Mål og Makt 2012 - 2

201 2 - 2 42. rgangen kr. 50 Tema: Reise

1 53

3BLADSTYRAR

Synnve Marie Stre

I SKRIFTSTYRET

Helene Urdland Karlsen

Jens Morten Nilsen

Kristina Leganger Iversen

Mats Kvaly Bjrbekk

Synnve Marie Stre

Ulrikke Sgrov

FRAMSIDE OG

ILLUSTRASJONAR

Frydis Sollid Simonsen

FOTO

Rune F. Hjems

BLADBUNAD

Odin Hrte Omdal

OMBREKKINGHelene Urdland Karlsen

PRENTEVERK

Gunnarshaug trykkeri

OPPLAG

750

UTGJEVAR

Studentmllaget i Oslo.

Forfattarane str sjlve

andsvarlege for innhaldet i

artiklane.

ISSN

0332-7744

ML OG MAKT OG

STUDENTMLLAGET I

OSLO

Pb 285 Sentrum

0103 Oslo

TELEFON

97512176

92695330

FAKS

23002931

E-POST

[email protected]

INTERNETT

smio.no

malogmakt.no

RSTINGING

Fire nummer, kr. 185

LYSINGAR

kr. 2500 for i side

KONTONUMMER

3450 35 12671

3

4 Ml og Makt 2012 2

Synnve Marie Stre(f. 1990)

Gardsjente fr Aasen si heimbygd.

Studerer nordisk og historie ved

Universitetet i Oslo.

Trine stereng (f. 1987)Ho er statsvitar og jobbar for tida

i Sosialistisk Ungdom. P fritida er

ho redaktr for bloggen Maddam

og aktiv i Oslo SV. Ho er veldig

glad i sprk, reising, kaffi og

bker.

Kristina Leganger Iversen(f. 1989)

Har nett gjeve ut diktboka Hjarte-

mekanikk og studerer litteratur-

vitskap ved Universitetet i Oslo.

Bror Magnus SvilandStrand (f. 1989)Kjem fr Sandnes i Rogaland. Han

har bachelorgrad i lingvistikk fr

Universitetet i Oslo og er leiar i

Studentmllaget i Oslo.

ystein A. Vangsnes(f. 1968)

Han er sprkforskar ved Center

for Advanced Study in Theoretical

Linguistics ved Universitetet i

Troms. Han har srleg forska p

dialektal grammatisk variasjon i

det nordiske sprkomrdet.

Vangsnes har eit breitt engasje-

ment for formidling av forskings-

basert kunnskap om sprk og

lmenta, og han deltek mellom

anna i rdgivingstenesta Flere

sprk til flere ved UiT som

fremjer forskingsbasert kunnskap

om fleirsprklegheit til foreldre og

andre som jobbar med born og

unge.

Rune F. Hjems (f. 1982)Han er forfattar og skribent fr

Trondheim. Han debuterte i 2008,

og i 2012 gav han ut si tredje bok:

diktsamlinga Det er ikke vr, det

er global oppvarming.

Inger Johanne Sterbakk(f. 1981)

Ho er informasjonsrdgjevar i

Troms kommune, og har brei er-

faring fr fivillig kulturliv. I slut-

ten av juni trer ho inn i stillinga

som prosjektleiar for sprkret

2013.

Lullen FanitullenHo bur i Oslo og er stadig p jakt

etter nye opplevingar.

Kjartan Helleve (f.1973)Han er ein glad gut fr Voss.

Kjartan er informasjons-

medarbeidar i Noregs Mllag.

Assad Nasir (f. 1985)Han er norsk- og samfunnsfag-

lrar p Mailand vidaregande

skule. For tida Bjrnsontilhengjar.

nskjer seg fleire brevvennar.

KORT OM FORFATTARANE

5 Leiar: ErfahrungSynnve Marie Stre

6 Verdifulle drperTrine stereng

10 Nesten ti dagar i New YorkKristina Leganger Iversen

16 Ein augneblink, eg m sl det opp Um momento,tenho de procurarBror-Magnus Sviland Strand

22 Nynorsk som hjernetrimystein A. Vangsnes

24 Skrive, reise, dikte: ein springande prat med Rune F.HjemsKristina Leganger Iversen

29 Favoritten: Berre ei bukseInger Johanne Sterbakk

30 Samkvem og storbyliv: Facebook actuallyLullen Fanitullen

33 Tre gode svar i New YorkKjartan Helleve

34 DiktetAssad Nasir

4

5Fyrste gir, sluring og manglande tolmod. Turen som vanlegvis tek knappe

kvarteret, vart denne gongen unnagjord p ein time og eit knapt kvarter.

Denne timen vart brutalt teken ifr meg, utan noko frevarsel, utan at eg

hadde nokon legge skulda p, og utan at denne tida hadde kome nokon

andre til gode. Det slo meg kor utruleg mykje tid som gr med til venting,

og kva er det eigentleg me ventar p? Stort sett p bussen. Eller p trikken,

p t-bana, p toget, p flyet, eller berre p grn mann.

Paradoksalt nok kan det verke som om me ventar fordi me heile tida er

p veg. S kan ein sprje seg d, med ein viss fare for at sprsmlet verkar

meir eksistensielt enn det eigentleg er meint: Kvar er me p veg? Svaret er

kanskje ikkje like spanande som sprsmlet. Oftast er me berre p veg til

det vanlege, det kvardagslege: jobb, skule, mte og kaffiavtalar. Til og fr.

Stundom hender det at det vanlege og kvardagslege vert s vanleg og

kvardagsleg at me m leggje i veg litt lenger. Det er eitkvart i kroppen som

byrjar ese, nett som ein gjrdeig. Nr det vert stort nok, er det ikkje anna

gjere enn finne noko billig p restplass og kome seg av garde.

Om me reiser fordi me treng kome oss vekk, fordi me er p leit etter

noko eller fordi me berre vil oppleve noko nytt, veit eg ikkje. Men in ting

er sikkert: Det ha reist, det gjev ei god kjensle. kome heim som ein meir

rynd person. Eg trur nemleg det ligg noko i dette med rynsle, og at dette

er ein av grunnane til at me vil reise og oppleve alle krikar og krokar i verda.

Om eg skal vere litt mindre puristisk i ordvalet enn me nynorskbrukarar

plar vere, kan det tyske lnordet erfaring nyttast i staden for rynsle, og me

kan sj ein link mellom reise og erfaring. Erfahrung er avleidd av verbet

fahren, som kan tyde nettopp reise.

I tillegg til mykje anna spanande, kan du i dette nummeret av Ml og Makt

lese om ulike erfaringar fr ulike reiser. Trine stereng har vore i Chile, og

skriv om vassproblema i Arica, nord i landet. Forfattaren Rune F. Hjems

snakkar om reise, litteratur, poesi, musikk og forfattarskapen sin i intervju

med Kristina Leganger Iversen. Kristina har vore i New York, og skriv om

opplevingar derifr. Kjartan Helleve har g vitja den store smeltedigelen,

og fortel om nokre artige episodar opphaldet kunne by p.

God lesnad!

Erfahrungav Synnve Marie Stre

LEIAR

6 Ml og Makt 2012 2

Sand, sand og atter sand omkransar surfebyen Arica i Nord-

Chile. Dei brune ssidene fortel sanninga om den trraste

rkenen i verda. I delar av denne rkenen har det aldri blitt

registrert regn. I dalfret som leier ut mot byen slynger den

viktigaste kjelda til vatn i omrdet, Lluta-elva, seg framover

og lagar eit grnt oasebelte i det brune, fr Andesfjella ned

til Stillehavet. Nesten alle husa i omrdet ligg i botnen av

denne dalen, omkransa av grne grastustar og sandfarga

tre. Livet i Atacama-rkenen er organisert

kring det ferskvatnet som finst.

DEN USYNLEGE HANDADen chilenske diktatoren Augusto Pinochet

omregulerte p 1980-talet vatn fr vere eit

offentleg gode til vere ei handelsvare. No

skulle marknaden si usynlege hand fordele

drikkevatnet. Statlege og private selskap byrja kjpe og selje

rettar til vatn. Srleg i byane gjekk prisane p vatn opp. Et-

ter Pinochets fall i 1990 tok ei sentrum-venstreregjering

over. Dei privatiserte vatnet fullstendig i 1998. Den heilprivat-

iserte lysinga landet no har, er unik i verda.

Arica er ein av mange byar i Chile som i dag har kronisk

mangel p vatn. Ein rapport fr Japans internasjonale

samarbeidsorgan (JICA) seier at Arica vil ha serise prob-

lem med vasskvalitet og tilgang p vatn fr 2015.

Privatiseringa er ei hovudrsak til at det no er konfliktar

om vatn i Chile. Me vil at innbyggjarane her i Arica, ikkje

dei private selskapa, skal kunne bestemme over vatnet,

seier Bernadita Araya Blanca. Ho er aktiv i Forsvarsnettverk-

et formiljet i Arica og Parinacota. Det er eit nettverk av 40

lokale miljorganisasjonar. Blanca sit i stua si, omgitt av

dinglande uroar i taket, hyller fulle av tradisjonelle pynte-

gjenstandar i keramikk og ein hund kvilande ved ftene.

Ho meiner privatiseringa frer til drleg

miljpolitikk. Blanca er srleg uroa for

gruveaktiviteten, som ho meiner hindrar

tilgangen til reint vatn i omrdet.

KREVJANDE KOPPARChile produserer i dag om lag ein tredel

av kopparen i verda. Det er ei sentral

inntektskjelde, men krev store mengder vatn og energi.

Plasseringa av dei dyrebare minerala midt i rkenen sett

konflikten ekstra p spissen. Gruveselskapa har lyst dette

ved bruke grunnvatn i produksjonen. No skrumpar grun-

nvatnet inn. Det blir lenger og lenger mellom dei grne

oasane i Atacama.

Kopparprisane var i 2011 rekordhge, noko som gjer at

bde gull- og kopparindustrien planlegg auka aktivitet. Plan-

en er auke kopparaktiviteten med 35 prosent og triple

Verdifulle drperav Trine stereng

Alle er samde om at det er eit vassproblem i

Chile. Kven som har skylda, og korleis ein kan

lyse det, er dei ikkje samde om.

Arica er ein av

mange byar i Chi le

som i dag har

kronisk mangel p

vatn.

7gulluthentinga innan 2020. Det betyr ei auke p 45 prosent

i vassforbruket til gruveindustrien.

KLIMAFORANDRINGARKlimaforandringane ser heller ikkje ut til gi meir regn i

Chile. Ein rapport Det katolske universitetet i Santiago gav

ut i 2009 spdde at klimaendringane ville gjere Chile varm-

are og trrare dei neste hundre ra. Vrfenomenet La Nia,

som kjem av nedkjling av vatnet kring ekvator i Stille-

havet og gir trke og hge temperaturar i Chile, kjem oft-

are og oftare.

Det er ein alvorleg situasjon. Dette er det tredje ret med

trke, sa energiminister Rodrigo Alvarez til Reuters i feb-

ruar. I 2008 kom den verste trka p 100 r, og 200.000 menn-

eske opplevde at vassreservane deira var truga. I r er det

Sentral-Chile som er rka. Der er vassreservane no p 40

prosent av vanleg mengde.

Uavhengig av kor ein plasserer skylda for situasjonen, er

det sikkert at mangelen p vatn rkar landbruket i region-

en. Fleire stadar har bndene byrja plante mindre, for

risikere tape mindre ved trke. Mindre mat blir produsert,

og talet p arbeidsplassar i landbruket gr ned.

USEMJE OM RSAKERP eit kontor i sentrum av Arica sit Nicols Caldern

Ortiz. Han er regional direktr i styresmaktene sitt organ

for miljovervaking i landet, Servicio de Evaluacin Ambien-

tal. Han meiner ikkje gruvedrifta eller klimaendringar er

hovudproblemet nr det kjem til vatn i Arica. Derimot mein-

er han det handlar om uvettig bruk:

Miljrrslene her i byen har ikkje nok informasjon til

grunnlag for arbeidet sitt. Problemet er ikkje gruvene,

men jordbruket. Dei bruker ikkje moderne teknologi for

spare p vatnet, og dei rapporterer ikkje kor mykje

dei bruker. Gruveselskapa rapporterer derimot offent-

leg om vassforbruket sitt.

UTBYGGING P VENTKonflikten mellom den chilenske miljrrsla og styres-

maktene har mange dimensjonar og finst i ei rekke lokale

utgver. No str mange av styresmaktene sine prosjekt for

gruveutbygging, kraftutbygging og anlegg for avsalting av

havvatn i stampe.

I Arica handlar ein av dei strste lokale konfliktane om

nasjonalparken rett utanfor byen, Lauca. President Piera

har sagt at han vurderer fjerne nasjonalparkstatusen til

mellom 5-15 prosent av parken, for kunne byrje gruvedrift

av gull, slv og koppar. Dei forventa inntektene fr dette

prosjektet er rekna kunne n 2 milliardar dollar.

8 Ml og Makt 2012 2

Me hpar dei nye planlagde gruveprosjekta ikkje vil bli

godkjente. Dei bruker opp alt vatnet. Gruvene frer ogs

med seg mykje avfall som rkar det vesle vatnet som er

igjen, seier Araya Blanca. Ho meiner denne konklusjon-

en har vore vanskeleg kome fram til for mange:

Gruvedrifta er ei vanskeleg sak for oss. Dette er ein re-

gion med f arbeidsplassar. Mange av mennene her

arbeider i gruvene.

VASSKVALITETForsvarsnettverket er ikkje berre kritiske til at det blir mindre

vatn. Dei meiner ogs at vatnet som er igjen fr drlegare

kvalitet. Avfallsstoff fr gruvedrifta hamnar i vassreservata

til innbyggjarane i regionen.

Vasskvaliteten i Arica er drleg. Det er bor og arsenikk

i vatnet, seier Ortiz p det regionale miljkontoret.

Lokale ekspertar var i november i fjor samde om at vass-

kvaliteten var drleg, men at han var innanfor dei nasjonale

krava. Bor er eit av fleire mineral som ikkje er med p lista

over krav til vasskvalitet i Chile. Mellom 2001 og 2009 har

mengda bor i drikkevatnet auka. I heile perioden har bor

vore over det tilrdde nivet til Verdas Helseorganisasjon.

I same periode har vatnet blitt hardare, opp til eit niv som

ogs er over det som blir tilrdd av WHO.

Lokal forsking viser at det er samanheng mellom inntekts-

niv og kor mykje kjpevatn innbyggjarane i Arica kjper.

Dei fattigaste er dermed meir utsette for dei negative

helsekonsekvensane vasskvaliteten gir.

Nettverket for forsvar av miljet i Arica og Parinacota

krev lokal rderett over vatnet. P nettsidene sine er dei

skeptiske til at nokon fr utlandet eller Santiago skal

kunne styre den dyrebare ressursen. Blanca meiner privat-

iseringa er urettferdig:

Iflgje vasslova m alle betale for vatn, men dei store

vasseigarane treng ikkje gjere det. Dei kan bruke det dei

vil. Dei betaler heller ikkje skattar for det. Problemet er

at myndigheitene sjlv bestr av businessfolk. Dei sett

sosiale sprsml bak prioriteringa av pengar.

SVEITTING FOR VATNI vr sprang ei gruppe menneske for auke merksemda

kring vassituasjonen i Latin-Amerika. Dei sveitta seg gjen-

nom 14.000 kilometer, over 112 dagar, gjennom 14 land fr

Nord-Mexico til Sr-Chile, som kampanjen Amerika spring

for vatnet (America corre por el agua). I februar kom kam-

panjen springande til Arica.

Dei chilenske styresmaktene har blitt paralyserte i

utbyggingsplanane, men problemet med vassrettar er ikkje

nrmare noka lysing. Innbyggjarane i Arica held fram

med diskutere og protestere, mens livsnerven i byen, Lluta-

elva, stadig krympar inn. Sjlv ikkje ei gruppe sveittedryp-

ande joggarar har klart endre p det.

I flgje vasslova m alle betale for vatn, men

dei store vasseigarane treng ikkje gjere det.

Dei kan bruke det dei vi l .

10 Ml og Makt 2012 2

Dei seier du treng ti r p bli ein New Yorkar. Eg har berre

nesten ti dagar, og det er frste gong eg skal dit: Eg veit

ikkje eingong om New Yorkar er noko eg vil bli. Byen kjen-

ner eg berre fr filmar og tv-seriar, fr Woody Allen, Sex

og Singelliv, fr Seinfeld, D han mtte henne; fr bker,

alt fr kunstnarromanane til Siri Hustvedt til beatpoesien

til Allen Ginsberg; fr plater, dette var plassen Joni Mitchell

spelte inn si frste plate, der Patti Smith steig opp p scena;

fr Chelsea Hotel og bileta til Robert Mapplethorpe og tusen

andre.

dra til New York, eller heller flytte kanskje, er den

store klisjeen; kan ein klare seg der, kan ein klare seg kor

som helst, seier ein, men eg skal no dit likevel, om ikkje len-

gre enn ti dagar, eller nesten ti dagar, fr mndag til onsdag.

Kva kan ein klare p ti dagar, tenkjer kanskje du, og det

tenkte kanskje eg med, men eg reiste, og p dei stakkars ti

sm dagane opplevde eg mykje og mangt og meir enn eg

kunne f skrive her. Noko var heilt likt, men mest var heilt

annleis enn eg hadde trudd. Mest av alt s var det mykje

meir, s mykje meir enn eg kunne ha frestelt meg.

REISE OG FRAMKOMSTEg hadde aldri reist s langt fr. Tidlegare har eg reist litt,

ikkje mykje: Eg har aldri vore p korkje jorda rundt,

backpakkartur eller interrail. Mine feriar har begrensa seg

til pakketurar og europeiske storbyar, om ikkje fordi eg er

lat s fordi eg er gniten, eg har iallfall vore det, gniten p

ta meg lenge fri, gniten p bruke masse pengar p dei fly-

billettane som kunne frakta meg til andre sida av verda.

Men no skal eg det, eg skal nesten verda rundt eller i alle

hve seks tidssoner aust, eg skal til ein av desse strste by-

ane som finnest, strst, kanskje ikkje i areal, men strst for meg.

Flyet vrt gr kvart i tre, og etter ei mellomlanding p Is-

land vil vi lande p JFK klokka sju p kvelden. Snn er mys-

tikken med tidsreisinga, reiser du vest mot sola, kjem du

fram timevis fr du skulle. Alt gr som det skal. P veg over

havet flyr vi i klrt ver over Grnland, og nr eg lenar meg

mot vindauget, kan eg skode ut over srspissen av is-landet,

eg kan sj breane som strekkjer seg mot havet og kollapsar

i sjen, eit landskap av kvit-bl is og bl-bltt hav. Og eg

tenkjer dette, dette har eg aldri fr sett og vil sikkert aldri

sj elles. Eg prisar meg lukkeleg for at eg sit i eit flysete og

kan sj alt dette ovanifr, og slepp st p dekk der i mel-

lom isfjella. Snart flyr vi over staden Titanic sokk.

Fr vi landar, sirklar vi i ein halv time over byen, fr vi

fr gate. Eg har aldri likt noka forseinking betre: Kvar gong

vi sirklar, vender flyet venga mot eit lysande lappeteppe av

liv. Det strekkjer seg ut i det uendelege under meg: New

Jersey, Manhattan, Staten Island, Brooklyn, Long Island,

Queens, og sikkert mykje meir. S fr vi gate, s byrjar vi

nedstiginga. Vi fr gate, vi fr g ut, og vi kjem i ken som

skal syne seg ta nrare to timar kome gjennom, ein k

Nesten ti dagar iNewYorkavKristina Leganger Iversen

Korleis i all verda er det freiste

oppleve New York p ti skarve

dagar?Overveldande.

11

som buktar seg gjennom tronge korridorar, utan vatn og

med lange kar til toalett.

Nr vi endeleg kjem i taxien, er klokka ni i byen og tre

p natta i vr tid, og vi er daudtrytte, trytte, men oppspilte,

og taxien susar gjennom Brooklyn, og plutseleg nkkar

reiseflgjet meg i ermet og seier sj, og s er vi der, vi ser

himmellina til Manhattan strle mot oss i ei klar, blsvart

natt. Korleis kan eg seie noko anna enn at dette, dette er

noko av det vakraste eg har sett? Eg skjems over det, men

det er sanninga: elektriske lys i desse

enorme stlkonstruksjonane, eg biv-

rar, det er som det strste, mest funk-

lande, levande smykke, diamantar,

Swarovski-krystallar og safirar. Natta

har eg sett fr, og eg bur jo i ein by,

men aldri, aldri har eg sett noko som dette, og med eit skjn-

nar eg korleis modernistane og avant-gardistane kunne

skrive s mange dikt til byane, kunne bli s sltt i bakken

av denne nye og plutselege skjnnheita som elektrisitet og

stl kunne framsyne.

ANTIKAPITALISME OG SHOPPINGKva er vel betre enn mte ein ven p trappa, frste kvelden

i ein ny by? Elin mtte oss i gr kveld, etter ha sete heile

dagen p biblioteket p Columbia. Fr utsida lever ho eit

magisk liv: Ho gr p eit av verdas beste universitet, ho har

alle dei teoretikarane vi har lese om som professorar, og

lever i ein av dei vakraste byane i verda. Vi et kvelds p ein

vegetarkafe i nrleiken, sjlv om vi er trytte, er mtet like

lysande og lovande som Manhattan var fr avstand, vi har

ti dagar, her, i denne byen! Det verkar som ei ve. S mykje

gjere, og sj. Vi gr til sengs slitne, men fulle av von.

Vi vaknar frste mai, klokka halv tte om morgonen. Vi

kjper den strste frukosten ein hundrelapp kan kjpe p

veggissjappa p hjrnet, kaffi, salat, omelett, bagel, fersk-

pressa appelsinjus og kaffi. Dagen

nyttar vi til vandre rundt omkring,

vi tek subwayen ned til Manhat-

tan og gr mellom skyskraparane,

ser Wall Street og folk i dress som

hastar av garde.

Vi vandrar innover og opp, og eg veit ikkje nett kvar vi

gr, men eg veit at vi set oss ned p denne litle hjrnekafeen

French Roast, som ligg p 11. gate vest. Korleis vi har for-

villa oss i denne retninga, veit eg ikkje, kanskje gjekk vi ned

heile Houston Street, men medan vi sit der p fortauet og

er trytte, vert det plutseleg eit fla styr. Ut i gata syklar

demonstrantar fr Okkuper! forbi, dei er mange, kanskje

hundre stykke, og dei tek heile gata. Langs fortaua vrimlar

det av folk som roper: Til Unionsplassen, Til Unions-

plassen! Det er frste mai, mayday, og demonstrasjonen

startar klokka fire. No er ho tre, og vi skjnnar plutseleg at

Etter ha arbeidd med

den norske mlsaka i ei

rrekkje, er det spanande

vi ikkje er langt unna der det skjer. Dette var noko av det

vi hadde tenkt p f med oss nr vi reiste heimanfr. Fr

heime har vi sett demonstrantane p tv, dei har vore p Wall

Street, og vi har flt p det, at det er noko stort som skjer.

Etter at politiet var ganske hardhendte med demonstrantane

fr jul, har det ikkje vore s mykje aktivitet for Okkuper! -

rrsla, og demonstrasjonen i dag er varsla bli ein av dei

strste p lenge.

Demonstrasjonen, eller rallyen, som dei kallar det, er ein

av dei lovlege. Heile dagen har det skjedd meir eller mindre

organiserte og lovlege demonstrasjonar byen over. P Unions-

plassen (som er plassen til fagrrsla), er det godt med folk,

men nett kor mange er usikkert: I ettertid har eg lese bde

fleire hundretals og fleire tusental menneske. Nr eg str

der, ser eg utover plakatane og flagga, der slagorda er mang-

faldige: Jewish Workers Assosiaction str det ein plass,

medan Stop Police Brutality Against OWS! er orda fr

ein annan. Det er i heile teke ei brokete forsamling. Nokre

menneske har p seg Vendetta-masker, andre ser ut som

velfdde studentar. Og sjlv om fleirtalet er kvite menn, er

det g mange som er her for sttte kampen til illegale

arbeidsinnvandrarar. Denne rallyen er prinsipielt skipa for

dei, fr vi hyre. For amerikanske statsborgarar er det ikkje

s farleg bli arrestert for ha delteke i ein ulovleg demonstra-

sjon, men for ein ulovleg arbeidar vil det tyde deportasjon.

Eg ser rundt meg, og trass i alle bannera, trass i Tom

Morello fr Rage Against The Machine p scena, trass i alt

dette tenkjer eg: Desse 99% er alt for f.

Seinare p kvelden sit vi i ein bar og drikk l og et nachos,

d eg overhyrer denne symptomatiske samtalen mellom

bartender og kunde.

Hei, fekk du med deg alt som skjedde i dag?

Nei, pft, eg er jo her og faktisk jobba, eg!

Ho sa det og var stolt. For fleirtalet av dei hardtarbeidande

amerikanarane ser framleis p demonstrantane som late

slubbertar. Seinare p kvelden trefte eg ein gjeng nyutdanna

pilotar i NYs eldste pbb. Dei var huggelege karar som hadde

teke turen fr Long Island, italiensk-amerikanske, polsk-

amerikanske og noko eg ikkje fekk med meg. Dei var opp-

daterte p politikk, og vi diskuterte bde Obama-Care og

Ahmadinejad. Men nr det kom til OWS, var det lite sym-

pati spore.

Dei, sa han, dei der typane der er arbeidsledige, kriminelle

og dopfolk.

D eg spurde han om kva han tykte om korleis politiet

behandla demonstrantane (det har vore pstandar om politi-

vald), hadde han dette fortelje:

Nokre venar av meg arbeider i NYPD, og dei var blitt

kasta drit p av demonstrantar. Nr nokon kastar drit p

deg, d har du lov til svare med makt.

BYEN DER ALLE ER KUNSTNARAR bruke ti dagar som demonstrant i det store eplet ville sik-

kert vere interessant, men denne byen er trass alt s mykje

meir. Onsdag vaknar vi igjen med blod p tann, og avgjer

at vi skal bruke dagen p ... SHOPPING?! Ein strre kon-

trast fr grsdagen kan ein vel knapt tenkje seg? Men reint

s gale er det ikkje: Vi har p frehand skt oss fram til ei

rekke bruktbutikkar som skal vere fine, og i nrmiljet.

Det er utruleg mykje bruktbutikkar i denne byen. Ikkje

langt fr der vi bur i East Village, finn vi mellom anna ein

filial av den amerikanske Buffalo Exchange-kjeden. Jepp:

kjede. Snn er Amerika, til og med det mest alternative av

det mest alternative finnest i franchise, anten det gjeld

kologisk mat (Whole Foods) eller bruktklede. Tanken bak

Buffalo Exchange er at ein bde skal kunne selje sine eigne

gamle klede (mot butikk-kreditt) og kjpe nye, brukte klede.

Folka som arbeider, er handplukka som stil-ikon, og trente

i prissette bruktkleda etter kor trendy dei er. Den skalla

Williamsburg-stilen kjem etter seiande fr tilbytte klede fr

BE i Williamsburg.

Estetikken her er ganske langt fr den reine, enkle business-

stilen motebutikkane langs avenyane kringkastar. Blant hip-

sterane i NYC er det ikkje matche kleda viktigare enn

matche dei. Det tyder sjlvsagt ikkje at desse menneska

ikkje er like opptekne av utsjnad som andre folk: Om dei

har meir fargerike klede, underlege hrfargar og frisyrar,

ser fleirtalet likevel minst like pene, strigla og gjennom-

styla ut her, som elles i byen. I desse butikkane finn ein

nemlig alt fr Hennes og Maurits til Ralph Lauren, dyre og

billege klede prisa ned til dei kostar omtrent det same.

Det er i desse butikkane den tradisjonelle, New Yorkiske

Av alle dei nesten to hundre landa i salen

var eg den einaste ungdomsrepresentanten

som fekk vere med inn i forhandlingane.


kunstnarstilen er oppsttt, og kunst og kunstnarar er det

mange av. Alle er ein writer eller artist. Nr ein er ny, kan

det verke overveldande: Finnest det verkeleg s mange

kunstnarar og forfattarar i denne byen? Kanskje er det

mange, men litt av overfloda m den amerikanske fram-

fusne folkesjela f: Terskelen for seie at ein er forfattar og

kunstnar, er definitivt lgare her enn heime i Noreg. At du

er writer, tyder kanskje berre at du skriv dikt p bloggen

din medan du arbeider p Starbucks, du treng eigentleg ikkje

ha gjeve ut noko. Det gjer det noko vanskeleg vite kven

det er du treffer i New York.

Men ikkje berre har eg vanskeleg for vurdere folk, folk

har vanskeleg for vurdere meg med. For sjlv om amerikan-

arane aldri ville innrmme at dei er eit klassesamfunn, er

det noko av det som slr ein frst nr ein kjem til dette

landet. Og sjeldan blir dette meir synleg enn nr amerikan-

arane mter oss: Fleirtalet av dei vi treffer, trur vi er overklasse.

Eg tek meg i lure p kva som kan vere grunnen til dette:

Litt har det nok med at vi er kvite, p ferie i New York. Litt

kan det ha med klesstilen vr, ein klesstil som er typisk

norsk student, men som her har heilt andre konnotasjon-

ar, som rik, kvit, universitetsstudent. For studere er eit

gode reservert for dei f her i landet, og dt at vi pratar god

engelsk og studerer humanistiske fag, fr den tydinga at vi

har konomisk kapital. I USA er det tydelegvis stort sett

berre svrt rike folk som tr satse p humanistiske fag,

dei som kan arve eller gifte seg og ikkje er avhengige av ein

godt betalt jobb.

Sjlv om det skjer fleire gongar, kjem eg ikkje over kor

rart det er bli teken for vere rik: Vi treffer mellom anna

to unge menn p NYU, universitetet, som kjem med fleire

tips til eigedommar vi br investere i p Manhattan. Og dei

blir heilt sjokkerte nr dei fr hyre at eg likar skalla white

trash-kultur. Kva d, spr dei, og eg nemner kjrleiken min

for srstatsmat, soul food, som kaker, collard greens og mac'n

cheese. Men du et det vel ikkje? spr dei med oppsperra

auge. Og nr eg svarar at jo, det gjer eg, s ser dei meg opp

og ned fr dei bryt ut: Men det er jo ikkje sunt?

Nei, det er jo ikkje sunt. Og i New York er tilsynelatande

alt anten veldig sunt eller veldig usunt, og folka som gr p

dei forskjellege plassane veldig ulike. Fastfood-sjappene er

greasy som berre det, og her er det ei stor overvekt av

arbeidarklassefolk, afro-amerikanarar og spansktta, medan

dei sunnare sjappene har hovudsakleg kvitt vre middel-

klasse-klientell. Og det kjem vel neppe som noka bombe at

fleirtalet av dei som arbeider overalt i srvissektoren er

farga. Eg spring fram og attende, og et mac'n cheese ein

plass og drikk smoothie ein annan.

KUNST OG POLITIKKOm amerikanarane ikkje er vande med prate om klasse,

er det likevel ein tematikk som stadig kjem fram. Ikkje minst

p musea. New York har nokre av verdas mest kjente mu-

seum, med MoMA og Guggenheim i spissen. For oss nord-

menn er det kanskje lett tenkje p kunst og kunstnarar

som ei litt fattigsleg, opposisjonell greie, men her borte er

kunst frst og fremst big business og ein sosietetsting.

kome inn p MoMA kostar 25 dollar for vanlege vaksne, og

med ein dollarkurs i 6 kr seier det oss at det er omtrent 150

kr for ein inngangsbillett. Og nr minstelnna er 7,25 dol-

lar i timen, tyder det at ein m jobbe nesten fire timar for

ha rd til kome inn her. No har dei rett nok betal s

mykje du vil kvar fredag mellom 17-20, men kven er det

eigentleg som har rd, eller kan, g p dette museet? Ikkje

s mange.

MoMA er eit rikt museum: Det har mange klassikarar, og

15

flesteparten er donerte til museet av ein eller annan riking.

Under fleirtalet av bileta str det gjerne eit lite skilt, som

vanlegvis har flgjande form: Acquired through the gene-

rosity ofMr X and Mrs X. MoMA er staden rikingar doner-

er bilete snn at andre rikingar skal kunne sj kor rause dei

er, og kor god smak dei har.

Det er nesten berre kvite folk p museet. Eit par japanske

turistar, men nesten berre heilt kvitt. F ungdommar, fleir-

talet er godt vaksne menneske i tjukksola kvite joggesko

og nystrokne klede. Dei vandrar fr rom til rom med dei

sm telefonane med innspelt informasjon om kunstverka,

og stirer med store auge. Etter eit par timar flokkar dei for

lnsj i kafeen (der det berre jobbar farga folk) og stimlar i

museumsbutikken for kjpe dei artige designobjekta dei sel der.

Og det rare er at kunsten p MoMA er superpolitisk. Nr

vi er der, har dei separatutstilling bde med Cindy Sherman

og Diego Rivera. Rivera er ein mexicansk kommunist og

malar, for mange betre kjent som mannen til Frida Kahlo.

Mellom verka hans finnest det mange bilete fr kommun-

istiske demonstrasjonar i Moskva, og motiv som set fokus

p dei store forskjellane mellom rike og fattige under den

amerikanske depresjonen. Eit av hans mest kjente bilete er

kalla Frozen Assets, og biletet framsyner i vre del dei

strste skyskraparane i New York, medan vi i nedre del ser

rett inn p ein sovesal der arbeidarane ligg tett i tett langs

heile golvet, patruljerte av ei vakt. Under den store depre-

sjonen p trettitalet var det nemleg ein skikkeleg byggje-

boom i byen, fordi det var s uhorveleg mykje billeg

arbeidskraft, folk ein knapt trengte betale, og som oftare

enn ikkje arbeidde seg halvt i hel. Det er lett glyme, nr

ein gr gjennom dette skinnande landskapet, at alt er bygd

p desperasjon, sveitte og trer.

Eit anna av verka p museet set fokus p forhold som ligg

nrare oss i tid: P nokre plansjar framsyner verket Mil-

lion Dollar Blocks korleis fleirtalet av dei innsette i fengsla

i New York kjem fr berre eit ftal fattige kvartal i byen,

alle stort sett lokaliserte i Brooklyn. I desse kvartala har

oppimot 20% av folka vore i fengsel, og kvart av desse

kvartala representerer kvart r over in million dollar i ut-

gifter i samanheng med fengsling av bebuarane. Nr eg str

framfor desse plansjane, er det berre ein tanke som slr

meg: Kva sjanse har ein om ein vert fdd der? Kva i all verda

kan vi gjere?

KVAKAN EIN TAMED SEG HEIM?Vi gr ut fr MoMA, og det er underleg kor annleis byen

der ute er fr bileta der inne: Fr politisk, anti-kapitalistisk

kunst ut i finansomrde med alle designarbutikkane. Og er

det noko eg fler er New York, s er det nett dette: Meng-

da av alt, og dei store, store forskjellane. Ein gr mellom

fattigdommen og rikdommen, og ein blir heilt nummen av

alt som vibrerer omkring ein. P sett og vis kjennest det

som om einaste lysinga her er bli hedonist, for over-

leve m ein halde fast i augneblinken og nyte han, for det

er altfor mykje av bde rikdom og fattigdom rundt ein til

at det er mogleg forst. Og nett det er ikkje s dumt,

kanskje, av og til, berre gje slepp.

Vi flyr heim fr New York p kvelden onsdagen, og vi

flyr mot soloppgangen. Ein plass nr vi nrmar oss Island,

ser eg ut vindauget, og i minuttane fr soloppgang er alt

raud-rosa: havet av skyer under meg og den endelause

himmelen over meg. S kjem sola opp over horisonten, og

alt gr fr flamme til vere innhylla i gull. Og eg tenkjer,

dette er det beste, det vakraste, berre vere p reise. Men

det blir heller ikkje s verst kome heim.


Han er omtala som ei av dei strste menneskeforflyttingane

av alle tider, og er moglegvis den strste einskilde verds-

omfemnande industrien. Og der menneske flytter p seg og

mter kvarandre, flyttest og mtest av naudsyn sprk g.

Den internasjonale turismen har opna ein tilsynelatande

umetteleg etterspurnad etter sprklege hjelpemiddel. Ut-

valet av essential phrasebooks, reiseparlrar og sprk

x p reisen er overveldande.

Kanskje nettopp fordi reise-

ordbkene utgjer ein s stor

marknad, er det p sin plass at dei

blir gtt nrare etter i saumane.

Det er mykje interessant ved re-

iseordbker. I denne teksten vil eg sj p korleis dei fram-

stiller sprklring og korleis dei vektlegg sosial interaksjon.

Men fyrst skal eg ta fre meg korleis ordbkene er inndelte

og strukturerte.

I kraft av to tredjedelar av ordet er studiar av turist-

ordbker ei opplagt oppgve for metaleksikografien (under-

skelse og utvikling av teorier om ordbkers tilkomst,

egenskaper, forml og bruk, Nordisk leksikografisk ordbok).

Slike er gitte av Abend (1991) og Leroyer (m.a. 2008). Abend

skriv om det leksikografiske materialet i turistordbkene

at det bestr av sprklege einingar, t.d. ord, vendingar og

setningar, som er relaterte til miljet den reisande er i, og

som er ordna etter kommunikasjonssituasjonar. (Das lex-

icografische Material besteht aus sprachlichen Einheiten,

z.B. Wrtern, Wendungen und Stzen, die auf das reale Um-

feld eines Reisenden referieren. Sie werden nach

Kommunikationssituationen gordnet, s. 2904.) Dette vil

neppe verka overraskande p nokon som har halde i ei slik.

Jakta p struktureringa av

turistordbker m difor begynna

med kva kommunikasjons-

situasjonar ordbkene ser p

som typiske at ein turist kjem

opp i. I denne samanhengen er

det rimeleg stilla sprsmlet om kvifor nett desse situas-

jonane er valde framfor andre, for som Leroyer ppeiker:

listen over rejsesituationer er ubegrnset, da alle situ-

ationer og dermed alle kommunikationsproblemer i prin-

cippet kan forekomme under rejsen (2008:293).

Cordeiro (2011), som elles er ein diskursanalyse, presenter-

er ei liste med hovudkategoriane funne i bker av typen me

tar fre oss her. Lista har eg omsett og gjengitt i tabell 1 .

Dei frekjem ikkje i same rekkjeflgje som tabell 1 , og

nokre kategoriar er delte opp i fleire kapittel, men alle desse

kategoriane finst i dei reiseordbkene eg har hatt tilgjenge

EIN AUGNEBLINK,EG M SL DET OPP UM MOMENTO, TENHO DE PROCURAR

I kraft av to tredjedelar av ordet

er studiar av turistordbker ei opplagt

oppgve for metaleksikografien

av BrorMagnus Sviland Strand

17

til, med to unnatak: Rough Guides' The Rough Guide Russi-

an Phrasebook er ordna (nokolunde) alfabetisk i makro-

strukturen, om lag som ei vanleg ordbok, og fell difor

utanfor denne tabellen i det heile. Noko kapittel som kunne

kategoriserast innanfor sosialisering i Tabell 1 , var ikkje til

stades i ei av dei eldre turistordbkene eg hadde tilgjenge

til. Dette kjem eg tilbake til.

I tillegg vil eg leggja til lov og orden under kategorien

trygg reise. Som dme kan eg trekkja fram kapitla Police

(Lonely Planet phrasebooks: Czech), Theft og Missing Person

(AA Essential Portuguese phrase book), med dme p frasar

som: I've lost my grandmother Perdi a minha av, I'm in-

nocent Estou inocente, og fr den tsjekkiske: it was him/her

to byl on/ona.

I ljos av sitatet fr Leroyer (2008) kan me slutta at tabell

1 representerer rmene for kva forleggjarane ser p som

ein ordinr ferie, og flgjeleg g forventningane dei ska-

par hj oss til kva ein komplett ferie skal innehalda, med

unnatak av kategorien trygg reise.

I tillegg til dei situasjonsvis ordna kapitla, har dei fleste

reiseordbker reine ordboksdelar (lemmalister med ekviv-

alentar) bakarst, anten berre p framandsprket, eller i i

kvar retning. Desse kjem gjerne i tillegg til kortare lister i

utvalde kapittel, srleg under kapittelet om mat. I tillegg

kjem alt av omtekst, som freord, baksidetekst osb.

Omtekstane til turistordbkene inneheld brukarrettleiing

og -tips til ordboka, til dmes: hvis du synes det er vanskelig

snakke og forst sprket, kan du gi denne boken til en

italiener, og be han eller henne peke p det aktuelle ordet

eller uttrykket (Berlitz. Italiensk p reisen, s. 2). I tillegg

freistar dei ofte selja seg sjlve med si eiga uunnverlegheit,

til dmes: this phrase book covers all subjects you are

likely to come across during the course of your visit, with

over 2,000 commonly used words and essential phrases at

your fingertips you can rest assured that you will be able

to get by in all situations, so let the Essential Phrase Book

become your passport to a secure and enjoyable trip! (The

AA Essential Portuguese phrase book, s. 3) eller more es-

sential than socks (and lighter on the nose), this phrase-

book is your card to the real Czech adventure (Lonely

Planet phrasebooks: Czech, baksida). Av og til er det vigd

nokre liner til sprket sjlv, med grunnleggjande sprk-

historie, kvar det blir tala og kjente lnord til engelsk.

Det er to siste emne som tidt blir tatt opp i freorda til

reiseordbker, som eg skal presentera her nr me gr inn i

den siste delen av denne teksten: betraktningar p sprk-

tileigning generelt og synet p menneskeleg kontakt og

interkulturell forsting. Det fyrste fyrst:

KATEGORIAR INNHALDDet grunnleggjande uttale, alfabetet, grunnleggjande grammatikk, tal, mengd, tid og dato, kvardagsuttrykk

Sosialisering helsingar, small talk, mte, romantikk/sjekkereplikkar, uttrykte haldningar og meiningar

Transport koma seg rundt, sprja etter retning

Mat ete ute, menygaidar, matglossarar, tinga eit mltid

Butikkar og tenester i banken, p postkontoret, hj frisr

Innkvartering p hotellet, freta reservasjonar

Trygg reise helse, hj legen

Fritid sport, utandrsaktivitetar

Tabell 1. Omsett etter Cordeiro (2011)


Fr mitt tilfang av turistordbker vil eg trekka fram Lonely

Planet phrasebooks: Czech: Anyone can speak another lan-

guage! It's all about confidence. (s. 4). Dette er sjlvsagt

til ein viss grad sant: Sjlvtryggleik er sjlvsagt ei hjelp nr

ein skal snakka, anten det er eins eige sprk eller eit anna.

Men hadde det vore alfa-omega, hadde vel ikkje salet av

turistordbker vore s stort. Dessutan kan ein stilla sprsml

ved kva som her er meint ved snakka eit sprk. Dersom

frasar som unnskyld, det kunne informera om allergi-

ar ved restaurantbordet, eller sprja om det finst eit toalett

blir sett p som snakka eit sprk, er forstinga av om-

grepet srs vid. Det er denne typen utsegner eller ja/nei-

sprsml ein gjerne kjem lengst med ved hjelp av ei reise-

ordbok. Reiseordbkene inneheld g ein del kv-sprsml

og andre ytringar som opnar for dialog, og denne typen

interaksjon m sjast p som snakka, same kor snever

definisjon ein tar utgangspunkt i. Men dette opnar for eit

nytt sprsml, mellom anna stilt av Leroyer (2008): hvis

turistbrugeren bliver forstet, hvordan vil han eller hun

kunne forst det svar, der uvilkrligt vil blive givet?

Det neste punktet er g illustrert ved eit sitat fr Lonely

Planet phrasebooks: Czech: It also contains all the fun

phrases you need to connect with local people and get a

better understanding of the country and its culture. Local

knowledge, new relationships and a sense of satisfaction

are on the tip of your tongue (s. 10) og the social section

gives you conversational phrases, pick-up lines, the ability

to express opinions so you can get to know people (s.

4). Kva er det som fr Thurlow og Jaworski (2011) til kalla

denne framstillinga av framandsprkstileigning og menneske-

leg interaksjon i turistlitteraturen for banal globalisering

i ein av sine tekstar om turismediskurs?

Dersom me ser tilbake til lista til Cordeiro (2011) og sitat-

et fr Leroyer (2008), s har me alts ei potensielt uendeleg

liste av moglege situasjonar som kan oppst p reise. Av

plassomsyn m utgjevarane velja ut nokre (i alle fall s lenge

det er snakk om trykte utgver). Utvalet m ndvendigvis

vera styrt av kva turistnringa ser p som ein typisk ferie,

noko som igjen plantar forventningar hj turisten. Nr kate-

gorien sosial interaksjon er godt representert, ofte med

strre kapittel enn dei om mat, leier dette til observasjon-

ar av den typen Cordeiro (2011) har gjort. Ho skriv mellom

anna at kor vellukka ei reise blir rekna som, blir sett p som

avhengig av hvet til ta del i den lokale befolkninga, og

det kunne bli, mellombels, ein av dei andre (the suc-

cess of travel is very often identified with the possibility of

engaging with local populations and, to a large extent, of

becoming oneself, albeit temporarily, 'the other', s. 380). I

denne samanhengen er det viktig hugsa p at reise-

ordbkene p ingen mte oppstr i eit vakuum. Dei blir ofte

publiserte av forlag som i hovudsak driv med annan type

reiselitteratur, som Lonely Planet og Rough Guides, og det

er nok ikkje reiseordbkene som er opphav til desse haldningane.

Utsegner som dei i sitata fr Lonely Planet pharesebooks:

Czech oppfordrar til underska ordboksinventaret nrare.

Kva frasar er det ein kan nytta for f tilgjenge til denne

19

nye kunnskapen og nye forhold? Thurlow og Jaworski

(2011) har sett p innhaldet i parlrdelar av turistgaidar,

og kome til at det nesten aldri er tilgjengeleg vokabular som

kan gjera det lettare ha ein meir substansiell, utvida samtale,

even at the most basic level, say, of 'I like my job because...',

'this is the first time i've...','I believed that.. .' and so on. (s.

298). Korleis str det til i dei reine reiseordbkene? Kapit-

telet Social i Lonely Planet phrasebooks: Czech har under-

kapitla i tabell 2.

(Dei to siste kapitla har eg rekna under fritid og ikkje

sosialisering.) Dei andre reiseordbkene i kjeldelista har

ikkje ei like rikhaldig liste underkapittel under sosialiserings-

kapittelet, men dei gr heller ikkje like langt i lova inter-

kulturell kontakt. Ei av bkene, Tjekkisk sprog-guide, hadde

ikkje noko kapittel eg kunne klassifisera som sosialisering

i det heile. Om dette har ein samanheng med at dette er den

eldste av dei, blir spekulasjonar og krev ei grundigare un-

dersking.

Om me ser litt nrare p sjlve frasane Lonely Planet

phrasebooks: Czech oppgir under social, finn me ei mengd

kv-sprsml som sannsynlegvis vil gi lengre svar, som what

are you doing? co dlte?, how do people feel about...? co

si lid mysl o...? og what should be done about...? co se m

dlt s...?Under frasane med opne plassar flgjer det ei liste

med ord ein kan putta inn. Reiseordboka leverer eit godt

utval samtaletema, og turisten vil nok utan tvil kunna starta

ein samtale, men kor mykje vil turisten skjna av han og

korleis skal han koma seg vidare fr det fyrste svaret? Ved

stilla eit nytt, urelatert sprsml fr ordboka? Og kor

mykje nrare bringar det han local knowledge og get-

ting to know people? Slik ser me at menneskeleg kontakt

og interkulturell forsting strekar opp grensa til sprk-

dugleiken, og slik knyter seg til frre punkt. Ein kan lra

folk kjenna p reise, men eg vil g s langt som seia at

det ikkje er fortenesta til reiseordbker leine.

Reiseordbker er nyttige verkty, srleg i land der ikkje

alle forstr engelsk. Ei rekke frasar kan vera hendige for

imtekomma menneskelege behov og problem ein styter

p som turist. Dette gjeld g nokre av kapitla under Social.

Men elles kan eg vera tilbyeleg til tru, som Cordeiro

(2011), at desse bkene til ein viss grad er meint skapa ein

sense of satisfaction, gjennom gje turisten ein illusjon

av gli inn i landskapet og prva ut ein ny identitet gjen-

nom snakka sprket, jamvel i den avgrensa og formulaiske

forma me finn i reiseordbkene. Og det er ein interessant

observasjon Thurlow og Jaworski (2011) gjer, nr dei skriv

at the exaggerated promise of contact produces a number

of questionable ideas about the nature of language, of lan-

guage learning and of human interaction in general (s.

295). Dette kan f oppsummera denne siste delen av tek-

sten og knytta det tilbake til banal globalisering introd-

usert over.

Det gr absolutt an sj p dette som ei kommodifisering

eller suvenirifisering av sprk. Biletet av reiseordboka som

ei lommeutgave av sprket, til liks med mini-eiffeltrn

stande p peishyller, er illustrerande.

MEETING PEOPLEbasics

greetings & goodbyes

addressing people

making conversations

nationalities

family

farewells

INTERESTScommon interests

music

cinema & theatre

FEELINGS & OPINIONfeelings

opinions

political & social issues

the environment

GOING OUTwhere to go

invitations

responding to invitations

arranging to meet

drugs

ROMANCEasking someone out

pick-up lines

rejections

getting closer

sex

love

problems

leaving

BELIEFS AND CULTURALDIFFERENCESreligion

cultural differences

ART

SPORT[.. .]

OUTDOORS[.. .]

Tabell 2: underkapittel av Social i Lonely Planet phrasebooks: Czech


KJELDERLonely Planet phrasebooks: Czech. = Nebesk 2007: Lonely

Planet phrasebooks: Czech. 2nd ed. Victoria: Lonely Plan-

et Publications

Berlitz. Italiens p reisen. Oslo: Gyldendal Norsk Forlag AS 2005

Tjekkisk sprog-guide = Daniela Jacobsen 1992: Tjekkisk sprog-

guide. Kbenhavn: Hst & Sns Forlag

Nordisk leksikografisk ordbok = Henning Bergenholtz, Ilse

Cantell, Ruth Vatvedt Fjeld, Dag Gundersen, Jn Hilmar

Jnsson og Bo Svensn 1997: Nordisk leiksikgrafisk ord-

bok. Skrifter utgitt av Nordisk forening for leksikografi,

Skrift nr. 4. Oslo: Universitetsforlaget

The AA Essential Portugues phrase book. Windsor: AA Pub-

lishing 1997

The Rough Guide Russian Phrasebook. New York: Rough Guides

Abend, Heike 1991: Das Reisewrterbuch. I: Franz Josef

Hausmann, Oskar Reicmann, Herbert Ernst Wiegeland

og Ladislaw Zgusta (red.): Wrtebcher/Dictionaries/Dic-

tionnaires, Ein internationales Handbuch zur Lexikograph-

ie /An international Encyclopeia ofLexicography /Encyclopdie

internationale de lexicographie, Tird volume. Berlin, New

York: Walter de Gruyter, 2903 2908.

Cordeiro, Maria Joo 2011: Portuguese 'to go': language

representations in tourist guides. I: Language and Inter-

cultural Communication, 11-4, 377 388

Leroyer, Patrick 2008: Maultasche og Novillada. En teori

for turistordbger. I: Jnsdottir, Halldra; Jnsson, Jn H.;

Kvaran, Gurn og Svavarsdttir, sta (red.) Noriske stud-

ier i Leksikografi 9, Rappoer fra Konference om Leksiko-

grafi i Norden, Akureyri 22-26. maj 2007. Reykjavik: Stofnun

rna Magnssonar slenskum frum og Nordisk foren-

ing for Leksikografi i samarbejde med sprkrdet i Norge,

291 305

Thurlow, Crispin og Adam Jaworski 2011: Tourism dis-

course: Languages and banal globalization. I: Applied Lin-

guistics Review, 2, 285 312


Den internasjonale tosprksforskinga har avdekt ei rekkje

utviklingsmessige fordelar ved det veksa opp med to sprk

fr tidleg alder. Her er nokre viktige funn:

1) Tosprklege born utviklar tidlegare metasprkleg

kompetanse enn einsprklege og er betre i stand til lra

seg andre sprk seinare. Dette viser seg blant anna ved at

tosprklege born tidlegare kan skilja mellom form og in-

nhald i einskildord og setningar.

2) Tosprklege born utviklar evne til mentalisering (The-

ory ofMind) i snitt eitt r tidlegare enn einsprklege. Dette

er evna til forst at andre menneske sit p annan kunnskap

enn ein sjlv.

3) Tosprklege born utviklar skalla utvande kontroll

(executive control)

tidlegare og betre enn ein-

sprklege. Dette er evna til

planleggja, setja i gang og

avslutta handlingar og til

styra merksemd, og den spelar

ei srs viktig rolle for mellom

anna akademisk lring.

SPRKLRING ER KOGNITIV TRENINGDesse fordelane meiner ein flgjer av den kognitive tren-

inga det gir veksa opp med to forskjellige sprk. Fleire av

fordelane viser seg tidleg, allereie i frskulealder, men det

er ogs haldepunkt for at tidleg andresprkslring gir nokre

av dei same fortrinna. Og det er ogs haldepunkt for at

skriftsprkstrening aukar effekten av tosprksfordelane.

Slike utviklingsmessige fortrinn spelar over p lring

generelt, og tosprklege har sleis betre fresetnader for

oppn gode skuleresultat i alle fag enn einsprklege.

Og statistiske underskingar fr land som t.d. Canada ty-

der p at tosprklege nettopp gjer det noko betre p skulen

enn einsprklege.

OVERFRINGSVERDIEN TIL DEN NORSKE SPRKKLYVDESITUASJONENMlfolk og andre forkjemparar for nynorsk er snare med

ta slike forskingsresultat til inntekt for verdien av opplring

i bde nynorsk og bokml. Motstandarar av sideml og ny-

norsk allment er like snare med avvisa det og poengter-

er at nynorsk og bokml er skriftlege variantar av det same

sprket, og at resultata fr tosprksforskinga difor ikkje har

nokon overfringsverdi.

Sanninga er at vi ikkje veit om det er nokon overfrings-

verdi. Det har ikkje vore gjort noko for finna ut av det.

Men det er muleg finna ut av det.

Og vi br gjera det. For viss det er slik

at stimulering av born p begge vari-

antar av norsk gir dei utviklingsmessige

goder, ja d er det all grunn til gi

slik variert norsksprkleg stimulering!

Og det er ein del haldepunkt for

tru at den norske tosprkssituasjon-

en kan gi nokre av dei same fordelane

som den internasjonale tosprkslitteraturen fortel om. Vi

veit mellom anna at s nrskylde sprk som katalansk og

kastiljansk-spansk gir nett dei same gunstige utviklingsfor-

delane som andre sprkpar der skilnadene er strre. Kor

liten avstanden mellom katalansk og kastiljansk-spansk er,

kan diskuterast, men vi snakkar i alle fall om to granne-

sprk med dialektar der overgangen er flytande, alts slik

tilfellet er for dei skandinaviske sprka.

Nr det gjeld betre utvikling av metasprkleg medvit, er

det all grunn til tru at sprkstimulering p bde nynorsk

og bokml bidreg til betre forsting av at sprklege uttrykk

kan ta ulik form. Internasjonale underskingar viser dess-

NYNORSK SOM HJERNETRIMavystein A. Vangsnes

Og statistiske underskingar

fr land som t.d. Canada tyder

p at tosprklege nettopp gjer

det noko betre p skulen enn

einsprklege.

23

utan at personar som er vande med sprkleg variasjon, jamt

over er betre til kjenna att skylde ord (arveord, kognatar)

fr andre sprk, enn dei som berre meistrar standardsprket

i landet sitt.

PARADOKSET SOGN OG FJORDANEMen den potensielt sterkaste indikasjonen p at den nor-

ske tosprksituasjonen gir fordelar, knyter seg til noko dei

frraste ville tru: Dei gode skuleresultata i Sogn og Fjord-

ane. Sidan nasjonale prvar i norsk, engelsk og matematikk

vart innfrt i 2006, har dette fylket lege p toppen av resultat-

lista saman med Oslo og Akershus. Det oppsiktsvekkande

med dette er at utdannings- og inntektsnivet i Sogn og

Fjordane er lgt, og vidare er

fylket i liten grad urbanisert.

Utdannings- og inntektsniv og

urbanitet er kjent for korrelera

sterkt med skuleprestasjonar, og

eit fylke som t.d. Nord-

Trndelag, kjem drleg ut p dei

nasjonale prvane jamvel om det

demografisk sett har mykje til

felles med Sogn og Fjordane.

Det kan vera ei rekkje grunnar

til at Sogn og Fjordane har s gode resultat. Men nr det

gjeld sprksituasjonen, veit vi dette: Ikkje noko anna fylke

har s hg nynorskprosent blant elevane i grunnskulen.

Sogn og Fjordane hadde i 2011 97,3 %, Mre og Romsdal 52

% og Hordaland 39 %. Elevar med nynorsk som opplrings-

ml blir massivt stimulerte p bokml og sentralaustnorsk

taleml gjennom storsamfunnet, og i praksis har difor nyn-

orskelevar allereie ganske hg kompetanse i bokml nr

dei mter det som sideml p ungdomsskulen. Det motsette

gjeld i svrt liten grad for bokmlselevar.

Og sidan Sogn og Fjordane er det einaste s seia reine

nynorskfylket er det ikkje utenkjeleg at dei gode skule-

resultata kan sporast til sprksituasjonen: Viss det bli stim-

ulert p bde nynorsk og bokml fr tidleg alder gir nokre

av dei same utviklingsmessige fordelane som udiskutabelt

tosprklege har, er det forventa at det vil sl ut p lring

generelt.

MEIR FORSKING ER MULEG OG VIKTIG!Desse forholda kan vi testa eksperimentelt. Viss vi testar

born i ulike fylke for t.d. utvande kontroll, burde vi ikkje

finna strre regionale skilnader blant born i frskulealder.

Men dersom det kjem fram skilnader blant elevar i t.d. 1213-

rsalderen, er vi heilt klart p

sporet av noko.

Den internasjonale tosprks-

forskinga fortel oss tydeleg at

sprkstimulering er meir enn

berre opplring av sprklege

ferdigheiter: Det er ei allmenn

trening av hjernen og hjerne-

funksjonar. Det underska den

norske sprksituasjonen i eit

kognitivt utviklingsperspektiv

har difor meir enn berre akademisk interesse. Dersom vi

kjem til at regionale skilnader i skuleresultat kan knytast

til skilnader i kognitiv utvikling med grunnlag i ulik sprk-

stimulering, br den kunnskapen leggjast til grunn for ut-

forming av ein sprklringspolitikk der eksponering for og

trening i begge dei to sprkformene vre blir sett p som

ein viktig ressurs i skule og barnehage.

Viss det bli stimulert p bde

nynorsk og bokml fr tidleg

alder gir nokre av dei same

utvikl ingsmessige fordelane

som udiskutabelt tosprklege

har, er det forventa at det vi l

sl ut p lring generelt.


Rune har nyleg gjeve ut bok: ei diktbok med eit par som

reiser verda rundt. Snart skal han til Island, og eg skulle

snart til New York, s vi bestemte oss for treffast og tusle

rundt i Oslo medan vi prata om reising og posi. Vi avtalte

treffast utanfor Hnse-Louisa sitt hus, ein vindfull april-

fredag med uttrykk for regn. Eg hadde med diktafonen,

Rune hadde med seg sjlv.

KORLEIS EI BOK BLIR EI BOKK: Korleis var det skrive denne boka? Visste du at du skreiv

p ei bok heilt fr byrjinga, eller blei ho til undervegs?

R: Eg har jobba med enkeltdikt utan at eg tenkte at det

skulle bli noka bok, sidan eg trudde eg berre var prosa-

forfattar. Det starta vel i 2007 med dei frste tekstene, det

er vel snn fire eller fem dikt i den siste delen som er der

det starta. Mellom anna det diktet fr demonstrasjonen p

Nrrebro. Eigentleg tenkte eg sende dei inn til ein anto-

logi, og d det berre var ein antologi, tenkte eg: kei, d

kan eg prve skrive dikt. S d skreiv eg dei dikta, men

s blei dei refuserte, s d blei det ikkje noko av dei d. S

har eg tatt dei fram igjen, pussa p dei, skrive fleire og jobba

dei fram, sendt dei litt rundt om kring. Men det var frst

da eg bestemte meg for skrive eit heilt manus eg kjente

at det verkelig funka. Snn heldt eg p til inntil eit r sidan,

d sendte eg det inn til Tiden. Hehe, det blei ikkje antatt

med ein gong, men redaktren sa at ho gjerne ville sj ein

ny versjon, og s arbeidde eg veldig intensivt med det i fjor

sumar. Og d gjekk det fort d det frst kom i gang.

K: Ja!

R: Men snn er det ofte, at det er ein lang periode med

virring, men s, nr det frst finn forma, s gr det gjerne

skikkelig fort.

K: Det er kanskje godt ha den retningslause perioden, eller?

R: Kanskje ikkje godt, akkurat..

K: Men bra?

R: Ja, eg trur det kan vere bra, i ein periode, men om det

tek for lang tid, s kan det g vere veldig frustrerande, og

det er vel ikkje s veldig bra det heller.

K: Ein skrivelrar eg hadde sa ein gong: Unn dokkar sjl

sette punktum.

R: Hehe, det er ikkje noko eg klarar gjere sjlv, alltid.

Det er der forlaget kjem inn i biletet.. .

K: Og seier snn, no, no er det ferdig?

R: Ja, gjennom sette opp nokre tidspunkt, ddlinjer, der

eg m vere ferdig. Det er veldig fint vere p det mtet der

ein set opp ein plan, der ein seier: Dette vil vi gje ut neste

vr. D m det til sprkvask d, produksjon d, osb. Eg

tykkjer det er veldig fint f dei tinga ned i ein plan, for d

veit eg at d m dei tinga vere ferdig d.

K: Det minner litt om nr ein er p reise, d veit ein at

ein har eit fly som gr fr plass X d, og eit fly som gr fr

plass Y d, men innimellom der, s har ein fridom. Eg er

veldig glad i den fridomen, fridom som ligg i rrsla og for-

flytting, utan at ein heilt veit kvar ein skal.

R: Ja, det likar eg g. Det ligg ein snn kreativ utlysings-

mekanisme i det, nr farten forplantar seg, nr det blir fart

i hovudet. Nr ein sit stille s tenkjer ein liksom stille g,

s det hjelper berre f litt rask rrsle, det rrer seg litt i

avKristina Leganger Iversen

SKRIVE,REISE, DIKTEein springande prat med Rune F. Hjems

25

tankane med, d.

K: Trur det er veldig intuitivt for mange. Eg hugsar fr

eg var snn 1314 r, d byrja eg og venninnene mine g

nr vi skulle prate, i staden for berre sitje i ro. Eg trur vi

kunne prate mykje friare d, nr ikkje kroppane var s fastlste.

R: Hehe, det er jo litt det vi gjer nett no!

RYGGSEKKTURISTAR OG REISEKOMPLEKSK: Har du reist mykje? Vore p snn jorda-rundt-backpackartur?

R: Hehe, nei. Eg har eigentleg ein veldig keisam reise-CV.

K: Ja? Det er jo litt artig. Linn Strmsborg, nr ho skriv

Roskilde, s legg ho jo ved heile Roskilde-CV-en sin. Men

du har skrive om reising og har ikkje reist noko srleg. Du

er ikkje s oppteken av autentisitet?

R: Tja, eg synest vel ikkje autentisitet har s mykje med

forfattaren sin CV gjere. Autentisiteten m komme fram

i sjlve teksta, det er eg oppteken av. Men eg skulle gjerne

ha hatt ein meir spennande reise-CV, eg har til dmes aldri

vore utanfor Europa, det er eg litt flau over.

K: Men Rune, du trenger vel ikkje ha reisekompleks!

R: DET er eit interessant ord. Hehe, nei, eg har jo ikkje

det d, men det er jo kanskje det at eg har mykje g p,

d. Men kanskje er skrivinga ein slags kompensasjon, ein

slags mte reise p.

K: Men trur du, det har eg tenkt p, at nr ein veks opp i

dag, og er ung, s har ein ei kjensle av at ein burde bruke

alle dei moglegheitene ein har, til reise, til sj verda, eg

veit ikkje, eg har litt reisekompleks, nemlig. Har du hatt

nokon favorittreiser, nokon favorittbyar eller noko snt?

R: Kanskje. Men eg trur g at reiselysta er ganske reell

hos dei fleste, sjlv om det kan vere mykje reklame og billig-

billettar og press, kanskje. Eg pleier i alle fall f mykje ut

av reising. Men eg trur det er viktig tenke gjennom kor

ein reiser, ikkje bare drar dit Norwegian vil at ein skal dra.

Ein br ikkje reise bare fordi ein har muligheitane til det.

Eg likar generelt byar, i diktsamlinga s er det jo Oslo, Lon-

don og Kbenhavn. Det er jo byar eg kjenner godt, der eg

har vore, fleire gongar. Som eg tykkjer det er mange likskap-

ar mellom, dei er p ein mte den same byen i tre forskjel-

lege storleikar. Elles har eg g gode minne fr Berlin, Paris,

Reykjavik, Amsterdam.

K: Eg har ikkje vore i Kbenhavn, men d eg flytta til

Oslo rett etter ha vore i London, s tenkte eg at London

og Oslo minna ganske mykje om kvarandre.

R: Det er eit eller anna med dei, det gjekk veldig greit

bevege seg mellom dei i dikta, hadde eg plutseleg skrive

nokre dikt fr Mexico City, s trur eg at det ikkje hadde

funka like bra. Eg trur kanskje det har noko gjere med at

dei alle er hovudstader i monarki. Dei er liksom kongelege

stader, med slott og snne ting. Eg trur det sett litt preg p

stadene, bde arkitektonisk og gjennom at dei kongelege

er i nr slekt. Litt vel nr, kanskje.

K: Ja, for det flyt jo veldig bra i boka, mellom dei forskjel-

lege plassane? Samstundes som det flyt mellom forskjel-

lege aldrar, stadium i livet og minne? Siri Hustvedt skriv

det, i ei bok, om at for henne s er minne alltid veldig knytt

til stadane, ho hugsar gjerne veldig biletleg plassen der noko

skjedde. At minna er veldig sterkt knytte til stadar eller rom.

Rune skulle til Island, eg skulle til New York, s vi

tok oss ein tur rundt omkring i Oslo for snakke

om litteratur, reising, byar og hans nyaste

diktsamling, der eit reisande par driv rundt

omkring i verda.


R: Eg trur eg har det litt p same mte med byar, at byar

blir som boksar, at forskjellege minne fr forskjellege tider

i livet blir lagra i hve til kor eg var, snn finnest det ein

bergensboks med minne fr Bergen...

REISING OG POESI

K: Men, vi snakka om den litle reise-CV-en din. Kvifor er

det s mykje reising i boka?

R: Til ein viss grad s blei det vel berre snn, det var ikkje

snn at eg sette meg ned og tenkte no skal eg skrive ei reisebok..

K: Men byrja du skrive p reise? Det kan eg liksom sj

fre meg nr eg les boka! Var du dei plassane du skreiv om

nr du skreiv, eller er det tatt fr minne?

R: Eg var i Oslo nr eg skreiv, men dei andre plassane har

eg henta fram fr minnet. Og det trur eg kanskje er bra, og

litt av grunnen til at eg skreiv det. Det er noko med avstanden,

nr ein ikkje er der. Dessutan er det jo bra for miljet. Skrive

om reise i staden for gjere det.

K: Ja, for det er jo noko som gr gjennom heile boka, dette

med avstanden, nr det henger postkort p kjleskapet fr

reiser som allereie er gjort, det er alltid ein avstand, ei kjensle

av noko som er tapt? Rastlysa som driv ein framover utan

at ein eigentleg kjem fram?

R: Ja, det er jo det med reise at det er ein form for mellom-

ting, mellomstadium mellom der ein har vore og der ein

skal, det er jo transport-ting, men det har gjerne ein verdi

i seg sjlv, d.

K: vere i rrsle?

R: Ja, vere p veg ein plass. Ikkje berre knytt til kome fram.

K: Det minner meg eigentleg om snn mange tenkjer om

poesi, at nr ein skriv poesi s skriv ein for skrivinga si

skuld, for skrifta og sprket og ikkje berre for kommunika-

sjonen eller meininga si skuld. Tidlegare har du forresten

gjeve ut prosabker, er det nytt for deg skrive dikt, eller

er det noko du har gjort lenge?

R: He, ja, dikt er jo ein snn sjanger ein har stor respekt

for, derfor har det vore vanskeleg skulle seie: Dette er

dikt, eg har alltid skrive noko som var kort, s det er

litt vanskeleg seie nr eg byrja skrive dikt. Men eg

har ikkje tenkt p det som s veldig anten/eller.

K: Men tenkjer du p det som ein form for friare prosa?

Eg ville ikkje nle med kalle denne boka for poesi?

R: Hehe, nei, kanskje ikkje denne boka, men det eg skreiv

for ti r sidan s! Men at eg skreiv poesi d, trur eg kan ha

noko med at eg skreiv veldig mykje p nettet, og der er

poesi og kortsjangrane veldig sentrale, fordi det er lettare

lese og gje kommentarar p korte tekster. Dei fleste skrive-

forum p veven er jo nett diktforum, som diktkammeret, dikt.

K: Trur du internett, bloggsfren, dikt.no har tydd mykje

for alle som lrte skrive der? At vi skriv annleis fordi vi

har hatt internett?

R: Det er vanskeleg seie. Eg fler jo at eg har mtta g

gjennom ein skuleringsprosess, som eg fekk gjennom

Skrivekunstakademiet, men g gjennom lese andre, og

annan kjent litteratur, s sjlv om eg skreiv masse p nettet

s var eg veldig oppteken av litteraturen som faktisk var

utgjeven, og tenkte at det er den, det er den eg m ske meg

etter. Det er noko herleg spontant ved skrive p nett, og

det finst absolutt mykje litterr verdi og energi i det. Sam-

tidig er det ein del omsyn ein m ta i hve til struktur, drama-

turgi, mm. i eit bokmanus som gjer at det er vanskeleg

adaptere direkte fr blogg til bok. Eg har kanskje opplevd

at noko har gtt tapt i den prosessen, men det er noko eg

jobbar med, kan du seie. f den fridommen og spontan-

iteten fr nettet til fungere i bokform.

Ja, det er jo det med reise at det er ein form

for mellomting, mellomstadium mellom der

ein har vore og der ein skal

27

EIN ANNAN MTE TENKJE PK: Av og til tenkjer eg at om eg berre hadde vore flinkare

til g ut, i den byen eg bur i, oppdaga nye plassar, s hadde

eg ikkje hatt s stor lengsel etter reise.

R: Det med reise er jo ikkje berre geografisk. Det er ei

kjensle ein kan ha, som ein like gjerne kan f der ein bur.

Det er mest av alt ein mte oppleve noko p ein annan

mte enn ein vanlegvis gjer. Det er ein annan av dei tinga

eg likar godt med Oslo, at ein faktisk kan f ei kjensle av

vere p ein ny plass, for det er ein spass stor by at det all-

tid finnest ein eller annan plass ein ikkje har vore. Du kan

berre g ut av dra, og innan eit kvarter kan ein vere p

heilt annan plass.

K: Eg har tenkt litt p noko av det same. Bak i boka skreiv

eg ned nokre tankar, og ein av dei var at reising og poesi

kan vere ganske like, for begge handlar om sj p noko

som ein framand. Ein m engasjere seg p ein annan mte

enn elles for f noko ut av det. Der ein bur har ein gjerne

strre forventingar til kva ein plass skal gje. Er ein p reise,

m ein g ut i byen, ein m ta initiativet sjlv.

R: Ja, eg trur eg er samd i det. Det er noko med kjensla

av moglegheiter. Sjlv om dei gjerne ikkje er strre. Nr ein

gr p gata i Paris, skjer det som regel ikkje noko meir enn

om ein gr p gata i Oslo, men det er meir den kjensla at

det heile vegen er mogleg at det kan skje noko.

K: Har du tenkt mykje p reising som metafor?

R: Nei, eg har eigentleg ikkje tenkt p det som ein meta-

for. Reisinga i boka er veldig konkret, det er sitte p fly

og p tog. S nei, eg tenkjer ikkje at reisa str for noko anna,

nei. Det fungerer meir som ei drivkraft for skape noko,

for bidra til framkalle ein del tema i tekstene.

K: S meir som ein poetisk situasjon, eller utgangspunkt?

R: Ja, eg har liksom ikkje tenkt p reisa som ein metafor

for bli kjent med kvarandre, eller noko snn. Men det skjer

jo faktisk i boka, det er nokon som reiser, og som blir

kjrastar. Eg trengte ikkje ha nokon metafor for det, eg

berre skreiv det, rett ut. Det er jo ein veldig forsliten mte

bruke reise p, at det skal symbolisere noko. Eg tenkjer

det i seg sjlv er nok.

K: Reising er jo p mange mtar ein situasjon som gjer

tydelegare mange trekk ved tilvera?

R: Ja, det trur eg er sant. Reising er jo ein situasjon der

ein fjernar mykje av det kvardagslege. Og d ser ein jo

gjerne ting p nytt, annleis vis.

Musikk1 . R.E.M. - Airportman

2. Elliott Smith - Let's Get Lost

3. Bright Eyes - Another Travellin' Song

4. Saint Etienne - Finisterre

5. Portishead - Roads

6. Moonpedro And The New Farm Street Orchestra

- Six Hours Spent In An Airport

7. Blur - Caravan

8. Lone - The Birds Don't Fly This High

9. Neutral Milk Hotel - In The Aeroplane Over The Sea

10. Radiohead - Fast-Track

11. Beck - Chemtrails

12. Depeche Mode - Only When I Lose Myself

13. Goldfrapp - Utopia

14. Burial - Night Bus

15. Scott Walker - If You Go Away

Dikt1 . Red. Pedro Carmona-Alvarez og Gunnar Wrnes:

"Verden finnes ikke p kartet"

2. Thomas Marco Blatt: "Slik vil jeg mle opp verden"

3. yvind Rimbereid: "Trdreiser"

4. Tone Hdneb: "Et lykkelig yeblikk"

5. Mazdak Shafieian: "Antwerpen"

6. Pedro Carmona-Alvares: "Clown Town / Prinsens

gate"

7. Marte Huke: "De fire rstidene"

8. Lukas Moodysson: "Mellan sexton och tjugesex"

9. Naja Marie Aidt: "Poesibog"

10. Victoria Durnak: "Stockholm sier"

11 . Geir Halnes: "Hils hvis du ser meg"

12. Linn Hansn: "Ta i tr"

13. Marie Silkeberg: "Material"

14. Bruno K. ijer: "Trilogin"

15. Jan Erik Vold: "Store hvite bok se"

Reiselister fr Rune: Slightly Lost

29

BerreeibukseI gr kasta eg favorittbuksa mi. Heilt utan dei store kjenslene.

Kva slags menneske har eg eigentleg blitt?

Eg hugsar d eg kjpte den buksa. Eg hadde nett tatt jule-

ferie fr eit studenttilvre der eg dyrka biletet av meg sjlv

som den klassiske studenten med lange eksamensperiodar,

lite pengar og sterk og intens dedikasjon til studiet og lit-

teraturen og Blindern, der eg t heimesmurde kvitostskiver

og Fredrikke-middagar med berre in sort krydder i. Eg

drakk svart kaffi til 7 kroner koppen og billig l i kjellarar

og tenkte at livet var heilt magisk bra. Eg hadde tatt toget

med lgprisbillett heim til jul, og for toppe kjensla eg

hadde av at alt var fantastisk, gjekk eg inn

i ein klesbutikk. Dama i butikken greidde

f meg inn i ei bukse eg aldri ville trudd

at passa, og der og d fekk eg ein heilt ny

start.

Den kommande vren gjekk eg rundt i

den buksa, og finare bukse hadde eg aldri hatt. Og nr eg

tenkjer tilbake p den vren, var det fint vr heile tida, fred

p jord. Og om det ikkje var fred overalt, var det noko

romantisk-idealistisk over det g i demonstrasjonstog for

redde verda. Og eg sykla rundt med vind i hret, eg drakk

l i graset, eg klinte med kjekke menn, og stod p eksamen.

Eg hadde ingenting uroe meg over. Studieln var noko ein

levde av, ikkje noko ein betalte p, ingen spurde om eg

skulle gifte meg eller f ungar eller kjpe meg strre leilegheit,

eller om eg hadde ftt ein e-post om eit eller anna eller levert

sjlvmelding med nringsoppgve. Eg gjekk no berre rundt

i den heilt utruleg fine buksa mi og hadde det heilt fantastisk.

Iallfall trur eg det var snn det var. Men plutseleg gjekk

det berre over. Plutseleg hadde eg blitt vaksen og ansvar-

leg, og buksa var blitt s sliten at mor mi mtte lappe ho,

og saumen bak p lomma hadde rakna, og eg kunne ikkje

g med ho p jobb, for d var eg redd for at folk ikkje skulle

respektere meg som det vaksne og ansvarlege mennesket

eg trass alt prvde vere. Men det var jo framleis den aller

finaste og beste buksa eg nokon gong hadde hatt. S ho vart

liggande i skapet, og p nokre f r flytta eg ti gonger, og

sjlv om mykje vart kasta, var buksa framleis med. Og det

til trass for at eg ikkje fekk ho p meg lenger.

Men eg drymde om g med ho igjen. Eg sat der som i

ein annan amerikansk tv-serie og t noko usunt og hadde

p meg store genserar og sg p den buksa som var s

fantastisk og tenkte at eg hpa at det ein dag ville ordne seg.

Og det gjorde det. Ein dag kunne eg igjen ta ut den nest

nederste skuffa i klesskpet mitt. Den skuffa som buksene

ligg i. Bakarst i botnen, fann eg favorittbuksa mi. Ei sju r

gammal Levis-bukse. Framleis sliten,

framleis magisk, framleis favorittbuksa.

Heilt til eg tok ho p. Og innsg at

favorittbuksa hadde mista glansen.

Saumane p lomma var rakna. Ho var

lappa p innsida av lra tre gonger med

store, grove sikksakksaumar fr maskin. Bak kneet, der

buksa hadde vore bygd mest, heldt ho p rakne. Og ho

var heilt fullstendig umoderne. Det gjekk plutseleg opp for

meg at det var sju buksemotar sia eg hadde gtt rundt i

favorittbuksa. Og den magien var no broten.

Berre ei bukse, liksom. Nei, ikkje den buksa der. Dei fin-

aste tinga er dei tinga som er s mykje meir enn seg sjlv.

Som representerer eit godt minne, ei god historie eller berre

ei generelt god kjensle. Eit nostalgisk tilbakeblikk p ei tid

som hovudpersonen har brukt ettertida til forgylle. Fordi

alt vanlegvis var betre fr.

Bortsett fr buksene. Mykje kan bli forandra p den tida

det tar innfre, gjennomfre og avslutte sju buksemotar.

For eksempel eg. Og den buksa som har lege innarst i ska-

pet litt for lengje. Ikkje alt tler dagens lys lenger. Ikkje ein-

gong favorittbuksa. Og kanskje var ikkje alt s mykje betre

fr allikevel.

Men fint var det heilt klart. Og minna vil eg alltid ta vare

p. Sjlv om buksa ligg i ein restavfallspose p veg til evig kvile.

av Inger Johanne Sterbakk

FA

Framleis sl i ten,

framleis magisk,

framleis favorittbuksa.


Love is all around, men ofte like flyktig som ei Facebook-oppdatering. Og har

inntoget av Facebook gjort det lettare eller vanskelegare finne den store kjrleiken

Det er berre for f stadfestingar p seg sjlv. Ja, det er jo det? At nokon

skal like statusane dine, synast du er artig og verdt kontakte?

Ivan, ein temmeleg frittalande ven av meg, konfronterte meg ut av det bl

med ein hjarter pstand. Vrdagen var vakker, men framleis litt kald. Eg

svara eit naaaaa... og det vart ikkje til at vi prata meir om det. Tanken p at

Facebook ikkje berre talar til, men ogs dyrkar narsissisten i oss, var ikkje

freistande ta inn over seg der og da. Trikken brka dessutan ganske mykje,

og forstyrra all potensiell evne til refleksjon. Eg ville berre koma meg p Kaf

Koko fortast muleg og f fortalt om kven som hadde dukka opp p chatten

min kvelden fr.

Men pstanden var vel eigentleg like tilforlateleg som han var avskyeleg.

Vis meg kven som kommenterer og eg skal fortelja deg kva status du har. Vis

meg talet p vener og eg skal fortelja deg prisen p dei nye Nike-skoa dine.

Vis meg kor usannsynleg mange damer du held rundt p dei hundreogrten

bileta du er tagga i, og eg skal fortelja deg kor usannsynleg mange gonger du

fnyttes skal f ringe meg laurdag kveld etter midnatt. Du kom ikkje med i

Idol, men dette er jo betre, ei uendeleg scene med eit endelaust potensiale for

applaus og beundring.

Det heile skulle alts berre vera ein flrt med sitt eige spegelbilete. Inntil

vidare fr det vera eit pessimistisk postulat psttt under press. Det som visst-

nok skal vera fyldigare dokumentert, er at nettet i vre dagar er mteplass

nummer ein for framtidige partnarar. Her m det likevel vera snakk om veksel-

verknader. For dei som seier sjekking berre skjer p nett i vr tid, har ikkje

sett seg godt nok ikring. Det kan eg underbyggje med fortelja om eit heilt,

heilt gjennomsnittleg kontor i denne litt over gjennomsnittleg kostbare byen.

Rdgjevar Nina er forelska i sekretr Nils. Sekretr Nils er forelska i kon-

sulent Karin, som ein m tru er forelska i mannen sin, men som likevel rea-

gerer heftig kvar gong Nils byter namnet i In a relationship-feltet p

Facebook-statusen sin. Oppdragskonsulent Ola hadde i lengre tid eit uformelt

Facebook actuallyav Lullen Fanitullen

Lullen Fanitullen er ei forunderleg

kvinne som ingen forlt utan ha ftt

merke av henne. Ho str i alt anna enn

sentrum av sine eigne forsk p finne

storsltt romantikk i verdas mest

kostbare by, Oslo.

Samkvem og storbyliv

31

forhold til vikar Vilde, eit forhold som vart form-

alisert, det vil seie Facebook-registrert, ut p

vren, da Jrgen innsg at jenta som hadde reist

fr han til Spania i januar, aldri kom til svare

p den siste messagen han hadde sendt henne.

Oppdragskonsulent Ola er dessutan over

gjennomsnittleg oppteken av at rdgjevar Nina

fr tid til anna er i fysisk nrkontakt med sekretr

Nils. Andresekretr Anders og tredjesekretr

Trine sender ogs endelaust med positive tommel-

fingrar etter sekretr Nils, men trur ingen har

lagt merke til det. Mona p merkantil har det

heile under konstant observasjon, kartlagt via

mykje data og oppsiktsvekkjande nyaktig fel-

tarbeid, frst og fremst over sosiale medium p

bl bakgrunn. Ho skal etter seiande, frst og

fremst seg sjlv, ha eit fantastisk kjrleiksliv.

I am not kidding you. Eg skal vera den frste

til tvara mot undervurdere av kontoret som

romantisk arena. Det er berre at Facebook no

heng med, som nisse eller alv p lasset. Vi

kjenner dei vanlege symptoma og faresignala.

Har han kommentert? Har han kommentert ein

status det er heilt usannsynleg at nokon skal

gidde kommentere? Type at det var kos be-

ske Tone og at det skal bli digg med trening og

skiver til kvelds? Og har han trykt like, rimeleg

ofte i det siste, isr: Har han trykt like der det

faktisk ikkje er naturleg? Til dmes nr du har

gratulert ein felles kjenning med ny hytte og

hinta om kvar pskeutfarten br g til neste r.

Om s er tilfelle, da er det noko der. Men kva

tyder det, eigentleg? Forelsking, desperasjon,

depresjon? At Facebook skal vera ein portal til

menn med umettelege behov for stadfestingar

p seg sjlv, gjerne som kompensasjon for eit

slags urealisert farskapskompleks, er ingen

tiltalande tanke. Det peikar avgjort i retning av

ein negativ effekt p vrt alles kjrleiksliv. Og

kva har no eigentleg Facebook gjort for kjrleiks-

livet ditt i det siste? Ikkje all verda seier du, enda

utvalet er uendeleg?

Facebook har iallfall ein tendens til minne

oss p kor mange gonger vi har mislukkast. Han

som var p chatten i gr kveld, er der i kveld

ogs, men gir ikkje lyd fr seg. Da er det ei anna

ei i kveld. Han artige kollegaen som var heilt

p for eit r sidan, str no som engaged. Ivan har

ikkje vore inne p profilen sin p to mnader,

men har likevel flusst av damer ta av, sjlv om

det faktisk er eit sprsml om han likar desse

damene i det heile. Han som insisterte p tref-

fast tre kveldar p rad, har ikkje latt hyre fr

seg p over ei veke, men kommenterer faretrugande

ofte p dei inkjeseiande statusar til ei felles ven-

inne. S ein kan velja logge ut, eller ein kan

feste seg berre ved det beste. Konklusjonen ligg

kanskje i ein tilfeldig status som dukka opp i

straumen: Det er viktigare bli elska enn bli likea.

av Lullen Fanitullen

33

TRE GODE SVAR I NEWYORKLA PARISIENNESvigerfar skulle springe maraton i New

York, og me var med som publikum.

Fyrste kvelden t me hamburger p La

Parisienne, ein restaurant driven av ein

grekar og med bilete fr Lesbos p vegg-

ane. Eigaren var pensjonert, men tusla

rundt og snakka med gjestene. Han

fortalde at han hadde kome til USA i

1972, og at han ikkje hadde vitja heim-

landet sidan. Svigerfar freista halde

samtalen i gang og pensa inn p dei

konomiske problema i Hellas.

I couldnt care less, svara grekaren.

5. AVENUELangs heile maratonlypa var det fullt

av folk, og amerikanarane er gode p

heie. Det skal dei ha. Srleg om det

var ein lpar som sleit litt med bde

motivasjon og form, s prvde mange

hjelpe til med heiarop. Ein av desse

tok dette i verste meining. Han hyrde

p musikk, men tok brtt ut yreplugg-

ane og peika tvarande p publikum.

I dont need this! I dont need ANY

of this, fr han skrudde musikken p

att og sprang vidare.

YMCAWESTSIDEP den eine sida er YMCA Westside ein

fin stad overnatte. Det ligg like ved

Central Park og er relativt rimeleg.

Baksida er at det er gamalt og slite. Det

dukka opp ei mus p rommet etter

nokre dagar og me kunne vinke farvel

til vingummien forma som Fridoms-

gudinna. Det verste var likevel var-

men. Me prvde lufte, men berre eit

av glasa lt seg opne. Dei andre var

skrudd fast. Eg klaga over dette til

resepsjonisten, men til inga nytte.

Youre not supposed to open the

windows.

33

HELLINGS

avKjartan Helleve


KALKNo fellest det kalk i knea,

dei knirkar ein grann.

Byg dei! Myk dei og bruk dei

S lenge du kan!

Diktet

34

AvAssad Nasir

SIGMUND SKARD (19031995)Eit av dei store namna i nynorsk skrift-

kultur og nynorsk akademisk liv. Kjend for

ha skrive ei avhandling om Vinje. Kan

hende mest kjend for si omsetjing av Dantes

Den guddomelege komedien.

KOMMENTAR TIL DIKTETFor ikkje lenge sida stod det i avisa om ung-

domar som rrer for lite p seg. Me har blitt

eit stillesitjande folk. Me sit heile tida. S

finst det dei som rrer alt for mykje p seg,

vil nokon meine. Alt med mte. Men knea

m me passe p, alle vi; det gjeld ikkje

stivne i ei stilling. Utan rrsle kjem ein ikkje

framover.

ML OG MAKT

Ml og Makt er tidsskriftet til Studentmllaget i

Oslo (SmiO). Ml og Makt kjem med fire hefte i

ret, og bladet fr stnad fr Skuleboknemndi t

Studentmllaget i Oslo og Kulturstyret i Student-

samskipnaden i Oslo.

STUDENTMLLAGET I OSLO

Studentmllaget i Oslo er eit lokallag av Norsk

Mlungdom og Noregs Mllag p Universitetet i

Oslo og Hgskulen i Oslo. Me arbeider for f

fleire til skriva nynorsk, og for tryggja rettane

til dei studentane som alt skriv nynorsk. SmiO

vart skipa i 1900 og har omkring 200 medlemer.

Desse fr Ml og Makt gratis i posten.

VIL DU SKRIVA FOR ML OG MAKT?

Me vil gjerne ha fleire skribentar. For at tekstane

skal verta so gode som mogleg, plar me ha fleire

runder med tekstkritikk p kvar tekst. Dette gjev

skribentane gode hve til utvikla seg. Me

garanterer ikkje trykking av alt som kjem inn.

G inn p heimesida vr eller send oss ein epost

til [email protected]

Me set pris p alle attendemeldingar!

VIL DU TINGA ML OG MAKT?

For 185kr fr du, eller ein du synst fortener det,

fire nummer i ret tilsendt i posten. Fyll ut slippen

nedanfor eller send ein epost til

[email protected]

Namn .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefon .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ti lskrift ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Epost ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ml og makt

Postboks 285 Sentrum

01 03 Oslo

Prvenummer

Tinging ti l 1 85 kr. per r

Attende ti l :

Ml og Makt

Postboks 285 Sentrum

01 03 Oslo

Documents

Mål og Makt 2012 - 2