozije i sl., putovanja u inozemstvo, posjete laboratorijima, posjete bibliotekama, popis novina, časopisa i

pisanih materijala koje valja proučiti, popis knjiga koje treba pročitati, usavršavanje stranih jezika itd.

Analiza ostvarenja programa rada = najmanje jednom mjesečno, dobro je da se izvrši i tromjesečno, dok godišnja analiza mora biti detaljna.