16
ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print) Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 1-16, November 2013 H i s t o r y S t u d i e s Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013 Balkan Savaşları Sırasında Anadolu’ya Göçler ve Karşılaşılan Sorunlar Migration to Anatolia during Balkan Wars and Problems Encountered Yrd. Doç. Dr. Mehmet Kaya Niğde Üniversitesi - Niğde Öz: Osmanlı arşiv belgeleri ışığında hazırlanan bu makalede Balkan Savaşları sırasında başlayan Anadolu’ya toplu göçün örtaya çıkardığı temel problemler ve yerel yöneticilerin aldıkları tedbirler ele alınmaktadır. Makalede göçmen sayısının yoğunluğu ve göç süresinin kısa oluşu nedeniyle işlemlerin yürütülmesinin zorlaştığı ve tüm tedbirlere rağmen istenen olumlu neticelerin alınamadığı tespit edilmiştir. Göçlerin ardından başlayan Birinci Dünya Savaşı ile de sorunların boyutu daha da artmıştır. Anahtar Kelimeler: Göç, Osmanlı Devleti, Balkanlar, Balkan Savaşları Abstract: Relying on Ottoman archival documents, this article examines problems caused by the mass migration to Anatolia during Balkan Wars and the precautions of local Ottoman officials to deal with these problems. The article argues that the masive number of refugees and quick arrival of migrants made it harder to deal with the problems and despite all preparations the expected positive outcome could not be reached. As World War I started the scope of the problems grew bigger. Keywords: Migration, Ottoman Empire, Balkan Wars Giriş Bakan Savaşlarının temelini bölge devletlerinin Osmanlı Devleti’ne karşı ittifakları oluşturmaktadır. 1 Sırbistan, Yunanistan ve Bulgaristan ile Mayıs 1912’de ittifak anlaşmaları yaptı. Ekim 1912’de Karadağ, Sırbistan ve Bulgaristan’la anlaşmalar imzaladı. 8 Ekim’de Karadağ Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Müttefikler savaş öncesinde verdikleri notada Berlin Antlaşması’nın yirmi üçüncü maddesinin Balkan topraklarında uygulanmasını istediler. Ültimatomda Balkanlara muhtariyet verilmesini, Belçikalı ve İsviçreli valilerin iş başına getirilmesini, Hristiyan ve Müslümanlardan eşit sayıda yüksek meclisinin kurulmasını istediler. 2 Gazi Ahmet Muhtar Paşa kabinesi 15 Ekim 1912 tarihli toplantısında Balkan 1 İttifakların tarihi gelişimini belirleyebilmek için bu konuda konsolos raporları önemli bilgiler sunmaktadır. Meşrutiyet ve Balkan Devletlerindeki algısı için bkz House of Common Parliamentary Papers 1909 [Cd.4529] Turkey No.1 Correspondence respecting the constitutional movement in Turkey, 1909 Lietunant Colonel Banham’dan G. Barclay’a 28 Temmuz 1908; Foreign Office (FO) 377/999 Mr. Barclay’dan Sir Edward Grey’e, 3 Ağustos 1910; FO 14202/14/11/44, Sir R Paget’ten Sir Edward Geey’e, 11 Nisan 1911. 2 Mehmet Selahattin Bey, İttihat ve Terakki’nin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti’nin Yıkılışı Hakkında Bildiklerim, (İstanbul: İnkılap Yayınevi, 1989), 57.

Mehmet Kaya

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Mehmet Kaya

Citation preview

  • ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

    Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 1-16, November 2013

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar

    Migration to Anatolia during Balkan Wars and Problems Encountered

    Yrd. Do. Dr. Mehmet Kaya

    Nide niversitesi - Nide

    z: Osmanl ariv belgeleri nda hazrlanan bu makalede Balkan Savalar srasnda balayan Anadoluya toplu gn rtaya kard temel problemler ve yerel yneticilerin aldklar tedbirler ele alnmaktadr. Makalede gmen saysnn younluu ve g sresinin ksa oluu nedeniyle ilemlerin yrtlmesinin zorlat ve tm tedbirlere ramen istenen olumlu neticelerin alnamad tespit edilmitir. Glerin ardndan balayan Birinci Dnya Sava ile de sorunlarn boyutu daha da artmtr.

    Anahtar Kelimeler: G, Osmanl Devleti, Balkanlar, Balkan Savalar

    Abstract: Relying on Ottoman archival documents, this article examines problems caused by the mass migration to Anatolia during Balkan Wars and the precautions of local Ottoman officials to deal with these

    problems. The article argues that the masive number of refugees and quick arrival of migrants made it harder to

    deal with the problems and despite all preparations the expected positive outcome could not be reached. As World

    War I started the scope of the problems grew bigger.

    Keywords: Migration, Ottoman Empire, Balkan Wars

    Giri

    Bakan Savalarnn temelini blge devletlerinin Osmanl Devletine kar ittifaklar oluturmaktadr.1 Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan ile Mays 1912de ittifak anlamalar yapt. Ekim 1912de Karada, Srbistan ve Bulgaristanla anlamalar imzalad. 8 Ekimde Karada Osmanl Devletine sava at. Mttefikler sava ncesinde verdikleri notada Berlin Antlamasnn yirmi nc maddesinin Balkan topraklarnda uygulanmasn istediler. ltimatomda Balkanlara muhtariyet verilmesini, Belikal ve svireli valilerin i bana getirilmesini, Hristiyan ve Mslmanlardan eit sayda yksek meclisinin kurulmasn istediler.

    2 Gazi Ahmet Muhtar Paa kabinesi 15 Ekim 1912 tarihli toplantsnda Balkan

    1 ttifaklarn tarihi geliimini belirleyebilmek iin bu konuda konsolos raporlar nemli bilgiler

    sunmaktadr. Merutiyet ve Balkan Devletlerindeki algs iin bkz House of Common Parliamentary Papers 1909 [Cd.4529] Turkey No.1 Correspondence respecting the constitutional movement in Turkey,

    1909 Lietunant Colonel Banhamdan G. Barclaya 28 Temmuz 1908; Foreign Office (FO) 377/999 Mr. Barclaydan Sir Edward Greye, 3 Austos 1910; FO 14202/14/11/44, Sir R Pagetten Sir Edward Geeye, 11 Nisan 1911. 2 Mehmet Selahattin Bey, ttihat ve Terakkinin Kuruluu ve Osmanl Devletinin Ykl Hakknda

    Bildiklerim, (stanbul: nklap Yaynevi, 1989), 57.

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 2

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Devletlerinin bu notasna cevap vermeyi gereksiz grerek ilikilerin kesilmesine karar verdi. Savan balamasyla birlikte Balkanlardan youn bir Mslman nfus stanbula ulamak iin ge balad. Savan ilk gnlerinde daha emniyetli grlen toplanma merkezlerine gmenlerin geldii grlmekteydi. Bu toplanma merkezleri iinde Selanikin nemli bir yeri vardr. Deniz ve demiryolu ulamnn mmkn olmas insanlarn stanbula ulamak iin karayolu yannda, demiryolu ve denizyolunu tercih etmelerinde etken oldu.3

    1-Glerin Sebepleri

    Balkan savalar srasnda meydana gelen gn baz sebepleri vardr. Sebeplerden biri yaplan mezalimlerden kurtulmakt. Balkan Devletleri elde ettikleri yerlerdeki Mslman halk byk bir soykrma tabi tutmaktaydlar.4

    Gn dier bir nedeni de din basklardan kaynaklanmaktayd. Osmanl Devletinin dini hogrs yzyllar sren bir srete devam etmi, Balkan halklar bir arada dini inanlarn rahata yaama imkn bulmulardr. Ayn hogry sava srasnda devletler gstermemiler, Bulgarlar elde ettikleri topraklarda Trkleri ve Pomaklar din deitirmeye zorlamlardr.

    Ekonomik sebepler de gn nemli nedenleri arasnda yer almaktadr. Sava srasnda Yunan hkmeti Mslmanlarn mal ve emlakini Hristiyan halka datmaya balamt. Yunan hkmeti bu uygulamas Romanya, Bulgaristan Srbistandaki Mslmanlar iin de geerli olmutu.

    2-Glerin Balamas

    Savan balamasyla birlikte, topraklar dman tehdidi ve igaline maruz kalan Mslmanlar stanbula youn g hareketine baladlar. G srasnda abuk ekilde emniyetli grlen noktalara ulamak ncelikli konu idi. Savan 1912 yl son baharnda balamas g etkileyen olumsuz koullardan idi. gal tehdidi ile insanlar yanlarna stanbula ulamak gayesiyle yola kmlard. Dnemin baz gzlemlerinde gmenlerin iinde bulunduu durumu btn gerekliiyle ifade eden yazlar yer almaktadr.

    Gle birlikte g yollarnn da ele alnmas gerekir. Gmenler farkl ulam yolunu kullanmlardr. Karayolu ulam halkn en ok tercih etmek durumunda kald bir ulam ekli idi. Halk henz igal edilmemi ehir ve kasabalara ulamay alyordu. Bu anlamda Selanik, Manastr gibi baz ehirler gmenlerin toplanma merkezleri idi. Burada toplanan halk Osmanl Devletinin gnderdii gemilerle zmir ve Antalya limanlarna ulatrlyor, buradan da iskn alanlarna gnderiliyorlard.5

    3 Selanikin nemine dair ngiliz belgelerinde nemli bilgiler vardr. Foreign Office (FO),

    35409/33672/12/44 Sir Mc Barclaydan Sir Edward Greye,10 Austos 1912;(FO), 44209/33672/12/44 Sir G Buchanandan Sir Edward Greye, 16 Kasm 1912; (FO) 50329/42842/12/44 Sir R Pagetten Sir Edward Greye 11 Kasm 1912. 4 Richard Hall, Balkan Savalar 1912-1913. I. Dnya Savann Provas, ev. M. Tanju Akad,

    (stanbul: Homer Yaynlar, 2003), 21. 5 BOA (Babakanlk Osmanl Arivi) Bab- Ali Evrak Odas (BEO), Dosya Numaras 307243, 13 Ekim

    1912 (1330.Za.2); Ahmet Halaolu, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), (Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1994), 56; Nedim pek, mparatorluktan Ulus Devlete Gler, Trabzon 2006, s.38.

  • 3 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Bulgarlarn atalcaya kadar ilerlemeleriyle buradaki halk stanbula ulamaya alyordu. atalcadan gelen gmenlerin says ksa srede 100.000e ulat.6

    Devletin sahip olduu gemiler gmen kitlelerini tamaya yetmediinden Msr bata gelmek zere Avusturya, Rusya, talya, Romanya, ngiltere ve Belikadaki eitli kumpanyalardan gemiler kiraland. Varnada bekleyen Mslman muhacirleri getirmek iin Romanya Kumpanyasndan Prenses Marya vapuru gnderildi. Vapurun kira bedelinin Dhiliye btesinden karlanmas 20 evval 1330 (2 Ekim 1912) tarihli Meclis-i Vkel kararyla uygun bulundu. Vapurun Balk ve Bergosa da uramas sadece bildirildi.7

    Denizyoluyla stanbul ve zmire gelen muhacirlerin dier ky ehirlerine tanmasnda irket-i Hayriye nemli bir grev stlenmiti. Ulamn dzenli bir ekilde yaplabilmesi iin Erelideki Fransz Kmr irketinden srekli kmr almna izin verilmesi, kolera salgnn vapurlara yaylmamas, vapur cretlerinin denmesi hakknda Sadaret Zilhicce 1330 balarnda (Kasm 1912) Bahriye, Ticaret ve Ziraat, Dhiliye, Shhiye Nezaretlerine uyarda bulundu.8 Mays 1913 balarnda Selanikte sevk edilmeyi bekleyen drt bin muhacirin Kima ve Patris sefineleriyle Kuadasna gnderilmesi kararlatrld. Gmen saysna bir rnek olmak zere bu sevkten sonra alt bin muhacirin daha Selanikte sevk edilmeyi bekledii anlalmaktadr. Burada kalanlarn ileriyle ilgilenmeleri iin talya Konsolosluuna bavurulmutu.9 Bir baka toplanma merkezi Bari idi. Talcadan Bariye gelen muhacirler iin Aydn Vilayeti ile Karesi Mutasarrflnda iskn alanlar belirlendi. Denizyoluyla zmir limanna gelen muhacirler bu alanlara sevk edildiler.10 Muhacir naklinde demiryolu sk kullanlan bir gzerght. tib, Koana, Osmaniye kazalarnda toplanan gmenlerin Karbudak istasyonundan nakilleri salanyordu.11

    3-skn- Muhacirin Nizamnamesi

    Gmenlerin iskn ve vatandala gei ilemlerinin dzenli bir ekilde yaplabilmesi iin 13 Mays 1913 tarihinde drt blm ve krk be maddelik skn- Muhacirin Nizamnamesi yaymland. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin nizamname zerinde durmak yerinde olacaktr. Nizamnamenin birinci blm gmenlerin kabulne dair maddeleri iermektedir. Muhacirlerin kabulnn ve nerelere iskn edilecekleri konusunun hkmetin yetkisinde olduu belirtilmekte, bu ilemler hakknda ayrntl bilgi verilmektedir. skn alann beenmeyen gmenlerin ellerinden senet alndktan sonra kendi imknlaryla yerleebilecekleri ifade edilmektedir.

    Muhacirin Mdriyetinin grev ve sorumluluklarna dair maddeler ikinci blmde yer almaktadr. Vilayetlerde mdr, memur ve ktipten oluan bir idare oluturulaca, tesis edilecek skn- Muhacirin Komisyonlarna maddelerde belirtilen kurululardan ye seilmesi ngrlmektedir. Muhacirlerin yiyecek ihtiyalarnn temini, iskn iin arazi aratrlmas, bina inasna dair yaplacak tm almalar bu komisyonun grevleri arasnda saylmtr.

    6 Selanikin nemine dair bkz FO 25263/2926/13/44 Mr. Crackanthorpedan Sir Edward Greye, 2

    Haziran 1913. 7BOA, Meclis-i Vkela Mazbatalar (MV), Dosya Numaras/Gmlek Numaras:169/86, 10 Ekim 1912

    (1330.L28). 8 BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308524 19 Ekim1912 (1330.Za.8).

    9 BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312696 7 Mays 1913 (1331.Ca 30).

    10 BOA, Dhiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 43/16, 20

    Temmuz 1914 (1332.N.20). 11

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 307788, 27 Ekim 1912 (1330.Za.16).

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 4

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    nc blm muhacir isknna ayrlmtr. Bu blmde Muhacirin Mdriyeti ve komisyonlarn nce gmenleri geici iskn alanlarna yerletirilmesine, her haneye nfusa gre toprak datlp, i bulunmasna dair hkmler yer alyordu. ki kattan oluan bir ev, iki ba ift hayvan, tohumluk, tarm aletleri verilmesi komisyonlarn grevleri arasnda bulunuyordu. Ara ve gerelerin daha sonra taksitler halinde geri demesi ngrlmt. Ortak kullanm alanlar (okul, cami, eme gibi) iin yaplan masraflarn belirli bir sre sonra geri demesi yaplacakt. Esnaflkla uraanlara iki bin kurua kadar i kurabilmeleri iin sermaye verilecekti.

    eitli hkmlerin yer ald drdnc blmde muhacirlerin mmkn olduunca altklar iklime uygun alanlara yerletirilmesine zen gsterilmesi isteniyordu. Komisyonlarn da arazi seiminde gerekli hassasiyeti gstermesi de nemle vurgulanyordu

    Muhacirin komisyonlar gn salkl bir ekilde yrtlebilmesi iin almaktaydlar. Bu anlamda gmenlerin nakli, iaesi, yevmiyelerinin tedariki, iskn grevleri arasndayd Bu almalar yannda blgelerinde yaplan mezalimleri de kamuoyuna ve zellikle de Avrupa kamuoyuna anlatmaktaydlar. Zilkade 1330 (Ekim 1912) balarnda Rumeli Muhacirin-i slamiye Cemiyeti Bulgarlarn Mslmanlara yapt zulm anlatan uzun bir yazy Sadarete iletti.12 Selanik ve evresinde Mslman halka ve askerlere yaplan mezalim hakknda blgeden gelen talep dorultusunda Sadaret Hariciye Nezaretinden gerekli giriimlerde bulunulmasn istedi.13

    4-Muhacirlere Yaplan Yardmlar

    Nizamname uyarnca gmenlere yaplacak yardmlar belirlenmiti. Gmen kafilelerinin Osmanl topraklarna giri yaptklar andan, sevk mahallerine varlarna, bir dzene kavumalarna kadar uzun bir zaman ieriyordu. Sevk srasnda gvenliin salanmas, yiyecek ihtiyalarnn karlanmas, salgn hastalklardan korunma, ulam aralarndan cretsiz ya da ok dk cretlerle faydalanmalar arazi tahsisi, bina inasna katk, eitim, eitli muafiyetler gibi birok alanda yardm yaplyordu.

    Aair ve Muhacirin Mdriyeti her muhacir iin yllk 166 kuru denek salyordu. Hasta olan muhacirlerin tedavilerinin de muhacirin tahsisatndan karlanmas kararlatrld. Ar giderler sebebiyle devlet bir sre sonra yapm olduu baz yardmlar azaltmak ya da kesmek zorunda kalmtr.

    Gmenlerin baz vergilerden muafiyeti onlara tannan ayrcalklar arasnda saylabilir. Muhacir nizamnamesinde Rumeli muhacirleri iin hicret tarihinden itibaren alt yl askerlikten, iki ylda vergilerden muafiyet tannmt. Mali muafiyetlerden biri sunduklar dilekelerden damga vergisinin alnmamasyd.14 Temett, emlak ve dier baz vergilerden iki sene mddetle muaf tutulmalar kararlatrld. Muafiyetin iki sene gibi bir sre ile tannmas gmenleri rahatlatyordu.15 Dzen kurup belli bir seviyeye gelinceye kadar vergilerin ertelenmesi ve bunun kanunla yrrle konmas atlan nemli admlardan biri olarak deerlendirilebilir. Muhacirlerin hicret tarihinden itibaren muafiyet uygulamasnn sorun

    12

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 307250, 13 Ekim 1912 (1330.Za 02). 13

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308968, 5 Aralk 1912 1330.Za.25). 14

    BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 1187/61, 28 Haziran 1913 (1331.B.23). 15

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/57, 7 Nisan 1915 1333.Ca.22).

  • 5 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    yaratmasyla bir sre sonra iskn tarihi esas alnmas benimsenmitir.16 lkeleriyle ilikilerini kesmek iin gitmek isteyenlerin uygulanacak pasaport harc istisnas da tannan muafiyetler arasndadr.17

    Ailelere ev ve araziden baka retim yapabilmek iin ziraat aletleri ve tohumluk salanyordu. Esnaf olanlar ehir ve kasabalarda ikamet ettiriliyor, kendilerine iki bin kurua kadar maddi destek salanyordu. Esnafa 1914 yl Mays ay sonlarnda karlan geici kanunla bir defaya mahsus getirecei eyadan gmrk vergisi alnmamas kararlatrld.18

    5-Muhacir sknlar

    Devletin isknda uygulad temel nokta gmenlerin azami derecede rahat ettirilmesini, onlarn retici bir yapya kavuturmakt. Muhacirlerin geldikleri blgelerdeki ikilime uyumlu alanlara iskn edilmelerine dikkat edilmekte idi. Ancak, youn g ve sava koullar bunu baz durumlarda imknsz hale getiriyordu.

    stanbula gelen muhacirlerin iskn alanlarna sevkleri nemli bir sorun oluturmaktayd. Sevklerin Ayastefanostan (Yeilky) yaplmas beraberinde zorluklar getiriyordu. Durumun zorlamas zerine Kasm 1912 balarnda sevkiyatn Makrikyden (Bakrky) yaplmas uygun bulundu.19 Sevkiyatn daha dzenli yaplabilmesi amacyla komisyon ayr bir kurulun oluturulmas ve birka memurun bu grevi yerine getirmesi mutasarrflklara Zilhicce 1330 balarnda (Kasm 1912 ortalar) bildirildi.20

    Belgelerde ska karmza kan iklimiyle imtiza edememe sorununun giderilmesi adna elden geldiince gayret sarf edilmitir. sknlarn gerekleebilmesi iin istimlak kararnamesinde 1332 yl (1913-1914) deiiklie gidildi. Gmenlerin isknnda bu dzenlemeyle birlikte geldikleri blgenin iklimine uyum gsteren yerlerin seilmesine dikkat edilmeye allmtr.21

    sknda iklim ile birlikte arazi tahsisi de nemli bir yer tutuyordu. Devlete ait iftlikler ve kullanlmayan bo araziler muhacirlere ncelikle tahsis edilen alanlar arasnda yer alyordu. Muhacirlere ayrlan bu topraklarn baz yerlerde ak arttrma ile satlmaya allmas karsnda devlet mdahale ediyordu. 10 Safer 1332 (8 Ocak 1914) tarihinde Dahiliye mstearnn vilayetlere gnderdii emirde iskn iin ayrlan arazilerin mzayedeye karlmamas, karlm ise bundan vazgeilmesi, bu topraklarn yeri ve ne kadar muhacir iskanna elverili olduunun bildirilmesi isteniyordu.22

    ukurovada bulunan ukurova ve Anavarza iftlikleri bir milyon dnmden fazla alan olup, yz yedi bin dnm muhacirlere tahsis edilmi, kalan da Fransz irketine kiralanmt. Hkmet ald kararla kira szlemesini feshetmiti. Muhacir isknna tahsis edilen iki buuk milyon lirann bir ksmnn Fransz irkete verilip iftliklerin iskna

    16

    BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/ Gmlek Numaras:471/13, 12 Haziran 1915 (1333.B.29). 17

    BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Nfus Tahrirat (DH. SN. THR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 48/90, 10 ubat 1914 (1332.Ra.14). 18

    Sezer Arslan, Balkan Savalar Sonras Rumeliden Trk Gleri ve Osmanl Devletinde sknlar, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, (Edirne: 2008),128. 19

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308267, 9 Kasm 1912 (1330.Za.29). 20

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308472, 9 Aralk 1912 (1330.Z.06). 21

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar ( MV) Dosya Numaras/ Gmlek Numaras 234/73, 1913-1914 (1332). 22

    BOA, Dahiliye Nezareti dare-i Umumiye EK (DH. UM EK) Dosya Numaras/Gmlek Numaras:2/42, 8 Ocak 1914 (1332.S.10).

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 6

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    ayrlmasnn uygun olaca belirtilmitir. 3 Temmuz 1913 tarihli Meclis-i Vkel kararnda muhacirlerin zaman geirmeden retime balamalar tevik ediliyordu. Buradan elde edilecek gelir iskn iin kullanlabilecekti. Balkanlarda baz zel araziler de devlet tarafndan satn alnp iskn iin kullanlmaktayd. Bu anlamda Preveze sancandaki Parga iftlii hkmete satn alnp muhacir isknna tahsis edildi.23

    Devletin zaman ierisinde yer deitirmek isteyenlere masraflarn kendileri karlamas artyla akrabalarnn yanna gitmesine izin veriyordu. Gittikleri yeni yerde yardm talebinde bulunduklarndan yerlerden ayrlmamalarna dair genel bir karar alnd.24

    skan konusunda ilk uygulamalar ky ve mahallelere yeni evlerin yaplmasyla gerekleiyordu. Zaman ilerledike ayn yerleim yerlerinden gelen kiilerin ayn alanda iskn edilmeler usul benimsendi. sknda farkl uygulama grlmektedir. Mevcut ky ve mahallelere eklemeler yaplmas, yeni ky ve mahalleler oluturulmas, gayrimslimlerin boaltt kylere gmenlerin yerletirilmesi eklinde gerekleiyordu. kinci Balkan Sava sonrasnda gmen saysnn artt gzlenmektedir. nceki glerde mevcut kylere iskn gerekletiinden bu kylerin genilemesine imkn kalmamt. Bu yzden muhacir kylerinin kurulmas gndeme gelmitir. Kylere yerletirilen muhacirlerin elli haneden aa olmamas gerekiyordu.

    25 Sevk ilemlerinde buna dikkat ediliyordu. Elli haneden az kafilelerin daha

    nceden oluturulmu kylere yerletirilmesi usul 1332 yl Muharrem ayndan itibaren (Kasm-Aralk 1913) daha sk bir ekilde uygulanmaya baland.26

    Evlerin inasyla Muhacirin komisyonlar grevlendirilmiti. Komisyonlar belirlenen araziler iin 1/10.000 ve 1/20.000 leinde krokiler hazrlayacakt. Kylnn ihtiya duyaca koru ve mera gibi alanlar da krokilerde belirtilecekti. Evlerin inas iin birer dnm arazi ayrlacakt. Evlerin planna gre alt kat hayvanlar ve eitli ara ve gereleri barndracak, ikinci kat ailenin hayat alanna ayrlacakt. Arazi ve emlak aile reisi olan erkek veya kadn zerine kaytl olacakt.27 Yetim kz ve erkek ocuklara arazi ve emlak verilecekti. Defterlerin dzenli bir ekilde tutulmas zerinde durulan nemli hususlar arasnda yer alyordu. Tahsis edilecek araziler konusunda krokinin izilip mazbatalara eklenmesi usulnn ileri daha kolaylatraca Dhiliye Nezaretinden vilayet ve mutasarrflklara Muharrem 1332 sonlarnda (Aralk 1913) bildirildi.28 Ariv belgelerinde ky tekiline dair birok belge mevcuttur. Bu belgelerde en az elli hanenin oluturduu kylerden sz edilmektedir. Gnenin Korudeirmeni iftlii isknla birlikte ky haline dnmt.29

    Muhacirlerin isknnda izlenen dier bir yol devletin muhacir kyleri ina etmesiydi. Birinci Dnya Savann getirdii olumsuz koullar sebebiyle devlet bu projeyi gerekletiremedi.

    23

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 164/22, 24 Nisan 1912 (1330.Ca.07). 24

    Dndar, age, 183. 25

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM)Dosya Numaras/ Gmlek Numaras 30/60, 5 Ocak 1914 1332.S.7). 26

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM MH) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 72/43, 23 Aralk 1913 (1332.M.24). 27

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/39, 3 Mart 1914 (1332.R.5). 28

    BOA, Dahiliye Nezareti idare-i Umumiye Ek (DH. . UM, EK) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 2/22, 22 Aralk 1913 (1332.M.23). 29

    BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 183-1/15, 7 Eyll 1913 (1331.L.5).

  • 7 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Gmen kavramnn 1915 yl Temmuz aynda geniletildii grlmektedir. Balkan Harbi srasnda gelenler gmen olarak kabul edilmiti. Balkan harbinin sona erip ardndan Birinci Dnya Savann balamas sonucu youn gn meydana gelmesi Osmanl Devletini gmen kavram zerinde daha hassas davranmaya yneltmitir. Muhacir kelimesi tekrar ele alnd. Tanmlamaya gre Balkan Savalar ncesinde gelip daha sonra geri dnm, ancak, ge mecbur kalanlarn da gmen kabul edilmesi kararlatrld. yeni ,30

    Gn sadece Trkler asndan olduunu dnmek yersiz bir anlatm olacaktr. Bulgaristann Bat Trakyay igal etmesiyle burada yaayan Rumlar ge zorlanmtr. Rumlarn emniyetli ve acele bir ekilde stanbul ve Anadoluya gelmeye altklar gzlenmektedir. Aair ve Muhacirin Mdriyeti Dhiliye Nezaretine gnderdii 25 Muharrem 1332 (24 Aralk 1913) tarihli yazda bunlarn snr d edilmesini istemitir.31 Bunun somut bir rnei olarak baz Rum gmenler Karemela vapuruyla Cemaziyelevvel 1332 sonlarnda (Nisan 1913 sonlar) Selanike gnderildiler.32

    Muhacirlerin yerletirildikleri baz yerlerde yaayan gayrimslim halkn yerlerini terk ediyorlard. emenin Aa iftlik kyne muhacirler yerletirildiinde yerli Hristiyan halk deniz yoluyla kyden ayrld. zmitte de Yeniky Rumlar evlerini terk ettiler. Bu olaylarn yaygnlamasyla Rum kylerine Mslman muhacir yerletirilmemesi karar alnd.33

    6- Gmenlerin Eitim Sorunu

    Glerle birlikte renim anda olan nfus Anadoluya geliyordu. ocuklarn eitim konusunda devletin gereken ilgi ve nemi gstermeye alt ariv belgelerden anlalmaktadr. Muhacir ocuklara meslek retmeye ynelik almalarn arlk kazand grlmektedir. lkenin birok yerinde mevcut sanayi mektebi ve sultanilere rencilerin kaydedilmesi bu nemi hissettirmektedir. Sanayi mekteplerine %30 orannda muhacir renci alnmas Austos 1915de kararlatrld.34 stanbul Sanayi Mektebine yatl renci alnmas kabul edildi.

    35 stanbul bata olmak zere idadi ve sultanilere muhacir ocuklar iin kontenjan

    ayrlmaktayd. Rtiyelerden diploma alan muhacir rencilerin yatl idadi ve sultanilerde okuyabilmesi Meclis-i Vkelnn 26 Mart 1913 tarihli kararyla desteklenmitir.36 Devlet ge paralel olarak yeni iptidai mekteplerin almasna gayret gstermitir. Konya ve Aydnda be yllk iki iptidai mektep muhacir ocuklarnn arlkl olduu yerlerde almtr.37

    30

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/63, 24 Haziran 1914 (1333.N.11). 31

    BOA, Dahiliye Nezareti dare-i Umumiye (DH. UM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 2/24, 24 Aralk 1913(1332.M.25). 32

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 40/58, 20 Mays 1914 (1332.Ca.24). 33

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. EMN) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 114/79, 10 Haziran 1914 (1332.B.16). 34

    BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH. UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 132/43, 16 Austos 1915 1333 .05). 35

    BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH. UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 78/14, 25 Eyll 1915 (1333.Za.16). 36

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 175/84, 26 Mart 1913 (1331.R.17). 37

    BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 201-2/1, 12 Aralk 1914 (1333.M.24).

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 8

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Gn artan bir hzla devam etmesi retmen an gndeme getirdi. Bu artla ortaya kan retmen a Rumeliden g eden retmenlerin Anadoluya naklen atamasyla bir lde giderilmeye allmtr.

    7-Karlalan Sorunlar

    Devletin gle ilgili politikas artlara gre baz dzenlemeleri beraberinde getiriyordu. Youn g karsnda baz muhacir kafilelerine tannan haklarn dierlerine bu nispette gereklemedii grlyordu. Osmanpazarndan gelen muhacirlere araziden baka taynat ve yevmiye verilemeyecei 13 Cemaziyelahir 1330 (30 Mays 1912) tarihli Sadaret kararyla Muhacirin Komisyonuna bildirildi.38

    G esnasnda ve sonrasnda muhacirler birok sorunla kar karya kalmaktaydlar. Bu sorunlar arasnda beraberlerinde getirdikleri hayvanlarn durumu gsterilebilir. Hayvanlarn kasap esnafna ulamadan baz muhtekirler tarafndan ellerinden ucuz fiyata alnmasyd. Muhtekirler dk fiyatla hayvanlar satn aldndan gmenler aleyhine zarara yol amaktaydlar. Bu konuda yerel yneticiler uyarlarak Zilkade 1330 sonlarnda (Kasm 1912 balar) gerekli hassasiyetin gsterilmesi istendi.39

    Salgn hastalklar muhacirlerin derinden etkilendii sorunlardand. Tekfurda (Tekirda) evresinde grlen kolera sebebiyle burada bekleyen muhacirlerin zaman geirilmeden sevkleri gerekiyordu. Nisan 1913de artan kolera salgn karsnda muhacirlerin alanmas ve bu konuda yerel yneticilerin gzetiminde shhiye komisyonlarnn kurulmas isteniyordu.

    40 Salgnlar bazen de blgede balayp, iskn edilen muhacirlere de bulamaktayd.

    zmir ve evresinde ba gsteren kolera Selanikten deniz yoluyla gelen muhacirlere de sirayet etmiti.41

    Muhacirler tahaffuzhanelerde salgn hastalklara kar gzetim altnda tutulmaktaydlar. Liman ehirlerinde bu tahaffuzhaneler bulunmaktayd. Gzetim sonunda hastalk bulunmayanlar sevk ilemine tabi tutulmaktaydlar.42 Salgn hastalklarn iyice yaygnlamasyla daha sk tedbirlerin alnmas gndeme geldi. Rumeliden gelecek tm gmenlerin alanmas ve gmen olmayan dier yolcularndan bundan istisna tutulmamasna dair Zilhicce 1332 banda (Ekim 1914 ortalar) genel bir emir yaynland.43 G yolunda len birok hasta salk kurallarna dikkat edilmeden gmlmekteydi. Koleradan baka dizanteri de sk grlen salgn hastalklar arasnda idi. Hilal- Ahmer Cemiyeti salgn hastalklarn nlenmesi konusunda grevlendirdii salk personeli ile nlemler almaya alt.

    38

    BOA, Baba- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 303412, (30Mays 1912 (1330.C.13); BOA, Dahiliye Nezareti Siyasi Ksm (DH. SYS) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 112-8/02, 12 Ocak 1913 (1331.S.03). 39

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308252, 8 Kasm 1912 (1330.Za.28); BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve Hapishaneler Kalemi- Mhimme (DH. MB. HPS. M) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 19/73, 13 Mart 1915 1333.R.26); BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/51, 13 Mart 1915 (1333.R.26). 40

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 175/23, 2 Nisan 1913 1331.R.24). 41

    BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 165/23, 11 Austos 1913 (1331.N.8). 42

    BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 164-2/1, 21 Haziran 1913 (1331.B.16). 43

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 11/26, 21 Ekim 1914 1332.Z.01).

  • 9 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    stanbuldaki youn salgn yannda, zmir, Adana, Akhisar, Diyarbekir gibi birok ehir koleran etkilenmiti. Lekeli humma, iek salgnlar da sk grlmekteydi.44

    Muhacirlerin vapura binilerinde baz kimselerin rvet ald anlaldndan bunlarn bir an nce yakalanmas Zilhicce banda (11 Kasm 1912) Sadaretten bildirildi.45 Selanikte sevk bekleyen muhacirler arasnda da grlen bulac hastalklar sebebiyle buradaki gmenlerin bir an nce sevk yerlerine gnderilmesine dair yerel yneticilere ve komisyonlara Zilhicce 1330 sonlarnda (Aralk 1912 balar) Meclis-i Vkel uyarda bulundu.46 Selanikte bulunan gmenlerin skntdan kurtarlmas iin yerel ynetim stanbula mracaat etti. Maliye Nezareti gerekli yardm yaplabilmesine dair Sadaretten izin istedi. Sadaret de ne miktar parann gnderilmesi gerektiini Maliye Nezaretinin bildirmesini istedi.47 Selanikte younlaan mlteci aknyla birlikte konu uluslararas boyuta tand. Burada bir komisyon kurulmas ve komisyonda be Osmanl subaynn grevlendirilmesi 20 Muharrem 1331 (30 Aralk 1912) tarihinde Meclis-i Vkela kararyla kesinletirildi.48 Kafilelerin artmasyla Selanikte bekleyen muhacirler iin iki bin lira Rebilevvel 1331 (Mart 1913) gnderilmi, vali Nazm Paann bir sre daha orada kalp muhacir sevkine nezaret etmesi Sadaret emrinde bildirilmiti.49

    Muhacirin Komisyonlar birok glkle urarken, bazen suiistimallerle komisyonlar hakknda soruturma almaktayd. Hkmet bu konuda hassas davranmakta, en kk bir sylentide konunun aratrlmas ynnde ilem balatmaktayd. skp Muhacirin Komisyonu hakknda byle bir sylentinin olumas zerine hemen Zilkade 1330 (Ekim 1912) ortalarnda komisyon hakknda soruturma balatld.50

    skn sahalar geni bir blgeyi ieriyordu. Komisyonlarn ve yerel yneticilerin belirledii alanlar bata olmak zere uygun sahalara gmenler yerletirilmekteydi. Daimi iskn alanlarna ulamak iin artan suiistimaller karsnda varacaklar yere ait belgesi bulunmayanlara seyahat kd verilmemesi istendi.51

    zmit sancana yerletirilen baz gmenler ormanlar tahrip etmekteydiler. Tahribatn nlenmesi amacyla bekiler tayin edilip gereken tahsisatn da yerel ynetim tarafndan salanmas 25 Rebilahir 1331 (3 Nisan 1913) tarihli Meclis-i Vkel kararyla bildirildi.52 skn alanlarndan biri Lapseki, Biga, Gnen, Manyas, Susurluku iine alan Marmara sahili idi. Mutasarrflktan blgeye ne kadar muhacirinin yerletirileceine dair bilgi nceden iletilmiti.53

    Muafiyetlerde olduu gibi yardmlarda da suiistimaller yaanmaktayd. Muhacirlere ziraat aletleri ve tohumluk gibi eitli yardmlar muhacirler ve onlarla ibirlii yapanlar

    44

    Halaolu, age, 100; Mehmet Ylmaz, Balkan Savalarndan Sonra Trkiyeden Yunanistana Rum Gleri, Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, S.10, 2001, s.25. 45

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308307, 11 Kasm 1912 (1330.Z.01). 46

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV)Dosya Numaras/Gmlek Numaras 171/68, 3 Aralk 1912 (1330.Z.23). 47

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308967, 5 Aralk 1912 (1330.Z.25). 48

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 173/7, 9 Ocak 1913 1331.M.30). 49

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 310865, (19 ubat 1913 (1331Ra.12). 50

    BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 36/51, 22 Ekim 1912 (1330.Za.11). 51

    BOA, Dahiliye Nezareti Umur- mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH. UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/82, 16 Haziran 1915 (1331..03). 52

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 175/127, 12 Mart 1915 (1331.R.25). 53

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312489, 27 Nisan 1913 (1331.Ca 20).

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 10

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    tarafndan satlyordu. Bu durum retimi etkiledii gibi, hazineyi zarara uratyordu. Bunun engellenebilmesi iin 28 Mart 1915 tarihinde on maddelik bir talimat yaymland. Tohumluk ve ziraat aletlerinin kefaletle verilecei, byk ve kkba hayvan satlarn nlemek iin hayvanlarn iaretlenecei, arazinin on sene gemeden, ara ve gerelerin taksitleri bitmeden satlamayaca karara balanmt.54

    Bigada yerletirilen baz muhacirler yerli halka ait araziyi igal ve miri ormanlar izinsiz tahrip etmekteydiler. zinsiz ormandan atklar arazinin vergilendirilmesi ve tapu ilemlerinin buna gre yaplmas evval 1331 (Eyll 1913 sonlar) mutasarrfla bildirildi.55

    Gmenlerin isknlar ile birlikte gndeme gelen (Nisan 1913) dier sorun da askerlik meselesiydi. Bu konuda askerlik ykmllnn g edi tarihinden mi yoksa iskn tarihinden mi geerli olaca konusundaki belirsizlik karsnda iskn tarihleri esas alnarak askerlik ilemlerinin bu tarihe gre yrtlmesi Zilkade 1331 balar (Ekim 1913) uygun bulundu.

    56 Kararn sadece muhacirlere deil, mltecilere de uygulanmas benimsendi.57

    Askerlik konusunda 1914 ylnda tekrar bir sorun yaand. Balkan Sava ncesinde gelenler de tannan muafiyetten yararlanmak istiyorlard. Vilayet ve mutasarrflklara gnderilen emirde nce gelenlerin bu haktan yararlanamayacaklar kesin bir ekilde bildirildi.58 Birinci Dnya Savann balamasyla alt yllk askerlik muafiyeti aya drld. Muhacirler askere gitmemek iin baz yollara bavurdular. G kafilelerine katlarak kendilerini yeni gelen muhacir olarak gstermeye almaktaydlar. Bu durum karsnda hkmet yerlerini terk eden muhacirlerin derhal askerlik ubelerine teslim edilmelerini istedi.59 Ankara Vilayetine iskn edilen Ustrumca muhacirlerinden bazlar yerlerini terk edip baka yerlere gitmilerdi. Bunlarn gittikleri yerlerde kendilerini muhacir gsterip yardm almamalar iin isimleri ve iskn masraflarnn bildirilmesi emredilmiti. Uygulanan ikinci yol da muhacir ailelerin erkeklerini askere gndermemek iin tenha, bataklk ve gzden uzak yerlerde barnmalaryd. 1 Mart 1916 tarihli talimatta askerlik anda bekr erkeklerin bir an nce askere gnderilmeleri isteniyordu.

    60

    Muhacirin Mdriyeti byk ehirlerdeki ar ylmay nlemek, siyasi kargaala yol aabilecek gruplarn bir arada bulunmasn engellemek amacyla baz ehirleri yasak kapsamna almt. zmir bu ehirlerden biri olup, Arnavut gmenlerin burada iskn yasakt. Youn g sebebiyle vilayet iinde yerletirilip yerletirilemeyeceine dair Aair ve Muhacirin Mdriyeti zmir Vilayetinin grne bavurdu. Konunun nasl sonulandna dair elimizde kesin bir bilgi yoktur.

    61

    54

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/56, 6 Nisan 1915 (1333.Ca 21). 55

    BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 1607/40, 2 Eyll 1913 (1331.L.09). 56

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 316555, 9 Ekim 1913 (1331.Za 08). 57

    BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Nfus tahrirat Kalemi (DH. SN.THR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 46/28, 23 Ekim 1913 (1331.Za 22). 58

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HMS) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/44, 30 Temmuz 1914 (1332. L. 17). 59

    BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH. UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/89, 20 Haziran 1915 (1333.07). 60

    BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH. UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/27, 11 Nisan 1915 (1331.Ca 26). 61

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 42/222, 7 Temmuz 1914 (1332.N.13).

  • 11 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    sknn salkl bir ekilde yaplabilmesi iin asayiin gzden uzak tutulmamas gerekiyordu. Selanikten stanbul ve Anadoluya muhacir sevklerinde ky ehirlerinin Yunan etelerinin giriebilecekleri yama hareketine kar gzlem altnda tutulmas iin Karesi, Mentee, Kale-yi Sultaniye, Teke mutasarrflklarna aban 1332 balarnda (Haziran 1914) emir verildi.

    62

    skn hususunda zaman ierisinde baz kurullarn yumuatld grlmektedir. sknda akrabalarn birbirine yakn yerlerde yerletirilmesi yumuatlan kurallardan biri idi. Baz gmenlerin yerlerini terk ederek akrabalarnn bulunduklar yerlere izinsiz gitmeleri Cemaziyelevvel 1333 balarnda (Mart 1915 sonlar) bu kararn alnmasnda etkili oldu.63

    Muhacirlerin nfusa kaytlarnn daha dzenli hale getirilmesi iin 27 Austos 1914 tarihinde nfus kanunda deiiklie gidildi. Deiiklie gre btn Osmanl vatandalar kendilerini nfusa kaydettirmek zorundayd. Yerli ve yabanc olmak zere iki ayr deftere kayt ilemleri yaplmaktayd. Yabanc deftere blgeye ticaret, eitim, memuriyet gibi nedenlerle gelenler ve bir ksm muhacirler yazlmt. 22 Ocak 1916 tarihinden itibaren yabanc defterde olan muhacirler de yerli deftere kaydedilmeye baland.64

    Kaytla ilgili usulszlkler sk yaanan durumlardand. Yerel ynetimlerin bilgisi olmadan muhtarlar baz gmenler iin nfus kd dzenlemilerdi. Dhiliye Nezareti bu uygulamaya iddetle kar kt. Bu konuda vali ve mutasarrflar Rebilahir 1333 sonlarnda (Mart 11915) yaz gndererek uyard.65

    Yerlerini terk eden baz gmenler kayt evraklarn gizlemekteydiler. Gittikleri yerlerde yeni gelmi gibi kayt yaptrmaya almaktaydlar. Bu davran hazineye zarara urattndan kayt memurlarnn ilemleri yaparken, aratrmalarna dair vilayet ve mutasarrflklara Mart 1915 sonlarnda yaz gnderildi.66 Hicret ettikleri zaman yardm almayan baz muhacirler daha sonra yardm almadklar gerekesiyle bavuru yapyorlard. Bunun nlenebilmesi iin gelen muhacirlerin hicret vesikalarnn olmasna, olmayanlarn iskan edilmemesine,

    67 vesikalarn vakit geirilmeden sicile kayt edilmesine dair 10 Mart 1915

    tarihinde emir yaymland. Bu konuda kusuru grlen sorumlu olacaklard.68 Baz vergilerden muaf olan gmenler ahalinin rnn kendi rn gibi gstererek

    yerli halkn vergi demesinde yolsuzlua bavurmulardr. Bunun suiistimali karsnda hkmete hisse-yi teavn adyla 13 Temmuz 1915te yeni bir vergi konulmutur. Verginin takibi ve tahsili yerel yneticilerle birlikte skn- Muhacirin Komisyonlarnn denetiminde

    62

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 42/133, 27 Haziran 1914 (1332.N.03). 63

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Levazmat (DH. EUM. LVZ) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 28/33, 25 Mart 1915 (1333.Ca 09). 64

    Aslan. agt,156. 65

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/48, 11 Mart 1915 (1333.R.24). 66

    BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve HapishanelerHukuk (DH. MB. HPS. H) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 20/25, 29 Mart 1915 (1333.Ca 13); BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve Hapishaneler Kalemi-Mhimme (DH. MB. HPS. M) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 20/17, 21 Mart 1915 (1333.Ca.08). 67

    BOA Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/55, 29 Mart 1915 (1333.Ca.13). 68

    BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/57, 7 Nisan 1915 (1333.Ca 22).

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 12

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    bulunacakt.69 Bunun sknt yaratmas zerine verginin alnmasndan iki sene sonra vazgeildi; muhta iftilere tohumluk datlmaya baland.70

    Suiistimallerin boyutu ok geniti. Baz mltecilerin muhacir gibi ilem grd anlaldndan gmen ile mlteci ayrmnn yaplmas zerinde nemle durulmutur.71

    Gmenlerin Bulgaristanda sahip olduklar mal ve eyalarna dair cetveller dzenlendi. Bu cetvellere gre imkn dhilinde gmenlerin mallarnn tazmini yoluna gidilecekti.

    72 Bulgaristann gmenler zerinde kstlamalar yannda Yunanistann

    gmenlerin sevkine izin vermemekteydi. Bab- Ali bu durum karsnda Trkiyede bulunan Rumlar takibatta bulunulmasn kararlatrd. Bu takibatn gmenlerin sevk alan olan zmire gidiine izin verilmesi halinde sona erdirileceini Hariciye Nezareti kanalyla Yunanistana iletilmesine karar verildi.

    73

    8-skn Giderleri

    sknda masraflarn toplamn belirleyebilmek ok gtr. Ariv belgelerinde yaplan masraflara dair baz bilgiler bulunmaktadr. Bu bilgiler az da olsa masraflarn bykl hakknda bir fikir verebilmektedir. Aair ve Muhacirin Mdriyeti ve buna bal komisyonlarn harcamalar bteye ilave edilen ek giderlerle desteklenmeye allmtr. Bu harcamalarn yannda halkn da elden geldiince muhacirlere maddi ve manevi destek olduu gz ard edilmemelidir.

    Muhacirin Komisyonlarnn grevlerini yrtebilmeleri iin 1912- 1913 btesinde tahsisat Meclis-i Vkel kararyla yirmi milyon kurua ykseltildi.74 Ek tahsisatn 1328 yl Dhiliye btesinde uygulanmas Zilkade 1330 (1912 Ekim sonlar) ortalarnda kabul edildi. Bu miktarn nemli bir dzeye ulamasna ramen yeterli gelmedii youn g dalgasyla daha da belirginleecektir.75

    Rebilahir 1331 balarnda (Mart 1913) Dhiliye Nezaretine verilen yirmi milyon kuruun ksa srede tkenmesiyle seksen milyon kurua ihtiya olduuna dair Dhiliye Nezareti yazs Sadarete takdim edildi. Devletin imknlar gz nne alndnda bu byklkte bir meblan karlanmas zordu.76

    Artan muhacir masraflar karsnda milyon kuruun Ziraat Bankasndan salanmasna ilikin Maliye Nezareti tezkireyi Cemaziyelevvel 1331 banda (Nisan 1913 balar) Sadarete sundu. Tezkirenin nasl karlandna dair elde somut bir iaret yoktur.77

    69

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. VRK) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 15/23, 13 Temmuz 1915 (1333.N.01). 70

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. VRK) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 17/76, 24 Temmuz 1917 1335.N.04). 71

    BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. MH) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 60/29, 6 Temmuz 1913 (1331..01). 72

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 320863, 21 Nisan 1914 (1332.Ca 26). 73

    BOA, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Mdriyeti (DH KMS) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 22/11, 20 Mays 1914 (1332.C.24). 74

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 164/22, 24 Nisan 1912 (1330.Ca.07). 75

    BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 227/257, 24 Ekim 1912 (1330.Za 13). 76

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 311537, 18 Mart 1913 (1331.R.09). 77

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312063, 8 Nisan 1913 1331.Ca 01).

  • 13 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Muhacirlere Anadoludan yardmlar olduu gibi, Hindistandaki Mslmanlar da Safer 1332 sonlarnda (Ocak 1914 sonlar) yardm gndermilerdi. Hint Mslmanlarnn Balkan sava srasnda yardmlar olduu gibi, Birinci Dnya Savann zor gnlerinde de Rusya eliyle ulatrlan yardmlar olmutur.78

    9-Gmen Says

    Gmen says hakknda kesin bilgilere ulamak zordur. Bunun nedenleri arasnda gn uzun soluklu oluu, dzenli kaytlarnn tutulmam olmas saylabilir. Bu bilgi eksikliine ramen ariv belgelerinde baz somut veriler bulunmaktadr. Makedonyadan 1912 Kasm ayndan 1914 yl Mart ayna kadar gelen toplam gmen says 242.807 kii olarak belirtilmektedir.

    79 Bu say bir baka bilgiye gre 300.000e ulamtr.80 1912 Kasm ay ile

    1914 yl Mart ay arasnda Makedonyadan Trkiyeye g eden muhacirlerin aylara gre dalm:

    Yl Aylar Muhacir miktar 1912 Kasm 8866 Aralk 15493 1913 Ocak 12087

    ubat 12088 Mart 7553

    Nisan 6725

    Mays 12813 Haziran 9368

    Temmuz 21045

    Austos 29312 Eyll 12380 Ekim 14764

    Kasm 17213 Aralk 15502 1914 Ocak 10192

    ubat 25060 Mart 12346

    Gmen says baz aylarda doruk noktasna ulamtr. Balkan savalarnn en hareketli noktas olan Haziran-Temmuz 1913 ile anlama sonras ubat 1914te gmen says yirmi binin zerine kmtr. ubat 1914te ayn zamanda Birinci Dnya Sava ncesinde yaanan durum youn nfusun gnde etkili olmutur.81

    Makedonyadan gelen bu gmenler yannda, dier Balkan topraklarndan Anadoluya gler hakknda da bilgi edinmek mmkndr. Bu anlamda muhacirlerin iskn edildikleri ehirleri ve nfuslar bilinebilmektedir. Konumuzla ilgili olarak 1912-1915 arasnda

    78

    BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 318830, 20 Nisan 1914 (1332.S.24). 79

    kdam, Nr.6173 16 Nisan 1330, s.1. 80

    Ahenk, Nr.5412 16 Nisan 1330, s.1. 81

    Nedim pek, Selanikten Samsuna Mbadiller, Samsun 2010, s.47.

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 14

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Trkiyeye gelenlerin iskn edildikleri alanlara gre nfuslar elimizde mevcuttur. 300.000e yakn bir nfusun iskn edildii bu dnemde Orta Anadolu ehirlerine yerletirilen gmen saylar aada verilmitir.

    skn yerleri 1912-1913 yl gmen says

    Ankara 7196

    Eskiehir 6534

    Konya 6120

    Adana 6513

    Kayseri 4415

    Mara 3617

    Karahisar- Sahib 201

    Kastamonu 184

    Mamuratlaziz 173

    Sivas 7769

    Orta Anadolu olarak kabul edebileceimiz blgede 1912-1915 yl tahmini iskn

    edilen gmen says 42.722dir. Blgede en ok Sivas, Ankara, Adana, Eskiehir, Konyada isknn gerekletii grlmektedir. Glerin en youn olduu dnem phesiz ki 1912-1913 yllardr. 1912-1913 yllarnda toplam iskn edilen gmen says 177.352, 1914-1915 arasnda 120.556dr.

    zmirde Ocak 1913 balarnda 6000 muhacir iskn edildi. Ayn yln Mart aynda bu say 10000e ulat. Bu gmenler Ege blgesinin i kesimlerine nakledildiler. Konya ve Ankara vilayetlerine byk lde gmen sevki yapld. 8 Kasm 1912 tarihinden itibaren Konyaya 632 haneden meydana gelen 3213 kii yerletirilmitir. Bu hanelerin yars kylere, yars da ehirde iskn ettirilmitir. Konyann iskn bakmndan uygun olmas sebebiyle, 24000 muhacirin yerletirilmesi ngrlmtr.82 umraya 30 hane, Nideye 374 gmen yerlemitir. Adanada iskn anlamnda nemli bir alan olmutur. Bu anlamda ilk aamada 1000, ilerleyen zamanda 5000 gmenin geldii ifade edilmektedir.83 Eskiehir iin ifteler iftlii nemli bir iskn alan olarak grlmektedir. iftlik bnyesinde kla iskna tahsis edilmitir. Mamuratlaziz vilayeti de iskn alanlar arasnda yer alm, burada iskn edilemeyen baz gmenlerin vakit geirilmeden Adanaya sevk edilmeleri istenmitir.84

    Sonu

    nsanolunun tarih sahnesine kyla balayan bir olgu olan g istee bal ve zorunlu olmak zere iki ekilde gereklemektedir. Zorunlu gler birtakm basklar sonucunda meydana gelmitir. Balkan Savalar srasnda ve sonrasnda meydana gelen gler Rumeliden Anadoluya ksa srede byk kitlelerin gerekletirdii toplumsal hareketlilik

    82

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 39/1, 14 Mart 1914 (1332.R.16). 83

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 53/115, 25 Mays 1915 (1333.B.11). 84

    BOA, Dahiliye Nezareti ifre kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 54/189, 27 Haziran 1915 (1333..14).

  • 15 Mehmet Kaya

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    olarak grlmelidir. Gn getirdii siyasal, sosyal ve ekonomik deiimler Balkanlar olduu kadar Anadoluyu da derinden etkilemitir.

    Osmanl Devleti iinde bulunduu zor koullar altnda bu g elden geldiince sistemli bir ekilde ele almaya almtr. Bu anlamda Muhacirin ve skn Mdriyeti kurulmu, bunun taradaki yansmas olarak Muhacirin Komisyonlar oluturulmutur. Komisyonlar muhacirlerin sevk ve iskn ilemlerini elden geldiince dzenli bir ekilde yrtmeye almlardr. Gmen saysnn younluu ve g sresinin ksa oluu ilemlerin yrtlmesinde nemli sorunlara yol amtr. Devlet sorunlarn giderilmesinde azami gayret gstermi, ancak, belirttiimiz sebepler nedeniyle istenen sonu elde edilememitir. Birinci Dnya Savann balamasyla sorunlarn boyutu daha da artmtr. G dalgasnn etkileri devam etmi, Trkiye Cumhuriyeti ile birlikte Balkanlardan zaman ierisinde eitli g hareketleri yaanmtr.

    Kaynaka

    1-Ariv Belgeleri a-Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), stanbul. b-House of Common Parliamentary Papers, (ngiliz Avam Kamaras Arivi). c-Foreign Office (FO), (ngiliz Dileri Bakanl Arivi). 2-Gazeteler

    Ahenk

    kdam 3-Kitap ve Makaleler

    Aanolu, Yldrm, Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Makus Talihi G, stanbul: Kum Saati, 2001.

    Aslan, Sezer, Balkan Savalar Sonras Rumeliden Trk Gleri ve Osmanl Devletinde sknlar, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Edirne, 2008.

    Balkan Harbi (1912-1913) Harbin Sebepleri, Askeri Hazrlklar ve Osmanl Devletinin Harbe Girii, C.I, Ankara: Genelkurmay Bakanl, 1970.

    Bobroff, Ronald, Behind the Balkan Wars: Russian Policy toward Bulgaria and the Turkish Straits 1912-1913, Russian Rewiew, Vol. 59, No. I (Jan. 2000), pp 76-95.

    Erickson, Edward J, From Krkkilise to the Great Offensive Turkish Operational Encirclement Palnning 1912-1922, Middle Eastern Studies, Vol.40, No.1 (Jan. 2004), pp 45-64.

    Frucht, Richard Charles, Dunarea Noastra: Romania, The Great Powers, amd the

    Danube Question 1914-1921, Ph.D, Indiana University, 1980.

    Halaolu, Ahmet, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), (Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1994.

    Hall, Richard, Balkan Savalar 1912-1913. I. Dnya Savann Provas, ev. M. Tanju Akad, stanbul: Homer, 2003.

    pek, Nedim, mparatorluktan Ulus Devlete Gler, Trabzon, 2006. pek, Nedim, Selanikten Samsuna Mbadiller, Samsun 2010. Karakasidou, Anastasia, The Burden of Balkans, Antropological Quarterley, Vol.75,

    No.3 (Summer, 2002), pp 575-589.

    Mehmet Selahattin Bey, ttihat ve Terakkinin Kuruluu ve Osmanl Devletinin Ykl Hakknda Bildiklerim, stanbul: nklap, 1989.

  • Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 16

    H i s t o r y S t u d i e s

    Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

    Miller, Jr. James M, The Concert of Europe in the First Balkan War 1912-1913, Clark

    University, 1969.

    Pallis, A.A, Racial Migrations in the Balkans during the Years 1912-1924, The Geographical Journal, Vol. 66, No.4 (Oct.1925), pp 315-331.

    Savic, Ana, Intimate Antagonist: British Images of the Balkans, 1853-1914, California,

    2008.

    Sloane, William M, Bir Tarih Labarotuar Balkanlar, stanbul: 1987. Ylmaz, Mehmet, Balkan Savalarndan Sonra Trkiyeden Yunanistana Rum

    Gleri, Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, S.10, 2010, s.13-38. Zurcher, Erik Jan, Sava, Devrim ve Uluslama, Trkiye Tarihinde Gei Dnemi, ev.

    Ergun Aydnlolu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi, 2005.