Dnem: 23

Yasama Yl: 4 (S. Says: 544)

TRKYE BYK MLLET MECLS Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan

MECLS ARATIRMASI KOMSYONU RAPORU

Mays 2010

Dnem: 23 TBMM

Yasama Yl: 4 (S. Says: 544)

Zonguldak Milletvekili Ali Koal ve 26 Milletvekilinin (10/67); Mula Milletvekili Metin Ergun ve 29 Milletvekilinin (10/75); stanbul Milletvekili Mehmet Ufuk Uras ve 19 Milletvekilinin (10/82); Balkesir Milletvekili Ahmet Duran Bulut ve 34 Milletvekilinin (10/122); Yozgat Milletvekili Mehmet Ekici ve 22 Milletvekilinin (10/141); Trabzon Milletvekili Kemalettin Gkta ve 24 Milletvekilinin (10/180); Burdur Milletvekili Ramazan Kerim zkan ve 28 Milletvekilinin (10/193); Denizli Milletvekili Ali Rza Ertemr ve 38 Milletvekilinin (10/208); Mula Milletvekili Fevzi Topuz ve 28 Milletvekilinin (10/216); Balkesir Milletvekili Ergn Aydoan ve 20 Milletvekilinin (10/229); Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 37 Milletvekilinin (10/304); Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 24 Milletvekilinin (10/309); Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin (10/320); Ktahya Milletvekili Alim Ik ve 23 Milletvekilinin (10/324); Zonguldak Milletvekili Polat Trkmen ve 20 Milletvekilinin (10/336); Kahramanmara Milletvekili Veysi Kaynak ve 20 Milletvekilinin (10/337); Eskiehir Milletvekili Fehmi Murat Snmez ve 23 Milletvekilinin (10/342); Siirt Milletvekili Afif Demirkran ve 21 Milletvekilinin (10/374); Manisa Milletvekili ahin Meng ve 22 Milletvekilinin (10/377); Mersin Milletvekili Mehmet andr ve 21 Milletvekilinin (10/388); Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin (10/404); Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Anayasann 98inci tzkn 104 ve 105 inci Maddeleri Uyarnca Bir Meclis Aratrmas Almasna likin nergeleri ve (10/67, 75, 82, 122, 141, 180, 193, 208, 216, 229, 304, 309, 320, 324, 336, 337, 342, 374, 377, 388, 404) Esas Numaral Meclis Aratrmas Komisyonu Raporu

MADENCLK SEKTRNDEK SORUNLARIN ARATIRILARAK ALINMASI GEREKEN NLEMLERN BELRLENMES AMACIYLA KURULAN MECLS ARATIRMASI KOMSYONU (10/67,75,82,122,141,180,193,208,216,229,304,309,320,324,336,337,342,374,377,388,404)

Say: A.01.1.GE.10/67-236 Konu: Komisyon Raporu

13/05/2010

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan (10/67,75,82,122,141,180,193,208,216,229,304,309,320,324,336,337,342,374, 377,388,404) Esas Numaral Meclis Aratrmas Komisyonu 13.01.2010 tarihinde almalarna balam ve drt aylk alma sresi iinde yapt almalar sonucunda dzenledii rapor, ekleri ile birlikte iliikte sunulmutur. Gereini arz ederim. Sayglarmla.

Mehmet Altan Karapaaolu Bursa Milletvekili Komisyon Bakan

TRKYE BYK MLLET MECLS

Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan

MECLS ARATIRMASI KOMSYONU RAPORU

Mays 2010

Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrma Komisyonu almalar ile lgili Fotoraflar.

Komisyonumuz tarafndan hazrlanan bu rapor, maden ehitlerimize ithaf edilmitir.

ii

M. Kemal ATATRKn Ergani Maden Sahasn Ziyareti

Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 18.03.1923

Memleketimiz batan sona kadar hazinelerle doludur. Biz o hazineler stnde a kalm insanlar gibiyiz. Hepimiz btn bu hazineleri meydana karmak, servet ve refahmzn kaynaklarn bulmak greviyle ykmlyz.

Mustafa Kemal ATATRK

iii

Gneli bir gnde, Masmavi greceiz Karadeniz'i. Balkaya'dan Kapuz'a kadar, Kar kar biliriz biz bu ehri; Ereli Kmr letmesinin iekli baheleri Rhtma kmr tayan vagonlaryla; Paydos saatlerinde yollara dklen Soluk benizli insanlaryla. Siyah akar Zonguldan deresi; Yz karas deil, kmr karas; Byle kazanlr ekmek paras. Orhan Veli Kank

iv

NDEKLER NDEKLER............................................................................................................................ I TABLOLAR...............................................................................................................................X RESMLER ............................................................................................................................XIII EKLLER ............................................................................................................................ XIV KISALTMALAR .................................................................................................................. XVI KOMSYON BAKANININ SUNUU.................................................................................... 1 NERGE METNLER ............................................................................................................. 3

BRNC BLM KOMSYONUN LEY VE KOMSYON ALIMALARI1.1. KOMSYONUN LEY............................................................................................... 45 1.1.1. Aratrma nergelerinin zeti ve Konusu................................................................. 45 1.1.2. Komisyonun Kuruluu ............................................................................................... 47 1.1.3. Komisyonun Grev, Yetki ve Sresi ......................................................................... 48 1.1.4. Komisyonun almalar............................................................................................ 49 1.1.5. Komisyon Toplantlar ............................................................................................... 50 1.1.6. Komisyona ntikal Eden Bilgi ve Belgeler ................................................................ 63 1.2. KOMSYONUN TRKYE BYK MLLET MECLS DIINDA YAPTII NCELEMELER VE TOPLANTILAR ................................................................................................ 63 1.2.1. Balkesir li Dursunbey lesinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ........................ 64 1.2.1.1. Bkky Madencilik Tur. Tic. A Yer Alt Kmr Ocanda Meydana Gelen Kaza ile lgili Yaplm Olan ncelemeler ...................................................................................................... 65 1.2.1.2. en Madencilik Sanayi ve Ticaret A Odaky Kmr letmesinde Meydana Gelen Kaza ile lgili Olarak Yaplan ncelemeler ......................................................................................... 67 1.2.2. Ankara Beypazar / Nallhan lelerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ............. 69 1.2.3. BursaKtahya-Eskiehir llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ..................... 70 1.2.3.1. Bursa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................ 70 1.2.3.2. Ktahya linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti........................................ 72 1.2.3.3. Eskiehir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ...................................... 73 1.2.4. Zonguldak-Bartn llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar.................................. 74 1.2.4.1. Zonguldak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.................................... 74 1.2.4.2. Bartn/Amasra lesinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ....................... 76 1.2.5. zmir-Manisa-Uak-Afyonkarahisar llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ..... 77 1.2.5.1. zmir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................. 77 1.2.5.2. Manisa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.......................................... 78 1.2.5.3. Uak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................. 81 1.2.5.4. Afyonkarahisar linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ........................... 81

I

1.2.6. Batman-rnak-Mardin-Diyarbakr llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar....... 82 1.2.6.1. Batman linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ......................................... 82 1.2.6.2. rnak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ........................................... 84 1.2.6.3. Mardin linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.......................................... 87 1.2.6.4. Diyarbakr linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.................................... 891.2.7. Kanada Ontario-British Columbia Eyaletlerinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ..... 89 1.2.8. Ankarada Dzenlenen Avrupa Birliinde Madencilik ve evre Konulu Sempozyum ....97

KNC BLM TRKYEDE MADENCLK SEKTR2.1. TRKYEDE MADENCLN VE LGL MEVZUATIN GELM .................... 101 2.1.1. Maden Mevzuatnn Geliimi ................................................................................... 101 2.1.2. Madencilik Faaliyetlerinde Hukuki Alt Yap ........................................................... 102 2.1.2.1. Yasal ereve ............................................................................................................. 102 2.1.2.2. Maden Kanunu ........................................................................................................... 103 2.1.2.2.1. Maden Mevzuat Asndan lgili Dier Bakanlklar ve Kurumlar ile Olan likiler 103 2.1.2.3. Ruhsat Gruplar ve Ruhsatlandrma Sreci ............................................................ 104 2.1.3. Madencilik Faaliyetleri ile lgili Dier Kanunlar .................................................... 113 2.2. LKEMZN MADENCLK POLTKALARI............................................................ 115 2.2.1. Dokuzuncu Kalknma Plannda Madencilik ile lgili Temel Politikalar .................. 115 2.2.1.1. Madenciliin Kamuoyuna Tantlmas .................................................................... 115 2.2.1.2. evre Duyarll ve Srdrlebilir Kalknma Anlaynn Gelitirilmesi ........ 115 2.2.1.3. Brokratik Yapnn Etkinletirilmesi ...................................................................... 1162.2.1.4. Aratrma ve Gelitirme Alt Yapsnn Gelitirilmesi ve Verimliliinin Artrlmas........ 116

2.2.1.5. Gc Kalitesinin yiletirilmesi ........................................................................... 116 2.2.1.6. irket ve letme leklerinin Bytlmesi .......................................................... 117 2.2.1.7. Yurt D Madencilik Faaliyetlerinin Desteklenmesi ............................................ 117 2.3. DER MADENCLK POLTKALARI VE HEDEFLER .......................................... 117 2.3.1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Stratejik Plan ................................................ 117 2.3.2.Maden Arama ve Gelitirme Politikalar ............................................................ 118 2.3.3. Sektrel Maden Politikalar ...................................................................................... 118 2.3.3.1. Bor Politikas .............................................................................................................. 118 2.3.3.2. Mermer Politikas ....................................................................................................... 119 2.3.3.3. Ta Kmr Politikas ............................................................................................... 119 2.3.3.4. Linyit Politikas .......................................................................................................... 119 2.4. MADENCLK SEKTRNDE KURUMSAL YAPI .................................................. 119 2.5. MADENCLK VE EKONOMDEK YER.................................................................. 120 2.5.1. Trkiyede Madencilik Sektr................................................................................ 122

II

2.5.1.1. Trkiye Maden Potansiyeli ....................................................................................... 122 2.5.1.2. Trkiye Ekonomisi Asndan nemli Olan Baz Madenler ............................... 126 2.5.1.3. Maden retimi............................................................................................................ 135 2.6. MADENCLK SEKTRNDE DI TCARET........................................................... 144 2.6.1. Maden hracat.......................................................................................................... 144 2.6.2. Maden thalat........................................................................................................... 146 2.7. MADENCLK VE VERGLENDRME........................................................................ 147 2.7.1. Vergi Yk ve Madencilik ....................................................................................... 148 2.7.2. Devlet Hakk ve Vergi likisi .................................................................................. 150 2.7.3. Madencilik Sektrne Tannan Baz Vergisel stisnalar .......................................... 151 2.7.3.1. Petrol Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas ............................................. 151 2.7.3.2. Petrol Aramalarnda zel Tketim Vergisi stisnas ............................................ 151 2.7.3.3. Petrol Aramalarnda Gmrk Vergisi stisnas ...................................................... 151 2.7.3.4. Altn Gm ve Platin Aramalar ile Dore Altn Satlarnda Katma Deer Vergisi stisnas ................................................................................................................................................ 152 2.7.3.5. Yer Alt Maden letmelerinde alanlara Uygulanan cret stisnas.............. 152 2.7.4. Vergilendirmede Esneklik ........................................................................................ 152 2.7.5. sizlik, stihdam Politikalar ve Madencilik ............................................................ 154 2.8. MADENCLK SEKTRNDE DEVLET YARDIMLARI ......................................... 156 2.8.1. Devlet Yardmlar Mevzuat erevesinde Uygulanan Destekler............................ 156 2.8.1.1. Blgesel ve Sektrel Destekler ................................................................................ 156 2.8.1.2. Byk lekli Yatrmlar.......................................................................................... 157 2.8.1.3. Genel Tevik Sistemi ................................................................................................. 158 2.8.1.4. Tevik Aralarnn Kapsam ..................................................................................... 158 2.8.2. 5084 Sayl Kanun Kapsamnda Tevik Uygulamas ............................................... 160 2.8.3. Devlet Yardmlar ve Avrupa Kmr elik Topluluu likisi................................ 161 2.8.4. Rdovansl Madencilik Yatrmlar .......................................................................... 162 2.8.5. Sektrel Tevik Uygulamas..................................................................................... 163 2.8.6. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar ile Yabanc Sermayenin Madencilik Sektrndeki Yeri.................................................................................................................................................. 163 2.8.7. Madencilik Sektrnde Dzenlenen Yatrm Tevik Belgeleri ve Hedeflenen stihdam Potansiyeli ....................................................................................................................................... 165 2.9. PETROL VE DOAL GAZ ........................................................................................... 165 2.9.1. Trkiyede Petrol ve Doal Gaz ............................................................................... 167 2.9.2. Trkiyedeki Petrol ve Doal Gaz Rezervleri .......................................................... 168 2.9.3. Petrol ve Doal Gaz Arama Faaliyetleri................................................................... 169 2.9.4. Petrol ve Doal Gaz retim Faaliyetleri .................................................................. 172 2.9.5. Petrol rnleri Endstrisi......................................................................................... 174

III

2.10. MADENCLK VE EVRE ......................................................................................... 176 2.10.1. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii .......................................................... 178 2.10.2. Uluslararas Szleme, Protokol ve Anlamalar..................................................... 184 2.10.3. Madenciliin evresel Etkileri ............................................................................... 186 2.10.4. I. ve II. Grup Maden Ocaklar ve evre Uygulamalar .......................................... 186 2.10.5. Maden Sahalarnn Rehabilitasyonu ile lgili Mevzuat ve Uygulamalar................ 187 2.10.5.1 Gelimi Olan lkelerde Mevcut Durum .............................................................. 190 2.10.5.2. Gelimekte Olan lkelerde Durum ....................................................................... 190 2.10.6. zleme ve Kontrol ................................................................................................... 191 2.10.7. Madencilik ve Orman ............................................................................................. 192 2.11. MADENCLK SEKTRNDE SALII VE GVENL ............................... 194 2.11.1. Sal ve Gvenlii ........................................................................................... 195 2.11.2. Madenlerde Sal ve Gvenlii Mevzuat ....................................................... 195 2.11.2.1. Kanunu Kapsamnda Sal ve Gvenlii .................................................. 195 2.11.2.1.1. veren ve ilerin Ykmllkleri .............................................................. 196 2.11.2.1.2. Sal ve Gvenlii Ynetmelikleri ........................................................ 196 2.11.2.1.3. in Durdurulmas veya Yerinin Kapatlmas .......................................... 197 2.11.2.1.4. Sal ve Gvenlii Kurulu ...................................................................... 197 2.11.2.1.5. Sal ve Gvenlii Hizmetleri ................................................................ 198 2.11.2.1.6. ilerin Haklar ................................................................................................ 198 2.11.2.1.7. Mesleki Eitim ................................................................................................. 199 2.11.2.1.8. Ar ve Tehlikeli lerde Rapor ..................................................................... 199 2.11.2.2. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii Kapsamnda Sal ve Gvenlii ...... 199 2.11.3. Teftii.................................................................................................................. 200 2.11.3.1. Teftiinin Tanm ................................................................................................. 200 2.11.3.2. Teftiinin nemi .................................................................................................. 200 2.11.3.3. Avrupa Birlii lkelerinde Teftii Yaklam ................................................. 200 2.11.3.4. lkemizde Teftii ................................................................................................ 201 2.11.3.4.1. Mfettii / alan Oranlar ........................................................................ 201 2.11.3.4.2. Maden Sektrnde Sal ve Gvenlii Teftii ..................................... 202 2.11.4. Kazas ................................................................................................................. 203 2.11.4.1. Kazas Tanm ...................................................................................................... 203 2.11.4.2. Kazas Nedenleri .................................................................................................. 204 2.11.4.3. Kaza Trleri .............................................................................................................. 205 2.11.4.4. Kaza Nedenlerinin Analizi ve zm nerileri.................................................. 205 2.11.4.4.1. Grizu Facialarnn nlenmesi ........................................................................ 206

IV

2.11.5. Meslek Hastalklar................................................................................................. 207 2.11.6. Madencilik Sektrnde Kazas ve Meslek Hastalklar statistikleri .................. 210 2.11.6.1. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar ile Toplam Sigortal Saylar ........ 211 2.11.6.2. Madencilik Sektrndeki Kazalar ve Meslek Hastalklarnn Tm Sektrlere Oran .. 211 2.11.6.3. Madencilik Sektrnde Yer Alan Faaliyet Gruplarna Ynelik Kazas ve Meslek Hastal statistikleri ......................................................................................................................... 214 2.11.6.4. Kazalar Konusunda Adalet Bakanlndan Alnan statistiki Bilgiler ........ 216 2.11.6.5. Kazas ve Meslek Hastalklarnn alan Sigortal Saysna Gre Dalm ... 217 2.11.6.6. Kazas ve Meslek Hastalklarnn Sigortal Ya Gruplarna Gre Dalm218 2.11.6.7. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm ................................................. 218 2.11.6.8. Kazalarnn Kaza Saatlerine Gre Dalm..................................................... 221 2.11.7. Madencilik Sektrnde Kazalar ve Meslek Hastalklar Maliyeti..................... 222 2.12. PATLAYICI ORTAMLARIN GVENL N YASAL GEREKLLKLER........ 225 2.12.1. Patlayc Ortamlarda Uyulmas Gereken Zorunluluklar......................................... 226 2.12.2. Tespit Edilen Eksiklikler ve yiletirme ................................................................. 226

NC BLM DNYADA MADENCLK VE RNEK UYGULAMALAR3.1. DNYADA MADENCLK........................................................................................... 227 3.1.1. Genel Grnm ........................................................................................................ 227 3.1.2.retim....................................................................................................................... 227 3.1.3.Tketim..................................................................................................................... 228 3.1.4. Dnya Maden ve Mineral Ticareti............................................................................ 229 3.1.5. Dnya Madencilik Sektrnde Piyasa Yaps ve irketler....................................... 230 3.1.6. Maden Fiyatlarndaki Gelimeler ............................................................................. 231 3.1.7. Dnyada Maden Arama Faaliyetleri......................................................................... 231 3.1.8. Dnyada Maden Rezervi Durumu ............................................................................ 232 3.2. MADENCLK SEKTRNDE GELM BAZI LKELERDE MADENCLK FAALYETLER ................................................................................................................................ 234 3.2.1. Kanada...................................................................................................................... 234 3.2.2. Gney Afrika Cumhuriyeti....................................................................................... 236 3.2.3. Amerika Birleik Devletleri...................................................................................... 237 3.2.4. in Halk Cumhuriyeti .............................................................................................. 238 3.2.5. Avrupa Birliinde Madencilikle lgili Genel Esaslar ............................................... 238 3.3. DNYA MADENCLNDE UYGULANAN STANDART VE KODLAR .............. 243 3.3.1. JORC Kodu .............................................................................................................. 244 3.3.2. NI43-101 Kodu......................................................................................................... 244

V

3.3.3. SAMREC / SAMVAL Kodu.................................................................................... 244 3.3.4. SAMVAL ve VALMN Kodu.................................................................................. 245 3.3.5. Yurt D Madencilik Borsalarnda Listeleme Yntemi ........................................... 245 3.4. DNYADA PETROL VE DOAL GAZ ...................................................................... 245

DRDNC BLM MADENCLK SEKTRNN SORUNLARI VE ZM NERLER4.1. YAPISAL, YASAL VE KURUMSAL SORUNLAR..................................................... 252 4.1.1. Madencilik Konusunda Belirlenen Politikalarn Uygulanmasndaki Aksaklklar ve Siyasi rade Eksiklii....................................................................................................................... 252 4.1.2. Mevcut Rezervlerin Kkl ve leklerin Yetersizlii ..................................... 252 4.1.3. Sermaye Yetersizlii ve Risk Algsnn Madencilie Uygun Olmay ................... 253 4.1.4. Maden leri Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar.. 253 4.1.5. Trkiye Takmr Kurumu ile lgili Sorunlar........................................................ 255 4.1.6. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar ........................................................................................................................................... 255 4.1.7. Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn Kurumsal Yaps ile Kurulu Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 256 4.1.8. Sektrdeki Brokratik Srecin Uzun Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar............... 256 4.1.9. Devlet Yardmlar Konusunda Gndeme Getirilen Sorunlar ................................... 2594.1.9.1. Rdovansl Madencilik Yatrmlarnn Devlet Yardmlarndan Yararlanamamas . 259

4.1.9.2. Kmr Madenlerinin Devlet Yardmlar Kapsamnda Tevik Edilememesi ..... 259 4.1.9.3. Maden letmelerinde Ayrcalkl Sektrel Tevikin Uygulanamamas............. 260 4.1.9.4. Yabanc Yatrmclarn Ruhsat Alrken veya retim Yaparken Ayn artlara Tabi Tutulmasna Yerli Yatrmclarn tiraz .............................................................................................. 260 4.1.10. Vergilendirme ile lgili Sorunlar ............................................................................ 260 4.1.10.1. Metan Gaz Aramalarnda zel Tketim Vergisi, Katma Deer Vergisi ve Gmrk Vergisi stisnasnn Uygulanmamas ............................................................................................. 260 4.1.10.2. Dore Altnn Yurt i Tesliminde Katma Deer Vergisi Uygulanmas Sorunu.... 261 4.1.10.3. Altn Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas............... 261 4.1.10.4. Kendi Enerjisini reten Maden letmelerine zel Tketim Vergisi stisnas Uygulanmamas ................................................................................................................................................ 261 4.1.10.5. Madencilikte Yaplan Saha Gelitirme Harcamalarnn Yatrm ndiriminden Yararlandrlmamas ........................................................................................................................................ 262 4.1.10.6. Maden Aramalar, evre Dzenlemesi, Sal ve Gvenlii Harcamalarna Kaynak Ayrlmas Amacyla Vergi Avantaj Salanmamas..................................................................... 262 4.1.10.7. Madencilik Yatrmlarnn Belirli Bir Sre in ndirimli Oranda Vergilendirilmemesi... 263 4.1.10.8. Madencilik Fonu veya Bankasnn Olmay ....................................................... 264

VI

4.1.10.9. Maden Nakliyesinde zel Tketim Vergisi ve Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas ................................................................................................................................................ 2654.1.10.10. Maden Aramalarnn Aratrma ve Gelitirme Kapsamnda Tevik Edilmemesi....... 265 4.1.10.11. Doal Ta-Mermer Sektr zerindeki Dolayl Vergi Yknn Fazla Olmas......... 267

4.1.11. Maden Sektrndeki Alt Yap Sorunlar ................................................................ 268 4.1.12. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii ile lgili Sorunlar................................ 269 4.1.12.1. Maden Kanununun 2nci Maddesi ile lgili Sorunlar ........................................ 269 4.1.12.2. Maden Kanununun 16nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar .................... 269 4.1.12.3. Maden Kanununun 12nci Maddesi ve Uygulama Ynetmeliinin 36nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................. 269 4.1.12.4. Maden Ruhsatlarna Haciz Konulmas Sorunu .................................................... 270 4.1.12.5. Ta Oca Ruhsatlarnn Maden Kanunu Kapsamna Alnmasnn Sorun Olarak Alglanmas....................................................................................................................................... 270 4.1.13. Uygulamalardan Kaynaklanan Sorunlar................................................................. 270 4.1.13.1. Temdit Ruhsatlarnn Yeni Ruhsat Gibi Deerlendirilmesi ............................... 270 4.1.13.2. Lle Ta retiminde ve Pazarlanmasnda Yaanan Sorunlar........................... 271 4.1.13.3. Ham Madde retim zinlerinden Kaynaklanan Sorunlar................................... 271 4.1.13.4. Teknik Nezaretilik Uygulamasndan Kaynaklanan Sorunlar........................... 272 4.1.13.5. Maden letme zin Alanlarnn Dar Tutulmas Sorunu ..................................... 272 4.1.13.6. Madencilikte Arkeolojik Kurtarma Kazlarnda Brokratik lemlerin Uzamasndan Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................ 272 4.1.13.7. Mevcut Mevzuat Gereince Madencilik Faaliyetlerine zin Verilmeyen Alanlar in Mracaatlarn Kabul Edilerek Ruhsat Verilmesinin Dourduu Sorunlar ...................................... 273 4.1.13.8. Mill Emlak Genel Mdrl ile Maden leri Genel Mdrl Arasndaki Koordinasyon Eksikliinden Kaynaklanan Sorunlar .................................................................................. 273 4.1.13.9. Kaak Maden Ocaklarndan Kaynaklanan Sorunlar ........................................... 273 4.1.14. Trk Petrol Kanununun Hlen Yasalamam Olmas.......................................... 273 4.1.15. Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar.................................................................. 275 4.1.16. Dier Kanunlardan Kaynaklanan Sorunlar............................................................. 276 4.1.16.1. Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanundan Kaynaklanan Sorun ............................................................................................................................. 277 4.1.16.1.1. Zeytin ve Tarm Arazilerinin Kullanm Sorunu ......................................... 277 4.1.16.2. Orman Vasfn Kaybetmi Arazilerde Madencilik Faaliyetlerinin Yaplamamasndan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................................... 277 4.1.16.3. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii ile lgili Sorunlar . 278 4.1.16.4. evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorunlar278 4.1.16.5. Sulak Alanlara ve Dier Baz Hususlarda Ortaya kan Uygulama Farkllklarna likin Sorunlar ................................................................................................................................................. 278 4.1.16.6. Maden Atklar ile lgili Ynetmelik Bulunmay ............................................. 279 4.1.16.7. Maden Faaliyetlerinden Elde Edilen Devlet Hakkndan Yre Halknn Yeteri Kadar Yararlanamamas .................................................................................................................................. 279

VII

4.1.16.8. Uzun Mesafeli Koruma Alanlarnda Madencilik Yaplamamas ...................... 279 4.1.16.9. Yatrm Gvencesinin Eksiklii ............................................................................. 279 4.1.16.10. Aratrma ve Gelitirmeye Ynelik Hizmet Almlarnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................ 280 4.1.17. Kamu ktisadi Teebbslerinde Personel stihdamnda Karlalan Sorunlar ....... 280 4.1.18. niversite - Sanayi Birliinin Gelitirilememesi Sorunu ................................... 280 4.1.19. Madencilik Faaliyetlerinden Olumsuz Etkilenen Arazilerin evre Dzenlemesi ile lgili Olarak evre Uyum Teminat ................................................................................................ 281 4.1.20. Yksek hale Bedelli ve Uzun Sreli Madencilik Alt Yap lerinin Hizmet Alm Yolu ile Yaptrlmasnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar .................................. 281 4.2. TOPLUMSAL-SOSYOLOJK NEDENLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR... 281 4.2.1. Madencilik Sektrnde Halkla likilerin Eksiklii ve Bilgi Kirliliinden Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 282 4.2.2. Madenciliin Gnlk Yaamdaki neminin Bilinmemesi....................................... 282 4.2.3. Petrol ve Doal Gaz Aramalar Hakknda Yanl Bilinenler.................................... 283 4.2.4. Siyanr Hakknda Yanl Bilinenler......................................................................... 284 4.2.5. Altn Aranmasnda Siyanr Kullanldna likin Yanl Bilgilendirme ................ 284 4.2.6. Altn Madenciliinin Trkiye Ekonomisine Katksnn Yeterince Bilinmemesi ..... 284 4.2.7. Genel Bir Veri Taban Eksiklii............................................................................... 286 4.2.8. Eitim Sorunu........................................................................................................... 287 4.2.9. Sektrdeki Koordinasyon-letiim Eksiklii ............................................................ 287 4.3. SALII VE GVENL LE LGL SORUNLAR............................................. 287 4.3.1. Gvenlik Kltr Eksiklii ...................................................................................... 287 4.3.2. Kazalar ve Meslek Hastalklar Orannn Ykseklii .......................................... 288 4.3.3. Meslek Mensuplarnn Uzmanlama Yetersizlii..................................................... 288 4.3.4. alanlarn Yaptklar lerle lgili Mesleki Eitimlerinin Yetersizlii .................. 288 4.3.5. Sal ve Gvenlii Hizmetlerinin Tm Yerlerini Kapsamamas ................... 288 4.3.6. alanlarn Yerlerinde Sal ve Gvenlii Konusundaki almalara Katlmnn Yetersizlii................................................................................................................... 288 4.3.7. Sal ve Gvenlii Teftilerinin Etkinsizlii ..................................................... 289 4.3.8. Sektrde Birliinin Olmay................................................................................ 289 4.3.9. Patlamalara Kar Uygun Ekipman Kullanlmamas ................................................ 289 4.3.10. Sal ve Gvenlii Aratrmalarnn Yetersizlii ............................................ 289 4.3.11. Acil Durumlarda Organizasyon Yetersizlii .......................................................... 289 4.3.12. Ekipman Maliyetlerinin Ykseklii ....................................................................... 290 4.3.13. Salk Gvenlik Dokmannn Onaylanmam Olmas ......................................... 290 4.3.14. Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Uygunlama Sorunlar................................... 290 4.3.15. Meslek Hastalklarnn Tehisinde Yetersizlik....................................................... 291 4.3.16. Kazas Sigortas Prim Politikasnn Uygunsuzluu ............................................ 2914.3.17. Madencilik Sektrne zg Sal ve Gvenlii Tefti Biriminin Bulunmay.....291

VIII

4.4. SEKTRDE KARILAILAN DER NEML SORUNLAR .................................. 291 4.4.1. Arama Yetersizlii Sorunu ....................................................................................... 291 4.4.2. Linyit Rezervlerinin Niteliklerinin Dk Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar....... 292 4.4.3. Madencilikteki Atl Ocak ve Tesislerin lke Ekonomisine Kazandrlamamas ..... 293 4.4.4. Maden Arama, Rezerv ve Madenlere likin Dier Bilgilerin Gvenilir ve Uluslararas Standartlara Uygun Olmay...................................................................................... 293 4.4.5. Katma Deeri Yksek rnn Elde Edilememesi ile Maden Ticaretinden Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 294 4.4.6. Doal Ta-Mermerciliin Sorunlar ......................................................................... 295 4.4.6.1. Tasarma Yeterince nem Verilmemesi ................................................................. 295 4.4.6.2. Standart Eksiklii ....................................................................................................... 295 4.4.6.3. Ykc Rekabetten Kaynaklanan Sorunlar............................................................... 295 4.4.6.4. Kamu Binalar ve Prestijli Yaplarda thal Doal Ta-Mermerin Kullanlmasndan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................... 295 4.4.7. Gneydou Anadolu Blgesindeki Baz Petrol Sahalarnn Maynl Arazilerin erisinde Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar ................................................................................ 296 SONU .................................................................................................................................. 297 KAYNAKA ......................................................................................................................... 302 EK-1 TRKYE MADEN HARTALARI .......................................................................(28 Sayfa) 305 EK-2 MADEN SEKTR LE LGL MEVZUAT, KAMU KURUMLARI ve SVL TOPLUM RGTLER LSTES ...............................................................................................................................(10 Sayfa) 333 EK-3 BR MADENN LETMEYE AILABLMES N ALINMASI GEREKEN ZNLER....(1 Sayfa) 343 EK-4 KOMSYON TUTANAK ZETLER..................................................................(192 Sayfa) 344 EK-5 DNYADA YAPILAN RNEK MADENCLK UYGULAMALARI.................................. 536EK-5.1. Uluslararas Raporlama Kodlar.................................................................................... 537 EK-5.2. Maden Arama Sonular, Mineral Kaynaklar ve Cevher Yataklar Raporlar in Avustralya Kodu (JORC Kodu) .......................................................................................................................... 539 EK-5.3. Gney Afrika Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini Rapor Etme Standartlar (SAMREC Kodu)................................................................................................................................................ 580 EK-5.4. Borsada Maden irketlerinin Yapt Bilgilendirmelere likin Standartlar ................. 614 EK-5.5. Bamsz Jeoloji Danmanlk irketinin Dzenledii rnek Teknik Rapor................ 620 EK-5.6. ehir Planlama Biriminin Madencilikte Arazi Kullanm ile lgili rnek Raporu ........ 623 EK-5.7. rnek Bir Projenin Teknik Raporu ............................................................................... 630 EK-5.8. Bamsz Yetkili Uzman Mhendisin rnek Raporu.................................................... 652 EK-5.9. Bir irketin Aklad Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar ile lgili rnek Rapor ... 706 EK-5.10. Petrol ve Doal Gaz Alannda rnek Bir Deerlendirme Raporu .............................. 720 EK-5.11. Bamsz irketlerle Yaplan rnek Bir Gizlilik Anlamas....................................... 722 EK-5.12. evre ve Doal Kaynaklar Koruma Teklif ars rnei........................................ 724 EK-5.13. Dnya Madencilik Sektrnde Kullanlan "Global Kaynak & Rezerv Tespit" Standartlarnn Madencilik Yatrmlarna Finans Salama Fonksiyonu ve Trkiye Uygulamas ....................... 731

EK-6 MADENCLK SEKTRNDE YAPILACAK YATIRIMLARIN GSYH VE STHDAMA KATKI SALAMA POTANSYEL................................................................................................. 750

IX

TABLOLAR

Tablo 1. Komisyon yesi Milletvekilleri..................................................................... 48 Tablo 2. Komisyon Toplantlar ................................................................................... 50 Tablo 3. Bkky Madencilik Tur. Tic. Ade Yaplan Teftiler ................................. 65Tablo 4. en Madencilik San. ve Tic. A Odaky Kmr letmesinde Yaplan Teftiler ..... 67

Tablo 5. Ruhsat Grubu ve Alanlar............................................................................. 104 Tablo 6. 3213 ve 5995 Sayl Kanunlar Gereince Alnan Devlet Hakk Oranlar.... 107 Tablo 7. Yllara Gre Alnan Devlet Hakk ............................................................... 109 Tablo 8. Mracaat ve Ruhsat Saylar ........................................................................ 110 Tablo 9. Maden Grubuna Gre Trkiye Geneli Ruhsat Dalm .............................. 111 Tablo 10. Jeotermal Kaynak ve Doal Mineralli Sular, Mracaat - Ruhsat Saylar. 112 Tablo 11. Ham Madde retim zinleri ....................................................................... 112 Tablo 12. hale Edilen Ruhsat Saylar ve hale Gelirleri .......................................... 113 Tablo 13. Trkiye Maden Rezervleri ......................................................................... 124 Tablo 14. MTA Tarafndan Rezerv Art Salanan ve Yeni Bulunan Sahalar ......... 134 Tablo 15. 2003-2008 Yllar Enerji Ham Maddeleri (Petrol-Doal Gaz Hari) retimi......136 Tablo 16. 2003-2008 Yllar Doal Ta retimleri.................................................... 136 Tablo 17. 2003-2008 Yllar imento, Yol ve naat Ham Maddeleri retimi ......... 137 Tablo 18. 2003-2008 Yllar Metalik Maden retimleri............................................ 138 Tablo 19. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi ............................. 138 Tablo 20. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi ............................. 140 Tablo 21. GSYH inde Madencilik Sektrnn Pay (x1.000TL)........................... 141 Tablo 22. Trkiye Madencilik Sektr rnlerinin Girdi Sektrlerinde hracat Dahil Birincil rn Baznda Yaratt Hasla ...................................................................... 142 Tablo 23. Madencilik Sektrnde ve GSYHde Byme Hzlar............................. 144 Tablo 24. Petrol ve Doal Gaz Hari Maden hracatnn Toplam hracat indeki Paylar (milyon $)....................................................................................................... 145Tablo 25. Madencilik Sektrnde thalat Deerleri (Milyon $) (Ham Petrol ve Doal Gaz Hari)...................................................................................................................................... 146 Tablo 26. Petrol ve Doal Gaz Hari Madencilikte hracatn thalat Karlama Oran (milyon $) ............................................................................................................................... 146

Tablo 27. Genel Bte Vergi Gelirleri Tahakkuklar (Brt) (x Bin TL).................... 148Tablo 28. GSYH, Genel Bte Vergi Gelirleri ve Vergi Yk (2005- 2009) (Bin TL)......... 149

X

Tablo 29. 2006 Yl tibaryla Sektrel Kayt D stihdam (%) ............................... 150 Tablo 30. Madencilik Sektrnn Devlet Hakk Yk.............................................. 150 Tablo 31. Yllara Gre Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm ....... 155 Tablo 32. Vergi ndirimi Oranlar .............................................................................. 158 Tablo 33. Yatrma 31.12.210 Tarihinden nce Balanlmas Hlinde Vergi ndirim Oranlar 159 Tablo 34. Sigorta Primi veren Hissesi Destei Sreleri .......................................... 159 Tablo 35. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar (Milyon TL) ..................................... 163 Tablo 36. Madencilik Sektrnde Dorudan Yatrm Girileri.................................. 164 Tablo 37. Yllar tibaryla, Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm . 165 Tablo 38. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiyenin Petrol Rezervleri ........................... 169 Tablo 39. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiye Doal Gaz Rezervleri (m3) .................. 169 Tablo 40. 2004-2009 Aras Doal Gaz thalat ve Yldan Yla Art Oranlar .......... 174 Tablo 41. Gelimi lkelerde evre Koullar .......................................................... 190 Tablo 42. Gelimekte Olan lkelerde evre Koullar.............................................. 190 Tablo 43. Avrupa Birlii lkeleri Mfettii Saylar ve Oranlar .......................... 202 Tablo 44. Maden Sektrnde Yaplan Denetimler..................................................... 203 Tablo 45. Pnmokonyoz Nedeni ile lm ................................................................. 209 Tablo 46. Zonguldak Uzunmehmet Meslek Hastalklar Hastanesi Pnmokonyoz phesi ile Mracaat Eden ve Meslek Hastal Tans Alan Hastalarn Says...................... 209 Tablo 47. T.C. Salk Bakanl stanbul Meslek Hastalklar Hastanesi 1999-2009 Yllar Arasnda Madencilik Sektrnde Hastaneden Mesleki Tan Alan Hasta Saylar ............... 210 Tablo 48. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar ..................................... 211 Tablo 49. Madencilik Sektrndeki Toplam Sigortal Saylar.................................. 211 Tablo 50. Yllar tibaryla Kazas ve Meslek Hastal statistikleri...................... 212 Tablo 51. 20032008 SGKden Alnan Verilere Gre Maden Sektrnde Meydana Gelen Kazalar ve Meslek Hastalklar................................................................... 213 Tablo 52. Dnya Madencilik Sektrnde lml Kazalar (Yz Binde) .............. 213Tablo 53. Dnya Madencilik Sektrnde Yllar tibaryla Kazalarna Bal lm Says.......214 Tablo 54. 2004-2008 Madencilikte Kazalar; Srekli Gremezlik ve lm Saylar..... 215

Tablo 55. 2004-2008 Madencilik Kollarna Gre Sigortal i Says.................. 216 Tablo 56. Meslek Hastalklarnn ve Kazalarnn Yerinde alan Sigortal Saylarna Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008).................................................................... 217

XI

Tablo 57. Kazalar ve Meslek Hastalklar Vakalarnn Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008).................................................................... 218 Tablo 58. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm........................................ 219 Tablo 59. Sanayilemi lkelerde Kii Bana retim .............................................. 228 Tablo 60. Sanayilemi lkelerde Kii Bana Tketim (Kg/Kii) ........................... 229 Tablo 61. Akaryakt ve Maden rnleri Ticaretinin Blgeler tibaryla Dnya Ticareti erisindeki Yeri, 2008 ............................................................................................... 229 Tablo 62. Dnya Maden Rezervleri ........................................................................... 233 Tablo 63. Kanada Maden retimi .............................................................................. 235 Tablo 64. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Talebi Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)...................................................................................................... 248 Tablo 65. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Arz Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)...................................................................................................... 249Tablo 66. 2008 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm ....... 257 Tablo 67. 2009 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm ....... 258

Tablo 68. Mermer retim Maliyeti indeki Akaryakt ve Enerji Oran (%) ............ 267 Tablo 69. Motorin Fiyat Oluumu (LT/TL) (31.12.2009 Tarihi tibaryla) ............... 267 Tablo 70. Yllara Gre Altn retimi ......................................................................... 285 Tablo 71. Altn Madenciliinde alan i Says ve cretlerinden Kesilen Gelir Vergisi Tutar (TL) ..................................................................................................... 285 Tablo 72. Altn Madencilii zerinden Alnan Devlet Hakk Tutarlar (TL)............ 286 Tablo 73. Altn Madenciliinden Alnan Vergiler/TL ............................................... 286 Tablo 74. MTAnn 2003-2009 Yllar Arasnda Yapt Sondajlarn Dokman..... 292

XII

RESMLERResim 1. Bkky Madencilikte Yaplan ncelemeler............................................................... 64 Resim 2. Beypazar Maden Suyu Dolum Tesisi....................................................................... 70 Resim 3. Bursadaki Simge Madencilik Kalker Oca ve Krma Eleme Tesisi ....................... 71 Resim 4. Simge Grup Asfalt retim Tesisi.............................................................................. 71 Resim 5. etat Madencilik A Konsantre Tesisleri.................................................................. 72 Resim 6. Ak letmede Bulunan Dragline ............................................................................. 72 Resim 7. Ktahya Eti Gmte Elektroliz................................................................................ 73 Resim 8. Ham Maddenin Porselene Dnm ....................................................................... 73 Resim 9. Lle Ta ilii........................................................................................................ 73 Resim 10. Etibor Fabrikas ve Ambalajlama Tesisleri ............................................................. 74 Resim 11. Zonguldak TTK Alev Szdrmazlk Test Laboratuvar ........................................... 75 Resim 12. Kozlu Kmr Oca ................................................................................................ 75 Resim 13. Bartnda Yer Alt Kmr Kuyusu naatnda Yaplan nceleme ........................... 76 Resim 14. Bartndaki Sivil Toplum rgtleri ile Yaplan Toplant........................................ 77 Resim 15. zmir Uluslararas Doal Ta ve Teknolojileri Fuar .............................................. 78 Resim 16. Sardes Nikel Aye Ait Pilot Tesis ile Ege evre Platformu.................................. 79 Resim 17. Pomza Export Madencilik A letmesi ................................................................. 80 Resim 18. TPRAG Altn letmesi ile Altn Dkm Portal.................................................. 81 Resim 19. Ak letme ncelemesi .......................................................................................... 81 Resim 20. Mermer Sahalar ve Fabrikas ................................................................................. 82 Resim 21. Batman Toptanclar Sitesindeki Patlama zleri ....................................................... 83 Resim 22. Midyat Katori Ta Atlyesi.................................................................................... 84 Resim 23. Silopi Termik Santrali ............................................................................................. 85 Resim 24. Asfaltit Ak Ocak letmesi ile Termik Santrali .................................................... 85 Resim 25. TPAOnun Cudi Dandaki Cudi-1 Kuyusu .......................................................... 86 Resim 26. Cudi-1 Kuyusu, Workover Kulesi........................................................................... 86 Resim 27. rnak, Su Altnda Kalm Kmr Sahas ............................................................... 87 Resim 28. amurlu ile Bat Raman Petrol ve Doal Gaz Sahalar .......................................... 88 Resim 29. Atl Durumdaki Mardin Mazda Fosfat Tesisleri ................................................. 88 Resim 30. Fosfat Tesisinin Kapatlmasndan En ok Etkilenen Mazda Halk ile Yaplan Toplant 89 Resim 31. Myra Falls Maden letmesi .................................................................................... 90 Resim 32. Tesislerden, Kasabann me Suyunu Karlayan Irmaa Su Braklmas .............. 90 Resim 33. Myra Falls Madeni Kanada British Columbia Eyaleti, Campbell River .............. 91 Resim 34. Mill Park erisindeki Maden letmesinin Tesisleri ............................................. 91 Resim 35. Kart Sistemi (Bu Kartlar lgili Kiinin Yer Altna ndiini Gstermektedir) ......... 92 Resim 36. Acil Snma Odas ................................................................................................. 92 Resim 37. Flotasyon niteleri .................................................................................................. 93 Resim 38. stanbul Kemerburgaz-Aal Kyndeki Kut Madencilik Sahasnda Yaplan Rehabilitasyon ve Aalandrma Faaliyetleri.................................................................................................. 188 Resim 39. Nusaybin lesi Yaknndaki Maynl Arazilerindeki Petrol-Doal Gaz Sahalar. 296

XIII

EKLLERekil 1. Ruhsatlandrma Aamalar Akm emas.................................................................. 106 ekil 2. Yllar tibaryla Mracaat ve Dzenlenen Arama Ruhsat Saylar............................ 110 ekil 3. Ruhsatlarn Faaliyet Durumuna Gre Dalm ........................................................ 111 ekil 4. hale Edilen Ruhsat Says ve hale Gelirleri ............................................................ 113 ekil 5. Trkiye Maden Haritas ............................................................................................ 123 ekil 6. Trkiyenin letilebilir Demir Yataklar Rezerv Oranlar........................................ 126 ekil 7. Trkiye Kromit Rezerv Oranlar ............................................................................... 127 ekil 8. MTA Trkiye Bakr Rezerv Oranlar, 2009 .............................................................. 128 ekil 9. Yllara Gre Doal Ta hracat Deerleri ................................................................. 129 ekil 10. Kurulu Kapasite ve Bor Kimyasallar retim Miktar ............................................. 130 ekil 11. Toplam Bor hracat................................................................................................. 131 ekil 12. Bor Kimyasal - Konsantre Bor Sat Oran ............................................................ 131 ekil 13. Krllk ve denen Temett (2009 yl rakamlar geicidir.).................................. 132 ekil 14. MTAnn Yllar tibaryla Kmr Sondajlar ve Rezerv Art Arasnda liki ...... 134 ekil 15. Madencilik rnlerinin Yaratt Toplam Hasla inde Sektr Alt Gruplarnn Paylar-2007 ........................................................................................................................... 143 ekil 16. Madencilik hracat ve thalat.................................................................................. 147 ekil 17. Orta Dou ve Hazar Petrol/Doal Gaz Zonlar ....................................................... 166 ekil 18. Petrol Deer Zinciri................................................................................................. 167 ekil 19. Trkiye Birincil Enerji Talebinin Kaynaklara Gre Dalm................................. 168 ekil 20. Trkiyenin Petrol/Petrol rnleri ve Doal Gaz D Ticaret Dengesi .................. 168 ekil 21. Trkiye Petrol Blgeleri.......................................................................................... 170 ekil 22. Trkiye Petrol Arama Ruhsatlar ............................................................................ 171 ekil 23. Trkiyenin Upstream Yatrmlar........................................................................... 171 ekil 24. Trkiyede (2009 Yl) Petrol retimi Yapan irketler ve Paylar ......................... 172 ekil 25. Trkiyenin Yllara Gre Doal Gaz retimi (milyon m3) ...................................... 173 ekil 26. Trkiyede (2009 Yl) Doal Gaz retimi Yapan irketler ve Paylar.................. 173 ekil 27. Ceyhann Corafi Konumu ve Petrol-Doal Gaz Boru Hatlar ile Rafineriler ...... 174 ekil 28. Petrokimya Girdi-ktlar ...................................................................................... 175 ekil 29. Petrokimyasallarda Trkiye Talebi ......................................................................... 175 ekil 30. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlar ................................ 182 ekil 31. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm .... 182 ekil 32. ED Kapsamndaki (EK II) Petrol ve Madencilik Yatrmlar ............................... 183

XIV

ekil 33. ED Kapsamndaki (EK II ) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm .. 184 ekil 34. Orman Alanlarnda Verilen Maden zinleri ve Alanlar.......................................... 192 ekil 35. Maden Kanununun 16nc ve 17nci Maddelerine Gre Verilen zin Oranlar....... 193 ekil 36. Orman Alanlarnda Rehabilite Alanlarn Oranlar .................................................. 194ekil 37. Kazalarnn, Meydana Geldii Saatlere Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008) ..... 221

ekil 38. Dnyada ve Trkiyede Maden Tketimi ............................................................... 228 ekil 39. Dnyadaki Madencilik irketleri ............................................................................ 230 ekil 40. Dnyada Metalik Madenler ve Ham Petrol Gerek Fiyat Endeksleri (1948-2007) 231 ekil 41. Dnya Toplam Maden Arama Btesi .................................................................... 232 ekil 42. Maden Aramasnda lk 10 lke .............................................................................. 232 ekil 43. Uzun Dnem Birincil Enerji Talebi Projeksiyonu (IEA, 2009) .............................. 246 ekil 44. Blgelere Gre Dnya Petrol Rezervi..................................................................... 247 ekil 45. Blgelere Gre Petrol Talebi (milyon v/g).............................................................. 248 ekil 46. Blgelere Gre Petrol Arz (Milyon v/g) ................................................................ 249 ekil 47. Geleneksel Olmayan Yntemlerin retim Kapasitesi ............................................ 250 ekil 48. Blgelere Gre Rafineri Kapasite Deiimleri........................................................ 251 ekil 49. Dnya Rafineri Kapasitesi ve Petrol Talebi (1980-2011) ....................................... 251 ekil 50. Denetlenen Maden Sahalarnn Yllara Gre Dalm ........................................... 254 ekil 51. Bir Otomobil retmek in htiya Duyulan Madenler .......................................... 282

XV

KISALTMALAR AB ABD ABET AIG AKT API ARGE ASK A ATEX AusIMM BAT BCSA BEDA BM BOREN BOTA CE CEMBUREAU CIM CMMI CRIRSCO ASGEM ATES AYKUR ED HC SGB DKA DPT DT ECSA EPDK ERDEMR ETKB EA GAC Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Mhendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu Avustralya Yer Bilimcileri Enstitleri Avrupa Kmr-elik Topluluu Amerika Petrol Enstits Aratrma Gelitirme Ankara Su ve Kanalizasyon daresi Anonim irket Patlayc Ortam (Atmospheres Explosive) Avustralya Madencilik ve Metalrji Enstits En Uygun Teknoloji (Best Available Technology) Gney Afrika Bankalar Konseyi Boazii Elektrik Datm Genel Mdrl Birlemi Milletler Ulusal Bor Aratrma Enstits Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim irketi Avrupa Birlii Uygunluk Belgesi (Certificate of European Union) Avrupa imento Birlii Kanada Maden Metalrji ve Petrol Kurumu Btnleik Olgunluk Yetenek Modeli Uluslararas Maden Rezervleri Rapor Yazm Kurallar Komisyonu alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi atalaz Termik Santrali ay letmeleri Genel Mdrl evresel Etki Deerlendirmesi in Halk Cumhuriyeti alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Dicle Kalknma Ajans Devlet Planlama Tekilat Dnya Ticaret rgt (World Trade Organization-WTO) Gney Afrika Mhendislik Konseyi Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu Ereli Demir elik Fabrikalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Elektrik retim Anonim irketi Gney Afrika Cumhuriyeti

XVI

GAP GASK GB GL GSM GTP GV GSSA GSYH HABITAT HB ILO ISO IUCN DK MKB SDEMR SG SGGM SGM SK KUR MMB IMMM ZSU JORC JSE KARDEMR KK KDV KGS KHK KK KT KOB KSO

Gneydou Anadolu Projesi Gaziantep Su ve Kanalizasyon daresi Gelir daresi Bakanl Garp Linyitleri letmesi Messesesi Gayrishhi Messese Gmrk Tarifesi statistik Pozisyonu Gelir Vergisi Gney Afrika Jeoloji Dernei Gayrisafi Yurt i Hasla Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Konferans (Centre for Human Settlements) Ham Madde retim zin Belgesi Uluslararas alma Tekilat (International Labor Organization) Uluslararas Standartlar rgt (International Organization for Standardization) Nesli Tkenme Tehlikesi Altnda Olan Trlerin Krmz Listesi nceleme ve Deerlendirme Komisyonu stanbul Menkul Kymetler Borsas skenderun Demir ve elik A Sal ve Gvenlii Sal ve Gvenlii Genel Mdrl Sal ve Gvenlii Merkezi stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Trkiye Kurumu stanbul Maden ve Metaller hracat Birlikleri Genel Sekreterlii Madencilik, Mineral ve Metalrji Enstits zmir Su ve Kanalizasyon daresi Avustralya Maden Kaynaklarn Raporlama Kodu Johannesburg Menkul Kymetler Borsas Karabk Demir-elik Fabrikalar Kalite ve evre Kurulu Katma Deer Vergisi Kalite Gvence Sistemi Kanun Hkmnde Kararname Kamu hale Kanunu Kamu ktisadi Teebbs Kk ve Orta Boy (lekli) letme Kaza Sklk Oran

XVII

KO KV LAP LCD LNG LPG MADENBR MAMDER MIDGETT MGEM MKEK M MTA MSAD NI43-101 ODT OECD OPEC TV PERC PETKM PGM PLATO RG ROPO s. SACNASP SAIMM SAMREC SAMVAL SEDA SEKA SGK SL SME

Kaza iddet Oran Kurumlar Vergisi Linyit Arama Projesi Liquid Crystal Display Svlatrlm Doal Gaz Svlatrlm Petrol Gaz (Liquified Petroleum Gas) Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii Madencilik Aratrma Merkezi Dernei Mining Industry Growth Development and Employment Task Team Maden leri Genel Mdrl Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu Milattan nce Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei Kanada Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri, Arama Sonularnn Raporlanmas Kodu Orta Dou Teknik niversitesi Ekonomik birlii ve Kalknma rgt Petrol hra Eden lkeler Birlii (Organization of the Petroleum Exporting Countries) zel Tketim Vergisi Rezervler ve Kaynaklar Raporlama Komitesi Petrokimya Holding A Petrol leri Genel Mdrl Gney Afrika Konseyi Mesleki ve Teknik Arsa Haritaclar Birlii Resm Gazete Denizar Profesyonel Organizasyonlar Sayfa Gney Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyi Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstits Gney Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri, Arama Sonularnn Raporlanmas Kodu Gney Afrika Maden Varlklarn Deerlendirme Raporu Kodu Sakarya Elektrik Datm Genel Mdrl Selloz ve Kt Sanayisi Kurumu Sosyal Gvenlik Kurumu Seyitmer Linyitleri letmesi Messesesi Society for Mining, Metallurgy and Exploration

XVIII

SSCB SSK TAEK TCC TCDD TEDA TEMSAN TEP TESK TK TL TOBB TPAO TSE TTK TBS TBTAK TK TLOMSA TMMER TPRAG TPRA TRKAK TRK- TRKLAB TRMOB TSAD UEA USGS VALMN VAVEK vb. YK Yrd. Do. YTL

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Sosyal Sigortalar Kurumu Trkiye Atom Enerjisi Kurumu China Tianchen Engineering Corporation (inli Mhendislik Firmas) Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi Trkiye Elektromekanik Sanayisi Ton E Deer Petrol Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonu Trkiye Kmr letmeleri Trk Liras Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Trk Standartlar Enstits Trkiye Takmr Kurumu Trkiye Bilgi lem Sistemi Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu Trkiye statistik Kurumu Trkiye Lokomotif ve Motor Sanayisi A Trkiye Mermer Doalta ve Makinalar reticileri Birlii Tprag Metal Madencilik Sanayisi A Trkiye Petrol Rafinerileri A Trk Akreditasyon Kurumu Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu Kalibrasyon ve Deney Laboratuvarlar Dernei Trkiye Serbest Muhasebeci Mali Mavirler ve Yemini Mali Mavirler Odalar Birlii Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei Uluslararas Enerji Ajans (International Energy Agency IEA) ABD Jeolojik Aratrmalar Kurumu United States Geological Survey Gney Afrika Maden Varlklarn Deerlendirme Raporu Kodu Vatandan Vergisini Koruma Dernei Ve benzeri, ve benzerleri Yksekretim Kurulu Yardmc Doent Yeni Trk Liras

XIX

-1KOMSYON BAKANININ SUNUUSektrler arasnda en yksek katma deer ve istihdam oluturma kapasitesine sahip olan madencilik, lkelerin kalknmasnda stratejik neme sahiptir. Hepimizin bildii zere, gndelik yaammzda kullandmz ara ve gerelerin byk ounluu madenlerden retilmektedir. Madencilik sektrnn nemli bir zellii, lkenin en cra noktalarna dahi ekonomik ve sosyal imknlar gtrlebilmesidir. Bylece blgesel kalknmaya ok nemli imknlar salanmaktadr. Madencilik, bir yandan yaratt yksek katma deer ile toplumlarn refah dzeyini dorudan etkilerken; dier taraftan salad ham madde, ihtiya duyduu mal ve hizmetler ile sanayi ve hizmet sektrlerinin gelimesini temin etmektedir. Bugnn gelimi sanayi lkelerinin hemen hepsinde madencilik sektr, ekonomik kalknmay balatan nc sektr grevini stlenmektedir. Gnmzde madenciliin Gayrisafi Mill Hasladaki pay ABDde % 4,2; Kanadada % 7,5; Avustralyada % 8,7 iken, lkemizde bu oran % 1,5 gibi son derece dk bir seviyededir. Trkiye, karmak jeolojik durumu ve tektonik yaps gerei ok eitli maden kaynaklarna sahip bir lkedir. Bu jeolojik ve tektonik yap, ayn zamanda maden yataklarnn kk boyutlu ve ok paral olmasnn da bir nedenidir. lkemiz, maden kaynaklar bakmndan eitlilie sahip olmasna ramen; sadece bor, mermer ve trona yataklarnda dnya apnda nemli rezervlerimiz vardr. lkemizde 50ye yakn maden retilmekte olup bunlarn banda; altn, krom, manyezit, feldspat, barit, kmr gibi enerji madenleri ve endstriyel madenler gelmektedir. Ancak, sahip olduumuz yer alt serveti potansiyelimize gre, retimimizin ok yksek dzeylerde olduunu sylememiz mmkn olamamaktadr. Trkiye, nemli yer alt zenginliklerine sahip bir lke olmasna ramen, bu zenginlikleri, kamu yarar ve lke kalknmas iin stratejik hedef hline getirememektedir. Oysa Trkiye, istenen gelimilik dzeyine ulamak iin, bugn rettii ve tkettii madenlerin birka katn reterek ve tketerek yeni bir hamle yapmak zorundadr. 2007 yl ortalarnda ABDde mortgage krizi olarak ortaya kan ve 2008 ylnda kresel boyuta ulaan ve hlen etkisi devam eden, Dnya Finansal Krizinin reel sektr ile yatrmclar zerinde brakt derin etki, yatrmlarn hzn kestii gibi; retimde ve d satmda da yavalamaya sebep olmutur. Bugn gelinen durum, bu kriz sonrasnda sermaye sahiplerinin yatrm tercihlerinde retime dayanan yatrm aralarn semelerine neden olmaktadr. Dnya kresel krizinin sebebi olan hizmet sektr, kt zerinde gelien trev rnlerinden kaarak yeniden retim sektrne dnm, kazanc ve ederi somut kaynaklar tercih eder hle gelmitir. Bu dnmn, enerji ve madencilik gibi somut ve retime dayal sektrlere kaynak ayracak lkelerin gelecekteki kalknmalarn ba dndrc hzlara ulatraca anlalmaktadr. Madencilik sektr, hem isizlii nlemede hem de i g dengelemede ciddi bir rol oynamaktadr. Dnyada yaanan bu gelimelere paralel olarak, artan uluslararas ticaret, i ilikileri ve kreselleme sonucu, ulusal dzenlemeler yeterli olmamakta ve uluslararas dzenlemelere ihtiya duyulmaktadr. Maden kaynak ve rezervleri hususunda gvenilir tahmin ve raporlarn hazrlanmasn temin etmek iin, uluslararas standartlara uyumlu ulusal dzenlemelerin yaplmas, hem yatrmclarn korunmas hem de uluslararas akreditasyon zincirine katlmak suretiyle madencilik faaliyetlerimizin yrtlmesi, sektrn nndeki sorunlarn ve engellerin kaldrlmas asndan byk nem tamaktadr. Bu erevede, lkemizin madencilik sektrnn sorunlarna ilikin olarak TBMM Bakanlna baz milletvekilleri tarafndan 21 adet aratrma nergesi verilmi ve bu sorunlarn aratrlmas amacyla bir Aratrma Komisyonunun kurulmasna ihtiya duyulmutur. Bu kapsamda, TBMMde, madencilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Anayasann 98inci, tzkn 104 ve 105inci maddeleri gereince bir Aratrma Komisyonu kurulmu ve Komisyon 13 Ocak 2010 tarihinde almalarna balamtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-2Komisyon almalar, toplam 16 Milletvekili ve Komisyon sresince almalara teknik destek vermek ve Komisyonun rapor almalarna katkda bulunmak amacyla, geici olarak eitli kurumlardan grevlendirilen 15 Uzmanla srdrlmtr. lk olarak, 26 Ocak 2010 tarihinde bakanlklar, kurum, kurulular, zel sektr, vakf ve derneklerin temsilcilerinden brifing alnmaya balanm olup Komisyon alma sresince toplam 23 toplant gerekletirilmitir. TBMM Aratrma Komisyonu yesi Milletvekilleri ve Uzmanlarn katlmlaryla madencilik sorunlarnn yerinde incelenmesi amacyla, nceden hazrlanan bir program dhilinde toplam 14 ile gidilmi, eitli maden ve petrol sahalarnda yerinde inceleme ve aratrmalarda bulunulmu, ilave olarak, yurt dnda da 813 Mays 2010 tarihleri arasnda Kanadadaki eitli maden ocak ve iletmelerinde incelemelerde bulunulmu; Blgesel Maden, Petrol ve Tabii Kaynaklar Bakanlar ile grmeler gerekletirilmitir. Ayrca, yerinde inceleme ve aratrma program dhilinde bulunan 7 il ziyareti de Anayasa deiiklik almalar nedeniyle ertelenmi ve daha sonra Komisyonun alma sresinin bitmesi nedeniyle ziyaretler gerekletirilememitir. Bu almalar erevesinde hazrlanan raporda, sosyoekonomik kalknma politika ve planlarnn oluturulmasnda madencilie zel bir nem verilmesi gereklilii ortaya kmtr. Madencilik sektrnn yatrm asndan byk riskler tad hepimizce bilinmektedir. Hazrlanan bu raporda; bu riski en aza indirmek iin madencilik sektrnde nc lkeler olan Kanada, Gney Afrika ve Avusturalyadaki uygulamalardan bahsedilmi; bunun iin de, akredite edilmi bir kurum ve yine akredite edilmi teknik uzmanlar tarafndan rezerv tespitlerinin nasl yapld anlatlmtr. Bu ekilde yzde yz rezerv gvenlii temin edilerek bu rezervler paket projeler hlinde sata sunulabilmektedir. Bu ekilde, madencinin maden bulamama ve yatrmn kaybetme gibi bir riski ortadan kalkacak; bylece yatrmclar gvenli bir ekilde madencilik sektrne girebilecek ve madencilik borsasnda ekonomik varlklarn deerlendirebilecektir. Hazrlanan bu raporda; evreye saygl bir madenciliin, madencilie saygl bir evreciliin olumas hususuna zel bir nem verilmesi gerektii de vurgulanmtr. Raporda ayrca, madencilik sektrmzn, sanayi ve enerji sektrnn eitli kollarna gvenli ve ekonomik ham madde salanmas ve bu yaplrken, lkemizde maden arama faaliyetlerimizin artrlarak mevcut yer alt kaynaklarndan azami seviyede katma deer elde edilmesi hedeflenmitir. Ayrca, lkemizin yalnzca ham madde retimi ve satna dayal bir pazar anlayndan kurtularak dnya pazarlarna katma deeri daha yksek olan mineral ham madde kaynakl u rnler retmesi de amalanmtr. Dier taraftan; hazrlanan raporda, madencilik sektrmzn kresel standartlara kavuturularak gelecek planlar ile birlikte yatrm yapabilir duruma getirilmesi; sektrel sermaye birikimini salayarak oluturaca istihdam ile isizlik, g ve dengesiz kalknma gibi yapsal sorunlarn zmnde de son derece etkili olmas hedeflenmitir. Madencilik sorunlarna zm bulmak amacyla sektrn yeniden yaplandrlmas, sektre ilikin mevzuatn uluslararas konjonktre uyumlu hle getirilmesi, sektrel politika ve stratejilerin oluturulmas, gelecee ynelik sektr aratrmalarna rehber oluturulmas ve k tutulmas amacyla oluturulan raporda -nerge metinleri hari- Trk Dil Kurumu Yazm Klavuzu esas alnmtr. Bu vesileyle, raporun hazrlanmasnda emei geenlere teekkrlerimi sunar, maden sektrne ve ilgililere hayrl olmasn temenni ederim. Sayglarmla. Mehmet Altan KARAPAAOLU Bursa Milletvekili Komisyon Bakan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-3NERGE METNLER Zonguldak Milletvekili Ali Koal ve 26 Milletvekilinin, Mula Milletvekili Metin Ergun ve 29 Milletvekilinin, stanbul Milletvekili Mehmet Ufuk Uras ve 19 Milletvekilinin, Balkesir Milletvekili Ahmet Duran Bulut ve 34 Milletvekilinin, Yozgat Milletvekili Mehmet Ekici ve 22 Milletvekilinin, Trabzon Milletvekili Kemalettin Gkta ve 24 Milletvekilinin, Burdur Milletvekili Ramazan Kerim zkan ve 28 Milletvekilinin, Denizli Milletvekili Ali Rza Ertemr ve 38 Milletvekilinin, Mula Milletvekili Fevzi Topuz ve 28 Milletvekilinin, Balkesir Milletvekili Ergn Aydoan ve 20 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 37 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 24 Milletvekilinin, Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin, Ktahya Milletvekili Alim Ik ve 23 Milletvekilinin, Zonguldak Milletvekili Polat Trkmen ve 20 Milletvekilinin, Kahramanmara Milletvekili Veysi Kaynak ve 20 Milletvekilinin, Eskiehir Milletvekili Fehmi Murat Snmez ve 23 Milletvekilinin, Siirt Milletvekili Afif Demirkran ve 21 Milletvekilinin, Manisa Milletvekili ahin Meng ve 22 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Mehmet andr ve 21 Milletvekilinin, Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin; Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Anayasann 98inci tzkn 104 ve 105 inci Maddeleri Uyarnca Bir Meclis Aratrmas Almasna likin nergeleri (10/67, 75, 82, 122, 141, 180, 193, 208, 216, 229, 304, 309, 320, 324, 336, 337, 342, 374, 377, 388, 404)

ZONGULDAK MLLETVEKL AL KOAL VE 26 MLLETVEKLNN NERGES (10/67) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Trkiye Takmrleri Kurumu Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren lke sanayinin kurulmas ve gelimesine byk katk vermi; bunun sonucu olarak da iki demir-elik fabrikas bu blgeye kurulmutur. Uzun yllar tek bana, bata demir-elik sektr olmak zere lkemiz sanayisinin koklaabilir kmr ihtiyacn karlayan havza; gnmzde ise enerji ve demir-elik sektr kmr ihtiyacnn ok az ksmn karlayabilmektedir. Son yllarda tamamen ihmal edilen TTKnin kendi ayaklar zerinde durabilmesi; retimin ve verimliliin artrlarak maliyetlerin drlmesine baldr. Ta kmr, lkemizin enerji ve demir-elik sektr iin stratejik bir neme sahiptir. i says 1990 ylnda 34.349 iken, 2006 ylnda 1.120 ii alnmasna karn Kasm 2007de 10.438e kadar gerilemitir. Sadece 2006 ylnda 1.130 ii emekli olmu ve olmaya da devam etmektedir. Gemi yllardan gnmze retimin de giderek azald 10 milyon ton/yl ihtiyaca karlk 1 milyon 350 bin ton/yla dt bir gerektir. Kurumda ciddi anlamda ii a vardr. i saysndaki azalma ciddi retim dklne neden olmutur. 2004 ylna kadar havzaya zg yasal dzenlemeler ile; 3213 sayl Maden Kanununa tabi olmadan faaliyette bulunan Kurum, 05.06.2004 gn ve 25483 sayl Resm Gazetede yaynlanarak yrrle giren 5177 sayl Maden Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun hkmleri erevesinde Maden Kanunu kapsamna alnmtr. Ta kmr havzasnn Maden Kanununa tabi olmasyla; hukuku kurum uhdesinde kalmak artyla ilettirme yetkisinin tannmasyla, zellikle rdovans uygulamalarnda ortaya kan yasal problemlerin zlmesinde kuruma kolaylklar salamas; ayrca gnmze kadar havzada devlete yaplan ta kmr retim ve yatrmlarnn yan sra zel giriimciler tarafndan da yatrm yaplabilmesinin nnn almas ngrlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-4TTKnin Maden Kanunu Kapsamna alnmasyla nemli rezerve sahip Balk-naz, Amasra-B, Gelik Dik Kanat ve Alacaaz kmr retim sahalar ihaleye alm ve ihaleleri zel sektre verilmitir. Ancak ihaleyi alan firmalar ya teminatn yakm ya da (ihaleyi iki yl nce almasna ramen) henz tam olarak retime geememi olduu veya sorunlar yaand gzlenmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Sayn Hilmi GLERin, Kendi ayamzn dibindeki kmr karamyoruz. Trkiyenin kendi kaynaklarn harekete geirmek iin yaplan almalarla ta kmr retimini 10 milyon tona karacaz. Bunun 5 milyon tonunu TTK, 5 milyon tonunu ise zel sektr retecek. Hesaplamalarmza gre 8 bin zel, 2 bini kamuda olmak zere 10 bin ek istihdam salanacak. zel sektre alacak sahalarn ihaleleri iin artnameler hazrland. Birka aylk sre iinde bu ihaleler gerekletirilecek eklindeki sylemi, Maden Yasas kapsamna giren TTK ve Zonguldak halkn umutlandrmt. Ancak, gelinen noktada Trkiye Takmr Kurumu ynetiminin, firmalara tm kolaylklar salamasna ramen, bugne dein hizmet alm ile yaplan ilerden beklenen verim alnamamtr. Bunun yan sra rdvans sahalarnda yaanan olumsuzluklar olduu da Yksek Denetleme Kurulu raporlarnda tespit edilmitir. Bu nedenlerle; TTKnn 2004 ylnda Maden Kanunu kapsamna alnmasyla balayan Hizmet almlar, rdvans sahalar ve ihalelerinin, Yksek Denetleme Kurulu raporlar dorultusunda incelenerek amacna ve yasalara uygun olup olmad; TTKnn retime dnk personel ann saptanmas ve zm nerilerinin belirlenmesi konularnda gerekli aratrmalarn yaplarak Yce Meclisimizin ve Halkmzn bilgilendirilmesi amacyla, Anayasann 98inci, Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104 ve 105inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ederim. 1. Ali KOAL (Zonguldak) 4. Ali hsan KKTRK (Zonguldak) 7. Hulusi GVEL (Adana) 10. Birgen KELE (stanbul) 13. R. Kerim ZKAN (Burdur) 16. Turgut DBEK (Krklareli) 19. F. Murat SNMEZ (Eskiehir) 22. Enis TTNC (Tekirda) 25. Gkhan DURGUN (Hatay) 2. Ensar T (Ardahan) 5. Ali Rza ZTRK (Mersin) 8. Fevzi TOPUZ (Mula) 11. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 14. Suat BNC (Samsun) 17. Ali ARSLAN (Mula) 20. M. Ali ZPOLAT (stanbul) 23. Canan ARITMAN (zmir) 26. M. evki KULKULOLU (Kayseri) 3. evket KSE (Adyaman) 6. M. Rza YALINKAYA (Bartn) 9. Akif EKC (Gaziantep) 12. Nesrin BAYTOK (Ankara) 15. Ahmet ERSN (zmir) 18. Mevlt COKUNER (Isparta) 21. Tekin BNGL (Ankara) 24. Grol ERGN (Mula) 27.Vahap SEER (Mersin)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-5MULA MLLETVEKL METN ERGUN VE 29 MLLETVEKLNN NERGES (10/75) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemiz mermercilik sektrnn gelimesi, dnyadaki hak ettii yere gelebilmesi ve ihracatn artmasyla lke ekonomisine nemli katk salamas bakmndan, mermercilik sektrnde yaanan sorunlarn zm yollar iin, Anayasann 98, Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104 ve 105. maddeleri gerei Meclis aratrmas almasn arz ederiz. 06.12.2007 1. Metin ERGUN (Mula) 4. Meral AKENER (stanbul) 7. Osman DURMU (Krkkale) 10. Metin OBANOLU (Krehir) 13. Mmin NAN (Nide) 16.Erturul KUMCUOLU (Aydn) 19. Behi ELK (Mersin) 22. Beytullah ASL (Eskiehir) 25. Hasan ZDEMR (Gaziantep) 28. S.Turan RKN(Hatay)

2. Mustafa ENZ (Manisa) 5. Murat ZKAN (Giresun) 8. Hamza Hamit HOMR (Bursa) 11. Rdvan YALIN (Ordu) 14. Emin Haluk AYHAN (Denizli) 17. Alim IIK (Ktahya) 20. Ahmet Duran BULUT (Balkesir) 23. Hakan COKUN (Osmaniye) 26. Recep TANER (Aydn) 29. Mehmet GNAL(Antalya)

3. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 6. Ali TORLAK (stanbul) 9. Bekir AKSOY (Ankara) 12. Mustafa KALAYCI (Konya) 15. Mehmet ANDIR (Mersin) 18.Gndz Suphi AKTAN (stanbul) 21. Necati ZENSOY (Bursa) 24. Hseyin YILDIZ (Antalya) 27. Ylmaz TANKUT (Adana) 30. Sabahattin AKMAKOLU(Kayseri)

GEREKE Gelimi lkelerin bugnk mevcut ekonomik glerine sahip olmalarnda doal kaynaklarn en etkin ekilde kullanmalar byk rol oynamtr. lkemizde mermer sektrnn 1985 ylndan bu yana 22 yllk bir gemii bulunmaktadr. lkemizde faaliyet gsteren 1000 ocak, 1500 fabrika ve 7500'n zerinde atlyelerde toplam 250 bin kii almaktadr. lke ekonomisine 900 bin dolar ihracat olmak zere, toplam 1 milyar 500 milyon dolarlk bir katma deer salamaktadr. Mermer sektr % 100e yakn yerli girdi ile almakta ve ok fazla istihdam salamaktadr. lkemiz zengin maden ve mermer yataklarna sahip olmasna karn uluslararas piyasada istedii yere gelememi ve yeteri kadar ihracata ynelememitir. Doal ta ihracat, maden ihracat grubundan miktar olarak % 17, deer olarak % 37 lik bir paya sahiptir. Rezerv bakmndan ise lkemiz dnyada 5 milyar metrekple birinci sradadr. Ancak mermer rezervlerinin bugne kadar % 12 ile % 15'lik bir blm iletilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-6Dnya rezervlerinin % 35'lik blmne tek bana sahip olan lkemiz, 2010 ylnda 2.5 Milyar dolar, 2015 ylnda yine 5 milyar dolar mermer ve doal ta ihracatna ulalabilecektir. Rezerv %12 ile %15lik bir blm ilenerek bu hedeflere ulaldna gre ve lkemiz ekonomisine turizm ve otomotivden sonra en fazla dviz girdisi salayan bu sektre yeteri kadar destek ve ilgi gsterilmemitir. Mermer rezervleri bakmndan son derece nemli bir potansiyele sahip olan mermercilik ve doal ta sektr uygulanan yanl politikalar ve youn brokrasi nedeniyle yeteri kadar gelimemitir. Bu sektrn gelimesi iin mevcut sorunlarnn bir an evvel zlmesi gerekmektedir. ncelikli olarak yatrma balamadan nce ED Raporunu almak pek ok brokratik engellerle karlalmas firmalar yatrm yapmaktan vazgeirmekte ve bu yzden pek ok ocak atl durumda beklemektedir. Bu ocaklar faal duruma getirmek iin aba harcanmaldr. lkemiz mermerlerine rakip olarak ortaya kan inden ithal edilen granit miktar her geen gn artmaktadr. Mermerciliimizin geliimini engelleyen bu ithalatn kstlanmas mermer sektrn rahatlataca gibi, lke ekonomisi asndan da nemli bir kazan salanm olacaktr. Halen uygulanmakta olan Blgesel Tevik mermer sektrn skntya sokmaktadr. Bugn 55 ilde tevik uygulanrken, bu illerin yalnzca 5 tanesinde doal ta ve mermer retilmektedir. Blgesel Tevik yerine Sektrel Tevik uygulanmas gerekmektedir. Sektrde motorin ve enerji ciddi girdi maliyetlerini oluturmaktadr. Dolayl vergiler toplam maliyetin ierisinde % 63lk bir paya ulamaktadr. Bu oranla dier lkelerle rekabet edilmesi mmkn deildir. Enerji ve motorin girdi fiyatlarndaki TV oranlarnn drlmesi sektr olduka rahatlatacaktr. Avrupada zellikle talya'da Mermer Faklteleri bulunmaktadr. Pisa niversitesinde Mermer Jeologlar yetitiriliyor. lkemizde ise yeteri kadar Meslek Okullar dahi bulunmamaktadr. Sektr uluslararas pazarda tantmak iin fuar, sergi, panel, sempozyum gibi etkinlikler arttrlmal ve bu etkinlikler devlet tarafndan desteklenmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-7STANBUL MLLETVEKL MEHMET UFUK URAS VE 19 MLLETVEKLNN NERGES (10/82)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA zmir-Ovack-Bergama ile balayan, Balkesir-Havran, Artvin-Carettepe, Uak-EmeKlada, Tunceli-Ovack, Erzincan-li ve zmir- Efemukuru ile devam eden almalar anakkale-Balkesir-Kazdalarnda yaanan ekolojik kriz ile altn madenciliinin lkemize kazandrdklar ve kaybettirdiklerinin neler olduu konusunda bir muhasebe yaplmasn zorunlu hale getirmitir. (Ayrca Maden leri Genel Mdrl, Balkesir, anakkale, Gmhane ve Krehir illerindeki rezerv alanlarn da bu ay ihaleye karmtr.) Altn madeni iletmeciliinde, gnmzde ekonomik bazda tek geerli yntem, siyanr lii yntemidir. Siyanr lii yntemiyle yaplan maden ve kimya iletmesinde, doada zararsz halde bulunan ar metallerin aktive olduu, havaya, suya, topraa kararak evre sal ve canl yaam iin byk risk oluturduu bilinmektedir. Bu tr iletmelerde byk ekolojik ykmlara yol aan kazalar meydana gelmektedir. rnein; Papua Yeni Ginede 1984 ylnda 2100 metrelik dan tralanmas sonucunda youn yamurlar sonucu akan siyanrl topran yznden blge halk gm; Romanyada Esmeralda altn madenindeki atk havuzunun yklmas sonucu 100 bin metrekp siyanrl atk Tuna Nehrine karm, Macaristan, Srbistan, Ukrayna ve Bulgaristandaki doal hayat zarara uratan felaketler yaanmtr. Siyanrl altn madencilii bugn ABD'nin Montana Eyaletinde yasaklanm, Colorado Eyaletinde yasaklanmas iin yasal ilemler balatlmtr. Bu arada 26.5.2004 tarihli 5177 sayl Maden Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun ile birlikte onbir yasada nemli deiiklikler yaplmtr. Deiiklikle; orman alanlar, milli parklar, zel koruma blgeleri, aalandrma alanlar, tabiat alanlar, zel koruma blgeleri, doal ve kltrel sit alanlar, tarm alanlar, meralar, sulak alanlar, kylar, karasular, kentlerin imar alanlar, turizm blgeleri, su havzalar madencilik faaliyetine almtr. Faaliyetlerin ED ve gayr shhi messese izin srelerinin Bakanlar Kurulunun kartaca ynetmelikle dzenlenmesi ngrlmtr. Maden arama faaliyetleri ED kapsam dna karlm, arama ruhsatlar ile toplam rezervin % 10unun iletilmesine ve satna izin verilebilmesinin n almtr. Altn madencilerinden, ruhsat sahibi tarafndan beyan edilen ocak ba sat fiyat tutarnn yalnzca %2sinin devlet hakk olarak alnaca dzenlenmitir. Yasa deiikliine dayanlarak Bakanlar Kurulu tarafndan kartlan Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelii ile doal ve kltrel varlklarn yasal gvenceleri ortadan kaldrlmtr. Bunun dnda Katma Deer Vergisi Yasasnda yaplan deiiklikle Altn, gm ve platin ile ilgili arama, iletme, zenginletirme ve rafinaj faaliyetlerine ilikin olmak zere, bu faaliyetleri yrtenlere yaplan teslim ve hizmetler KDVden muaf tutulmutur. Bu durumda ad geen blgelerde altn madenciliinin yaplmas durumunda iddia edildii zere oluacak ekonomik byme ile yaanacak ekolojik, sosyolojik ve hukuksal ykm sonucunda oluacak zararn karlatrlmas aratrlmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-81- lkemizde yaplmakta olan altn madenciliinin milli gelire katks, 2- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan altn aramasna izin verilen irketlerin karttklar altn miktarlar ve bu miktarn Hazineye kalan ksmnn aratrlmas, 3- Altn madenciliinin aranmas, sondaj ve retimi ilemleri esnasnda toplam ne kadar kiiye istihdam salandnn tespit edilmesi, 4- Altn madenciliinin aranmas, sondaj ve retimi sonucunda zarar grecek sektrlerin ve bunun neden olaca insan g gibi sonularn oluturaca toplumsal maliyetin hesaplanmas, 5- Siyanrle altn aramann yarataca ekolojik tahribatn tespit edilmesi, 6- Altn madenciliinin zarar verecei sektrlerden oluacak isizlik oran ve yarataca ekonomik klmenin sorunlarnn aratrlmas amac ile, Anayasamzn 98, tzmzn 104 ve 105. maddeleri gereince Aratrma Komisyonu kurularak aratrlmasn sayglarmzla arz ederiz. 23/11/2007 2.Mmin NAN (Nide) 5.Ensar T (Ardahan) 8.Muharrem NCE (Yalova) 11.Recai BRGN (zmir) 14.Aye Jale AIRBA (stanbul) 17.Hasan ERELEB (Denizli) 20.Tacidar SEYHAN (Adana)

1.Mehmet Ufuk URAS (stanbul) 4.Seluk AYHAN (zmir) 7.Ouz OYAN (zmir) 10.Mustafa VURAL (Adana) 13.Hseyin MERT (stanbul) 16.Harun ZTRK (zmir) 19. Kamer GEN (Tunceli)

3.erafettin HALS (Tunceli) 6.Hseyin PAZARCI (Balkesir) 9.Necla ARAT (stanbul) 12.Hasan MACT (stanbul) 15.Sleyman YAIZ (stanbul) 18.Emrehan HALICI (Ankara)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-9BALIKESR MLLETVEKL AHMET DURAN BULUT VE 34 MLLETVEKLNN NERGES (10/122) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Bor mineralleri ve rafine bor retimi alanndaki sorunlar ve zm yollarn belirlemek amacyla Anayasann 98inci ve Tzn 104 ve 105inci maddeleri gereince ekte yer alan gereke dorultusunda Meclis aratrmas almasn sayglarmzla arz ederiz.

1. Ahmet Duran BULUT (Balkesir) 4. Akif AKKU (Mersin) 7. Kamil Erdal SPAH (zmir) 10. Beytullah ASL (Eskiehir) 13. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 16. Mithat MELEN (stanbul) 19. Hseyin YILDIZ (Antalya) 22. smet BYKATAMAN (Bursa) 25. A.Kenan TANRIKULU (zmir) 28. Rdvan YALIN (Ordu) 31. Hakan COKUN (Osmaniye) 34. S. Latif YUNUSOLU (Trabzon)

2. Oktay VURAL (zmir) 5. Cumali DURMU (Kocaeli) 8. Grcan DADA (Kars) 11. Krat ATILGAN (Adana) 14. Ylmaz TANKUT (Adana) 17. Cemalettin USLU (Edirne) 20. Mustafa ENZ (Manisa) 23. Necati ZENSOY (Bursa) 26.Erturul KUMCUOLU (Aydn) 29. Ahmet ORHAN (Manisa) 32. Erkan AKAY (Manisa) 35. Hasan ALI (Karaman)

3. Alim IIK (Ktahya) 6. Mmin NAN (Nide) 9. Bekir AKSOY (Ankara) 12. Mehmet SERDAROLU (Kastamonu) 15. Mehmet Akif PAKSOY (Kahramanmara) 18. Mehmet GNAL (Antalya) 21. Hasan ZDEMR (Gaziantep) 24. Ahmet BUKAN (ankr) 27. G. Suphi AKTAN (stanbul) 30. Recep TANER (Aydn) 33.E. Haluk AYHAN (Denizli)

GEREKE Trkiye bor ve bor kaynaklar asndan dnyann en byk lkesi konumundadr. Bor mineralleri; bnyelerindeki deiik oranlarda bor oksit (B2O3) ieren mineraller olup; lkemizde yaygn olarak bulunan bor mineralleri; tinkal, kolemanit ve leksitdir. Dnya toplam bor rezervi sralamasnda Trkiye %72lik pay ile ilk sradadr. Dnya kolemanit rezervinin ise tamamna yakn lkemizde bulunmaktadr. Trkiyenin dnya bor piyasasnda ald pay ise son derece dktr. lkemizin dnya bor piyasasndaki paynn artrlmas rafine rnlerin gelitirilmesiyle mmkndr. Bor rezervi oluumlar; bor mineralleri, bunlardan elde edilen zenginletirilmi bor cevherleri boratlar, rafine rnler, bor bileikleri ve bor rnleri olarak adlandrlmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 10 Endstriyel retimde ham bor ve rafine bor rnleri, bnyesinde tad stn zellikleri ierisine katld retim ve rne aktaran bu anlamda ikame edilmeyen bir kullanm alanna sahiptir. Bor; otomobil camlar, laboratuvar cam, uak camlar, ileri teknoloji camlar, borcamIar, pyrex, optik camlar, Borosilikat camlar (kamera ve mercek cam) imalinde kullanlmaktadr. Kayak, kayak ayakkabs, tenis raketleri, balk oltas, misina, golf sopalar, ok, yay, eitli darbelere kar koruyucularda, gerek telefon ve gerekse bilgisayar alarnda geni bir kullanm alan bulan Fiber optik kablolarda, LCD ekranlarn ve Mikroip retiminde, uzun mrl yksek gl lityum-ion bataryalarda, %70 enerji tasarrufu salamas nedeniyle, bilgisayar disk srcleri, otomobillerde direk akm-motorlar ve elektrikli ev eyalar ile portatif g aletlerinde, uzay aralar, uydular, uaklar, helikopter, planr, zeplin ve balon imalatnda, askeri alanda yksek performansl tehizatlarda, zrhl aralarda ve silahlarda katk maddesi olarak kullanlmaktadr. Kanser tedavisinde, zellikle beyin kanserlerinin tedavisinde, osteoporoz ve menopoz tedavilerinde, alerjik hastalklarda, psikiyatride, kemik geliiminde ve artiritte, menopoz tedavilerinde bor kullanlabilmektedir. Manyetik Rezonans Grntleme Cihazlarnda, yaptrc, donmay nleyicigeciktirici, antifiriz, fren svlar, niasta (kola), soutucu kimyasallar, yangn sndrc granle ve sv kimyasallar, yanmay geciktiriciler, korozyon nleyiciler, mrekkep, boya, bcek ldrc aerosoller, bitki ldrcler, biyolojik geliim ve kontrol kimyasallar, orman rnleri koruyucular, boya koruma mamulleri, pasta ve cilalar, kibrit, kirelenme nleyicileri, sentetik yksek performansl motor yalar (motor silk), patlayc, yzme havuzu temizleyici kimyasallar, aartclar, kolonya, parfm, krem, ampuan, makyaj malzemesi, di macunu imalinde, dezenfektan svlar, sabun, deterjanlar (amar ve bulak) retiminde bor ve eitli rafine bor rnleri kullanlr. Tarm sektrnde gbre retiminde kullanlr. Seramik ve emaye sanayinde de olduka geni kullanma sahiptir. Atom reaktrlerinde borlu elikler, bor karbrler ve titanbor alamlar, atom reaktrlerinin kontrol sistemleri ile soutma havuzlarnda ve reaktrn alarm ile kapatlmasnda bor kullanlr. Nkleer atklar Bor madeninden (kolemanit) retilen cam ambalajlar iine alnp cam ktkler haline getirilerek depolanr. Enerji konusunda yaplan aratrmalar bor ve rafine bor rnlerinden enerji alannda geni bir kullanm alan yaratacak aamadadr. Bor bileikleri, elektrolit kaplama sanayiinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kurun, bakr, nikel gibi demir d metaller iin elektrolit olarak kullanlmakt