Tuzla, Maj 2011

UNIVERZITET U TUZLI EKONOMSKI FAKULTET

Autor: Dipl. ecc. ELDAR GOLOŠ

MAKROEKONOMSKE

POLITIKE EU

POSEBAN OSVRT NA KOHEZIJU I REDISTRIBUCIJU

[ Kohezijska politika izmedju 2000 i 2006 je značila stvaranje milion poslova u EU biznisu] Hose Manuel Barroso,

predsjedavajući europske komisije

2

S A D R Ž A J

U V O D ..................................................................................................................................... 3

1. Budžet Europske Unije........................................................................................................... 4

2. Evropska monetarna unija ...................................................................................................... 7

3. Trgovinska politika ................................................................................................................ 8

3.1 Instrumenti trgovinske politike ........................................................................................ 8

4. Kohezija i redistribucija ....................................................................................................... 10

4.1 Definisanje...................................................................................................................... 10

4.2 Postepeni razvoj ............................................................................................................. 11

4.3 Ciljevi Kohezione politike.............................................................................................. 14

4.4 Neki pokazatelji kohezije u Europi ................................................................................ 18

Z A K LJ U Č A K ................................................................................................................... 23

L I T E R A T U R A................................................................................................................ 24

3

U V O D

Pored mikroekonomskih politike Europske unije, postoje i makroekonomske politike,

koje su usmjerene na poboljšanje unije kao cjeline. U makroekonomske politike spadaju četiri

jako važne cjeline. Budžet Europske Unije kako čemo vidjeti kasnije u radu je relativno mali u

poređenju sa postotcima nacionalnih budžeta ili u poređenju sa budžetima prekookeanskih

ekonomskih velesila, ali vrlo je važna stavka te ćemo budžet Europske Unije posmatrati kroz

prizmu načina njegovog punjenja, razloga uspostavljanja i procedura u donošenju. Niti na

jednom dijelu makroekonomskih politika nećemo se puno zadržavati na historijskom nastanku

i putu koji su politike prošle, već čemo se usredotočiti na to šta one danas znače za građane

Europske Unije. Druga makroekonomska politika je Europska monetarna unija. Kratko ćemo

objasniti princip Ekonomske monetarne unije, te prednosti koje donosi. Slično je sa trećim

dijelom odnono politikom trgovine. Zadatak nam je da definišemo trgovinske politike kojom

Europska Unija nastoji da zaštiti potrošače ali i proizvođače unutar Europske Unije. Nakon

upoznavanja sa makroekonomskim poitikama unije, oblast kojoj ćemo posvetiti znatno više

pažnje je kohezija i redistribucija. Mada vuče korjene još iz doba stvaranja EEZ, sam princip

kohezionih fondova je skorijeg datuma. Proći ćemo kroz historijsku crtu kohezije i

redistribucije, definisati pojmove, te pitati i odgovoriti zašto postoji potreba ekonomske i

socijalne kohezije u EU. Postoje mnoge kritike politike redistribucije i sa strane onih od kojih

se sredstva redistribuiraju i sa strane onih kojima se sredstva redistribuiraju. U samom naslovu

ovog rada predsjedavajući Europske komisije kaže da je politika kohezije donijela million

novih poslova što će nam pomoći u dokazivanju koristi iz politike kohezija ako posmatramo

Europu kao “veće dobro”. Poslednji pasus rada će nam otkriti sve koristi politike kohezije ali

ćemo kroz rad pokušati odgovoriti i na pitanje: Koje dobro donosi ova politika već razvijenim

regijama? Također u nastavku razjašnjujemo pogrešne pretpostavke o značenju i uticaju

politike kohezije. Na kraju ćemo pokušati slikovito predočiti stanje i potrebe kohezije uzevši

peti izvještaj o koheziji Europske Komisije i proći kroz neke tačke o uticaju kohezije u periodu

2000-2006 te planovima Europe za 2020.

4

1. Budžet Europske Unije

Budžet Europske Unije je relativno mali i većina prihoda iz budžeta se odnosi na pomoć

farmerima i pomoć siromašnijim regijama. Za primjer, budžet Europske unije u 2005 je iznosio

106 milijardi eura, sto je samo 1% bruto prihoda zemalja članica. Nacionalni budžeti zemalja

članica obicno su na nivou od 40-50% od bruto prihoda. Ponovno za usporedbu, budžet EU je

trideset puta manji od federalnog budžeta vlade SAD-a. Punjenje budžeta je isprva ostvarivano

„donacijama“ zemalja članica. Međutim takvo finansiranje postalo je nedovoljno, te se 1970-e

odlučilo da se budžet EU puni tzv „sopstvenim sredstvima“. Četiri su tipična prihoda koje

zemlje članice daju u punjenju budžeta EU1:

- 75% carinskih prihoda na uvoz proizvoda (osim agrikulturnih proizvoda) iz zemalja

koje nisu clanice EU,

- 75% nameta na uvoz poljoprivrednih proizvoda iz zemalja koja nisu clanice EU,

- Određena proporcija nacionalnog PDV-a2

- Direktna naplata od zemalja clanica u procentualnom iznosu na GNP3.

Budžet evropske unije je ključni element za provođenje politika EU i finansiranje

njenih institucija. Kao i element ekonomske politike država, budžet Evropske unije također

predstavlja pregled rashoda i prihoda za određeni vremenski period, međutim budžet EU se u

mnogome razlikuje od državnih budžeta svojom funkcijom, obimom i strukturom. Specifičnost

budžeta EU je najprije izražen činjenicom da se kroz budžet ogledaju politički odnosi zemalja

članica kao i njihovi odnosi prema zajedničkim institucijama Europske unije.

Budžetska procedura, odnosno procedura donošenja budžeta evropske unije predstavlja

centralni dio budžetske politike Evropske Unije. U budžetskoj proceduri centralnu ulogu igra

Evropska komisija koja je nadležna za predlaganje i realizaciju budžeta. Komplementarnim

budžetskim vlastima se smatraju Vijeće ministara EU i Evropski parlament dok je kontrola

finasijskog poslovanja i revizija godišnjih budžetskih izvještaja u nadležnosti Evropskog

revizionog suda (Finansijskog suda). Postupak usvajanja budžeta ima propisane proceduralne

faze kao i vremenske okvire za završetak svake faze.

Nakon prikupljanja prijedloga institucija EU, Europska komisija sačinjava preliminarni

nacrt budžeta i podnosi ga Vijeću ministara EU na razmatranje. Vijeće ministara EU u saradnji

sa ostalim institucijama EU razmatra i eventualno koriguje dokument, a potom ga šalje

Europskom Parlamentu na usvajanje. U prvom izjašnjavanju, ukoliko se u prvih 45 dana 1 The European Union (Duncan Watts,Edinburgh University Press, 2008) p.197 2 Za primjer zajednički porez 2004 je bio na nivou 0.5% 3 (do 2006 je bio fiksiran na 1.27%, do 2013 na 1.045)

5

parlament izjasni pozitivno ili se ne izjasni, budžet se smatra usvojenim. Ukoliko parlament

ima određene primjedbe na nacrt budžeta, postoje procedure zavisno od tipa rashoda:

- Ako su u pitanju obavezni rashodi, Parlament može Vijeću ministara EU predložiti

izmjene i dopune, koje će nakon ton toga imati glavnu riječ kada su u pitanju ova vrsta

rashoda.

- Ako su u pitanju neobavezni rashodi Parlament može vršiti korekcije nacrta budžeta ali

samo u okviru maksimalne stope povećanja koju unaprijed definiše Komisija u skladu s

projekcijama inflacije. Ove korekcije parlament može usvojiti bez konsultacija s

Vijećem.

Tako usvojen nacrt se vraća Vijeću i počinje drugi rok izjašnjavanja koji traje 15 dana.

Vijeće može imati amandmane koje šalje Parlamentu na drugo čitanje. Ukoliko postoje

nesuglasice između ova dva tijela počinje postupak pregovaranja koji rezultira usvajanjem

budžeta, kada on postaje pravosnažan. Ukoliko se nesuglasice ne mogu izmiriti Parlament

može od Vijeća zatražiti podnošenje novog nacrta. Ukoliko budžetska procedura kasni u

donošenju budžeta postji pravilo privremene dvanaestine, što predstavlja pravo Komisije da

realizira redovnu potrošnju na nivou 1/12 budžeta prethodne godine, sve dok se novi budžet ne

usvoji. Kao što smo rekli, kontrolu nad provođenjem budžeta obavlja Finansijski sud koji

svoje nalaze objavljuje na godišnjem nivou. Vijeće analizira izvještaj a prijedloge i mišljenja

prosljeđuje Parlamentu.

U sastavljanju budžeta EU razlikuje se 6 principa kojima se obezbjeđuje dosljednost i

uniformiranost4:

1. Princip jedinstva – svi rashodi i prihodi EU se moraju izraziti u jednom jedinstvenom

bilansu.

2. Princip univerzalnosti – prihodi u bilansu ne mogu se avansno vezivati sa određenim

rashodima, tj. prihodi nemaju specifičnu namjenu.

3. Godišnji princip – svake godine se sačnjava bilans koji se odnosi na fiskalnu godinu od 1

januara do 31 Decembra.

4. Princip ujednačenosti – prihodi moraju biti jednaki rashodima. EU nema mogućnosti

finansiranja budžetskog deficita.

4 Hadžiahmetović A. Ekonomija Evrope, (Ekonomski fakultet u Sarajevu – 2005), p.134

6

5. Specificiranje – sve pozicije u budžetu moraju biti detaljno opisane.

6. Zajednička obračunska jedinica – Budžet Europske Unije se obračunava u zajedničkoj valuti

EURO, ali još od 1958 godine postojao je neki vid zajedničke obračunske jedinice.

Godišnji budžet EU sadrži različite kategorije potrošnje:poljoprivreda, strukturne operacije ,

interne politike, eksterno djelovanje, predpristupna moć, administracija, rezerve i

kompenzacija.

7

2. Evropska monetarna unija

Evropska monetarna unija je logičan korak u stvaranju jedinstvene Europe, i predstavlja

neodvojiv dio funkcionisanja unutrašnjeg tržišta. Kao i sama Europska unija, i monetarna unija

je imala svoje korake razvitka, uspone i padove. Samim potpisivanjem Rimskog ugovora

donesen je i Barov plan koji je dao ideju o stvaranju monetarne unije. Nećemo ovdje razmatrati

razne faze kroz koje je EMU prolazila do sadašnjeg stadija, ali može se reći da je najozbiljniji

pomak se desio donošenjem Jedinstvenog Europskog Akta (JEA) kada je Vijeće EU donjelo

odluku o osnivanju specijalnog komiteta koji će predložiti konkretne faze ka uspostavljanju

ekonomske i monetarne unije. Godine 1988 tzv. Deloresov izvještaj donosi tri preduslova za

stvaranje Europske monetarne unije5:

1. Konvertibilnost europskih valuta

2. Puna sloboda kretanja kapitala

3. Eliminisanje marži fluktuacija i stabilizacija valuta.

Deloresov plan je bio začetnica osnivanje Europske centralne banke6 i Europskog

monetarnog sistema. Europska monetarna unija je kroz tri faze svog osnivanja konvergirala

ekonomske politike zemalja članica, uskladila monetarne politike, osnovala tijela

supranacionalnog nadzora i kontrole nad monetarnim sistemima te uvela jedinstvenu jedinicu

EURO7 koja je pored obračunske, sada imala i funkciju platežnog sredstva u prometu.

Sastankom Europskog Vijeća u Madridu 1995 određen je i sam izgled novčanica.

Sada Eurozona predstavlja drugu najveću regiju koja koristi jedinstvenu valutu koristeći

prednosti od uvođenja Eura a samim time Europske Monetarne Unije su8: eliminacija

fluktuacije deviznih kurseva, transparentnost cijena, transparentnost troškova, rast

međunarodne trgovine, širenje tržišta za biznis, stabilnost finansijskih tržišta, ubrzanje

transakcija. Ekonomisti vide uvođenje Eura i stvaranje EMU kao posljedicu priblišavanja

ekonomskih politika i neophodnost za funkcionisanje unutrašnjeg tržišta. Naravno postoje i

monetarni euroskeptici koji naglašavaju da je uvođenje eura smanjilo profite i mogućnosti

upravljanja deviznim kursem, dovelo do gubitka suvereniteta, vladinih prihoda i sl.

5 Hadžiahmetović A. Ekonomija Evrope, (Ekonomski fakultet u Sarajevu – 2005), p.147 6 Europska centralna banka je osnovana kasnijim datumom 1.6.1998 u Frankfurtu ima zadatak da osigura da se zadaci dodijeni Europskom sistemu centralnih banaka (ESCB) i Eurosistemu sprovode kroz nacionalne centralne banke. 1.1.1999 ECB je preuzela zadatak provođenja jedinstvene monetarne politike u Euro-zoni 7 1.1.1999 jedanaest zemalja je prihvatilo Euro u zamjeni za svoje nacionalne valute (fiksni kurs je određen dan ranije) dok je Grčka neknadno prihvatila Euro i počela ga koristiti tačno 3 godine kasnije 1.1.2002 8 Hadžiahmetović A.op.cit, p.149

8

3. Trgovinska politika

Politika trgovine EU se moze podijeliti u 2 dijela: trgovina EU sa članicama izvan unije

(extra EU trgovina) i trgovina unutar unije (intra EU trgovina). Intra EU trgovina obuhvata oko

62% sveukupne trgovine EU, sto je mnogo veće od svake regionalne trgovine u svijetu.

Povećanje intra EU trgovine je uveliko ovisno o povećanju intra-industrijske trgovine

(odsustvo specijaliziranja po zemljama). Četiri su velike slobode unutar EU:

- Sloboda kretanja roba,

- Sloboda kretanja radne snage

- Sloboda kretanja usluga,

- Sloboda kretanja kapitala.

3.1 Instrumenti trgovinske politike

Zajednička tarifa. U trgovini Europske unije koristi se sistem harmoniziranih zajedničkih tarifa

(oko 10.500 tarifa) na izvoze van EU. Kada se jednom naplati tarifa u jednoj zemlji, ne postoji

obaveza/pravo naplate dodatne tarife u drugoj zemlji.

Količinske restrikcije. U originalnom Rimskom sporazumu zemalja članica EU je imala pravo

na količinska ogranicenja uvoza izvan EU, čak i ako je taj uvoz ostvaren preko neke druge

zemlje članice. Kada bi robe bile pod slobodnom cirkulacijom tada bi japanski proizvođač

mogao prodrijeti na tržište Francuske preko Danske koja nema auto industriju koju bi trebalo

zaštititi. Nacionalne restrikcije su ukinute i mjere se sada primjenjuju jedinstveno prostorom

cijele Unije. 1994 sve nacionalna količinska ograničenja su zamjenjena EU kvotama

podjeljenih u sedam kategorija proizvoda. Članica EU, ipak, može zatražiti od komisije

privremeno suspendovanje određenih proizvoda iz sporazuma.

Anti-Dampinške mjere su uvedene u EU jos 1990. U EU postoji preko 100 tužbi godišnje

vezanih za damping, a najpogođeniji sektori su kemikalije, elektronika, čelik, automobili,

cement, itd. te su posebnim mjerama podložni carinama. Industrija naravno mora dokazati

damping, te postoji uslov da više od 50% industrije mora uložiti žalbu, ili žalbu mora uložiti

vlada zemlje članice u kojoj se sumnja na postojanje dampinga. Komisija zatim istražuje i

preporučuje Vijeću uvođenje anti-dampiunških mjera.

Regulacija trgovačkih barijera. Stupila je na snagu u Januaru 1995 i obezbjeđuje Europskoj

Uniji, odnosno firmama i industrijama unutar EU, da prevaziđu trgovinske barijere za pristup

tržištima van EU. Komisija ispituje žalbe i traži rješenje kroz mjere „odmazde“, kroz WTO

9

procedure sporova ili kroz bilateralne ugovore. Ovo je više ofanzivan nego defanzivan

instrument9.

Sporazumi međusobnog raspoznavanja (MRA – mutual recognition Agreements). Ovi

sporazumi dopuštaju proizvođačima procjenu konformnosti proizvoda o uvozu u druge zemlje,

unutar svoje zemlje. Trenutno EU ima MRA sa SAD, Kanadom, Australijom, Novim

Zenlandom, Švicarskom, Japanom i Izraelom.

9 Databaza http://mkaccdb.eu.int sadrži listu svih trgovinskih barijera koje utiču na trgovinu i izvoz zemalja članica EU. Također korisna stranica koja sadrži informacije o carinama, porezima i uvoznim formalnostima na odnosnim tržištima.

10

4. Kohezija i redistribucija

„Zajednica će imati za svoj zadatak...da promoviše kroz cjelokupnu Zajednicu, harmoniziran,

balansiran i održiv razvoj ekonomskih aktivnosti...

(Član 2 Sporazuma o uspostavljanju Europske zajednice)

„Kako bi promovisala sveukupan razvoj, Zajednica će razviti i istrajati u akcijama ojačanja

ekonomske socijalne kohezije. Zajednica če ciljati da reducira disparitete u nivou razvoja

pojedinih regija i nazadnost određenih regija ili ostrva, uključujući ruralna područja.

(Član 158 Sporazuma o uspostavljanju Europske Zajednice)

4.1 Definisanje

Mudrost politike kohezije stoji iza pokušaja da se masivne ekonomske i socijalne

različitosti unutar Europske Unije mogu smanjiti uz pomoć redistributivnih instrumenata,

imenom Strukturalnih i Kohezionih fondova. Termin kohezija se upotrebljava za izražavanje

pokušaja reduciranja ekonomskih i socijalnih različitosti između bogatih i siromašnih regija.

Član 130a sporazuma o Europskoj Uniji (1992) tvrdi da je kohezija „smanjivanje dispariteta

između nivoa razvoja različitih regija i nazadnosti najnerazvijenih regija“. Kao mjerilo

dispariteta koriste se pokazatelji devijacije od prosjeka u pogledu GDP p/c i nezaposlenosti

medjutim ne postoji jednoobrazno mjerilo da li kohezija jača ili slabi. Možda se može

pretpostaviti da je kohezija „politička tolerantnost nivoa ekonomskog i socijalnog dispariteta

koji postoji ili se očekuje u EU“ (Mayes, 1995). Uvijek prisutno nepostojanje kohezije nije

rezultat nesposobnosti Europske Unije da obavlja svoju funkciju redistribucije. Više se može

pripisati stalnim proširenjima Unije. Naročito sa zemljama bivšeg komunističkog bloka, fakt je

da će EU teško težiti da te zemlje imaju istu infrastrukturu kao reyimo Zapadna Njemačka. U

periodu između 1986-1996, GDP p/c za „4 siromašna“ je porastao sa 65% na 76.5% u odnosu

europski prosjek. U istom periodu GDP p/c u 10 najsiromašnijih regija je porastao sa 41 na

50%, a u 25 najsiromašnijih sa 52 na 59% u odnosu na europski prosjek10.

Potreba uspostavljanja redistribucije može se opisati na jedan broj načina: Romantična

interpretacija potrebnosti kohezije unutar EU predstavlja redistribuciju kao mehanizam

prenošenja od bogatih prema siromašnim – neko bi protumačio kao „Robin Hood“ Europske

Unije. (Drake, 1994).

10 Europska Komisija 1999b

11

Dominantna interpretacija je da je kohezija redistributivna politika dizajnirana da

obezbjedi redukciju dispariteta (Dinan 1994).

Originalna politička vizija koja je uzdigla ideju kohezije je: „nijedna zajednica se ne

može održati niti imati značenje ljudima koji joj pripadaju sve dok neki imaju veoma nizak

standard života i imaju razlog da sumnjaju da će zajdništvo doprinjeti svakoj zamlji članici da

poboljša uvjete život asvojim građanima“ (Thompson izvještaj, 1973)

Mnogi autori zalažu se za više prozaičnu definiciju: da obezbjedi uspješnu

implementaciju projekata iz Mastrihta (jedinstveno tržište i EMU), ili da, kompenzira

tendenciju drugih EU politika koje rade na koncetraciji bogatstva i povećanju međunacionalnih

dispariteta (Swann, 1995).

Koheziji se također daje i politička konotacija: „dogovor sa strane“ da smiri brige

siromašnijih članica kako će daljna ekonomska integracija dovesti do neproporcionalnih

beneficija u korist bogatijih država (Allen 1996)

Bilokako, politika kohezije i redistribucije do sada ostaje upitna jer crpi veliki dio budžeta EU.

kasnije u radu ćemo razmotriti aspekt u kojemu kohezija pomaže rastu više nego jednostavnoj

pomoći i redistribuciji.

4.2 Postepeni razvoj

Originalni dokument Rimskog Sporazuma nije spominjao strukturalne fondove ili

koheziju. To se nije desilo sve dok se ekonomska zajednica nije suočila sa prvim proširenjem i

ekonomskom krizom 1970-tih, kada je pažnja okrenuta na probleme pojedinih regija. Dati su

prijedlozi za razvijanje određenih politika prema tim regijama. U 1957 nije izgledalo

potrebnim formiranje kohezione politike, jer se pretpostavljalo da će proces integracije i

generalni ekonomski bum u pridruženim zemljama rezultirati izjednačavanjem regija.

Postepeno postalo je očito da to nije slučaj, te da je ovaj problem regija potrebno rješavati na

nivou zajednice.

Na samitu u Parizu 1972, šefovi država osnivaju Europski Regionalni Fond za Razvoj

(ERDF). Osnovana su još dva foda pod Rimskim Sporazumom koja su služila politici kohezije:

Europski Socijalni Fond (ESF) iz 1960 te Usmjeravajući Odlomak iz Europskog Fonda za

Vođenje i Garancije (EAGGF). Glavna svrha ESF fonda je promocija upošljavanja, te

povećanje geografske i profesionalne mobilnosti rada. Fond se koncetriše na re-trening, trening

mladih i dugoročno nezaposlenih. Vodiljni odjeljak Agrarnog Fonda podržava modernizaciju

12

poljoprivrede i razvoj novih metoda proizvodnje. Tri fonda su osnovana 1993 pri Finansijskim

instrumentima za vođenje Ribarstvom (FIFG), koji podržava restruktuiranje industrije ribarstva

i vezanih grana.

Takodjer u 1993 Kohezijski Fond je osnovan an osnovu Sporazuma iz Mastrihta, sa

ciljem pomoći državama članicma sa niskim prihodom da se brže uklope u kriterije

Ekonomske i Monetarne Unije. Kohezijski fond obezbjedjuje subvencije za izgradnju trans-

europskih mreža i projekata zaštite okoliša. Osim strukturnih fondova i Kohezijskog fonda,

aktivnosti Europske Investicione Banke takodjer služe ciljevima kohezione politike.

Kako bi strukturni fondovi bili više programski orijentisani, umjesto orijentisani na

individualne programe, 1988 Europska Komisija je predložila sveobuhvatnu reformu

strukturnih fondova koja je usvojena i pocela sa djelovanjem 1989. Na ovoj platformi

provođeni su programi 1989-1993, dok je 1993 sačinjene nove modifikacije koje su trebale

bitit na snazi 1994-1999. Novi set modifikacija sastavni je dio dokumenta Agenda 2000 sa

planovima 2000-2006.

Za period od 2007-2013, Europska komisija je u februaru i julu 2004 predložila pravni i

finansijski okvir za kohezionu politiku u iznosu od 3336 Milijardi Eur. Novim planom,

investicije se ogranicavaju na par prioriteta, prema Lisabonskom i Geteburskom rasporedu.

Tri su tačke po kojima bi se plan trebao izvršavati:

- Konvergencija. Ovaj cilj se tice zemalja članica i regija ciji se GDP nalazi ispod 75%

europskog prosjeka. Glavni cilj je promocija uslova za razvoj i faktora koji vodi

stvarnom približavanju. Očekivano je da ce primaoci biti nove članice kao i članice

pogođene prosirenjem. Strategije vode razvijanju zapošljavanja i konkuretnosti. Oko

78% sredstava ce biti uloženo u ovu strategiju

- Regionalna konkurentnost i uposlenost. Razmišljajući van okvira nerazvijenih zemalja

članica, europska komisija predlaže dva načina: prvi, regionalni razvojni programi ce

pomoći regijama da predvide i promoviraju ekonomske promjene u industrijskim

sredinama tako sto ce jačati konkurentnost i privlačnost. Drugo, intervencije koje će

kreirati više boljih poslova prilagodjavanjem radne snage ekonomskim promjenama.

Oko 17% sredstava je predviđeno za ovaj cilj.

- Europska teritorijalna kooperacija. Podrzavajući kooperaciju regija preko zamišljenih

granica u transnacionalnom okviru ce dalje razviti harmonizaciju i balansiranu

integraciju EU teritorije sto predstavlja treci cilj politike kohezije u narednom periodu.

Ako 4% sredstava će ici u razvoj ove strategije.

13

Do 2007 Kohezioni fondovi finansiraju iz 5 izvora: Kohezionog fonda, ERDF, ESF,

EAGGF, i FIFG. Od 2007 samo prva 3 fonda ce uscetvovati u finansiranju kohezije.Za lakše

razumjevanje ciljeva pojedinih fondova dajemo tabelu revizije fondova 1999 sa 3 cilja

strukturnih i kohezionih fondova kao i 4 inicijative11

Tabela 4.1. Veza fondova i ciljeva kohezije

11 Derajic S. Et al, Zbornik radova (Centar za sigurnosne studije, Sarajevo – 2007), p.30

14

4.3 Ciljevi Kohezione politike

Pravne osnove kohezijske politike potiču iz Člana 2, i poglavlja XVII Sporazuma o

osnivanju Europske zajednice. Ovo postavlja primarni cilj Kehezione politike, da omogući EU

građanima da potpuno i maksimalno koriste projekat Europske integracije.Ovaj primarni cilj se

ostvaruje kroz dva strateška cilja Održivi razvoj i dobrobit u EU regijama te Promocija

integracije EU regija12.

Slika 4.1. Logika politike kohezije

Nadalje cilj poboljsanja dobrobiti i odrzivog razvoja regija je podrzan sa tri stuba –

kljucna operativna cilja politike.

Prvi je podrška konkurentnosti i uvjetima za povećanje rasta. Ovo se većinom postiže

kroz intervencije koje ciljano poboljsavaju poslovni i inovacijski ambijent, poboljšavajuci

infrastrukturu kao sto je transport i telekomunikacije, i investiranje u ljudske resurse.

Drugi stub je promocija zapošljavanja i prilika za zapošljavanje putem adaptiranja

radne snage, omogućavajuci pristup radne snage poslovima, povećanje socijalne integracije za

osobe s invaliditetiom, borba protiv diskriminacije na tržistu rada, te pristup servisima od

opšteg interesa.

Treći stub je kvalitet okoliša i podržan je mjerama usmjerenim, npr, na čišćenje

onečisćenih područja, povećanje energetske efikasnosti, promocija čistog gradskog transporta.

12 Ahner, D. What do you really know about European Cohesion Policy (Director General of DG regional policy European Commission representative – 2005) p. 3

Primarni ciljevi

Strateski ciljevi

Operativni ciljevi

Intervencije

Postići balansirani i održiv razvoj (Član. 2) Ojačati ekonomsku i socijalnu koheziju, naročito reducirajući regionalni disparitet (Član. 158)

Poboljšanje dobrobiti i održivog razvoja regija

Promocija među-regionalnih veza

Podrška konkurentnosti

Podrška kooperacije

Promocija kvaliteta okolisa

Razvoj trans-regionalnih

veza

Promocija socijalne

uključenosti

Poslovno okruženje, inovacije

Edukacija, trening, vještine, socijalna

uključenost

Infrastruktura, usluge

Razmjena, kooperacija van

granica

Institucije/Vlada

15

Promocija integracije i kooperacije izmedju EU regija je podržana od strane dvije vrste

operativnih ciljeva. Prvi je razvoj transregionalne infrastrukture (transport i telekomunikacije)

a druga je promocija transregionalne kooperacije kao sto jerazvoj ekonomskih i socijalnih

preko-graničnih aktivnosti.

Medutim, infrastrukturne investicije, promocija inovacija, ili obrazovanje nisu dovoljni

da garantuju efikasnost politike. Institucije i vlada su jednako važni i predstavljaju ključni

faktor u uspjehu ostalih investicija prema tome i koheziona politika se usmjerila na institucije.

4.4 Pogrešne ideje o kohezionoj politici

Da li kohezija sprečava sveukupnu efikasnost i rast?

Pri početcima ideje kohezije u EU, prva negativna konotacija je bila da bi politika

kohezije umanjila privrednu efikasnost i rast cjelokupne Europske unije. Dakle pitanje

sučeljavanja kohezije i rasta EU je nepotrebno sučeljavati, ali pitanje kohezije i rasta zemlje

članice a time i uticaja na rast EU je pitanje koje je legitimno.

Pitanje zamjene kohezije za efikasnost nije u potpunosti ni dokazano. Postoje autori

koji tvrde da da će koheziona politika štetiti rastu EU procjenjujući regionalni povrat na

investicije koji je obično veći u razvijenim zemljama. Ako postoji gomilanje kapitala na

jednom području, kapital će se seliti na područja sa manjim izvorima finansiranja ali će davati i

manji povrat, što je dakle smanjivanje efikasnosti. Neka istraživanja idu proitiv te ideje.

Aschauer 198913 ili Barro14 za primjer jasno odvajaju privatne investicije od javnih. Ulaganje u

javnu strukturu doprinosi i povratu na investicije privatnog kapitala. Gdje je taj uticaj veći, u

regijama koje več imaju infrastrukturu ili u regijama koje je nemaju? Istraživački radovi

najčešće daju odgovor ovisno od tipa infrastrukture. Ulaganje u transport je značajno za

povrate na privatne investicije tamo gdje nema transportnie infrastrukture, dok ulaganje u

istraživanje i razvoj doprinosi veći efekat tamo gdje već postoji veliko znanje i ulaganje u ovu

granu.

U istraživanjima (Duranton and Puga 2001) ukazuju da bi razvoj perifernih regija uz

dobro planiranje mogao i pospješiti ukupni razvoj privrede a posebno bližih razvijenih centara i

to kroz sinergiju i komplementarnu proizvodnju.

13 Aschauer, D. „Is public expenditure productive?“ (Journal of Monetary Economics 23(2) – 1989), p. 177-200 14 Barro, R. „Goverment spending is a simple model of endogenous growth“ (Journal of Political economy 98(5) – 1990), p. 103-125

16

Da li kohezija ima zapravo redistributivnu funkciju od bogatih ka siromašnim?

Kohezija je usmjerena na javna dobra. Međutim, i u nerazvijenim regijama prosječan porezni

obveznik dobije toliko javnih dobara koliko je poreza platio za ta dobra. Kako se EU može

smatrati jednom velikom nad-državom: sistem progresivnog oporezivanja (veći porezi za

bogate) je odavno poznat i osnovan je bez namjere redistribucije u razvijenim zemljama. Isti

princip se može odnositi i na EU, smanjenje opterećenja na siromašnije, što ne predstavlja

redistributivnu funkciju.

Da li kohezija pokušava da učini sve regije jednakim?

Kao što smo rekli, kohezija pokušava da pokrene nerazvijene regije i da time smanji regionalne

disparitete. Ovo znači da bi regija trebala povećati efikasnost i konkurentnost na nivo u kojem

stanovništvo vidi i shvata značaj ulaska u EU. To ne znači, čak i uz puna ulaganja da će sve

regije Europske Unije stići na isti nivo.

Pad nejednakosti postoji među članicama EU. Na dijagramu15 je evidentan pad nejednakosti

mjeren za EU-15 i EU-27 NUTS 216 za period 1980-2005 i 1995-2005 putem GINI indexa17

Slika 4.2 GI;I Index, GDP p/c, ;UTS 2 regija, EU-15 i EU-27

15 Izvor: EUROSTAT 16 Nomenklatura Teritorijalnih Jedinica za Statistiku – standard geo-kodiranja za referensiranje subdivizija zemalja članica EU. Označava se sa 1,2,3 zavisno od regija ili teritorijalnih jedinica koje obuhvata. 17 Corrado Gini uspostavio je g.1912 index nejednakosti, najčešće mjeren prihodom, bogatstvom ili GDP-om. Matematički se računa pomoću Lorenzove krive i rangira se između 1-potpuna nejednakost i 0-jednakost

17

U isto vrijeme rastu dispariteti unutar nekih članica. Međutim ovo nije u suprotnosti sa

ciljevima približavanja regija EU. Unutar određene zemlje članice, regionalni dispariteti

predstavljaju važnu stavku razvoja. Određene regija mogu rasti brzo, na račun regija koje

rastu umjereno a u skladu s EU prosjekom. Zapravo, od 1995 do 2005 samo je 3 regije novih

članica EU koje su se nalazile ispod EU prosjeka rasta18.

Da li kohezija spriječava mobilnost rada?

Kohezija ima važan zadatak produbljivanja i uspostavljanja veza između regija. Ovo je važna

stavka u poboljšavanju efikasnosti, korištenju sinergije i poboljšanja poslovnog ambijenta, što

ubrzava ekonomiju svih sarađujućih regija.

Obezbjeđujući transport i infrastrukturu, koheziona politika doprinosi nesmetanom

protoku roba i usluga, kao i tehnologija i ideja. Također veoma važna uloga kohezije je

stvaranje privlačnosti pojedinih regija za FDI. Napokon, koheziona politika povećava nivo

obrazovanja i poboljšava pristup regionalnim tržištima rada što samo može povećati nivo

mobilnosti rada u EU. Kako je EU regija bez granica, mnoge regije iz drugih članica rade na

tome kako bi mogle koristiti mobilnost rada. Koheziona politika poboljšava razvoj

infrastrukture koja će ukloniti i administativne granice i omogućiti efikasno korištenje tržišta

rada, podržati integraciju regija.

18 Ahner, D. What do you really know about European Cohesion Policy (Director General of DG regional policy European Commission representative – 2005), p.8

18

4.4 Neki pokazatelji kohezije u Europi

Iako smo u uvodnim riječima spomenuli da ne postoji jedinstveno mjerilo za postizanje

ili nepostizanje kohezije unutar EU, najčešći pokazatelji su GDP, stopa zaposlenosti ili

nezaposlenosti, stopa tercijarno obrazovanog stanovništva, itd. Uzevši 5-ti izvještaj Europske

komisije o koheziji ovdje ćemo praktično pokazati što znači pratiti pokazatelje kohezije po

regijama. Ovaj odjeljak nam može pokazati kolike su zapravo razlike između pojedinih regija

unutar unije kao i koliki put je jođ pred zemljama do 2020 godine kada su postavljeni novi

ciljevi kohezije.

GDP per capita (po glavi stanovnika)

GDP je računat u PPS (kupovnoj moći) kako bi se eliminisale razlike usljed različitih

cijena dobara u pojedinim regijama. Uopšteno govoreći, nivo GDP-a p/c je blisko vezan sa

globalnom ekonomskom performansom. Njegovo povećanje pokazuje tempo ekonomskog

razvoja. Geografska distribucija GDP-a p/c naglašava velike razlike u razvoju pojedinih

regija a naročito između zapadnih i centralno-istočnih članica. Deset regija koje su u vrhu

ljestvice su locirane na zapadu u blizini velikih gradova, dok neke regije u Bugarskoj i

Rumuniji imaju GDP p/c i do 30% ispod EU-27 prosjeka. Regija Severozapeden, Bugarska

ima najmanji GDP p/c sa -26% u odnosu na EU-27 prosjek19. Deset regija koji su ostvarili

največi napredak su pretežno baltičke zemlje, te regije članica sa GDP-om ispod EU prosjeka.

Deset regija sa najvećim napretkom prikazane su u tabeli20:

Država Prvih 10 u napretku Godišnji prosjek % stvarna promjena

LV Latvija 9,6

BG Yugozapaden 9,2

LT Lietuva 8.6

RO Vest 8.6

EE Eesti 8.2

RO Nord-vest 7.6

SK Zapadne Slovensko 7.5

RO Sud-Muntenia 7.2

RO Bucuresti-Ilfov 6.9

SK Bratislavsky kraj 6.7

Tabela 4.2 Top deset regija sa GDP p/c u PPS u 2007

19 European comision, Fith report on economic, social and territorial cohesion (European Commission – General for Regional Policy Communication, Information and Relations with Third Countries - Brussels 2010), p. 29 20 IBID

19

Slika 4.3 GDP per capita u 2007

20

Populacija 30-34 godine starosti sa tercijarnim obrazovanjem

Nivo obrazovanja je jedan od najvaznijih faktora ekonomskog rasta. Ljudi sa

univezitetskim obrazovanjem imaju veće šanse za pronalazak posla. Većina povećanja u

obrazovanju dolazi od populacije ispod 35 godina, stoga strategija Europe za 2020 je

postavila za cilj da populaciju od 30-34 god čini 40% osoba sa tercijarnim obrazovanjem.

Samo za primjer dati ćemo tabelu regija sa najvećim postotkom tercijarnog obrazovanja

populacije 30-34 god21.

Država Top 10 regija Tercijarno obrazovanje

%

DK Hovedstaden 58.6

ES Pais Vasco 58.3

UK Inner London 57.1

BE Prov. Brabant Wallon 57.0

UK North Eastern Scotland 55.0

NL Utrecht 54.9

BE Prov. Vlaams-Brabant 53.7

SE Stockholm 51.8

ES Comunidad de Madrid 50.6

FR Ile de france 50.1

Tabela 4.3

Top deset regija sa stanovništvom 30-34 sa tercijarnim obrazovanjem u 2008

Stopa zaposlenosti i strategija Europe za 2020

Stopa zaposlenosti reflektuje efikasnost tržišta rada. Niske stope znače neiskorištenost

kapaciteta što znatno umanjuje konkurentnost regije i smanjuje njen GDP p/c. Povećanje

zaposlenosti ne utiče samo na GDP već ima uticaj i na zadovoljstvo ljudi i radnika te utiče na

smanjenje tzv odljeva mozgova. Strategija Europe za 2020 je zaposlenost u EU na nivou 75%.

Većina regija koje su u fazi približavanja su u fazi restruktuiranja sa padom zaposlenosti u

manje produktivnim sektorima, i stoga imaju manji nivo zaposlenosti u odnosu na razvijene

regije.

21 European comision, Fith report on economic, social and territorial cohesion (European Commission – General for Regional Policy Communication, Information and Relations with Third Countries - Brussels 2010), p. 31

21

Država Top 10 regija Stopa zaposlenosti %

SE Stockholm 83.2

SE Smaland med oarna 82.9

UK Berckshire, Buckinghamshire i

Oxfordshire

82.1

UK North Yorkshire 81.7

NL Utrecht 81.5

NL Flevoland 81.4

SE Vastverige 81.2

DK Hovedstaden 81.1

DE Niederbayen 81.0

UK Glocesteshire, Wiltshire i

Bristol/Bath

81.0

Tabela 4.4

Top deset regija po stopi zaposlenosti u 2008 (stanovništvo 20-64)

Država Donjih 10 regija Stopa zaposlenosti % Udaljenost od ciljeva EU

2020 (u 000)

IT Sardegna 56.3 199

HU Del-Dunantul 55.6 115

HU Eszak -Alfold 55.2 182

HU Eszak-Magyarorszag 54.7 151

IT Basilicata 54.0 74

IT Puglia 50.7 602

ES Ciudad Autonoma de Ceuta 48.6 13

IT Calabria 48.3 323

IT Sicilia 48.2 804

IT Campania 46.4 1007

Tabela 4.5

Posljednjih deset regija po stopi zaposlenosti u 2008 (stanovništvo 20-64) i udaljenost od

ciljeva EU u 2020

22

Index regionalne konkurentnosti

Ekonomska kriza je naglasila da u mnogim zemljama izvori rasta nisu dovoljno

robustni. Ovo podvlači potrebu za boljim mjerenjem ekonomskih performansi koji sadrže

kritične elemente održivog ekonomskog rasta. Dalje, ovaj indikator obuhvata više indikatora

blagostanja kao što je očekivani životni vijek, percepcija zdravlja i jednakost polova. Zbog

ovog razloga, najbolji način da se poboljša konkurentnost već rzvijenih regija nije isti kao i

način povećanja konkurentnosti nerazvijenih regija jer ovaj index uzima u obzir nivo

razvijenosti regije. Stavlja više značenje na osnovne uslove kao što su institucije, primarno i

sekundarno obrazovanje, i osnovan infrastruktura. Samo nu najrazvijenijim regijama fokus je

na karakteristikama kao što su sofisticiranost biznisa i spremnost na tehnološke inovacije.

Vrhunskih deset regija se nalazi u Nordijskoj i Zapadnoj regiji Europe. Šest od tih deset su

regija glavnih gradova. Postoje značajne razlike unutar zemalja, npr u Belgiji i Italiji što znači

da nacionalna konkurentnost ne može uhvatiti un utrašnju raznovrsnost. Najmanje

konkurentne regije se nalaze u jugo-istočnim regijama bez glavnih gradova.

Pokazatelji kohezije uključuju još parametara kao što je ulaganje u istraživanje i razvoj,

stopa nezaposlenosti, stopa poulacije sa priodom na nivou siromaštva, vode i zaštita okoliša,

javnih investicija itd, ali zbog obimnosti rada nećemo ih ovdje razmatrati22.

22 Vidi: Fith report on economic, social and territorial cohesion (European Commission – General for Regional Policy Communication, Information and Relations with Third Countries - Brussels 2010),

23

Z A K LJ U Č A K

Makroekonomske politike Europske Unije koje smo razmotrili i objasnili u radu s vrlo

važan instrument blagodeti svim članovima Europske unije. Trgovinske politike služe zaštiti

potrošača ali i proizvođača i trgovaca unutar unije. Uvođenjem monetarne unije stanovništvo

je zaštičeno od ekonomskih šokova i raznih problema u fluktuiranju valuta, a cjelokupne

države su krenule jedinstvenim putem uz podršku i nadzor supranacionalnih tijela. Kako smo

vidjeli budžet EU je relativno mali ali predstavlja veliku pomoć onima kojima je namjenjen.

Kohezija uz instrumenat redistribucije pruža noim članicama odn. regijama svrshishodnost i

daje im pozitivnost o ulaženju u Europsku Uniju. Kohezija daje višestruke koristi u razvoju

EU kao cjeline. Postoje zamjerke da se radi o „zamazivanju očiju“ ili da se stvara prevelik

pritisak na regije sa već dobrom pozitivnom devijacijom u odnosu na EU prosjek. Iako ne

postoji jedinstveno mjerilo kohezije unutar EU, pokazatelji zdravlja ekonomije se i ovdje

mogu koristiti, kao što su GDP p/c, stopa nezaposlenosti, stopa stanovništva sa tercijarnim

obrazovanjem, javne investicije itd.

Bosna i Hercegovina nakon korištenja programa predpristupne poomoći i samog čina

pristupanja Europskoj Uniji biti će jedan od aktivnih korisnika programa redistribucije i kao

takva mora užeti iskustva zemalja koje su pristupile uniji i koristili ova sredstva u proteklom

desetljeću.

U 5tom izvještaju o Koheziji, predsjednik Europske komisije istaknuo je da „kohezijska

politika politika između 2000 i 2006 povećala je GDP Europe za 0,7% u 2009. U istom

periodu dala je povrat od 2,10 Eura na svaki investirani euro. Ova Kohezijska politika

izmedju 2000 i 2006 je takodje značila stvaranje milion poslova u EU biznisu“

24

L I T E R A T U R A 1. Ahner, D. What do you really know about European Cohesion Policy (Director General of DG regional policy European Commission representative – 2005) 2. Aschauer, D. „Is public expenditure productive?“ (Journal of Monetary Economics 23(2) – 1989), 3.Barro, R. „Goverment spending is a simple model of endogenous growth“ (Journal of Political economy 98(5) – 1990) 4.Derajic S. Et al, Zbornik radova (Centar za sigurnosne studije, Sarajevo – 2007) 5.European comision, Fith report on economic, social and territorial cohesion (European Commission – General for Regional Policy Communication, Information and Relations with Third Countries - Brussels 2010), 6.Hadžiahmetović A. Ekonomija Evrope, (Ekonomski fakultet u Sarajevu – 2005) 7.The European Union (Duncan Watts,Edinburgh University Press, 2008) 8. www.europa.eu