Medjunarodno Javno Pravo-Skripta-Pravni Fakultet Part2 PDF

Saglasnost se načelno može dati na formalan ili neformalan način. U praksi preovlađuje neformalno

davanje saglasnosti, obično diplomatskim putem;

4. specijalna misija je privremenog karaktera.

* Pravni položaj specijalne misije. Relevantna pravila u ovoj materiji nalaze se u Konvenciji o

specijalnim misijama (1969).

Pravila Konvencije su formulisana sa suštinskim osloncem na Konvenciju o diplomatskim odnosima

(1961).

U vezi sa odašiljanjem specijalnih misija, Konvencija sadrži dva specifična pravila u odnosu na pravila

Konvencije o diplomatskim odnosima.

Na osnovu Konvencije dve ili više država mogu pojedinačno i istovremeno uputiti specijalnu misiju ц

drugu državu, uz pristanak te države, da bi, u saglasnosti sa svim ovim državama, zajednički razmatrale

neko pitanje od zajedničkog interesa za sve njih. Po pravilu, država imenovanja imenuje članove

specijalne misije tek pošto je prethodno dostavila državi prijema relevantne podatke o broju i sastavu

specijalne misije, a naročito o imenima i svojstvima lica koja namerava da imenuje. Država prijema

može odbiti da primi specijalnu misiju čiji broj članova, po njenom mišljenju, nije razuman s obzirom

na okolnosti i uslove u zemlji prijema i potrebe određene misije. Ona može bez obrazloženja odbiti da

primi bilo koje lice u svojstvu člana specijalne misije.

Država imenovanja i država prijema specijalne misije se dogovaraju o sedištu specijalne misije. Ukoliko

iz bilo kog razloga zainteresovane države ne postignu sporazum o sedištu misije primenjuje se

rezidualno pravilo po kome se sedište specijalne misije nalazi u mestu u kome je sedište ministarstva

inostranih poslova države prijema.

Država prijema je jedino u obavezi da članovima specijalne misije obezbedi onoliko slobode kretanja i

putovanja po svojoj teritoriji koliko je potrebno za obavljanje funkcija specijalne misije.

U pogledu privilegija i imuniteta članova specijalne misije Konvencija ustanovljava analogiju sa

privilegijama i imunitetima diplomatskih predstavnika. Predstavnici države imenovanja u specijalnoj

misiji uživaju imunitet od krivičnog sudstva države prijema. Pored izuzetaka koji postoje u odnosu na

diplomatske predstavnike, Konvencija o specijalnim misijama ustanovljava i izuzetak po kome članovi

specijalne misije ne poseduju imunitet u slučaju tužbe za štete nastale zbog sudara izazvanog vozilom

koje je zainteresovano lice koristilo u vreme kada nije vršilo službene funkcije. Treće zemlje su u

obavezi da poštuju privilegije i imunitete članova specijalne misije u slučaju ako su unapred

obaveštene o njihovom tranzitu i ako se tome nisu usprotivile.

Kao načine prestanka funkcija specijalne misije, Konvencija navodi:

a) sporazum zainteresovanih strana;

b) izvršenje zadatka specijalne misije;

c) istek roka predviđenog za specijalnu misiju;

d) saopštenje države imenovanja da povlači odnosno opoziva specijalnu misiju;

e) saopštenje države prijema da specijalnu misiju smatra okončanom.

Docsity.com

Iz formulacija upotrebljanih u članu 20. Konvencije proizlazi da navedeni načini prestanka funkcija

specijalnih misija nisu limitativne prirode.

Opredeljenje za donošenje posebne konvencije očigledno je proisteklo iz pravnopolitičkih razloga tj. iz

potrebe da se uvaži činjenica da specijalne misije imaju važno mesto u savremenim međunarodnim

odnosima. Tako je, zbog njihovog faktičkog značaja, doneta posebna konvencija, što za posledicu ima

da su pravila o specijalnim misijama, iako suštinski slična pravilima diplomatskog prava, samostalna

pravila pozitivnog međunarodnog prava.

34. KONZULI

Obično se smatra da su konzuli stara ustanova koja datira još iz antičkog doba. Ovo se može uzeti za

verodostojno, ukoliko konzule shvatimo u najširem smislu kao lica koja su na teritoriji druge države

delovala u trgovačkim stvarima u krugu stranaca.

U generičkom smislu konzul bi se mogao odrediti kao lice ovlašćeno da obavlja konzularne funkcije u

svojstvu predstavnika jedne države na teritoriji druge države.

Elementi ove definicije su:

1. konzuli su postavljeni od strane države odašiljanja;

2. prihvaćeni su u tom svojstvu od strane države prijema, i

3. ovlašćeni su da vrše konzularne funkcije.

U ovim okvirima kreće se i definicija data Konvencijom o konzularnim odnosima (1963).

Konzuli se mogu podeliti na osnovu dva kriterijuma: vrste konzula i klase konzula.

Konzuli se obično dele na dve vrste - karijerne konzule i počasne konzule. Može se reći da su karijerni

konzuli državni službenici koji posao obavljaju u skladu sa profesionalnim standardima sa pripadajućim

pravima i obavezama. (podležu upravnoj disciplini, primaju platu za svoj rad, državljani su države

imenovanja i slično). Počasni konzuli su lica koja se, po pravilu, regrutuju iz poslovnog sveta države

prijema, za svoj rad ne primaju platu i ne podležu upravnoj disciplini.

Konvencija deli šefove konzulata na četiri klase: generalne konzule, konzule, vice konzule i konzularne

agente. Države ugovornice su vezane ovom klasifikacijom u odnosu na šefove konzularnih

predstavništava, ali zadržavaju slobodu da svojim unutrašnjim zakonodavstvom odrede nazive

konzularnih službenika i drugih zaposlenih prema svom nahođenju.

* Uspostavljanje konzularnih odnosa. Kako Konvencija u preambuli podvlači, konzularni odnosi

doprinose unapređivanju prijateljskih odnosa među državama, uspostavljanje konzularnih odnosa nije

pravna obaveza. Uspostavljanje konzularnih odnosa vrši se na bazi sporazuma zainteresovanih država.

Iako uspostavljanje konzularnih odnosa nije pravna obaveza, uporno i sistematsko odbijanje jedne

države da prihvati uspostavljanje konzularnih odnosa sa drugim državama može se smatrati suprotnim

obavezi država da podstiču međunarodnu saradnju u rešavanju međunarodnih problema ekonomske,

socijalne, kulturne ili humane prirode utvrđenoj članom 1.(3) Povelje Ujedinjenih nacija.

Docsity.com

Konzulat se može otvoriti na teritoriji države prijema samo uz njenu saglasnost. Saglasnost še

traži,.takođe, i za sedište konzulata, njegov rang i konzularno područje kao i za naknadne promene

sedišta konzulata, njegovog ranga ili konzularnog područja.

* Sticanje konzularnog statusa. Da bi jedno lice steklo konzularni status potrebno je da se ispune dva

uslova:

1) postavljenje na konzularnu funkciju od strane nadležnog organa države odašiljanja. Organ nadležan

za postavljenje konzula, kao i procedura imenovanja, su u isključivoj nadležnosti države. U praksi se

generalni konzuli i konzuli postavljaju ili od šefa države na preporuku vlade ili od strane vlade ili

ministra spoljnih poslova.

Lice postavljeno za konzula snabdeva se zvaničnim dokumentom koje se naziva patentno pismo. U

nekim državama se formalni dokument u odnosu na vice konzule ili konzularne agente naziva drugačije

- dekret ili patent. U patentnom pismu se potvrđuje svojstvo konzula i navode ime i prezime konzula,

njegova kategorija i konzularna klasa, konzularno područje i sedište konzulata. Dostavlja se

diplomatskim putem državi na čijoj teritoriji šef konzulata treba da vrši svoje funkcije.

2) priznanje države prijema da odnosno lice u svojstvu konzula može da obavlja svoje funkcije.

Priznanje države prijema daje se, po pravilu, u formi egzekvature. Egzekvatura je definitivno priznanje

statusa konzula. Država prijema može, dati privremenu saglasnost šefu konzulata da obavlja svoje

konzularne funkcije na njenoj teritoriji. Izdavanje egzekvature je diskreciono pravo države prijema.

Egzekvatura se izdaje šefu konzularne misije. Egzekvatura konzumira i saglasnost države prijema za sve

članove konzularne misije za koje je šef misije odgovoran.

Datum izdavanja egzekvature služi kao elemenat za utvrđivanje ranga konzula. Rang se određuje

unutar svake klase konzula. Ukoliko je šef konzulata dobio privre¬menu dozvolu da vrši svoje funkcije

pre dobijanja egzekvature, datum izdavanja pri¬vremene dozvole određuje red prvenstva.

* Privilegije i imuniteti

* Osnov privilegija i imuniteta konzularnih predstavnika. Osnov privilegija i imuniteta konzularnih

predstavnika je funkcionalne prirode, budući da im je osnovna svrha da omoguće normalno i nesmetano

obavljanje poverenih funkcija.

Opšta karakteristika konzularnih privilegija i imuniteta, u poređenju sa odgovarajućim privilegijama i

imunitetima diplomatskih predstavnika, je u njihovoj ograničenosti koja pravni položaj konzula čini

jednom osobenom smešom položaja diplomata i običnih stranaca. Pravni položaj konzula se ojačava na

dva koloseka:

1. unošenjem klauzule najpovlašćenije nacije, bilo jednostrano ili na bazi reciprociteta, u konzularne

konvencije kojom se imuniteti, privilegije i olakšice konzulima daju u obimu koji nije manji od onoga

koji se daje konzulima treće države;

2. formiranjem konzularnih odeljenja u diplomatskom predstavništvu tako da diplomatski predstavnik

obavlja i konzularne poslove ili dvojnim diplomatsko-konzularnim statusom predstavnika države koji

Docsity.com

obavlja konzularne poslove.

Olakšice, privilegije i imuniteti u konzularnom pravu se dele na olakšice, privilegije i imunitete koje se

odnose na konzulat i one koje se odnose na konzularne predstavnike.

*Olakšice, privilegije i imuniteti koji se odnose na konzulat. Pod konzularnim prostorijama

podrazumeva se zgrada ili deo zgrade koja se koristi za službene potrebe konzulata, bez obzira na to da

li se radi o zgradi koja je u vlasništvu države odašiljanja ili je pod zakupom. Ukoliko konzulat koristi

celu zgradu, konzularne prostorije obuhvataju i pripatke zgrade poput dvorišta ili bašte. Pripaci se

smatraju integralnim delovima zgrade i podležu istom pravnom režimu. Nacionalne zastave države

imenovanja mogu se istaći na zgradi konzulata, rezidenciji šefa konzulata i na njegovim prevoznim

sredstvima kada se koriste za službene potrebe.

Konzularne prostorije su nepovredive. Nepovredivost konzularnih prostorija podrazumeva dve

kumulativne obaveze države prijema:

a) obavezu da onemogući svoje predstavnike da uđu u konzularne prostorije bez pristanka šefa

konzulata, lica koje on odredi ili šefa diplomatske misije države imenovanja. U slučaju požara ih druge

nesreće koja zahteva hitne zaštitne mere pristanak šefa konzulata se pretpostavlja;

b) obavezu države prijema da preduzme sve potrebne mere da bi sprečila nasilan ulazak u prostorije

konzulata ili njihovo oštećenje, narušavanje mira konzulata ili povredu njegovog dostojanstva.

Za normalan i nesmetan rad konzulata, pored nepovredivosti konzularnih prostorija, od značaja su i

nepovredivost konzularne arhive i dokumenata, sloboda kretanja i opštenja konzularnih predstavnika.

Konvencija na nedvosmislen način utvrđuje da su konzularna arhiva i dokumenti nepovredivi u svako

doba i ma gde se nalazili.

Konvencija garantuje slobodu opštenja konzulata za sve službene svrhe. Razlikuju se dve vrste

opštenja:

a) opštenje sa vladom, diplomatskim misijama i drugim konzulatima države imenovanja ma gde se oni

nalazili. U tu svrhu konzulat može upotrebljavati sva odgovarajuća sredstva opštenja, uključujući

diplomatske ili konzularne kurire, diplomatsku ili konzularnu valizu i poruke kodeksom ili šifrom.

Konzulat može, međutim, postaviti i koristiti otpremnu radio stanicu samo uz pristanak države prijema.

b) opštenje sa organima države prijema. Konzuli, po pravilu, opšte sa lokalnim nadležnim vlastima svog

konzularnog područja. Konvencija predviđa da mogu opštiti i sa centralnim organima države prijema,

ako i ukoliko to dopuštaju zakoni, propisi i praksa države ili međunarodni sporazumi.

* Funkcije konzula. Konzularne funkcije su promenljive kako u prostoru tako i u vremenu. Međunarodno

pravo dugo vremena nije određivalo precizan domašaj i sadržinu konzularnih funkcija. U okviru

Komisije za međunarodno pravo javila su se dva mišljenja u odnosu na utvrđivanje konzularnih

funkcija. Po jednom nije ni potrebno niti moguće navoditi pojedinačno konzularne funkcije

konvencijom, već tu stvar treba prepustiti zainteresovanim državama.

Po drugom shvatanju, Konvencija treba da utvrdi osnovne funkcije konzula na opšti način i da navede

Docsity.com

najvažnije funkcije konzula primera radi.

Konvencija se međutim, opredelila za treće rešenje u obliku enumerativne definicije konzularnih

funkcija. Enumerativna definicija konzula imala bi svoje puno opravdanje, ukoliko bi obuhvatala sve

konzularne funkcije, tj. bila limitativne prirode. Opšta definicija konzularnih funkcija koju je dao

specijalni izvestilac može se smatrati korektnom. On kaže da je funkcija konzula da brani prava i

interese države odašiljanja i njenih državljana i da pruža pomoć i potporu državljanima države

imenovanja, kao i da vrši druge funkcije utvrđene relevantnim međunarodnim sporazumima na snazi ili

funkcije koje su im poverene od strane države odašiljanja, čije je vršenje u skladu sa zakonima države

prijema.

Moglo bi se reći da konzularne funkcije poseduju nekoliko karakterističnih osobina:

a) odlikuju se širinom i ekstenzivnošću;

b) određene su u širokim formulacijama,dopuštajući državama koje uspostavljaju konzularne odnose da

ih preciziraju, prošire ili suze;

c) vršenje konzularne funkcije podvrgnuto je regulativi unutrašnjeg prava;

d) konzularne funkcije su ratione materiae vezane za komercijalne, nepolitičke aktivnosti države i

njenih državljana, fizičkih i pravnih lica - actes gestiones.

* Olakšice, privilegije i imuniteti konzula

* Lična nepovredivost. Konvencija priznaje ličnu nepovredivost konzula u ograničenom smislu. Konzuli

mogu biti u zatvoru ili pritvoru samo u slučaju teškog krivičnog dela i to na osnovu odluke nadležne

sudske vlasti. Konzuli mogu biti hapšeni i podvrgnuti drugom obliku ograničenja lične slobode samo u

postupku izvršenja pravosnažne sudske odluke. Država prijema je dužna da u najkraćem roku obavesti

šefa konzulata u slučaju hapšenja ili pritvaranja člana konzularnog osoblja ili pokretanja krivičnog

postupka protiv njega.

Lična nepovredivost rađa i obavezu na strani konzula da se pojavi pred nadležnim organima ako se

protiv njega povede krivični postupak.

* Imuniteti i privilegije konzula. Konzuli poseduju imunitet u sudskom i upravnom postupku u državi

prijema. U odnosu na privatne akte, akte preduzete van i nezavisno od njihovih funkcija, konzuli u

potpunosti podležu nadležnosti organa države prijema. Imunitet u odnosu na službene akte je potpun,

tako da nijedan krivični postupak ne može biti pokrenut u vezi sa njima. Dok je lična nepovredivost

rezervisana za konzularne funkcionere imuniteti se, po Konvenciji, odnose i na konzularne službenike

tj. lica koja obavljaju administrativne i tehničke poslove u konzulatu.

Budući da je ograničen ratione materiae, sudski, krivični i građanski imunitet, konzula je relativne

prirode. Građanski imunitet konzula je dodatno ograničen jer se ne primenjuje u slučaju građanskog

postupka:

pokrenutog na osnovu ugovora koji je neki konzul zaključio u ličnom svojstvu, kao i

građanskog postupka koje je pokrenulo neko treće lice za štetu nastalu iz nezgode koju je u državi

Docsity.com

http://www.roku.com/�

prijema prouzrokovalo neko vozilo, brod ili vazduhoplov.

Relativna priroda konzularnih imuniteta izražava se i u odredbi Konvencije koja utvrđuje da se konzul

može prećutno odreći imuniteta pokretanjem postupka u stvari u kojoj bi uživao sudski imunitet.

Konzuli su podvrgnuti obavezi svedočenja u sudskom i upravnom postupku pred organima države

prijema. Ova obaveza je po svojoj prirodi lex imperfecta, budući da u slučaju odbijanja da svedoče

nikakve mere ili sankcije protiv konzula se ne mogu primeniti.

Konzuli poseduju i niz privilegija. Oslobođeni su, po pravilu, od režima socijalnog osiguranja, kao i od

fiskalnih dažbina. Ovo oslobođenje se odnosi na neposredne poreze a ne odnosi se jedino na:

a) konzule koji su državljani države prijema i

b) konzularne službenike koji su angažovani u bilo kojoj profesionalnoj aktivnosti koja je odvojena od

njihovih konzularnih funkcija.

Lični prtljag konzularnih funkcionera i članova njihovih porodica oslobođeni su carinskog pregleda.

Prtljag može biti pregledan samo u slučaju da postoje ozbiljni razlozi za sumnju da sadrži predmete čiji

je uvoz i izvoz zabranjen propisima države prijema. Ovaj pregled se može obaviti samo u prisustvu

konzularnog funkcionera ili zainteresovanog člana njegove porodice.

Počasni konzuli poseduju manji obim imuniteta i izuzeća od jurisdikcije države prijema. Opšte pravilo o

ličnoj nepovredivosti konzularnih funkcionera ne odnosi se na počasne konzule. Privilegije i imuniteti

ne priznaju se članovima porodice počasnog konzularnog funkcionera ili konzularnog službenika.

* Prestanak funkcije konzula. Konvencija o konzularnim odnosima navodi nekoliko relevantnih načina

prestanka funkcije konzula:

a) saopštenjem države imenovanja državi prijema da su prestale funkcije konzula;

b) povlačenjem egzekvature i

c) saopštenjem države prijema državi imenovanja da je prestala da smatra odnosno lice članom

konzularnog osoblja.

Funkcije konzula mogu prestati i na druge načine, primera radi, smrću konzula, nestankom države

imenovanja i prekidom konzularnih odnosa.

35. MULTILATERALNA DIPLOMATIJA

1. POJAM I KARAKTERISTIKE

Pod multilateralnom diplomatijom podrazumeva se predstavljanje država u njihovim odnosima sa

međunarodnim organizacijama i na konferencijama koje se sazivaju od strane ili pod okriljem

međunarodne organizacije. Pravo predstavljanja u konkretnom slučaju se, po pravilu, priznaje

državama članicama konkretne međunarodne organizacije, mada pod izvesnim uslovima i države

nečlanice, pa i nedržavni entiteti, mogu posedovati to pravo.

Multilateralna diplomatija je novi, specifičan deo corpus iuris diplomaticusa.

Docsity.com

Što se pravne prirode multilateralne diplomatije tiče, osnovna razlika između bilateralne i

multilateralne diplomatije proizlazi iz razlika u pravnoj prirodi subjekata između kojih se relevantan

odnos uspostavlja. Kod multilateralne diplomatije radi se odnosu između države i međunarodne

organizacije. Razlika u subjektivitetu država međunarodnih organizacija se u konkretnoj stvari izražava

u tome što u diplomatskom odnosu između države i međunarodne organizacije, država vrši aktivno

pravo poslanstva a međunarodna organizacija pasivno pravo. Aktivno pravo poslanstva međunarodne

organizacije vrše sporadično i na ad hoc osnovi. S obzirom na to da su međunarodne organizacije, ili

barem koordinirajuće međunarodne organizacije, središte u kome države - članice usklađuju svoje

akcije radi ostvarivanja utvrđenih ciljeva, predstavljanje u međunarodnoj organizaciji obuhvata i

međusobno predstavljanje članica unutar organizacije ili njenih organa.

U odnosu različitih i nejednakih subjektiviteta države i međunarodne organizacije, multilateralna

diplomatija je dizajnirana prema subjektivitetu međunarodne organizacije tako da njen okvir ne

predstavlja suverenitet države već funkcionalna nadležnost organizacije.

Konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama univerzalnog

karaktera (1975) razlikuje tri oblika multilateralne diplomatije:

a) stalne misije pri međunarodnim organizacijama;

b) predstavnike država na međunarodnim konferencijama sazvanim od strane

međunarodne organizacije ili pod njenim okriljem;

c) posmatračke misije država-nečlanica.

2. STALNE MISIJE PRI MEĐUNARODNIM ORGANIZACIJAMA

Uspostavljanje stalnih misija pri međunarodnoj organizaciji je pravo, a ne obaveza države-članice.

Država-članica uspostavlja stalnu misiju pri međunarodnoj organizaciji jednostranim aktom u formi

notifikacije nadležnom organu organizacije, budući da pravo na uspostavljanje misije proizlazi iz

članstva u međunarodnoj organizaciji. Notifikacija treba da sadrži relevantne činjenice koje se tiču

imenovanja članova misije, položaja, zvanja i ranga, te podatke o članovima domaćinstva i drugirn

licima angažovanim u stalnoj misiji.

Država-članica akredituje predstavnike u međunarodnoj organizaciji slanjem akreditivnih pisama

nadležnom organu međunarodne organizacije. Po pravilu, pod nadležnim organom se podrazumeva

generalni sekretar ili direktor međunarodne organizacije. Akreditivna pisma šefa misije daje šef

države, predsednik vlade, ministar inostranih poslova ili, ukoliko je to pravilima organizacije

dozvoljeno, drugi nadležni organi države imenovanja. U praksi se pod „drugim nadležnim organima

države imenovanja" smatraju šefovi odgovarajućih resora. Sastav i organizacija stalne misije pri

međunarodnoj organizaciji odgovara, mutatis mutandis, diplomatskim misijama koje jedna država

akredituje kod druge države. Misiju pored šefa misije sačinjava i diplomatsko osoblje, administrativno i

tehničko osoblje i poslužno osoblje. Broj osoblja misije ne treba da prelazi okvire razumnog i

normalnog s obzirom na funkciju Organizacije, potrebe dotične misije i na okolnosti i uslove u državi.

Docsity.com

3. FUNKCIJE STALNE MISIJE

Konvencija utvrđuje nekoliko glavnih funkcija stalnih misija:

1. Predstavljanje države imenovanja pri međunarodnoj organizaciji.

2. Održavanje veza između države imenovanja i organizacije.

3. Vođenje pregovora sa Organizacijom i u okviru Organizacije.

4. Upoznavanje sa delatnošću Organizacije i podnošenje izveštaja o tome vladi države imenovanja.

Zaštite interesa države imenovanja u odnosu na Organizaciju.

5. Rad na ostvarivanju ciljeva i načela Organizacije saradnjom sa Organizacijom i u okviru Organizacije.

Olakšice, privilegije, imuniteti stalne misije se, poput onih koji se tiču diplomatskih predstavnika,

mogu podeliti na dve grupe:

a) olakšice, privilegije i imuniteti stalne misije; i

b) olakšice, privilegije i imuniteti članova stalne misije.

Pravni osnov privilegija i imuniteta predstavnika država pri međunarodnoj organizaciji je isključivo

funkcionalne prirode. U tom smislu indikativan je i član 105. (2) Povelje koji privilegije i imunitete

predstavnika država u Organizaciji UN vezuje za „nezavisno obavljanje njihovih funkcija u vezi sa

Organizacijom".

Postoji i obaveza nadležnih organa Organizacije, posebno administrativnih i izvršnih organa, da vode

računa o poštovanju privilegija i imuniteta predstavnika država od strane organa države sedišta.

4. DELEGACIJE PRI ORGANIMA MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE I NA KONFERENCIJAMA

Konvencija na širok način utvrđuje pravo država da upute delegaciju u organ međunarodne organizacije

ili na konferenciju u skladu sa pravilima Organizacije.

Odašiljanje delegacija u organ međunarodne organizacije je, po pravilu, rezervi-sano za državu

članicu. Delegacija koju država-članica upućuje u organ međunarodne organizacije je, po svojoj

prirodi, privremena, vremenski ograničena misija za razliku od stalne misije pri međunarodnoj

organizaciji. Pravni položaj ovakve misije uređen je Konvencijom o privilegijama i imunitetima UN

(1946). U Konvenciji se predviđa da predstavnici država-članica pri glavnim i pomoćnim organima UN

uživaju za vreme vršenja dužnosti, kao i u toku putovanja u mesto ili iz mesta gde se održava sastanak,

diplomatske privilegije i imunitete.

Konvencija utvrđuje da predstavnici država članica pri glavnim i pomoćnim organima UN poseduju

sledeće privilegije i imunitete:

1. imunitet od ličnog hapšenja ili zadržavanja ili zaplene njihovog ličnog prtljaga, kao i ukoliko se tiče

njihovog delovanja u svojstvu predstavnika, svaki sudski imunitet;

2. neprikosnovenost svih pismena i dokumenata;

3. pravo upotrebe šifre kao i pravo primanja dokumenata ili prepiske po kuriru ili u zapečaćenim

Docsity.com

valizama:

4. oslobođanje za njih i njihove bračne drugove u pogledu svih ograničenja useljavanja, svih

formalnosti prijavljivanja stranaca i obaveza nacionalne službe u zemljama koje oni posećuju ili kroz

koje prolaze vršeći svoje funkcije;

5. iste olakšice u pogledu monetarnih ili deviznih propisa koje su date predstavnicima stranih vlada koji

se nalaze u privremenoj zvaničnoj misiji;

6. iste imunitete i olakšice u pogledu njihovog ličnog prtljaga, kao što imaju i diplomatski agenti; i

7. one privilegije, imunitete i olakšice koji nisu u opreci sa gore izloženim a koje uživaju diplomatski

agenti, izuzev prava traženja oslobađanja od carine na uvezene predmete, izuzev onih koji čine

sastavni deo njihovog ličnog prtljaga, trošarina, ili prometnih taksa na uvezene predmete.

Konferencije sazvane od strane međunarodne organizacije, kao i konferencije koje se održavaju pod

okriljem UN, imaju poseban, autonoman pravni status, budući da predstavljaju konferencije država.

5. POSMATRAČI PRI ORGANIMA UN I NA KONFERENCIJAMA

Države nečlanice razvile su praksu upućivanja posmatrača u sedište UN u Nju-jorku kao i njenu

kancelariju u Ženevi.

Institut stalnih posmatrača pri Organizaciji UN nastao je u samoj praksi Organizacije. Povelja UN, a ni

Sporazum o sedištu Organizacije, ne predviđaju stalne posmatrače.

Konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama unosi dve

novine u materiju posmatrača pri organima međunarodne organizacije. Prvo, Konvencija utvrđuje

pravo država nečlanica da upućuju delegacije posmatrača u organ ili na konferenciju u skladu sa

pravilima Organizacije. Drugo, Konvencija izjednačuje status posmatrača država - nečlanica sa

delegacijama država članica pri organima međunarodne organizacije. Tako su i posmatrači pri

međunarodnim organizacijama u pogledu svog pravnog statusa postali integralni deo corpus juris

diplomaticus.

36. GRANICE U MEĐUNARODNOM PRAVU

1. OPŠTI POJAM GRANICE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Granice u međunarodnom pravu obično se definišu sa osloncem na kriterijum suvereniteta. Takvo

određenje granica je preusko.

Ukoliko za osnov pojma granice uzmemo suverenitet, onda granice u međunarodnom pravu svodimo na

državne granice. Opšti pojam granice u međunarodnom pravu treba da obuhvati oba relevantna

kriterijuma - suverenitet i pravni status relevantnog objekta.

Kako je kriterijum pravnog statusa objekta čije se granice određuju, širi od kriterijuma suvereniteta, to

bi se granice u međunarodnom pravu mogle odrediti kao pravne forme razgraničenja između objekata

Docsity.com

međunarodnog prava različitog pravnog statusa.

Unutar tog opšteg pojma granica u međunarodnom pravu možemo povući razliku između državnih i

nedržavnih granica. Državne granice omeđuju prostor suvereniteta država, dok nedržavne utvrđuju

prostore koji su u režimu nesuvereniteta ili antisuvereniteta.

2. DRŽAVNE GRANICE

* Pojam i vrste državnih granica. Državne granice su vertikalne ravni koje dele teritorije dve ili više

država ili teritoriju države od teritorija ili prostora koji ne podležu teritorijalnom suverenitetu država.

Ova definicija državnih granica smatra se pravnom definicijom.

Elemenat deobe je funkcionalni elemenat pojma državnih granica čiji je smisao u tome da konstituiše

okvir za ostvarivanje teritorijalnog suvereniteta države na određenom prostoru.

Od međunarodnih granica treba strogo razlikovati unutrašnje, administrativno-teritorijalne granice.

Dok su međunarodne granice institut međunarodnog prava, unutrašnje granice su u strogo unutrašnjoj

nadležnosti države.

Unutrašnje granice su, u stvari, linije administrativne i teritorijalne podele unutar države. Državnu

granicu valja razlikovati od granične zone. Granica je linearno obeležje za razliku od pogranične zone

koja označava pojas ili oblast određene širine ili dužine duž granične linije. Granični pojas je, za

razliku od granice, prostor horizontalno postavljen u određenoj širini i dužini uređen unutrašnjim

pravom države.

Osnovna podela državnih granica je podela na „prirodne" i „veštačke" granice. Podela ima prvenstveno

geografsko značenje, budući da su sve državne granice, kao pravna kategorija, tvorevine ljudskog uma

tako da su u logičkom smislu granice uvek veštačke prirode. Pored toga, podela je relativna budući

daje moguća, barem teorijski, transformacija prirodnih granica u veštačke i obrnuto (npr. skretanjem

toka reke, rušenjem brda, prokopavanjem kanala i slično).

Pod prirodnim granicama obično se podrazumevaju granice koje su vezane za istaknute ili

karakteristične tačke u reljefu zemlje poput planina, reka, jezera i slično. Veštačke granice nemaju

oslonac u takvim tačkama u reljefu.

U svetlosti načela narodnosti i samoopredeljenja naroda prirodnim granicama bi se mogle i smatrati

granice koje zahvataju grupe istog etničkog porekla ili jedan narod koji stvara državu. Ova vrsta

granica se naziva prirodnim etničkim granicama.

Veštačke granice povlače se bez obzira na geografiju ili raspored stanovništva u odnosnom području. U

tehničkom smislu reči u veštačke granice mogli bi se uvrstiti i zidovi, rovovi i kanali za obeležavanje

granica na tlu koje su građene u prošlosti.

U teoriji se ponekad, kao posebna vrsta granice navode i tzv. astronomske ili geometrijske granice. Pod

njima se podrazumevaju one međunarodne granice koje su određene pravim linijama, meridijana

geografske dužine i paralela geografske širine, ili prave linije povučene potpuno nezavisno od

konfiguracije terena i etničke karte područja.

Docsity.com

* Pravni osnov državnih i nedržavnih granica. Postoje razlike u pogledu

pravnog osnova državnih i nedržavnih granica.

Opšte je pravilo da se granice između država ne mogu utvrđivati jednostranim aktima. Pravni osnov

državnih granica leži, drugim recima, u sporazumu, izričitom ili prećutnom, susednih država. Sporazum

između država o granici poseduje dejstva erga omnes ukoliko u odnosu na konkretnu teritoriju treće

države nemaju teritorijalne zahteve.

Granica, takođe, može biti uspostavljena na bazi sudske ili arbitražne presude.

Nedržavne granice se određuju, po pravilu, normom međunarodnog prava jer nad prostorima omeđenim

nedržavnim granicama ne postoji, po pravilu, organizovana vlast. Granice otvorenog mora su određene,

u osnovi, negativno, i oslanjaju se na državne granice na moru. Mogu biti određene na pozitivan način

ako dele objekte koji nisu pod vlašću države.

* Povlačenje državnih granica. Postupak određivanja državnih granica sadrži dve faze: fazu delimitacije

i fazu demarkacije.

Delimitacija je, po svojoj prirodi, pravno-politička operacija, tako da nije strogo i potpuno vezana za

pravna pravila o povlačenju državnih granica. Vrše je politički predstavnici susednih država.

Linije granice se na terenu obeležavaju u fazi demarkacije koju sprovode zajedničke granične komisije.

Za razliku od delimitacije, demarkacija je tehnički postupak koji sprovode stručnjaci različitog profila

(pravnici, kartografi, geografi i sl.).

Na osnovu kriterijuma predmeta relevantna pravila se mogu svrstati u dve grupe: jednu grupu čine

pravila koja se odnose na povlačenje graničnih linija u odnosu na elemente reljefa ili prirodne

elemente, a drugu čine pravila u vezi sa povlačenjem granice u objektima koji su tvorevine ljudskih

ruku.

Što se prve grupe pravila tiče radi se o pravilima povlačenja granica na planinama, rekama, jezerima i

unutrašnjim morima.

Kada planinski venac deli teritorije dveju ili više zemalja, granica ide jednom od tri osnovne linije:

podnožjem planinskog venca, preko najviših vrhova i grebena ili duž vododerina (vodomeđa).

Kod graničnih reka obično se povlači granica između neplovnih i plovnih graničnih reka. Smatra se za

opšte pravilo da granična linija na nekoj neplovnoj reci prati liniju sredine, a da na plovnim rekama ide

maticom (thalweg). Ukoliko se na graničnoj reci nalazi most, granična linija, u odsustvu drugačijeg

sporazuma, ide sredinom mosta

Shvatanje nije jednodušno prihvaćeno.

Najuputnije je ugovorom o granici egzaktno utvrditi liniju razgraničenja na rekama.

Ugovorom o granicama može se predvideti da granica, delom ili u celini, ide obalom granične reke tako

da deo reke i reka u celini pripada jednoj od susednih država.

Rekama je svojstvena promena toka. Promene mogu biti postepene i lagane, koje za posledicu imaju

uvećanje obala reke, i nagle promene rečnog toka (avulsia) kada se menja korito reke. Postepena

promena rečnog toka dovodi i do odgovarajućeg pomeranja granica dok u slučaju nagle promene rečnog

toka granica ostaje tamo gde je bila pre nego što je do promene došlo.

Docsity.com

Dok se prvo pravilo može smatrati opšteprihvaćenim, drugo je pod izvesnom sumnjom. Praksa je

šarolika i kod povlačenja granice na jezerima koja se nalaze između dve ili više država.

Kao specifično rešenje može se uzeti režim Kaspijskog jezera koje Rusiji i Iranu, kao susednim

državama pripada u celini tvoreći neku vrstu mare nullius rezervisanog za ove zemlje.

U najvećem broju slučajeva jezera se dele između susednih država.

Nisu nepoznati slučajevi i da granično jezero pripada u celini jednoj od susednih država.

37. NAČINI STICANJA I GUBITKA DRŽAVNE TERITORIJE

Državna teritorija, kao konstitutivni element države, podleže večnom zakonu promena. U doktrini

međunarodnog prava promene državne teritorije su se restriktivno određivale kao sticanje državne

teritorije, pa se u tom smislu definišu načini ili modusi sticanja državne teritorije.

U pozitivnom međunarodnom pravu koje je postavilo relativno koherentan koncept zakonitosti akata sa

osloncem na norme jus cogens, stvari treba posmatrati suštinski različito u smislu povlačenja razlike

između:

1. načina ili modusa sticanja teritorije kao pravno-tehničkog pravila; i,

2. zakonitosti sticanja teritorije.

U svakom konkretnom slučaju moraju se steći oba uslova. Recimo, ako bi jedna država uspostavila vlast

na izvesnoj teritoriji u skladu sa nekim od načina sticanja, a takav postupak je u sukobu sa nekom od

relevantnih normi jus cogens, čin uspostave vlasti je lišen pravnih dejstava ab initio.

Od fundamentalne važnosti je pravo naroda na samoopredeljenje. U praksi UN, vršenjem prava na

samoopredeljenje naroda izvršena je revizija teritorijalnih stanja stvorenih primenom relevantnih

načina sticanja državne teritorije.

Aktuelni, pozitivni načini sticanja državne teritorije su:

a) cesija ili razmena;

b) efektivna okupacija terra nullius;

c) priraštaj (veštački i prirodni);

d) presuda međunarodnog suda ili arbitraže i odluka međunarodnog tela ili organizacije,

e) sukcesija.

Sa izuzetkom efektivne okupacije, načini sticanja su, mutatis mutandis, i načini gubitka teritorije.

Pored toga, država može izgubiti deo teritorije i odricanjem bez ustupanja drugoj državi.

1. Cesija

Cesija je način sticanja teritorije na osnovu sporazuma kojim se jedna država (cedent) odriče

suverenih, vrhovničkih prava nad delom svoje teritorije i ustupa ih drugoj državi (cesionar). Modaliteti

transakcije uređuju se ugovorom, i, po prirodi stvari, variraju zavisno od konkretnih okolnosti.

Ugovorom se može utvrditi da se momenat odricanja i zasnivanja vrhovničkog prava poklapaju ili da

Docsity.com

cedent administrira teritorijom do njene fizičke predaje cesionaru ili se za relevantan momenat uzima

"trenutak sprovođenja sporazuma".

U vreme kada je dominirao patrimonijalni koncept državne teritorije, cesija se vršila i ugovorom o

poklonu.

Kod ugovora o cesiji protivčinidba se izražava, uglavnom, na dva načina: davanjem naknade u novcu ili

delova teritorije u zamenu za ustupljene delove fuđe teritorije.

Ponekad je i cesija inkorporisana u mirovne ugovore praćena protivčinidbom.

U novije vreme preovlađuje cesija u vidu razmene delova teritorija između dve države. Razlozi za

predominaciju razmene teritorija kao oblika cesije su dvojaki: s jedne strane, prosto ustupanje dela

državne teritorije, koja je konstitutivni element države, ima odioznu konotaciju, i, s druge strane,

praktične prirode.

2. Efektivna mirna okupacija

Efektivna okupacija podrazumeva zaposedanje teritorija u cilju zasnivanja suverene vlasti koja u

relevantnom momentu ne pripada nikome (terra nullius). Možemo stoga reći da je mirna okupacija

originarni način sticanja državne teritorije.

Efektivnu okupaciju kao način sticanja karakteriše nekoliko konstitutivnih elemenata:

a) predmet efektivne okupacije je teritorija u statusu terra nullius.

Svojstvo terra nullius je bitan uslov za valjanu mirnu okupaciju.

b) faktičko zaposedanje teritorije kao izraz namere da se zasnuje suverena vlast

(animus occupandi).

U pozitivnom međunarodnom pravu, faktičko, stvarno zaposedanje je konstitutivni element pojma

efektivne okupacije.

Radnje koje vode konstituisanju efektivne okupacije preduzimaju se u ime i za račun države. Moguće je

povući izvesnu razliku između radnji zaposedanja i uspostave administracije. Podrazumeva se da država

okupant u zvaničnoj formi oglasi zasnivanje suvereniteta nad terra nullius.

c) Često se kao konstitutivni element mirne okupacije navodi i notifikacija države okupanta trećim

državama. U slučaju da treće države ne stave protest smatra se da je mirna okupacija perfektna na

osnovu prećutnog pristanka. Moglo bi se reći da je notifikacija konzumiranau formalnom aktu države

kojim proglašava pripajanje neke teritorije svom državnom prostoru.

U pozitivnom pravu pribegava se ugovornom odricanju od prava na zasnivanje suvereniteta nad terra

nullius. To se, posebno, čini ako je teritorija u statusu terra nullius od interesa za širi krug država ili

međunarodnu zajednicu kao celinu (kosmos, otvoreno more ili Antarktik) ili da bi se izbegli sukobi koji

mogu proizaći iz više konkurentnih zahteva (Antarktik). Odricanje od prava na zasnivanje prava nad

terra nullius, vrši se indirektno kroz kvalifikaciju odnosne teritorije kao internacionalizovane

(Antarktik) ili kao dobra od opšteg interesa (res communis omnium) koje su, po definiciji, nepodobne

za mirnu okupaciju i bilo kakvo podvlašćivanje.

Docsity.com

3. Sudske odluke

Sudska odluka, po pravilu, nije način sticanja teritorije, već autoritativna i konačna odluka o sticanju

teritorije na jedan od priznatih načina (cesija, mirna okupacija itd.). Sud primenjuje a ne stvara pravo,

pa, otuda, sudska odluka u teritorijalnim sporovima ima deklarativno dejstvo a ne konstitutivno

dejstvo.

Izuzetno može se smatrati daje sudska odluka način sticanja (ili gubitka) državne teritorije u slučaju

kada je sud ovlašćen da spor oko neke teritorije resi van prava, na bazi pravičnosti - ex equo et bono.

Tada sud praktično stvara pravo u konkretnoj stvari.

4. Odluke međunarodnih organizacija ili drugih međunarodnih tela

Međunarodne organizacije, uključujući i Ujedinjene nacije i njene organe, nemaju pravno ovlašćenje

da odlučuju o teritoriji ili delovima teritorije suverenih država.

Odluke koje su na osnovu Povelje Ujedinjenih nacija, donosili nadležni organi Organizacije u vezi sa

starateljskim i nesamoupravnim teritorijama su suštinski različite prirode, budući da se tiču

osamostaljivanja zavisnih naroda, a ne sticanja državne teritorije. U kolokvijalnom smislu reči, i

nastanak nove države predstavlja sticanje teritorije.

Odluke međunarodnih organizacija i drugih međunarodnih tela, uključujući i neformalna tela, igraju

značajnu ulogu, često i odlučujuću, u priznanju valjanosti sticanja (ili gubitka) državne teritorije kao

oblik kolektivnog priznanja (ili nepriznavanja).

Bilo bi pogrešno aktima Ujedinjenih nacija i drugih međunarodnih organizacija odricati bilo kakav

značaj u sticanju (ili gubitku) državne teritorije.

5. Priraštaj (accessio)

Pod priraštajem podrazumeva se uvećanje (ili umanjenje) teritorije države prirodnim događajima ili

ljudskim radnjama, tako da razlikujemo prirodni i veštački.

Prirodni priraštaj teritorije postoji, recimo, u slučaju kada se granična reka odronjava na jednoj obali a

odroni se nagomilavaju na drugoj. O priraštaju se može govoriti samo ako ušće čini granicu između

država. U suprotnom, ne radi se o priraštaju već o promenjenom odnosu suvozemne i vodene teritorije.

Prirodni događaji koji uzrokuju uvećanje državne teritorije proizvode pravne posledice automatski, bez

ikakvog akta zainteresovanih država.

Veštački priraštaj postoji, pak, kada se teritorija države uvećava ljudskim radnjama poput isušivanja

morskih prostranstava. O priraštaju kao načinu sticanja možemo govoriti jedino ako se pri tom pomera i

polazna linija u pravcu pučine.

6. Sukcesija

Docsity.com

I sukcesija shvaćena u smislu zamene jednog suvereniteta drugim na određenoj teritoriji, može u

određenim slučajevima biti način sticanja državne teritorije.

U stvari, radi se o načinu sticanja u svakom slučaju sukcesije kada se teritorija države - sukcesora

uvećava ili se uvećava teritorija države prethodnice pripajanjem dela teritorije države koja se raspala

ili čiji se deo teritorije odvojio i pripojio postojećoj državi.

7. Odricanje (derilictio)

Odricanje se pojavljuje kao element kod cesije i, eventualno, održaja kao načina sticanja teritorije. Za

razliku od ovih načina sticanja teritorije kod kojih je odricanje jedan od relevantnih elemenata

sticanja teritorije, kod gubitka dela teritorije odricanje može figurirati kao samostalan način.

Slučajevi odricanja od dela teritorije su retki u praksi.

Češći su slučajevi sporenja zainteresovanih država oko navodnog odricanja države od dela svoje

teritorije.

U praksi su mogući prikriveni oblici odricanja pod političkim pritiskom moćnih država i međunarodnih

organizacija.

8. Sticanje pomorske teritorije

Kako su unutrašnje morske vode i teritorijalno more deo državne teritorije, to se, u određenom smislu,

može govoriti o sticanju državne teritorije i u odnosu na morski prostor, posebno u slučaju proširenja

morskih pojaseva podvrgnutih suverenoj vlasti obalne države.

Sticanje teritorije na moru je apsolutno rezervisano za pribrežne ili obalne države. Neobalne države,

mada raspolažu izvesnim pravima na otvorenom ili slobodnom moru, ne mogu sticati pomorsku

teritoriju.

Sticanje pomorske teritorije je moguće samo u odnosu na delove morskog prostora uz obalu države.

Obalna država ne može zasnovati prava nad delovima mora koji ne leže uz njenu kopnenu teritoriju.

Postoje i slučajevi kada sticanje pomorske teritorije nije inherentne prirode, već podrazumeva opšte

priznanje i pristanak trećih država. Reč je po pravilu, o sticanju prava na delovima otvorenog mora

poput istorijskih zaliva, istorijskih voda, ili sedentarnog ribarenja izvan granica teritorijalnog mora.

Konačno, kao osobenost sticanja pomorske teritorije može se navesti da je ono, po pravilu, originarne

prirode. Ostvaruje se, po pravilu, u odnosu na delove mora koji su u statusu dobra od opšteg interesa

(res communis omnium) tj. otvorenog mora, mada u slučaju graničnog spora može doći i do

derivativnog sticanja pomorske teritorije.

38. MEĐUNARODNE SLUŽBENOSTI

Docsity.com

1. Pojam međunarodnih službenosti

Pod međunarodnim službenostima podrazumevaju se specifična, ugovorno dizajnirana ograničenja

teritorijalnog suvereniteta jedne države u korist druge države ili država.

Dve su osnovne karakteristike međunarodnih službenosti;

1. službenosti se konstituišu međunarodnim ugovorom, budući da podrazumevaju, „izričitu koncesiju

suverenog prava", tj. izričito ograničavanje suvereniteta na sopstvenoj teritoriji. Službenost se

konstituiše kontraktuelnim međunarodnim ugovorom i predstavlja individualizirano ograničenje

teritorijalnog suvereniteta. Međunarodne službenosti počivaju na individualnom interesu država

ugovornica.

2. službenosti u međunarodnom pravu ne podrazumevaju prenos suvereniteta već samo njegovo

ograničenje.

Postojanje službenosti u međunarodnom pravu je dugo bilo predmet sporenja u doktrini. Pokazalo se

da su konkretna sporenja razlike delom terminološke prirode jer u praksi je nesporno postojanje

stvarnih prava na teritoriji stranih država.

Nesporno je da su prihvatili postojanja ugovornih ograničenja prava država na sopstvenoj teritoriji

(stvarnopravnog karaktera) u korist trećih država.

Međunarodnim službenostima se ne bi mogle, po pravilu, smatrati vojne baze

U klasičnom međunarodnom pravu, međunarodne službenosti su često predstavljale prikrivenu formu

ekspanzionističke politike zaogrnute u pravo. Kao primer se mogu navesti iznajmljivanja dela državne

teritorije, koncesije za stvaranje država sopstvenih zona na teritoriji druge države.

U demokratizovanom međunarodnom pravu međunarodne službenosti bi trebalo da služe saradnji

država na bazi uzajamnosti i poštovanja interesa obe strane. Pozitivno značenje međunarodnih slu-

žbenosti svoju najbolju potvrdu nalazi u prerastanju ograničenja suvereniteta utvrđenog konkretnom

službenošću u opšte ograničenje suvereniteta država kao što je, primera radi, bio slučaj sa pravom

plovidbe međunarodnim rekama ili tranzitnim prolazom neobalnih država.

2. Podela međunarodnih sluđbenosti

Za primarnu valja uzeti podelu na ekonomske i vojnopolitičke službenosti.

1. ekonomske službenosti mogu biti različite. Recimo, stvaranje slobodnih carinskih zona, podizanje

postrojenja koja su ekonomski isključena iz oblasti države na čijoj se teritoriji nalaze i neposredno

vezana za državu korisnika službenosti, građenje železničkih pruga sa eksteritorijalnim karakterom i

dr.;

2. vojne službenosti su u prošlosti, po pravilu, ustanovljavane mirovnim ugovorima i sastojale su se u

demilitarizaciji izvesnih oblasti, zabrani podizanja utvrđenja i si. U novijoj praksi vojnim službenostima

nalikuju ugovori o osnivanju vojnih baza jedne države na teritoriji druge strane države. Vojne baze se

ne bi mogle smatrati međunarodnim službenostima u pravnom smislu reči. S obzirom na to da je jedna

Docsity.com

od osnovnih karakteristika službenosti da počivaju na ograničenju, a ne isključenju, vlasti teritorijalnog

suverena, vojne baze predstavljaju institut kojim se vrši privremena oročena cesija dela državne

teritorije na kojoj se uspostavlja baza.

Međunarodne službenosti se mogu podeliti i na osnovu kriterijuma prirode službenosti. Relevantni oblici

ove podele su:

1. službenosti trpljenja (in patiendo). U ovu grupu ulaze službenosti poput prava tranzita preko državne

teritorije i sl;

2. službenosti nečmjenja (in non faciendo) tj. službenosti koje se sastoje u ugovornoj zabrani vršenja

radnji na svojoj teritoriji svojstvenih suverenitetu, kao primera radi, izgradnje vojnih utvrđenja duž

granice; i

3. službenosti činjenja (in faciendo). Ovu grupu međunarodnih službenosti čine službenosti koje

odlikuje ugovorna obaveza jedne države da na svojoj teritoriji preduzima radnje u korist ili interesu

druge države poput snabdevanja vodom ili strujom.

3. Prestanak službenosti

Budući da počivaju na međunarodnom ugovoru, službenosti, u načelu, prestaju na načine analogne

načinima prestanka dejstva međunarodnih ugovora.

U slučaju teritorijalnih promena sukcesija sama po sebi ne utiče na prava i obaveze države sukcesora

koje su striktno vezane za određenu teritoriju u korist trećih država.

Iako u praksi ima i suprotnih primera, pravilo je da rat između države davaoca i države korisnika

službenosti ipso facto dovodi do prestanka službenosti. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Docsity.com

http://pravni.europefreeforum.com/member/Ribica/�

http://pravni.europefreeforum.com/points.php?mode=transfer&i=4215&adm_points=1&post_id=278229�

http://pravni.europefreeforum.com/thankslist.php?mode=givens&author_id=4215&give=true�

http://pravni.europefreeforum.com/thankslist.php?mode=givens&author_id=4215&give=false�

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:34

39. UPOTREBA MEĐUNARODNIH REKA U PLOVIDBENE SVRHE

Međunarodne reke su oduvek korišćene u svrhe plovidbe. Moglo bi se reći da je plovidba bila neka vrsta

prirodne upotrebe reka. Grocijusova ideja da su države u obavezi da dopuste pravo neškodljivog

prolaza kroz reke, nije naišla na prihvatanje u praksi država. Dugo vremena one su plovidbu

međunarodnim rekama na delu tih reka koje protiču kroz njihovu teritoriju regulisale unutrašnjim

pravom ili bilateralnim ugovorima držeći se premise da mogu zabraniti stranim brodovima prolaz kroz

svoju teritoriju ili ga dopustiti pod uslovima koje su same formulisale.

Ideja o međunarodnom pravu na plovidbu međunarodnim rekama formulisana je nakon francuske

buržoaske revolucije. Dekretom francuskog Konventa od 1797. godine reke Šelda i Meza su proglašene

otvorenim za plovidbu brodova svih pribrežnih država. Svoje multilateralno pokriće dobija Završnim

aktom Bečkog kongresa od 1815. godine. „Sile čije su državne teritorije odvojene ili kroz koje protiče

jedna ista plovna reka obavezuju se da opštim sporazumima regulišu sve što se odnosi na plovidbu tom

rekom." U tom smislu utvrđeno je da plovidba duž celog toka takvih reka od tačke gde svaka od njih

postaje plovna do ušća, biće potpuno slobodna i neće se moći u pogledu trgovine nikome zabraniti.

Završnom aktu Kongresa pridruženi su i posebni pravilnici za plovidbu Rajnom, Nekerom, Majnom,

Mozelom, Mezom i Eskoom, koji su posedovali istu snagu kao da su sastavni delovi Završnog akta.

Princip slobode plovidbe međunarodnim rekama, proklamovan Završnim aktom Bečkog kongresa, nije

primenjen na jednobrazan način. Postojale su značajne razlike u primeni tog opšteg principa na

pojedine međunarodne reke i to kako u pravnom osnovu plovidbe tako i u obimu i modalitetima slobode

plovidbe.

Iako je sam princip slobode plovidbe međunarodnim rekama deo opšteg međunarodnog prava, ne

postoje opšteprihvaćena pravila o plovidbi međunarodnim rekama. Pokušaj da se ona ustanove na

Barcelonskoj konferenciji 1921. godine nije doveo do pozitivnog rezultata.

Režimi plovidbe na pojedinim međunarodnim rekama podlegali su promenama zavisno od

preovlađujućih političkih okolnosti.

* Režim plovidbe na Dunavu. Plovidba Dunavom, najvećom evropskom rekom, dugo vremena se

obavljala u odsustvu pravne regulative, na bazi faktičkog stanja ili dvostranih ugovornih aranžmana dve

velike sile (Austrije i Rusije) od kojih je prva dominirala srednjim tokom Dunava, a druga ušćem

Dunava.

Prvi višestrani ugovorni režim na Dunavu uspostavljen je Pariškim ugovorom od 1856. godine.

Relevantne odredbe Pariškog ugovora nisu po svojoj prirodi obične ugovorne odredbe. U Ugovoru stoji

da je režim koji se primenjuje na Dunav i njegovo ušće primena relevantnih načela Bečkog kongresa.

Ugovor utvrđuje zabranu nametanja ograničenja plovidbi Dunavom izuzev onih koja su izričito

predviđena samim odredbama Ugovora. Utvrđena je zabrana naplaćivanja taksi samo za plovidbu

Docsity.com

http://pravni.europefreeforum.com/mjp-skripta-110-pitanja-t2745.html#p278230�


http://pravni.europefreeforum.com/post278230.html�

rekom, kao i naplata dažbina za robu koja se nalazi na brodu. Sprovođenje u život odredaba Ugovora

stavljeno je u nadležnost dvema komisijama: Evropskoj komisiji koju su, uglavnom, sačinjavale velike

sile - nepribrežne države (Velika Britanija, Francuska, Austrija, Pruska, Sardinija i Turska) i Pribrežnoj

komisiji sastavljenoj od delegata pribrežnih zemalja (Austrija, Bavarska, Turska i Virtenberg) i

komesara tri vazalske dunavske kneževine (Srbija, Vlaška i Moldavija).

Nadležnost Evropske komisije bila je, na osnovu Ugovora, ograničena kako ratione loci tako i ratione

temporis. Obuhvatala je preduzimanje potrebnih radova da bi se ušće Dunava kao i susedni delovi mora

raščistili i tako stvorili povoljni uslovi za plovidbu. Nadležnosti Komisije utvrđene Ugovorom sastojale

su se u:

a) izradi pravila plovidbe i rečne policije;

b) otklanjanju prepreka koje se suprotstavljaju primeni odredaba Bečkog ugovora na Dunavu;

c) naređenju i izvršenju potrebnih radova na ćelom toku reke i,

d) da se stara, posle ukidanja Evropske komisije, o održavanju plovnosti Dunava i susednih delova

mora.

Po završetku Prvog svetskog rata režim plovidbe na Dunavu regulisan je Versaj-skim ugovorom i

Definitivnim statutom Dunava od 1921. godine. Versajski sistem je konstituisao liberalan režim plovidbe

proklamujući da je Dunav plovan kako za brodove pribrežnih tako i nepribrežnih zemalja i to čitavim

tokom od Ulma do mora, zajedno sa pritokama koje služe dvema ili više država kao veza sa morem.

Sloboda plovidbe proglašena je i u odnosu na sve kanale uključujući i kanal Dunav - Rajna ako i kada

bude prokopan. Evropska komisija je bila nadležna za plovni tok Dunava od Braile do mora s tim što je

njen sastav bitno promenjen. Sile pobednice su iz članstva Komisije isključile poražene sile (Nemačku,

Tursku i Austrougarsku) kao i Rusiju. Međunarodna Dunavska komisija, nadležna za deo Dunava od Ulma

do Braile, nije zadržala isključivo pribrežni karakter budući da se u njen sastav pored predstavnika

pribrežnih država ušao i po jedan predstavnik svake nepribrežne države članice Evropske komisije.

Definitivni statut je konsakrirao pravila Versajskog sistema. Evropska dunavska komisija je, kako je

predviđeno Sinajskim sporazumom, prestala da vrši svoja prava. 1939. godine potpisan je Bukureštanski

sporazum o prijemu Nemačke u Evropsku dunavsku komisiju i pristupanju Nemačke i Italije Sinajskom

sporazumu. Aneksijom Besarabije, SSSR je postao pribrežna država i na osnovu toga je Protokolom

zaključenim u Beču dobio pravo da učestvuje u administraciji gornjeg toka Dunava.

* Važeći režim plovidbe - Konvencija o režimu plovidbe na Dunavu (1948).

Važeći režim plovidbe Dunavom utvrđenje Konvencijom donetom 18. avgusta 1948. godine na

Konferenciji održanoj u Beogradu.

U odnosu na prethodne režime, Konvencija iz 1948. godine sadrži izvesne suštinske razlike. One se

mogu grupisati u više tačaka:

a) domašaj slobode plovidbe ratione loci;

b) sadržina načela slobode plovidbe;

c) nadležnost pribrežnih država u regulisanju plovidbe;

Docsity.com

d) organizacioni mehanizam.

1. Režim ustanovljen Konvencijom primenjuje se na plovni deo reke Dunava od Ulma do Crnog Mora

rukavcem Sulina sa izlazom na more kroz Sulinski kanal. Podunavske zemlje mogu na bazi bilateralnih

ili višestranih ugovora ustanoviti slobodu plovidbe na pritokama Dunava. Tako su, recimo, Jugoslavija i

Mađarska zaključile 9. marta 1955. godine Sporazum o plovidbi rekom Tisom;

2. Što se sadržine načela slobode plovidbe tiče, Konvencija utvrđuje da će plovidba na Dunavu biti

slobodna i otvorena državljanima, trgovačkim brodovima i robi svih država na bazi ravnopravnosti u

pogledu lučkih i plovidbenih taksa, kao i u pogledu uslova trgovačke plovidbe. Plovidba Dunavom

dozvoljena je, dakle, samo trgovačkim brodovima.

3. Konferencija je protekla u duhu slogana „Dunav podunavskim zemljama". Smisao slogana je da se

nadležnosti koje su u ranijim režimima pripadale velikim, nepribrežnim državama vrate podunavskim

državama. Konvencija proširuje nadležnost podunavskih zemalja kako u pravima tako i u obavezama.

Pribrežna država donosi sanitarna i policijska pravila u pogledu plovidbe Dunavom, pod rezervom da ta

pravila treba da se primenjuju bez diskriminacije po nacionalnoj pripadnosti brodova. Pribrežnim

državama pripadaju i carinska, sanitarna i služba rečne bezbednosti na Dunavu. Plovidba se vrši na

osnovu pravila utvrđenih od strane pribrežnih zemalja čiju teritoriju seče Dunav a u zonama gde obale

Dunava pripadaju dvema državama prema pravilima određenim Sporazumom između tih država.

4. Konvencija napušta raniji sistem koji je nadležnost nad Dunavom delio između dve komisije i po prvi

put u istoriji pravnog uređenja plovidbe Dunavom formira jedno telo - Dunavsku komisiju. Dunavska

komisija - sastavljena od po jednog predstavnika iz svake od podunavskih zemalja. Komisija bira iz

redova svojih članova predsednika, potpredsednika i sekretara na period od 3 godine. Komisija ima

opštu nadležnost i specijalne nadležnosti. Opšta nadležnost Komisije sastoji se u staranju o izvršenju

odredaba Konvencije. Posebne nadležnosti obuhvataju širok krug pitanja od kojih valja izdvojiti

sledeća: izrada generalnog plana velikih radova koji su u interesu plovidbe; ujednačavanja pravila

rečne bezbednosti; koordinacija rada hidrometeoroloških službi na Dunavu; prikupljanje statističkih

podataka za potrebe plovidbe; objavljivanje za potrebe plovidbe priručnika, saobraćajnih karata,

plovidbenih karata i atlasa. Komisija donosi odluke većinom glasova. Članovi Komisije i lica koja ona

opunomoći uživaju diplomatski imunitet. Službene prostorije, arhive, dokumenta koji su svojina

Komisije nepovredivi su. Komisija ima svoj pečat, i svoju zastavu koju može da ističe na svojim

prostorijama i svojim brodovima.

Konvencija je predvidela i formiranje dve specijalne rečne administracije.

Na donjem Dunavu (od ušća Sulinskog kanala do Braile) formirana je rečna administracija koju čine

predstavnici pribrežnih, susednih država (Rumunija i Rusija). Zadatak specijalne rečne administracije

na donjem Dunavu sastoji se u izvođenju hidrotehničkih radova i regulisanju plovidbe. Sedište

Administracije je u Galcu.

Na sektoru Đerdapa stvorena je specijalna rečna Administracija Đerdapa koju čine predstavnici

Rumunije i Srbije. Njen zadatak sastoji se u izvođenju hidrotehničkih radova i regulisanju plovidbe na

sektoru koji na desnoj strani Dunava ide do Kostolca a na levoj strani od Moldova Veke do Turnu -

Docsity.com

Severina. Sedišta Administracije su: Oršava na rumunskoj strani i Tekija na srpskoj, strani.

Predviđen je dvostepeni sistem rešavanja sporova između ugovornica u pogledu primene i tumačenja

Konvencije. Spor se rešava putem direktnih diplomatskih pregovora a ako pregovori ne urode plodom

na zahtev ma koje od spornih strana spor se podnosi Komisiji za mirenje. Komisiju čine po jedan

predstavnik svake sporne strane i treći član koga određuje ili predsednik Dunavske komisije ili

Komisijakao celina. Budući da su odluke Komisije za mirenje definitivne i obavezne za sporne strane,

primećuje se daje ona, u stvari, arbitražni sud.

Konvencija utvrđuje postupak za izmenu. Izmene Konvencije mogu se izvršiti na zahtev većine država

ugovornica a stupaju na snagu posle deponovanja ratifikacionih instrumenata šest država ugovornica

Konvencije.

40. VANPLOVIDBENO KOPIŠĆENJE MEĐUNARODNIH VODNIH TOKOVA

Iako su se reke od davnina koristile.i u vanplovidbene svrhe (recimo, irigacioni sistemi) međunarodno

pravo se do najnovijih vremena ograničavalo na regulisanje plovidbe rekama.

Široka upotreba reka u neplovidbene svrhe (proizvodnja električne energije, navodnjavanje,

proizvodnja pijace vode i sl.) otvorila je neka nova pitanja koja traže pravno regulisanje na međuna-

rodnom planu.

Izvesni oblici neplovidbenog korišćenja reka ne samo da menjaju svojstva vode već mogu smanjiti

količinu voda i dovesti do nestanka rečnog toka u nizvodnoj pribrežnoj državi.

Međunarodno pravo do danas nije izgradilo opšteprihvaćena pravila o neplovid-benom korišćenju

međunarodnih reka. Od pokušaja da se ustanove takva pravila valja izdvojiti rad Komisije za

međunarodno pravo UN. Nakon višegodišnjeg rada Komisija je 1994. godine sačinila konačni Nacrt

Konvencije o pravu neplovidbenog korišćenja međunarodnih plovnih tokova. Generalna skupština UN je

21. maja 1997. godine, na osnovu navedenog Nacrta, usvojila Konvenciju o pravu neplovidbenog

korišćenja međunarodnih vodnih tokova.

Postoje izvesni opšti principi koji, zajedno sa presedanima, ugovornom regulativom i doktrinarnim

mišljenjima, služe kao osnov u konstrukciji odgovarajućih pravnih pravila.

Pravila Konvencije o pravu neplovidbenog korišćenja međunarodnih vodnih tokova (1997) potvrđuju

rašireno mišljenje, da je teško, gotovo nemoguće, u konkretnoj stvari formulisati corpus preciznih,

obavezujućih pravila, već da na osnovu izvesnih opštih principa valja, zavisno od konkretnih uslova

svakog vodenog toka, konstituisati partikularno pravo.

Konvencija utvrđuje pravo država vodenog toka da na svojim odnosnim teritorijalna koriste

međunarodni vodni tok na „pravičan i razuman način", što posebno podrazumeva korišćenje i razvoj

vodnog toka država u cilju postizanja optimalnog i održivog korišćenja uzimajući u obzir interese

zainteresovanih država vodnog toka u saglasnosti sa odgovarajućom zaštitom. Navedeno pravilo se

kvalifikuje kao fundamentalno pravo i obaveza država. Ono je dopunjeno pravilom o zajedničkom

Docsity.com

učešću država vodnog toka u upotrebi, razvoju i zaštiti vodnog toka na pravičan i razuman način.

Ovakvo učešće podrazumeva kako pravo da se vodni tok koristi tako i dužnost saradnje u zaštiti i

razvoju vodnog toka.

Obaveza „pravičnog i razumnog" načina korišćenja međunarodnog vodnog toka, sama po sebi, ne

isključuje mogućnost nanošenja štete drugoj državi vodnog toka.

U pogledu odgovornosti za štetu koju jedna država vodnog toka prouzrokuje drugoj državi, Konvencija

razlikuje dve situacije.

Odgovornost države za štetu se po Konvenciji kostituiše u slučaju da se steknu dva uslova:

a) da je šteta značajna (significant harm);

b) da je do štete došlo usled toga što država nije ispoljila dužnu pažnju.

Dužna pažnja je, u smislu odredaba Konvencije, kriterijum zakonitosti ponašanja države vodnog toka. U

slučaju da je, i pored dužne pažnje, prouzrokovana šteta drugoj državi vodnog toka, Konvencija

utvrđuje obavezu ugovornica, da, u odsustvu sporazuma koji bi takvu upotrebu regulisao, pristupe

konsultacijama o obimu u kome je takva upotreba pravična i razumna kao i o pitanju regulisanja takve

upotrebe u cilju eliminisanja ili ublažavanja bilo kakve prouzrokovane štete. Konsultacije se mogu

ticati i pitanja kompenzacija kada je to prikladno.

Prilikom utvrđivanja visine štete uzimaju se u obzir sve relevantne okolnosti u konkretnom slučaju a

posebno da li je štetna radnja prouzrokovala i neku korist za državu vodnog toka.

U praksi se može postaviti pitanje prioriteta upotreba voda međunarodnih vodnih tokova. Prioritet u

tom smislu može se ustanoviti bilo ugovorom ili običajem zainteresovanih država vodnog toka. U

odsustvu ugovora ili običaja Konvencija ustanovljava rezidualno pravilo po kome nijedna upotreba

međunarodnog vodnog toka ne poseduje inherentni prioritet u odnosu na druge. Mogući sukobi između

država vodnog toka u pogledu različitih upotreba vodnog toka rešavaju se u skladu sa principima

pravičnog i razumnog korišćenja i zabrane prouzrokovanja značajne štete. Na potrebu očuvanja

elastičnosti u odnosu prema različitim upotrebama voda međunarodnih vodnih tokova posebno je

insistirano na simpozijumu održanom u Delftu juna 1951. godine pod sponzorstvom UNDP. Deklaracija

usvojena na simpozijumu elastičnost brani neophodnošću da se obezbedi snabdevanje pijacom vodom

koja treba da zadovolji potrebe čovečanstva u budućnosti.

41. IZVORI PRAVA MORA

Izvori prava mora nalaze se u međunarodnim ugovorima, običajnim pravilima i unutrašnjim propisima

pojedinih zemalja. Još je Društvo naroda pristupilo kodifikaciji prava mora, ali neki konkretni rezultati

nisu postignuti. Pod okriljem Ujedinjenih nacija održane su tri konferencije o pravu mora: 1958, 1960. i

1982. godine.

Na konferenciji 1958. održanoj u Ženevi donete su četiri konvencije:

1. Konvencija o teritorijalnom moru i spoljnjem pomorskom pojasu (stupila na snagu 1964.);

2. Konvencija o otvorenom moru (stupila na snagu 1962.);

Docsity.com

3. Konvencija o ribarenju i očuvanju bioloških bogatstava otvorenog mora (stupila na snagu 1966.

godine) i

4. Konvencija o epikontinentalnom pojasu (stupila na snagu 1964.).

Ženevske konvencije predstavljaju prvi uspešnu mada ne potpunu kodifikaciju prava mora. Odredbe

Konvencije vezuju samo države ugovornice.

Druga Ženevska konferencija 1960. održana je u atmosferi pojačane međunarodne zategnutosti i neki

vidni rezultati nisu postignuti. Konferencija se bavila pored ostalog problemom širine teritorijalnog

mora, koje je ostalo nerešeno na prvoj konferenciji, ali uspeh ni ovoga puta nije postignut.

Treća konferencija o pravu mora koja je, nakon višegodišnjeg rada i 11 zasedanja, usvojila 1982.

Konvenciju o pravu mora, počela je sa radom 1973. u znaku saznanja da su pravila ženevskih

konvencija zrela za reviziju. Na konferenciji koja je održana decembra 1982. u prisustvu predstavnika

141 zemlje potpisana je Konvencija o pravu mora. Naša zemlja ratifikovala je ovu Konvenciju 27.

novembra 1985.

Konvencija sadrži dve grupe odredbi sa stanovišta odnosa tih odredbi prema pozitivnom pravu mora.

Jedne preciziraju i kristalizuju institute pozitivnog prava mora, dok druge sadrže rešenja de novo.

Drugim recima, pravila u Konvenciji predstavljaju kombinaciju kodifikacije i progresivnog razvoja.

42. POLAZNA ILI BAZNA LINIJA

More je u fizičkom smislu jedna organska, nedeljiva celina. Međunarodno pravo mora,

institucionalizujući zahteve obalnih država za zasnivanjem suverenih prava ili jurisdikcije na određenim

delovima mora, tu jedinstvenu celinu deli na morske pojaseve. Morski pojasevi su, prema tome, pravni

instituti nastali deobom mora kao fizičke celine.

U pravnoj deobi mora osnovni parametar je tzv. osnovna ili bazna linija. Od te linije meri se širina

teritorijalnog mora i spoljni morski pojas, epikontinentalni pojas i isključiva ekonomska zona. Posredno

osnovna linija služi i kao kriterijum za određivanje unutrašnjih morskih voda.

Polazna linija može biti normalna i prava. Normalna polazna linija predstavlja liniju niske vode duž

obale, kako je naznačena na pomorskim kartama krupnog formata koje obalna država službeno

priznaje. U slučaju izrazite horizontalne razuđenosti obale, ili ako se duž obale u njenoj neposrednoj

blizini nalazi niz ostrva, obalnoj državi je dopušteno povlačenje pravih polaznih linija, tj. linija koje ne

slede liniju kopna već spajaju istaknute tačke na kopnu i na ostrvima. Legalnost ove prakse potvrdio je

Međunarodni sud pravde u britansko-norveškom sporu o ribolovu od 1951.

Nova konvencija o pravu mora (1982) inaugurišući koncept arhipelaškog mora uvodi i pojam

arhipelaških polaznih linija pod kojima podrazumeva ravne linije koje spajaju krajnje tačke

najisturenijih ostrva i nadvodnih grebena u arhipelagu.

43. UNUTRAŠNJE MORSKE VODE

Docsity.com

Pod unutrašnjim morskim vodama podrazumevaju se delovi mora koji leže iza polazne ili bazne linije.

Odlikuju se čvrstom povezanošću sa kopnom kao glavnim državnim područjem, tj. sa elementima

horizontalne razuđenosti obale.

U unutrašnje morske vode spadaju: ušća reka, morski prostori luka, zalivi, zatvorena mora, delovi mora

između niza ostrva i kontinentalnog dela teritorije, more između ostrva i more između linije niske vode

(oseke) i najvišeg nivoa mora (plime).

Bitna oznaka pravnog režima ovog pojasa ogleda se u tome što se unutrašnje morske vode, uključujući

morsko dno i podmorje kao i odgovarajući deo vazdušnog prostora, nalaze pod punim suverenitetom

obalne države. U tom pogledu, postoji znak jednakosti između prava kojima obalna država raspolaže

nad kopnenim delom svoje teritorije i prava koja poseduje nad unutrašnjim morskim vodama. Vršeći

svoja suverena prava nad ovim pojasom, obalna država uvažava izvesne opšte interese.

S obzirom na to da su unutrašnje morske vode pod suverenom vlašću obalne države važi pravilo da su,

za vreme boravka u unutrašnjim morskim vodama, strani brodovi i lica koja na njima borave, potčinjeni

jurisdikciji obalne države. Izuzetak su ratni brodovi i tzv. javni brodovi.

Od delova unutrašnjih morskih voda poseban značaj imaju luke. Konvencija i Statut o međunarodnom

režimu morskih luka (1923.) definišu morske luke kao „sve luke u koje redovno uplovljavaju pomorski

brodovi i koji se upotrebljavaju za pomorsku trgovinu." Pored trgovačkih luka, međunarodno pravo

poznaje i ratne luke tj. luke rezervisane za ratnu mornaricu odnosne države tako da je u ove luke za-

branjen pristup kako stranim ratnim brodovima, tako i svim trgovačkim brodovima bez obzira na

zastavu koju nose. Svaka obalna država suvereno odlučuje koje su luke otvorene za pomorski

saobraćaj. Tradicionalno pravilo po kome trgovački brodovi imaju pravo uplovljavanja u luke otvorene

za međunarodni saobraćaj, novija praksa je izmenila u smislu utvrđivanja dopunskih, kvalifikatornih

uslova za upravljanje izvesnih vrsta brodova. Tako, recimo, strani nuklearni brod mogao je uploviti u

jugoslovenske luke pod uslovom da dobije odobrenje nadležnog organa. Pooštreni uslovi se po bivšem

jugoslovenskom pravu primenjuju i na strane brodove koji prevoze više od 2.000 tona nafte, tako da ovi

brodovi imaju podneti potvrdu o osiguranju ili jemstvu za slučaj imovinske odgovornosti prouzrokovane

eventualnim zagađivanjem.

Ratni brod, je, recimo, mogao uploviti u domaću luku po bivšem jugoslovenskom pravu pod uslovom da

dobije odobrenje koje je izdavala vlada. Pored toga važilo je pravilo da su u jugoslovenskim

unutrašnjim morskim vodama mogla boraviti najviše tri strana ratna broda iste zastave, i to najviše 10

dana.

Strani trgovački brod potpada pod jurisdikciju obalne države dok boravi u njenim unutrašnjim morskim

vodama. U praksi se, međutim, uvrežilo pravilo da obalna država ne zasniva svoju krivičnu jurisdikciju

u slučajevima kada krivična dela izvršena od članova posade ne diraju u interese obalne države i njen

javni poredak. Obalna država poseduje tzv. represivnu vlast, ali nema krivičnu jurisdikciju tako da

sudovi i drugi organi obalne države ne mogu intervenisati. U slučaju blažih prekršaja zakona i propisa,

uobičajeno je da se na to skrene pažnja komandantu broda, a u slučaju težih prekršaja brodu se može

uskratiti gostoprimstvo. Ako delatnosti broda ozbiljno zadiru u suverenitet i bezbednost zemlje, u obzir

Docsity.com

dolaze i mere samoodbrane.

Zalivi predstavljaju jasno istaknute uvale koje zadiru u kopno pod uslovom da je površina te uvale

jednaka ili veća od površine polukruga čiji je prečnik jednak dužini linije koja zatvara ulaz u uvalu.

Osnovni kriterijum za utvrđivanje režima za-liva je pripadnost obala zaliva, tj. zaliv pripada državi čije

su obale zaliva. Ako obale pripadaju dvema ili više država ustanovljava se pojas teritorijalnog mora, a

preostali deo zaliva potpada pod režim otvorenog mora. Ovaj osnovni kriterijum koriguje se

kriterijumom veličine zaliva tako što se sastavnim delom unutrašnjih morskih voda smatraju samo oni

zalivi kod kojih rastojanje između linija najniže oseke kod prirodnih ulaznih vrata zaliva ne prelazi 24

nautičke milje (n/m). Na delu zaliva koji prelazi širinu od 24 n/m ustanovljava se režim otvorenog ili

slobodnog mora.

Što se ušća reka tiče, pravilo je da ako se reka direktno uliva u more, polaznu liniju predstavlja pravac

preko ušća reke između tačaka niske vode (oseke) na njenim obalama. Ako se reka na ušću račva

(estuar), primenjuju se po analogiji pravila koja važe za zalive.

Ako se niz ostrva (arhipelag) nalazi uz kopnenu državnu teritoriju, obalna država ima pravo da u

unutrašnje morske vode uvrsti i morski prostor između prave polazne linije koja spaja najisturenije

tačke na ostrvima i na kopnu. Praktikuje se, uglavnom, u Evropi (Grčka, Turska, Velika Britanija, Nor-

veška).

Zatvorena mora se određuju kao morski prostori koji su sa otvorenim morem spojeni moreuzom, ali

tako da su sve obale mora i moreuzi pod suverenom vlašću jedne države. Svojstvo zatvorenog mora je

rezultat političko-teritorijalne podele.

Pod režim unutrašnjih morskih voda potpada i more između linije niske vode i linije najviše vode

(plime). Analogni efekti postižu se i pomeranjem prirodne linije najniže oseke veštačkim, ljudskim

radnjama.

44. ARHIPELAŠKO MORE

Nova Konvencija o pravu mora restriktivno određuje pojam arhipelaške države kao države čija se

teritorija sastoji u celini od jednog ili više arhipelaga, koji su tako povezani da zajedno čine prirodnu

geografsku, ekonomsku i političku celinu ili se istorijski smatraju takvom celinom. Arhipelaške države

imaju, po Konvenciji, pravo da proklamuju tzv. arhipelaško more koje se definiše kao morski prostor

između ostrva i teritorijalnog mora ili između unutrašnjih morskih voda i teritorijalnog mora. Prema

tome, unutrašnja granica arhipelaških voda je linija niske vode duž obale ostrva ili su to ravne polazne

linije koje određuju spoljnu granicu unutrašnjih morskih voda. Spoljnu granicu arhipelaških voda čine

tzv. arhipelaške polazne linije, tj. linije koje spajaju krajnje tačke najudaljenijih ostrva i nadvodnih

grebena u arhipelagu. Pri tom, Konvencija utvrđuje i određene proporcije tako da odnos između tako

zahvaćene površine mora i površine ostrva treba da se kreće u rasponu 1:1 do 9:1.

Arhipelaške polazne linije se ne smeju znatno udaljiti od opšte konfiguracije arhipelaga, niti, pak,

smeju odvajati teritorijalno more druge države od otvorenog mora ili od isključive ekonomske zone.

Docsity.com

Konvencija predviđa da dužina tih linija ne može, po pravilu, prelaziti 100 n/m. Izuzetno 3 posto od

ukupnog broja tih polaznih linija može preći tu dužinu, ali najviše do 125 n/m.

Arhipelaške vode, zajedno sa podmorjem i vazdušnim prostorom, podvrgnute su pod suverenost

arhipelaške države. Pri tom suverenost države trpi izvesna ograničenja koja su institucionalizovana u:

a) pravu prolaza stranih brodova, i

b) pravima susednih država.

a) Osnovno ograničenje suverenosti arhipelaške države je pravo neškodljivog prolaska brodova svih

država kroz arhipelaško more analogno neškodljivom prolasku kroz teritorijalno more. Arhipelaška

država može, međutim, na bazi nediskri-minacije između stranih brodova, a iz razloga bezbednosti,

privremeno obustaviti neškodljivi prolaz stranih brodova u tačno određenim delovima svojih

arhipelaških voda.

Arhipelaška država može odrediti plovne, kao i vazdušne puteve iznad arhipelaškog mora, pogodne za

siguran, neprekinut i brz prolaz brodova (odnosno vazduhoplova) kroz arhipelaške vode ili teritorijalno

more uz njega. Na tom osnovu konstituiše se pravo prolaza arhipelaškim plovnim putevima kada se radi

o brodovima, odnosno pravo preleta arhipelaškim vazdušnim putevima kada je reč o vazduhoplovima.

Pravo tranzitnog prolaza je šire od prava neškodljivog prolaza jer podrazumeva samo neznatna

ograničenja slobode plovidbe u vezi sa sprečavanjem zagađenja, bezbednošću plovidbe i poštovanjem

elementarnih interesa obalne države.

b) Ograničenje suverenih prava arhipelaške države institucionalizovano Konvencijom u vidu prava

susednih država tiče se prvenstveno ribolova. Konvencija obavezuje arhipelašku državu da poštuje

postojeće sporazume sa drugim državama i da prizna tradicionalna ribolovna prava i druge legitimne

delatnosti neposrednih susednih država na pojedinim područjima koja ulaze u arhipelaške vode. Ta

prava pripadaju neposredno susednim državama i, po svojoj prirodi, su neprenosiva.

Institut arhipelaškog mora predstavlja kompromis između zahteva arhipelaških država, uglavnom

nedovoljno razvijenih, da zaštite svoje političke, ekonomske i be-zbednosne interese i zahteva velikih

pomorskih sila da se očuva u najvećoj mogućoj meri pravo prolaza svih brodova.

Sa stanovišta pravno-teorijske konstrukcije institut arhipelaškog mora nosi hibridna obeležja svojstvena

kompromisnim rešenjima - na jednoj strani temelji se na načelu suverene vlasti arhipelaške države, a

na drugoj, ograničenja koja su pri tom nametnuta veća su od ograničenja koja važe u drugim morskim

pojasevima pod suverenom vlašću obalne države.

Neke arhipelaške države su još pre III konferencije proklamovale svoja prava nad širokim prostorima

mora. Prihvatajući koncept arhipelaškog mora utvrđen Konvencijom, neke arhipelaške države su ostale

pri različitim tumačenjima pojedinih odredbi Konvencije.

45. TERITORIJALNO MORE

Pod teritorijalnim morem podrazumeva se pojas koji se u određenoj širini proteže duž obale, od

polazne linije u pravcu otvorenog mora. Prava kojima obalne države raspolažu u teritorijalnom moru

Docsity.com

protežu se i na vazdušni prostor iznad teritorijalnog mora, odnosno njegovo dno i podmorje.

Posedovanje teritorijalnog mora je inherentno i nezavisno od volje obalne države. Ona taj pojas stiče

ipso iure, na osnovu same činjenice da njenu kopnenu teritoriju zapljuskuje more.

Dok je posedovanje teritorijalnog mora obavezno i nezavisno od volje države, širina ovog pojasa se

određuje jednostranim aktima. Pitanje širine ovog pojasa je bilo predmet najraznovrsnijih zahteva

obalnih država.

Dugo vremena je izgledalo da su se zahtevi obalnih država ograničili na pojas širok 3 n/m (tzv. league

marine rule). Ženevska konvencija o teritorijalnom moru i spoljnjem morskom pojasu (1958) je na opšti

način utvrdila da se spoljni morski pojas ne može protezati preko 12 n/m od osnovne linije koja služi za

određivanje širine teritorijalnog mora. Zakon o obalnom moru i epikontinentalnom pojasu SFRJ od

1965. sa izmenama iz 1979. predviđao je širinu teritorijalnog mora o 12 n/m.

Teritorijalno more nalazi se pod suverenošću obalne države. U teritorijalnom moru obalna država

poseduje niz prava koja čine biće suvereniteta: vrši zakonodavnu, sudsku i policijsku vlast; uređuje

plovidbu, obavlja sanitarni i carinski nadzor, raspolaže isključivim pravom eksploatacije pomorskog

blaga; isključivo pravo na kabotažu, tj. redovan prevoz putnika i robe između svih pristaništa iste

države; propisuje pomorski ceremonijal i drugo.

Suverena vlast obalne države u teritorijalnom moru nije apsolutna, budući da trpi ograničenja u obliku

prava neškodljivog ili neofanzivnog prolaza stranih brodova. Ovo ograničenje je nametnuto obalnim

državama opštim međunarodnim pravom i deluje erga omnes. Ženevska konvencija je definisala

neškodljiv prolaz na opšti način kao prolaz koji „ne narušava mir, poredak ili bezbednost obalne

države."

Vršenje prava neškodljivog prolaza može se privremeno obustaviti u određenim zonama teritorijalnog

mora ukoliko je ta obustava neophodna sa stanovišta zaštite bezbednosti obalne države. Obustava

dejstvuje od momenta objavljivanja na bazi nediskriminacije stranih brodova.

Prolaz teritorijalnim morem obavlja se u skladu sa pravilima međunarodnog prava i internim propisima.

S obzirom na to da je teritorijalno more sastavni deo državne teritorije, važi osnovno pravilo da se

strani trgovački brod, dok plovi teritorijalnim morem, nalazi pod jurisdikcijom obalne države.

Što se krivične jurisdikcije tiče, postoji izvesna razlika zavisno od toga da li je krivično delo učinjeno za

vreme prolaska kroz teritorijalno more, a da pri tom brod ne ulazi u unutrašnje morske vode ili je, pak,

krivično delo učinjeno dok je brod plovio teritorijalnim morem nakon isplovljavanja iz unutrašnjih

morskih voda.

U prvom slučaju krivična jurisdikcija obalne države zasnivala bi se u slučajevima:

a) ako se posledice krivičnog dela protežu i na obalnu državu;

b) ako se krivičnim delom remeti javni mir obalne države i red u teritorijalnom moru;

c) ako komandant broda, konzularni funkcioner ili diplomatski agent države kojoj brod pripada zatraži

intervenciju organa obalne države;

d) ako se radi o suzbijanju trgovine opojnim drogama ili psihotropnim materijama.

Ako trgovački brod plovi teritorijalnim morem nakon isplovljavanja iz unutrašnjih morskih voda,

Docsity.com

ovlašćenja obalne države su šira i podrazumevaju mogućnost preduzimanja svih mera predviđenih

nacionalnim zakonodavstvom (dakle, i uzapćenje broda).

Građanska jurisdikcija nad stranim trgovačkim brodom može se zasnovati u toku preduzimanja mera

izvršenja ili mera obezbeđenja ako su te mere u vezi sa obavezama koje je brod preuzeo ili u vezi sa

odgovornošću koju je izazvao u toku plovidbe kroz vode obalne države.

Ratni brod kao predstavnik iure imperii ne podleže jurisdikciji obalne države dok se koristi pravom

neškodljivog prolaza. Činjenica da obalna država ne može zasnovati jurisdikciju nad stranim ratnim

brodom ne znači da je ratni brod izuzet od dejstva zakonodavstva obalne države. On je dužan poštovati

zakone i propise obalne države o prolasku teritorijalnim morem. Ukoliko te propise krši, obalna država

može pribeći represivnim mefama.

Imunitet od jurisdikcije obalne države pored ratnih brodova uživaju i drugi državni brodovi koji ne služe

u trgovačke svrhe.

46. SPOLJNI MORSKI POJAS

Pod spoljnim pojasom podrazumeva se morski prostor koji se naslanja na spoljnu ivicu teritorijalnog

mora u kome su obalnoj državi priznate izvesne specijalne nadležnosti.

Ženevska konvencija o teritorijalnom moru i spoljnjem morskom pojasu definiše spoljni pojas kao

„zonu otvorenog mora koja se graniči sa teritorijalnim morem" u kome obalna država može vršiti

nadzor da bi:

a) na svojoj teritoriji ili u svom teritorijalnom moru sprečila prekršaje svojih zakona o carinskom,

fiskalnom i sanitarnom nadzoru ili nadzoru nad useljavanjem, i

b) kažnjavala kršenje tih istih zakona počinjenih na njenoj teritoriji ili u njenom teritorijalnom moru.

Konvencija iz 1982. godine praktično preuzima ove odredbe.

Možemo reći da pozitivno međunarodno pravo priznaje obalnoj državi u spoljnjem morskom pojasu

preventivnu, kontrolnu i represivnu nadležnost u cilju zaštite carinskih, fiskalnih, sanitarnih interesa

kao i interesa u vezi sa useljavanjem. Ona nema pravo da važenje svojih zakona i propisa proširi na

spoljni pojas koji je, po definiciji, deo otvorenog mora. Spoljni morski pojas prestaje, međutim, biti

deo otvorenog mora ako obalna država proglasi isključivu ekonomsku zonu, jer se u tom slučaju spoljni

morski pojas proteže na delu mora koji potpada pod režim isključive ekonomske zone, s tim što se na

tom delu mora pravima koje obalna država crpe iz režima isključive ekonomske zone pridodaju prava

imanentna institutu spoljnjeg morskog pojasa.

Ženevska konvencija je na opšti način utvrđivala da se spoljni morski pojas ne može protezati preko 12

n/m od osnovne linije od koje se meri širina teritorijalnog mora. Tako je, recimo, po Zakonu o obalnom

moru SFRJ, spoljnjem morskom pojasu i epikontinentalnom pojasu (1965) teritorijalno more bilo široko

10 n/m, a spoljni morski pojas 2 n/m. Izmenom Zakona od 1979. pojas teritorijalnog mora je proširen

na 12 n/m, tako daje spoljni morski pojas prestao da postoji.

Članom 33. (2) Konvencije utvrđeno je da se spoljni morski pojas ne može protezati izvan područja

Docsity.com

šireg od 24 n/m računajući od polaznih linija od kojih se meri širina teritorijalnog mora.

47. EPIKONTINENTALNI POJAS

Epikontinentalni pojas, kao pravni pojam, podrazumeva deo morskog dna i podzemlja u kome obalna

država ima ekskluzivno pravo istraživanja i iskorišćavanja prirodnih bogatstava.

Ženevska konvencija predviđa da epikontinentalni pojas obuhvata:

1. morsko dno i podmorje podmorskih oblasti koje leže uz obalu, ali koje se nalaze van teritorijalnog

mora od dubine 200 metara ili preko te granice do tačke gde dubina vode koja leži iznad njih

dozvoljava korišćenje prirodnih bogatstava pomenutih oblasti;

2. morsko dno i podmorje odgovarajućih podmorskih oblasti koje leže uz obale ostrva.

U ovom pojasu obalnoj državi se priznaju suverena prava u svrhu istraživanja i korišćenja njegovih

prirodnih bogatstava. Prava obalne države nad epikontinentalnim pojasom su inherentna, nezavisna od

stvarne ili prividne okupacije kao i od svakog izričitog proglašenja.

Prava obalne države na epikontinentalni pojas ne diraju u režim mora koja leže iznad njega (otvoreno

more) niti u režim vazdušnog prostora iznad tih voda.

Vršeći svoja suverena prava nad epikontinentalnim pojasom obalna država može da izgradi postrojenja

i druge uređaje potrebne za ispitivanje i korišćenje prirodnih bogatstava. Oko tih postrojenja može

ustanoviti zone bezbednosti u širini do 500 metara mereno od svake tačke njihove spoljne ivice. Ta

postrojenja ili uređaji su pod jurisdikcijom obalne države, ali nemaju status ostrva tako da nemaju

svoje teritorijalno more.

Konvencija o pravu mora (1982) redefiniše institut epikontinentalnog pojasa. Određuje ga kao „morsko

dno i podzemlje podmorskih prostora koji se protežu izvan teritorijalnog mora preko čitavog prirodnog

produžetka kopnenog područja do spoljne ivice kontinentalnog ruba, ili do udaljenosti do 200 nautičkih

milja, računajući od polaznih linija od kojih se meri širina teritorijalnog mora gde spoljna ivica

kontinentalnog ruba doseže do te udaljenosti". Kontinentalni rub predstavlja potopljeni produžetak

kopnene mase obalne države i sastoji se od morskog dna i podzemlja kontinentalne ravnine,

kontinentalne strmine i kontinentalne kosine. Ne obuhvata, pak, dno dubokog mora ni njegovo

podzemlje. Obalna država koja iskorišćava mineralna bogatstva epikontinentalnog pojasa izvan 200

milja plaća odgovarajuće doprinose (ili ih daje u naturi) Međunarodnoj vlasti. Konvencija pojašnjava i

pojam „prirodnog bogatstva epikontinentalnog pojasa" utoliko što određuje da se prirodna bogatstva

sastoje iz rudnih i drugih neživih bogatstava morskog dna i podzemlja zajedno sa živim bićima koja

pripadaju vrstama dna, tj. bićima koja su u stadijumu u kome se mogu loviti bilo nepomična na mor-

skom dnu ili ispod njega ili su se nesposobna pomicati se ako nisu u stalnom fizičkom dodiru sa morskim

dnom i podzemljem.

Što se tiče razgraničenja epikontinentalnih pojaseve između država čije su obale sučelice ili se

dodiruju, Ženevska konvencija je predviđala dva načina:

1) sporazum zainteresovanih država;

Docsity.com

2) povlačenje linije sredine ili ekvidistance u slučaju da nema sporazuma, a posebne okolnosti ne

opravdavaju drugu granicu.

Konvencija iz 1982. godine utvrđuje da se razgraničenje vrši na osnovu međunarodnog prava, tj. izvora

navedenih u članu 38. Statuta Međunarodnog suda pravde.

48. ISKLJUČIVA EKONOMSKA ZONA

Isključiva ekonomska zona je pojas određene širine koji se prostire od teritorijalnog mora u pravcu

otvorenog mora u kome se obalnoj državi priznaju isključiva ili ekskluzivna prava u pogledu

iskorišćavanja bioloških i mineralnih bogatstava mora.

Konvencija o pravu mora iz 1982. godine defmiše isključivu ekonomsku zonu kao područje koje se

nalazi izvan teritorijalnog mora, i uz njega, u širini od najviše 200 nautičkih milja, računajući od

polaznih crta za određivanje širine teritorijalnog mora.

Isključiva ekonomska zona predstavlja, sa stanovišta pozitivnog prava mora, jedno hibridno rešenje,

režim sui generis koji stoji negde na sredini između režima teritorijalnog mora i režima otvorenog

mora.

Obalna država u isključivoj ekonomskoj zoni ima:

a) suverena prava u svrhu istraživanja i iskorišćavanja, očuvanja i upravljanja prirodnim izvorima, živim

ili neživim, sa morskog dna i podzemlja i vode. iznad njega, kao i u pogledu drugih aktivnosti u svrhu

ekonomske eksploatacije i istraživanja zone kao što je proizvodnja energije korišćenjem vode, morskih

struja i vetrova;

b) jurisdikciju u pogledu:

1. izgradnje i upotrebe veštačkih ostrva instalacija i postrojenja;

2. naučnog istraživanja, i

3. zaštite i očuvanja morske sredine.

Radi ostvarenja ovih prava obalna država je ovlašćena da donosi zakone i druge propise kao i da

preduzima odgovarajuće mere.

Pored ovih prava i jurisdikcije obalna država poseduje i tzv. rezidualna prava, tj. prava koja nisu

izričito navedena u delu Konvencije koji reguliše pravni režim isključive ekonomske zone ali koja

proizlaze iz ukupne regulative prava mora.

Nasuprot delu regulative stipulisane u korist obalne države kojoj pripada isključiva ekonomska zona,

stoje propisi koji ta prava obalne države ograničavaju. Ta ograničenja su dvojaka.

Na jednoj strani, to su prava koja proizlaze iz opšteg principa slobode mora. Tako sve države, bez

obzira da li su obalne ili neobalne, imaju slobodu plovidbe, preleta i polaganja podmorskih kablova,

kao i druge međunarodnopravno dozvoljene upotrebe mora koje se tiču tih sloboda.

Na drugoj strani, to su prava trećih država zasnovana na solidarnosti i ideji novog međunarodnog

ekonomskog poretka. Ta prava su ratione materiae ograničena na korišćenje živih (bioloških) izvora

mora, tj. ne odnose se na neživa (mineralna) bogatstva. Ako obalna država nema mogućnosti da ostvari

Docsity.com

celokupni dopušteni ulov, ona će, na osnovu sporazuma, dozvoliti pristup višku dopuštenog ulova

trećim državama.

Neobalne države, tj. države koje nemaju neposrednu vezu sa morem imaju pravo da na pravičnoj

osnovi love deo viška živih bogatstava isključive ekonomske zone obalnih država koje se nalaze u istoj

regiji ili subregiji. Ovo pravo se utvrđuje sporazumom zainteresovanih država, s tim što je zavisno od

ekonomskog i geografskog položaja država u pitanju.

Pod državama u nepovoljnom geografskom položaju podrazumevaju se u smislu Konvencije:

1. obalne države, uključujući države na okruženim ili poluokruženim morima koje su, u svrhu

zadovoljavanja prehrambenih potreba svog stanovništva, zavisne od iskorišćavanja živih bogatstava

mora i isključivih ekonomskih zona drugih obalnih država iste regije ili subregije;

2. obalne države koje nisu u mogućnosti da uspostave sopstvenu isključivu ekonomsku zonu.

Državama u nepovoljnom geografskom položaju Konvencija priznaje pravo da na osnovu sporazuma,

učestvuju „na pravičnoj osnovi u iskorišćavanju odgovarajućeg dela viška živih bogatstava isključive

ekonomske zone obalnih država u istoj regiji ili subregiji," vodeći računa o svim relevantnim

ekonomskim i geografskim momentima.

Ova prava neobalnih država i država u nepovoljnom geografskom položaju su prava intuitu personae

tako da se ni posredno ni neposredno ne mogu prenositi na treće države ili njihove državljane.

49. MEĐUNARODNA ZONA (ZAJEDNIČKA BAŠTINA ČOVEČANSTVA)

Međunarodna zona obuhvata dno mora i okeana i njegovo podzemlje izvan granica nacionalne

jurisdikcije. Zona je, dakle, ratione loci ograničena na morsko dno i podzemlje, tako da ne dira u

pravni režim vodenog i vazdušnog stuba iznad međunarodne zone.

Konvencija o pravu mora konkretizuje koncept međunarodne zone krećući se u koordinatama načela

Deklaracije iz 1970. godine.

Cilj ustanovljenja međunarodne zone je dvojak. Sa pozitivnog stanovišta, međunarodna zona i njena

bogatstva su zajedničko dobro čovečanstva. Delatnosti u međunarodnoj zoni sprovode se radi dobrobiti

celog čovečanstva, nezavisno od geografskog položaja država, bilo da su obalne ili neobalne, uzimajući

naročito u obzir interese i potrebe zemalja u razvoju i naroda koji još nisu stekli punu nezavisnost. Sa

negativnog stanovišta, definisanje pravne prirode i granica međunarodne zone je brana daljem pro-

širenju suverenih prava država i podvlašćenju otvorenog mora. Po Konvenciji države ne smeju isticati ni

vršiti suverenost ili suverena prava nad ma kojim delom međunarodne zone i nad njenim bogatstvima.

Zabrana prisvajanja delova međunarodne zone i njenih bogatstava proteže se i na fizička i na pravna

lica.

Bogatstva međunarodne zone uzeta in apstracto pripadaju ćelom čovečanstvu. Ta se bogatstva

raspoređuju shodno pravilima, propisima i postupcima Međunarodne vlasti koja deluje u ime

međunarodne zajednice i tako raspoređena podležu korišćenju i otuđenju.

Koncept međunarodne zone predstavlja revolucionarnu novinu u međunarodnom pravu mora. Zona

Docsity.com

počiva na stvarnoj međunarodnoj jurisdikciji na morskom dnu i podmorju izvan granica nacionalnih

jurisdikcija. Titular prava na zonu kao zajedničko dobro je čovečanstvo kao celina koje predstavlja

samostalna međunarodna organizacija - Međunarodna vlast.

Možemo reći da koncept zone, predstavlja kvalitativno novi istorijski model na putu izgradnje istinski

ravnopravnih i harmoničnih odnosa u međunarodnoj zajednici.

Organizovanje i nadzor delatnosti u zoni radi upravljanja bogatstvima koja se tamo nalaze povereno je

Međunarodnoj vlasti za morsko dno.

Vlast predstavlja samostalnu međunarodnu organizaciju zasnovanu na načelu suverene jednakosti svih

članica. Države ugovornice Konvencije su ipso facto članice Vlasti. Sedište Vlasti je na Jamajci, s tim

što Vlast, radi obavljanja svojih nadležnosti, može osnovati regionalne centre.

Glavni organi Vlasti su: Skupština, Veće i Sekretarijat. U cilju neposrednog, operativnog ostvarivanja

delatnosti u Zoni osniva se Preduzeće.

Skupština je vrhovni organ Vlasti koji sačinjavaju predstavnici svih država-članica.

Skupština ima generalnu i specijalnu nadležnost. U generalnu nadležnost Skupštine spada utvrđivanje

opšte politike o svakom pitanju iz nadležnosti Vlasti. Specijalna nadležnost, ipak, obuhvata seriju

zadataka kao što su razmatranje izveštaja Veća i Preduzeća, usvajanja propisa i postupaka za pravičnu

raspodelu novčanih i drugih dobiti od delatnosti u zoni pri čemu se posebno vodi računa o interesima i

potrebama zemalja u razvoju itd.

Svaki član Skupštine ima jedan glas. Odluke o pitanjima postupka Skupština donosi većinom glasova

članova koji su prisutni i glasaju. Odluke o meritornim pitanjima donose se 2/3 većinom glasova

članova koji su prisutni i glasaju.

Veće je izvršni organ Skupštine. Sastavljeno je od predstavnika 36 država koje Skupština bira na period

od četiri godine. Polovina predstavnika se bira na osnovu opšteg pravila o pravičnoj geografskoj

raspodeli, a druga polovina iz reda predstavnika četiri grupe država utvrđene Konvencijom na bazi

relevantnih ekonomskih kriterijuma.

Veće svoje odluke o meritornim pitanjima donosi 2/3, 3/4 većinom i konsenzusom zavisno od karaktera

pitanja. Odluke o pitanjima postupka donosi većinom glasova svojih članova koji su prisutni i glasaju.

Veću u radu pomažu dva organa: Ekonomsko-planska i Pravno-tehnička komisija.

Sekretarijat je administrativni organ koji sačinjavaju Generalni sekretar i osoblje. Generalnog

sekretara bira Skupština na predlog Veća. Mandat Generalnog sekretara traje četiri godine, s tim što

može biti ponovo izabran. Osoblje Sekretarijata bira se iz reda kvalifikovanih stručnjaka koji

zadovoljavaju najviši stepen delotvornosti, marljivosti i savesnosti.

Preduzeće je operativni organ preko koga Vlast obavlja delatnosti u zoni, te vrši transport, preradu i

marketing ruda dobijenih iz zone. Preduzeće, kao organ Vlasti, poseduje pravnu i poslovnu sposobnost

tako da je ovlašćeno da:

a) sklapa ugovore, zajedničke aranžmane ili druge aranžmane, uključujući sporazume sa državama i

međunarodnim organizacijama;

b) ističe, daje u zakup, poseduje i raspolaže nepokretnom i pokretnom imovinom;

Docsity.com

c) bude stranka u sudskim postupcima.

Preduzeće poseduje povlastice i imunitete potrebne za izvršavanje svojih zadataka na teritorijama svih

država ugovornica.

Konvencija predviđa da Vlast „organizuje, obavlja i nadzire delatnosti u zoni u ime čovečanstva kao

celine". Ovakva formulacija nadležnosti Vlasti predstavlja balans između suprotstavljenih zahteva

zemalja u razvoju okupljenih u „Grupi 77", na jednoj strani, i razvijenih zemalja, na drugoj strani.

„Grupa 77" se zalagala za jaka i efektivna ovlašćenja Međunarodne vlasti koja bi je učinila isključivo

odgovornom za istraživanje i iskorišćavanje bogatstava Zone (tzv. unitarni sistem). Drugo mišljenje

koje su zagovarale razvijene zemlje išlo je ka tome da se sve delatnosti u vezi s istraživanjem i

iskorišćavanjem bogatstava zone vrše od strane država - ugovornica i entiteta koje one ovlaste (licencni

sistem). U suštini to bi se svelo na slobodno iskorišćavanje bez ograničenja izuzev kontrole države

zastave.

Konvencija prihvata srednje, kompromisno rešenje. Međunarodna vlast, naime, organizuje, obavlja i

nadzire delatnosti u zoni u ime čovečanstva kao celine. Delatnosti u zoni obavljaju:

a) Preduzeće kao organ Vlasti; i

b) udruživanjem sa Vlašću, države-ugovornice, ili državna preduzeća, ili fizička ili pravna lica koja su

državljani država - ugovornica ili se nalaze pod njihovim stvarnim nadzorom (tzv. paralelni sistem).

Udruživanje sa Vlašću vrši se na osnovu ugovora o delatnostima u zoni.

Režim uspostavljen Konvencijom nije naišao na opšte prihvatanje. Neke države koje nisu strane

ugovornice Konvencije izdale su svojim državnim i privatnim preduzećima dozvole za iskorišćavanje

bogatstava zone. Pripremna komisija za ustanovljavanje Vlasti i Međunarodnog suda za pravo mora je

1995. godine usvojila deklaraciju u kojoj je istakla da bilo koji zahtevi, sporazumi i delatnosti u Zoni

koji nisu u skladu sa Konvencijom o pravu mora „neće biti priznati". Pod okriljem UN činjeni su napori

da se obezbedi univerzalnost sistema ustanovljenog Konvencijom o pravu mora (1982), Generalna

skupština je 1994. godine usvojila Sporazum o primeni dela XI Konvencije o pravu mora iz 1982. sa

Aneksom.

Sporazum iz 1994. godine predviđa da će se njegove odredbe i odredbe dela IX Konvencije o pravu

mora primenjivati kao jedinstven instrument, a da će u slučaju sukoba njihovih odredbi prevagu imati

odredbe Sporazuma. Strane ugovornice ovog sporazuma mogu da budu države koje su već izrazile

saglasnost na obavezivanje Konvencijom o pravu mora ili koje ga izraze jednovremeno sa

izražavanjempristanka na obavezivanje Sporazumom iz 1994.

U preambuli Sporazuma potvrđeno je da su morsko dno i podmorje van granica nacionalnih jurisdikcija

zajednička baština čovečanstva.

Prema Sporazumu, Veće Vlasti po prethodnoj preporuci Pravno-tehničke komisije može da odobri

zahteve u vezi sa planovima o izvođenju delatnosti u zoni:

a) koje su odobrili organi u državama koje nisu strane ugovornice Konvencije o pravu mora;

b) planove tzv. pionirskih investitora koji su registrovani od Privremene komisije;

c) kao i planove novih cena na načelu nediskriminacije.

Docsity.com

Sporazumom je predviđeno da će Preduzeće svoje početne radove u Zoni obavljati udruživanjem sa

državnim i privatnim preduzećima u skladu sa principima zdrave trgovine. Ovim je realizovan tzv.

paralelni sistem koji su razvijene države zastupale na III konferenciji UN o pravu mora.

Odredbe Konvencije o položaju zemalja u razvoju su takođe izmenjene. Deo 7. Aneksa Sporazuma

predviđa osnivanje Fonda za ekonomsku pomoć zemljama u razvoju, ali samo od viška prihoda vlasti

nakon podmirivanja njenih finansijskih troškova.

50. OTVORENO MORE

S obzirom na stalna proširenja jurisdikcije obalnih država, otvoreno more se de-finiše na negativan

način kao morski prostor izvan granica nacionalnih jurisdikcija. Po svom karakteru, otvoreno more

predstavlja res communis omnium tj. zajedničko dobro svih naroda. Okeani su od davnina bili, a tu

svoju ulogu zadržali su i danas, glavni saobraćajni putevi koji povezuju kontinente, poprišta borbe

između naroda, bogata izvorišta sirovina, oblast gde su se mnogostruko susretali i ukrštali interesi

država sveta. Režim otvorenog mora izgrađivan je u toku poslednja četiri stoleća i u svom savremenom

vidu formulisan je u Konvenciji o otvorenom moru od 1958. i Konvenciji o pravu mora od 1982. a

zasnovan je na načelu slobode mora iz koga proizlaze ostala prava i obaveze.

Načelo slobode otvorenog mora je temelj pravnog režima koji važi na morskim prostranstvima izvan

granica nacionalne jurisdikcije.

Konvencija o otvorenom moru (1958) sadržinu načela slobode otvorenog mora vidi naročito u četiri

slobode:

1. slobodi plovidbe;

2. slobodi ribolova;

3. slobodi postavljanja pomorskih kablova i cevovoda;

4. slobodi preleta.

Konvencija o pravu mora (1982) ovim klasičnim slobodama pridodaje i:

5. slobodu podizanja veštačkih ostrva i drugih uređaja koje dozvoljava međunarodno pravo;

6. slobodu naučnog istraživanja.

Kao res communis omnium otvoreno more je slobodno za sve države bilo obalne bilo neobalne, tako da

nijedna država ne može polagati zakonito pravo da ma koji deo otvorenog mora podvrgne svom

suverenitetu. Da bi neobalne države mogle da se koriste slobodama otvorenog mora, konstituisano je

pravo pristupa neobalnih država moru i od mora. U tu svrhu Konvencija predviđa da neobalne države

uživaju slobodu tranzita svim prevoznim sredstvima preko teritorija tranzitnih država, tj. država sa

morskom obalom ili bez morske obale koja se nalazi između neobalne države i mora. Sloboda tranzita

ostvaruje se na osnovu ugovora koji sklapaju zainteresovane neobalne i tranzitne države. Brodovi

neobalnih država registruju se u određenim lukama i uživaju jednak tretman kao i brodovi obalnih

država.

Na otvorenom moru nema ustanovljene suverene vlasti niti, pak, neposredne međunarodne jurisdikcije,

Docsity.com

već su odnosi na moru zasnovani na načelu personaliteta zakona. Država u principu poseduje i vrši vlast

nad brodovima koji njime plove po osnovu pripadnosti, tj. zastave broda.

Svaka država određuje uslove pod kojima dodeljuje brodovima svoju državnu zastavu i uslove upisa u

upisnik na svom području, te pravo na vijanje zastave. Međunarodno pravo postavlja uslov da veza

između broda i zastave mora biti stvarna. Za vreme putovanja brod ne srne menjati svoju zastavu osim

ako se radi o stvarnom prenosu vlasništva nad brodom ili izmeni upisa u registru. Brod koji plovi pod

zastavama dveju ili više država neće se moći ni prema jednoj drugoj državi pozvati ni na jednu od tih

državnih pripadnosti i može se izjednačiti sa brodom bez državne pripadnosti. Svaka država zastave ima

obaveze:

a) da vodi registar brodova sa imenima i podacima o brodovima koji nose njenu zastavu;

b) ima nad svakim brodom svoje zastave, njegovim zapovednikom, oficirima i posadom jurisdikciju

prema svom unutrašnjem pravu u pogledu pravnih, tehničkih i socijalnih predmeta koji se tiču broda;

c) preduzima mere potrebne bezbednosti na moru.

Jurisdikcija nad trgovačkim brodovima je relativnog karaktera, s obzirom na to da postoje situacije

kada se nad tim brodovima ustanovljava direktna međunarodna jurisdikcija posredstvom ratnih

brodova. Po Ženevskoj konvencijio otvorenom moru, radi se o slučajevima kada ima ozbiljnog osnova

za sumnju:

a) da se brod bavi piraterijom;

b) da se brod bavi trgovinom robljem;

c) da je brod iako vije stranu zastavu ili odbija da istakne svoju zastavu, u stvari, brod iste državne

pripadnosti kao ratni brod.

Konvencija o pravu mora (1982) dodaje još dva osnova i to:

d) kada je brod bez državne pripadnosti;

e) kada se brod bavi neovlašćenim emitovanjem radio-zvučnih i televizijskih programa.

Lice koje neovlašćeno emituje može se izvesti pred sud:

a) države zastave broda;

b) države u kojoj je uređaj upisan;

c) države čije državljanstvo to lice poseduje;

d) svake druge države u kojoj se emisija može primati, i

e) svake države u kojoj su ometane dozvoljene radio veze.

Nasuprot tome jurisdikcija države zastave nad ratnim brodovima je apsolutnog karaktera, jer su ratni

brodovi na otvorenom moru izuzeti od jurisdikcije svake druge države. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Docsity.com


Postovi: 261


Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•


od Ribica » 08 Mar 2011 16:35

51. MOREUZI

* Pojam i režim moreuza. U međunarodnopravnom smislu moreuzi predstavljaju prirodne morske

prolaze koji služe za međunarodnu plovidbu između dva dela otvorenog mora (npr. Gibraltarski moreuz)

ili između otvorenog mora i teritorijalnog mora strane države (npr. Tirenski moreuz). Moreuzi koji se ne

upotrebljavaju za međunarodnu plovidbu nisu predmet međunarodnopravne regulative mada i u njima,

ako se nalaze u teritorijalnom moru, važi režim neškodljivog prolaza koji, međutim, podleže

mogućnosti obustavljanja.

Izuzetnom značaju moreuza doprinose u osnovi dva momenta: ekonomski i vojnostrateški. Na osnovu

kriterijuma režima kome moreuzi podležu, razlikujemo nekoliko vrsta moreuza:

1. moreuze u kojima je, kako utvrđuje član 35. (c) Konvencije o pravu mora, pravni režim u celini ili

delimično utvrđen međunarodnim konvencijama koje su odavno na snazi za te moreuze. U ovu grupu

spadaju Gibraltarski moreuz, turski moreuzi (Bosfor i Dardaneli), danski moreuzi (Sund, Veliki i Mali

Belt) i Magelanov moreuz;

2. moreuze čiji je pravni režim utvrđen opštim običajnim i ugovornim pravilima međunarodnog prava o

moreuzima. Reč je o specifičnom, osobenom režimukoji se po svojim inherentnim obeležjima razlikuje

od prolaza drugim delovima mora. Razlikujemo dve grupe ovih moreuza.

Jednu čine moreuzi čija je širina veća od dvostruke maksimalne širine teritorijalnog mora (recimo,

Otrantski moreuz, Mozambički moreuz), tako da čitavom svojom dužinom sadrže za plovidbu pogodan

pojas otvorenog mora (tzv. „široki moreuzi"). Na ovim moreuzima važi režim slobodne plovidbe i

preleta.

Drugu grupu čine moreuzi čija širina na jednom ili više mesta ne prelazi 24 n/m, a povezuje dva dela

otvorenog mora ili otvoreno more sa teritorijalnim morem strane države koja nema svojih obala na

moreuzu (tzv. „teritorijalni moreuzi"). Ženevska konvencija o teritorijalnom moru i spoljnjem morskom

pojasu (1958) predviđa za ovu grupu moreuza neškodljiv prolaz stranih brodova koji se ne može obusta-

Docsity.com







viti.

Konvencija o pravu mora (1982) unosi izvesne novine u režim moreuza čiji režim nije regulisan

međunarodnim ugovorima. Glavna novina je institut tranzitnog prolaza koji se primenjuje na moreuze

koji služe međunarodnoj plovidbi između jednog dela otvorenog mora ili isključive ekonomske zone i

drugog dela otvorenog mora ili isključive ekonomske zone (član 27. Konvencije) čija širina na jednom ili

više mesta ne prelazi 24 n/m. Ove karakteristike ima najveći broj moreuza koji služe za međunarodnu

plovidbu. Pod tranzitnim prolazom se podrazumeva ostvarivanje slobode prolaza brodova i slobode

preleta vazduhoplova jedino radi neprekinutog i brzog tranzita moreuzom između jednog dela

otvorenog mora ili isključive ekonomske zone i drugog dela otvorenog mora ili isključive ekonomske

zone.

Režim tranzitnog prolaza primenjuje se, mutatis mutandis, i na tzv. arhipelaške moreuze, jer je pravo

prolaza arhipelaškim plovnim putevima u osnovi identično pravu tranzitnog prolaza.

Konvencija o pravu mora (1982) zadržava i institut neškodljivog prolaza kroz moreuze. Režim

neškodljivog prolaza koji se ne može obustaviti primenjuje se u dva slučaja:

a) na moreuze u kojima se ne primenjuje režim tranzitnog prolaza i to zbog toga što se moreuz nalazi

između ostrva obalne države na moreuzu i njenog kontinentalnog područja a postoji put otvorenim

morem ili isključivom ekonomskom zonom od ostrva u pravcu otvorenog mora koji je jednako pogodan s

obzirom na navigacione i hidrografske uslove; i

b) na moreuze između jednog dela otvorenog mora ili isključive ekonomske zone i teritorijalnog mora

strane države.

* Moreuzi čiji je režim utvrđen međunarodnim ugovorima

*Bosfor i Dardaneli. Moreuzi Bosfor i Dardaneli predstavljaju prirodnu vezu između Crnog i Egejskog

mora.

Centralno pitanje režima moreuza Bosfor i Dardaneli bilo je pravo prolaza ratnih brodova, s obzirom

daje već Jedrenskim mirom od 1829. utvrđeno opšte pravilo o slobodi plovidbe trgovačkih brodova svih

zastava koje se ne nalaze u ratnom stanju sa Otomanskom imperijom. Lozanska konvencija 1924.g. je

proklamovala da su Bosfor i Dardaneli otvoreni za prolaz trgovačkim i ratnim brodovima svih zastava

kako u doba rata tako i u doba mira. Konvencija je ustanovila i izvesna ograničenja apsolutne slobode

prolaza. U Crnom moru nijedna nepribrežna država nije mogla držati ratnu mornaricu veću od najveće

ratne mornarice pribrežnih crnomorskih država. Ratnim brodovima je bilo zabranjeno zadržavanje u

vodama moreuza izuzev u slučajevima havarije ili nesrećnog slučaja. Nadzor nad sprovođenjem u život

odredaba Konvencije poveren je posebnoj Komisiji za moreuze koja je delovala pod okriljem Društva

naroda. Držeći da su odredbama Lozanske konvencije bitno povređena njena suverena prava Turska je

već 1935. tražila reviziju Konvencije u Savetu Društva naroda. Tom zahtevu se pridružio i Sovjetski

Savez nezadovoljan što je Konvencija dopustila pristup Crnom moru i ratnim mornaricama nepribrežnih

država.

Docsity.com

Dvadesetog jula 1936. doneta je Konvencija o režimu moreuza u Montreu koja je na snazi i danas.

Ovom Konvencijom Turska je dobila znatno veća prava.

U odnosu na trgovačke brodove zadržano je pravilo o „potpunoj slobodi prolaza i plovidbe" brodova svih

zastava bez ikakvih formalnosti. Sloboda prolaza i plovidbe trgovačkih brodova se suspenduje za

brodove onih država sa kojima je Turska u ratu, a trgovački brodovi ostalih država zadržavaju slobodu

prolaza pod uslovima da ne pomažu ni na koji način neprijatelja i da se kreću danju pravcem koji

odrede turske vlasti. Zabranjen je prelet vojnih vazduhoplova, dok se prelet civilnih vazduhoplova

dopušta uz prethodno obaveštenje.

Prolazak i plovidba stranih ratnih brodova podvrgnuti su značajnim ograničenjima.

U doba mira prolaz bez ograničenja dopušten je jedino lakim površinskim, malim borbenim i pomoćnim

brodovima svih zastava. Prolaz ostalih ratnih brodova podvrgnut je izvesnim uslovima. Oni se mogu

koristiti pravom prolaza samo ako im ukupna tonaža ne prelazi 1.500 tona. Ustanovljena je zabrana

prolaza podmornica izuzev u određenim slučajevima podmornica crnomorskih država. U doba mira

ukupna tonaža nepribrežnih država ne može prelaziti 30 000 tona, a od toga jedna nepribrežna država

najviše 2/3 te tonaže.

Režim prolaza ratnih brodova u doba rata zavisi od toga da li je Turska zaraćena strana ili je neutralna.

U slučaju daje Turska neutralna, ratni brodovi neutralnih država zadržali bi slobodu prolaza dok bi se to

pravo uskratilo ratnim brodovima zaraćenih strana sem u slučaju povratka u svoju luku ili u slučaju

kolektivne akcije Društva naroda.

Ako je, pak, Turska zaraćena strana, važi pravilo po kome se prolaz ratnih brodova ostavlja potpuno

nahođenju turske vlade.

Na sastanku šefova država i vlada SAD, SSSR i Velike Britanije u Potsdamu av-gusta 1945. zaključeno je,

između ostalog, da Konvenciju iz Montrea treba revidirati. U svojoj noti koju je 1946. uputio turskoj

vladi SSSR je izložio principe na kojima bi, po njegovom mišljenju, trebalo revidirati Konvenciju:

a) sloboda prolaza trgovačkih brodova svih zastava u doba mira i u doba rata;

b) potpuna sloboda prolaza za ratne brodove crnomorskih država;

c) ratnim brodovima necrnomorskih država se zabranjuje prolaz moreuzima izuzev na osnovu dozvole

koja se izdaje u posebnim okolnostima;

d) uređenje režima prolaza je u isključivoj nadležnosti pomorskih država;

e) zajedničku odbranu moreuza organizovaće SSSR i Turska kako bi sprečile upotrebu moreuza suprotnu

interesima crnomorskih država.

Turska je kao osnov za pregovaranje prihvatila prva tri principa, ali je četvrti i peti princip odbacila

kao nespojiv sa suverenošću.

Konvencija iz Montrea je i dalje osnov pozitivnopravnog režima plovidbe Bos-forom i Dardanelima.

*Gibraltarski moreuz. Gibraltarski moreuz se nalazi između južnog dela Pirinejskog poluostrva i severne

Afrike i predstavlja vodeni most između Atlantskog okeana i sredozemnog mora.

U odnosu na Gibraltarski moreuz ne postoji lex specialis koji bi regulisao režim plovidbe. Britansko-

Docsity.com

francuskom deklaracijom o Egiptu i Maroku 1904. utvrđena je zabrana podizanja utvrđenja i

strategijskih objekata na delu obale Maroka radi „osiguranja slobodnog prolaza Gibraltarskim

moreuzom". Ugovorom koji je sklopila sa Francuskom 1912. godine, Španija je preuzela obaveze iz

Britansko-francuske deklaracije (1904) o obezbeđenju slobode prolaza kroz moreuz.

*Moreuz Ormuz. Moreuz Ormuz je prirodna spona između dva dela otvorenog mora, budući da spaja

Persijski (Arapski) zalic sa Indijskim okeanom.

Režim Ormuza nije uređen posebnim međunarodnim ugovorom. Do 1978. situacija je, pravno gledano,

bila relativno jasna, jer je deo zaliva bio pod režimom otvorenog mora, tako da su strani trgovački i

ratni brodovi i vazduhoplovi uživali pravo slobodnog prolaza i preleta bez ikakvih uslova. No, kada je

Oman 1978. proglasio svoje teritorijalno more u širini od 12 n/m, stvari su se zakomplikovale, jer je

zaliv na nekim delovima širok jedva nešto preko 20 n/m. Nakon toga na Ormuz se primenjuje opšti

režim nesuspendovanog neškodljivog prolaza.

*Otrantski moreuz. Otrantskim moreuzom (ili vratima) se naziva morski prolaz koji razdvaja Balkansko

poluostrvo od Apeninskog i spaja Jadransko more sa Jonskim. Obale Otrantskog moreuza pripadaju

Grčkoj, Albaniji i Italiji.

Po svojim karakteristikama Otrant ulazi u kategoriju tzv. širokih moreuza, tj. moreuza čija širina

čitavom dužinom moreuza prelazi 24 n/m tako da u njima postoji pojas otvorenog mora ili isključive

ekonomske zone. Stoga, strani brodovi i vazduhoplovi mogu prolaziti moreuzom koristeći one delove

moreuza koji su u režimu otvorenog mora ili isključive ekonomske zone, tj. na osnovu slobode plovidbe

i slobode preleta.

SFRJ je na III konferenciji o pravu mora učinila veliki napor da se utvrde dodatna obezbeđenja koja su

stvorila uslove za stabilan i siguran režim plovidbe širokim moreuzima. Prihvaćen je amandman

delegacije Jugoslavije na član 36. Konvencije (Plovni putevi otvorenim morem ili isključivim

ekonomskim zonama i moreuzima koji se upotrebljavaju za međunarodnu plovidbu) koji utvrđuje da se

deo III konvencije koji se odnosi na moreuze „ne primenjuje na moreuz koji se upotrebljava za

međunarodnu plovidbu ako u tom moreuzu postoji plovni put otvorenim morem ili kroz isključivu

ekonomsku zonu, koji je jednako podoban s obzirom na navigaciona i na hidrografska obeležja: u

takvim plovnim putevima primenjuju se drugi odgovarajući delovi ove Konvencije, uključujući odredbe

o slobodi plovidbe i preleta".

52. MORSKI KANALI

* Režim kanala. Morski kanali su tvorevina ljudskih ruku, veštački prolazi prokopani na teritoriji jedne

ili više država koji fizički spajaju dva mora u cilju kraće i bezbednije plovidbe. Uobičajena je podela

kanala na međunarodne morske kanale (ovde se svrstavaju Suecki, Panamski i Kilski kanal) i unutrašnje

morske kanale (npr. Korintski).

Docsity.com

Režim međunarodnih kanala nije izgrađivan po nekom jedinstvenom obrascu, na osnovu neke norme

opšteg međunarodnog prava, već od slučaja do slučaja kao rezultat sučeljavanja različitih političko-

strateških i ekonomskih interesa posebno interesa velikih pomorskih sila i zemalja na čijim teritorijama

su kanali prokopani.

Režim postojećih međunarodnih morskih kanala regulisan je ugovorima, bilateralnim ili

multilateralnim. Načelno je režim moguće ustanoviti i jednostranim aktom. Međunarodni morski kanali

su otvoreni za prolaz brodovima svih zemalja bez diskriminacije uz poštovanje interesa teritorijalnog

suverena.

*Suecki kanal. Povezuje Sredozemno i Crveno more.

Carigradska konvencija od 1888. utvrđuje u članu 1. da „Morski kanal Suec biće uvek slobodan i

otvoren, za vreme rata kao i za vreme mira, za sve trgovačke i ratne brodove bez razlike u pogledu

zastave. Shodno tome, visoke strane ugovornice su saglasne da nikako ne povrede slobodno k'orišćenje

kanala za vreme rata kao i za vreme mira".

Konvencija nameće izvesna ograničenja prava prolaza ratnih brodova zaraćenih strana. Tranzit ratnih

brodova zaraćenih strana ima se vršiti u najkraćemroku i bez zadržavanja. Gorivom i hranom ovi

brodovi se mogu snabdevati samo u neophodnim granicama. Boravak ratnih brodova zaraćenih strana u

Suecu i Port Saidu ne može preći 24 sata, a između izlaska iz luke jednog broda zaraćene strane i

polaska broda koji pripada neprijateljskoj sili treba da prođe najmanje 24 sata. Za vreme rata

zabranjeno je ukrcavanje i iskrcavanje trupa, municije i ratnog materijala u samom kanalu i njegovim

pristupnim lukama.

Egipat nacionalizuje Društvo Sueckog kanala 1956. što daje povoda trojnoj britansko-francusko-

izraelskoj agresiji. U sporu koji je izbio Savet bezbednosti donosi oktobra iste godine Rezoluciju o

načelima koja se odnose na status kanala i režim prolaza i upućuju strane u sukobu na neposredne

pregovore. Ta načela su:

a) prolaz kanalom je slobodan i otvoren bez diskriminacije, direktne ili prikrivene;

b) mora se poštovati suverenitet Egipta;

c) odvajanje upravljanja kanalom od bilo kakve politike;

d) utvrđivanje taksa za plovidbu kanalom vršiće se sporazumom Egipta i korisnika kanala;

e) deo prihoda ima se koristiti za održavanje i poboljšanje plovidbenosti kanala.

*Panamski kanal. Panamski kanal, kao najkraći morski put između tihog i Atlantskog okeana, prokopan

je na panamskoj prevlaci u Srednjoj Americi.

Na osnovu Ugovora od 1903. Panama je dopustila SAD stalnu upotrebu i zaposedanje zone kanala koja

obuhvata širinu od deset milja „protežući se na razdaljini od pet milja sa svake strane centralne linije

od puta kanala kao i morski pojas od 3 milje." Kanal je neutralizovan i otvoren za prolaz trgovačkim i

ratnim brodovima svih država na bazi pune jednakosti u pogledu uslova i plovidbenih taksa. No, pravilo

o neutralizaciji kanala nije poštovano u praksi. Nakon stupanja u Prvi svetski rat SAD su zabranile

Docsity.com

http://www.roku.com/�

prolaz neprijateljskim brodovima i sprečavale prolaz trgovačkih brodova neutralnih zemalja koji su

prevozili robu silama Osovine. Jednako su postupile i u Drugom svetskom ratu.

Panama, nezadovoljna praktično kolonijalnim statusom kanala, sukcesivno zahteva reviziju Ugovora od

1903. godine.

Pregovori vođeni 1967. i 1974. godine urodili su plodom i doveli do zaključenja novih ugovora koji se

tiču pravnog statusa Panamskog kanala.

Panama i SAD su 7. septembra 1977. sklopile dva ugovora: Ugovor o Panamskom kanalu (tzv. Osnovni

ugovor) i Ugovor o trajnoj neutralizaciji Panamskog kanala uz seriju propratnih akata. Ugovori su stupili

na snagu 1. septembra 1979. šest meseci nakon razmene ratifikacionih instrumenata.

Osnovni ugovor predviđa da će, po stupanju Ugovora na snagu, Panama steći teritorijalnu jurisdikciju u

zoni kanala i, kao teritorijalni suveren, primenjivati svoje krivično i građansko zakonodavstvo. U isto

vreme Ugovor stipuliše da će SAD do 31. oktobra 1999. godine, zadržati kontrolu nad zemljom, vodom i

instalacijama, uključujući tu i vojne baze, kako bi obezbedile upravu, plovidbu i kontrolu nad kanalom.

Panama će se postepeno uključivati u odbranu kanala kako bi se do isteka Ugovora osposobila za

samostalnu upravu i odbranu kanala.

Ugovor o trajnoj neutralizaciji i režimu Panamskog kanala predviđa povratak kanala pod suverenitet

Paname koja se obavezuje na „neutralizaciju kanala sa svrhom da i u vreme mira i u vreme rata i dalje

ostane siguran i otvoren za mirni prolaz brodova svih država pod uslovima pune jednakosti ..."

Ugovor utvrđuje da je kanal otvoren za prolaz ratnih brodova svih država u svako doba nezavisno od

karakteristika broda i isključuje bilo kakvo uslovljavanje prolaza izuzev obaveze ratnog broda da

udovolji zdravstvenim propisima.

*Kilski kanal. Kilski kanal, kao plovni put koji skraćuje put iz Baltičkog u Severno more, prokopan je na

teritoriji Nemačke, tako da je, prima facie, unutrašnji kanal. Takav status izgubio je članom 380.

Versajskog mirovnog ugovora koji kanal proglašava otvorenim za prolaz brodova svih zastava na bazi

nediskriminacije izuzev brodova država sa kojima je Nemačka u ratnom stanju. Dopuštena su jedino

ograničenja u vezi sa policijskim, sanitarnim i carinskim pregledom, te ona u pogledu imigracije i

emigracije, uvoza i izvoza robe.

Versajski ugovor je konstituisao jedan međunarodni režim u odnosu na Kilski kanal koji se nije mogao

jednostrano izmeniti ili derogirati. Budući da član 380. Versajskog ugovora utvrđuje da će Kilski kanal

biti slobodan i otvoren za trgovačke i ratne brodove svih nacija u miru sa Nemačkom, nemoguće je

tvrditi da odredbe ovog člana zabranjuju, u interesu nemačke neutralnosti, ratno krijumčarenje".

Otkazivanjem vojnih odredaba Versajskog ugovora, koje je Hitler izvršio Deklaracijom od novembra

1936. godine, ipso facto su prestale da važe i obaveze iz člana 380. Versajskog ugovora, tako da je

tokom Drugog svetskog rata kanal tretiran kao nemačka vojna baza. Po završetku rata Kilski kanal je

ponovo otvoren za međunarodnu plovidbu bez nekog formalnog, međunarodnog akta, tako da se smatra

da potpada pod opšti međunarodni režim plovnih puteva od opšteg interesa. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Docsity.com

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261


Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•


od Ribica » 08 Mar 2011 16:37

53. VAZDUŠNA OBLAST

1. Teorija međunarodnog prava

Pojava vazduhoplova početkom XX veka, otvorila je i pitanje pravne kvalifikacije vazdušne oblasti

iznad državne teritorije.

Za razliku od teorije međunarodnog prava, države su, u relativno kratkom vremenu razrešile dilemu

oko pravne prirode vazdušne oblasti iznad državne teritorije. Veći broj država.je pribegao donošenju

nacionalnih zakona kojima je proglašen puni i isključivi suverenitet države u vazdušnom prostoru. U toj

grupi zemalja bila je i Srbija koja je odgovarajuću Uredbu donela 13. februara 1913. godine. Tadašnje

kolonijalne sile su puni i apsolutni suverenitet proglasile ne samo nad vazdušnom oblašću iznad matične

teritorije nego i nad onom iznad teritorija kolonija.

Može se zato reći da je u tom kratkom periodu konstituisano običajno pravno pravilo o suverenosti

države nad vazdušnim prostorom iznad njene teritorije.

2. Pravni režim međunarodne vazdušne plovidbe

Pozitivno pravo u materiji međunarodne vazdušne plovidbe sadržano je u tzv. Čikaškim konvencijama

usvojenim 1944. godine. One obuhvataju:

1. Konvenciju o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu;

Docsity.com








2. Sporazum o međunarodnom vazdušnom tranzitu (tzv. Sporazum dveju sloboda);

3. Sporazum o međunarodnom vazdušnom transportu (tzv. Sporazum pet sloboda);

4. Privremeni sporazum o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu.

Vršenje prava utvrđenih Konvencijom o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu pretpostavlja, po

pravilu, zaključenje bilateralnih ili multilateralnih sporazuma između strana ugovornica Konvencije. Ti

ugovori regulišu niz pitanja koja nisu precizno uređena Čikaškom konvencijom a naročito ona

komercijalne prirode poput tarifa i taksa koje se naplaćuju u međunarodnom vazdušnom saobraćaju.

Vazdušna plovidba unutar državnih granica reguliše se i unutrašnjim propisima.

Konvencija o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu utvrđuje u članu 1. da „Države ugovornice

priznaju da svaka država ima potpuni i isključivi suverenitet nad vazdušnim prostorom iznad svoje

teritorije", pod kojom podrazumeva kako kopneno područje, tako i teritorijalne vode, pod

suverenitetom, sizerenstvom, zaštitom ili mandatom pomenute države. Neovlašćeni ulazak stranih

vazduhoplova, civilnih i vojnih, u vazdušni prostor, države tretiraju kao povredu suvereniteta s tim što

je u ovakvim slučajevima reakcija teritorijalnih država oštrija, a posledice teže u poređenju sa

odgovarajućim povredama suvereniteta na pomorskom i kopnenom delu državne teritorije.

Ukoliko vojni vazduhoplov neovlašćeno uđe u vazdušni prostor druge države, odbije da se pokori

naređenjima teritorijalnog suverena i nastavi sa letom, onda se, s obzirom na prirodu vazduhoplova,

bilo kakva reakcija teritorijalne države teško može okvalifikovati kao protivpravna. Prema tome, moglo

bi se reći da je u takvim slučajevima teritorijalna država ovlašćena da preduzme odgovarajuće mere

koje ne isključuju i meru obaranja aviona. Čak i u hipotezi da postoji pravilo koje zabranjuje obaranje

vojnih vazduhoplova koji neovlašćeno uđu u vazdušni prostor druge države, akt obaranja bi se mogao

okvalifikovati kao represalija, tj. kao protivpravni odgovor na protivpravni akt ratnog vazduhoplova

druge države.

Stvari stoje drugačije sa civilnim vazduhoplovima. Teritorijalne države su, po pravilu, obaranje civilnih

vazduhoplova koji su neovlašćeno ušli u njihov prostor pravdale zabludom i drugim izvinjavajućim

okolnostima. Skupština ICAO organizacije je 1984. godine prihvatila Amandman (član 3. bis) Čikaške

konvencije o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu koji potvrđuje da je svaka država, u vršenju

svoga suvereniteta, ovlašćena da zahteva sletanje na određeni aerodrom civilnog vazduhoplova koji leti

iznad njene teritorije bez odobrenja".

Konvencija o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu, kao osnovni izvor međunarodnog javnog prava

vazdušnog transporta, odnosi se samo na civilne vazduhoplove. Ne primenjuje se na državne

vazduhoplove pod kojima podrazumeva „vojni i carinski, ili policijski vazduhoplov." Državni

vazduhoplovi moraju imati posebno odobrenje za prelet teritorije druge države. Pravo preleta

rezervisano za civilne vazduhoplove ne može, međutim, koristiti ni civilni vazduhoplov koji se koristi za

ciljeve nesaglasne sa odredbama Konvencije. Konvencija deli vazduhoplove na vazduhoplove koji ne

obavljaju redovan saobraćaj i vazduhoplove koji obavljaju redovan vazdušni saobraćaj.

Ugovornice Konvencije su se saglasile da vazduhoplovi koji nisu namenjeni za redovni međunarodni

vazdušni saobraćaj (čarter letovi) imaju pravo preletanja njihovih teritorija i pravo tehničkih sletanja

Docsity.com

bez obaveze da prethodno pribave odobrenje.

Što se redovnog vazdušnog saobraćaja tiče, Konvencija utvrđuje da „Nikakav redovni međunarodni

saobraćaj se ne može uspostaviti za preletanje ili vršenje službe na teritoriji neke države ugovornice

sem uz specijalnu dozvolu ili neko drugo odobrenje pomenute države".

Država ugovornica može bilo zbog vojnih potreba ili u interesu javne bezbednosti da ograniči ili zabrani

prelet izvesnih zona svoje teritorije, ali s tim da ne pravi nikakvu razliku između sopstvenih

vazduhoplova i vazduhoplova ostalih ugovornica koji se koriste za obavljanje redovnog vazdušnog

saobraćaja. U izuzetnim prilikama ili za vreme krize ili u interesu javne bezbednosti, država može

privremeno da ograniči ili zabrani, i to sa trenutnim dejstvom, prelet svoje teritorije ili jednog dela

svoje teritorije, na bazi nediskriminacije stranih vazduhoplova.

Država ugovornica može svojim nacionalnim propisima utvrditi obavezu vazduhoplova, koji uđe na

njenu teritoriju, da sleti na vazduhoplovno pristanište u cilju carinskih i drugih kontrola. Iz ove obaveze

se izuzimaju vazduhoplovi koji poseduju dozvolu da prelete teritoriju države ugovornice bez sletanja a

u skladu sa odredbama Konvencije ili na osnovu specijalnog odobrenja.

Za sve vazduhoplove koji preleću ili borave na teritoriji jedne države važe pravila unutrašnjeg prava u

pogledu vazdušne plovidbe, mera bezbednosti, prelaska granice, carine, karantina, korišćenja

aerodroma, pregleda vazduhoplova i dokumenata.

Corpus Čikaških pravila, pored Konvencije o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu, čine dva

sporazuma:

1. Sporazum o međunarodnom civilnom vazdušnom tranzitu (Sporazum dve slobode) i

2. Sporazum o međunarodnom vazdušnom transportu (Sporazum pet sloboda).

Sporazum o međunarodnom vazdušnom tranzitu sadrži dve slobode:

pravo preletanja preko područja druge države bez sletanja; i

pravo sletanja na područje druge države ali samo iz tehničkih a ne iz komercijalnih razloga (npr.

snabdevanje gorivom, otklanjanje kvarova na vazduhoplovu, vremenske nepogode).

Sporazum o međunarodnom vazdušnom transportu sadrži, pored navedene dve slobode, i sledeće tri:

pravo da se ukrcaju putnici, pošta i teret iz države kojoj vazduhoplov pripada;

pravo ukrcavanja putnika, pošte i tereta upućenih na teritoriju države kojoj vazduhoplov pripada; i

pravo iskrcavanja i ukrcavanja putnika, pošte i tereta između vazdušnih luka bilo koje države strane

Konvencije.

Sporazum o međunarodnom vazduhoplovnom transportu ratifikovan je od strane malog broja država.

Konvencija o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu, kao ni Sporazum o međunarodnom transportu,

nisu stvorili multilateralno pravo vazduhoplova ugovornica da ulaze u teritoriju drugih ugovornica bilo

kada je reč o redovnim ili neredovnim letovima. Podela vazdušnih linija između strana ugovornica

Konvencije vrši se na osnovu mreže bilateralnih ugovora kojima jedna ugovornica daje pravo

vazduhoplovima druge ugovornice da lete kroz njen vazdušni prostor i to po pravilu na bazi

reciprociteta.

Docsity.com

3. Položaj vazduhoplova

Prema Konvenciji vazduhoplovi imaju pripadnost države u kojoj su registrovani. Vazduhoplov koji se

upotrebljava u međunarodnoj vazdušnoj plovidbi dužan je nositi odgovarajuće oznake, znake

nacionalnosti i registracije. Svaka država je u obavezi da Organizaciji međunarodnog civilnog

vazduhoplovstva daje izveštaje s tačnim podacima koji se tiču vlasništva i kontrole vazduhoplova

registrovanih u toj državi a koji su normalno namenjeni međunarodnoj vazdušnoj plovidbi.

Vazduhoplov koji se upotrebljava u međunarodnoj vazdušnoj plovidbi mora biti snabdeven serijom

dokumenata:

a) uverenjem o registraciji;

b) uverenjem o plovidbenosti;

c) odgovarajućim dozvolama za rad svakog člana posade;

d) putnom knjigom;

e) dozvolom za rad radio stanice;

f) spiskom putnika sa oznakom njihovih mesta iskrcavanja i opredeljenja;

g) manifestom i detaljnim popisom tereta ako prenosi robu.

Vazduhoplov koji obavlja međunarodnu vazdušnu plovidbu ne može, izuzev u slučaju da ima dozvolu

odnosne države, da prenosi ratnu municiju ili ratni materijal preko teritorije neke države. Država

ugovornica može iz razloga javnog poretka i bezbednosti da donese propise kojima zabranjuje prenos

unutar ili preko svoje teritorije i drugih predmeta, izuzev ratne municije ili ratnog materijala, s tim da

u tom pogledu ne pravi nikakvu razliku između njenih domaćih vazduhoplova koji obavljaju

međunarodnu vazdušnu plovidbu i vazduhoplova ostalih država koji se upotrebljavaju u iste svrhe.

54. POLARNE OBLASTI

Pod polarnim oblastima podrazumevaju se prostrane oblasti oko Severnog i Južnog pola tj. obrtnih osa

Zemlje. Relativno kasno su otkrivene (na Severni pol (Arktik) prvi je stigao Robert Piri 1909, a do

Južnog pola (Antarktik) Rolen Amundsen 1911). Odmah su izazvale interes i pretenzije jednog broja

država ne samo iz strateških razloga već i zbog velikih naslaga mineralnih i rudnih bogatstava u tim

oblastima.

Pravni položaj Arktika i Antarktika nije regulisan na jedinstven način. Grenland zajedno sa

pripadajućim ostrvima nalazi se pod suverenitetom Danske. Norveškoj je, na osnovu ugovora

zaključenog u Parizu 9. februara 1920. između devet država (SAD, Velika Britanija, Danska, Francuska,

Italija, Japan, Norveška i Švedska), priznat „potpuni i apsolutni suverenitet" nad Špicberškim

arhipelagom.

U odnosu na ostali deo Arktika pozicije država koje mu gravitiraju su različite. Na jednoj strani su

države (Norveška, Finska, Danska i SAD) koje nisu istakle teritorijalne zahteve u odnosu na ovaj

prostor. Na drugoj strani su Kanada i Rusija koje su, u odgovarajućoj formi, a sa osloncem na takozvani

Docsity.com

sektorski princip istakle svoje teritorijalne zahteve.

SSSR je 1926. godine proklamovao „suverenitet nad svim teritorijama, otkrivenim i neotkrivenim, koje

leže u arktičkom okeanu severno od obale Sovjetskog saveza do Severnog pola". Osnov proklamacije je

nađen u kvalifikaciji ovih teritorija kao produžetka kontinentalne mase Sibira. Proklamacija je naišla na

protest SAD i Norveške.

Tumačenja kanadskih vlasti vode zaključku da Kanada smatra da se njen suverenitet proteže kako nad

ostrvima koja čine arktički arhipelag tako i nad morem između ostrva.

Što se Antarktika tiče, sedam zemalja (Argentina, Australija, Čile, Francuska, Novi Zeland, Norveška i

Velika Britanija) su u odgovarajućoj formi istakle svoje teritorijalne pretenzije sa osloncem na

sektorski princip.

Na Vašingtonskoj konferenciji održanoj 1959. uz učešće 12 zemalja (pored onih koje su istakle svoje

zahteve u odnosu na Antarktik, na konferenciji su uzele učešće i SAD, Belgija, Japan, SSSR i

Južnoafrička unija) donet je Ugovor o Antarktiku.

Ugovor utvrđuje da će se Antarktik koristiti isključivo u miroljubive svrhe, što podrazumeva, između

ostalog, zabranu preduzimanja bilo kakvih mera vojne prirode poput postavljanja vojnih baza i

objekata, izvođenja vojnih vežbi i testiranja bilo kakvog oružja, posebno nuklearnog.

Član 4. naime, izričito predviđa da odredbe ugovora ne mogu biti protumačene te kao odricanje od

prethodno istaknutih prava ili zahteva na teritorijalni suverenitet na Antarktiku ili kao odricanje ili

umanjenje bilo kog budućeg zahteva koji mogu proizaći iz aktivnosti ugovornice ili njenih državljana na

Antarktiku.

Na Trećoj konferenciji o pravu mora izražena su mišljenja da antarktički sistem konstituisan Ugovorom

iz 1959. godine valja supstituisati režimom zajedničke baštine čovečanstva, koji, za razliku od

postojećeg režima, počiva na univerzalnosti.

U cilju zaštite prirodne sredine Antarktika doneto je u prošlom veku nekoliko značajnih konvencija.

Valja izdvojiti Konvenciju o zaštiti živih morskih izvora Antarktika (1980) i Protokol o zaštiti prirodne

sredine (1991) uz Ugovor o Antaktiku koji ustanovljava moratorijum na rudarenje na Antarktiku.

55. KOSMIČKO PROSTRANSTVO

1. Pojam kosmičkog prostranstva

U klasičnom međunarodnom pravu smatralo se da država poseduje vlast u prostoru iznad državne

teritorije ad infinitum ili usque ad coelum. Lansiranje kosmičkih objekata otvorilo je pitanje podele tog

prostora na vazdušni i nadvazdušni prostor. Stvari su se odvijale na ponešto neuobičajen način, budući

da je od 1967. godine formiran corpus pravila tzv. kosmičkog prava a da sam kosmički prostor nije

definisan.

Pravila tzv. kosmičkog prava formirala su se na osnovu jednoglasno usvojenih rezolucija Generalne

skupštine UN. Ugovor iz 1967, kao osnovni izvor kosmičkog prava, u osnovi reprodukuje principe

Docsity.com

sadržane u Deklaraciji o pravnim principima koji regulišu aktivnosti država u istraživanju i

iskorišćavanju kosmosa (rez. 1962). Jednoglasno usvajanje relevantnih rezolucija bilo je olakšano

poklapanjem interesa tadašnje dve supersile SAD i SSSR. Izvesne odredbe Deklaracije 1962.

predstavljaju izraz običajnog prava, dok je najveći deo predstavljao neku vrstu rukovodnih načela ili

sastojaka međunarodnog javnog poretka koja su Ugovorom iz 1967. pretočena u obavezujuća, pravna

pravila.

Od suštinskog značaja je defmisanje donje granice kosmosa, linije koja razdvaja vazdušni od kosmičkog

prostora. Ova linija je, ne samo linija razdvajanja dve prirodne celine, već u isto vreme i linija

razdvajanja dva različita pravna režima. Režim vazdušnog prostora je zasnovan na principu

suvereniteta a režim kosmosa na principu nesuvereniteta.

Izgleda da preteže shvatanje da granicu vazdušnog i kosmičkog prostora treba tražiti između 100 i 110

kilometara iznad nivoa mora.

Iako je i granica od oko 100 kilometara, kao i svaka druga odgovarajuća granica između vazdušnog i

nadvazdušnog (kosmičkog) prostora, ponešto arbitrerna, zapraktične svrhe je prihvatljiva.

Funkcionalni kriterijum u uslovima naglog razvoja tehnike i tehnologije bi mogao značiti odsustvo bilo

kakvog kriterijuma. Recimo, praktično je neprimenljiv u odnosu na letilice koje predstavljaju

kombinaciju aviona i rakete.

2. Pravni režim kosmosa

Ugovor iz 1967. godine kosmos i nebeska tela kvalifikuje kao dobro čitavog čovečanstva (res communis

omnium). U skladu sa tim „kosmos, uključujući mesec i druga nebeska tela, je slobodan za istraživanje

i iskorišćavanje od strane svih država bez ikakve diskriminacije, u uslovima jednakosti i u skladu sa

međunarodnim pravom, uz slobodan pristup svim delovima nebeskih tela".

Isključena je mogućnost prisvajanja kosmosa i nebeskih tela proglašenjem suverenosti ili na osnovu

iskorišćavanja ili okupacije ili na bilo koji drugi način.

Ugovorom koji reguliše aktivnosti država na Mesecu i ostalim nebeskim telima (1979) Mesec je izuzet iz

režima opšteg dobra čovečanstva i kvalifikovan kao zajednička baština.

Sporazum iz 1979. godine samo Mesec kvalifikuje kao zajedničku baštinu čovečanstva. Moglo bi se,

međutim, reći da kvalifikacija načelno važi i u odnosu na ostala nebeska tela ukoliko se u odnosu na

njih ne uspostave posebni pravni režimi.

Miroljubivo istraživanje i korišćenje kosmosa je posebno naglašeno članom IV kojim se države

ugovornice obavezuju da neće staviti u orbitu oko Zemlje ma kakve objekte koji nose nuklearno oružje

ili bilo koju drugu vrstu oružja za masovno uništavanje, neće postavljati takvo oružje na nebeska tela

niti na bilo koji drugi način stacionirati takvo oružje u kosmos. Zabranjeno je, takođe, na nebeskim

telima uspostavljanje vojnih baza, uređaja ili utvrđenja, kao i obavljanje eksperimenata sa svim

vrstama oružja i izvođenje vojnih manevara. Ugovor dopušta „upotrebu bilo koje opreme ili uređaja" u

svrhu miroljubivog istraživanja Meseca i drugih nebeskih tela. Nedorečenost Ugovora iz 1967. godine u

Docsity.com

pogledu vojnih aktivnosti u kosmosu dovodi do delikatnih pravnih dilema. Recimo, javilo se mišljenje

da su vojne aktivnosti u kosmosu koje se ograničavaju na osmatranje iz satelita i vojne komunikacije

prećutno prihvaćene kao saglasne sa relevantnim principom Ugovora iz 1967. godine.

Još delikatnije je pitanje upotrebe kosmosa za defanzivna ili, čak, ofanzivna oružja. U oba slučaja radi

se o tumačenjima koja se teško mogu uklopiti u osnovni princip Ugovora iz 1967. godine o korišćenju

kosmosa isključivo u miroljubive svrhe i, konkretno, odredbe Ugovora koje zabranjuje postavljanje u

kosmos bilo kog objekta koji nosi nuklearno oružje ili bilo koju drugu vrstu oružja za masovno uništenje

ili „postavljanje takvog oružja u kosmos na bilo koji način".

U vršenju slobode naučnog istraživanja, Ugovor obavezuje države da Generalnom sekretaru UN dostave

rezultate naučnih istraživanja, koji treba da osigura delotvorno širenje obaveštenja o rezultatima

naučnih istraživanja. Stanice, uređaji kao i svemirske letilice na Mesecu ili nebeskim telima biće

dostupni predstavnicima država ugovornica. Domašaj ove odredbe ograničen je na države koje su

faktički u mogućnosti da vrše istraživanja u kosmosu, jer je u primeni vezana za uslov uzajamnosti.

Država koja lansira kosmički objekat u obavezi je da ga registruje. Država lansiranja je u obavezi da

vodi registar kosmičkih objekata o čemu odgovarajuća obaveštenja šalje Generalnom sekretaru UN.

Generalni sekretar je, pak, u obavezi da vodi registar u koji unosi podatke koje dobija od strana

ugovornica.

U odnosu na kosmički objekat striktno je sproveden princip personaliteta zakona. Država u čijem je

registru upisan kosmički objekat poseduje nadležnost nad tim objektom bez obzira da li se nalazi u

kosmosu, na nekom nebeskom telu ili na teritoriji treće države. Pravo vlasništva, nad objektima

lansiranim u kosmos, uključujući objekte koji su se spustili na nebesko telo, kao i objekte na njihovim

sastavnim delovima, ostaje netaknuto time što se nalaze u kosmosu ili na nekom nebeskom telu ili po

povratku na Zemlju.

Ova odredba predstavlja osnov za formulisanje serije obaveza država ugovornica u slučaju nesreće,

opasnosti i prinudnog spuštanja kosmičkog objekta na područje druge države ili na otvoreno more.

Svaka strana ugovornica koja sazna ili ustanovi da je posada svemirskog broda doživela nesreću ili se

nalazi u opasnosti u obavezi je da o tome obavesti državu lansiranja i Generalnog sekretara UN, te da

preduzme mere u cilju potrage i spašavanja članova posade kao i da članove posade i kosmički objekat

vrati državi lansiranja. U slučaju da ugovornica ima razloga da veruje da su kosmički objekat ili njegovi

sastavni delovi koji su pronađeni na njenom području ili na drugom mestu po svojoj prirodi opasni i

štetni može o tome obavestiti državu lansiranja koja je u obavezi da preduzme delotvorne mere za

otklanjanje moguće opasnosti od štete. Odredbe Sporazuma o spašavanju kosmonauta, vraćanju

kosmonauta i vraćanju objekata lansiranih u kosmos, formulisane su sa osloncem na osećaj čovečnosti.

Ugovor iz 1967. godine određuje na opšti način da ugovornice snose međunarodnu odgovornost za

nacionalne delatnosti u kosmosu bilo da ih preduzimaju vladini organi ili nevladina tela. Kada kosmičke

delatnosti preduzimaju međunarodne organizacije, odgovornost za prouzrokovanu štetu snosi

međunarodna organizacija kao i države članice organizacije koje su u isto vreme i ugovornice Ugovora

iz 1967. godine. To pravilo odgovornosti za kosmičke aktivnosti precizno je uređeno Konvencijom o

Docsity.com

međunarodnoj odgovornosti za štetu koju prouzrokuju svemirski objekti (1971). Konvencija utvrđuje

objektivnu odgovornost države lansiranja za naknadu štete koju prouzrokuje njen kosmički objekat na

površini zemlje ili na vazduhoplovu u letu s osloncem na opasnu prirodu kosmičke aktivnosti.

Pojedinačne i sporadične aktivnosti država u kosmosu su vremenom prerasle u široku, organizovanu

aktivnost na istraživanju i iskorišćavanju kosmosa. Danas se kosmički objekti koriste u raznovrsne

svrhe, počev od naučnog istraživanja, meteorološkog osmatranja preko pomoći u navigaciji,

telekomunikacijama i, možda, najvažnije - u svrhe vojnog osmatranja.

Stalna aktivnost u kosmosu podrazumeva korišćenje i orbitalnih stanica. Orbitalne stanice bi se mogle

definisati kao kosmičke letilice za dugotrajni boravak koje se kreću putanjom nebeskog tela.

Orbitalne stanice oko Zemlje (takozvani geostacionarni satelit) okreću se oko Zemlje blizu

ekvatorijalne orbite i to tako da ostaju u fiksiranoj tački u kosmosu iznad date tačke na zemljinoj

površini.

Široku upotrebu sateliti imaju u telekomunikacionim i radiodifuznim sistemima. U ovoj oblasti

ostvarena je saradnja kroz međunarodne organizacije. Tako je, recimo, 1973. godine osnovan INTELSAT

čije su ugovornice ne samo vlade već i javne i privatne korporacije. Socijalističke zemlje Istočne

Evrope zaključile su 15. novembra 1971. godine sporazum o stvaranju satelitskog komunikacionog

sistema INTELSPUTNIK.

Arapske zemlje su formirale sopstveni sistem ARABSAT 1976. godine. U funkciji su izvesni specijalni

sistemi poput INMARSAT - međunarodna pomorska satelitska organizacija - osnovana 1976. godine.

Nadležnost u oblasti regulisanja upotrebe radio frekvencija i pozicija satelita u geostacionarnoj orbiti

poverena je Međunarodnoj telekomunikacionoj uniji (ITU).

Četiri kosmičke sile (SAD, tadašnji SSSR, Francuska i Kanada) su jula 1988. zaključile u Parizu Ugovor o

dugoročnoj saradnji u istraživanju i ostvarivanju projekata u vezi sa kosmičkim satelitima nazvan

SARSAT.

Direktno emitovanje iz kosmosa, koje nesumnjivo predstavlja jedan vredan tehnološki napredak,

zahteva pravno regulisanje. S jedne strane direktno emitovanje iz programa kosmosa bez pristanka

države prijema može predstavljati potencijalnu opasnost za njeno političko jedinstvo i očuvanje

kulturnih vrednosti. S druge strane, ova tehnološka inovacija omogućava bolje povezivanje sveta i

razmenu informacija i programa.

Rezolucija Generalne skupštine usvojena 1982. godine, pokušava da da odgovor na ovo pitanje. Ona

polazi od zahteva da su prethodne konsultacije i sporazum između države emitovanja i države prijema

pravno neophodni. Rezolucija traži da direktno televizijsko emitovanje poštuje kulturni i politički

integritet svih država.

56. UGOVORNE STRANE

* O ugovornom kapacitetu uopšte. Ugovorni kapacitet, shvaćen u smislu prava na zaključivanje

međunarodnih ugovora ili određenih vrsta međunarodnih ugovora, vezuje se, po pravilu, za dve pravne

Docsity.com

činjenice - za suverenitet i za međunarodnopravni subjektivitet.

U pogledu odnosa kategorija suvereniteta i ugovorne sposobnosti uobičajeno je da se ugovorna

sposobnost kvalifikuje kao atribut suvereniteta. Aktuelni razvoj je nepobitno dokazao da je pojam

ugovorne sposobnosti širi od suvereniteta. U prilog tome govori ne samo praksa sklapanja ugovora od

strane međunarodnih organizacija već i ugovorna praksa tzv. nesuverenih ili polusuverenih država.

Postoji i drugo shvatanje po kome međunarodnopravni subjektivitet predstavlja izvor ugovorne

sposobnosti. Takva veza je odraz prirode međunarodne zajednice.

* Države. Kako su države izvorni subjekti međunarodnog prava to je njihova ugovorna sposobnost van

spora.

Sa izuzetkom kolonijalnih protektorata, protektoratima se priznavala ugovorna sposobnost, jer

stavljanje pod nadzor ili kontrolu druge države ne predstavlja ipso facto gubitak svojstva pravne

ličnosti.

Što se tiče federativnih država neosporno je da federacija predstavlja suverenu državu, jedinstven

subjekat međunarodnog prava, te da, prema tome, poseduje punu ugovornu sposobnost. Neki ustavi

dopuštaju federalnim jedinicama da, pod izvesnim uslovima, sklapaju ugovore, dok drugi takvu

mogućnost isključuju izričito ili prećutno. Ustav SAD predviđa apsolutnu zabranu državama članicama

da sklapaju bilo kakav ugovor, da stupaju u savez ili konfederaciju. Po Ustavu Švajcarske, kantoni

zadržavaju pravo zaključivanja ugovora sa stranim državama u odnosu na pitanja javne prirode,

graničnih odnosa i policije. U Osnovnom zakonu SR Nemačke od 1949. predviđeno je da federalne

jedinice mogu sklapati ugovore sa stranim državama.

Ustavna povelja Srbije i Crne Gore davala je državama članicama vrlo široka prava u konkretnoj stvari.

Član 15.(2) Povelje priznaje državama članicama pravo zaključivanja međunarodnih sporazuma ako to

„nije u suprotnosti sa nadležnostima SCG i interesima druge države članice." Ovako široko određeno

pravo zaključivanja međunarodnih sporazuma članica državne zajednice izražavalo je nejasnu pravnu

prirodu državne zajednice Srbija i Crna Gora.

Neki ustavi isključuju mogućnost da federalne jedinice sklapaju međunarodne ugovore. Ustav Austrije,

recimo, u članu 10.(1) utvrđuje da su federalne vlasti nadležne da donose i sprovode zakon, između

ostalog, i u pitanjima „spoljnih poslova uključujući... naročito zaključenje međunarodnih ugovora".

Prećutno isključenje ugovornog kapaciteta federalnih jedinica sadrže i ustavi Indije, Malezije, Nigerije

i drugih.

Čak i slučajevima kada ustav dopušta federalnim jedinicama da istupaju na međunarodnom planu ne

možemo govoriti o ugovornoj sposobnosti federalnih jedinicastricto sensu. Ugovorna sposobnost je

elemenat subjektiviteta, te, prema tome, podrazumeva sposobnost samostalnog raspolaganja svojim

pravima koja se u ugovorima ispoljava kroz ustanovljenje prava i obaveza. Ovlašćenje federalnih

jedinica da stupaju u ugovorne aranžmane je podvrgnuto brojnim ograničenjima kako formalnim, tako i

materijalnim. Zato bi odgovarajuće ovlašćenje federalnih jedinica pre valjalo kvalifikovati kao neku

vrstu poslovne sposobnosti, a ne kao ugovornu sposobnost u smislu međunarodnog prava.

Ugovorna sposobnost može biti ograničena i na osnovu posebnog međunarodnog statusa države kao što

Docsity.com

je, na primer, slučaj sa stalno neutralnim državama.

Ugovorna sposobnost države u smislu međunarodnog prava je generalno ovlašćenje države da kao

pravna ličnost, titular prava i obaveza, stupa u odnose sa drugim pravnim ličnostima međunarodnog

prava. Iz toga proizlazi da ugovori koje države sklapaju na osnovu svoje ugovorne sposobnosti moraju

ispunjavati dva osnovna uslova da bi se smatrali ugovorima međunarodnog javnog prava:

1. formalni uslovi, tj. da su ugovorne strane pravne ličnosti međunarodnog prava i

2. da te ličnosti, zaključujući ugovor istupaju u javnopravnom svojstvu, kao nosioci vrhovničkih suvere-

nih prava.

Stalni sud međunarodne pravde naglasio je da svaki ugovor koji nije zaključen između država kao

subjekata međunarodnog prava mora imati oslonac u nacionalnom zakonodavstvu odnosnih zemalja.

Države mogu ići u ugovorni odnos građanskopravnog karaktera, npr. država A kupi nepokretnost na

teritoriji države B.

* Međunarodne organizacije. Postoji široka saglasnost da neke međunarodne organizacije, naročito

Ujedinjene nacije i specijalizovane agencije, poseduju ugovornu sposobnost u smislu međunarodnog

prava. U prilog tome obično se ističu dva momenta:

a) odredbe ustavnih akata o zaključivanju ugovora, i

b) ugovorna praksa međunarodnih organizacija.

Izvestan broj ustavnih akata predviđa mogućnost da međunarodna organizacija ili, bolje rečeno, organi

organizacije sklapaju međunarodne ugovore. Ujedinjene nacije sklapaju ugovore kako sa državama

članicama tako i sa nečlanicama. Specijalizovane agencije sklapaju ugovore i sa Organizacijom UN i

međusobno. Pozitivna praksa sugeriše zaključak da je zaključivanje ugovora instrumentalni oblik

vršenja aktivnosti i ostvarivanja ciljeva koje su države osnivači stavili u dužnost međunarodnim

organizacijama.

Neslaganja se ispoljavaju u odnosu na kvalifikaciju osnova ugovorne sposobnosti međunarodnih

organizacija.

Jedan deo doktrine stoji na stanovištu da je osnov ugovorne sposobnosti međunarodnih organizacija -

ustavni akt ili akt o osnivanju. Nedostatak ovog shvatanja leži u činjenici da ustavni akti međunarodnih

organizacija u principu ne sadrže opšte ovlašćenje organizacije da sklapa međunarodne ugovore, već da

najveći deo akata sadrži ovlašćenje na sklapanje izvesnih vrsta međunarodnih ugovora. Drugi smatraju

da je osnov ugovorne sposobnosti u pravilima običajnog prava, a odgovarajuća pravila u ustavnim

aktima poseduju samo „deklaratorni karakter, mada zadržavaju punu snagu sa stanovišta procedure."

Treći nalaze da se ugovorna sposobnost međunarodnih organizacija pretpostavlja, da je logični izraz

činjenice da im je priznato svojstvo subjekta međunarodnog prava. Izvesno je da su, s obzirom na

mesto ugovora kao pravnog akta, ugovorne sposobnosti neophodna pretpostavka i dokaz subjektiviteta

međunarodnih organizacija.

S obzirom na bezbrojne varijacije u nadležnosti i kapacitetu međunarodnih organizacija, precizno

utvrđivanje ugovorne sposobnosti međunarodnih organizacija nije jednostavan zadatak.

* Sveta stolica. U međunarodnom pravu sposobnost sklapanja ugovora priznaje se i Svetoj stolici

Docsity.com

odnosno papi kao nosiocu javnopravnih ovlašćenja. Interesantno je da je papa zaključivao

međunarodne ugovore, tzv. konkordate i u periodu od 1870. do 1929. tj. u vremenu kada je papska

država nestala kao svetovna i dok njen međunarodnopravni status nije bio regulisan. U sadašnjem

vremenu, ugovorna sposobnost Svete stolice proizlazi iz svojstva pravne ličnosti koje Sveta stolica

poseduje. Konkordati su specifična vrsta ugovora utoliko što regulišu materiju koja ulazi u domen

strogo unutrašnje nadležnosti države.

57. PROCES ZAKLJUČIVANJA MEĐUNARODNIH UGOVORA

U procesu zaključivanja međunarodnih ugovora razlikujemo nekoliko faza:

pregovore;

usvajanje (adopciju) teksta ugovora;

autentifikaciju teksta ugovora i

izražavanje pristanka na obavezivanje ugovorom koje može poprimiti različite oblike.

* Pregovori. Shvaćeni u smislu segmenta u procesu zaključivanja ugovora pregovori bi se mogli

definisati kao izmena i rasprava predloga predstavnika pregovarača u cilju postizanja sporazuma.

Konvencija o ugovornom pravu ne definiše neposredno pregovore ali državu pregovarača određuje kao

državu koja je učestvovala u izradi i usvajanju teksta ugovora.

U vezi pregovora od posebnog interesa su dva pitanja:

a) ko su subjekti pregovora odnosno ko vodi pregovore; i

b) kako se pregovori odvijaju (tehnika pregovaranja).

a) Subjekti međunarodnih pregovora mogu biti samo države i međunarodne organizacije kao subjekti

međunarodnog prava.

U ime države pregovore vode ovlašćeni predstavnici. Takav status stiče se punomoćjem koje se definiše

kao dokument koji je izdao nadležni organ države, a kojim se imenuje jedno ili više lica da

predstavljaju državu u pregovorima, prilikom usvajanja ili autentifikacije teksta ugovora, u izražavanju

saglasnosti države da bude vezana ugovorom ili izvršenju bilo kog drugog akta koji se tiče ugovora.

Licu se priznaje status predstavnika države za usvajanje ili autentifikaciju teksta jednog ugovora ili za

izražavanje pristanka na obavezivanje u dva slučaja:

I) ako pokaže punomoćje.

II) ako iz prakse zainteresovanih država ili drugih okolnosti proizlazi da su države imale nameru da

određeno lice smatraju za svog predstavnika bez podnošenja

punomoćja. Neke kategorije lica se smatraju predstavnicima države i bez ikakvog punomoćja, na

osnovu same činjenice da vrše određene funkcije. Konvencija u članu 7.

navodi:

šefove država i vlada ministre inostranih poslova;

šefove diplomatskih misija; i

akreditovane predstavnike države na međunarodnim konferencijama ili

Docsity.com

kod neke međunarodne organizacije.

Dok su šefovi država, vlada i ministri inostranih poslova na osnovu funkcije koju obavljaju ovlašćeni na

preduzimanje svih postupaka u vezi sa zaključivanjem ugovora, ovlašćenja šefa diplomatske misije i

akreditovanog predstavnika države na međunarodnoj konferenciji ili kod neke međunarodne

organizacije su ograničena na usvajanje teksta ugovora između države imenovanja i države prijema

odnosno na usvajanje teksta ugovora na konferenciji ili u organizaciji.

b) Vođenje pregovora nije predmet pravnog regulisanja. Ako se pregovori vode na međunarodnim

skupovima, uobičajeno je da se odvijaju na osnovu pravila

sadržanih u unutrašnjem poslovniku.

Pregovori se po pravilu vode usmeno i pismeno. U slučaju neuspeha pregovora, može se sačiniti

zapisnik o toku pregovora i izloženim gledištima koji potpisuju predstavnici pregovarača. Nezavisno od

ovoga zapisnika svaka strana sastavlja za sopstvenu upotrebu beleške o pregovorima. Moguće je da se

pregovori vode i pismenim putem, tj. preko nota i pisama i slično.

Procedura pregovaranja i sklapanja ugovora doživela je kvalitativne promene pod uticajem političkog

razvoja, intenziviranja međunarodne saradnje van klasičnih političkih okvira i nastanka i razvoja

univerzalnih organizacija poput Organizacije UN.

Države pregovorači tako ne učestvuju neposredno u formulisanju tekstova ugovora na međunarodnim

konferencijama. To se prepušta stručnim, specijalizovanim telima - Pravnom i Redakcionom komitetu -

koji prikuplja i sistematizuje predloge delegacije. Ti predloži definitivno oblikuju polazni ili osnovni

tekst pripremljen od strane izabranog delegata koji nastupa u svojstvu izvestioca. Ponekad se postupak

usvajanja teksta multilateralne konvencije na diplomatskoj konferenciji zamenjuje usvajanjem teksta

od strane organa međunarodne organizacije, recimo, Generalne skupštine, Skupštine Svetske

zdravstvene organizacije i slično. Ovako usvojeni nacrt konvencije se, potom otvara za potpis i

prihvatanje ne samo članicama već i nečlanicama organizacije.

* Usvajanje (adopcija) teksta ugovora. Kod usmenih sporazuma saglasnost volja je definitivni čin u

procesu nastanka ugovora. U nastanku pismenih, formalnih ugovora javljaju se dodatni elementi, s

obzirom na to da postizanje sporazuma (negotium), naime, valja pretočiti u odgovarajući instrument.

To se postiže ustanovom usvajanja (adopcije) i autentifikacije teksta ugovora.

Usvajanje teksta ugovora je formalni akt kojim se utvrđuje oblik i sadržina budućeg ugovora. Tehnika

usvajanja teksta ugovora nije jednoobrazna, nego zavisi od vrste ugovora. Kod bilateralnih ugovora i

običnih višestranih ugovora usvajanje teksta ugovora vrši se na osnovu principa jednoglasnosti, tj.

pristankom svih država koje su učestvovale u njegovoj izradi.

Na međunarodnim konferencijama specijalno sazvanim radi zaključenja ugovora donose se posebna

pravila o usvajanju teksta ugovora. To su ad hoc pravila, koja važe za tu priliku. Na konferencijama

koje saziva Generalna skupština UN pravilo je da Sekretarijat, po obavljenim konsultacijama sa

zainteresovanim državama, pripremi nacrt pravila postupaka koja uključuju i pravilo o usvajanju teksta

ugovora. Konvencija o ugovornom pravu u članu 9. usvaja pretpostavku da se tekst ugovora usvaja

dvotrećinskom većinom prisutnih i glasalih pregovarača. Konferencija može dvotrećinskom većinom

Docsity.com

odlučiti da primeni i neko drugo pravilo glasanja.

Odredba člana 9. ne važi u odnosu na ugovore koji se donose pod okriljem međunarodnih organizacija.

U novijoj praksi došlo je do stvaranja jedne proceduralne inovacije koja se ogleda u tome da sama

međunarodna organizacija, pod čijim se okriljem ugovor zaključuje, rediguje i usvaja tekst ugovora.

Tekst ugovora u ovom slučaju formuliše nadležni organ organizacije uz pomoć stručnjaka.

* Autentifikaciju teksta ugovora. Autentifikacija teksta ugovora predstavlja postupak ustanovljenja

definitivnog teksta ugovora. Prema tome, autentifikacija je završni segment procedure koja prethodi

konačnom izjašnjavanju države pregovarača o tome da li će postati strana ugovornica ili ne.

Tehnika autentifikacije se tokom vremena menjala. U nedavnoj prošlosti potpis je bio opšti metod

autentifikacije teksta ugovora. Kod dvostranih ugovora tekst se potpisuje istovremeno u dva originalna

primerka, tako da po jedan primerak pripada svakom pregovaraču. Višestrani ugovori se potpisuju u

obliku jednog instrumenta kao originalnog primerka.

Konvencija o ugovornom pravu predviđa da se tekst ugovora ustanovljava kao verodostojan i konačan

prema postupku utvrđenom samim tekstom ili sporazumom stranaka. Ako sam tekst ugovora predviđa

postupak autentifikacije, odnosne odredbe ugovora imaju retroaktivno dejstvo. Ako takva procedura

nije propisana, autentifikacija se vrši potpisom, potpisom ad referendum ili parafiranjem teksta ugo-

vora od predstavnika država pregovarača ili završnog akta konferencije u koji je unet tekst ugovora.

Parafiranje se sastoji u tome što predstavnici pregovarača stavljaju na kraju teksta inicijale svojih

imena i prezimena. Parafiranje se primenjuje u slučajevima kada pregovarači nisu ovlašćeni na

potpisivanje ili su prekoračili ovlašćenja u punomoćjima ili kada postoji sumnja daje ugovor konačno

prihvaćen.

Potpis ad referendum je potpis pod uslovom naknadnog odobrenja od strane vlade pregovarača. Ako

vlada da odobrenje, potpis ad referendum proizvodi uobičajena dejstva potpisa. Što se tiče teksta

ugovora koji se usvajaju u međunarodnim organizacijama, praksa nije jedinstvena. Autentifikacija se u

ovim slučajevima vrši na dva načina:

a) rezolucijom nadležnog organa međunarodne organizacije (obično plenarni organ); i

b) aktom autentifikacije koju vrši nadležni organ organizacije.

Pravila koja su priznata u pogledu dejstva potpisanog ugovora važe mutatis mutandis i kod ostalih

načina autentifikacije teksta.

58. NAČINI IZRAŽAVANJA PRISTANKA NA OBAVEZIVANJE UGOVOROM

*Uopšte o načinima izražavanja pristanka. Konvencija kao osnovne načine

izražavanja pristanka na obavezivanje navodi: potpis, razmenu instrumenata koji sačinjavaju ugovor,

ratifikaciju, prihvatanje ili odobravanje i pristupanje.

Izražavanje pristanka na obavezivanje se, po pravilu, odnosi na ceo tekst ugovora, tj. država se

obavezuje u odnosu na ukupnost prava i obaveza formulisanih u ugovoru. Moguće je da se države

pregovarači sporazumeju da pristanak mogu izraziti i u odnosu na pojedine delove ugovora, odnosno

Docsity.com

tako da je pojedini delovi ugovora obavezuju, a drugi, pak, ne obavezuju. Pravni osnov pristanka na

delimično obavezivanje može biti ili sama ugovorna odredba ili sporazum država pregovarača u širem

smislu. U ovim slučajevima radi se o delimičnoj ratifikaciji, pristupanju i slično. Od delimičnog

obavezivanja treba razlikovati mogućnost da država pregovarač bira između dve ili više ugovornih

odredbi (alternativne obaveze).

*Potpis. U klasičnom načinu postupka zaključenja ugovora potpis je prethodio

ratifikaciji kao načinu konačnog obavezivanja i njegova funkcija se, po pravilu, iscrpljivala u

autentifikaciji teksta ugovora.

Konvencija daje potpisu veći značaj od onog koji mu je davalo običajno pravo.

Postoje tri slučaja kada se potpisom izražava definitivni pristanak na obavezivanje:

- kada ugovor izričito predviđa stupanje na snagu potpisom npr. Sporazum o službi UN za pomoć i

rehabilitaciju (1943) predviđa u članu 9. potpis kao način definitivnog obavezivanja. Pomenuti član

ustanovljava da će sporazum stupiti na snagu u odnosu na svaku potpisnicu u momentu stavljanja

potpisa. Može se ustanoviti da ugovor stupa na snagu protekom izvesnog perioda od momenta

potpisivanja.

- kada se utvrdi na drugi način da su se države koje su učestvovale u pregovorima saglasile da će potpis

predstavljati akt konačnog obavezivanja ugovorom. Ovo je slučaj kada ugovor „ćuti" o načinu

izražavanja pristanka, ali se tumačenjem dolazi do zaključka da su se stranke prećutno saglasile da

potpis ima takvo dejstvo.

- kada iz punomoćja predstavnika države ili namere izražene u toku pregovora proizlazi da je država

izabrala potpisivanje kao način konačnog obavezivanja. U ovom slučaju jedna ili više država učesnica u

pregovorima izražavaju svoju nameru da se definitivno obavežu potpisom. Ta namera se ne mora

podudarati sa stavom ostalih država pregovarača.

Pre donošenja Konvencije smatralo se za apsolutno pravilo da su paraf i potpis ad referendum vrste

potpisa čije je dejstvo ograničeno na autentifikaciju teksta ugovora. Konvencija odstupa od tog pravila.

U praksi se, ponekad, dešava da se paraf, naročito ako se radi o najvišim državnim funkcijama kao što

su šef države, vlade ili ministar inostranih poslova upotrebljava sa namerom da proizvodi dejstva punog

potpisa. I potvrđeni potpis ad referendum može, po opštim uslovima koji se zahtevaju za potpis, da

predstavlja definitivni način izražavanja pristanka na obavezivanje.

* Ratifikacija. Ratifikacija je reč novolatinskog porekla koja znači potvrđivanje, saglasnost. Elemente

ratifikacije, shvaćene kao faze u postupku sklapanja ugovora, nalazimo u dalekoj prošlosti. Sadržaj i

pravnopolitički smisao ratifikacije uveliko je zavisio od karaktera društvenih odnosa.

U periodu apsolutističkih monarhija ratifikacija je imala naglašeno formalno obeležje. Predstavljala je

akt kojim je vladar odobravao rad svojih punomoćnika koji su u njegovo ime zaključili ugovor.

Obeležja ratifikacije se suštinski menjaju pobedom parlamentarizma. Ratifikacija postaje završni akt

ugovorne procedure, konstitutivni element ugovora. Organ u čiju nadležnost spada ratifikacija

međunarodnih ugovora ne ispituje samo da li su predstavnici prilikom potpisivanja poštovali ovlašćenja

data u punomoćju, već u isto vreme suvereno i slobodno donosi odluku da li će se država obavezati na

Docsity.com

međunarodnom planu. Ratifikacija je diskrecionog karaktera.

Ratifikacija je ostala način konačnog obavezivanja za znatan deo ugovora, ali veliki broj izuzetaka od

obaveze ratifikacije ne dopušta formulisanje opšteg pravila koje bi ratifikaciju izdiglo u odnosu na

ostale načine izražavanja pristanka na obavezivanje.

Konvencija pod ratifikacijom podrazumeva međunarodni akt kojim se izražava pristanak na

obavezivanje, tj. razmenu, deponovanje ili notifikaciju instrumenata koji je u ugovoru utvrđen kao

instrument pomoću koga države mogu postati strane ugovornice.

Konvencija predviđa da ugovor podleže ratifikaciji u četiri slučaja

1. kada je u ugovoru formulisana odredba o obavezi ratifikacije;

2. kada je utvrđeno da su se države pregovarači na drugi način sporazumele da ugovor podleže

ratifikaciji. U ovom slučaju pregovarači u obliku sporednog (kolateralnog) sporazuma uglavljuju obave-

zu ratifikacije;

3. kada je predstavnik države potpisao ugovor pod rezervom ratifikacije; i

4. kada namera države da potpiše ugovor pod rezervom ratifikacije proizlazi iz punomoćja njenog

predstavnika ili je bila izražena u toku pregovora.

Prva dva načina se zasnivaju na saglasnosti država pregovarača a druga dva jednostrano, voljom

pregovarača, ali na načine koji stavljaju do znanja ostalim pregovaračima da se njihov definitivni

pristanak ustanovljava ratifikacijom.

Pitanje organa nadležnog za ratifikaciju ugovora u domenu je regulisanja ustava ili drugog unutrašnjeg

pravnog akta. Razlikuju se tri sistema:

a) ratifikacija u nadležnosti šefa države. Ovaj sistem, svojstven apsolutističkim monarhijama i

diktatorskim režimima, zadržao se i do današnjeg dana (Jordan, Maroko, Saudijska Arabija i Vatikan);

b) ratifikacija je u nadležnosti šefa države ali se za izvesne kategorije ugovora prethodno zahteva

odobrenje parlamenta (Velika Britanija); i

c) ratifikacija je u većini savremenih država poverena zakonodavnom telu.

U našem ustavnom sistemu ratifikacija međunarodnih ugovora poverena je Narodnoj skupštini RS.

Ratifikacioni instrumenti ili instrumenti o ratifikaciji su formalni, pismeni akti koji sadrže ili ceo tekst

ugovora ili samo prvi i poslednji član, i obećanje da će ugovor biti izvršen u dobroj veri. U našem

pravnom sistemu izdavanje i potpisivanje instrumenata o ratifikaciji spada u nadležnost predsednika

Republike.

* Prihvatanje ili odobravanje ugovora. Prihvatanje ili odobravanje ugovora je relativno novi način

izražavanja pristanka na obavezivanje ugovorom. Sa stanovišta suštinskih obeležja prihvatanje ugovora

je zbirno ime za dva načina izražavanja pristanka na obavezivanje:

izražavanje pristanka na obavezivanje bez prethodnog potpisivanja.

izražavanje pristanka na obavezivanje ugovorom nakon potpisivanja ugovora .

Ova dva oblika rede se pojavljuju samostalno.

Konvencija predviđa da uslovi pod kojima se država obavezuje aktom ratifikacije važe, mutatis

mutandis, i kod prihvatanja.

Docsity.com

* Pristupanje (adhezija). Za razliku od prihvatanja, pristupanje je tradicionalni metod obavezivanja

ugovorom. Radi se o formalnom načinu koji je u tom smislu korelat ratifikacije. Primenjuje se, po

pravilu, kada država nije učestvovala u pregovorima o zaključenju ugovora niti je potpisala tekst

ugovora.

Konvencija ustanovljava da se pristanak na obavezivanje može izraziti putem pristupanja u tri slučaja:

1. kad sam ugovor ili amandman ugovora predviđa da se pristanak može izraziti pristupanjem;

2. kada je na drugi način utvrđeno da su se države pregovarači sporazumele da država taj pristanak

može izraziti pristupanjem; i

3. kada su se sve strane ugovornice naknadno sporazumele da država takav pristanak može izraziti

pristupanjem.

Ranije se smatralo pravilom da se može pristupiti samo ugovoru koji je stupio na snagu. Veliki broj

ugovora pravo na pristupanje ugovoru čini nezavisnim od stupanja ugovora na snagu a gotovo svi

multilateralni ugovori zaključeni pod okriljem OUN vezuju stupanje ugovora na snagu za deponovanje

utvrđenog broja instrumenata o pristupanju ili ratifikaciji. Štaviše, izvesni ugovori predviđaju

pristupanje kao jedini način izražavanja pristanka na obavezivanje.

Pristupanje se, u načelu, može izvršiti dvostranim i jednostranim aktom. Kod pristupanja u formi

dvostranog akta radi se, u stvari, o sklapanju sporazuma o pristupanju. Ovaj način je danas izobičajen,

tako da Konvencija utvrđuje da se pristupanje vrši jednostranim aktom.

Mišljenja su podeljena u odnosu na pitanje da li država, po opštem međunarodnom pravu, ima pravo da

pristupi sveopštim multilateralnim ugovorima. Ispravno je shvatanje da ova vrsta ugovora treba da

bude otvorena za pristupanje svakoj državi.

* Razmena instrumenata koji sačinjavaju ugovor. Tendencija ka uprošćavanju postupka zaključenja

ugovora našla je svoj izraz i u ugovorima koji se sklapaju razmenom nota, pisama i sličnih

instrumenata. Pomenuti instrumenti uzeti in corpore sačinjavaju ugovor. Sa stanovišta tehnike ugovor

se sklapa tako što jedna država upućuje drugoj notu ili pismo u kojoj predlaže tekst budućeg ugovora,

a druga strana prihvata tekst i o tome notom ili pismom obaveštava državu koja je notu ili pismo

uputila. Stvar se komplikuje ako druga država ne prihvata tekst u potpunosti već delimično, tako što

predlaže drugačiji tekst u delu koji ne prihvata. U tom slučaju tekst ugovora se ustanovljava

iznalaženjem ponuda koje su prihvaćene i njihovih sastavljanjem u jednu celinu.

Konvencija predviđa da: „Pristanak država da budu vezane ugovorom koji sačinjavaju međusobno

razmenjeni instrumenti izražava se ovom razmenom:

ako instrumenti predviđaju da će njihova razmena imati ovo dejstvo;

ako se na drugi način utvrdi da su se ove države dogovorile da će razmena instrumenata imati ovo

dejstvo.

U pogledu momenta stupanja na snagu ugovora zaključenog razmenom nota važi opšte pravilo o

dispoziciji stranaka.

Zahvaljujući jednostavnom postupku ugovori koji se sklapaju razmenom nota su našli široku primenu u

praksi.

Docsity.com

"Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261


Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•


od Ribica » 08 Mar 2011 16:38

59. REGISTROVANJE I DEPONOVANJE UGOVORA

* Istorijski koreni. U periodu kada je zaključivanje ugovora bilo isključiva

prerogativa vladara, registracija međunarodnih ugovora je svoj značaj i smisao iscrpljivala u granicama

unutrašnjeg prava. Posredstvom registracije ugovora u nacionalnim parlamentima i sudovima vršena je,

u stvari, promulgacija ugovora sa ciljem da

se državni organi i subjekti u unutrašnjem poretku upoznaju sa sadržajem ugovora

koji je vladar zaključio u ime države.

Registracija izrasta u ustanovu međunarodnog javnog prava nakon Prvog svetskog rata kao pravno

tehnički odgovor na političke zahteva za ukidanjem tajne diplomatije u kojoj su mnogi napredni umovi

i pokreti toga doba videli uzrok ratova i društvene nestabilnosti.

*Registracija po Paktu Društva naroda. Pakt Društva naroda je prvi međunarodni instrument u kome je

registracija međunarodnih ugovora podignuta na

nivo pravne norme. Član 18. Pakta je utvrđivao: „Svaki ugovor ili obaveza koji ubu-

duće zaključi jedna članica Društva naroda mora odmah biti registrovan kod Sekretarijata i on će ga

objaviti čim to bude moguće. Nijedan od ovih ugovora ili međunarodnih obaveza neće biti punovažan

pre nego što bude registrovan."

Registracija se kvalifikuje kao jedan od uslova za punovažnost, konstitutivni elemenat ugovora.

Docsity.com








Obaveza registracije je, u svetlosti rešenja ustanovljenog članom 18., obaveza erga omnes, tj. ona je

postavljena na nivo obaveze država ugovornica prema svim ostalim članicama Pakta i samoj

organizaciji. Doktrina je dala niz tumačenja domašaja člana 18. kojima je zajednički imenitelj namera

da se ublaži sankcija nepunovažnosti koja bi trebalo da pogađa neregistrovani ugovor. *Registracija po

Povelji UN. U okviru UN registracija i objavljivanje su regulisani članom 102. Povelje i Pravilnikom o

primeni člana 102. koji je usvojen Rezolucijom Generalne skupštine UN 96. (1) od 14. decembra 1946.

godine i izmenjen u nekoliko navrata. Član 102. Povelje predviđa:

1. Svaki ugovor i svaki međunarodni sporazum koji zaključi neki član UN posle stupanja na snagu ove

povelje biće što je moguće pre registrovan i objavljen od strane Sekretarijata;

2. Nijedna strana ugovornica iz takvog ugovora ili međunarodnog sporazuma koji nije registrovan

saglasno odredbama stava 1. ovog člana neće moći da se pozove na taj ugovorni sporazum ni pred

jednim organom Ujedinjenih nacija.

Kako proizlazi iz formulacije navedenog člana registruje se „svaki ugovor i svaki međunarodni

sporazum", uz dva osnovna ograničenja. Prvo ograničenje je ratione personae i ogleda se u tome što se

obaveza registracije proteže samo na one ugovore i sporazume koje zaključi članica UN bilo sa drugom

članicom ili nečlanicom. Za razliku od ugovora i međunarodnih sporazuma koje članice zaključuju

međusobno ili sa nečlanicama, ugovori nečlanica se ne „registruju" nego klasiraju i uvode u poseban

spisak. Drugo ograničenje je ratione temporis - registraciji podležu samo oni ugovori koji su zaključeni

nakon stupanja na snagu Povelje UN. Izuzetke predstavljaju ugovori i međunarodni sporazumi koje

dostavi neki član UN, ako nisu bili uneti u Zbirku ugovora Društva naroda i ugovori i međunarodni

sporazumi zaključeni i pre stupanja na snagu Povelje od strane država koje nisu članice-UN.

Ugovori i međunarodni sporazumi se registruju na dva načina: podnošenjem ugovora na registraciju od

strane ugovornice ili depozitara ugovora i ex officio od strane OUN. Konkretni ugovor podnosi na

registraciju bilo koja strana ugovornica. Ako podnošenje izvrši jedna ugovornica ostale ugovornice se

oslobađaju odgovarajuće obaveze. U slučaju višestranih ugovora smatra se da je funkcija depozitara

da, između ostalog, podnese ugovor na registraciju.

Ugovori i međunarodni sporazumi se registruju u Sekretarijatu UN. Uloga Sekretarijata u postupku

registracije i objavljivanja ugovora je strogo tehničke prirode. Sekretarijat se tom prilikom ne upušta u

ocenu prirode ugovora, statusa ugovornica, valjanosti ugovora i slična pitanja. Shodno Pravilniku

registrovani ugovori se unose u Registar koji se vodi na pet službenih jezika. Registrovani ugovori se

objavljuju u posebnim zbirkama na originalnom jeziku ili jezicima instrumenata i sadrže prevod na

engleski ili francuski jezik."

Povelja se opredelila za blažu sankciju u slučaju neregistrovanja ugovora i međunarodnog sporazuma.

Sankcija se sastoji u nemogućnosti da se strana ugovornica pozove na neregistrovani ugovor u slučaju

spora pred organima UN. Postoji i shvatanje da neregistrovani ugovor ne može biti primenjen od strane

bilo kog organa UN.

Konvencija o ugovornom pravu predviđa u članu 80. (Registrovanje i objavljivanje ugovora): „1. Posle

njihovog stupanja na snagu, ugovori se dostavljaju Sekretarijatu Ujedinjenih nacija radi registrovanja

Docsity.com

ili klasiranja i upisivanja u spisak, već prema slučaju, kao i radi objavljivanja". Konvencija je pojasnila

obavezu registracije kod višestranih ugovora odredbom stava 2, po kome imenovanje depozitara

predstavlja u isto vreme ovlašćenje za registraciju ugovora. * Deponovanje ugovora - dužnosti

depozitara. Primena višestranih ugovora podrazumeva čitav splet proceduralnih, međusobno povezanih

postupaka i radnji. Kako se ti postupci i radnje imaju obavljati u toku vremena važenja ugovora,

uobičajilo se da se poveravaju jednom subjektu. Taj subjekt se naziv depozitar ugovora. Određuje se,

po pravilu, samim ugovorom. Ako se radi o ugovoru zaključenom u međunarodnoj organizaciji ili na

nekoj diplomatskoj konferenciji pod okriljem međunarodne organizacije depozitar je obično

administrativni organ organizacije (u UN po pravu, generalni sekretar). U ostalim slučajevima depozitar

je obično nadležni organ države domaćina konferencije na kojoj je međunarodni ugovor zaključen.

U funkciji depozitara stiču se reprezentativni i operativni karakter. Reprezentativni karakter funkcije

depozitara se izražava u tome što se depozitar određuje od strane država koje su uzele učešća u

pregovorima radi obavljanja radnji u ime svih potpisnica ugovora. Funkcija depozitara je u isto vreme i

operativnog karaktera budući da mu se u nadležnost stavlja serija proceduralnih zadataka bez kojih je

teško i zamisliti normalan život višestranog ugovora. Konvencija definiše funkcije depozitara u članu

76-79. Te funkcije obuhvataju, mada se ne iscrpljuju, sledeće funkcije:

1. čuvanje tekstova originala i punomoćja koja su predata;

2. pripremanje overenih kopija originalnog teksta na drugim jezicima i njihovo dostavljanje stranama

ugovornicama i državama koje imaju pravo da to postanu;

3. primanje svih potpisa ugovora, primanje i čuvanje svih instrumenata, notifikacija i saopštenja u vezi

sa ugovorom;

4. ispitivanje da li su potpis, instrument, notifikacija ili saopštenje dato u vezi sa ugovorom u

odgovarajućoj formi;

5. obaveštavanje strana ugovornica i država koje imaju pravo da to postanu o aktima, notifikacijama i

saopštenjima u vezi sa ugovorom;

6. obezbeđivanje registrovanja ugovora.

Funkcije depozitara mogu u izvesnim slučajevima poprimiti i delikatna politička obeležja. To je

naročito moguće kod funkcija označenih pod 2. i 5. u delu koji se tiče država koje imaju pravo da

postanu ugovornice.

Proceduralni karakter funkcije depozitara ispoljava se i u tome što ispitujući da li je potpis,

instrument, notifikacija i saopštenje dato u odgovarajućoj formi, depozitar nije ovlašćen da donosi

odluku, tj. da nastupa u svojstvu arbitra, već samo da na formalnu nepravilnost skrene pažnju

ugovornici ili nadležnom organu zainteresovane međunarodne organizacije.

60. VREMENSKA PRIMENA MEĐUNARODNIH UGOVORA

Problem vremenskog važenja međunarodnih ugovora svodi se na dva osnovna pitanja: od kog trenutka

se smatra da ugovor važi i do kog trenutka ugovor važi?

Docsity.com

Documents

Medjunarodno Javno Pravo-Skripta-Pravni Fakultet Part2 PDF