0

YÜKSEK GERİLİM Ç.B. EĞİTİMİ

KUMANDA VE MANEVRALAR DERS NOTLARI

Hazırlayan: E.Levent YÜCELER

Kaynakça: Sn Mehmet AYMAN’ın TEAŞ döneminde Hazırlamış olduğu Kumanda ve Manevralar kitabından alınmıştır.

1

Türkiye’de Ana Enterkonnekte Sisteminin Gelişimi ve Ulusal ve Bölgesel Yük Dağıtım Merkezlerinin

Kuruluşu: Türkiye’de yük dağıtım merkezlerinin kuruluşu enterkonnekte sisteminin kurulmasıyla başlar. ilk enterkonnekte sistem 1952 yılında kurulmuştur. 1952 yılında 60 MW Kurulu gücünde olan Çatalağzı Santrali tüketimin azlığından dolayı düşük yükte çalışmaktaydı. Mevcut kapasiteden tam istifade edilemiyordu. İstanbul’un artan ihtiyacını ise 72 MW gücündeki Silahtarağa Santralı karşılayamayacağı için Çatalağızındaki fazla kapasiteden istifade etmek amacıyla her iki santral toplam uzunluğu 290 km olan 66 ve 154 kV EİH ile birleştirilerek paralel çalıştırılmaya başlandı. Her iki santralın paralel çalıştırılmasıyla ortaya bir takım sorunlar çıktı. Bu sorunları şöyle sıralayabiliriz; a- Müşterilerin değişen yük ve enerji taleplerinin santralar arasında paylaşımı, b- Arızalarda müşterilerde meydana gelen inkıta sürelerinin uzaması, c- Sistemin gerilim ve frekansının ayarlanması, Bu sorunların çözümü santrallerin tek bir merkezden kontrol ve kumandasının yapılmasını zorunlu hale getirdi. Bu düşünceden hareketle görev Çatalağzı santralı verildi. Her iki santralın paralel çalışması 1952 den 1953 yılına devam etti. Ancak 1953 yılında santraların paralel çalışmasına son verilince görevde kendiliğinden sona erdi. Zamanla artan enerji ihtiyacını yüksek maliyeti küçük güçlü yerel santralardan temin eden tüketicilerin enterkonnekte sisteme bağlanarak ucuz ve emniyetli enerjiden istifade etmek istemeleri üzerine yeni santrallerin kurulması ve bu santrallerin paralel çalıştırılmaları gerekmiştir. Bu nedenle Çatalağzı ve Silahtarağa santraları’na yeni guruplar ilave edildi. Sarıyar, Hirfanlı, Tunçbilek santraları kuruldu. Bu santraların ilavesi ile KBA adı verilen enterkonnekte sistem süratle gelişti.1956 yılında Çatalağzı, Silahtarağa ve Tunçbilek Santralleri’ nın paralel çalışmaya başlamaları üzerine yük tevzicilik görevi Ümraniye trafo Merkezindeki işletme teknisyenlerine verildi. Ancak işletme teknisyenlerinin hem kendi görevlerini yapmaları hem de yük tevzicilik yapması mümkün olmadı. Müstakil bir işletmenin, yani yük tevzi merkezinin kurulmasını zorunlu kıldı ve ilk defa 20 Kasım 1956 da Adapazarı ‘nda KBA Yük Tevzi Merkezi kuruldu. KBA enterkonnekte sistemdeki gelişmeye paralel olarak 1957 yılında Soma-A Santrali’nin İzmir Santralı ile paralel çalışmaya başlaması ve 1958 yılında Kemer Santrali’nin ilavesi ile Batı Anadolu’da yeni bir Yük Tevzi nin kurulması gerektiğinden aynı yıl İzmir’de Batı Anadolu Yük Tevzi Merkezi kuruldu. Zamanla KBA enterkonnekte sisteminde meydana gelen enerji ve güç yetersizliği BA sistemindeki fazla kapasiteden karşılamak için 1963 te her iki sistem Bursa-Göbel EİH ile birleştirilmiştir. 1959 yılında Orta Anadolu, 1970 yılında Karadeniz ve Çukurova, 1974 yılında Doğu Anadolu Bölgeleri KBA-BA sistemleri bağlanmıştır. Bunun sonucu olarak1969 yılında Hirfanlı, 1971 yılında Seyhan, 1972 yılında Samsun ve 1974 yılında da Keban Yük Tevzi Merkezleri kurulmuştur.

2

Bu merkezlerin koordinasyonu, enterkonnekte sistemde frekans, gerilim ayarı ve ekonomik yüklenmenim gerekliliği düşüncesinden hareketle bir merkezden sevk ve idaresinin yapılması Milli Yük Tevzi düşüncesini ortaya çıkarmıştır. Bu görev yapılması 1985 yılına kadar KBA Yük Tevzi Merkezince yürütülmüştür. Aynı yıl Gölbaşı (Ankara) Milli Yük Tevzi Merkezi kurularak faaliyete geçmiştir Günümüzde, Milli Yük Tevzi Merkezi, Ulusal Yük DAĞITIM Merkezi olarak, Bölge Yük Tevzi Merkezleri ise Bölgesel Yük Dağıtım Merkezleri olarak görevlerine devam etmektedirler.

Ana Enterkonnekte Sistem; kullanıcı devreleri hariç olmak üzere, iletim sisteminin 380 KV ve 154 KV elemanlarını kapsar. Üretim Tesisleri: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. Elektrik enerjisi Termik, Hidroelektrik, Doğal gaz vb. santrallerde generatörler tarafından üretilir. Generatörlerde senkron devir sayısı ns: Senkron devir, f: Frekans P: Çift kutup sayısı Üretim tesislerinin kurulduğu yerler genellikle kömür kaynaklarının bulunduğu, nehirlerde suyun toplanabileceği ya da doğal gaz hattının geçtiği yerler veya yakınıdır. Üretilen enerjinin tamamı üretildiği yerde tüketilmeyeceğinden; elektrik enerjisinin iletilmesi (taşınması) için teçhizatlara, cihazlara ve bağlama elemanların ihtiyaç vardır. Üretim tesislerinden trafo merkezlerine kadar olan 380 KV ve 154 kV’lık bölümler iletim sistemi olarak isimlendirilir. Trafo merkezlerinde enerji iletim hatları ile gelen380 KV gerilim, güç transformatörlerinde 36 KV ve altındaki gerilim değerlerine düşürülür. 36 KV ve altındaki gerilimli devreler dağıtım sistemi olarak isimlendirilir. Bu bakımdan sistemi üç ana bölümde inceleyebiliriz. Üretim Sistemi: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. İletim Sistemi: Elektrik iletim tesisleri ve şebekesidir.

3

Dağıtım Sistemi: Bir dağıtım şirketinin belirlenmiş bölgesinde işlettiği veya sahip olduğu elektrik dağıtım tesisleri ve şebekesidir. TRAFO MERKEZİ Yüksek ve orta gerilim değişikliği yapılan transformatör ve diğer tesisatın bulunduğu yerdir. Trafo merkezi iki ana bölümde incelenir. 1-Şalt Tesisleri (Şalt Sahası Ve Şalt Salonu) Genel olarak kesiciler, ayırıcılar, baralar, güç ve ölçü transformatörleri, para fudurlar, hat tıkacı (Line Trap) ve yardımcı teçhizatların bir arada bulunduğu, elektrik enerjisinin koruma, kumanda ve ölçme işlemlerinin yapılarak toplandığı ve dağıtıldığı açık havada bulunan tesislere Şalt sahası (Açık Şalt) denir. Aynı teçhizatlar kapalı bir ortamda bulunuyorsa buralara Şalt Salonu (Kapalı Şalt) denir.

2-Kumanda Bölümü * Kumanda odası * Akü odası * Röle odası (bazı trafo merkezlerinde bulunur)

4

KUMANDA TABLOSUNDA BULUNANLAR Manevra Şeması Şalt sahası ve salonundaki devrelerin bağlantılarını, numaralandırma ve isimlendirme ile gösteren diyagramlardır. İşletme teknisyenlerine doğru ve daha hızlı manevra yapma imkânı sağlar. Manevra şemasını işlendiği renk, o teçhizatın gerilim değerini ifade eder. 380 kV Kahverengi 154 kV Kırmızı 66 kV Mavi 34,5 kV Yeşil 15 kV Sarı 10,5 kV Sarı Not: 66 KV büyük oranda kullanımdan kaldırıldığından bu gerilim değerini ifade eden mavi renk 34,5 KV gerilim değerinde de kullanılmaktadır.

Kumanda Butonları ve anahtarı: Kesici ve ayırıcılara uzaktan açma-kapama kumandasu vermeye ve pozisyon bildirmeye yarayan sinyal lambalarıdır. SLK (sinyal lamba kutusu):Arıza anında çalışan rölelerle, kötü çalışma şartlarına maruz kalan teçhizatı tespit etmeye yarayan sinyal lamba kutusu ile lamba test, sinyal silme ve sesli sinyal (alarm) susturma butonlarıdır. Sesli sinyal: Arızalarda işletme teknisyenini ikaz eden zil ve / veya kornadır. Ölçü aletleri: Elektriki büyüklükleri gösteren, teçhizatın istenilen sınırlar içinde çalışıp – çalışmadığını kontrol etmeye yarayan (Ampermetre, voltmetre, watmetre, var metre, frekans metre vs )cihazlardır. Ayrıca Ampermetre ve voltmetre komütatör anahtarlarıdır. Senkronoskop panosu: Birbirinden bağımsız olarak çalışan iki ayrı şebekeyi veya üniteyi paralele alabilmek yada aynı ring oluşturmak için gerekli şartların mevcut olup olmadığını Görmemizi sağlayan voltmetreler, frekans metreler ve senkronoskop cihazı ile bu panoyu servise almamızı sağlayan senkronoskop anahtarıdır.

5

Saat:Zamanı göstermeye yarayan cihazdır. Ayrıca; * Kademe değiştirme Butonları ve kademe göstergesi (analog veya dijital) * Kumanda tablosunun arka kısmında ise röleler, sayaçlar, sigortalar, bağlantı klemensleri, vb. teçhizatlar. * Transfer baranın bulunduğu bazı trafo merkezlerinde ise; transfere alınan çıkışın yerine, korumaların transfer kesiciye aktarıldığını gösteren sinyal lambası ve transfer pozisyon anahtarı bulunur. Kumanda Odasındaki Yardımcı Servis Panosunun AA Bölümünde; * AA voltmetre, ampermetre ve bunlara ait komütatör anahtarı, * AA ana şalterler, * AA kesik alarm sinyal göstergesi, * Dahili aydınlatma şalteri, * Priz devreleri, * Kesici dolabı ısıtma şalteri * Redresör * Harici aydınlatma şalteri * Kompresör beslemeleri * Lojman ve ekip binaları besleme şalteri * Kesici ve ayırıcıların motor beslemeleri DA bölümünde; DA voltmetre, Ampermetre DA ana şalterler DA kesik alarm göstergesi DA dahili aydınlatma şalteri Harici aydınlatma şalteri Kumanda devreleri şalteri Koruma devreleri şalteri Kesici ve ayırıcıların motor besleme şalteri Kilitleme devreleri şalteri

6

TANIMLAR Yönerge 33 Üretim ve iletimle ilgili sistemlerde yük dağıtım usuller yönergesidir. Arıza halleri dışında sistemin tanıtılması ve işletilmesi ile ilgili konuları kapsar. Yönerge 43 Üretim ve iletimle yük dağıtım arıza halleri yönergesidir. Trafo Merkezi işletmesi teknisyenlerinin arıza durumlarında yapacakları işlemleri kapsar. Ulusal Yük Dağıtım Merkezi(UYDM) TEİAŞ bünyesinde yer alan ve elektrik enerjisi arz ve talebini gerçek zamanlı olarak dengelenmesinden sorumlu birimdir. Tüm sistemin güvenli kaliteli ve ekonomik olarak işletilmesine devamlı nezaret eden bölgesel yük dağıtım merkezleri arasındaki koordinasyonu sağlar. Bölgesel Yük Dağıtım Merkezi(BYDM) İletim sisteminin belli bir bölgesine ait üretim iletim ve tüketim faaliyetlerini izleyen işletme manevralarının koordinasyonunu ve kumandasını yürüten kontrol merkezidir. Görevleri Arz ve talebe göre elektrik üretimini ve iletimini emniyetli ve ekonomik bir şekilde sağlar. Sistem gerilim ve frekansının belirli sınırlar içinde tutulmasını sağlar. Sorumluluk bölgesindeki sistemde İşletmenin yürütülmesi Manevraların koordinasyonu ve yaptırılması Yük Dağıtımcı: Yük dağıtım merkezlerinde işletmeci olarak çalışanlara denir. Primer Frekans Kontrolü

7

Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç çıkışını Hız regülâtörü ile otomatik artırılması veya düşürülmesi yoluyla sistem frekansının düzeltilmesidir. Sekonder Frekans Kontrolü Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç çıkışının UYDM’den gönderilen bir sinyal ile otomatik arttırılması veya düşürülmesidir. Salınım Enterkonnekte sistemde bir hattın açması veya bir grubun servisten çıkmasıyla regülatörlerin kararlı çalışma haline gelmediği ilk anda gücün kararsız bir şekilde santralar arasında taksimi ve sürekli değişimidir. Bölge İşletme Mühendisi Belirlenmiş bir bölge içersindeki trafo merkezi veya santralin işletilmesi ve bakımından sorumludur. İşletme Teknisyeni Trafo merkezleri ile santrallerde bulunan ve işletme şartlarını göz önünde tutarak, ilgili talimatlara ve yük dağıtıcının isteklerine uygun manevra yapan, ayrıca çalışmalar sırasında teçhizatı İş Güvenliği Formu–1 formu ile ekip şefine teslim eden, çalışmanın bitiminde de ekip şefinden İGF 2 formu ile teslim alıp teçhizatın işletme haline geçmesi için BYDM ye bilgi vererek servise alınmasını sağlayan kişidir. İşletme Mesul Teknisyeni: Görev gördüğü trafo merkezlerindeki işletme teknisyenlerinin amiri ve sorumlusu olan, gerekirse işletme teknisyeninin görevini yapan kimsedir. Teçhizat Birden fazla cihazdan oluşan teçhizata denir. Cihaz Enerji üretimi, nakli ve dağıtımı ile ilgili tesisat ünitesine denir. Kesici Normal yüklü ya da arızalı elektrik devrelerini açıp kapatmak için kullanılan bir cihazdır. Ayırıcı Yüksüz elektrik devrelerini açıp kapayan cihazdır.

8

Bara Aynı gerilim ve frekanstaki elektrik enerjisinin toplandığı ve dağıtıldığı bir iletkendir. Teçhizatın kendi kesicisi ile bağlı olduğu baraya Ana bara, transfer kesici veya ayırıcısı ile bağlı bulunduğu baraya Transfer bara denir. Enerji İletim Hattı Enerji taşımaya yarayan ve üzerinde izolesi bulunmayan havai iletkenlerden ulaşan tesistir. Yüksek Gerilim Yer Altı Kablosu Enerji iletmeye yarayan izoleli ve yeraltında kullanılabilen kablolardır. Çok Devreli Hatlar Aynı direkte ve aynı gerilimde birden fazla devre bulunan hatlardır. Güç Transformatörü Elektrik enerjisinin frekansını değiştirmeden gerilim ve akımın seviyesini belli oranda dâhilinde değiştiren cihazdır. Fider Bir merkez barasından bir müşteri ya da müşteriler grubuna enerji taşımaya yarayan hat veya kablonun bağlı bulunduğu teçhizattır. Reaktör Bağlı bulunduğu hat, trafo veya baradan reaktif güç çeken (tüketen) ve gerilim düşürmek için kullanılan bobindir. Şönt Kapasitör: Reaktif güç üreten, sisteme paralel bağlı kondansatör gurubudur. Seri kapasitör: Uzun EİH’na seri olarak bağlanan ve hattın empedansını küçültmek için kullanılan Kondansatör gurubudur. Hat Tıkacı ( Line trap) : Ayarlandığı frekans bandına karşı büyük empedans göstererek işaretin bara tarafına geçmesini engelleyen (hat tarafına yönlendirilmesini sağlayan ) paralel rezonans devresidir.

9

Kaplin Kapasitör (Gerilim Bölücü ) : İletişim, koruma, ölçü ve bilgi iletimi İçin kullanılan cihazların EİH’na bağlantısında kullanılan kublaj kondansatörüdür. Tekrar Kapama Anahtarı: Kesicilerin otomatik olarak tekrar kapama yapmasını Temin eden, tekrar kapama röle veya devresini servise alıp, servisten çıkarmaya yarayan anahtardır. Kesici ve Ayarlayıcılarda numaralandırma sistemi: Sistemimizde Fransız numaralama sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde ilk rakamlar teçhizatın gerilim değerini, son rakamlar ise kesici ve ayırıcıların yer ve görevlerini belirtir. Gerilimlere göre ilk rakamlar; 380 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı→ 9…(8) 154 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 5…(6) 66 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 4...(6) 33 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 3… 15–10,5 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 2… 6,3 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 1... Rakamları ile başlar. Son rakamlarına göre; Son rakamı tekli sayı ile bitenler ayırıcı Son rakamı çiftli sayı ile bitenler kesici Son rakamı 0 olan: toprak ayırıcısı. Son rakamı 1 olan: hat fideri hat ayırıcısı. Son rakamı 2 olan: hat fideri kesicisi. Son rakamı 3 olan: hat fideri bara ayırıcısı, Çift ana baralı sistemde Bara–1 ayırıcısı Son rakamı 4 olan: bara bölümleyici kesiciler. Son rakamı 5 olan: transformatör, ünite, transfer fiderinin ana Bara tarafındaki ayırıcısı, çift ana baralı sistemde Bara–2 ayırıcısı Son rakamı 6 olan: transformatör, ünite, transfer ve kublaj fider kesicisi

10

Son rakamı 7 olan: transformatör fiderinin transformatör tarafındaki Ayırıcısı, transfer fiderinin transfer bara tarafındaki Ayırıcısı, ünite fiderinin transformatör tarafındaki Ayırıcısı Son rakamı 9 olan: by-pass ayırıcısı, transformatör, ünite ve hat fider kesicisine ait transfer ayırıcısı Kesici ve Ayırıcıların Kullanma Yerlerine Göre İsimlendirmesi: Güç Ayırıcısı: Kısa devre kesme gücü olmayan ve normal yüklü devreleri açıp kapayan cihazdır. Hat Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yer altı kablosunu besleyen kesicinin hat tarafında bulunan ayırıcısıdır. Bara Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yeraltı kablosunu besleyen kesicinin bara tarafında bulunan ayırıcısıdır. Topraklama Ayırıcısı: Gerilimsiz duruma getirilmiş elektrik devrelerini toprakla irtibatlamak için kullanılan cihazdır. By-Pass Ayırıcısı: Tek baralı sistemde ait olduğu kesici yük altında (kapalı) iken açılıp, kapanabilen bir ayırıcıdır. Transfer Ayırıcısı: Transfer baralı sistemde, transfer kesicisini baralara veya diğer fiderleri transfer baraya bağlayan ayırıcıdır. Bara Bölümleyici Ayırıcı: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için kullanılan ayırıcıdır. Transfer Kesici: Bir teçhizatın kendi kesicisinin yerine geçebilen ve ana barayı Transfer baraya bağlamakta kullanılan kesicidir. Kublaj (Bara Bağlayıcı) Kesici: Çift ana baralı sistemlerde iki ana barayı birbirine bağlayan kesicidir. Bara Bölümleyici Kesici: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için kullanılan kesicidir. BARA SİSTEMLERİ Tek Baralı Sistem ve Manevra Özellikleri: Tek baralı sistemde transformatör Ve hatlar; kesici ve ayırıcılar üzerinden aynı baraya bağlıdır. Tek baralı sitemde, herhangi bir kısımda bakım ya da arıza çalışması olduğunda enerji kesintisi olması dezavantajdır. Tesis maliyeti yönünden ucuz Ve işletme kolaylığı ise avantajıdır.

11

Tek Baralı Sistemde Kapama Manevrası:

1–3110 nolu topraklama ayırıcısı açılır, kart alınır 2–3111 nolu hat, 3113 nolu bara ayırıcıları kapatılır. 3–3112 nolu fider kesicisi kapatılır, kart alınır.(şekil.3) Tek Baralı Sisteminde Açma Manevrası: 1-) 3112 nolu fider kesicisi açılır.(her üç fazda tam açma olduğu kontrol edilir.)kartlanır. 2-) 3111 nolu hat ayırıcısı ile, 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır. 3-) 3110 nolu topraklama ayırıcısı hatta gerilimimin sıfır olduğu görülerek Kapatılır, kartlanır.(şekil.2)

12

Tek Baralı By-pass Sistemi ve Manevran Özellikleri:

Tek baralı sistemde mümkün olduğunca enerji kesintisi istenmeyen fiderlerin kesicisinin paraleline bara ile hat arasına bir ayırıcı ilave edilir. Bu ayırıcıya BY-PASS ayırıcısı denir. By-pass ayırıcısı sadece paralelinde bulunan kesici üzerindeki çalışmalarda kullanılır. Enerjinin sürekliliğini korumasız olarak sağlar. Normal besleme durumunda by –pass ayırıcısı hep açık durumdadır. Kesicide bakım ve arıza çalışması olduğunda kesicisi üzerinden beslenirken by-pass kapatılır. By- pass’ın açılabilmesi için paralelindeki kesicilerin kapalı olması gerekir. By-pass ayırıcısı yük altında açılamaz-kapatılamaz.

13

Örnek: Şekil.4’deki fider 3112 nolu kesici üzerinden enerjili durumdadır.3112 nolu fider kesicisinde bakım yapılabilmesi için gerekli olan manevrada işlem sırası Aşağıdaki gibidir. 1–3119 nolu by-pass ayırıcısı kapatılır. 2–3112 nolu fider kesicisi açılır. 3-3111 nolu hat ayırıcısı, 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kumanda odası ve şalt tesisinde gerekli yerlere emniyet kartları asılır.(şekil.5)

Kesicide çalışma bittiğinde; 1–3113 nolu bara ayırıcısı kapatılır, kartlar alınır. 2–3112 nolu fider kesicisi kapatılır, kartları alınır. 3–3119 nolu by-pass ayırıcısı açılır.(Şekil.4) Tek Ana Bara + Transfer Baralı Sistem ve Manevra Özellikleri

Transfer ayırıcı

Transfer ayırıcı

Fider 1 Fider 2

Transfer kesici

Ana BaraTransfer Bara

Şekil 6

Transfer baralı sitemde iki bara mevcuttur. Bu baralardan, bara giriş ve hat kesicilerinin ayırıcılar üzerinden bağlı bulunduğu baraya Ana Bara, hat ve trafoların bir ayırıcı ile bağlı olduğu baraya Transfer Bara denir. Normal işletme şartlarında ana bara enerjili, transfer bara enerjisizdir. Ana bara ile transfer bara arasındaki kesiciye Transfer Kesici denir.

Fider Fider

Şalt tesisi Kumanda panosu

3110

3111

3112

3113

3110

3111

3112

3113

Şekil 5

3119 3119

14

Transfer kesici transfer ayırıcılar ile bara sistemindeki arızalı veya bakım yapılacak kesici yerine geçirilecek enerjinin sürekliliği sağlanır. Yerine geçtiği kesicinin korumalarını da üzerine alır.

Fider 2. transfere alma manevrası

Fider 1 Fider 2

Ana BaraTransfer Bara

Şekil 7

5440

5441

5442

5443

5449

5410

5411

5412

5413

5419

5437

5436

5435

5425

5426

5427

5429

1- 5429 ile 5419 nolu transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir. 2- 5435- 5437 ve5449 nolu transfer ayırıcıları kapatılır. 3- Korumaların transfere aktarıldığı kontrol edilir. 4- 5436 nolu transfer kesici kapatılır. 5- 5442 nolu Bergama fider kesicisi açılır, kartlanır. 6- 5441 -5443 nolu hat ve bara ayırıcıları açılır, kartlanır.(şekil.8) Transferden Beslenen Fiderinin Normal İşletme Şartları Haline getirilmesi. 1- 5441 nolu hat ve 5443 nolu bara ayırıcıları kapatılır, kartları alınır. 2- 5442 nolu fider kesicisi kapatılır, kartları alınır. 3- 5436 transfer kesicisi açılır. 4- 5435 – 54337 ve 5449 nolu transfer ayırıcılar açılır.(Şekil.7)

15

Transferden beslenen Fider 2. normal işletme şartları haline getirilmesi

Fider 1 Fider 2

Ana Bara

Şekil 8

5440

5441

5442

5443

5449

5410

5411

5412

5413

5419

5437

5436

5435

5425

5426

5427

5429

Fider 1 Fider 2

Ana Bara

Şekil 9

5440

5441

5442

5443

5449

5410

5411

5412

5413

5419

5437

5436

5435

5425

5426

5427

5429

5426 numaralı kesicideki bakım çalışması için trafo fiderini transfere alma manevrası

Transfer Bara

16

5426 numaralı kesicideki bakım çalışması için trafo fideri transfere alma manevrası; 1- 5419 -5449 nolu transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir. 2- 5435 -5437 ve 5429 nolu transfer ayırıcılar kapatılır. 3- Korumaların transfere geçtiği kontrol edilir. 4- 5436 nolu transfer kesici kapatılır. 5- 5426 nolu trafo çıkış kesicisi açılır, kartlanır. 6- 5425 -5427 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır.(Şekil 10)

Trafo fider kesicisinin normal işletme şartları haline getirilmesi; 1- 5427 – 5425 nolu ayırıcılar kapatılır, kartları alınır. 2- 5426 nolu trafo çıkış kesicisi kapatılır, kartları alınır. 3- 5436 nolu transfer kesici açılır. 4- 5429–5437–5435-nolu transfer ayrıcılar açılır.(Şekil.9)

Fider 1 Fider 2

Ana Bara

Şekil 10

5440

5441

5442

5443

5449

5410

5411

5412

5413

5419

5437

5436

5435

5425

5426

5427

5429

Transfer Bara

17

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 11

Çift Ana Baralı Sistem ve Manevra Özellikleri

Çift ana baralı sistemde iki ana bara mevcut olup her ikisi de enerjilidir. İki bara arasında Kublaj (bağlantı) kesici vardır. Kublaj kesici kapatıldığında iki ana barayı birleştirerek paralel çalışmalarını sağlar. Açıldığında iki ana barayı ayırarak bağımsız çalıştırır. Örnek. 1: Aşağıdaki manevra şemasında trafo 1 ve trafo.2 farklı baralar üzerinden bağımsız çalışmaktadır. Trafoların paralel çalıştırılması için yapılan manevra (enerji kesintisiz);

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 12

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

18

1-Trafoların paralel çalışma şartları kontrol edilir. Şartlar uygun ise 2- 3633 -3635 nolu kublaj kesicisinin ayırıcıları kapatılır. 3- 3636 nolu kublaj kesici kapatılır. Trafolar kublaj kesicisi üzerinden paralel çalışmaktadır.(Şekil.13)

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 13

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

NOT: Transformatörleri bağımsız çalıştırmak istediğimizde yukarıda yapılan manevra işleminin tersi yapılır. Örnek2:Şekil–14 deki manevra şemasında transformatör. 1ve transformatör.2 farklı baralar üzerinden bağımsız çalışmaktadır. Bara-1i enerjisiz duruma getirmek için yapılan manevra.(Enerji kesintisiz).

19

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 14

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

1-Transformatörlerin paralel çalışma şartları kontrol edilir, şartlar uygun ise, 2–3633 ve 3635 nolu kublaj kesicisinin ayırıcıları kapatılır. 3–3636 nolu kublaj kesicisi kapatılır. Transformatörler paralel çalışmaya başlamıştır. 4–3425–3515 nolu ayırıcılar kapatılır. 5–3513–3423 ayırıcılar açılır. 6–3636 nolu kublaj kesici açılarak; bara–1 enerjisiz duruma gelir. 7–3635–3633 ayırıcılar açılır.(Şekil.15) NOT: Bara–1 üzerinde yapılan çalışmalarda kublaj kesici ve ayırıcıları ile bara-1’e ait açık durumda olan ayırıcıların hepsi kartlanır. Örnek.3:Trafo.1 ve trafo.2,bara.2 üzerinden çalışmaktadır. Trafo.1 bara–1 üzerinden fider-1’i, trafo.2 bara.2 üzerinden fider–2 ve fider-3’ü bağımsız olarak besleyecektir. Yapılması gereken manevra(Enerji kesintisiz);

20

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 15

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

1–3633–3635 nolu ayırıcılar kapatılır. 2–3636 nolu kesici kapatılır. 3–3423–3513 nolu ayırıcılar kapatılır. 4–3515–3425 nolu ayırıcılar açılır. 5–3636 nolu kesici açılır. 6–3633–3635 nolu ayırıcılar açılır.(Şekil.14) Örnek.4:Şekil-16’daki manevra şemasında fider.3 bara.2 üzerinden beslenmektedir. Fider.3 kesicisinde(3862)bakım yapılacaktır. Yapılması gerekli manevra;

21

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 16

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

1–3862 nolu fider kesici açılır. Her 3 fazda tam açma olduğu kontrol edilir, kartlanır. 2–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır. 3–3863 nolu ayırıcının açık olduğu görülür, kartlanır.(Şekil.17) Örnek.5:Aşağıdaki manevra şemasında fider.3 kesicisinde(3862) bakım çalışması sona ermiştir. Fider.3 bara.2 üzerinden beslenecektir. Yapılması gerekli manevra;

Kublaj

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 17

Fider 3

3510

3511

3512

3850

3851

3852

3860

3861

3862

3513 3515 3633 3635 38553853

3423

3426

3427

3425 37453743

3746

3747

154/33kV 154/33kV

3863 3865

3636

22

1–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar kapatılır, kartları alınır, 2–3862 kapatılır, kartı alınır, 3–3863 açık kalır kartı alınır(Şekil.16) Çift ana bara+transfer bara sistemi ve manevra özellikleri

Kublaj kesici

Fider 1 Fider 2

Ana bara 1Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 18

Transfer kesici

154/33kV 154/33kV

Transfer bara

Bu bara sistemi çift ana baralı sistem ile transfer baralı sistemin birleştirilmesinden oluşturulmuştur.

İki ana bara ile transfer bara arasında ise transfer kesici bulunur. Bu bara sisteminin bulunduğu bazı merkezlerde kublaj kesici aynı zamanda transfer kesicisi olarak da kullanılmıştır.

Kublaj kesici, bara aktarma ve ana baraları birleştirme ve ayırma işlemlerini kesintisiz yapılabilmesine olanak sağlar. Transfer kesici, bara sisteminden herhangi bir kesicide veya bara ayırıcılarından birinde arıza yada bakım çalışması olduğunda enerjinin kesintisiz ve korumalı olarak sürekliliğini sağlar.

23

Örnek.6:Fider 1. transferden beslenmesi.

Fider 1 Fider 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 19380/154kV 380/154kV

Bara1Bara2

Transfer Bara

9210

9211

9212

9240

9241

9242

9237

9236

9213 9215 9263 9265 92459243

9223

9226

9227

9225 92559253

9256

9257

9233 9235

9266

9229 9259

9219 9249

1- Diğer transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir. 2- 9233–9237–9219 nolu transfer ayırıcılar kapatılır. 3- Korumaların transfere aktarıldığı kontrol edilir. 4- 9236 nolu transfer kesici kapatılır. 5- 9212 nolu hat kesici açılır, kartlanır. 6- 9211 nolu hat ayırıcısı ve 9213 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır. 7- 9215 nolu bara ayırıcısı da açık olarak, kartlanır.(Şekil.20)

Fider 1 Fider 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 20

380/154kV 380/154kV

Bara1Bara2

Transfer Bara

9210

9211

9212

9240

9241

9242

9237

9236

9213 9215 9263 9265 92459243

9223

9226

9227

9225 92559253

9256

9257

9233 9235

9266

9229 9259

9219 9249

Örnek 7; Örnek 7; FiderFider 1 normal işletme şartlarına 1 normal işletme şartlarına getirilmesigetirilmesi

24

1- 9213-9211 nolu ayırıcılar kapatılır,kartları alınır. 2- 9212 nolu kesici kapatılır, kartları alınır. 3- 9236 nolu transfer kesici açılır. 4- 9233-9237-9219 ayırıcılar açılır. 5- 9215 nolu ayırıcı açık kalır,kartları alınır, normale işletme şartları haline getirilmiş olur.(şekil 19)

Fider 1 Fider 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 21380/154kV 380/154kV

Bara1Bara2

Transfer Bara

9210

9211

9212

9240

9241

9242

9237

9236

9213 9215 9263 9265 92459243

9223

9226

9227

9225 92559253

9256

9257

9233 9235

9266

9229 9259

9219 9249

Örnek 8 ;Örnek 8 ;FiderFider 2 ait 9243 nolu bara1 ayırıcısında 2 ait 9243 nolu bara1 ayırıcısında bakım çalışması için yapılacak manevrabakım çalışması için yapılacak manevra

1- 9263-9265 nolu kublaj ayırıcıları kapatılır. 2- Güç transformatörlerinin paralel çalışma şartları kontrol edilirek, 9266 nolu kublaj kesicisi kapatılır. 3- 9225-9215 nolu ayırıcılar kapatılır. 4- 9213-9223 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır. 5- 9266 nolu kublaj kesicisi açılır, kartlanır. 6- 9265-9263 nolu ayırıcılar ayırıcılar açılır kartlanır. 7- Bara-1 e bağlı ayırıcıların hepsi açık olarak kartlanır. 8- 9235-9237-9249 nolu transfer ayırıcılar kapatılır. 9- 9236 nolu transfer kesici kapatılır. 10- 9242 ışıklar fider kesicisi açılır, kartlanır. 11- 9241-9245 nolu ayırıcılar açılır,kartlanır.(şekil 22)

25

Fider 1 Fider 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 22

380/154kV 380/154kV

Bara1Bara2

Transfer Bara

9210

9211

9212

9240

9241

9242

9237

9236

9213 9215 9263 9265 92459243

9223

9226

9227

9225 92559253

9256

9257

9233 9235

9266

9229 9259

9219 9249

Kare Bara Sistemi ve Manevra Özellikleri: Bu bara sistemi, sistemimizde çok az merkezde bulunmaktadır. Her çıkış iki kesici üzerinden beslenir. Kesici çalışmalarında enerji kesintisi olmaz. Ayırıcı çalışmalarında, çalışma yapılacak ayırıcının ait olduğu kısım enerjisiz kalır.

KARE BARA SİSTEMİ MANEVRA ÖZELLİKLERİ

Fider

FiderFider Fider

26

Tesislerin Durumu İle İlgili Tanımlar: Serviste olan teçhizat: Bir teçhizatın amacına uygun çalışma durumunda olmasıdır. Servis Dışı Teçhizat: Çeşitli nedenlerle (bakım, tamir, yedek,arıza vb.) işletme dışı bırakılan teçhizattır. Emre Amade Teçhizat: Servise (devreye) girmeye hazır durumda bulunan teçhizattır. Emre Amade Olmayan Teçhizat: Arıza, bakım, onarım ve kontrol gibi nedenlerle servis dışı bulunan ve ihtiyaç anında servise alınamayan teçhizattır. Boşta Gerilim Altında Teçhizat: Üzerinden enerji çekilmeyen, fakat bir taraftan gerilim tatbik edilmiş teçhizattır. Topraklanmış Teçhizat: Gerilimsiz duruma getirildikten sonra toprakla irtibatlandırılmış teçhizattır. Yedek Teçhizat: Serviste olan bir teçhizatın yerine almak üzere servis dışı bekletilen teçhizattır. Transfere Alınmış Teçhizat: Ana baradaki veya bağlantı tesisatındaki uygun olmayan bir durum nedeniyle transfer bara üzerinden irtibatlandırılmış teçhizattır. Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza nedeniyle açmış veya açılmış Bir hatta gerilim tatbik etmek yetki ve görevine geçiş hakkı denir. İlk Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza nedeniyle açmış veya açılmış olan hatta ilk gerilim tatbik etme yetkisine ilk geçiş hakkı denir. İlk geçiş hakkı süresi 5dk.dır. İlk geçiş hakkına sahip olan merkezler; gerilimsiz hatlara, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. İçerisinde bir defaya mahsus olmak üzere gerilim tatbik ederler. Gerilim tatbikinden sonra kesici hemen açarsa, BYDM ‘ ye danışmadan anılan hattı ikinci bir defa kapatamazlar. Arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Dolmuş ve kesici kapatılmış ise, geçiş hakkı hattın diğer ucundaki merkeze geçer. İkinci Geçiş Hakkı: İlk geçiş hakkı süresi olan 5 dk. Sonundan itibaren hatta gerilim tatbik etme yetkisine ikinci geçiş hakkı denir. İlk geçiş hakkına sahip olan merkez, arıza başlangıcından itibaren anılan hatta ilk 5 dk, içinde gerilim tatbik etmemişse bu hatta gerilim tatbik etme yetkisi hattın öbür ucundaki merkeze geçer ve bu merkezin olanağı varsa, hattı gerilim altına alır. İkinci geçiş hakkı olan merkez, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Geçmedikçe, hatta gerilim tatbik edemez. Kapattığı kesici hemen açarsa BYDM’ ye danışmadan kesiciyi ikinci bir defa kapatamaz.

27

NOT: Geçiş hakları sistemde iletişim olanağı olmadığı zamanlarda geçerlidir. SİSTEM TEÇHİZATI ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR A- İzinli çalışmalar 1- Çalışma izni isteği gerektiren haller a- Enerji Üretimini Kısıtlayan Çalışmalar Kazan, türbin, genaratör, transformatör, senkron kondansatör gibi ana teçhizat ile bunlara ait yardımcılardaki çalışmalar enerji üretimini doğrudan doğruya kısıtlıyor veya kısıtlama ihtimali yaratıyorsa çalışma izni isteği gerekir. Servis dışı bir grubun devreye alınmasını, normal devreye girme süresine nazaran geciktirmeyecek çalışmalar için çalışma izni istemeye gerek yoktur. b-Enerji İletimini Kısıtlayan Çalışmalar Transformatör, hat veya kablo ve bunlarla ilgili ana ve yardımcı tesisat üzerinde yapılacak çalışmalar doğrudan doğruya enerji iletimini kısıtlıyor veya kısıtlama ihtimalini yaratıyorsa çalışma izni isteği yazdırılması gerekir. b- Müşterilerin Beslenmesini Kısıtlayan Çalışmalar Primer sargı gerilimlim 66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerden beslenen müşterilerde kesintiye doğrudan neden olacak veya kesinti ihtimalini doğurabilecek transformatörlerdeki her türlü çalışma için çalışma izni isteğine gerek vardır.

36 kV ve daha aşağı gerilimdeki şebekeye bağlı trafo merkezlerinden beslenen müşterilerde kesintiye doğrudan doğruya neden olacak çalışmalarda çalışma izni isteğine gerek yoktur. Yapılan iş hakkında BYDM’ ne bilgi verilir. Ancak özel niteliği olan müşterileri besleyen şebekenin gerilimi 36 kV veya daha aşağı olması halinde dahi çalışma izni alınması gerekir.

2- Çalışma izni isteğinin yapılması ve verilmesi a- Çalışma iznini istemeye yetkili şahıslar

Lisans sahibi tüzel kişi tarafından yetkilendirilmiş kişiler BYDM’ den yazılı olarak çalışma izni alabilirler.

TEİAŞ’ ta ise; çalışma iznini istemeye Şebeke, Röle, Elektronik ve Test

müdürlüklerinin sorumlu şahısları (mühendis ya da yerine bakan şahıs) ile gereği halinde işletme bünyesindeki yetki verilmiş kimseler tarafından yapılır.

Bu gibi kimselerin isimlerini ihtiva eden listeler önceden BYDM’ ne duyurulur.

Yetkisi olmayan şahıslara BYDM ÇALIŞMA İZNİ VERMEZ.

28

b- Çalışma izni için müracaat 1- Müracaat zamanı Önceden programlanmış işler için, işin başlayacağı tarihten normal olarak bir hafta önce ilgili BYDM’ ne müracaat edilir. Bazı hallerde zaruri sebepler dolayısıyla bu müddet daha kısa imkan vermek gayesi ile en az 24 saat önceden müracaat edilmesi şarttır. Aksi halde çalışma izni verilmez. 2-Müracaat Şekli Çalışma izni isteyen yetkili şahıslar ilgili BYDM ‘ ne yazılı müracaat ederler. Yazılı müracaat halinde YDM –1 formunun (1) nolu bölümü yetkili şahıs tarafından iki nüsha olarak doldurulduktan sonra, bir nüshası BYDM’ ne gönderilir, diğer nüshası talebi yapan tarafından saklanır. Çalışma iznine bağlı manevra BYDM tarafından yaptırılacak ise, bu formdaki (2)nolu bölüm yetkili şahıs tarafından doldurulur. 3-Çalışma izni isteği formu (YDM–1) Çalışma izni isteği ile ilgili bilgilerin kaydedildiği formdur. 4-Çalışma izni formu (YDM–2) BYDM’ nin çalışma izni isteğine cevaben sistemin durumunu dikkate alarak ve diğer birimlerle koordinasyon sağlayarak, istek sahibine onay belirttiği formdur. Herhangi bir nedenle çalışma iznini iptali gerekirse YDM–2 formunun (2) nolu bölümünün ilk 3 maddesi cevaplandırılacak şekilde çalışma iznini isteyen ve ya çalışmayı yapacak sorumlu şahıs BYDM’ ne haberdar eder. Servisten çıkartılacak teçhizatta çalışacak başka ekipler varsa BYDM koordinali çalışmalarla ilgili şartlara göre hareket eder. 5-Manevra Formu (YDM –3) BYDM’ nin bizzat yaptıracakları manevralarda, işletme teknisyenlerinin takip edecekleri manevra sırasını belirtmek gayesi ile manevraya başlamadan önce BYDM tarafından doldurulan ve ilgili merkezlere yazdırılan (iletilen) işlem sırası formudur.

29

Tarih :…../..../…….

1. Çalışmanın Yapılacağı Merkez :veya E.İ.Hattı

2. Servisten Çıkarılacak Techizat :3. Yapılacak Çalışma :4. İzni İsteyen Yetkili Şahıs :5. Çalışmayı Yapacak

Ekip Şefi veya Koordinasyon Sorumlusu :

6. Y.D.M den EnerjiKesilmesi ve Verilmesi TalepEdecek TM.İşletme Teknisyeni :

7. İşin BaşlayacağıTarih ve Saat :

8. İşin Biteceği Tarih ve Saat :9. Techizatın Devre

Dışı Edilme Süresi :10. Enerji Kesilecek

Müşteriler :11. Acil Hallerde servise Alma Şekli

ve Süresi :12. TM.İşletme Teknisyeninin

YDM ile Muhabere Şekli :

NOT

ManevraBaşlama ŞekliTechizatın TeslimŞekliTechizatın Emreamade Hale Getirme ŞekliÇalışma İzniİstemeye Yetkili

ŞahısNOT:İstenilen manevra özelliklerinden amaç açma, kapama rutin(veya formlarla belirtilen)manevralarının dışındaki istekler bu bölümde belirtilecek.

TEİAŞ………….ŞEBEKE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ

………….BÖLGESİ İŞLETME GRUP BAŞ MÜHENDİSLİĞİ

…………..YÜK DAĞITIM İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜYDM-1

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

ÇALIŞMA İZİN İSTEĞİ

…………………………………………………………………

İsim İmza

……………………………………………………………………………………………………………………………………

İstek No:…../…./……

…………………………………………………………………

İSTENİLEN MANEVRA ÖZELLİKLERİ

…………………………………………………………………

30

1

Tarih:…./…/20…No:…../……..

Çalışma İzni İsteği No : ………………………………….1-YDM'de Formu Dolduran Kişi :2-Yapılacak Çalışma :

3-Çalışmayı Yapacak Ekip Şefi :Haber Verilen servisler :UDYM :

BÖLGE :

ELEKTRONİK :

TEST :

SANTRAL :

5-Enerjisi Kesilecek Müşteriler :

6-Müşteri İle Anlaşan :

2

1-İptal İsteyen Sorumlu Kimse2-İptalin Nedeni3-Kabul Eden4-Haber Verilen servisler5-Haber Veren Müşteriler ve Haberi Veren

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

YDM Mühendisi YDM Başmühendisi

ÇALIŞMA İZNİNİN İPTALİ

………………………………………………………………………………………………………..

YDM Başmühendisiİsim İmza

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

TEİAŞ EK:2

YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Form YDM-2

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

ÇALIŞMA İZNİ

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

YDM Mühendisiİsim İmza

İsim İmza İsim İmza

31

SIR

A

AÇIKLAMA

SA

AT

DK

SIR

A

AÇIKLAMA

SA

AT

DK

Manevrayı yapan: Manevrayı yapan:Kart Yeri : Kart Yeri :

AÇMA MANEVRASI KAPAMA MANEVRASI…………………………………..TRAFO MERKEZİ

Ek:3

YDM-3

1-Manevra No :2-Çalışma İzin No :3-İzni İsteyen :4-Nedeni :

5-TM İşletme Teknisyeni : ……………………………………………………………………..6-Servisten Çıkarılacak Techizat : ……………………………………………………………………..7-Servis Dışı Kalma Süresi : ……………………………………………………………………..8-Merkezdeki Diğer Çalışmalar : ……………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………….

MANEVRA FORMU

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………….

……………………………….YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜTEİAŞ

MANEVRAYI YAPTIRAN:……………………………………………………Tarih:…../…./20…..

………………………………………………………………………………………

32

B-Haberli Çalışmalar Servis harici bir teçhizat üzerinde onarım veya bir değişiklik amacıyla yapılacak ve sistemin ve emre amade gücün, emniyetini azaltıcı yönde bir tesir yaratmayacak, müşterilerde kesinti gerektirmeyecek çalışmalar haberli çalışmalardır. Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Bu gibi çalışmalarda işlerin başlangıcında; işin mahiyeti, başlama saati ve çalışan sorumlu şahsın adı; ayrıca aynı günde biten işler için işin bitiminde işin son durumu BYDM’ ne bildirir. C- Arızalı Durum Çalışmaları Sistemdeki herhangi bir teçhizat arıza nedeni ile servisten çıkmış veya çıkartılmış ise söz konusu teçhizat üzerinde yapılacak çalışmalara denir. Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Önemli ve acil hallerde Şebeke İşletme Müdürlükleri, Röle, Elektronik ve Test Müdürlüğü yetkili şahısları zaman kaybını önlemek için arızaya müdahale eder ve ilk fırsatta BYDM’ ne bildirir. Transformatör, reaktör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları bara, kuranportör teçhizatı arızaları, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi ve bunun gibi ani müdahaleleri gerektiren durumlarda gerekli işlemler derhal yapılır. Bundan sonra durum BYDM’ ne haber verilir. D-Gerilim Altında Çalışmalar Enerjili bir teçhizat veya hattın yakınına yani güvenlik mesafelerine kadar sokulma zarureti olan çalışmalardır. Gerilimli bir teçhizatın yakınında yapılan çalışma (Bir direk üzerindeki çift devreden biri gerilimli iken diğerinde çalışma hali gibi .) MANEVRALAR Sistemin muhtelif kısımlarını devreye almak veya çıkarmak için kesiciler ve ayırıcılar ile yapılan işlemlerdir. Açma manevrası Enerjili bir teçhizatın enerjisiz duruma getirilmesi için kesici ve ayırıcılar ile yapılan işlemlerdir. Açma manevrasında önce kesici sonra ayırıcılar açılır. Kapama Manevrası Enerjisiz bir teçhizatın enerjili duruma getirilmesi için ayırıcılar ve kesici ile yapılan işlemdir. Kapama manevrasında önce ayırıcılar daha sonra kesici kapatılır 1-Normal İşletme Manevraları Arıza durumları dışında planlanmış olarak teçhizatın servise alınması veya çıkarılması için yapılan manevralara denir. Primer gerilimi 66 KV ve üzerindeki gerilimde olan merkezler ve BYDM’ leri tarafından tespit edilecek özelliğe haiz besleme tesislerindeki manevralar BYDM tarafından, yaptırılır.

33

66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerin primer tarafında yapılacak manevralarda BYDM ‘ ne çalışma izni isteği (YDM–1) yazdırılması gereklidir. BYDM çalışma izni vermişse, manevra formu (YDM -3)yazdırır. Trafoların, genaratörlerin, senkron kondansatörlerin münavebeli çalışmaları yada programlı olarak devreye alınıp çıkartılmaları için manevra formuna gerek yoktur. Ancak manevrayla başlamadan önce YDM’ ne haber verilir. YDM’ leri gerekli gördüğü bütün manevraları icabında bizzat yaptırılır. Manevralarda Takip Edilecek Kurallar BYDM manevraları çalışma izni isteği formuna uygun olarak tanzim bulunan manevra formu (YDM–3) vasıtası ile yaptırır. BYDM, normal manevralar için talimatı verirken ve işletme teknisyeni bu talimatı alırken aşağıdaki kurallar takip edilir. Konuşmanın başlangıcında yük dağıtımcı talimat vereceği merkezdeki işletme teknisyenine ismen kendini tanıtır ve işletme teknisyeninin ismini öğrenir. Çalışma iznine bağlı olarak herhangi bir teçhizat servis dışına çıkartılırken veya işin bitiminde servise alınırken işlem yapıldığı merkezdeki işletme teknisyeni almış olduğu talimatı ‘manevra formu’ na doldurulur. BYDM yazılması gereken bir talimat verdiğinde “yazılı talimattır” diye işletme teknisyenini ikaz eder. Manevranın her kademesi manevra formu üzerinde sıra numarası ile ayrı bir satıra yazılır. Talimat açık ve kısa olmalıdır. Talimatta kesici ve ayırıcılar kod numaraları ile bildirilir. BYDM talimatı tamamen verip bitirinceye kadar işletme teknisyeni konuşmayı kesmez; Talimatta anlaşılmayan bir nokta varsa bunu BYDM’ne talimat tamamlandıktan sonra bildirir. Verilen talimatta değişecek bir nokta varsa BYDM yazılan manevra formu üzerinde iptal işareti konmasını ister ve ayrı bir form yazdırır. BYDM, talimatı yazdırdıktan sonra manevraya başlanacak zamanı bilahare bildirileceğini işletme teknisyenine söyler. İşletme teknisyeni BYDM tarafından yazdırılan ve yapılması sıra ile bildirilen manevra işlem gruplarının her birinin sonunda bu işlemleri ve saatini BYDM’ ne bildirir, diğer işlemler için talimat bekler. Talimat verilmeden manevra işlemini başlayamaz. İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis dışı edilmesi anında ilk olarak her iki merkezdeki kesiciler bilahare her iki merkezdeki ayırıcılar açılır. Bu işlemler tamamlandıktan sonra topraklama ayırıcıları kapatılır. Topraklamadan önce transfer kesici ve ayırıcıların açık olduğu görülmelidir. İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis iadesi anında ilk olarak her iki merkezdeki topraklama ayırıcıları açılır. Daha sonra her iki merkezdeki ayırıcılar ve müteakiben kesiciler kapatılır. Yük dağıtım bölgelerini birbirine bağlayan irtibat hatlarındaki manevralar hattın ait olduğu BYDM tarafından yürütülür. Komşu BYDM manevraları takip eder. Ulusal yük dağıtım bu gibi hallerde koordinatörlük görevi yapar.

34

*Birden fazla farklı gerilim değerindeki teçhizatlar üzerindeki manevra yapılacaksa; açma manevrasına gerilim değeri düşük olan teçhizattan, kapama manevralarına ise gerilim değeri yüksek olan teçhizattan başlanır. *Bir güç transformatörü servise alınırken, işlem sırası; trafo giriş, trafo çıkış fider kesicileri şeklindedir. Servis harici edilirken bu işlemin tersi yapılır. *Birden fazla fiderde açma manevrası yapılacaksa, önce önemsiz ve yükü az olan fiderden başlanır. En son önemli ve yükü fazla olan fiderler açılır. İşletme Teknisyenlerinin dikkat edeceği hususlar: Manevraya başlamadan önce manevra talimatını tekrar gözden geçirir. Manevra formunu elde bulundurulması ve her işlemin yapılmasını müteakip form üzerinde o işlemin bulunduğu satırın karşısına işlemin yapıldığı saati kaydeder. Servisten çıkarılan teçhizatın başka bir noktadan da besleneceği ihtimalini dikkate alarak bu teçhizata ait ölçü aletleri vasıtası ile teçhizatın gerilim altında olmadığına kesin olarak kanaat getirir. Manevraları yaparken herhangi bir şüpheye düşülürse hemen manevrayı uygun bir noktada bırakıp durumu BYDM’ ne bildirir. Manevra bittikten sonra yapılan işlemleri zaman sırasına göre BYDM’ ne yazdırır. NOT: 1. İşletme teknisyenine manevra yaparken dikkatini dağıtacak, yanlış işlemler yapmasına neden olabilecek hiçbir müdahale yapılmamalıdır. 2. Açma manevralarında, kesiciler açıldıktan sonra kesicinin her üç kontağının tam açma yaptığı kontrol edilir. 3. Bir hat transfere alınacağı zaman (transfer ve hat çıkışına ait iki sayaç mevcut ise) önce transfer ve hat çıkışı sayaçların değerleri alınır sonra gerekli manevra yapılır.(Aynı durum tek bara by-pass sisteminde de geçerlidir) 4. Transfer pozisyon anahtarı olan, transfer baralı sistemin bulunduğu merkezlerde, transfer alma manevrasında, transfer kesici kapatılmadan önce pozisyon anahtarı gerekli konuma alınmalıdır. 2-BYDM ile Direkt İletişimin Olmadığı Hallerde Normal İşletme Manevraları: İletişimin direkt konuşmaya müsait olmadığı hallerde yük dağıtımcı manevra formunu, manevranın yapılacağı merkeze üçüncü bir şahıs aracılığı ile bildirir yada manevranın sorumluluğunu başka bir şahsa devredebilir. Bu üçüncü şahıs veya manevranın sorumluluğunun devredebileceği şahıs bölge mühendisi tarafından tayin edilir. Tayin işlemi, çalışma izni isteği formunun not kısmında belirtilir.

35

Üçüncü bir şahıs tayini halinde: yük dağıtımcı manevra formunu bu üçüncü şahsa yazdırır ve tekrarlattırır. Yapılacak manevranın yapılacağı merkeze bildirilmesini ister. Yapılan manevralar hakkında gene bu aracı şahıs yoluyla BYDM’ ne bilgi verir. Sorumlu bir şahıs tayini halinde: BYDM bu şahsa çalışma izni (form YDM–1) ve çalışma izni (form YDM–2)yi not ettirir. Bu şahıs manevralar ister bir merkezde, ister birden fazla merkezde yapılsın, manevraların yapılması ile rakipler arasındaki koordinasyonun temini yönünden sorumludur. Yani sorumlu şahıs manevra süresince BYDM’ ni temsil eder. 3-Arıza Halleri Manevraları: Arıza halleri manevraları, kesicilerin arızadan dolayı açmasından sonra normal bağlantıları ve müşterilerin beslenmesini tekrar temin etmek için yapılan manevralardır. Arıza hallerinde işletme teknisyenlerinin ne gibi işlem yapacakları her merkezin manevra özelliklerini göz önünde bulundurularak hazırlanmış arıza halleri yönergesinde (yönerge 43) belirtilmiştir. ÇEŞİTLİ UYGULAMALARDA VE ÇALIŞMALARDA UYULMASI GEREKLİ HUSUSLAR Arıza hallerinde yapılacak ilk işler: Bir merkezdeki kesicilerin biri veya bir kaçı arıza nedeniyle açtığı takdirde, işletme teknisyeni öncelikle aşağıdaki sırayı takip edip arızanın nedeni ve son durum hakkında kesin bilgi elde eder. 1- Saati kaydettikten sonra sesli alarmı susturur. Arızanın hangi kısımda olduğunu ışıklı alarm ve konum lambalarından tespit eder. 2- Tespit edilen kısma ait panodaki ışıklı sinyaller ve ölçü aletleri yardımıyla kesicinin açıp açmadığını kontrol eder. 3- Hangi rölelerin çalışmış olduğunu faz, kademe (Zoon) ve zamanlarını kaydeder. Bayraklarını kaldırır, işaretlerini siler. Çalışan kurma anahtarları varsa, kısım:2 -7 de belirtilen hususları yerine getirerek, bunları kurar. 4- Arızanın tespiti için konulmuş başka cihazlar varsa, bunların çalışıp çalışmadığını ve gösterdikleri işaretleri tespit eder. 5- Açmış olan kesicinin iki tarafında kalan tesisat kısımlarında gerilim olup olmadığını voltmetreler yardımıyla kontrol eder. Voltmetrelerin değer gösterdiği tesisat kısımları gerilimlidir. Ayrıca varsa senkronoskop cihazı ile kontrol edilmelidir. Senkron lama anahtarları açan kesiciye ait yuvaya sokularak çevrildiği zaman:

36

a- Senkronoskop ibresi bir noktada duruyorsa, Voltmetrenin sıfır gösterdiği tarafta gerilim yok demektir. Bu durumda arıza halleri yönergesindeki geçiş hakkına göre işlem yapılır. DİKKAT: Böyle bir durumda senkronoskop cihazını bir sigorta yanması veya diğer bir nedenle çalışamayacağı olasılığını göz önüne almak ve anahtarlarının yerine iyice oturduğundan emin olmak iç,in, senkron7lama anahtarı bir iki defa açılıp kapatılmalıdır.Ayrıca voltmetre komütatör konumu da değiştirerek faz kontrolü yapmak suretiyle her üç fazda da gerilim olmadığından kesinlikle emin olunmalıdır. b- Senkronoskop ibresi sabit bir noktada duruyor ve kesicinin iki taraftaki voltmetreler değer gösteriyorsa, her iki tarafta gerilim var ve paralel çalışma olduğu anlaşılır.(Bu durum, ring devrelerde meydana gelir.)Bu durumda senkronizmde olan her iki göz önünde tutulmalıdır. Kaymanın açısal farkı 30 dereceyi geçerse işletme teknisyeni durumu BYDM’ ne bildirmelidir. Açısal farkın değeri aşağıdaki usulle tespit edilir. Senkronoskop’un sıfır noktası normal zaman saatinin 12’si kabul edilirse, senkronoskop un ibresi zaman saatinin 11 veya 1 rakamları arasında bir yerde durduğunda, açısal fark 30 derece yada 30 derece den küçük demektir. c- Senkronoskop ibresi dönüyorsa (böyle bir durumda iki taraf voltmetrelerinde değer göstermeleri gerekir) merkez rink devre üzerinde bile olsa, açan kesicinin iki tarafında kalan sistem parçaları paralel olarak çalışmıyor demektir. Bu durumda paralele girme şartları sağlandıktan sonra kesici kapatılabilir. Dikkat–1:Senkronoskop ibresi bir noktada titreyerek duruyorsa, paralel çalışmayan sistemlerin frekansları arasında çok büyük bir fark var demektir. Böyle bir durumda kesici kesinlikle kapatılmamalıdır. Dikkat -2:En uygun paralele girme gerilimler arasındaki farkın sıfıra yakın çok az(senkronoskop’un çok yavaş dönmesi ) olması halinde yapılır. Frekanslar arasındaki fark 0,2 Hz. Veya daha az ise (yani senkronoskop ibresinin iki turu on saniye veya daha uzun bir zamanda oluyorsa ), gerilimler arasındaki fark normal gerilimin % 10’u veya daha azı ise, paralele alma işlemi hemen yapılabilir. Farkların daha yüksek olmaları halinde, (yük dağıtım usulleri yönergesi,yönerge no:33’ün V-D bölümü )’ne uygun hareket edilir. 6- Genel sistem arızalarında işlemler tamamlandıktan sonra, durumun BYDM’ ne bildirilmesi için uygun zaman beklenir. İşlemlerin yapılmasını engelleyici durumların derhal BYDM’ ne bildirilmesi ve alınacak talimata göre hareket edilmesi gerekir. Primer gerilimli 380 KV. (EİH, oto trafolar) olan teçhizatta meydana gelen açmalar sesli alarm hemen susturulduktan sonra BYDM’ ne bildirilir.Bilahare diğer işlemler yapılır.

37

Arıza işlemlerinden sonra BYDM’ ne verilecek bilgiler şunlardır:

- Verilecek bilginin hangi merkeze ait olduğu ve bilgi verenin ismi, - Arızanın başlangıç saat ve dakikası - Açan kesicinin gerilimi ve kesici numarası - Kesiciyi açtıran rölenin Türkçe adı, imalatçı firma rumuzun, fazı, kademesi

(zoon), bayrak veya işareti, - Kesicinin tekrar kapama yapıp yapmadığı, - Özel izlenim ve olaylar (kısa devre hissedilip hissedilmediği, ark, patlama,

atmosferik olaylar vb.), - Kesicinin elle kapatıldığı saat ve dakika, - Bunları dışında arızayı tespit ve incelemek üzere konmuş cihazlar varsa,

bunlardan aldığı bilgileri de iletir. Kısım:2 İşlemlerde dikkate alınacak genel hususlar:

1- İşlemler ‘trafo ve santral işlemleri özel ve genel talimatları’ dikkate alınarak yapılır. 2- Herhangi bir merkeze ait tesisat kısımlarından birisi arıza, bakım, kontrol amacıyla servis dışı edilmemişse, bu tesisata ait kesiciler arıza işlemleri süresince yok kabul edilirler. Ekip şefi veya sorumlusu ve BYDM’ nin onayını almadan BU KESİCİLER KAPATILAMAZ. 3- Gerilim altında çalışma izni verilmiş bir teçhizata ait gerilimli kesicinin açması halinde, bu kesicinin GERİLİM ALTINDA ÇALIŞMA kartına yazılmış özel emrine göre işlem yapılır. DİKKAT: Çift devreli (aynı pilon üzerinde iki devre ) hatlardan biri gerilimli iken diğeri üzerinde topraklanmış olarak yapılan çalışmalar, gerilim altında çalışma kabul edilir. Gerilimli olan devrenin kesicileri gerilim altında çalışma kuralına tabidir. 4- Merkezlere ait teçhizat üzerinde yapılmakta olan her türlü çalışma esnasında, kesicilerde açma olmuşsa, işletme teknisyeni çalışmayı yapanların emniyette olduklarını kesinlikle tespit etmeden kesicileri kapatamaz. 5- Bazı olağanüstü koşullar ve işletme güçlükleri nedeni ile BYDM yönerge 43’ün bazı maddelerini veya tamamının belirli bir süre için uygulanmamasını isteyebilir. Böyle bir durumda BYDM ‘den alınacak talimata uygun işlem yapılır. 6- Kuran portör konuşması yaparken sistemde bir arıza olduğunu hisseden kimse, konuşmasını kesip kuran portör kanalını BYDM ve diğer işletme personeline bırakmalıdır. Konuşma terminalci aracılığı ile yapılmakta ise, terminalci konuşanlara durumu kısaca açıklayıp konuşmayı kesmelidir. Arıza işlemlerinde BYDM’ ne77 veya işlem yapan merkez işletme teknisyenlerine hiç kimse karışmamalıdır. Her iki tarafın amirleri, ancak işlerin çok olması ve yanlarında bulunmaları halinde yardım edebilirler. Kuran portör ve diğer muhabere araçlarıyla müdahale edemezler. Arıza esnasında yapılacak veya yaptırılacak işlemler için, BYDM ve yalnız manevrayı bizzat yapacak işletme teknisyeni muhataptır.

38

7- Transformatör veya gruplara ait diferansiyel, Bucholz vb. gibi ünitelerin iç arızalarını işaret eden bir röle çalışması sonucunda kesiciler açmışsa, ilgili sorumlu mühendise durumu bildirmeden açan kesici kapatılamaz. Sorumlu mühendisin talimatına uygun işlem yapılır. Bu çeşit arıza ile açmış olan kesicilerin kapatılmaları santral ve trafo merkezleri işletme genel ve özel talimat hükümlerine göre yapılır. Kesicinin kapatılma süresi uzayacaksa olanak varsa hemen yedek trafo ve grup servise alınır. 8- Transformatör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları, bara, kuran portör teçhizatı arızaları, yaygın, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi vb. gibi ani müdahaleyi icap ettiren durumlarda gerekli işlemler derhal yapılır. Bundan sonra BYDM’ ne bilgi verilir. 9- Ayırıcılar hiç bir zaman yük altında açılamaz ve kapatılamazlar. Üzerinden aktif yük çekilmeyen, fakat bir hat veya trafoyu gerilim altında bulunduran ayırıcıda açılamaz. Ancak açılacak ayırıcı ile aynı bara sisteminde paralel çalışan kapalı bir devre varsa, anılan ayırıcı açılabilir.(Transfer ayırıcılarının kapalı olması gibi ) Kısım 3: Merkezde gerilim sıfır olması halinde yapılacak işlem ve dikkat edilecek hususlar: Bir merkezde gerilimin sıfır olması genel sistem arızasından veya bu merkeze enerji temin eden hatların merkezin kendisinden ya da başka noktalardan açması halinde meydana gelir. Bu durumda (2.Bölümde belirtilenlere ilave olarak) yapılacak işlemler: 1- Açmamış olan bütün hat, müşteri fideri, trafo giriş fideri ve trafo çıkış fiderine ait kesiciler açılır. 2- İlk gerilim gördüğü hattan barasını gerilim altına alır. 3- Barasındaki gerilimli normal sınırlar içinde gördüğü takdirde, (iletişim imkânı yoksa) geçiş haklarına göre diğer hatlara gerilim tatbik eder 4- Trafosunu boşta servise alır. 5- Müşteri fiderini o merkez için, yönerge-43’te belirlenmiş özel şartları dikkate alarak kapatır. Ancak BYDM’den talimat beklemeden kapatılacak fiderin kapatılmasında, frekansın 49,50 Hz. den daha büyük olmasına dikkat eder. Fiderinin kapatılmasından sonra frekans 49,50 Hz den daha aşağı düşürse kapatılan fideri tekrar açar Dikkat 1- Müşteri fiderinin kapatılması esnasında işletme geriliminde arızadan önceki gerilime nazaran % 10’dan fazla bir düşüklük varsa kapatamaz. Kapatıldıktan sonra % 10’ dan fazla bir gerilim düşmesi meydana gelirse, kapatılan fiderleri tekrar açar. Dikkat 2- Baraya alınacak gerilimin işletme geriliminden % 10’dan fazla olması halinde, işlem yapmadan durumu BYDM’ ne bildirerek alacağı talimata göre hareket eder. Dikkat 3- Kullanıcı fiderlerinin kapatılmasında, kullanıcı ile TEİAŞ arsında akdedilmiş yazılı ve sözlü anlaşmaları dikkate alır.

39

TM İŞLETME TEKNİSYENLERİ TARAFINDAN UYULMASI GEREKLİ ÖZEL HUSUSLAR 1- Trafo merkezindeki transformatörler yük altında kademe değiştirmek suretiyle gerilim ayarına uygun iseler, arızadan dolayı müşteri gerilimleri arızadan evvelki değerine nazaran ± %10’dan fazla değişmiş ve meydana gelen yeni durum süreklilik gösteriyorsa, gerilimi eski değerine yaklaştırmak için kademe değiştirilmelidir. 2- Trafo merkezinde senkron kompansatör varsa ve arıza esasında servisten çıkmışsa, özel talimatına göre servise alınmalı ve gerilimleri normal işletme değerine ulaşacak şekilde yükü ayarlanmalıdır. Arıza esnasında kompansatör servisten çıkmışsa değişen bara gerilimini düzeltecek şekilde ayarlamalıdır. 3- Trafo merkezinde reaktör varsa (Servise alınıp çıkartılması için özel bir BYDM talimatı yoksa ), arıza esnasında gerilim çok yükselmişse, reaktör servise alınarak gerilim düşürülmeli, buna mukabil gerilim çok düşmüşse ve reaktör serviste bulunuyorsa, reaktör servisten çıkartılarak gerilim yükseltilmelidir PARARELE ALMA (SENKRONİZE OLMA) Gerekli şartlar sağlanarak iletim sistemindeki bağımsız iki ayrı sistemin birbirine bağlanmasıdır. İşletme teknisyeni aşağıdaki hallerden hangisinde bulunuyorsa ona göre hareket eder. 1-Normal Kublaj Hali Frekans farkı 0,2 Hz.’e eşit veya daha az ise (senkronoskop ibresi saniyede en fazla 1/5 devir yapıyor) veya daha az ise paralele alma işlemi hemen yapılır. Paralele almada kesicinin kapatma işlemi; senkronoskoptan açının 0º de kapama gerçekleşecek şekilde (gerektiğinde en fazla 30º ye kadar) yapılır.

030° 30°

030° 30°030° 30°

Frekans(Hz)

f

0,5

0,2

Normal Kublaj

Kritik Kublaj

Yasak Kublaj

%10 %20 U

40

2- Yasak Kublaj Hali Frekansların farkı 0,5 Hz’in üstünde ise (senkronoskop ibresi saniyede en az yarım tur devir yapıyor) ve gerilimlerin farkı normal gerilimin % 20 sinden fazla ise BYDM tarafından "acele" paralele alınma istenmiş olsa dahi paralele alınma işlemi yapılmaz.Bu durumda işletme teknisyeni durumu BYDM’ ne bildirir. 3- Kritik Kublaj Hali Frekanslar ve gerilimlerin değerlerinin normal kublaj ve yasak kublaj değerleri arasında bir değerde olmalıdır. Bu durumu işletme teknisyeni BYDM’ ye haber verir. BYDM paralele almayı acele olarak istemiş ise veya durum ilgili teçhizatı derhal paralele almayı gerektiriyorsa paralele alma derhal yerine getirilir. Ring Kapatılması Aynı iletim sistemine ait açık iki ucu birleştirmek amacıyla yapılan işlemdir. Senkronizmde olan bu iki ucun gerilimleri arasında bir elektriği kayma olabileceği göz önünde tutulmalıdır. Bu gibi manevralarda BYDM (üzerine kapamanın yapılacağı bara ile kapatılacak hattın gerilimleri arasındaki ) açı farkı ihtimali hususunda işletme teknisyenlerinin dikkatini çeker. Eğer bu açı 30º yi geçerse ve gerilim farkı %10 dan daha büyük ise işletme teknisyeni BYDM’ ne durumu bildirir. Bu halde BYDM’nin sisteme zarar verecek gerilim darbesi meydana gelmeyecek ve aşırı bakımdan açma olmayacak şekilde tedbirlerini aldıktan sonra kapama manevrası yapılır. Trafo Merkezinde Tutulan Kayıtlar Vardiye Devir Defteri Vardiya değişimlerinde işletme teknisyenlerinin birbirlerine vardiya teslim etmek için kullandıkları defterdir. Bu defter vardiya süresince trafo merkezinde yapılan çalışmaları ve trafo merkezinin o anki durumu hakkında bilgileri kapsar. Trafo merkezlerinde vardiyaların değişimi esnasında vardiyayı teslim alacak işletme teknisyeni; 1- Bir önceki vardiyada tutulan kayıtları kontrol ve yorumlayarak, 2- Trafo merkezi tesisat ve teçhizatını kontrol ederek genel durumunu tespit etmekle zorunludur. Günlük İşletme Raporları Günlük işletme raporları 24 saatlik akışma durumunu gösterir. Trafo merkezinde gün içersinde istenen zamanlarda işletme teknisyeninin değerleri gerekli yerlerden okuyarak kaydettiği rapor kâğıdıdır. Bazı trafo merkezlerinde bu günlük işletme raporlarındaki bir kısmı BYDM’ ne bildirir.

41

Arıza Kayıt Defteri Trafo merkezinde teçhizat üzerinde meydana gelen arızaların zamanı, (çalışan röle, çıkan sinyal, varsa bayrak) teçhizatın adı gibi bilgilerin kaydedildiği defterdir. Bakım Ekipleri Kayıt Defteri Trafo merkezindeki bakımlarda teçhizat üzerinde yapılan işlerin ve değişikliklerin, ne zaman yapıldığı ve yapılacağının kaydedildiği defterdir.