MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE … i ostala potraživanja od Opšte vlade 100,1 118,2 18,1 Krediti i ostala potraživanja od banaka i finansijskih institucija 432,5 394,1 -8,9

MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE

II KVARTAL 2013. GODINE

Podgorica, 2013. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefoni: 020 665 331 Fax: 020 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Velibor Milošević, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKO UREĐIVANJE: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI 7

1. REALNI SEKTOR 11

1.1. Bruto domaći proizvod 131.2. Djelatnosti 131.3. Cijene 201.4. Tržište rada 23

2. MONETARNA KRETANJA 29

2.1. Banke 322.2. Kamatne stope banaka 432.3. Mikrokreditne finansijske institucije 48

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA 53

3.1. Tržište novca 553.2. Tržište kapitala 55

4. FISKALNI SEKTOR 63

4.1. Javne finansije Crne Gore 654.2. Budžet Crne Gore 664.3. Lokalna samouprava 724.4. Državni fondovi 73

5. DRŽAVNI DUG 77

5.1. Unutrašnji dug 795.2. Spoljni dug 805.3. Izdate garancije 835.4. Otplata duga 845.5. Projekcija i održivost državnog duga 84

6. EKSTERNI SEKTOR 87

6.1. Tekući račun platnog bilansa 906.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija 99

7. ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA 101

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 107

8.1. Razvijene ekonomije 1108.2. Zemlje u usponu/razvoju 1128.3. Zemlje okruženja 1138.4. Kamatne stope centralnih banaka 1158.5. Kretanje deviznih kurseva 116

9. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 119

10. PRILOZI 123

SADRŽAJ

5

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Procjena Ministarstva finansija** Podaci za I-XII 2012. i I-VI 2013. god.*** Tekući prihodi i izdaci Budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.

2012 VI 2013 %

REALNI SEKTORBDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)* 3.338,0 3.517,0

Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) -7.1 10.4

Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) -13,6 49,9

Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima) -9,2 29,9

ZaposlenostBroj zaposlenih 167.484 179.861

Broj nezaposlenih 31.168 30.337

Stopa inflacije Potrošačke cijene (godišnja stopa) 5,1 2,2

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa - (za 2013.god. prosjek za šest mjeseci) 487 482

MONETARNI SEKTOR (u milionima eura)M11Ukupni depoziti 1.980,7 2.009,7 1,5

Depoziti privrede 526,5 539,3 2,4

Depoziti Opšte vlade 87,0 89,6 3,0

Depoziti finansijskih institucija 75,4 75,9 0,7

Depoziti stanovništva 1.146,8 1.164,7 1,6

Depoziti - ostalo 145,0 140,1 -3,3

Krediti i ostala potraživanja 2.342,0 2.457,5 4,9

Krediti i ostala potraživanja od privrede 930,4 990,5 6,5

Krediti i ostala potraživanja od Opšte vlade 100,1 118,2 18,1

Krediti i ostala potraživanja od banaka i finansijskih institucija 432,5 394,1 -8,9

Krediti i ostala potraživanja od stanovništva 809,1 880,9 8,9

Krediti i ostala potraživanja - ostalo 69,8 73,7 5,6

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALAPromet na berzi (u milionima eura)** 32,7 10,9

Berzanski indexiMONEX20 9.849,92 9.847,43 0,0

MONEX PIF 3.441,84 2.577,42 -25,1

Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise, poslednja 5,47% 3,55%

Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja 3,48% 3,58%

FISKALNI SEKTOR (u milionima eura)**Tekući prihodi*** 1.297,7 570,1

Izdaci*** 1.430,8 637,4

Suficit/deficit -133,1 -67,3

Unutrašnji državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 404,5 442,7 9,4

Eksterni državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 1.295,0 1.318,2 1,8

EKSTERNI SEKTOR**Saldo tekućeg računa (u milionima EUR) -587,6 -420,3

Trgovinski bilans -1.389,2 -618,3

Bilans usluga 612,3 101,7

%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 57,7 32,0

Saldo tekućeg računa u % od BDP -17,6

7Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI

U prvom polugodištu 2013. godine, ostvaren je značajan ekonomski rast. Prema procjenama CBCG rast u prvoj polovini ove godine je iznosio oko 4%. Ipak, ovo ne znači da je Crna Gora ušla u novu fazu ek-spanzije, jer je rast u značajnoj mjeri rezultat jednokratnih faktora: niske osnovice iz prvog kvartala ove godine i izuzetno visokih stopa rasta nekih sektora (proizvodnja električne energije, šumarstvo i gradjevinarstvo), koje nijesu dugoročno održive.

U prvih šest mjeseci 2013. godine je došlo do rasta industrijske proizvodnje, građevinarstva, šumarstva, trgovine na malo, kao i jednog dijela saobraćaja. U analizi privrednih tendencija, u prvom dijelu godine ohrabruje i značajan porast izvoza, smanjenje uvoza i posljedično smanjenje deficita tekućeg računa.

Situacija u bankarskom sistemu je stabilna, iako su i dalje izraženi pojedini rizici. Najveća ranjivost bankarskog sektora u prvih šest mjeseci 2013. godine je i dalje prisutan kreditni rizik, evidentiran u visokom nivou aktive lošijeg kvaliteta.

Rizici su prisutni i u ostalim segmentima privrede. Potencijalne ranjivosti će u narednom periodu pred-stavljati visok budžetski deficit i poslijedični pritisci iz ove sfere uslijed preuzimanje dijela garantova-nog duga od strane države, visok nivo nelikvidnosti realnog sektora, visoke kamatne stope i blag opora-vak kod najvažnijih spoljnotrgovinskih partnera.

Godišnja stopa inflacije u junu iznosila je 2,2%, a u odnosu na kraj 2012. godine 0,4%. Godišnja infla-cija, u junu ove godine, je značajno niža od godišnje inflacije u decembru 2012. godine, ali je još uvijek iznad stope inflacije ostvarene u EU, odnosno EMU gdje je iznosila 1,6%. Godišnja inflacija Crne Gore mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena je u junu ove godine iznosila 1,5%, i skoro je na nivou inflacije ostvarene u Euro zoni, odnosno za svega 0,1 p. p. niža u odnosu na ovaj parametar. Naj-veći godišnji rast (preko CPI-a) zabilježile su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića (4,5%), zatim stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (3,4%), ostali proizvodi i usluge (2,7%), kao i cijene kategorije alkoholna pića i duvan (2,3%). Treba napomenuti, da se u narednom kvartalu, očekuje rast cijena na malo, koji će uslijediti kao rezultat povećanja stope PDV-a i cijene električne energije.

U prvoj polovini 2013. godine ukupna industrijska proizvodnja porasla je za 10,4%, u odnosu na isti period prethodne godine. Rast proizvodnje je zabilježen u sektoru vađenja ruda i kamena za 9,7% i sek-toru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom za 84,1%, dok je pad proizvodnje od 25,6% zabilježen u sektoru prerađivačke industrije.

8 Makroekonomski izvještaj CBCG • II kvartal 2013. godine

Prema podacima Monstata, tokom prvih šest mjeseci Crnu Goru posjetilo je 337,3 hiljade turista, što je za 6% više nego u istom periodu prethodne godine. Došlo je i do promjene strukture gostije, koja ukazuje da je došlo do povećanja dolazaka stranih turista za 8,1% dok je broj dolazaka domaćih turista smanjen je za 5,5%. Ostvareno je 1.748,9 hiljada noćenja, što je za 4,2% više u odnosu na isti period iz prethodne godine. Broj noćenja domaćih turista veći je za 2,7%, dok su strani turisti ostvarili rast no-ćenja od 4,4%.

Podaci u većini segmenata saobraćaja, tokom prvih šest mjeseci ove godine u odnosu na isti period pret-hodne godine, su pozitivni. Prevoz putnika i robe u drumskom i željezničkom saobraćaju je u porastu, dok je u vazdušnom saobraćaju prevoz putnika povećan, a robe smanjen. Promet u lukama je u prvih pola godine niži u odnosu na isti period prethodne godine.

U prvom polugodištu ove godine, u oblasti šumarstva, proizvedeno je ukupno 76,4 hiljade m³ šumskih sortimenata, što je za 49,9%1 više nego u istom periodu prethodne godine. Ovako značajno pvećanje aktivnosti u šumarstvu dijelom je rezultat izuzetno niske osnovice u 2012. godini usljed vremenskih nepogoda. Prema podacima Monstata, vrijednost izvršenih građevinskih radova viša je za 1,8% u od-nosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom periodu, povećana za 29,9%.

Projekat primjene MRS 39 je u prvoj polovini godine uspješno impllementiran. Primjena izmijenje-ne regulative je obezbijedila da se pri vrednovanju finansijske imovine banaka, uz prudencione filtere postavljene od strane regulatora, primjenjuju međunarodni računovodstveni standardi. Najznačajnija izmjena odnosila se na uvođenje računa za evidentiranje ispravki vrijednosti za stavke bilansne aktive, novih definicija finansijskih instrumenata i reklasifikaciju bilansnih pozicija u skladu sa međunarod-nim računovodstvenim standardima.

Ukupni kapital banaka, na kraju juna 2013. Godine, iznosio je 405,9 miliona eura, što je za 117,2 mili-ona eura ili 40,6% više nego na kraju 2012. godine, dok je u odnosu na jun 2012. godine viši za 39,2%.2 Likvidna aktiva je, na kraju juna, iznosila 421,3 miliona eura. Bilansna suma banaka, na kraju drugog kvartala, iznosila je 2.915,0 miliona eura. Depoziti u bankama su, u ovom izvještajnom periodu, zabilje-žili rast u odnosu na decembar 2012. godine za 1,5%, dok su na godišnjem nivou zabilježili rast od 9,0%. Krediti su, na kraju drugog kvartala 2013. godine, iznosili 2.457,5 miliona eura, bilježeći povećanje za 4,9% u odnosu na decembar 2012. godine.

U prvom polugođu 2013. godine budžet Crne Gore ostvario je deficit od 79,6 miliona eura (2,3% procije-njenog godišnjeg BDP-a), i niži je za 67,5 miliona eura u odnosu na deficit koji je ostvaren u istom peri-odu prethodne godine.Smanjenje deficita uslijedilo je kao rezultat implementacije seta fiskalnih mjera, koje su nadležne vlasti sprovele u prvih šest mjeseci 2013. godine, usmjerenih, kako na strani ušteda na rashodnoj strani, ali isto tako i povećanja prihoda na drugoj strani budžeta. Povećanje pritiska iz fiskalne sfere očekuje se u narednom kvartalu, koje će usloviti izmjene u fiskalnim pozicijama kako bi se održala stabinost javnih finansija.

1 Iskazano neponderisanim indeksom, a ponderisanim je proizvodnja viša za 57,3% za isti period2 Povećanje kapitala banaka je manjim dijelom rezultat dokapitalizacije banaka, a većim dijelom rezultat primjene Medjun-

arodnih računovodstvenih standarda.

9Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori

U prvoj polovini 2013. godine zabilježeno je smanjenje deficita tekućeg računa. Prema preliminarnim podacima, deficit je iznosio 420,3 miliona eura ili 14,2% manje nego u istom periodu prethodne godine. Pad deficita tekućeg računa rezultat je smanjenja spoljnotrgovinskog deficita i pozitivnog salda na osta-lim računima. Kretanja na računu roba karakteriše smanjenje spoljnotrgovinskog deficita za 8,1% u po-ređenju sa istim periodom 2012. godine, kao rezultat povećanja izvoza roba uz istovremeno smanjenje uvoza. Takvim kretanjima najviše je doprinijelo povećanje izvoza električne energije.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija u prvoj polovini 2013. godine iznosio je 150,9 miliona eura, što je za 1,5% manje nego u prethodnoj godini. Ukupan priliv stranih di-rektnih investicija iznosio je 195,7 miliona eura. Od ukupnog priliva, vlasnička ulaganja su iznosila 94,2 miliona eura (48,1%), dok je priliv u formi interkompanijskog duga iznosio 98,4 miliona eura (50,3%).

Broj zaposlenih u prvih šest mjeseci ove godine, u prosjeku je iznosio 171.170 i bio je viši za 5,1% u od-nosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decembar prethodne godine bio viši za 7,4%. Većina sektora (šesnaest od ukupno devetnaest) bilježi rast broja zaposlenih, pa je posmatrano po pojedinim sektorima3, najveći rast zabilježen u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (40,4%), zatim sektoru usluge smještaja i ishrane (19,2%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (15,4%), umjetnost, zabava i rekreacija (10,9%), dok je pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru poslovanje s nekretninama za 2%, vađenje ruda i kamena za 1,8% i isektoru trgovina na veliko i trgovina na malo, popravka motornih vozila i motocikala za 0,5%. Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom polugodištu ove godine, u prosjeku, iznosio je 31.975, što je za 3,6% više nego u istom periodu prethodne godine.

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 728 eura i bila je niža za 0,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 482 eura, što je za 2% niže u odnosu na isti period prethodne godine.

3 Od 01.01.2012. godine primijenjena je Klasifikacija djelatnosti (NACE Rev2) pa su zaposleni kao i zarade prikazani po novoj KD.

1 REALNI SEKTOR

13Realni sektor

1.1. Bruto domaći proizvod

Na osnovu preliminarnih podataka Monstat-a rast BDP-a za prvi kvartala ove godine iznosio je 4,3%, dok je Ministarstvo finansija ocijenilo da je rast BDP-a u drugom kvartalu iznosio 1,7%. Tokom prvih šest mjeseci 2013. godine većina indikatora, koji ukazuju na ukupna ekonomska kretanja je u porastu, što je doprinijelo procijenjenim stopama rasta BDP-a za prva dva kvartala. Ipak, treba imati u vidu činjenicu da su ekonomske aktivnosti baznog perioda (posebno prvog kvartala prethodne godine) bile izrazito niske, usljed vremenskih nepogoda. U prvih šest mjeseci povećan je obim aktivnosti u šumarstvu, građevinarstvu, većini vidova sao-braćaja, povećan je promet u maloprodaji, a zabilježen je rast dolazaka i noćenja turista. Ukupna industrijska proizvodnja bilježi rast, pri čemu je povećanje proizvodnje zabilježeno u sektoru vađenja ruda i kamena i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom.

Tabela 1.1 Kvartalni bruto domaći proizvod – promjena u % (preliminarni podaci)4

2012. 2013.

I II III IV I

BDP -nominalna stopa -0,9 1,9 2,6 0,8 7,4

BDP – realna stopa -2,3 0,3 -0,2 -0,3 4,3

Izvor: Monstat

Istovremeno se bilježi oporavak tržišta rada, pri čemu je povećan broj zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, kao i u odnosu na kraj prethodne godine, dok je broj registrovanih nezaposlenih lica od marta mjeseca u kontinuiranom padu. Ovaj period karakteriše pad bruto i neto plata, a inflacija je značajno niža kako u odnosu na kraj prethodne godine, tako i na godišnjem nivou.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvoj polovini 2013. godine došlo je do rasta ukupne industrijske proizvodnje za 10,4%, u odnosu na isti period prethodne godine. Rast proizvodnje je zabilježen u sektoru vađenja ruda i kamena za 9,7% i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom za 84,1%, dok je pad proizvodnje od 25,6% zabilježen u sektoru prerađivačke industrije. Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od

4 Stope u odnosu na isti kvartal prethodne godine. Prikazani podaci su preliminarni.


19% zbog rasta proizvodnje u sekto-ru snabdijevanja električnom ener-gijom, gasom i parom od 103,7% i sektoru vađenja ruda i kamena od 124,9%.

Tokom prvih šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je rast u sedam oblasti pre-rađivačke industrije, koji čine svega 8,6% ukupne industrijske proizvod-nje. Posmatrano po oblastima, najve-ći rast je zabilježen kod proizvodnje duvanskih proizvoda (2698,8%), za-tim proizvodnje namještaja (347,1%), proizvodnje proizvoda od gume i pla-stike (69%), proizvodnje papira i pro-

izvoda od papira (63,3%), proizvodnje hemikalija i hemijskih proizvoda (36,8%), popravka i montaža mašina i opreme (32,9%) i proizvodnje proizvoda od ostalih nemetalnih minerala (19,9%).

Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja, godišnja stopa

Grafik 1.2 Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2010 = 100

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

15Realni sektor

Pad proizvodnje zabilježen je u devet oblasti prerađivačke industrije. Najveći pad ostvaren je u oblasti proi-zvodnje osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata (-61,1%), proizvodnje osnovnih metala (-47,4%) i pro-izvodnje odjevnih predmeta (-43,2%). Pad je zabilježen i u oblastima: proizvodi od drveta, plute i sl. (-18,7%), proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute (-15,6%), proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja (-12,9%), proizvodnja pića (-10,8%), štampanje i umnožavanje audio i video zapisa (-3,5%). Najmanji pad proizvodnje od 1,4% zabilježen je u oblasti proizvodnje prehrambenih proizvoda, koja čini 7,1% ukupne industrijske proizvodnje.

Sektor vađenja ruda i kamena bilježi rast proizvodnje od 9,7%, najviše zbog rasta proizvodnje u oblasti ostalo rudarstvo od 15,9%. Pad proizvodnje u oblasti vađenja uglja rezultat je smanjene potrebe za ovom sirovinom zbog redovnog godišnjeg remonta TE „Pljevlja“ (od 26. aprila do 10. juna). U oblasti vađenja ruda metala nije evidentirana proizvodnja.

Proizvodnja električne energije, gasa i pare, u prvih šest mjeseci ove godi-ne, bila je viša za 84,1% u odnosu na uporedni period prethodne godine,

Prateći kretanje industrijske proi-zvodnje tokom prikazanog perioda primjetan je opadajući trend, s tim da u prvoj polovini ove godine dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda, posebno u mar-tu i aprilu kada se evidentira godišnji rast industrijske proizvodnje.

1.2.2. Turizam

Prema podacima Monstata, tokom prvih šest mjeseci Crnu Goru posjeti-lo je 337,3 hiljade turista, što je za 6% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turi-sta smanjen je za 5,5%, a stranih po-većan za 8,1%. Tokom prvih šest mje-seci veći broj posjetilaca registrovan je u glavnom gradu 21,2%, planin-skim mjestima 10,6%, primorskim mjestima 5,4%, dok je smanjen broj dolazaka u ostalim turističkim mje-stima za 18,3% u odnosu na isti peri-od prethodne godine. U strukturi do-lazaka stranih turista u ukupnim do-lascima, najzastupljeniji su bili turisti

Grafik 1.3 Industrijska proizvodnja – trend kretanja (Ø 2010 = 100)

Grafik 1.4 Dolasci turista u periodu januar – jun

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat


iz Rusije (18%), Srbije (14,6%), Bosne i Hercegovine (5,2%), Francuske (4%) i Albanije (3,5%).

Ostvareno je 1.748,9 hiljada noćenja, što je za 4,2% više u odnosu na isti period iz prethodne godine. Od toga 218,9 hiljada su bili domaći turisti, što je za 2,7% više nego u istom perio-du prethodne godine. Strani turisti su ostvarili 1.530,0 hiljada noćenja, što predstavlja rast od 4,4%. Broj noćenja se povećao u planinskim mjestima za 9,3% i glavnom gradu 17,4%, dok je smanjen broj u ostalim turističkim mjestima za 29,7%.

Veći broj noćenja, u prvih šest mjese-ci, ostvarili su turisti iz Rusije (20%), Ukrajine (16,9%), Rumunije (25,7%), Francuske (11,3%), Velike Britani-je (8,9%), Norveške (13%), Turske (39,8%), Mađarske (11,9%), Češke Republike (18,8%). Više noćenja iz zemalja regiona ostvarili su turisti iz Hrvatske (2,2%), Kosova (55,6%), Makedonije (0,7%), dok je smanjen broj noćenja turista iz Srbije za 15,3% i Bosne i Hercegovine za 11,7%.

Tokom drugog kvartala nastavljena je promocija turističke ponude, a inten-

zivirana je i promocija ljetnje turističke ponude u zemljama regiona. U sklopu promocije turističke ponude Crne Gore za sezonu 2013. godine na tržištu Bosne i Hercegovine, predstavljena je ponuda na sajmu turizma u Lukavcu, Sarajevu, Banja Luci. Prezentacija noviteta u turističkoj ponudi Crne Gore uspješno je sprovedena u većim gradovima Srbije: Beogradu, Novom Sadu, Kragujevcu, Čačku.

Aktuelna MICE (Meetings, Incentives, Conferences, Events) ponuda Crne Gore predstavljena je na sajmu „IMEX“, održanom od 21. do 23. maja ove godine, u Frankfurtu. IMEX inače predstavlja jedan od najznačaj-nijih evropskih sajmova kongresne industrije. Sajam je okupio približno 15.000 poslovnih posjetilaca iz oko 90 zemalja. U cilju što bolje promocije ponude, NTOCG je izdala i posebnu brošuru u kojoj su predstavljeni članovi Crnogorskog kongresnog biroa. Imajući u vidu zahtjeve tržišta, obuhvaćeni su hoteli sa 4 i 5 zvjezdica koji raspolažu kongresnim sadržajima sa pregledom konferencijskih kapaciteta, agencije specijalizovane za organizaciju događaja iz ove oblasti, a po prvi put su predstavljene i lokacije van hotelskih kapaciteta u kojima je moguće organizovati sadržaje koje zahtijeva MICE turizam.

Grafik 1.5 Struktura dolazaka turista po mjestima

Grafik 1.6 Noćenja turista u periodu januar – jun

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

17Realni sektor

Nacionalnoj turističkoj organizaciji Crne Gore i Turističkoj organizaciji Srbije je na sajmu „COTTM“, održa-nom u Pekingu od 09. do 11. aprila, uručena “CTW” nagrada za najbolji marketing. “CTW” nagrada (Chinese Tourists Welcoming Award) se dodjeljuje za dostignuća u turističkoj promociji na tržištu NR Kine u katego-rijama: inovacija proizvoda, internet/mediji, kvalitet usluge, najbolji marketing i opšti uspjeh. Na 18. među-narodnom sajmu turizma i rekreacije „LATO 2013“ održanom u Varšavi od 19. do 21. aprila, zajednički su nastupile lokalne turističke organizacije Bara, Budve, Herceg Novog, Kotora, Tivta i Nacionalna turistička organizacija Crne Gore.

Nacionalna turistička organizacija Crne Gore u saradnji sa turističkom privredom, početkom aprila, predsta-vila je objedinjenu ponudu na međunarodnoj berzi turizma „AITF“ u Bakuu (Azerbejdžan) koji predstavlja vodeću turističku berzu u kavkaskoj regiji.

Na trinaestom Globalnom samitu Svjetskog Savjeta za turizam i putovanja (WTTC) održanom 9. i 10. aprila u Abu Dabiju, dodijeljena je prva nagrada „Turizam za budućnost“ za Projekat „Vrhovi Balkana“. Projekat “Vrhovi Balkana” zajedno sprovode Crna Gora, Albanija i Kosovo, pod pokroviteljstvom ORF-a (Otvorenog regionalnog Fonda za spoljnu trgovinu), koji je finansiran od njemačke Vlade, a realizuju ga GIZ (Njemačka organizacija za međunarodnu saradnju), Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Nacionalna turistička or-ganizacija i Opština Plav kao partneri sa crnogorske strane. Kroz ovaj projekat, turisti mogu iskusiti najljepše planinarske rute, dužine 192 km, koje povezuju sela iz sve tri države, prolaze pored glacijalnih jezera, auten-tičnih katuna, kroz nacionalni park i pruža mogućnost upoznavanja sa lokalnom kulturom i sl.

Boks 1.1 – Turizam – osnovni pokazatelji po regijama s fokusom na Evropu

Ukupan broj stranih turista u Svijetu, za prva četiri mjeseca ove godine, je u porastu u odnosu na isti period prethodne. Izgledi su da će pozitivan trend biti zabilježen i za period maj – avgust kako je nave-deno u najnovijem Izvještaju UNWTO –a ( World Tourism Barometer) iz juna ove godine.

Rezultati su bili pozitivni u svim regijama, s najjačim ras-tom u Aziji i na Pacifiku (6,3%), Evropi (4,9%) i na Bliskom Is-toku (4,7%), a slabijim rastom u Americi (0,5%) i Africi (1,8%).

Povećanje međunarodnih do-lazaka turista od 4,3% za prva četiri mjeseca, na globalnom nivou, odražava snagu i otpor-nost samog sektora na posto-janje stalnih ekonomskih iza-zova u pojedinim dijelovima svijeta, pri čemu su pokazatelji bolji kod zemalja u razvoju (rast od 4,6%), dok je kod ze-malja sa razvijenim ekonomi-jama evidentiran rast od 3,3%.

Grafik 1Međunarodni dolasci turista – promjena u %

Izvor: World Tourism Organization (UNWTO)


Posebno ohrabruju dobri pokazatelji turističkih dolazaka za Evropu, s obzirom na ukupnu ekonomsku situaciju u regiji i recesiju u pojedinim zemljama Eurozone. Posmatrajući po podregijama, najveći rast međunarodnih dolazaka turista zabilježen je u Centralnoj i Istočnoj Evropi (8,9%), Južnoj Evropi i Med-iteranu (4,6%), Zapadnoj Evropi (3,6%) i Sjevernoj Evropi (2,1%).

U Izvještaju Evropske komisije (European Tourism in 2013 - Trends & Prospect, Quarterly Report) objav-ljenom u julu ove godine navodi se da podaci iz predsezone ukazuju na rast evropskog turizma uprkos činjenici da se Eurozona bori s recesijom. Od ukupnog broja pristiglih izvještaja za period mart – jun većina je ukazala na rast pokazatelja. Island i Slovačka su zabilježili najveći rast dolazaka stranih turista za oko 30% odnosno 20%, zatim slijede Hrvatska, Crna Gora i Latvija sa rastom od oko 9%, Mađarska i Poljska sa rastom od 7%. Pad dolazaka stranih turista bilježi Kipar (-12%) i Italija (-2%), dok su najveće destinacije Njemačka i Španija zabilježile rast od 4%.

U Izvještaju se takođe navodi da raste optimizam u pogledu pozitivnih očekivanja pokazatelja turizma za 2013. godinu. Ovome doprinosi i činjenica da je indikator povjerenja potrošača (jedan od indikatora koje objavljuje Eurostat), u junu za Eurozonu, porastao uprkos činjenici da se ukupna realna ekonomija nije poboljšala. Potrošači su manje pesimistični po pitanju opšte ekonomske situacije, nezaposlenosti, kao i buduće finansijske situacije njihovih domaćinstava.

Prema prognozi UNWTO-a iz januara ove godine očekuje se rast međunarodnih dolazaka turista u rasponu od 3% do 4% za cijelu 2013. godinu. Očekivani tempo rasta je tek nešto ispod nivoa ostavre-nog u 2012. godini (4%), što je u skladu sa dugoročnom prognozom od 3,8% godišnje za razdoblje od 2010. godine do 2020. godine

1.2.3. Šumarstvo

U prvom polugodištu ove godine, u oblasti šumarstva, proizvedeno je ukupno 76,4 hiljade m³ šumskih sor-timenata, što je za 49,9%5 više nego u istom periodu prethodne godine. Ovakav rast je dobrim dijelom i re-zultat izuzetno niske osnovice u ja-nuaru 2012. godine, odnosno nepo-stojanja proizvodnje u februaru iste godine usljed vremenskih nepogoda.

Ministarstvo poljoprivrede i rural-nog razvoja i Uprava za šume su u okviru FODEMO projekta, kojeg fi-nansira Vlada Luksemburga, orga-nizovale radionice povodom izrade nacrta Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva (Nacionalne šu-

5 Iskazano neponderisanim indeksom, a ponderisanim je proizvodnja viša za 57,3% za isti period

Grafik 1.7 Proizvodnja šumskih sortimenata, m³

Izvor: Monstat

19Realni sektor

marske strategije). Početkom juna ove godine, na finalnoj radionici održanoj u Privrednoj komori Crne Gore, predstavljen je i radni Nacrt nacionalne šumarske strategije. Inače jedan od glavnih ciljeva Strategije, koja se odnosi na period od 10 godine, je održivo gazdovanje šumama koje predstavljaju važan resurs za razvoj drvne industrije, ekoturizma, obnovljivih izvora energije i sl.

1.2.4. Građevinarstvo

Prema preliminarnim podacima Monstata za prvih šest mjeseci ove godine vrijednost izvršenih građevin-skih radova iznosila je 105 milion eura i bila je viša za 1,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Gra-đevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom periodu, povećana je za 29,9%. Po evidenciji Monstata, vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 40,2 milion eura, što je za 343,2% više, a vri-jednost novih ugovora na ostalim građevinama bila je 41,5 miliona eura, odnosno 233,1% više nego u istom periodu prethodne godine. Posmatrano po kvartalima, vrijednost novih ugovora na zgradama je u drugom kvartalu veća za 147,8% u odnosu na prvi kvartal tekuće godine, dok je vrijednost ugovora na ostalim građe-vinama niža za 41%.

1.2.5. Saobraćaj

Prema podacima Monstata, u prvih šest mjeseci 2013. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 1,5% više putnika nego u istom periodu prethodne godine. Kod prevoza robe u drumskom saobraćaju zabilježen je rast od 38,9%.

Krajem maja ove godine održani su pregovori između predstavnika Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i crnogorske delegacije, na kojim se razmatrao Nacrt ugovora o kreditu za Projekat “Obnove i unapre-đenja lokalnih puteva”. Svrha Projekta je rekonstrukcija izabranih dionica lokalne putne mreže u cilju njiho-vog unapređenja u skladu sa normama koje se primjenjuju na regionalnu klasifikaciju puteva.

Grafik 1.8 Građevinske aktivnosti

Izvor: Monstat


Delegacija Ministarstva saobraćaja i pomorstva Crne Gore učestvovala je na Međunarodnom transportnom forumu (International Transport Forum ITF) od 22. do 24. maja u Lajpcigu u Saveznoj Republici Nje-mačkoj. Na Forumu je potpisan i Sporazum između vlada Crne Gore i Savezne Republike Njemačke o pre-vozu putnika i tereta u međunarod-nom drumskom saobraćaju. Ujedno je konstatovano da postoji prostor i potencijal za unapređenje međusob-ne saradnje i poboljšanje trgovinske razmjene, čiji je preduslov savremeno organizovan međunarodni prevoz.

Prevoz putnika u željezničkom saobra-ćaju, u posmatranom periodu, bio je veći za 14,4%, a prevoz robe za 21,2%.

Ukupan promet u lukama iznosio je 635,7 hiljade tona, i bio je manji za 14,6% u poređenju sa istim perio-dom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 44,7%, a na uvoz 51,5%. Izvoz je u ovom periodu pove-ćan za 9,5%, a uvoz smanjen za 31,3%.

Tokom prvog polugodišta, u vazduš-nom saobraćaju prevezeno je 547,4 hi-ljade putnika, što je za 9,4% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe smanjen za 1,7%.

1.3. Cijene

Potrošačke cijene su u junu u odnosu na kraj prethodne godine zabilježile rast od 0,4%. U ovom periodu naj-veći rast zabilježile su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića za 2,8% i cijene iz kategorije alkoholna pića i duvan 2%, kao i cijene iz kategorije hoteli i restorani 2%. Najveći pad cijena u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježen je u kategoriji odjeća i obuća (-4,9%), kao i kategoriji prevoz (-2,2%). Posmatra-jući kretanje cijena na mjesečnom nivou najveći rast potrošačkih cijena zabilježen je u martu (0,4%), dok je najveći mjesečni pad zabilježen u junu (-0,6%). Godišnja inflacija u junu iznosila je 2,2% i niža je za 2,9 p. p. od godišnje inflacije iz decembra prethodne godine.

Grafik 1.9 Prevoz putnika u drumskom saobraćaju (u hiljadama)

Grafik 1.10 Prevoz putnika u vazdušnom saobraćaju

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

21Realni sektor

U prvih šest mjeseci ove godine cije-ne pojedinih prehrambenih proizvo-da su značajano povećane i to cijene voća za 24,9%, povrća za 20%, ribe za 1,5%, mesa za 0,3%, hljeba i žitarica za 0,6% i ostalih prehrambenih proi-zvoda za 2,2%, dok su cijene mlijeka, sira i jaja niže za 2,3%, ulja i masti za 6,6% i bezalkoholnih pića za 0,6%. Povećanje cijena većine proizvoda u kategoriji hrana i bezalkoholna pića su uticali da ova grupa ostvari najve-ći doprinos inflaciji od 1,1 p.p. Cijene u kategoriji alkoholna pića i duvan zabilježile su rast od 2%, pri čemu su cijene duvana povećane za 2,1%, a cijene alkoholnih pića za 1,6% što je uticalo da ova kategorija ostvari učešće od 19,6% u ukupnoj inflaciji. Povećanje cijena usluga smještaja od 12,2% uticale su na rast cijena u ka-tegoriji hoteli i restorani (2%), a cijene kategorije ostala dobra i usluge su u junu u odnosu na decembar prethod-ne godine veće za 1,8%. Tokom ovog perioda rast cijena je zabilježen u ka-tegorijama: zdravlje (0,9%), rekreacija i kultura (0,3%), obrazovanje (0,2%) i pokućstvo i rutinsko održavanje stana (0,1%). Pad cijena je zabilježen u če-tiri kategorije: odjeća i obuća (-4,9%), stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (-1,9%), prevoz (-2,2%) i komu-nikacije (-1,3%). U okviru kategorije odjeća i obuća najveći pad su zabilježile cijene odjeće od 7,9%, a u kategoriji prevoz najveći pad bilježe cijene goriva i maziva (-3,6%). Pad cijena čvrstih goriva (-6,8%) i cijena popravke i održavanja stanova (-1,2%) su uticale na ukupan pad cijena kategorije stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva.

Godišnji rast potrošačkih cijena u junu iznosio je 2,2%, a najveći godišnji rast zabilježile su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića (4,5%), zatim stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (3,4%), ostali proizvodi i usluge (2,7%), alkoholna pića i duvan (2,3%), zdravlje (2%) i komunikacije (2%). Pad na godišnjem nivou su zabilježile cijene iz kategorije hoteli i restorani (-3.1%), prevoz (-1,5%), pokućstvo i rutinsko održavanje stana (-1,4%), odjeća i obuća (-0,7%) i rekreacija i kultura (-0,3%).

Grafik 1.11 Potrošačke cijene

Grafik 1.12 Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%)

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG


Poređenjem godišnje inflacije, ostva-rene u Crnoj Gori (preko CPI) i infla-cije u izabranim zemljama, vidi se da višu inflaciju imaju Albanija (2,3%), Estonija (4,1%), Makedonija (4,2%), Rumunija (4,5%) i Srbija (9,8%). Go-dišnja inflacija Crne Gore mjerena harmonizovanim indeksom potro-šačkih cijena je skoro na nivou infla-cije ostvarene u Euro zoni odnosno za 0,1 p. p. niža i iznosila ja 1,5% u junu ove godine.

Tabela 1.2Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji6

Ponderi VI 13/XII 12indeks

stopa rasta doprinos učešće u uk.

inflacijiUKUPNO 1000 100.4 0.4 0.4 100.0

Hrana i bezalkoholna pića 386,4 102.8 2.8 1.1 279.5

Alkoholna pića i duvan 37,9 102.0 2.0 0.1 19.6

Odjeća i obuća 70,7 95.1 -4.9 -0.3 -91.0

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 153,1 98.1 -1.9 -0.3 -74.4

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 46,9 100.1 0.1 0.0 1.2

Zdravlje 38,2 100.9 0.9 0.0 8.9

Prevoz 101,0 97.8 -2.2 -0.2 -58.6

Komunikacije 57,1 98.7 -1.3 -0.1 -19.7

Rekreacija i kultura 27,2 100.3 0.3 0.0 1.9

Obrazovanje 15,7 100.2 0.2 0.0 0.8

Hoteli i restorani 23,0 102.0 2.0 0.0 12.0

Ostala dobra i usluge 42,8 101.8 1.8 0.1 19.8

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

U Euro zoni godišnja inflacija iznosila je 1,6%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imale cijene povrća sa godišnjim rastom od 9%, voća 8,7% i električne energije 4,8%, dok su najveći negativan uticaj imale cijene medicinskih i ostalih nebolničkih usluga (-5,2%), gorivo za transport (-0,5%) i telekomunikacijska oprema i usluge (-5%).

6 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture eviden-tira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Grafik 1.13 Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2013. godine

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

23Realni sektor

Cijene nafte u prvoj polovini ove godine su niže u odnosu na prvu polovinu prethodne godine. Prosječna cije-na referentne korpe OPEC-a, u prvih šest mjeseci iznosila je 105,2 usd/barel, što je za 6,1% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvih šest mjeseci bila je 107,5 usd/barel, što je za 5,2% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Pod pritiskom pokazatelja koji ukazuju na usporavanje kineske privrede, kao i najave smanjenja monetarnih podsticaja eko-nomije SAD-a, cijene nafte su padale posebno tokom drugog kvartala. Silazni trend cijena nafte zaustavio je strah od poremećaja u snabdijevanju s Bliskog Istoka, gdje se proizvodi oko trećina svjetske nafte. Slaba makroekonomska kretanja na globalnom nivou ostaju najvažniji ograničavajući faktor u prognozi rasta po-tražnje za naftom što će, uz geopolitičku situaciju na Bliskom Istoku, bitno uticati i na kretanje cijene sirove nafte do kraja godine.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda, su u junu u odnosu na kraj 2012. godine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena zabilježen je u sek-toru prerađivačke industrije od 0,8%, a rast od 4% u sektoru vađenja ruda i kamena, dok su cijene u sektoru snabdijevanja električnom energi-jom, gasom i parom ostale nepromi-jenjene. Cijene proizvođača industrij-skih proizvoda, na godišnjem nivou, zabilježile su rast od 2,3%.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvih šest mjese-ci ove godine, u prosjeku je iznosio 171.170 i bio je viši za 5,1% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decembar prethodne godine bio viši za 7,4%. Većina sektora (šesnaest od ukupno devetnaest) bilježi rast bro-ja zaposlenih, pa je posmatrano po pojedinim sektorima7, najveći rast zabilježen u sektoru administrativ-ne i pomoćne uslužne djelatnosti (40,4%), zatim sektoru usluge smje-štaja i ishrane (19,2%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (15,4%), umjet-nost, zabava i rekreacija (10,9%), sao-braćaj i skladištenje (6,5%). Pad broja

7 Od 01.01.2012. godine primijenjena je Klasifikacija djelatnosti (NACE Rev2) pa su zaposleni kao i zarade prikazani po novoj KD.

Grafik 1.14 Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 1.15 Broj zaposlenih

Izvor: Monstat i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

Izvor: Monstat


zaposlenih zabilježen je u sektoru po-slovanje s nekretninama za 2%, vađe-nje ruda i kamena za 1,8% i sektoru trgovina na veliko i trgovina na malo, popravka motornih vozila i motoci-kala za 0,5%.

Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih šest mjeseci ove godine, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovine (21,8%) i sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalo osiguranje (12%), dok je naj-manje zaposlenih u sektoru poslovi s nekretninama (0,8%) i sektoru vađe-nje ruda i kamena (1,1%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom polugodištu ove godine, u prosjeku, iznosio je 31.975, što je za 3,6% više nego u istom periodu prethodne godine. Trend postepe-nog pada nezaposlenih bilježi se od aprila ove godine i u junu je, na evi-denciji Zavoda za zapošljavanje, bilo registrovano 30.337 lica koja traže zaposlenje, što je za 2,7% manje nego u decembru 2012. godine.

Tokom prvih šest mjeseci 2013. go-dine izdato je 13.247 dozvola za rad i zapošljavanje stranaca, što je za 19,83% više u odnosu na isti peri-od predhodne godine (11.055). Po-smatrano po djelatnostima, najviše dozvola je izdato u oblasti turizma i ugostiteljstva (3.611 ili 28,54%), za-tim građevinarstva (2.436 ili 19,26%) i trgovine na veliko i malo; popravke motornih vozila i motocikala (2.109 ili 16,67%).

Grafik 1.16 Struktura zaposlenih u procentima

Grafik 1.17 Broj nezaposlenih

Izvor: Monstat

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

25Realni sektor

Prema podacima Zavoda za zapošlja-vanje stopa nezaposlenosti, u junu, iznosila je 13,08% (broj evidentira-nih nezaposlenih lica u odnosu sa ak-tivnim stanovništvom). Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu An-kete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafi-ku br. 1.18. I prema ovoj metodologi-ji, a prema posljednjem objavljenom podatku, iz marta ove godine, stopa nezaposlenosti je iznosila 21,5% što je najveća kvartalna stopa u prikaza-nom periodu.

Zarade

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 728 eura i bila je niža za 0,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 482 eura, što je za 2% niže u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (850 eura), snabdijevanje električnom energijom (821 eura), informacije i komunikacije (704 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u trgovini na veliko i trgovini na malo (323 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru građevinarstva 10,7%, dok je najmanji rast zabilježen u sektoru obrazovanja 0,7%. Rast bruto i neto zarada, u prvih šest mjeseci ove godine u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježen je u devet, odnosno šest od ukupno devetnaest sektora. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u trinaest sektora, pri čemu je najveći pad eviden-tiran u sektoru poslovanje s nekretninama od 26,8%, a najmanji u sektoru snabdijevanje vodom i upravljanje otpadom od 0,4%.

Grafik 1.18 Kretanje nezaposlenosti

Izvor: Monstat i Zavod za zapošljavanje


Tabela 1.3Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

zarade bez poreza i doprinosa indeks

Ø I - VI 12. Ø I - VI 13. ØI-VI 13.Ø I-VI 12.

UKUPNO 492 482 98.0

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 622 521 83.8

Vađenje ruda i kamena 728 672 92.3

Prerađivačka industrija 525 494 94.1

Snabdijevanje električnom energijom 897 821 91.5

Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadom 460 458 99.6

Građevinarstvo 393 435 110.7

Trgovina na veliko i trgovina na malo 334 323 96.7

Saobraćaj i skladištenje 559 508 90.9

Usluge smještaja i ishrane 389 384 98.7

Informisanje i komunikacije 744 704 94.6

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 867 850 98.0

Poslovanje sa nekretninama 839 614 73.2

Stručne, naučne i tehničke djelatnosti 431 439 101.9

Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 352 336 95.5

Drzavna uprava i odbrana, obav. soc. osiguranje 495 491 99.2

Obrazovanje 451 454 100.7

Zdravstvena i socijalna zaštita 481 485 100.8

Umjetnost, zabava i rekreacija 381 390 102.4

Ostale usluzne djelatnosti 443 465 105.0

Izvor: Monstat

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, maj 2013. godine

Podaci o prosječnim platama u maju 2013. godine pokazuju razlike u visini primanja pojedinih zemalja bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa su u maju ove godine, u odnosu na isti mjesec preth-odne godine, zabilježile nominalan rast u Srbiji 3,4%, Hrvatskoj 0,9% i Makedoniji 2%. Nominalni pad neto plata zabilježen je u Crnoj Gori od 1,4% i Bosni i Hercegovini 0,5%, dok su u Sloveniji neto plate ostale na skoro istom nivou u odnosu na maj prethodne godine. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate iznad Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije.

27Realni sektor

Tabela 1 Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 997 1.524

Hrvatska 737 1.066

Crna Gora 480 728

Bosna i Hercegovina 425 664

Srbija 377 522

Makedonija 345 507

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

2 MONETARNA KRETANJA

31Monetarna kretanja

Na kraju prve polovine 2013. godine uočljiva su pozitivna ekonomska kretanja u većini sektora na bazi raspo-loživih statističkih podataka. Bankarski sektor je, takođe, stabilan što se ogleda, prije svega, kroz parametre likvidnosti i solventnosti banaka, koje su iznad propisanog nivoa. Rast ukupnih kredita i ostalih potraživanja u prvih šest mjeseci 2013. godine od 4,9% u odnosu na kraj prethodne godine je značajnim dijelom rezultat izmjene regulative koja je stupila na snagu 1. januara 2013. godine. Naime, usljed implementacije Međuna-rodnih računovodstvenih standarda banke su vratile dio otpisanih kredita i ostalih potraživanja (kategorija E) iz vanbilansne evidencije u bilanse. Međutim, u posmatranom periodu stvarna kreditna aktivnost se re-flektovala kroz 343 miliona novoodobrenih kredita, koja je smanjila efektivnu ponderisanu aktivnu kamatnu stopu na novodobrene kredite.

Ipak, umjeren kreditni rizik je i dalje prisutan i pored napora koje banke preduzimaju na restrikturiranju kreditnog portfolija. Naime, pogoršanje kvaliteta kreditnog portfolija je problem koji je izražen od pojave finansijske krize. U proteklom periodu banke su primjenjivale mjere za poboljšanje kvaliteta kreditnog port-folija kroz izmještanje nekvalitetnih kredita u bilanse matičnih banaka, prodaju i restrukturiranje kredita. Međutim, nepovoljni uslovi privređivanja u ambijentu globalne finansijske krize su uticali na to da, i pored navedenih napora koji su se ulagali u poboljšanje kreditnog portfolija banaka, nivo nekvalitetnih kredita bude visok i u 2013. godini.

Ključni izazov, prema tome, i dalje predstavlja snižavanje učešća nekvalitetnih kredita, prije svega realizaci-jom projekta koji je Centralna banka, u saradnji sa Svjetskom bankom i Ministarstvom finansija, započela u cilju restrukturiranja nekvalitetnih kredita.

Banke su značajno smanjile inostrane obaveze od 2008. i sada se skoro u potpunosti finansiraju iz lokalnih depozita. Nastavljena je pozitivna tendencija kretanja ukupnih depozita, koji na godišnjem nivou bilježe rast od 9,0%. Depoziti privrede na godišnjem nivou bilježe rast od 12,2%, dok su depoziti stanovništva porasli za 10,8% u posmatranom jednogodišnjem periodu.

Takođe, kontinuirano se sprovode aktivnosti na unapređivanju regulatornog okvira u cilju njegove dalje har-monizacije sa propisima Evropske unije.


2.1. Banke

2.1.1. Likvidnost banaka

Tokom prvih šest mjeseci 2013. godi-ne, sve banke su bile likvidne i imale su dnevne i dekadne pokazatelje li-kvidnosti iznad propisanog minimu-ma8 (grafici br. 2.1 i 2.2).

Likvidna sredstva su na kraju juna 2013. godine bila za 3,8% manja u od-nosu na kraj 2012. godine, dok su u jednogodišnjem periodu bila veća za 21,9%. U strukturi likvidnih sredsta-va banaka na kraju drugog kvartala 2013. godine dominantno učešće za-bilježila su likvidna sredstva u zem-lji (57,7%), dok se 42,3% odnosilo na sredstva banaka u inostranstvu.

Likvidna aktiva banaka je na kraju drugog kvartala 2013. godine izno-sila 421,3 miliona eura. U odnosu na kraj 2012. godine, likvidna aktiva je bila manja za 4,5%, dok je u odnosu na isti period prethodne godine bila veća za 37,3%.

Učešće likvidne u ukupnoj aktivi na kraju juna 2013. godine iznosilo je 14,5%. Koeficijent krediti/depoziti9 iznosio je 1,22 i pogoršan je u odnosu na kraj 2012. godine (1,18), kao rezul-tat izmjene u metodologiji.

Tokom prvih šest mjeseci 2013. go-dine nije bilo korišćenja obavezne re-zerve za likvidnost.

8 Na snazi je Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama (“Sl. list Crne Gore”, br. 60/08), kojom je propisana obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata likvidnosti na dnevnoj (0,9) i dekadnoj osnovi (1,0).

9 Shodno novoj metodologiji krediti obuhvataju kredite od banaka i ostala potraživanja (sredstva i depozite kod banaka i ostalih depozitnih institucija, faktoring i forfeting i potraživanja banke po neizmirenim akceptima, garancijama i mjenicama). Shod-no navedenom, koeficijent krediti/depoziti na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio 1,25.

Grafik 2.1 Agregatni dnevni pokazatelj likvidnosti

Grafik 2.2 Agregatni dekadni pokazatelji likvidnosti, %

Izvor: Dnevni izvještaji banaka

Izvor: Dekadni izvještaji banaka


2.1.2. Agregatni bilans stanja banaka

Ukupna aktiva banaka je iznosila 2.915,0 miliona eura na kraju drugog kvartala 2013. godine (tabela br. 2.1).

U strukturi aktive u posmatranom periodu najveće učešće imaju krediti i ostala potraživanja sa 84,3%. U strukturi pasive, najveće učešće imaju depoziti banaka sa 68,9%, koji su zabilježili rast od 9,0% na godišnjem nivou. Na kraju drugog kvartala 2013. godine pozajmice su zabilježile pad na godišnjem nivou od 26,2%. Ostvaren je pozitivan finansijski rezultat na nivou sistema u iznosu od 18,5 miliona eura, prije svega zbog ostvarenog dobitka sistemski značajnih banaka.

Grafik 2.3 Likvidna aktiva u 000 EUR (lijeva skala) i učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi banaka u % (desna skala)


Tabela 2.1Aktiva banaka, kraj drugog kvartala

Stanje Struktura Promjena

VI 2012. VI 2013. VI 2012. VI 2013. VI 2013 - VI 2012.

VI 2013.VI 2012.

AKTIVA 000 eura % 000 eura %1. Novčana sredstva i računi depozita

kod centralnih banaka 260.432 275.399 9,4 9,4 14.967 5,7

2. Krediti i ostala potraživanja 2.345.226 2.457.470 84,3 84,3 112.244 4,82.1 Ispravka vrijednosti kredita i

ostalih potraživanja 112.992 178.199 4,1 6,1 65.207 57,7

2.2. Neto krediti i ostala potraživanja 2.232.234 2.279.272 80,2 78,2 47.038 2,1

3. Hartije od vrijednosti 87.268 152.937 3,1 5,2 65.669 75,2

4. Derivatna finansijska sredstva 6 0 0,0 0,0 -6 -100,0

5. Ostala aktiva 219.144 240.727 7,9 8,3 21.583 9,8

6. Ispravka vrijednosti ostale aktive 16.803 33.309 0,6 1,1 16.506 98,2

6. UKUPNO AKTIVA 2.782.281 2.915.026 100,0 100,0 132.745 4,8PASIVA

1. Depoziti 1.843.409 2.009.655 66,3 68,9 166.246 9,0

1.1 Depoziti po viđenju 706.760 788.500 25,4 27,0 81.740 11,6

1.2. Oročeni depoziti 1.136.649 1.217.937 40,9 41,8 81.288 7,2

1.3. Sredstva na escrow računu* - 3.219 0,0 0,1 3.219 -

2. Pozajmice 493.473 364.200 17,7 12,5 -129.273 -26,2

3. Emitovane hartije od vrijednosti 18.960 18.974 0,7 0,7 14 0,1

4. Finansijski derivati 362 0 0,0 0,0 -362 -100,0

5. Ostale obaveze 134.508 116.328 4,8 4,0 -18.180 -13,5

6. Ukupan kapital 291.567 405.867 10,5 13,9 114.300 39,2

5. UKUPNO PASIVA 2.782.281 2.915.026 100,0 100,0 132.745 4,8

* Do 2013. godine sredstva na escrow računu nisu bila posebno izdvojena.

2.1.3. Kreditna aktivnost banaka

Ukupno odobreni krediti i ostala po-traživanja banaka su na kraju juna 2013. godine iznosili 2.457,5 miliona eura, što je za 115,5 miliona eura ili 4,9% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 112,2 miliona eura ili 4,8% više nego u istom peri-odu prethodne godine. Rast kredita i ostalih potraživanja je prevashodno rezultat implementacije Međunarod-nih računovodstvenih standarda, u skladu sa kojima su banke u janua-ru 2013. godine vratile dio otpisanih kredita i ostalih potraživanja (kate-

Grafik 2.4 Krediti i ostala potraživanja banaka, u 000 000 eura


gorija E) iz vanbilansne evidencije u bilanse. Prema preliminarnim procjenama, rezultat prenošenja kredita i ostalih potraživanja iz vanbilansa u bilanse bankaka u januaru 2013. godine je rast kredita od oko 90 miliona eura.

Prosječno mjesečno, krediti i ostala potraživanja banaka su u prvoj polovini 2013. godine bilježili rast od 0,8%, pri čemu je u prvom kvartalu zabilježen prosječni mjesečni rast od 2,1%, a u drugom pad od 0,4%. U istom periodu prethodne godine zabilježen je prosječni mjesečni pad od 0,1%. Oba kvartala prethodne godine karakteriše ista stopa pada od 0,1%. Ovi podaci pokazuju da su krediti i ostala potraživanja u drugom kvarta-lu 2013. godine imali približno isti trend kretanja kao i u drugom kvartalu prethodne godine.

Najveći dio kredita i ostalih potra-živanja banaka odnosio se na sektor privrede i stanovništva, koji su činli 76,2% ukupnih kredita i ostalih po-traživanja banaka na kraju juna 2013. godine.

Struktura kredita i ostalih potraživa-nja po djelatnostima pokazuje da se najveći dio kredita i ostalih potraži-vanja od rezidentnih pravnih lica od-nosilo na djelatnost trgovine na veli-ko i malo i popravku motornih vozila i motocikala sa 30,8%, zatim slijedi djelatnost građevinarstva sa 15,5%, prerađivačke industrije sa 11,7%, dr-zavne uprave i odbrane i obavezno so-cijalno osiguranje 8,4%, dok se na sve ostale djelatnosti odnosilo 32,3%.

Posmatrano po namjeni, najviše kredita i ostalih potraživanja banaka odnosilo se na likvidnost (17,9%), stambene kredite (13,7%), gotovinske kredite (10,1%), kredite i ostala potraživanja za izgradnju i adaptaciju građevinskih objekata (8,3%) i kredite za nabavku osnovnih sredstava (7,4%). Tokom prve polovine 2013. godine značajno manje sredstava banaka iskorišćeno je putem potrošačkih kredita, „overdrafta“, kreditnih kartica, refinansiranja obaveza prema drugim bankama, za pripremu turističke sezone, kupovinu automobi-la i kupovinu hartija od vrijednosti i ostale namjene.

Kredite i ostala potraživanja banaka su najvećim dijelom odobreni u eurima i na rok duži od jedne godine. Tako je na kraju juna 2013. godine, od ukupnih kredita i ostalih potraživanja, 2.368,9 miliona eura ili 96,4% odobreno u eurima. Posmatrano po ročnosti, 66,9% ili 1.645,2 miliona eura odnosilo se na dugoročne kredite i ostala potraživanja.

Pogoršanje kvaliteta kreditnog portfolija je problem koji je izražen od izbijanja finansijske krize. U proteklom periodu banke su primjenjivale mjere za poboljšanje kvaliteta kreditnog portfolija, a koje su podrazumijevale izmještanje nekvalitetnih kredita u bilanse matičnih banaka, prodaju i restrukturiranje kredita. Nepovoljni

Grafik 2.5 Krediti i ostala potraživanja od pravnih lica rezidenata, po djelatnostima, u %


uslovi privređivanja u ambijentu globalne finansijske krize su uticali na to da, i pored navedenih napora koji su se ulagali u poboljšanje kreditnog portfolija banaka, nivo nekvalitetnih kredita bude visok i u 2013. godini. Na kraju juna 2013. godine, nekvalitetni krediti (C, D, E)10 iznosili su 441,3 miliona eura. Nekvalitetni kre-diti su činili 18,0% ukupnih kredita i ostalih potraživanja. Na kraju posmatranog perioda, na kredite i ostala potraživanja koja kasne sa otplatom se odnosilo 581 milion eura ili 23,6% ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživanja.

Novoodobreni krediti

Banke su u prvoj polovini 2013. godine odobrile ukupno 343 miliona eura novih plasmana u vidu kredita. Kreditna aktivnost banaka je u prvoj polovini 2013. godine bila slabija u odnosu na isti period prethodne go-dine, na šta ukazuje podatak da je tokom prvih šest mjeseci tekuće godine odobreno za 26,1 milion eura ili 7,1% manje kredita nego u istom periodu prethodne godine.

Tokom prvih šest mjeseci 2013. godi-ne 224,1 milion eura ili 65,3% novih kredita odobren je na rok duži od jed-ne godine. Učešće dugoročnih kredi-ta u strukturi novooodobrenih kredi-ta je povećano u odnosu na isti period kada je iznosilo 62,3%.

Struktura novoodobrenih kredita po sektorima pokazuje da banke domi-nantan dio novih kredita odobravaju sektoru privrede i stanovništva, dok je značajan iznos odobren i sektoru Opšte vlade. Tako se na kredite odo-brene privredi u prvoj polovini 2013. godine odnosilo 43,2%, stanovništvu

40,9%, dok se na Opštu vladu 8,1%. Posmatrano po namjeni, dominantan dio kredita odobravao se za likvid-nost za obrtna sredstva (39,8%).

2.1.4. Depoziti

Depoziti kod banaka su na kraju drugog kvartala 2013. godine iznosili 2.009,7 miliona eura. U odnosu na kraj prethodne godine, depoziti su bili viši za 1,5%, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 9,0%. Tokom prve polovine 2013. godine, depoziti u bankama su prosječno mjesečno rasli po stopi od 0,3%, što je na približno istom nivou kao u prvoj polovini 2012. godine kada su deponovana sredstva u banakama rasla po stopi od 0,2%.

U strukturi depozita banaka najveće učešće bilježe depoziti sektora stanovništva i privrede (84,8%), pri čemu su zabilježili rast na godišnjem nivou od 10,8% i 12,2% respektivno. Opšta vlada je sa 4,5% deponovanih

10 Bez kamata i vremenskih razgraničenja.

Grafik 2.6 Novoodobreni krediti, struktura po ročnosti, u 000 eura


sredstava treći po značaju deponent u crnogorskom bankarskom sistemu, i bilježi rast od 7,1% na godišnjem ni-vou. U posmatranom periodu pad od 11,0% su zabilježili depoziti finansij-skog sektora, dok kategorija ostalo bilježi pad od 11,5% na godišnjem nivou. 11

Dominantan dio ukupnih depozita (80,2%) odnosio se na kratkoročne depozite, od čega su 39,2% činili de-poziti po viđenju, a 40,9% depoziti ročnosti do jedne godine, dok se na depozite oročene na period preko jedne godine odnosilo 19,7% uku-pnih depozita. Preostali dio od 0,2% odnosio se na sredstva na „escrow” računu. U ročnoj strukturi sredstava deponovanih u bankama primjetna je pozitivna tendencija koja se ogleda u porastu učešća depozita oročenih na period preko jedne godine, na ra-čun smanjenja učešća kratkoročnih depozita. Učešće dugoročnih u uku-pnim depozitima je tako na kraju juna 2013. godine iznosilo 19,7%, što je za 3 p.p. više nego na kraju 2012. godine.

2.1.5. Sektor stanovništva i privrede

2.1.5.1. Sektor stanovništva

Kao najznačajniji deponent crnogorskog bankarskog sistema, sektor stanovništva je na kraju prve polovine 2013. godine imao 1.164,7 miliona eura ili 58% ukupnih depozita u bankama. S druge strane, krediti i ostala potraživanja od ovog sektora su na kraju posmatranog perioda iznosili 880,9 miliona eura i činili su 35,8% ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživanja banaka, što ga čini drugim po značaju korisnikom kredita i ostalih potraživanja.

U strukturi kredita i ostalih potraživanja od sektora stanovništva, dominiraju dugoročni krediti i ostala po-traživanja, koji su na kraju posmatranog perioda činili 90,1% ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživanja

11 Sredstva na escrow računu imala su zanemarljivo učešće.

Grafik 2.7 Depoziti banaka po sektorima, u 000 eura

Grafik 2.8 Ročna struktura depozita11, u 000 eura


od ovog sektoru. Sektoru stanovništva najviše se odobravalo namjenskih kredita (47,6% ukupno odobrenih kredita ovom sektoru), pri čemu se 55,7% namjenskih kredita odnosilo na stambene kredite, 17,8% za kupo-vinu robe široke potrošnje, dok se na kredite za adaptaciju stambenog ili poslovnog prostora odnosilo 14,2%. Pored namjenskih kredita, značajno učešće u ukupno odobrenim kreditima i ostalim potraživanjima od ovog sektora bilježe i gotovinski krediti (30,7%), dok hipotekarni krediti čine 16,9%. Zaduženje stanovništva po osnovu kreditnih kartica čini 4,5% ukupnog zaduženja ovog sektora u bankama.

Depoziti sektora stanovništva su u prvoj polovini 2013. godine imali pretežno rastući trend. Tako su to-kom prvih šest mjeseci 2013. godine, depoziti ovog sektora rasli prosječno mjesečno po stopi od 0,3%, odnosno po istoj zabilježenoj stopi u istom pe-riodu prethodne godine. Na mjeseč-nom nivou, neznatan pad od 0,2% zabilježen je u maju mjesecu. Tako su na kraju juna 2013. godine ukupna sredstva deponovana u banakama od sektora stanovništva bila za 1,6% viša u odnosu na kraj 2012. godine, i za 10,8% viša u odnosu na isti mjesec prethodne godine.

U ročnoj strukturi depozita stanov-ništva, koja i dalje nije najpovoljnija, primjetna je pozitivna tendencija i promjena u korist oročenih depozita. Tako na kraju juna 2013. godine krat-koročni depoziti čine 75,1% ukupnih depozita stanovništva, dok 24,9% predstavljaju dugoročni depoziti, u kojima dominiraju depoziti ročnosti od jedne do tri godine. Neznatan dio depozita stanovništva se odnosi na sredstva na „escrow“ računu12. Du-goročni depoziti ovog sektora zabilje-žili su značajan rast od 67,9 miliona eura ili 30,5% u odnosu na kraj 2012. godine, dok su kratkoročni depoziti stanovništva zabilježili pad od 50,3 miliona eura ili 5,4%.

12 Escrow račun je račun na kome se drže sredstva do momenta ispunjenja ugovora za koji su vezana.

Grafik 2.9 Mjesečna stopa rasta/pada depozita stanovništva, %

Grafik 2.10 Krediti i ostala potraživanja, depoziti i neto štednja stanovništva


Sektor stanovništva je prvu polovinu 2013. godine završio kao najznačajni neto štediša u crnogorskom ban-karskom sistemu. Ovaj sektor je na kraju posmatranog perioda ostvario neto štednju13 u ukupnom iznosu od 283,7 miliona eura, što je za 53,9 miliona eura ili 16,0% niže nego na kraju 2012. godine, odnosno za 63,9 mi-liona eura ili 29,1% više nego na kraju juna 2012. godine. Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je iznosio 0,76 na kraju juna 2013. godine, što predstavlja pogoršanje u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,71, odnosno poboljšanje u odnosu na isti period prethodne godine (0,79).

2.1.5.2. Sektor privrede

Kao najznačajniji korisnik kredita, sektor privrede je na kraju prve po-lovine 2013. godine ostvario dug po osnovu kredita i ostalih potraživanja u ukupnom iznosu od 990,5 miliona eura što predstavlja 40,3% ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživa-nja banaka. Krediti i ostala potraživa-nja od privrede su na kraju posmatra-nog perioda bili za 6,5% viši nego na kraju prethodne godine, odnosno za 1,5% viši nego u istom periodu pret-hodne godine. 14

Prosječno mjesečno, krediti i ostala potraživanja od ovog sektora su to-kom prvih šest mjeseci tekuće godine bilježili rast od 1,1%, pri čemu je u pr-vom kvartalu zabilježen rast od 3,4%, dok je u drugom kvartalu zabilježen pad od 1,2%. Rast kredita i ostalih potraživanja u prvom kvartalu je naj-većim dijelom rezultat vraćanja otpi-sanih kredita i ostalih potraživanja (kategorija E) iz vanbilansa u bilanse banaka u januaru 2013. godine, dok je u narednim mjesecima rast za-bilježen po osnovu novoodobrenih kredita ovom sektoru, što predstavlja stvarnu pozitivnu tendenciju u kreta-nju kredita i ostalih potraživanja od

13 Razlika kredita i ostalih potraživanja stanovništva i depozita stanovništva.14 Broj pravnih lica i preduzetnika je na dan 30.6.2012. godine umanjen nakon izvršenog usklađivanja evidencije Centralnog

registra računa, koji vodi Centralna banka Crne Gore, sa evidencijama Centralnog registra privrednih subjekata i Privrednog suda iz kojih su navedena pravna lica i preduzetnici obrisana.

Grafik 2.11 Krediti i ostala potraživanja od privrede, u 000 eura (lijeva skala), mjesečna promjena kredita i ostalih potraživanja privrede, u % (desna skala)

Grafik 2.12 Broj pravnih lica i preduzetnika u blokadi, iznos duga po osnovu blokade (u 000 eura)14


privrede. Međutim, ova tendencija je zaustavljena tokom drugog kvartala, kada su krediti i ostala potraživa-nja od sektora privrede počeli bilježiti opadajuće stope.

U Centralnom registru računa na kraju juna 2013. godine evidentirano je 54.077 računa pravnih lica i pre-duzetnika. Od ukupnog broja evidentiranih računa, 23,1% ili 12.480 računa je bilo u blokadi. Na kraju juna tekuće godine, ukupan dug po osnovu blokade iznosio je 432,7 miliona eura i prisutna je pozitivna tendencija koja se ogleda u smanjenju duga na blokiranim računima u iznosu od 12,4 miliona eura ili 2,8% u odnosu na kraj prethodne godine.

Sektor privrede je drugi po značaju deponent u crnogorskom bankarskom sistemu. Na kraju drugog kvartala 2013. godine, u crnogorskim bankama je deponovano 26,8% ukupnih depozita od strane ovog sektora. Uku-pni depoziti privrede iznosili su 539,3 miliona eura na kraju prve polovine 2013. godine, što je za 2,4% više nego na kraju 2012. godine, i za 12,2% više nego u istom periodu prethodne godine.

Ročna struktura depozita sektora privrede pokazuje dominantno učešće depozita po viđenju (58,9%). S druge strane, ročna struktura duga ovog sektora pokazuje dominantno učešće dugoročnih kredita i ostalih potra-živanja i to pretežno kredita i ostalih potraživanja ročnosti preko tri godine (72,6% u ukupnim dugoročnim kreditima i ostalim potraživanjima ovog sektora).

Iznos neto duga ovog sektora je visok, što sektor privrede čini najznačajnijim neto dužnikom u crnogorskom bankarskom sistemu. Tako je neto dug privrede iznosio 451,2 miliona eura na kraju juna 2013. godine, i bilje-ži rast od 11,7% u odnosu na kraj 2012. godine, dok na godišnjem nivou neto dug privrede bilježi pad od 8,9%. Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je na kraju drugog kvartala 2013. godine iznosio 1,84, i pogoršan je u odnosu na kraj 2012. godine kada je iznosio 1,77, dok bilježi poboljšanje u odnosu na jun 2012. godine, kada je ovaj koeficijent iznosio 2,03.

2.1.6. Strana aktiva i pasiva banaka

Strana aktiva banaka15 je na kraju juna 2013. godine iznosila 565,9 miliona eura i u odnosu na kraj 2012. godine bila je viša za 22,8 miliona eura (4,2%), a u odnosu na jun 2012. godine za 105,4 miliona eura (22,9%).

Depoziti banaka u inostranstvu su na kraju juna činili 68,1% strane aktive. Preostalih 31,9% strane aktive od-nosilo se na gotovinu (14,3%), kredite nerezidentima (9,5%), hartije od vrijednosti osim akcija (6,6%) i ostalo (1,5%).

Strana pasiva banaka je na kraju juna 2013. godine iznosila 738,3 miliona eura i u odnosu na kraj 2012. go-dine bila je viša za 38,8 miliona eura (5,5%), dok je u odnosu na jun 2012. godine niža za 65,4 miliona eura (8,1%). Najveće učešće u stranoj pasivi ostvarile su pozajmice iz inostranstva (51,1%), zatim depoziti nerezi-denata kod banaka (46,4%) i obaveze banaka po osnovu hartija od vrjednosti (2,2%).

Neto strana aktiva banaka je iznosila -172,4 miliona eura na kraju juna 2013. godine (na kraju prethodne godine iznosila je -156,4 miliona eura).

15 Potraživanje od nerezidenata.


2.1.7. Kapital banaka

Ukupni kapital banaka na kraju juna 2013. godine iznosio je 405,9 miliona eura, što je za 117,2 miliona eura ili 40,6% više nego na kraju 2012. godine, dok je u odnosu na jun 2012. godine viši za 39,2%. Na povećanje kapitala je uticalo više faktora. Prije svega, razlog za značajno povećanje kapitala jeste uvođenje računa za rezerve za procijenjene gubitke po re-gulatornom zahtjevu (račun 3025)16, na kojem se evidentiraju rezerve za otpisane kredite iz vanbilansa i uki-nute rezervacije za bilansne stavke (oko 88 miliona eura). Povećanje kapitala je uslovljeno i dokapitaliza-cijom jedne banke krajem decembra 2012. godine u iznosu od 10 milio-na eura koja je proknjižena u janua-ru ove godine. Takođe, na povećanje kapitala je uticala i ostvarena dobit banaka u iznosu od 18,5 miliona eura (grafk br. 2.13).

Na kraju drugog kvartala 2013. go-dine, sve banke, osim jedne, su zabi-lježile rast kapitala u odnosu na kraj 2012. godine, pri čemu je prosječno povećanje iznosilo 48,3%. Posmatra-no na godišnjem nivou, sve banke, osim jedne, su zabilježile povećanje kapitala, pri čemu je prosječno pove-ćanje kapitala iznosilo 36,0%.

Devet banaka je završilo drugi kvar-tal 2013. godine sa dobitkom, a dvije sa gubitkom. Sistemski važne banke su ostvarile značajan dobitak, što je uticalo na to da finansijski rezultat na agregatnom nivou bude pozitivan u iznosu od 18,5 miliona eura (grafik br. 2.14).

Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je bio iznad zakonom propisanog minimuma od 10% i iznosio je 15,50% na kraju juna 2013. godine. I pored toga, najniži je u poređenju sa zemljama regiona (tabela br. 2.2).

16 U skladu sa novousvojenom regulativom, pri vrednovanju finansijske imovine banaka, uz prudencione filtere postavljene od strane regulatora, primjenjuju se međunarodni računovodstveni standardi.

Grafik 2.13 Ukupan kapital banaka, I 2012 – VI 2013. godine, 000 eura

Grafik 2.14 Finansijski rezultat na agregatnom nivou, 000 eura


Tabela 2.2 Koeficijent solventnosti, jun 2013. godine

Zemlja Koeficijent solventnosti

Crna Gora 15,50%

Srbija 20,23%

Hrvatska 20,80%

Makedonija 17,35%

2.1.8. Obavezna rezerva banaka

Izdvojena obavezna rezerva na kraju juna 2013. godine iznosila je 187,1 miliona eura i bila je na približno istom nivou kao i na kraju 2012. godi-ne. U odnosu na kraj juna prethodne godine, obavezna rezerva je veća za 14,2 miliona eura ili za 8,2% (grafik br. 2.15).

Efektivna stopa obavezne rezerve, mjerena odnosom izdvojene obave-zne rezerve i ukupnih depozita, izno-sila je 9,31% na kraju juna 2013. godi-ne (grafik br. 2.16).

Odnos izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita, odnosno aktive banaka u Crnoj Gori najniži je u regi-onu (tabela br. 2.3).

Struktura obavezne rezerve pokazuje da je na kraju drugog kvartala 2013. godine 35,8% izdvojeno na računu obavezne rezerve u zemlji, 33,9% u vidu državnih zapisa, dok je 30,3% na računima CBCG u inostranstvu (grafik br. 2.17).

Grafik 2.15 Izdvojena obavezna rezerva i ukupni depoziti, u 000 eura

Grafik 2.16 Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita,%


Tabela 2.3 Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i aktive banaka, jun2013. godine

Obavezna rezerva/Depoziti Obavezna rezerva/Aktiva

Bosna i Hercegovina 21,8% 13,1%

Crna Gora 9,3% 6,4%

Hrvatska 10,2% 7,2%

Makedonija 12,4% 7,1%

Srbija 28,6% 14,3%

Značajan rast izdvojene rezerve u dr-žavnim zapisima u odnosu na kraj prethodne godine rezultat je Odluke o dopuni Odluke o obaveznoj rezer-vi banaka kod Centralne banke Crne Gore17, kojom je bankama omoguće-no da do 35% obavezne rezerve (umje-sto 25%) izdvajaju i drže u obliku dr-žavnih zapisa koje je emitovala Crna Gora. Ovu mogućnost banke će moći da koriste do 31.12.2013. godine.

Tokom prva dva kvartala ove godine, nijedna banka nije koristila obave-znu rezervu za likvidnost, a u jednom mjesecu je jedna banka izdvojile ma-nje obavezne rezerve od propisanog iznosa.

2.2. Kamatne stope banaka

2.2.1. Aktivne kamatne stope

Na ukupno odobrene kredite

Na kraju drugog kvartala 2013. godine, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) banaka na ukupno odobrene kredite je iznosila 9,43%. U odnosu na kraj prethodne godine PPEKS je zabilježila pad od 0,04 p.p., odnosno pad od 0,10 p.p. na godišnjem nivou (grafik br. 2.18).

Posmatrano po ročnosti (grafik br. 2.19), kratkoročne kamatne stope na kraju drugog kvartala 2013. godine su bile ispod nivoa zabilježenog na kraju 2012. godine za 0,08 p.p. i iznosile su 10,07%. Iako su kamatne stope na dugoročne kredite bile izuzetno visoke tokom 2012. godine i skoro dostizale nivo kratkoročnih kamatnih

17 "Sl. list Crne Gore" br. 22/12.

Grafik 2.17 Struktura izdvojene obavezne rezerve, %


stopa, one su zabilježile godišnji pad od 0,13 p.p. Na kraju drugog kvarta-la 2013. godine dugoročne kamatne stope su iznosile 9,38% i bilježe pad u odnosu na kraj prethodne godine za 0,04%.

Boks 2.1 – Ograničenje kamatnih stopa u zemljama EU i regiona

Ograničavanje kamatnih stopa je već poznata praksa u brojnim zemljama Evropske unije, u državama SAD-a, kao i u pojedinim zemljama u našem okruženju (Hrvatska i Makedonija). U četrnaest zemalja EU postoji gornja granica za ugovorene kamatne stope na kredite. Od njih, tri zemlje članice (Grčka, Irska i Malta) koriste apsolutnu gornju granicu (fiksnu nominalnu stopu), dok preostalih jedanaest članica imaju relativne gornje granice (maksimalne kamatne stope se računaju na osnovu prosječnih tržišnih ili referentnih stopa), uz napomenu da Njemačka i Estonija imaju samo „de facto“ gornje gran-ice. U određivanju maksimalnih kamatnih stopa uključene su različite institucije, bilo pojedinačno ili u kombinaciji sa drugim: Centralna banka, Vlada, zakonodavna tijela ili sudovi. Tako na primjer, u Italiji, Portugalu i Malti zakonodavno tijelo određuje maksimalnu kamatnu stopu, dok u Francuskoj, Belgiji,

Grafik 2.18 Aktivne kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

Grafik 2.19 Kamatne stope na ukupne kredite po ročnosti, godišnji nivo,%


Estoniji i Poljskoj (lombardna stopa) ovaj zadatak obavlja centralna banka. Isto tako, u Grčkoj i Španiji, centralna banka je glavna institucija u određivanju zakonske kamatne stope, na kojoj se zasniva IRR (interest rate restrictions) - maksimalno dozvoljena kamatna stopa. Ovo je u suprotnosti sa primjerom Bugarske i Irske, gdje zakonsku kamatnu stopu određuje Vlada (Bugarske), odnosno posebni nadležni organ (u Irskoj). Na kraju, u Njemačkoj, sud određuje uopštenu gornju granicu za kamatne stope, dok u Mađarskoj i Češkoj sud može limitirati kamatne stope na pojedinačne kreditne ugovore. U tabeli br. 1 prikazane su propisane gornje granice u pojedinim zemljama EU.

Tabela 1 Gornje granice kamatnih stopa u odabranim zemljama EU

Zemlja članicaMaksimalna godišnja

kamatna stopa na potrošački kredit

Napomene

Belgija 10% - 19,5%U zavisnosnosti od vrste kredita i iznosa (12 kategorija). Od 10% (revolving kreditni račun bez kreditne kartice na iznos veći od 1.250€) do 19,5% (kreditni ugovori na iznose manje od 1.250€).

Francuska 5,72% - 21,63%

Maksimalna godišnja kamatna stopa predstavlja iznos koji je jednak 133% prosječne godišnje kamatne stope koju obračunava centralna banka svaka tri mjeseca, u zavisnosti od vrste kredita i iznosa: od 5,72% (krediti sa varijabilnom stopom za kupovinu kuća) do 21,63% (potrošački kredit za iznos manji od 1.524€). Za hipotekarne kredite postoje različite gornje granice.

Njemačka 8,18% - 16,4%

Maksimalna godišnja kamatna stopa predstavlja iznos koji je jednak 200% prosječne godišnje kamatne stope koju obranučanava centralna banka, u zavisnosti od vrste kredita i roka otplate: od 8,18% (novoodobreni/stambeni krediti sa inicijalnom fiksnom stopom na manje od 5 godina i na manje od 10 godina) do 16,4% (novoodobreni/potrošački krediti sa inicijalnom fiksnom stopom na manje 5 godina).

Grčka Djelimično ograničene na 6,75%

Grčka je 1989. godine napustila sistem normativnog određivanja maksimalnih kamatnih stopa. Dakle, kamatne stope banaka se slobodno određuju, ali njihove godišnje kamatne stope na nebankarske kredite su ograničene na 6,75%.

Italija 4,38% - 27,20%

Maksimalna godišnja kamatna stopa predstavlja iznos koji je jednak 150% prosječne godišnje kamatne stope koju obranučanava Ministarstvo ekonomije i finansija svaka 3 mjeseca u zavisnosti od vrste kredita i iznosa: od 4,38% (varijabilna stopa na hipotekarni kredit) do 27,20%. Postoji ukupno 23 gornje granice kamatnih stopa.

Malta Djelimično ograničene na 8%

Sve vrste kredita. Postoje određeni izuzeci za banke.

Holandija 15%Maksimalna godišnja kamatna stopa jednaka je 12% + referentna kamatna stopa, koja se mijenja svakih 6 mjeseci.

Poljska 20%Maksimalna stopa na kredite je 400% lombardne stope centralne banke, koje se mijenja na mjesečnoj osnovi.

Portugal 6,7% - 31,6%

Maksimalna godišnja kamatna stopa predstavlja iznos koji je jednak 133% prosječne godišnje kamatne stope koju obračunava centralna banka svaka tri mjeseca, u zavisnosti od vrste kredita: od 6,7% (krediti za obrazovanje, zdravlje i obnovljivu energiju) do 31,6% (kreditne kartice, kreditne linije, tekuće račune u bankama i overdraft).

Španija 10%Maksimalna godišnja kamatna stopa ne smije da pređe iznos referentne kamatne stope uvećane 2,5 puta.

Izvor: „Study on interest rate restrictions in the EU Final Report“ by Prof. Dr. Udo Reifner, Sebastien Clerc-Renaud, RA Michael Knobloch, mart 2010.


U Makedoniji i Hrvatskoj maksimalna kamatna stopa je vezana za referentnu kamatnu stopu i one tre-nutno iznose 11,75%, odnosno oko 12%. U Makedoniji je u okviru Zakona o obaveznim odnosima jasno navedeno da kamate ne mogu biti veće od zatezne koja se formira prema referentnoj kamati Narodne banke Makedonije, na taj način što se na iznos referentne kamatne stope u prethodnom polugođu doda osam procentnih poena, što trenutno iznosi 11,75%. U Hrvatskoj kamatne stope su ograničene, takođe kroz Zakon o obveznim odnosima, i ona iznosi oko 12%. Međutim, nedavno su Ministarstvo finansija i Narodna banka Hrvatske kreirali formulu za obračun kamatnih stopa, prema kojoj bi gorn-ja granica kamatnih stopa na potrošačke kredite i odobrene minuse pala sa sadašnjih 12% na 11%. Takođe, u Hrvatskoj postoji prijedlog Vlade da se ograniče kamatne stope na stambene kredite. Na taj način bi maksimalna kamatna stopa na stambene kredite bila od 5% do 7%. Tačnije, kamatna stopa na stambene kredite, po novoj formuli može biti samo jedan procentni poen iznad prosječne kamatne stope odobrene u prethodnoj godini, koja je u 2012. godini iznosila 5,37%.

Podsjetimo da je Centralna banka Crne Gore u novembru 2012. godine donijela Odluku o privremen-im mjerama za ograničenje kamatnih stopa banaka, sa rokom primjene od šest mjeseci. Normativno uređivanje kamatnih stopa imalo je za cilj ograničavanje gornje granice kamatnih stopa, na kredite i depozite, a da se ne ugrozi kreditna aktivnost banaka. Odlukom je propisano da godišnja aktivna efek-tivna kamatna stopa za pojedinačni novoodobreni kredit koji banka odobri pravnom licu ili preduzet-niku ne može biti veća od 14%, dok ista odobrena fizičkom licu ne može biti veća od 15%. Centralna banka nakon isteka Odluke nije produžila njeno važenje, već je sugerisala bankama da u narednom periodu ne podižu kamatne stope na novoodobrene kredite.

Na novoodobrene kredite

Na kraju drugog kvartala 2013. godine prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka iznosila je 9,18%. Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa iznosila je 10,30%, što pred-stavlja godišnji pad od 0,11 p.p. (grafik br. 2.20). U odnosu na kraj 2012. godine, evidentan je rast od 0,92 p.p.

Posmatrano po ročnosti (grafik br. 2.21) kratkoročne kamatne stope na kraju drugog kvartala 2013. godine su bile iznad nivoa zabilježenog na kraju 2012. godine za 0,6 p.p. i izno-sile su 10,42%. Kamatne stope na du-goročne kredite su bile izuzetno viso-ke, kako tokom 2012. godine, tako i u prvom polugodištu 2013. godine. Na kraju drugog kvartala 2013. godine dugoročne kamatne stope su izno-sile 10,25%, što je više u odnosu na kraj 2012. godine za 1,13 p.p, dok je u odnosu na kraj drugog kvartala pret-hodne godine visina kamatne stope identična.

Grafik 2.20 Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %


2.2.2. Pasivne kamatne stope

Na kraju drugog kvartala 2013. godine, prosječno ponderisana pasivna efektivna kamatna stopa (PPPEKS) na ukupne depozite iznosila je 2,99%. Posmatrano po ročnosti, PPPEKS na depozite po viđenju iznosila je 0,27%, depozite ročnosti do tri mjeseca 4,09%, depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine 4,59%, depo-zite ročnosti od jedne do tri godine 5,54%, depozite ročnosti od tri do pet godina 4,67%, a na depozite ročnosti preko pet godina 3,92%.

Prosječno ponderisana pasivna ka-matna stopa na ukupne depozite za-bilježena na kraju drugog kvartala ove godine bila je za 0,24 p.p. niža u odnosu na kraj 2012. godine (grafik br. 2.22). Niži nivo u odnosu na kraj prethodne godine zabilježile su i ka-matne stope na depozite po viđenju (0,05 p.p.), depozite ročnosti do tri mjeseca (0,09 p.p.), depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine (0,56 p.p.), kao i depozite ročnosti od jedne do tri godine (0,12 p.p.). Istovremeno, viši nivo je karakterisao kamatne sto-pe na depozite ročnosti od tri do pet godina (0,34 p.p.) i depozite ročnosti preko pet godina (za 0,18 p.p.).

Grafik 2.21 Kamatne stope na novoodobrene kredite po ročnosti, godišnji nivo, %

Grafik 2.22 PPEKS na depozite, godišnji nivo, %


PPEKS na depozite fizičkih lica na kraju drugog kvartala 2013. godi-ne iznosila je 3,59%, a na depozite pravnih lica 2,16%. U odnosu na kraj 2012. godine, PPEKS na depozite fi-zičkih i pravnih lica bilježe pad od 0,16 p.p. i 0,36 p.p., respektivno.

Na kraju drugog kvartala 2013. go-dine, razlika između kamatnih stopa na ukupne kredite i pasivnih kamat-nih stopa (kamatni spred) iznosila je 6,44 p.p.

2.3. Mikrokreditne finansijske institucije

Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) je na kraju drugog kvartala 2013. godine izno-sila 37,1 milion eura i povećana je za 0,9 miliona eura ili 2,5% u odnosu na kraj 2012. godine. U odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je rast od 72 hiljade eura ili 0,2% (tabela br. 2.4).

Tabela 2.4 Bilansna suma MFI, stanje na kraju perioda, 000 eura

Opis/Period2012. 2013.

III VI IX XII III VI

Aktiva MFI 42.132 37.026 35.964 36.193 36.071 37.100

Na ukupne obaveze19 odnosilo se 38,2% pasive. Najveći izvor finansiranja MFI je bio preko pozajmica. Uku-pne pozajmice na kraju drugog kvartala 2013. godine su iznosile 12,6 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 82 hiljade eura ili 0,6% u odnosu na kraj 2012. godine.

Kapital MFI je na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio 22,9 miliona eura, i činio je 61,8% ukupne pasive. Od iznosa ukupnog kapitala, 61,6% se odnosilo na kapital iz donacija, 23,9% na neraspoređenu dobit, a 8,9% na emitovani kapital. Na agregatnom nivou, MFI su prvo polugodište završile sa dobitkom od 1,3 miliona eura.

18 Razlika između efektivnih prosječno ponderisanih aktivnih i pasivnih kamatnih stopa, na ukupne kredite i depozite sistema. 19 Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, kondicioni grantovi, subordinisani dugovi i ostale obaveze.

Grafik 2.23 Kamatni spred18 banaka zemalja regiona, kraj drugog kvartala 2013. godine, %


2.3.1. Kamatne stope MFI

Na ukupno odobrene kredite

Na kraju drugog kvartala 2013. godine, prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na ukupne kredite MFI je iznosila 19,61%, a prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) 27,23%. PPNKS je u odnosu na kraj 2012. godine bila viša za 0,26 p.p., dok je PPEKS bila niža za 1,25 p.p. Na godišnjem nivou PPNKS na ukupne kredite MFI je povećana za 0,03 p.p., dok je PPEKS smanjena za 1,57 p.p. (grafik br. 2.24).

Na kraju drugog kvartala 2013. go-dine, PPEKS na ukupne kratkoročne kredite je iznosila 28,86%, dok je na dugoročne kredite iznosila 27,02%.

Na kredite odobrene pravnim lici-ma20 PPNKS je iznosila 18,57%, a PPEKS 27,00%. Na kratkoročne kre-dite PPEKS je iznosila 28,71%, a na dugoročne 22,71%.

Na kredite odobrene fizičkim licima PPNKS je iznosila 19,65%, a PPEKS 27,24%. Na kratkoročne kredite PPEKS je iznosila 28,91%, a na dugo-ročne 27,07%.

Na novoodobrene kredite

Na kraju drugog kvartala 2013. godi-ne, PPEKS na novoodobrene kredite MFI je iznosila 26,91%, što je za 1,99 p.p. niže nego na kraju 2012. godine (grafik br. 2.25).

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobrene kratkoročne kredite iznosila je 29,09%, a na kredite odo-brene sa ročnošću preko jedne godine 26,17% (tabela br. 2.5).

20 Shodno članu 153 Zakona o bankama („Sl.list Crne Gore“, br. 17/08, 44/10, 40/11), MFI može da iz sopstvenih sredstava i sred-stava pribavljenih na tržištu novca odobrava namjenske kredite za realizaciju projekata razvoja privrednih društava, kredite za unapređenje djelatnosti preduzetnika i namjenske kredite fizičkim licima.

Grafik 2.24Kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

Grafik 2.25Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %


Tabela 2.5 Kamatne stope MFI na novoodobrene kredite, jun 2013. godine, %

Kratkoročni Dugoročni Ukupni

Fizička licaPPNKS 22,71 21,09 21,42 PPEKS 28,33 26,18 26,62

Pravna licaPPNKS 19,00 19,00 19,00 PPEKS 31,41 23,94 31,00

Ukupni kreditiPPNKS 21,79 21,08 21,26 PPEKS 29,09 26,17 26,91

Boks 2.2 – Poređenje kamatnih stopa po kojima su banke i MFI odobravale kredite

Kamatne stope po kojima su banke i MFI odobravale kredite se značajno razlikuju. Naime, PPNKS na ukupne kredite kod banaka je iznosila 8,80%, a efektivna 9,43%, dok su iste stope kod MFI iznosile 19,61%, odnosno 27,23%.

Banke su odobravale kratkoro-č ne kredite po PPEKS 10,07%, a MFI 28,86%. PPEKS na dugo-ročne kredite je kod banaka iznosila 9,38%, a kod MFI 27,02% (tabela br. 1 i grafik br. 1).

Tabela 1 Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, jun 2013. godine, %


Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 9,38 21,25 9,41 19,48 9,41 19,65 PPEKS 11,26 28,91 10,08 27,07 10,09 27,24

Pravna licaPPNKS 8,74 18,83 8,24 17,91 8,31 18,57 PPEKS 9,97 28,71 8,73 22,71 8,88 27,00

Ukupni kreditiPPNKS 8,79 20,76 8,80 19,46 8,80 19,61 PPEKS 10,07 28,86 9,38 27,02 9,43 27,23

Velika odstupanja postoje i kod kamatnih stopa na novoodobrene kredite između banaka i MFI. Naime, PPNKS na novoodobrene kredite kod banaka je iznosila 9,18%, a efektivna 10,30%, dok su iste stope kod MFI iznosile 21,26%, odnosno 26,91%.

Grafik 1Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, %


Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS 10,42%, a MFI 29,09%. PPEKS na dugoročne kredite je kod banaka iznosila 10,25%, a kod MFI 26,17% (tabela br. 2 i grafik br. 2).

Tabela 2Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, jun 2013. godine, %


Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 8,21 22,71 10,46 21,09 10,31 21,42 PPEKS 11,20 28,33 11,25 26,18 11,25 26,62

Pravna licaPPNKS 8,33 19,00 8,16 19,00 8,25 19,00PPEKS 10,33 31,41 8,73 23,94 9,52 31,00

Ukupni kreditiPPNKS 8,32 21,79 9,55 21,08 9,18 21,26 PPEKS 10,42 29,09 10,25 26,17 10,30 26,91

Grafik 2Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, %

3 TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

55Tržište novca i kaplitala

3.1. Tržište novca

U toku drugog kvartala 2013. godine održano je pet aukcija državnih zapi-sa sa rokom dospijeća od 182 dana i dvije sa rokom dospijeća od 91 dan. Ukupna vrijednost emitovanih dr-žavnih zapisa iznosila je 54,0 miliona eura. Od ukupno emitovanih držav-nih zapisa prodato je ukupno 49,8 miliona eura ili 96,2%. Kupci držav-nih zapisa bile su crnogorske banke i Fond za zaštitu depozita.

U toku prvih šest mjeseci 2013. go-dine emitovano je sedam aukcija sa rokom dospijeća od 182 dana i tri sa rokom dospijeća od 91 dan. Ukupan iznos prodatih zapisa u prvom polu-godištu 2013. godine je iznosio 107,3 miliona eura. Prosječna ponderisa-na kamatna stopa na državne zapise emitovane u prva dva kvartala 2013. godine iznosila je 3,60% (grafik br. 3.1).

Ukupan dug države po osnovu prodatih državnih zapisa u 2013. godini, na dan 30.06.2013. godine, iznosio je 99,3 miliona eura.

3.2. Tržište kapitala

U prvoj polovini 2013. godine na Montenegroberzi ostvareno je svega 10,9 miliona eura prometa, što je za 9,5% više u odnosu na isti period prethodne godine. Poslije Beogradske berze, na Montenegroberzi je ostva-ren najveći rast prometa u regionu (Boks br. 3.1). U odnosu na isti period ranijih godina, promet je bio zna-čajno niži. Prosječni mjesečni promet iznosio je svega 1,8 miliona eura, što je ispod prosječnog mjesečnog prometa ostvarenog u 2012. godini (2,7 miliona eura). Rast prometa pratio je i rast broja transakcija, tako da

Grafik 3.1 Prodati državni zapisi i odgovarajuća kamatna stopa, kraj drugog kvartala 2013. godine

Izvor : CBCG


je sklopljeno 0,4% više poslova nego u istom periodu prethodne godine. U toku prvih šest mjeseci 2013. godi-ne cjelokupan promet je ostvaren kroz sekundarnu trgovinu.

Tabela 3.1 Uporedni odnos prometa na berzi, %

Uporedni odnos prometa u prvom polugođu, po godinama, (relativne promjene)

I-VI 2013/I-VI 2012. I-VI 2013/I-VI2011. I-VI 2013/I-VI 2010.

9,5 -59,4 -66,4

Izvor: Kalkulacije CBCG

Pozitivnim signalima sa tržišta kapi-tala u prvoj polovini 2013. godine u vidu rasta prometa u odnosu na upo-redni period, najviše su doprinijele trgovina akcijama Prve banke i Tele-koma u aprilu i junu mjesecu.

Struktura prometa

U strukturi prometa ostvarenog u prvih šest mjeseci 2013. godine, naj-veće učešće su imale akcije kompa-nija (86,5%), zatim promet raznim vrstama obveznica (7,4%), dok se na promet akcijama fondova zajednič-kog ulaganja odnosilo 6,1% ukupno ostvarenog prometa.

Grafik 3.2 Promet na berzi

Grafik 3.3 Struktura prometa na berzi, I-VI 2013. godine

Izvor: Montenegroberza



Tabela 3.2 Ukupan promet i struktura prometa

Struktura prometa

I-VI 2010. I-VI 2011. I-VI 2012. I-VI 2013.

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Akcije 21.154.997 65,1% 23.817.096 88,5% 8.180.328 81,9% 9.460.017 86,5%

Akcije FZU 1.799.634 5,5% 1.721.635 6,4% 1.237.133 12,4% 663.492 6,1%

Obveznice 9.547.994 29,4% 1.370.185 5,1% 571.142 5,7% 809.200 7,4%

Ukupno 32.502.624 100,0% 26.908.916 100,0% 9.988.603 100,0% 10.932.710 100,0%


Ukupan promet akcijama kompani-ja (9,5 miliona eura) ostvaren je kroz 2.021 transakcija (60,7% ukupno re-alizovanih transakcija). Ostvareni promet akcijama kompanija bio je za 15,6% veći nego u prvoj polovini prethodne godine, dok je broj realizo-vanih poslova bio manji za 239 tran-sakcija ili 10,6%.

Akcijama fondova zajedničkog ulaga-nja (FZU) prometovano je 663,5 hi-ljada eura u prvih šest mjeseci 2013. godine, kroz 742 transakcije. Ostva-reni promet akcijama FZU bio je niži nego u istom periodu prethodne go-dine za 46,4%, dok je broj sklopljenih poslova bio viši za 1,5%.

Od ukupnog prometa obveznica-ma (0,8 miliona eura), najveći dio se odnosio na obveznice stare devizne štednje (91,3%) dok se na obveznice restitucije odnosilo preostalih 8,7%.

Grafik 3.4 Promet i broj sklopljenih poslova akcijama kompanija

Grafik 3.5 Promet i broj transakcija akcijama fondova zajedničkog ulaganja




Berzanski indeksi

Indeks Monex20 je, nakon blagog rasta u januaru, bilježio mjesečni pad tokom prvih šest mjeseci tekuće go-dine, sve do juna, kada je zabilježio rast na mjesečnom nivou od 5%. S druge strane, indeks investicionih fon-dova, Monex PIF, na kraju juna je prekinuo negativan trend na mjesečnom nivou koji traje od oktobra 2012. godine, ostvarivši mjesečni rast od 18,5%.

Indeks Monex20, je na kraju juna 2013. godine bio na približno istom nivou kao i na kraju 2012. godine, dok je indeks Monex PIF, u odnosu na kraj 2012. godine, zabilježio pad od 864,4 indeksnih poena, ili 25,1%.

U odnosu na kraj juna 2012. godine, indeks Monex20 je zabilježio rast od 11,7%, dok je indeks MonexPIF zabi-lježio pad od 20,1%.

U odnosu na njihove istorijski maksi-malne vrijednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju juna 2013. godine bili niži: Monex20 – 4,9 puta, a Monex PIF – 19,7 puta.

Grafik 3.6 Promet i broj transakcija obveznicama

Grafik 3.7 Kretanje indeksa na Montenegroberzi




Tabela 3.3 Opšti podaci o indeksima

MONEX 20 MONEX PIF

Vrijednost na 30. Jun 2013. 9.847,43 2.577,42 Apsolutna promjena indeksa u 2012. godini -2,49 -864,42

Početna vrijednost indeksa 1000,00 Mart 2003. 1000,00 Mart 2003.

Maksimalna vrijednost tokom 2013. godine 10.247,75 16.01.2013. 3.432,40 28.01.2013.

Maksimalna istorijska vrijednost 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast (pad) U 2013. godini -0,03% -25,1%


Blok trgovine

U prvih šest mjeseci 2013. godine nije bilo blok transakcija.

Kapitalizacija

Ostvarena tržišna kapitalizacija na Montenegroberzi na kraju juna 2013. godine iznosila je 2,79 milijardi eura.

Likvidnost mjerena koeficijentom obrta sredstava na Montenegrober-zi je u junu 2013. godine iznosila 0,000854.

Zaključna razmatranja

U prvoj polovini 2013. godine ostva-ren je rast prometa u odnosu na isti period prethodne godine. Takođe, kraj prve polovine godine obilježio je rast oba berzanska indeksa. Indeks privatizacionih fondova MonexPIF prekinuo je relativno dug nagativni trend, i na kraju prveog polovine go-dine ostvario značajan mjesečni rast.

Međutim, i pored poboljšanja ber-zanskih indikatora na kraju juna, evi-

Grafik 3.8 Kapitalizacija

Grafik 3.9 Koeficijent obrta sredstava




dentno je da situacija na crnogorskom tržištu kapitala nije na zadovoljavajućem nivou i da postoje određeni nedostaci koji ne ulivaju povjerenje investitorima.

Boks 3.1 - Regionalne berze, odabrani pokazatelji poslovanja

Situacija na regionalnim berzama u prvoj polovini 2013. godine je bila raznolika. Na Beogradskoj berzi promet je u prvih šest mjeseci 2013. godine udvostručen u odnosu na isti period prethodne godine, dok je najveći pad prometa zabilježen na Sarajevskoj berzi. Nakon Beogradske berze, najveći rast pro-meta ostvaren je na Montenegroberzi (9,5%). Broj transakcija na svim berzama u regionu, osim Monte-negroberze, je zabilježio pad u prvoj polovini 2013. godine u odnosu na isti period prethodne godine (tabela br. 1).

Tabela 1 Promjene prometa i ostvarenih transakcija na regionalnim berzama

Naziv berze Promet I-VI 2013/I-VI 2012

Broj transakcija I-VI 2013/I-VI 2012

Beogradska berza 101,9 -69,7

Zagrebačka berza 0,6 -14,2

Sarajevska berza -50,3 -11,1

Makedonska berza -41,4 -14,2

Ljubljanska berza 5,7 -9,1

Montenegroberza 9,5 0,4

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

U istom periodu, berzanski indeksi svih regionalnih berzi zabilježili su rast na godišnjem nivou, osim Makedonske berze, dok u odnosu na kraj prethodne godine svi berzanski indeksi su zabilježili pad, osim Zagrebačke i Makedonske berze koje su zabilježile rast od 3,7%, odnosno 0,8% (tabela br. 2).

Tabela 2 Promjene odabranih indeksa regionalnih berzi

Naziv berze Naziv indeksa% promjena

VI 2013/XII 2012. VI 2013/VI 2012.

Beogradska berza BELEX15 -8,4 10,1

Zagrebačka berza CROBEX 3,7 6,5

Sarajevska berza SASX-10 -0,03 13,6

Makedonska berza MBI10 0,8 -6,1

Ljubljanska berza SBITOP -3,1 18,4

Montenegroberza MONEX20 -0,03 11,7

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Tržišna kapitalizacija je, u odnosu na jun 2012. godine, u porastu na svim regionalnim berzama, osim na Zagrebačkoj i Ljubljasnkoj berzi (tabela br. 3).


Tabela 3 Poređenja tržišnih kapitalizacija regionalnih berzi

Naziv berze VI 2013/ XII 2012. VI 2013/ VI 2012.

Beogradska berza -2,7 3,8

Zagrebačka berza -31,0 -26,4

Sarajevska berza 3,0 15,3

Makedonska berza -0,8 2,7

Ljubljanska berza -3,3 -2,8

Montenegroberza -3,8 1,9

Izvor: Sajtovi regionalnih berzi

4 FISKALNI SEKTOR

65Fiskalni sektor

Nakon prvog kvartala 2013. godine, kada je došlo do određenog napretka u pravcu fiskalne konsolidacije, u drugom kvartalu izvršena su dodatna usklađivanja, kako na strani rashoda, tako i na strani prihoda, da bi se ostvario planirani budžetski deficit za 2013. godinu. Vlada je usvojila određene fiskalne mjere za stabilizaciju budžeta, a istovremeno su osnaženi napori za smanjenje sive ekonomije.

U prvom polugodištu 2013 godine primjenjivane su privremene mjere fiskalne politike (krizni porez na za-rade i privremena obustava usklađivanja rasta penzija sa rastom zarada i inflacije), kao i mjere za suzbijanje sive ekonomije i mjere štednje u javnom sektoru. Državni budžet u ovom periodu karakteriše porast prihoda budžeta, uštede na rashodnoj strani, kao i značajno smanjenje budžetskog deficita.

4.1. Javne finansije Crne Gore21

Prema procjeni Ministarstva finansija, u prvom polugodištu 2013. godine izvorni prihodi22 iznosili su 570,1 milion eura, odnosno 16,2% procijenjenog BDP-a za 2013. godinu23. U poređenju sa istim periodom 2012. godine, javni prihodi su viši za 5,3%, što predstavlja nominalni rast od 28,7 miliona eura, čemu je najviše doprinijelo povećanje prihoda od PDV-a (20,1 milion eura), doprinosa (7,5 miliona eura) i akciza (6,4 miliona eura). Ovaj rast prihoda rezultat je, s jedne strane, niske naplate u 2012. godini, a s druge strane, primjene mjera fiskalne konsolidacije u 2013. godini.

U strukturi javnih prihoda dominantni su prihodi od poreza (62,9%), kao i prihodi od doprinosa (27,5%), dok se na sve ostale prihode odnosi 9,6% javnih prihoda.

Javna potrošnja za prvih šest mjeseci 2013. godine iznosila je 637,4 miliona eura, odnosno 18,1% procije-njenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2012. godine javna potrošnja je ostvarena na nižem nivou za 5,2%. Kao rezultat preduzetih mjera štednje tokom 2013. godine, smanjenje je ostvareno kod rashoda za materijal i usluge u iznosu od 30,7 miliona eura, subvencija u iznosu od 9,1 milion eura, kapitalnog budžeta 6,4 miliona eura, kao i kod rashoda za tekuće održavanje, dok su istovremeno porasli transferi za socijalnu zaštitu.

21 Strukturu javnih finansija Crne Gore čini budžet Crne Gore sa državnim fondovima (Fond penzijskog i invalidskog osigura-nja, Fond zdravstvenog osiguranja, Fond za obeštećenje, Zavod za zapošljavanje i Fond rada) i budžeti lokalne samouprave (Prijestonica Cetinje, Glavni grad Podgorica i 19 opština).

22 Ukupni javni prihodi obuhvataju prihode budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.23 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2013. godinu iznosi 3.517 miliona eura.


Nedostajuća sredstva24 na kraju pr-vog polugodišta iznosila su 157,5 mi-liona eura, a država se u istom perio-du zadužila u iznosu od 43,8 miliona eura, preko inostranih izvora finan-siranja, odnosno 55,9 miliona eura preko domaćih.

Tekuća javna potrošnja25 iznosila je 607,5 miliona eura ili 17,3% BDP-a i manja je u odnosu na isti period 2012. godine za 4,5%.

Posmatrano po ekonomskoj klasifi-kaciji, najveću stavku izdataka pred-stavljaju transferi za socijalnu zaštitu (241,5 miliona eura, ili 6,9% BDP-a,

dominantno zbog izdataka za penzije) i bruto zarade (200,1 milion eura, ili 5,7% BDP-a), dok je kapitalni budžet iznosio 29,9 miliona eura, ili 0,9% BDP-a.

Nivo javnih prihoda u prvom polugodištu 2013. godine manji je od ostvarene javne potrošnje, tako da je deficit javnog sektora na kraju drugog kvartala 2013. godine iznosio 67,3 miliona eura ili 1,9% procijenjenog BDP-a, i manji je za 63,5 miliona eura u odnosu na deficit ostvaren u istom periodu prethodne godine (Prilog D, tabela 12).

4.2. Budžet Crne Gore

Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, ukupni primici budžeta sa državnim fondovima26 u prvom polugodištu 2013. godine iznosili su 615,4 miliona eura ili 17,5% procijenjenog BDP-a. U strukturi budžetskih prihoda, 83,9% se odnosilo na izvorne prihode, a 16,1% na prihode od privatizacije, donacije, po-zajmice i kredite iz domaćih i inostranih izvora (tabela br. 4.1).

Izvorni prihodi budžeta iznosili su 516,1 milion eura, ili 14,7% procijenjenog BDP-a. U odnosu na plan, ovi prihodi viši su za 1,4%, a u odnosu na isti period 2012. godine, izvorni prihodi viši su za 8,8%. Ovom pove-ćanju prihoda najviše su doprinijeli porezi i doprinosi koji u strukturi prihoda imaju najveći udio (93,9%).

U strukturi izvornih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od poreza (63,5%), zatim doprinosi (30,4%), dok se preostalih 6,1% odnosilo na prihode od taksi, naknada, ostalih prihoda i primitaka od otplate odobre-nih kredita.

24 Nedostajuća sredstva obuhvataju sredstva potrebna za finansiranje deficita i sredstva potrebna za otplatu duga rezidentima, nerezidentima i obaveza iz prethodnog perioda.

25 Javna potrošnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke.26 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice, donacije, prihode od privati-

zacije i kredite iz domaćih i inostranih izvora.

Grafik 4.1 Konsolidovana javna potrošnja, 000 000 eura

Izvor: Ministarstvo finansija

67Fiskalni sektor

Naplata poreskih prihoda (porezi i doprinosi) ostvarena je u iznosu od 484,3 miliona eura, od čega se na direktne poreze odnosi 222,1 milion eura, a na indirektne poreze 262,2 miliona eura.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 327,5 miliona eura ili 9,3% BDP-a i ostvarili su rast od 2,4% u odnosu na plan, odnosno 8,9% u odnosu na isti period 2012. godine.

Najveći rast prihoda u odnosu na prethodnu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost od 20,1 milion eura ili 12,3% i ukupno iznosi 182,9 miliona eura i rezultat je primjene mjera za suzbijanje sive ekonomije.

Rast je ostvaren i kod akciza, i to u iznosu od 6,4 miliona eura ili 10,8%, a objašnjava se postepenim poveća-njem akciznih stopa.

U ovom periodu povećan je prihod od ostalih taksi za 5,5 miliona eura, kao rezultat privremenih mjera iz jula 2012. godine, kada su uvedene nove takse. Naime, kako je saopšteno iz Ministarstva finansija, u državni budžet se od naplate taksi na SIM kartice, brojila, kablovski priključak i upotrebu duvanskih proizvoda, za godinu dana slilo 10,7 miliona eura.

Naplata poreza na dobit pravnih lica veća je u odnosu na planiranu za 8,2%, a u odnosu na uporedni period 2012. godine za 9,4%, dok su prihodi po osnovu poreza na promet nepokretnosti smanjeni za 6% u odnosu na prošlogodišnje.

Prihodi po osnovu poreza na dohodak fizičkih lica povećani su za 11% (odnosno za 3,7 miliona eura) u od-nosu na prethodnu godinu. Naime, Skupština Crne Gore usvojila je u januaru izmjene Zakona o porezu na dohodak fizičkih lica, kojim je predviđeno dodatno oporezivanje zarada većih od 480 eura. Za neto zarade preko 480 eura primjenjuje se stopa poreza od 15%, dok za plate ispod tog iznosa važi i dalje porez od 9%.

Negativno odstupanje bilježi se kod poreza na međunarodnu trgovinu, i to u iznosu od 6 miliona eura, ili 36,8%, kao posljedica stupanja na snagu sporazuma sa STO u drugoj polovini 2012. godine.

Grafik 4.2 Izvorni prihodi, 000 000 eura



Boks 4.1 – Povećanje stope PDV-a

Vlada Crne Gore donijela je odluku o povećanju više stope PDV-a sa postojećih 17% na 19% i zadržavanju niže i nulte stope ovog poreza na istim nivoima.

Osnovni motiv za donošenje ovakve odluke je nastojanje da se zaustavi dalje pogoršanje fiskalne sta-bilnosti, odnosno nesklada između javnih prihoda i javnih rashoda. Takođe, ova mjera bi, zajedno sa ostalim mjerama fiskalnog prilagođavanja, trebalo doprinijeti smanjenju potrebe za zaduživanjem i, time, smanjenju javnog duga u budućem periodu, što će unaprijediti stabilnost fiskalnog, finansijskog i makroekonomskog sistema.

Vlada je na osnovu rađenih analiza, utvrdila da će selektivno povećanje stope PDV-a generisati jed-nokratan rast cijena, koji će biti ublažen zadržavanjem niže stope PDV-a od 7% na istom nivou. Niža stopa PDV-a odnosi se, između ostalog, na: osnovne proizvode za ljudsku ishranu (hljeb, brašno, mlijeko i mliječne proizvode, hranu za odojčad, mast, ulje, meso i šećer), ljekove, udžbenike, knjige i nastavna sredstva, štampu, računarsku opremu, usluge smještaja u hotelima, motelima, apartho-telima, turističkim naseljima, pansionima, kampovima i vilama, usluge javnog prevoza, usluge javne higijene, pogrebne usluge, stočnu hranu, usluge koje se naplaćuju putem ulaznica za bioskopske i pozorišne predstave, koncerte, muzeje, sajmove, zabavne parkove, izložbe, zoološke vrtove i slične kul-turne i sportske priredbe.

Zadržavanjem niže stope PDV-a od 7% na istom nivou, uticaj na nivo cijena i životni standard biće man-jeg obima, budući da proizvodi i usluge koji se oporezuju nižom stopom čine oko 50% potrošačke kor-pe, čime će biti zaštićene socijalno najranjivije kategorije stanovništva.Takođe, ovim će se, djelimično, zaštititi i konkurentnost privrede, posebno turističkog sektora, s obzirom na to da će usluge smještaja, kao i proizvodi za ishranu, čije cijene dominantno kreiraju cijene u oblasti turističkih usluga, biti i dalje oporezivane po nižoj, odnosno istoj stopi.

Povećanje PDV-a je mjera privremenog karaktera, čija je primjrna počela prvog jula 2013. godine.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 156,7 miliona eura i veći su za 0,2% u odnosu na plan za prvo polu-godište 2013. godine, dok u odnosu na isti period prethodne godine bilježe rast od 5%.

69Fiskalni sektor

Tabela 4.1 Prihodi budžeta CG i državnih fondova, I-VI 2013. godine

Vrsta primitka Plan jan-jun 2013.

Ostvareno jan-jun 2013.

Učešće u prihodima

jan-jun 2013.

Učešće u BDP

Ostvareno u odnosu na plan


Ostvareno u odnosu na

jan-jun 2012.

u mil.eura u mil.eura % % % u mil.eura %

P O R E Z I 319,84 327,54 63,47 9,31 102,41 300,75 108,91

Porez na dohodak fizičkih lica 36,64 37,25 7,22 1,06 101,66 33,57 110,96

Porez na dobit pravnih lica 26,02 28,14 5,45 0,80 108,15 25,73 109,37

Porez na promet nepokretnosti 0,71 0,63 0,12 0,02 88,73 0,67 94,03

Porez na dodatu vrijednost 170,65 182,90 35,44 5,20 107,18 162,81 112,34

Akcize 66,15 65,97 12,78 1,88 99,73 59,57 110,74

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 17,6 10,35 2,01 0,29 58,81 16,39 63,15

Ostali republički porezi 2,07 2,30 0,45 0,07 111,11 2,01 114,43

DOPRINOSI 156,44 156,72 30,37 4,46 100,18 149,20 105,04

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 91,52 93,73 18,16 2,67 102,41 88,41 106,02

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 54,96 54,05 10,47 1,54 98,34 52,21 103,52

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,62 4,32 0,84 0,12 93,51 4,16 103,85

Ostali doprinosi 5,34 4,62 0,90 0,13 86,52 4,42 104,52

T A K S E 13,96 11,22 2,17 0,32 80,37 6,17 181,85

N A K N A D E 6,29 6,09 1,18 0,17 96,82 5,56 109,53

OSTALI PRIHODI 10,08 12,91 2,50 0,37 128,08 10,70 120,65

Primici od otplate kredita 2,18 1,57 0,30 0,04 72,02 1,90 82,63

IZVORNI PRIHODI 508,79 516,05 83,85 14,67 101,43 474,28 108,81

Prihodi od privatizacije 8,00 0,85 0,14 0,02 10,63 1,36 62,50

Donacije 0,00 1,84 0,30 0,05 0,00 2,11 87,20

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 200,00 43,02 6,99 1,22 21,51 154,69 27,81

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 0,00 53,66 8,72 1,53 0,00 34,26 156,63

UKUPNI PRIMICI BUDŽETA CG I FONDOVA 716,79 615,42 100,00 17,50 85,86 666,70 92,31


Ukupni izdaci budžeta u prvom polugodištu 2013. godine iznosili su 656,3 miliona eura ili 18,7% procijenje-nog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2012. godine, budžetska potrošnja bila je niža za 5,2%, a u odnosu na planiranu manja za 2,4% (tabela br. 4.2).

Konsolidovani izdaci budžeta27 iznosili su 595,6 miliona eura, što čini 16,9% procijenjenog BDP-a. Ostva-reni izdaci su u odnosu na plan za prvo polugodište tekuće godine bili niži za 4,9%, a u odnosu na prvo polu-godište 2012. godine niži za 4,1%.

27 Ukupni izdaci umanjeni za otplatu dugova.


Tekuća budžetska potrošnja iznosila je 575,9 miliona eura ili 16,4% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 19,7 miliona eura ili 0,6% BDP-a.

Tekući izdaci u posmatranom peri-odu iznosili su 286,3 miliona eura i bili su niži od planiranih za 2,6%. Rashodi za bruto zarade povećani su za 2 miliona eura u odnosu na isti pe-riod 2012 godine, ili 3,2 miliona eura u odnosu na plan. U odnosu na plan smanjeni su rashodi za materijal i usluge (2,8 miliona eura), rashodi za tekuće održavanje (3,8 miliona eura), kapitalni budžet (13,1 milion eura).

Transferi Fondu PIO povećani su u odnosu na plan za 8,7 miliona eura, dok su u odnosu na prethodnu godinu povećani za 3 miliona eura.

Ako posmatramo strukturu budžetske potrošnje (tabela br. 4.2), najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu oko 40,5%, bruto zarade 31,8% transferi institucijama, pojedinicima, nevladinom i javnom sektoru 6,9% i rashodi za materijal i usluge 6,1%. Na ostale namjene odnosi se 14,7% budžetskih izdataka, od toga na kamate 5,4%, a kapitalni budžet učestvuje sa 3,3% budžetske potrošnje.

Otplata duga iznosila je 60,7 miliona eura i smanjena je u odnosu na prvo polugodište prethodne godine za 10,2 miliona.

Nedostajuća sredstva budžeta u iznosu od 140,2 milion eura, finansirana su najvećim dijelom iz pozajmica i kredita (iz inostranih izvora u iznosu od 43 miliona eura i pozajmica i kredita iz domaćih izvora u iznosu od 53,7 miliona eura i korišćenjem depozita 40,9 miliona eura) i manjim dijelom iz donacija i prihodima od privatizacije.

U prvom polugodištu 2013. godine budžet Crne Gore je ostvario deficit28 od 79,6 miliona eura ili 2,3% BDP-a i niži je za 67,5 miliona eura od deficita ostvarenog u istom periodu 2012. godine.

28 (Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 53//09).

Grafik 4.3 Budžetska potrošnja u prvom polugodištu 2013. godine, 000 000 eura


71Fiskalni sektor

Tabela 4.2Izdaci budžeta CG i državnih fondova, I-VI 2013. god.

OPIS

Plan jan-jun 2013.


Učešće u izdacima

Učešće u BDP

Ostvareno u odnosu na plan


Ostvarenja u odnosu na jan-jun

2012.

u mil.eura u mil.eura % % % u mil.eura %

Tekući izdaci 293,9 286,32 48,07 8,14 97,42 318,24 89,97

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 186,06 189,31 31,78 5,38 101,75 187,33 101,06

Ostala lična primanja 5,24 5,97 1,00 0,17 113,93 4,42 135,07

Rashodi za materijal i usluge 39,12 36,32 6,10 1,03 92,84 65,18 55,72

Tekuće održavanje 10,24 6,47 1,09 0,18 63,18 9,93 65,16

Kamate 35,2 32,22 5,41 0,92 91,53 29,41 109,55

Renta 3,91 3,80 0,64 0,11 97,19 3,42 111,11

Subvencije 7,26 6,93 1,16 0,20 95,45 15,95 43,45

Ostali izdaci 2,88 2,76 0,46 0,08 95,83 2,60 106,15

Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 3,99 2,54 0,43 0,07 63,66 0,00

Transferi za socijalnu zaštitu 248,94 241,23 40,50 6,86 96,90 236,97 101,80

Transferi inst. pojedincima NVO i jav. sektoru 46,17 41,25 6,93 1,17 89,34 12,88 320,26

Kapitalni budžet 32,82 19,71 3,31 0,56 60,05 22,81 86,41

Pozajmice i krediti 0,86 1,24 0,21 0,04 144,19 0,91 136,26

Rezerve 3,68 5,71 0,96 0,16 155,16 6,11 93,45

Otplata garancija 0 0,15 0,00 23,43

KONSOLIDOVANI IZDACI 626,37 595,61 90,75 16,94 95,09 621,35 95,86

Otplata dugova rezidentima 9,74 18,64 2,84 0,53 191,38 38,37 48,58

Otplata dugova iz prethodnog perioda 11,98 20,17 3,07 0,57 168,36 0,00

Otplata dugova nerezidentima 24,43 21,87 3,33 0,62 89,52 32,51 67,27

UKUPNI IZDACI 672,52 656,29 100,00 18,66 97,59 692,23 94,81


Boks 4.2 – Informacija o realizaciji i efektima mjera iz Akcionog plana za suzbijanje sive ekonomije za period april-jul 2013. godine

Prema saopštenju, Vlada Crne Gore je usvojila Informaciju o realizaciji i efektima mjera iz Akcionog plana za suzbijanje sive ekonomije za period april-jul 2013. godine, koju je pripremilo Ministarstvo finansija.

Između ostalog, u predmetnoj Informaciji se navodi da je Komisija za suzbijanje sive ekonomije u pe-riodu april-jul 2013. godine u kontinuitetu pratila dinamiku i efekte sprovođenja svih definisanih ak-tivnosti u borbi protiv sive ekonomije, sa posebnim osvrtom na suzbijanje sive ekonomije u oblasti tržišta rada i prometa proizvoda i usluga – evidentiranja gotovinskog prometa, kao i eliminisanja pros-tora za izbjegavanje plaćanja poreskih obaveza. Konstatovano je da se sve mjere definisane Akcionim planom realizuju prema utvđenoj dinamici, kao i da je ostvareno poboljšalje naplate javnih prihoda koji su za prvih šest mjeseci 2013. godine bili veći za oko 40 miliona eura u odnosu na isti period pre-thodne godine.


Takođe, pojačan inspekcijski nadzor doprinio je povećanju stepena poreske discipline, što je direktno uticalo na smanjenje nelegalnog poslovanja i povećanje javnih prihoda.

Poseban segment rada Komisije odnosio se na revidiranje važeće zakonske regulative, a u cilju sužavanja prostora za neregularno poslovanje, te su, u tom pravcu, date sugestije za predlaganje izm-jena pojedinih zakonskih rješenja (Zakon o porezu na dohodak fizičkih lica, Zakon o inspekcijskom nadzoru, Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, Zakon o objedinjenoj registraciji i sistemu izvještavanja obračuna i naplate poreza i doprinosa i dr).

U cilju unapređenja transparetnosti u borbi protiv sive ekonomije, inicirano je i veće uključivanje građana u suzbijanju sive ekonomije, kroz realizaciju projekta „Budi odgovoran“.

Vlada je zadužila Komisiju za suzbijanje sive ekonomije da nastavi sa praćenjem realizacije mjera utvrđenih Akcionim planom u skladu sa nadležnostima i utvrđenom dinamikom, a nadležne inspek-cijske službe da u međusobnoj saradnji i koordinaciji nastave sa utvrđenom dinamikom inspekcijskih kontrola.

4.3. Lokalna samouprava

Kvartalne izvještaje o planiranim i ostvarenim prihodima, planiranim i izvršenim rashodima i budžetskom zaduženju, shodno Zakonu o finansiranju lokalne samouprave, opštine su obavezne da dostavljaju Ministar-stvu finansija, najkasnije u roku od 30 dana od dana isteka kvartala. S obzirom na to da je samo jedan broj opština dostavio podatke, podaci za prvo polugodište 2013. godine zasnivaju se na procjeni Ministarstva finansija.

Procijenjeni izdaci lokalne samouprave za prvo polugodište 2013. godine iznose 41,8 miliona eura ili 1,2% BDP-a, što je manje u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2012. godine za 17,9%. Najznačajniji pad u odno-su na isti period prethodne godine zabilježen je kod kapitalnih izdataka.

Potrošnja je finansirana iz poreza u iznosu od 31 milion eura, taksi 2,5 miliona eura, naknada 15,5 miliona eura i ostalih tekućih prihoda u iznosu od 5 miliona eura. Ukupni tekući prihodi lokalne samouprave, za prvo polugodište 2013. godine, procijenjeni su u iznosu od 54 miliona eura ili 1,5% BDP-a, što je manje u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2012. godine za 19,5%.

Suficit lokalne samouprave za prvo polugodište 2013. godine procijenjen je u iznosu od 12,2 miliona eura ili 0,4% BDP-a (tabela br. 4.3).

73Fiskalni sektor

Tabela 4.3Izvorni prihodi i izdaci lokalne samouprave, I-VI 2013. godine

Vrsta primitka

I-VI 2013 I-VI 2012Ostvareno u

odnosu na I-VI 2012

mil.eura % BDP-a mil.eura %

TEKUĆI PRIHODI 54,01 1,54 67,11 80,48

Porezi 31,02 0,88 35,65 87,01

Takse 2,46 0,07 2,79 88,17

Naknade 15,54 0,44 22,78 68,22

Ostali prihodi 4,99 0,14 5,89 84,72

KONSOLIDOVANI IZDACI 41,77 1,19 50,88 82,10

TEKUĆA POTROŠNJA 34,14 0,97 37,44 91,19

Tekući izdaci 20,88 0,59 22,36 93,38

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 10,84 0,31 11,58 93,61

Ostala lična primanja 1,05 0,03 1,07 98,13

Rashodi za materijal i usluge 4,46 0,13 6,35 70,24

Tekuće održavanje 2,44 0,07 1,49 163,76

Kamate 1,60 0,05 1,29 124,03

Renta 0,08 0,00 0,08 100,00

Subvencije 0,10 0,00 0,20 50,00

Ostali izdaci 0,31 0,01 0,30 103,33

Transferi za socijalnu zaštitu 0,27 0,01 0,15 180,00

Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 11,34 0,32 12,75 88,94

Kapitalni izdaci 7,63 0,22 13,44 56,77

Pozajmice i krediti 0,76 0,02 0,79 96,20

Rezerve 0,89 0,03 1,39 64,03

DEFICIT/SUFICIT 12,24 0,35 16,23 75,42

Transferi iz Budžeta CG 0,00 0,00 0

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,22 0,06 3,91 56,78

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 0,78 0,02 0

Prihodi od privatizacije 5,00 0,14 5,11 97,85

Donacije 0,24 0,01 0,79 30,38

Korišćenje depozita lokalne samouprave 9,04 0,26 1,44 627,78

Otplata dugova 29,52 0,84 27,48 107,42


4.4. Državni fondovi

Prema podacima Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, u prvom polugodištu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 191,5 miliona eura, što je za 0,4% više nego u istom periodu 2012. godine. Učešće doprinosa, kao osnovnog izvora finansiranja Fonda PIO, u ukupnim prihodima iznosilo je 50,4%. Ova kategorija prihoda bila je za 6,7% veća u odnosu na prvo polugodište 2012. godine. Istovremeno, transferi iz budžeta, koji čine 49,1% ukupnih primitaka, smanjeni su za 5,3% u odnosu na uporedni period prethodne godine.

Ukupni izdaci Fonda PIO iznosili su 191,5 miliona eura, što je za 0,4% više nego u istom periodu 2012. godine, a 1,2% niže u odnosu na planirani nivo. Najznačajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci za penzije, koji


su iznosili 99,2% ukupnih izdataka, dok se 0,8% izdataka odnosilo na administrativne troškove. Izdaci po osnovu penzija su povećani za 0,7% u odnosu na uporedni period 2012. godine.

Poredeći ostvarene prihode i izdatke, Fond je imao uravnotežen budžet.

Prema podacima Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore, za prvih šest mjeseci 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 72,3 miliona eura, što je za 0,4% više nego u istom periodu 2012. godine.

Ukupni izdaci Fonda za zdravstveno osiguranje iznosili su 72,3 miliona eura, tako da je Fond za prvih šest mjeseci ove godine imao uravnotežen budžet. Najveće učešće u ukupnim izdacima odnosilo se na izdatke po osnovu redovne djelatnosti (transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru u iznosu od 61,2 miliona eura i transferi za socijalnu zaštitu 9,8 miliona eura), dok je ostatak sredstava utrošen za rad Fonda.

Neizmirene obaveze Fonda na kraju prvog polugođa iznosile su 15,5 miliona eura.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, u prvom polugodištu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 10,1 milion eura, što je u odnosu na plan više za 1,7%. U odnosu na isti period 2012. go-dine ukupni primici su bili niži za 34%.

Izdaci Zavoda iznosili su 7 miliona eura i bili su niži za 22,1% u odnosu na isti period 2012. godine, a 29,5% niži od plana. U ukupnim izdacima 22,5% odnosilo se na tekuće izdatke, dok je po osnovu transfera za soci-jalnu zaštitu izdvojeno 62%, za transfere pojedincima, institucijama i javnom sektoru 14,3%, a za pozajmice, kredite i ostala dugovanja 1,2%.

Poredeći ostvarene primitke i izdatke u prvom polugodištu 2013. godine, Zavod je poslovao sa suficitom u iznosu od 3,1 milion eura.

Neizmirene obaveze Zavoda na kraju prvog polugodišta iznosile su 3,5 miliona eura.

Prema podacima Investiciono-razvojnog fonda Crne Gore, u prvih šest mjeseci 2013. godine ostvareni su uku-pni primici u iznosu od 1,8 miliona eura, što je u odnosu na isti period 2012. godine više za 24,7%. Ukupni izdaci Fonda iznosili su 2,3 miliona eura i bili su veći u odnosu na isti period 2012. godine za 149,4%, zbog značajnog iznosa rezervacija po direktnim kreditima u junu 2013. godine.

Neizmirene obaveze Fonda, na dan 30.06.2013. godine, iznosile su 6,1 milion eura.

Poredeći ostvarene primitke i izdatke u prvom polugođu 2013. godine, Fond je poslovao sa deficitom u iznosu od 0,5 miliona eura.

Fond rada, kao klasični budžetski korisnik koji se finansira iz opštih i namjenskih prihoda, u prvom polu-godištu 2013. godine ostvario je prihode u iznosu od 1,1 milion eura, koliko su iznosili i ukupni izdaci, što je za 5,1% manje u odnosu na plan, a 43,4% manje u odnosu na uporedni period 2012. godine. Najznačajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci koji se odnose na transfere za socijalnu zaštitu, to jest sredstva za tehno-loške viškove (1 milion eura).

75Fiskalni sektor

Neizmirene obaveze Fonda na dan 30.06.2013. godine iznosile su 6,8 miliona eura.

Fond za obeštećenje u prvom polugodištu 2013. godine ostvario je ukupne primitke u iznosu od 42,7 hiljada eura, što je za 9,8% niže u odnosu na isti period 2012. godine.

Ukupni izdaci Fonda iznosili su 40,8 hiljada eura i bili su manji u odnosu na isti period 2012. godine za 13,8%.

Neizmirene obaveze Fonda, na dan 30.06.2013. godine, iznosile su 1.901,15 eura.

5 DRŽAVNI DUG

79Državni dug

Državni dug Crne Gore je, na kraju prvog polugođa 2013. godine, prema podacima Ministarstva finansija, iznosio 1.760,9 miliona eura ili 50,1% procijenjenog BDP-a za 2013. godinu29. U odnosu na kraj 2012. godine veći je za 61,4 miliona eura ili 3,6%.

Tabela 5.1 Struktura javnog duga, u 000 000 eura

Ukupan državni dug1.760,9

50,1% BDP

Unutrašnji dug442,7

12,6% BDP

Spoljni dug1.318,2

37,5% BDP


Garancije Crne Gore iznose 376,4 miliona eura ili 10,7% BDP-a, odnosno 21,4% državnog duga. Uključivanjem garancija, državni dug Crne Gore bi iznosio 60,8% BDP-a, što prelazi granicu koju propisuje Mastriht i daje jasan signal da se rast državnog duga mora zaustaviti.30

5.1. Unutrašnji dug

Unutrašnji dug je u toku prvih šest mjeseci 2013. godine bilježio rast, tako da je na kraju juna bio veći za 38,2 miliona eura (9,4%) u odnosu na kraj 2012. godine. Rast unutrašnjeg duga uzrokovan je, prije svega, poveća-njem obaveza po osnovu državnih zapisa od 26,3 miliona eura, zatim po osnovu kredita kod poslovnih bana-ka od 19,1 miliona eura i obaveza po osnovu obeštećenja 4,4 miliona eura. S druge strane, unutrašnji dug je smanjen usljed smanjenja duga po osnovu kredita nefinansijskih institucija za 8,3 miliona eura i po osnovu stare devizne štednje od 3,3 miliona eura.

U strukturi unutrašnjeg duga najveće učešće bilježe obaveze po osnovu državnih zapisa – 22,4% i obaveze po osnovu restitucije – 19,8%, zatim dug jedinica lokalne samouprave – 17,9% i obaveze po osnovu stare devizne štednje – 17,4% (tabela br. 5.2, grafik br. 5.2).

29 Procijenjeni BDP za 2013. Godinu, prema podacima Ministarstva finansije, je 3.517 miliona eura.30 Do aktiviranja garancija, izdatih za KAP, je došlo u julu ove godine.

Grafik 5.1Državni dug, % BDP-a


Tabela 5.2 Struktura unutrašnjeg duga, 30. jun 2013. godine

KreditorStanje duga Učešće u

procijenjenom BDP-uUčešće u

unutrašnjem duguUčešće u

javnom dugumilioni eura %

Stara devizna štednja 77,0 2,2 17,4 4,4

Dug jedinica lokalne samouprave 79,4 2,3 17,9 4,5

Obaveze po osnovu restitucije 87,7 2,5 19,8 5,0

Krediti kod poslovnih banaka 67,4 1,9 15,2 3,8

Krediti nefinansijskih institucija 24,1 0,7 5,4 1,4

Zaostale penzije* 1,8 0,1 0,4 0,1

Državni zapisi 99,3 2,8 22,4 5,7

Obveznice Fonda rada 6,0 0,2 1,4 0,3

UKUPNO 442,7 12,6 100,0 25,2

* Emisija obveznica stečenih po osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja izvršena je 15.09.2008. godine u ukupnom iznosu od 105,0 miliona eura.


Ukupna obaveza po osnovu restitu-cije iznosi 87,7 miliona eura, što je za 4,4 miliona eura više u odnosu na kraj 2012. godine.

Dug po osnovu državnih zapisa izno-si 99,3 miliona eura i rezultat je emi-sije državnih zapisa u toku 2013. go-dine, kao i nedospjelih državnih zapi-sa iz prethodne godine.

5.2. Spoljni dug

Spoljni dug je, na kraju prvog polugođa 2013. godine, iznosio 1.318,2 miliona eura ili 37,5% BDP-a i u odnosu na kraj 2012. godine veći je za 23,2 miliona eura ili 1,8%, dok je u odnosu na kraj prvog kvartala zabilježio pad od 17,2 miliona eura ili 1,3%.

Rast spoljneg duga u toku prva tri mjeseca 2013. godine, odnosu na kraj prethodne godine rezultat je:

Grafik 5.2Struktura unutrašnjeg duga, u 000 000 eura

81Državni dug

• Povlačenja kreditnih sredstava Erste banke od 30,8 miliona eura,• Povlačenja sredstava od EIB-e u iznosu od 10 miliona eura (za saniranje posljedica poplava),• Povlačenja sredstava od IBRD-a u iznosu od 4,5 miliona eura (za projekte „Lamp“, „Midas“, poveća-

nje energetske efikasnosti, za zdravstvo i projekat „Hot spot“),• i ostalih kredita uzetih od KfW, EBRD i IDA u ukupnom iznosu od 4,9 miliona eura.

S druge strane, spoljni dug je umanjen otplatom dospjelih obaveza prema nerezidentima (glavnica) u iznosu od 22,1 milona eura.

Tabela 5.3 Struktura spoljnjeg duga, 30.06.2013. godine

KreditorStanje dugamilioni eura

Spoljni dug BDP

Učešće u spoljnjem dugu

Učešće u državnom dugu

%Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 239,9 6,8 18,2 13,6

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 1,5 0,0 0,1 0,1

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora 102,3 2,9 7,8 5,8

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA) 63,9 1,8 4,8 3,6

Evropska investiciona banka (EIB)1 88,9 2,5 6,7 5,0

EBRD 20,1 0,6 1,5 1,1

Razvojna banka Savjeta Evrope 9,1 0,3 0,7 0,5

Evropska Zajednica 5,5 0,2 0,4 0,3

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW)2 14,5 0,4 1,1 0,8

Mađarski kredit 11,0 0,3 0,8 0,6

Poljski kredit 9,4 0,3 0,7 0,5

Francuski kredit - Natixis3 8,4 0,2 0,6 0,5

EUROFIMA - dug ,,Željeznice” 24,3 0,7 1,8 1,4

Češki EXIM - dug ,,Željeznice” 21,5 0,6 1,6 1,2

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG4 17,6 0,5 1,3 1,0

Erste Bank 34,5 1,0 2,6 2,0

Credit Suisse Bank 250,0 7,1 19,0 14,2

Exim Bank Mađarska 1,7 0,0 0,1 0,1

Španski kredit za izgradnju deponije 5,0 0,1 0,4 0,3

Austrijski kredit 9,2 0,3 0,7 0,5

EUROBOND 380,0 10,8 28,8 21,6

UKUPNO 1.318,2 37,5 100,0 74,9

1 Krediti EIB-a u ukupnom iznosu od 47 miliona eura koje servisiraju javna preduzeća (,,Monteput’’, ,,Aerodromi CG’’ i ,,Elektroprivreda CG’’) ne ulaze u iznos spoljnog duga, već se tretiraju kao garancije.

2 Kredite od njemačke KfW banke za potrebe vodosnabdijevanja koriste opštine, ali čine dio ino-duga.3 Robni kredit - EPCG4 Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za Ministarstvo unutrašnjih poslova.


U iznos spoljnjeg duga nijesu uključene obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Ku-vajtu, Češkoj i Slovačkoj. Dug prema vladama ove četiri zemlje Crnoj Gori je pripao po osnovu raspodjele ne-alociranog duga (5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru), i shodno Sporazumu o pitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine rješava se usaglašenim stavovima u okviru Komiteta za podjelu finansijske aktive i pasive bivše SFRJ.


Dosadašnja analiza spoljnog duga se odnosila na iznose povučenih sred-stava po pojedinim kreditnim lini-jama. Treba imati u vidu da po po-jedinim kreditnim linijama postoje sredstva koja su odobrena, a nisu po-vučena. Ukupan iznos raspoloživih, a nepovučenih sredstava iznosi 133,1 miliona eura (tabela br. 5.4).

Tabela 5.4 Spoljnji dug i iznos nepovučenih sredstava kredita, milioni eura

Kreditor Stanje duga Nepovučena sredstva

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 239,9 21,6

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 1,5 0,0

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora 102,3 0,0

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA) 63,9 0,6

Evropska investiciona banka (EIB) 88,9 48,5

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 20,1 13,5

Razvojna banka Savjeta Evrope 9,1 0,0

Evropska Zajednica 5,5 0,0

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 14,5 48,9

Mađarski kredit 11,0 0,0

Poljski kredit 9,4 0,0

Francuski kredit – Natixis 8,4 0,0

EUROFIMA - dug ,,Željeznice” 24,3 0,0

Češki EXIM - dug ,,Željeznice” 21,5 0,0

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG 17,6 0,0

Erste Bank 34,5 0,0

Credit Suisse Bank 250,0 0,0

Exim Bank Mađarska 1,7 0,0

Španski kredit za izgradnju deponije 5,0 0,0

Austrijski kredit 9,2 0,0

EUROBOND 380,0 0,0

UKUPNO 1.318,2 133,1


Grafik 5.3Spoljnji dug, 2007 – VI 2013, milioni eura

83Državni dug

5.3. Izdate garancije

Garancije Crne Gore na kraju juna 2013. godine iznosile su 376,4 milio-na eura ili 10,7% procijenjenog BDP-a, odnosno 21,4% državnog duga. Državni dug zajedno sa garancijama iznosi 60,8% BDP-a.

Strane garancije Crne Gore iznosile su 344,4 miliona eura ili 9,8% BDP-a, odnosno 19,6% državnog duga na kraju prvog polugođa 2013. godine. Ako uključimo strane garancije u iznos spoljnjeg duga, onda bi spoljni dug Crne Gore iznosio 47,3 BDP-a. Važno je istaći da se pomenuti iznos stranih garancija odnosi na povuče-na kreditna sredstva. Kada se uzme u obzir cijeli potpisani iznos, strane garancije dostižu iznos od 505,8 mi-liona eura.

Ukupan iznos domaćih garancija na kraju prvog polugođa 2013. godine je iznosio 32 miliona eura. Domaći dug sa garancijama iznosi 13,5% BDP-a.

Garancije predstavljaju potencijal-ni javni dug, stoga treba biti veoma oprezan i restriktivan u narednom periodu u pogledu izdavanja novih garancija.

Grafik 5.4Državni dug Crne Gore sa i bez garancija, u % BDP-a

Grafik 5.5Izdate strane garancije

Izvor: Kalkulacije CBCG



5.4. Otplata duga

Ukupna otplata duga31 u toku prvih šest mjeseci 2013. godine iznosila je 97,1 milion eura ili 2,8% procijenje-nog BDP-a za 2013. godinu. Otplata duga (glavnica) finansirana je iz ino-stranih i domaćih pozajmica, donaci-ja, prihoda od privatizacije i korišće-njem državnih depozita.

5.5. Projekcija i održivost državnog duga

U skladu sa projektovanim kreta-njem BDP-a u narednom periodu, predviđen je blagi rast ukupnog dr-žavnog duga, prije svega usljed rasta spoljnog duga.

31 Ukupna otplata duga obuhvata glavnice, kamate i granacije.

Grafik 5.6Izdate domaće garancije

Grafik 5.7Otplata duga u toku prvog polugođa 2013. godine, u milionima eura



85Državni dug

I pored zabrinjavajućeg nivoa javnog duga, kao i rastućeg trenda u poslednjih par godina, u narednom perio-du se i dalje očekuje rast državnog duga, prije svega zbog potrebe finansiranja budžeta, kao i finansiranja duga po osnovu aktiviranja izdatih garancija.

U periodu od 2013. do 2016. godine očekuje se porast javnog duga. Porast javnog duga u ovom periodu biće prvenstveno uzrokovan rastom spoljnog duga, dok će se domaći dug smanjiti.

Tabela 5.5 Projekcija visine i strukture državnog duga Crne Gore, 2013-2016. god.

DRŽAVNI DUG 2013 2014 2015 2016.

BDP u mil € 3.517,0 3.735,0 3.982,0 4.265,0

Spoljni dug 1.512,3 1.646,8 1.770,3 1.873,1

u % BDP-a 43,0 44,1 44,5 43,9

Domaći dug 380,7 348,2 333,1 304,7

u % BDP-a 10,8 9,3 8,4 7,1

Državni dug 1.893,0 1.995,0 2.103,4 2.377,8

U BDP-a 53,8 53,4 52,8 51,1


Takođe, izvjesno je da će u godinama kada dospijevaju emisije euroobveznice (2015. i 2016.) biti potrebno novo zaduživanje, jer njihov ukupan iznos neće biti moguće otplatiti iz redovnih prihoda. U skladu sa nave-denim, a imajući u vidu aktiviranje garancija koje se desilo nakon perioda na koji se izvještaj odnosi, potrebno je razmotriti reviziju projekcija visine i strukture državnog duga.

6 EKSTERNI SEKTOR

89Eksterni sektor

Kretanja u platnom bilansu u velikoj mjeri bila su pod uticajem kretanja u realnom sektoru i sporog oporavka na globalnom nivou. Prvu polovinu 2013. godine karakteriše smanjenje deficita tekućeg računa za 14,2% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Na računu roba zabilježeno je smanjenje međunarodne rob-ne razmjene usljed pada vrijednostu uvoza za 4,5%, što ukazuje na nisku domaću tražnju. Istovremeno, zabi-lježen je rast izvoza roba za 7,9%, što je rezultiralo smanjenjem spoljnotrgovinskog deficita za 8% u poređenju sa istim periodom 2012. godine. Na rast izvoza najviše je uticao energetski sektor, odnosno izvoz električne energije koji je iznosio 65,7 miliona eura ili četiri puta više nego u istom periodu 2012. godine. Stepen pokri-venosti uvoza izvozom roba iznosio je 25,3%, što je za 2,9 procentnih poena više nego u istom periodu 2012. godine.

Poboljšanju salda na tekućem računu doprinio je i suficit u međunarodnoj razmjeni usluga koji je iznosio 101,7 miliona eura, što je na istom nivou kao i u prethodnoj godini. Suficit na ovom računu u najvećoj mjeri je rezultat pozitivnih kretanja u oblasti turizma, odnosno rasta broja dolazaka i noćenja stranih turista, čemu pored atraktivnosti crnogorske obale doprinose i aktuelna politička i ekonomska kriza na konkurentnim me-diteranskim tržištima.

Pozitivan trend je ostvaren na računima faktorskih dohodaka i tekućih transfera na kojima je zabilježen su-ficit u iznosu od 96,3 miliona eura, što je za 19,4% više nego u prvoj polovini 2012. godine. Ostvarenje sufici-ta na ova dva podračuna doprinosi ublažavanju spoljnotrgovinskog deficita. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim računima tekućeg računa iznosila je 32% i u odnosu na posmatrani period 2012. godine veća je za 4,8 procentna poena.

Na kapitalno finansijskom računu zabilježen je neto priliv u iznosu od 244,7 miliona eura. Najveći neto priliv je ostvaren po osnovu stranih direktnih investicija 150,9 miliona eura i ostalih investicija 56,6 miliona eura, dok je neto odliv ostvaren po osnovu portfolio investicija (6,8 miliona eura), kao posljedica većeg ulaganja u strane dužničke hartije od vrijednosti u poređenju sa 2012. godinom.


Tabela 6.1 Platni bilans Crne Gore, u 000 eura

jan.-jun 2012

jan.-jun2013 Promjena u %

A. TEKUĆI RAČUN -489.593 -420.309 -14,2

ROBE -672.473 -618.293 -8,1

1. Izvoz f.o.b. 193.781 209.077 7,9

2. Uvoz f.o.b. 866.253 827.370 -4,5

USLUGE 102.220 101.681 -0,5

1. Prihodi 271.057 285.689 5,4

2. Rashodi 168.837 184.008 9,0

DOHOCI 17.784 31.877 79,2

1. Prihodi 99.906 104.349 4,4

2. Rashodi 82.122 72.472 -11,8

TEKUĆI TRANSFERI 62.875 64.425 2,5

1. Transferi u Crnu Goru 83.193 88.727 6,7

2. Transferi iz Crne Gore 20.318 24.302 19,6

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 244.778 244.662 0,0

1. RAČUN KAPITALA -50 73 2. FINANSIJSKI RAČUN 244.828 244.589 -0,1

1. Direktne investicije-neto 153.285 150.939 -1,5

1.1. U inostranstvo -31.568 -4.417 -86,0

1.2. U Crnu Goru 184.852 155.356 -16,0

2. Portfolio investicije-neto -856 -6.842 699,7

2.1. Sredstva 2.495 -12.040 2.2. Obaveze -3.350 5.198

3. Ostale investicije-neto 76.025 56.603 -25,53.1. Sredstva -28.138 -3.496 -87,6

3.2. Obaveze 104.162 60.098 -42,3

4. Promjena rezervi CBCG 16.374 43.889 168,0

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (-A-B) 244.815 175.648

Izvor: CBCG

6.1. Tekući račun platnog bilansa

Kretanja na tekućem računu platnog bilansa u većoj mjeri bila su pod uticajem kretanja na računu roba. Pad deficita tekućeg računa u poređenju sa istim periodom prethodne godine rezultat je smanjenja spoljnotrgo-vinskog deficita i pozitivnog salda na ostalim računima. U prvoj polovini 2013. godine ostvaren je najmanji deficit u poređenju sa istim periodom od 2007. godine. Prihodi od usluga bili su za 36,6% veći od izvoza roba, što ukazuje na značaj sektora usluga za crnogorsku ekonomiju.

91Eksterni sektor

Tabela 6.2Tekući račun platnog bilansa, u 000 EUR

jan.-jun 2007.

jan.-jun 2008.

jan.-jun 2009.

jan.-jun 2010.

jan.-jun 2011.

jan.-jun 2012. jan.-jun 2013.

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -558.465 -906.175 -537.212 -496.847 -432.877 -489.593 -420.309

1. ROBE -651.981 -983.171 -616.239 -585.286 -598.627 -672.473 -618.293

1.1. Izvoz f.o.b. 239.133 236.634 134.413 155.181 225.636 193.781 209.077

1.2. Uvoz f.o.b. 891.114 1.219.805 750.651 740.468 824.263 866.253 827.370

2. USLUGE 50.752 9.042 31.693 34.158 85.367 102.220 101.681

2.1. Prihodi 168.005 199.091 187.981 196.040 224.711 271.057 285.689

2.2. Rashodi 117.253 190.049 156.288 161.882 139.344 168.837 184.008

3. DOHOCI 16.740 35.585 9.361 2.035 26.078 17.784 31.877

3.1. Prihodi 47.738 78.110 81.902 78.384 93.582 99.906 104.349

3.2. Rashodi 30.997 42.526 72.541 76.349 67.503 82.122 72.472

4. TEKUĆI TRANSFERI 26.023 32.369 37.973 52.246 54.304 62.875 64.425

4.1. Transferi u Crnu Goru 48.012 51.394 54.584 66.598 73.212 83.193 88.727

4.2. Transferi iz Crne Gore 21.989 19.025 16.611 14.352 18.908 20.318 24.302

Izvor: CBCG

Na ostalim podračunima tekućeg računa ostvaren je suficit koji je do-prinio ublažavanju deficita tekućeg računa platnog bilansa. Račun usluga je dominantno pod uticajem kretanja u turizmu, dok je na računima doho-daka i tekućih transfera evidentiran suficit usljed većeg priliva po osno-vu doznaka iz inostranstva i manjih rashoda po osnovu otplate kamata i isplaćenih dividendi.

6.1.1. Robna razmjena32

Prema preliminarnim podacima Monstat-a, u prvoj polovini 2013. godine ukupna robna razmjena Crne Gore sa inostranstvom iznosila je 1.043 miliona eura. U odnosu na isti period prethodne godine obim razmjene

32 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovi-ne. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 1993). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po f.o.b.-u.

Grafik 6.1Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Izvor: CBCG


je smanjen za 2,5%. U posmatranom periodu zabilježeno je smanjenje defi-cita kao rezultat povećanja izvoza uz istovremeni pad uvoza roba.

Ukupan izvoz robe, prema prelimi-narnim podacima Monstat-a, izno-sio je 195,8 miliona eura, dok je vri-jednost uvezene robe iznosila 847,2 miliona eura. U izvozu dominiraju mineralna goriva i maziva i proizvo-di svrstani po materijalu, dok u uvozu najveće učešće imaju mašine i tran-sportni uređaji. Pokrivenost uvoza izvozom u prvih šest mjeseci 2013. godine je i dalje na niskom nivou, iako je veća za 2,6 procentnih poena nego u istom periodu prethodne godine.

Prema preliminarnim podacima Monstat-a, u prvih šest mjeseci 2013. godine izvoz roba je ostvario rast od 7,3%, što je rezultat povećanja izvoza električne energije, dok je istovreme-no došlo do pada izvoza aluminijuma i gvožđa i čelika. U strukturi izvoza prema SMTK33 najviše su zastuplje-ni mineralna goriva i maziva (sektor 3) u iznosu od 70,3 miliona eura, što je za 48,9 miliona eura više u odnosu na isti period prethodne godine. Izvoz proizvoda ovog sektora čini 35,9% ukupnog izvoza i najveći dio se odnosi na izvoz električne energije. Izvoz elek-trične energije iznosio je 65,7 miliona eura i u odnosu na isti period 2012. go-dine veći je za 48,9 miliona eura.

Izvoz proizvoda svrstanih po materijalu (sektor 6) čini 27,2% ukupnog izvoza ili 53,3 miliona eura, što je pad od 42,2% u odnosu na isti period 2012. godine. Na značajan pad vrijednosti izvoza ovog sektora najviše je uticalo smanjenje izvoza aluminijuma i gvožđa i čelika. Vrijednost izvoza aluminijuma (sirovi aluminijum) u prvih šest mjeseci iznosila je 41 milion eura, što predstavlja smanjenje od 45,7% (ili 34,5 miliona). Pad izvo-za auminijuma je posljedica smanjenja proizvodnje u KAP-u i niske cijene aluminijuma na međunarodnom

33 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

Grafik 6.2Kretanja na računu roba po kvartalima, u 000 eura

Izvor: CBCG i Monstat

Grafik 6.3Pokrivenost uvoza izvozom u periodu 2005 – jun 2013. godine, u %

Izvor: Monstat

93Eksterni sektor

tržištu. Izvoz gvožđa i čelika je manji za 38,3% u poređenju sa istim periodom 2012. godine i iznosio je 7,6 miliona eura. Izvoz proizvoda sektora 2 – sirove materije osim goriva iznosio je 27,6 miliona eura, što je rast od 6,3%.

Tabela 6.3 Struktura izvoza roba u periodu januar-jun 2013. godine, u 000 eura

Jan-jun 2012 Jan-jun 2013 Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 9.355 10.652 13,9% 5,4%

1 Piće i duvan 8.003 9.565 19,5% 4,9%

2 Sirove materije, osim goriva 25.914 27.557 6,3% 14,1%

3 Mineralna goriva i maziva 21.430 70.308 228,1% 35,9%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 1.227 703 -42,7% 0,4%

5 Hemijski proizvodi 6.046 4.373 -27,7% 2,2%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 92.284 53.320 -42,2% 27,2%

7 Mašine i transportni uređaji 12.135 10.984 -9,5% 5,6%

8 Razni gotovi proizvodi 3.886 3.819 -1,7% 2,0%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 2.156 4.550 111,0% 2,3%

UKUPNO: 182.435 195.833 7,3% 100,0%

Izvor: Monstat

U prvoj polovini 2013. godine, prema preliminarnim podacima Monstat-a, uvoz roba je smanjen za 4,5% u odnosu na isti period 2012. godine. Prema SMTK, Crna Gora najviše uvozi proizvode iz kategorije mašine i transportni uređaji (sektor 7) u iznosu od 182,5 miliona eura (21,5% ukupnog uvoza), što je na približno istom nivou kao i prethodne godine. Najveće učešće u uvozu u okviru ovog sektora imaju drumska vozila u vrijednosti od 47,5 miliona eura.

Uvoz hrane i živih životinja iznosio je 167,9 miliona eura, što je za 4,5% više u odnosu na isti period prethodne godine. U okviru ovog sektora najviše je uvezeno mesa i prerađevina od mesa u iznosu od 39,3 miliona eura i žitarice i proizvodi od žitarica u iznosu 25,5 miliona eura.

Na smanjenje ukupnog uvoza roba u posmatranom periodu najviše je uticalo smanjenje uvoza proizvoda sektora mineralna goriva i maziva, čiji je uvoz ukupno smanjen za 55,7 miliona eura ili 32,7%. U okviru ovog sektora najviše je smanjen uvoz električne energije za 58,4% (26,1 milion eura), što je većim dijelom rezultat smanjenja potrošnje KAP-a, kao najvećeg potrošača električne energije u Crnoj Gori. Takođe, u okviru ovog sektora smanjen je i uvoz nafte i naftnih derivata za 18,2% u odnosu na isti period 2012. godine.


Tabela 6.4 Struktura uvoza roba u periodu januar-jun 2013. godine, u 000 eura

Jan-jun 2012 Jan-jun 2013 Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 160.762 167.989 4,5% 19,8%

1 Piće i duvan 26.190 28.736 9,7% 3,4%

2 Sirove materije, osim goriva 34.452 25.096 -27,2% 3,0%

3 Mineralna goriva i maziva 170.126 114.469 -32,7% 13,5%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 6.829 6.648 -2,7% 0,8%

5 Hemijski proizvodi 80.643 87.212 8,1% 10,3%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 122.966 126.021 2,5% 14,9%

7 Mašine i transportni uređaji 178.443 182.493 2,3% 21,5%

8 Razni gotovi proizvodi 106.619 105.899 -0,7% 12,5%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 396 2.685 578,0% 0,3%

UKUPNO: 887.426 847.246 -4,5% 100,0%

Ukupna robna razmjena sa zemlja-ma Evropske unije je u padu u od-nosu na isti period prethodne godine (4,7%), dok je razmjena sa zemljama potpisnicama CEFTA na istom ni-vou. Zabilježen je pad obima razmje-ne sa EFTA grupacijom (za 42,5%). Ako posmatramo strukturu izvoza po grupama zemalja, najviše robe je izvezeno u zemlje CEFTA-e 63,2% ukupnog izvoza (123,7 miliona eura) i zemlje Evropske unije 28,9% (56,7 miliona eura). U posmatranom peri-odu najviše je robe pojedinačno izve-zeno u Srbiju (77,3 miliona eura), Hr-vatsku (25,7 miliona eura) i Sloveniju (22,9 miliona eura).

Najveći uvoz, posmatrano po grupacijama zemalja, ostvaren je iz zemalja CEFTA-e u iznosu od 367,2 milio-na eura (43,3% ukupnog uvoza). Iz zemalja EU uvezeno je robe u vrijednosti od 323,2 miliona eura, što čini 38,1% ukupnog uvoza. Posmatrano pojedinačno po zemljama, najviše roba uvezeno je iz Srbije (231,9 miliona eura), Kine (79,2 miliona eura), Grčke (66,1 milion eura) i Bosne i Hercegovine (59,6 miliona eura).

6.1.2. Usluge

U oblasti međunarodne razmjene usluga u prvoj polovini 2013. godine zabilježen je rast obima razmjene za 6,8% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, što je rezultat rasta prihoda i rashoda od usluga. U posmatranom periodu na računu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 101,7 miliona eura, što je na približ-

Grafik 6.4Struktura izvoza Crne Gore u periodu januar – jun 2013. godine po zemljama

Izvor: Monstat

95Eksterni sektor

no istom nivou kao u 2012. godini. Kretanja na ovom računu uglavnom su zavisila od kretanja u oblasti turiz-ma. Pozitivan rezultat je zabilježen u oblasti putovanja-turizma, transpor-ta, komunikacijskih i građevinskih usluga, dok je na ostalim računima zabilježen deficit.

Prihodi od usluga iznosili su 285,7 miliona eura i veći su za 5,4% u od-nosu na isti period prethodne godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti putovanja-turizma 119,1 milion eura, transporta 71,3 miliona eura, ostalih poslovnih usluga 54,6 miliona eura i građevinskih usluga 18 miliona eura.

U prvoj polovini 2013. godine rasho-di od usluga su iznosili 184 miliona eura, što predstavlja povećanje za 9% u odnosu na isti period 2012. godine. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu ostalih poslovnih usluga 71,4 milio-na eura (40% ukupnih rashoda), od čega su najveći rashodi ostvareni po osnovu raznovrsnih poslovnih, pro-fesionalnih i tehničkih usluga (36,6 miliona eura), kao i rashodi ostvareni u oblasti transporta u iznosu od 55,9 miliona eura.

Na računu transportnih usluga u prvoj polovini 2013. godine ostvaren je suficit u iznosu od 15,3 miliona eura ili 16,8% manje nego u 2012. godini. Transportni prihodi su iznosili 71,3 miliona eura, što je za 4,6% manje u odnosu na isti period 2012. godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti pomorskog 23 miliona eura (32,3% ukupnih transportnih prihoda) i vazdušnog saobraćaja 22,2 miliona eura (31,2%). Ukupni tran-sportni rashodi iznosili su 55,9 miliona eura, što je na približno istom nivou u poređenju sa istim periodom prethodne godine, od čega se najviše odnosilo na rashode u oblasti drumskog 27,1 milion eura i vazdušnog saobraćaja 13,2 miliona eura.

U prvoj polovini 2013. godine nastavlja se rastući trend dolazaka i noćenja stranih turista. Procijenjeni priho-di od putovanja-turizma iznosili su 119,1 milion eura, što je za 4,4% više u odnosu na isti period prethodne godine. Na pozitivne trendove u oblasti turizma pored atraktivnosti crnogorske obale utiču i aktuelna poli-tička i ekonomska kriza konkurentnih mediteranskih tržišta. Zbog izrazitog sezonskog karaktera turizma realnije rezultate kretanja u ovoj oblasti moguće je sagledati nakon trećeg kvartala.

Grafik 6.5Struktura prihoda od usluga u periodu januar – jun 2013. godine

Grafik 6.6Struktura rashoda po osnovu usluga u periodu januar-jun 2013. godine

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG


Boks 1 – Analiza konkurentnosti sektora putovanja i turizma

Prema izvještaju o konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma za 2013. godinu, koji obuhvata 140 zemalja, Crna Gora je ocijenjena sa 4,5 poena (od mogućih 7) i zauzela je 40 mjesto u svijetu po konkurentnosti sektora putovanja i turizam, što je pad za 4 mjesta u odnosu na 2011. godinu (36. mjes-to). Indeks je određen na osnovu ocjene tri područja: zakonodavnog okvira, poslovnog okruženja i in-frastrukture i kvaliteta ljudskih, kulturnih i prirodnih resursa. Od zemalja regiona od naše zemlje jedino je bolje pozicionirana Hrvatska na 35. mjestu.

Najbolju ocjenu Crna Gora je dobila za sklonost ka putovanju i turizmu (rang 7) imajući u vidu značaj sektora turizma za crnogorsku privredu i relativno visoko učešća izvoza turističkih usluga u BDP-u. Relativno visoka ocjena dobijena je za turističku infrastrukturu (rang 19), zbog velikog broja hotelskih soba u odnosu na broj stanovnika, prisutnosti rent-a-car kompanija i razvijenosti mreža bankomata. Regulatorni okvir odnosno pravila i propisi koji podsticajno utiču na razvoj turizma ocijenjeni su vi-sokom ocjenom 5,1 (rang 22).

U odnosu na konkurentske destinacije34, prema ukupnom indeksu konkurentnosti, Crna Gore je bolje rangirana od Bugarske i Turske. Ako posmatramo rang prema oblastima, Crna Gora je najbolje rangi-rana u poređenju sa odabranim zemljama prema sklonosti ka putovanju (7), pravilima i propisima u oblasti putovanja i turizma (22) i održivosti životne sredine (rang 33). U pogledu cjenovne konkurent-nosti (rang 62) naša zemlja je bolje rangirana od svih posmatranih zemalja osim Bugarske (rang 49). Sa druge strane, relativno loša ocjena dobijena je za putnu infrastrukturu (rang 92), zbog nedovoljne razvijenosti, i obučenost i kvalifikovanost ljudskih resursa (rang 51).

34 Hrvatska, Bugarska, Turska, Kipar, Italija, Grčka, Malta

Grafik 1Ocjena konkurentnosti Crne Gore i odabranih zemalja

* Hrvatska, Bugarska, Turska, Kipar, Italija, Grčka, Malta

Izvor: Izvještaj o konkurentnosti putovanja i turizma 2013, Svjetski ekonomski forum

97Eksterni sektor

Tabela 1 Indeks konkurentnosti sektora putovanja i turizam

Zemlja 2013 2011 2009

rang (od 140 zemalja)

ocjena (1-7)

rang (od 139 zemalja)

ocjena (1-7)

rang (od 133 zemlje)

ocjena (1-7)

Crna Gora 40 4,5 36 4,6 52 4,3

Hrvatska 35 4,6 34 4,6 34 4,5

Bugarska 50 4,4 48 4,4 50 4,3

Turska 46 4,4 50 4,4 56 4,2

Grčka 32 4,8 29 4,8 24 4,9

Kipar 29 4,8 24 4,9 21 4,9

Italija 26 4,9 27 4,9 28 4,8

Malta 24 4,9 26 4,9 29 4,8

Izvor: Svjetski ekonomski forum

Indikatori konkurentnosti putovanja i turizma Svjetskog ekonomskog foruma pokazuju da je turistički sektor Crne Gore konkurentan i da ima dobru perspektivu za dalji razvoj. U cilju povećanja konkurentnosti u narednom periodu neophodno je dalje poboljšanje kvaliteta smještajnih kapaciteta i saobraćajne infrastrukture, diverzifikacija turističke ponude, veća kvalifikovanost i obučenost radne snage i poštovanje principa održivosti životne sredine (putem zaštite životne sredine i očuvanja prirod-nog i kulturnog potencijala).

U oblasti komunikacijskih usluga u prvih šest mjeseci 2013. godine ostvareni su prihodi u iznosu od 9,5 miliona eura. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti telekomunikacija. Rashodi u ovoj oblasti iznosili su 6,2 miliona eura i bili su veći za 5,5% u odnosu na isti period prethodne godine, što je rezutiralo suficitom u izno-su od 3,3 miliona eura.

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 54,6 miliona eura, što je za 32,2% više nego u 2012. godini, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu usluga posredovanja (trgovinskih i ostalih usluga) 32,9 miliona eura, zatim pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga (pravne i računovod-stvene usluge, konsalting, inženjerske usluge i sl.) u iznosu od 20,8 miliona eura. Rashodi na ovom računu iznosili su 71,4 miliona eura i veći su za 45% u odnosu na isti period 2012. godine, što je rezultiralo deficitom u iznosu od 16,8 miliona eura.

Priliv sredstava po osnovu rada na građevinskim projektima i instalacijama domaćih preduzeća iznosio je 18 miliona eura i predstavlja rast od 9,3% u poređenju sa istim periodom 2012. godine. Rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu iznosili su 6,1 milion eura i za 49,8% su manji nego u istom periodu 2012. godine (12,1 milion eura). U posmatranom periodu na ovom po-dračunu ostvaren je suficit u iznosu od 11,9 miliona eura, što predstavlja rast u odnosu na isti period 2012. godine (4,3 miliona eura).


U oblasti usluga osiguranja u posmatranom periodu ostvaren je deficit u iznosu od 3,6 miliona eura. Reziden-ti Crne Gore izdvojili su 5,3 miliona eura za međunarodne usluge osiguranja, dok su prihodi po ovom osnovu iznosili 1,7 miliona eura i znatno su manji u odnosu na isti period prethodne godine (4,8 miliona eura).

6.1.3. Dohodak

Na računu dohotka u prvoj polovini 2013. godine zabilježen je suficit u iznosu od 31,9 miliona eura, što je više nego u istom periodu 2012. godine kada je suficit iznosio 17,8 miliona eura. U posmatranom periodu ostva-ren je rast ukupnih prihoda za 4,4%, što je rezultat povećanja priliva po osnovu kompenzacija zaposlenih. Za-bilježeno je smanjenje ukupnih rashoda od 11,8%, usljed manjeg odliva po osnovu otplate kamata i isplaćenih dividendi u poređenju sa 2012. godinom.

Prihodi ostvareni po osnovu faktorskih dohodaka iznosili su 104,3 miliona eura. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 95,7 miliona eura, što je za 5,2% više nego u istom periodu 2012. godi-ne. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 8,6 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na naplaćene kamate u iznosu od 7,8 miliona eura. Rashodi po osnovu faktorskih dohotka u posma-tranom periodu iznosili su 72,5 miliona eura, što je manje nego u istom periodu prethodne godine kada su iznosili 82,1 milion eura. Od ukupnih rashoda, 67 miliona eura odnosilo se na dohodak ostvaren po osnovu međunarodnih ulaganja (ulaganja u obliku kredita, stranih direktnih i portfolio investicija), dok se 5,5 mili-ona eura odnosilo na zarade nerezidenata zaposlenih u Crnoj Gori. Od ukupnih rashoda po osnovu međuna-rodnih ulaganja najviše se odnosilo na otplatu kamata 54,7 miliona eura, što je manje za 5,9% u poređenju sa istim periodom 2012. godine. Odliv po osnovu isplaćenih dividendi iznosio je 12,3 miliona eura i za 34,2% je manji u poređenju sa posmatranim periodom 2012. godine.

6.1.4. Tekući transferi

Stabilan trend rasta priliva tekućih transfera u Crnu Goru evidentan je i u prvoj polovini 2013. godine, što je rezultiralo ostvarenjem suficita na ovom računu u iznosu od 64,4 miliona eura ili 2,5% više u poređenju sa

istim periodom 2012. godine. Najveći priliv je ostvaren po osnovu doznaka, poklona i pomoći iz inostranstva u korist fizičkih lica, ali je i primjetan trend rasta priliva transfera javnom sektoru.

U posmatranom periodu priliv teku-ćih transfera iznosio je 88,7 miliona eura, što je za 6,7% više nego u 2012. godini. U strukturi priliva 73,5 milio-na eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor država 15,2 miliona eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, 36,3 miliona eura ostvareno je po osnovu doznaka iz inostranstva,

Grafik 6.7Kretanja na računu tekućih transfera, u 000 eura

Izvor: CBCG

99Eksterni sektor

što je rast od 7,7% u odnosu na 2012. godinu, dok je priliv po osnovu nasljedstva, poklona i pomoći iznosio 37,3 miliona eura ili 8,1% manje nego u 2012. godini.

Odliv po osnovu tekućih transfera iznosio je 24,3 miliona eura, što je za 19,6% više u odnosu na prethodnu godinu. U strukturi odliva na sektor državu odnosilo se 3,3 miliona eura, dok se 21 milion eura odnosilo na ostale sektore. Odliv novčanih sredstava po osnovu doznaka iznosio je 12,3 miliona eura, dok je odliv po osnovu nasljedstva, poklona i pomoći iznosio 8,7 miliona eura, što je za 5,6% manje nego u prvoj polovini 2012. godine.

6.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

Na kapitalno-finansijskom računu u prvoj polovini 2013. godine ostvaren je neto priliv u iznosu od 244,7 mi-liona eura, što je rezultat ostvarenog neto priliva na podračunima direk-tnih i ostalih investicija, dok je na podračunu portfolio investicija zabi-lježen neto odliv.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih inve-sticija u prvoj polovini 2013. godine iznosio je 150,9 miliona eura, što je za 1,5% manje nego u prethodnoj go-dini. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 195,7 miliona eura. U strukturi stranih direktnih investicija najveći priliv je ostvaren po osnovu interkompanijskog duga u iznosu od 98,4 miliona eura, što je za 66% više nego u istom periodu 2012. godine. U formi vlasničkih ula-ganja zabilježen je priliv u iznosu od 94,2 miliona eura ili 48,1% ukupno ostvarenog priliva u prvoj polovini 2013. godine. U strukturi vlasničkih ulaganja najveći dio se odnosi na pri-liv po osnovu ulaganja u nekretnine u iznosu od 87,5 miliona eura, dok su ulaganja u preduzeća iznosila svega 6,7 miliona eura. Priliv po osnovu povlačenja novčanih sredstava koja su rezidenti investirali u inostranstvu iznosio je 3,1 milion eura.

Grafik 6.8Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Grafik 6.9Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG


Ukupan odliv po osnovu stranih direktnih investicija u prvoj polovini 2013. godine iznosio je 44,7 miliona eura i manji je za 36,7% u odnosu na posmatrani period prethodne godine. Najveći dio odliva odnosio se na kredite između poveznih pravnih lica (interkompanijski dug) 29,7 miliona eura. Odliv po osnovu vlasničkih ulaganja rezidenata u inostranstvo iznosio je 4,7 miliona eura.

U prvoj polovini 2013. godine ukupan priliv po osnovu portfolio investicija iznosio je 26,6 miliona eura, dok je u istom periodu prethodne godine iznosio 12,3 miliona eura. Investicije u domaće hartije od vrijednosti iznosile su 9,2 miliona eura, dok je priliv po osnovu povlačenja sredstava uloženih u strane hartije od vrijed-nosti iznosio 17,4 miliona eura. Istovremeno ukupan odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 33,4 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na investiranje rezidenata u strane hartije od vrijednosti (29,4 miliona eura). Odliv po osnovu povlačenje sredstava nerezidenata investiranih u domaće hartije od vri-jednosti iznosio je 4 miliona eura. Na računu portfolio investicija u posmatranom periodu ostvaren je neto odliv u iznosu od 6,8 miliona eura.

Na računu ostalih investicija zabilježen je manji neto priliv u poređenju sa istim periodom 2012. godine za 25,5% i iznosio je 56,6 miliona eura. U prvoj polovini godine banke su smanjile depozite u inostranstvu za 37,9 miliona eura, dok su istovremeno povećale obaveze po osnovu uzetih kredita za 31,2 miliona eura. U po-smatarnom periodu evidentno je manje zaduživanje sektora države u poređenju sa istim periodom 2012. go-dine. Priliv po osnovu povlačenja sredstava kredita od strane privatnog sektora iznosio je 66,3 miliona eura, što je za 3,9% više nego u posmatranom periodu 2012. godine. Evidentiran je i veći odliv po osnovu otplate glavnice koji je iznosio 67,7 miliona eura ili za 4,4% više nego u prvoj polovini 2012. godine.

Na kraju juna 2013. godine novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru bila su manja za 43,9 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2012. godine.

7 ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA

103Analiza tržišta nekretnina

Na tržištu nekretnina u drugom kvartalu 2013. godine, poslije stagnacije od gotovo 3 godine, dolazi do pada cijena, uslovljenog prevashodno padom cijena najskupljih stanova u Podgorici u zoni Podgorica 1 i Podgorica 2. U drugom kvartalu 2013. godine, prema preliminarnim podacima, prosječna cijena nekretnina35 u Podgo-rici je iznosila 1.069,8 eura, što predstavlja pad od 8,51% u odnosu na mart 2013. godine. Posmatrajući lanča-ni indeks kretanja cijena nekretnina, može se vidjeti da u drugom kvartalu prestaje stagnacija cijena započeta u septembru 2010. godine (do marta 2013. godine) u okviru koje je fluktuacija cijena bila u rasponu od ±5%.

Tabela 7.1 Sumarna statistika prosječne vrijednosti stambenih objekata u Podgorici

Period Cijena, € Lančani indeks Bazni indeks

Septembar 2007. 1.697,6 100,0 100,0

Mart 2008. 1.738,3 102,4 102,4

Septembar 2008. 1.525,5 87,8 89,9

Mart 2009. 1.402,1 91,9 82,6

Septembar 2009. 1.223,1 87,2 72,1

Mart 2010. 1.128,3 92,2 66,5

Jun 2010. 1.191,5 105,6 70,2

Septembar 2010. 1.177,1 98,8 69,3

Decembar 2010. 1.185,2 100,7 69,8

Mart 2011. 1.171,2 98,8 69,0

Jun 2011. 1.163,0 99,3 68,5

Septembar 2011. 1.174,0 100,9 69,2

Decembar 2011. 1.151,2 98,1 67,8

Januar 2012. 1.168,3 101,5 69,0

Jun 2012. 1.179,6 102,5 69,5

Septembar 2012. 1.172,3 99,4 69,1

Decembar 2012. 1.171,6 99,9 69,0

Mart 2013. 1.169,4 99,9 68,88

Jun 2013 1.069,8 91,48 63,10

Izvor: CBCG

Jedan od osnovnih trendova koji su nastali kao posljedica izgradnje novih objekata i odabira novih lokacija, predstavlja i smanjenje cjenovne razlike između djelova grada Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3. S tim

35 Prema hedoničkom indeksu dobijenom iz ankete koju sprovodi CBCG, gdje se cijene ne odnose na stvarne, realizovane cijene, već u osnovi predstavljaju subjektivne cijene vlasnika nekretnina, tj. cijene ispod kojih oni ne bi bili spremni da prodaju nekret-nine koje posjeduju.


u vezi, lokacije koje su nekada smatrane periferijom (Podgorica 3), poslije intenzivnije gradnje i izraženije tražnje na tim lokacijama, bilježe blagi rast cijena i prilagođavanje ostalim djelovima Podgorice. Ovaj trend je prisutan u protekla četiri kvaratala. Takođe je prisutan i trend blagog rasta cijena stanova u odnosu na kuće (Tabela 7.2). Ono što predtavlja predominantnu karakteristiku cijena stambenih objekta, prevashodno stanova, je prilagođavanje cijena najskupljih stanova kojih je na tržištu Podgorice sve manje, na šta ukazuje i značajno smanjenje standardne devijacije oko srednje vrijednosti cijene metra kvadratnog u Podgorici.

Tabela 7.2 Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije, minimalne i maksimalne cijene pojedinih tipova stambenih objekata, u eurima

Varijable Br. Opservacija

Srednja vrijednost

Standardna devijacija

Minimalna cijena

Maksimalna cijena

Prosječna cijena stambenog prostora 411 1069,8 235,35 714,2 2000

Prosječna cijena stambenog prostora – kuća 163 1027,3 237,62 727,2 2000

Prosječna cijena stambenog prostora – stan 247 1098,56 230,12 714,2 2000

Izvor: CBCG, 2013

Cijene stambenih objekata, na pojedinačnom nivou, kreću se u rasponu od 2000 eura na ekskluzivnijim loka-cijama do 714 eura u naseljima koja su udaljenija od centra grada, poput Vrela ribničkih, Starog aerodroma, Konika, Maslina, Tološa i Zabjela.

Varijable Br. Ops. Srednja vrijednost

Standardna devijacija

Minimalna cijena

Maksimalna cijena

Podgorica 1 112 1144,72 229 790 2000

Podgorica 2 78 1077,3 296 750 2000

Podgorica 3 222 1029,04 203 714 1700

Tako je prosječna cijena kvadratnog metra za zonu Podgorica 1 u junu 2013. godine iznosila 1144,72 eura što predstavlja značajno prilagođavanje u odnosu na prvi kvartal 2013. godine, kada je prosječna cijena u ovoj zoni iznosila 1.272 eura. U junu 2013. godine, cijena nekretnina se kretala u rasponu od 790 do 2000 eura. Slično, prosječna cijena u Podgorici 2 je iznosila 1077,3 eura i predstavlja značajan pad u odnosu na 1.159 eura koliko je iznosila u prethodnom kvartalu. Osnovni razlog smanjenja vrijednosti stambenog prostora u zonama Podgorica 1 i Podgorica 2 predstavlja drastično smanjenje margine sa najskupljim cijenama stam-benih prostora. Konačno i u Podgorici 3 u junu 2013. cijena metra kvadratnog stambenog prostora je iznosila 1029,04 eura što predstavlja prilagođavanje cijena naniže, s obzirom u prvom kvartalu 2013. godine u zoni Podgorica 3, prosječna cijena je iznosila 1.118,1 eura.

U sljedećoj tabeli prikazano je kretanje cijena nekretnina u izabranim zemljama za prvi kvartal 2013. Kao što se može vidjeti, prvi kvartal 2013. godine36 karakterišu različiti trendovi, sa najvećim ekstremima zabilježe-nim u Dubaiju (kvartalni rast od 6,98%), odnosno Irskoj (kvartalni pad od 2,6%). Crna Gora je tokom prvog kvartala 2013. godine zabilježila marginalni pad od 0,1% u odnosu na prethodni kvartal, dok su susjedne zemlje, poput Hrvatske ostvarile pad od 2,4%, odnosno 0,95% u slučaju Bugarske.

36 Estimacija za Q2 još uvijek nije dostupna

105Analiza tržišta nekretnina

Tabela 7.3 Kretanje nominalnih cijena nekretnina u odabranim zemljama (rangirano prema godišnjem rastu u prvom kvartalu 2013. godine)

Država Stopa godišnjeg rasta u 2012. Ocjena trenda Stopa godišnjeg

rasta u 2013. Q-O-Q (%)

UAE- Dubai -0,37 ↑ 28,97 6,98Hong Kong 7,08 ↑ 24,51 5,14Indija- Delhi 33,33 ↓ 20,24 3,59Turska 8,72 ↑ 16,04 1,52Brazil – Sao Paolo 24,66 ↓ 14,38 2,62US (Slučaj Šiler) -1,23 ↑ 10,17 3,94Južna Afrika 0,64 ↑ 9,26 0,09Novi Zeland 1,37 ↑ 8,11 2,83Kina – Peking -0,35 ↑ 8,07 5,80Danska -2,96 ↑ 8,01 4,29Estonija 13,90 ↓ 7,89 3,40Izrael -1,56 ↑ 7,85 3,00Indonezija 3,59 ↑ 7,40 1,21US ( FHFA ) 0,66 ↑ 6,73 1,95Tajvan-Taipej 0,87 ↑ 6,18 3,00Norveška 6,30 ↘ 5,99 2,91Filipini- Makati- CBD 10,68 ↓ 5,61 2,08Ukrajina 3,18 ↑ 4,87 2,27Poljska -7,34 ↑ 4,65 5,06Tajland 0,88 ↑ 4,63 1,50Island 7,34 ↓ 4,57 0,04Singapur 3,47 ↗ 3,50 0,57Švedska -3,49 ↑ 3,05 0,37Australija -3,39 ↑ 2,60 0,14Kanada 6,05 ↑ 2,60 -0,09Švajcarka 4,56 ↓ 2,07 0,75Finska 1,16 ↗ 1,94 0,72Japan- Tokio 1,68 ↘ 1,20 6,50Letonija-Riga -1,50 ↑ 0,51 0,00Slovačka -2,29 ↑ 0,40 -0,56UK (širom zemlje) 0,21 ↑ 0,21 0,08Litvanija- Vilnus 1,09 ↓ -1,08 0,51Francuska 1,87 ↓ -1,38 -0,74Rusija 1,93 ↓ -1,53 -1,08Bugarska -4,31 ↑ -1,92 -0,95Njemačka 9,84 ↓ -1,93 -0,31Irska -16,33 ↑ -3,03 -2,58Rumunija -3,84 ↘ -4,49 -2,04Hrvatska - Zagreb -4,36 ↓ -6,23 -2,40Portugal -8,60 ↑ -6,75 -3,73Španija -7,22 ↘ -7,90 -0,78Holandija -4,15 ↓ -8,35 -2,25Grčka -10,23 ↓ -11,55 -2,24Crna Gora -1,10 ↓ 0,10 +1,80

↑ = više od 1 procentnog poena povećanje cijene kuća↗ = manje od 1 procentnog poena povećanje cijene kuća↘ = više od 1 procentnog poena pad cijene kuća↓ = manje od 1 procentnog poena pad cijene kuća u poređenju sa promjenama cijena u istom periodu prošle godine

Izvor: Global property guide, CBCG, 2013.


Imajući u vidu da je u drugom kvartalu došlo do značajnog pada cijena nekretnina u Podgorici, sličan trend je prisutan i u uporednim pokazateljima izvedenih indeksa u slučaju Hrvatske, koj takođe bilježe pad, tako da je cijena nekretnina u Zagrebu u junu mjesecu 2013. godine manja na godišnjem nivou za 4,9% u odnosu na jun 2012.37 Presijek cijena nekretnina u septembru će dati konkretniji odgovor da je u pitanju seznoski efekat ili novi strukturni prelom u kretanju cijena nekretnina u Podgorici, koji bi podrazumijevao konačno prilago-đavanje ponude u pravcu dugoročnijeg smanjivanja cijena nekretnina.

37 http://www.centarnekretnina.net/download/CentarNekretnina_indeks_cijena_nekretnina_lipanj_2013.pdf

8 MEĐUNARODNA EKONOMIJA

109Međunarodna ekonomija

Globalna ekonomija je, i u drugom kvartalu 2013. godine, nastavlila da raste po umjerenim stopama rasta. Ekonomska aktivnost, u zemljama u razvoju, je usporavala, dok se kod vodećih razvijenih zemalja eviden-tirala tendencija snažnijeg oporavka. Uprkos pozitivnim tendencijama, u prvom polugodištu 2013. godine, prospekti rasta, globalno, i dalje su umjereni. Aktivnosti na većini tržišta kapitala su značajno varirala i na njima su se reflektovali uticaji kreirani lokalnim faktorima ili prelivanjem sa međunarodnog tržišta.

Tabela 8.1Pregled glavnih globalnih indikatora, godina na godinu, %

Indikator 2011. 2012.Prognoza Razlike u odnosu na prognoze

iz januara 2013, p.p.

2013. 2014. 2013. 2014.

Rast BDP-a

Svijet 3,9 3,1 3,1 3,8 -0,2 -0,2

Napredne ekonomije 1,7 1,2 1,2 2,1 -0,1 -0,2

Ekonomije u usponu/razvoju 6,2 4,9 5,0 5,4 -0,3 -0,3

SAD 1,8 2,2 1,7 2,7 -0,2 -0,2

Eurozona 1,5 -0,6 -0,6 0,9 -0,2 -0,1

Njemačka 3,1 0,9 0,3 1,3 -0,3 -0,1

Francuska 2,0 0,0 -0,2 0,8 -0,1 0,0

Italija 0,4 -2,4 -1,8 0,7 -0,3 0,2

Španija 0,4 -1,4 -1,6 0,0 0,0 -0,7

Japan -0,6 1,9 2,0 1,2 0,5 -0,3

UK 1,0 0,3 0,9 1,5 0,3 0,0

Kanada 2,5 1,7 1,7 2,2 0,2 -0,2

Napredne ekonomije van G7 i Eurozone 3,3 1,8 2,3 3,3 -0,1 -0,1

Centralna i istočna Evropa 5,4 1,4 2,2 2,8 0,0 0,0

Rusija 4,3 3,4 2,5 3,3 -0,9 -0,5

Kina 9,3 7,8 7,8 7,7 -0,3 -0,6

Indija 6,3 3,2 5,6 6,3 -0,2 -0,1

Latinska Amerika i Karibi 4,6 3,0 3,0 3,4 -0,4 -0,5

Bliski istok i Sjeverna Afrika 4,0 4,5 3,0 3,7 -0,1 -0,1

Subsaharska Afrika 5,4 4,9 5,1 5,9 -0,4 -0,2

Obim globalne trgovine (robe i usluge) 6,0 2,5 3,1 5,4 -0,5 0,1

Potrošačke cijene

Napredne ekonomije 2,7 2,0 1,5 1,9 -0,1 0,0

Ekonomije u usponu/razvoju 7,1 6,1 6,0 5,5 0,1 -0,1

Preuzeto iz MMF-ovih „Izgleda globalne ekonomije“ (WEO), april 2013.


PMI indeks38, za sve industrije, se u junu smanjio na 51,4 sa 52,9 u maju, uglavnom, zbog smanjene aktivno-sti u sektoru usluga. Inflacija je, u maju i junu, umjereno rasla.

Iako, određene razvijene ekonomije pokazuju pozitivne pomake, rast je ograničen budžetskim uštedama i težim uslovima kreditiranja. Pojedine zemlje u razvoju su doprinijele rastu globalne ekonomije, ali, isto tako, mnoge se susrijeću sa problemima kreiranim na međunarodnom tržištu koji se prelivaju na lokalna tržišta sa negativnim uticajem, usporavajući oporavak. Na ovim tržištima dolazi do slabljenja domaća tražnje, a kod nekih država je prisutno i nestimulativno finansijsko okruženje.

Nedavna dešavanja, na međunarodnom tržištu novca i tržištu kapitala, bi potencijalno mogla da imaju do-datne negativne efekte na realnu ekonomiju. Takođe, postoji rizik od manje globalne tražnje, geopolitičkih pitanja i problema u glavnim industrijskim zemljama, što bi zatim imalo negativnog efekta na cijene sirovina, i posljedično finansijska tržišta.

8.1. Razvijene ekonomije

8.1.1. SAD

Najveća svjetska ekonomija je, u drugom kvartalu 2013. godine, prema najnovijoj procjeni BEA39, ostvarila rast od 1,7%, nakon skromnijeg rasta od 1,1%, u prvom kvartalu ove godine. Ključni faktori rasta BDP-a su rast lične potrošnje i privatnih fiksnih investicija kako kod rezidencijalnog, tako isto i kod nerezidencijalnog segmenta privrede. Nasuprot tome, snižena državna potrošnja je, i u ovom kvartalu, negativno uticala na rast BDP-a, iako je smanjenje potrošnje bilo manje nego u prethodna dva kvartala. Pozitivni efekti rasta izvoza u iznosu od 5,4%, na kvartalni BDP, su smanjeni velikim rastom uvoza od čak 9,5%.

Godišnja inflacija je, na kraju juna 2013. godine iznosila 1,8% i rezutat je uglavnom viših cijene energenata. Posmatrano kvartalno, inflacija je u drugom kvartalu iznosila 1,4% u poređenju sa 1,7% u prvom kvartalu godine. Rast cijena hrane je bio 1,4%, dok je bazična inflacija u junu iznosila 1,6%.

Stopa nezaposlenosti je, na kraju dugog kvartala 2013. godine iznosila 7,6% i ista je kao na kraju prvog kvar-tala.

I u drugoj polovini godine očekuje se umjereni rast, kao rezultat pozitivnih kretanja na tržištu rada i tržištu nekretnina i manjoj fiskalnoj štednji. U trećem kvartalu se očekuje rast industrijske proizvodnje, a indeks pouzdosti potrošača je na izuzetno visokom nivou što upućuje na stabilnu privatnu potrošnju.

8.1.2. Eurozona

Nakon šest kvartala kontrakcije, indikatori ekonomske aktivnost, u eurozoni, su ukazivali na znake blagog oporavka. S druge strane, situacija na tržištu rada je i dalje, u mnogim državama eurozone, zabrinjavajuća.

38 PMI – Indeks menadžera nabavke (Purchasing managers index)39 Bureau of Econonic Analysis - Kancelarija za ekonomske analize, agencija Ministarstva trgovine (ekonomije) SAD koja objav-

ljuje podatke o BDP-u, kao i mnoge druge ekonomske podatke.


Prema preliminarnim podacima Eurostat-a, realni BDP je u drugom kvartalu rastao 0,3% u odnosu na prvi kvartal 2013. godine, dok je zabilježena kontrakcija ekonomije za 0,7% u odnosu na isti period prethodne go-dine. Pozitivni rezultati su ostvareni i kod EU27 gdje je za isti period kontrakcija bila manja, i iznosila je 0,2%.

Treba naglasiti da je ovo prvi pozitivni kvartalni BDP, nakon trećeg kvartala 2011. godine. Uprkos ulasku privredne aktivnosti u pozitivnu zonu rasta još uvjek je rano govoriti o intenzivnijem oporavku. Prije svega, treba pomenuti naglašene strukturne razlike u zemljama širom eurozone, i sve veće podjele unutar same zone. Neravnomjeran razvoj privreda doveo je i do pojave raslojavanja standarda stanovništva između starijih članica i članica koje su kasnije pristupile ovoj integraciji. Tako su ekonomije Italije, Španije i Grčke i dalje u recesiji za razliku od ekonomije Njemačke koja je ostvarila stabilan kvartalni rast u drugom tromjesečju 2013.godine. Isto tako, podaci za nezaposlenost širom eurozone ukazuju na nekonzistentnost i razlike. Na nivou eurozone u junu 2013. god. nezaposlenost je iznosila 12,1% i rasla je u poređenju s istim periodom prethodne godine. Pojedinačno, najniža nezaposlenost je u Austriji sa 4,6%, a najviša u Španiji i Grčkoj, 26,3% odnosno 27,6%40. Kod populacije ispod 25 godina, stope su mnogo više.

Zabilježen je pad izvoza i slaba do-maća tražnja. Međutim, pad uvoza je bio izraženiji, pa je neto efekat na rast BDP blago pozitivan. Izvoz bi do kraja godine trebalo da se poveća, sa postepenim rastom globalne tražnje. Relativno niža inflacija, zajedno sa efektima monetarne politike, bi tre-bali da budu olakšavajuća okolnost za rast domaće tražnje u narednom periodu. Godišnja stopa inflacije je na kraju juna 2013. godine iznosila 1,6%. Dalja prilagođavanja u javnom i pri-vatnom sektoru će se i dalje prelivati na ekonomsku aktivnost, usporavaju-ći brži oporavak privreda ovog regio-na svijeta.

8.1.3. Japan

Ekonomija Japana, u prvom polugodištu 2013. godine, je rasla sporijim tempom u odnosu na prognozirane stope. Prema preliminarnim podacima, u drugom kvartalu41, ekonomija Japana je rasla 2,6% (u poređenju sa 4,1% u prvom kvartalu), što predstavlja značajnu razliku u odnosu na prognoziranu stopu rasta, za ovaj period od 3,6%.

Ekonomija je imala koristi od promjene deviznog kursa i relativno slabog jena. Industrijska proizvodnja je rasla za 1,4% u drugom kvartalu, s tim da je u junu ostvarila mjesečni pad od 3,3%. Indikatori poslovnog i po-

40 Maj 2013. godine41 Godišnja stopa

Grafik 8.1Stope nezaposlenosti odabranih zemalja, 2007-2013Q2, LFS (PIIGS čine: Portugal, Irska, Italija, Grčka i Španija)

Izvor: Eurostat


trošačkog povjerenja su pokazivali znake slabljenja u ovom mjesecu. Iako je PMI indeks, pet mjeseci za redom bio u zoni rasta, opadanje sa 54,2 na 52,3 u junu ukazuje na usporavanje.

U junu 2013. godine, godišnja inflacija u Japanu je bila pozitivna i iznosila je 0,2%. Razlog tome je rast, uglav-nom, cijena energenata, uprkos činjenici da inflacija u Japanu, generalno, već neki period, zadržava rastući trend kao rezultat ekspanzivne monetarne politike. Banka Japana je objavila da će nastojati da dostigne svoju ciljanu inflaciju od 2% u toku naredne dvije godine. Najavljena politika sa kojom Banka Japana planira da ostvari ovaj cilj je ulazak u novu fazu monetarnog popuštanja u kvantitativnom i kvalitativnom smislu. Ban-ka Japana planira da udvostruči monetarnu bazu, kao i količinu vladinih obveznica u svom portfelju i drugih HOV do kraja 2014. godine.

Stopa nezaposlenosti je opala za 0,2 p.p. u odnosu na mart 2012. godinu i iznosila je 3,9%.

Slabljenje jena u posljednje vrijeme je razlog brojnih kritika na račun japanskih monetarnih vlasti, koje mno-gi, a posebno zemlje trgovniski partneri, optužuju da namjerno slabi jen u namjeri da ekonomija postane eksterno konkurentnija, pogoršavajući pritom trgovinska salda partnera Japana.

8.2. Zemlje u usponu/razvoju

Zemlje u razvoju su imale veliki udio u rastu globalne ekonomije u ovom kvartalu, ali sa, ipak, usporavanjem rasta pod uticajem tokova na međunarodnim tržištima. Umjereni rast se očekuje do kraja 2013. i tokom 2014. godine. Tako je MMF je revidirao stope rasta za sve zemlje BRICS-a. S obzirom na niže cijene energenata i sirovina, izgledi zemalja izvoznica (uključujući i neke zemlje BRICS-a) su takođe revidirani, dok će na ekono-mije zemalja Bliskog istoka i sjeverne Afrike uticati politička nestabilnost.

Tabela 8.2 Odabrani ekonomski pokazetelji zemalja grupe BRICS

ZemljaRast BDP-a, % Inflacija, %

Deficit, %BDP-a

Javni dug, % BDP-aTekući račun, %

BDP-a

’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13.

Brazil 2,7 0,9 2,5 6,5 5,8 5,5 -2,5 -2,8 -1,2 64,9 68,5 67,2 -2,1 -2,3 -2,4

Kina 9,3 7,8 7,8 4,1 2,5 3,1 -1,3 -2,2 -2,1 25,5 22,8 21,3 2,8 2,6 2,6

Indija 6,3 3,2 5,6 6,5 11,2 10,6 -8,4 -8,3 -8,3 66,4 66,8 66,4 -3,4 -5,1 -4,9

Rusija 4,3 3,4 2,5 6,1 6,6 6,4 1,5 0,4 -0,3 11,7 10,9 10,4 5,2 4,0 2,5

J. Afrika 3,5 2,5 2,0 6,1 5,6 5,6 -4,0 -4,8 -4,8 39,6 42,3 42,7 -3,4 -6,3 -6,4

Izvor: MMF

Kina

Podaci o kineskoj ekonomiji ukazuju na usporavanje ekonomske aktivnosti, pa je tako u drugom kvartalu 2013. godine došlo do usporavanja rasta na 7,5%, nakon ostvarenog rasta od 7,7% u prvom kvartalu. Spoljni faktori su glavni razlog za usporavenje kineske ekonomije, koja je izvozno orijentisana. Tome treba dodati i jačanje kineske valute pa je izvoz u junu bio manji, ali je i uvoz zabilježio smanjenje, takođe. Evidentan je i


pad industrijske proizvodnje na šta ukazuje i slabljenje PMI indeksa sa 50,9 na kraju marta na 50,1 na kraju juna o.g.

Rast koji je ostvaren u ovom kvartalu je proizvod snažnog investiranja i potrošnje. Takođe, tržište nekretnina „jača“, odnosno cijene nekretnina rastu širom Kine.

Na kraju juna 2013. godine, godišnja inflacija je iznosila 2,7% što je ispod ciljane inflacije od 3,5%. Stopa ne-zaposlenosti ostala je na nivou od 4,1%.

U drugom kvartalu 2013. godine juan je ojačao pa je na kraju kvartala vrijednost juana u odnosu na dolar bila 1,2% veća i iznosila je 6,1376 za dolar. Očekivanja su da će se ovakav trend nastaviti i u trećem kvartalu.

„SSE composite“, indeks berze u Šangaju je u maju rastao, da bi u junu napravio veliki pad od preko 300 poena odnosno 16,4%, nakon neočekivanih podataka o padu proizvodnje i sumnji oko kreditne aktivnosti.

Rusija

Ekonomija Rusije je u drugom kvartalu 2013 porasla za 1,2% u odnosu na uporedni period prethodne godine, što pretsravlja znatno manji rast od MMF procjenjenog rasta za ovu godinu.

Inflacija je u junu iznosila 3,5% u odnosu na kraj prethodne godine pri čemu je core inflacija iznosila 2,4%. Stopa nezaposlenosti je pala i iznosila je 5,4%.

Ruska rublja, na koju utiče cijena brent nafte, je u drugom kvartalu 2013. godine oslabila čak 5,6% u odnosu na dolar, pa je na kraju drugog kvartala ruska valuta iznosila 32,8 rubalja za dolar. U istom periodu je MICEX indeks, moskovske berze opao 8% i kvartal je završio s vrijdnošću od 1331,2 poena.

8.3. Zemlje okruženja

Prema posljednjim zvaničnim podacima, ekonomije regiona su u drugom kvartalu 2013. godine većinom pokazivale usporavanje ekonomske aktivnosti. Nekonkurentnosti, strukturni problemi, visoke stope nezapo-slenosti nastavljaju da utiču kako na javne finansije, tako i na ukupnu privrednu djelatnost zemalja regiona. Niske zarade, koje su u ovom kvartalu bile realno niže nego u istom periodu prethodne godine, negativno uti-ču na potrošnju, odnosno agregatnu tražnju usporavajući potencijal oporavka. Prilično opterećeni bankarski sektori nekvalitetnim kreditima su takođe uticali na sporiji oporavak ekonomija jugoistočne Evrope.


Tabela 8.3 Odabrani ekonomski pokazetelji zemalja bivše Jugoslavije, procjena

ZemljaRast BDP-a, % Inflacija, % Deficit, % BDP-a Javni dug, % BDP-a

Tekući račun, % BDP-a

’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13.

BiH 1,3 -0,7 0,5 2,7 2,0 1,8 -2,6 -2,8 -1,6 40,4 44,3 42,1 -9,5 -9,7 -8,7

Hrvatska 0,0 -2,0 -0,2 2,1 4,7 2,7 -5,2 -4,1 -4,0 47,2 56,3 59,5 -1,0 -0,1 0,0

Kosovo 5,0 2,1 2,9 3,6 3,7 1,5 -1,9 -2,7 -3,9 --- --- --- -20,4 -20,3 -20,0

Makedonija 2,9 -0,3 2,0 2,8 4,7 2,2 -2,5 -3,8 -3,6 28,2 33,3 34,3 -3,0 -3,9 -4,7

Crna Gora 3,2 -0,5 1,2 2,8 5,1 2,1 -5,9 -4,9 -3,6 45,9 51,1 52,9 -17,7 -17,7 -16,8

Srbija 1,6 -1,8 2,0 7,0 12,2 5,5 -4,2 -7,0 -5,5 50,0 63,7 64,7 -9,2 -10,9 -8,7

Slovenija 0,6 -2,3 -2,0 2,1 2,5 1,5 -5,6 -3,2 -6,9 46,9 52,6 68,8 0,0 2,3 2,7

EX-YU 2,4 -3,0 1,0 3,6 6,0 3,0 -4,4 -4,5 -4,7 45,7 54,3 58,7 -5,4 -5,3 -4,6

Izvor: MMF (za Crnu Goru samo za 2013)

Srbija

Realni BDP u Srbiji, u drugom kvartalu 2013. godine pokazuju da je ekonomija Srbije imala slabiji rast u odnosu na prvi kvartal ove godine. Rast realnog BDP-a je iznosio 0,7%, dok je u prvom kvartalu bio znatno snažniji i iznosio je 2,1%. S druge strane, industrijska proizvodnja bilježi rast i u drugom kvartalu od 3,7% u odnosu na isti period 2012. godine, a u odnosu na prosjek iz 2012. godine veća je za 4,8%. Tome treba dodati rast izvoza roba i usluga od 17,0% u odnosu na isti period prethodne godine, a u poređenju sa prvim kvarta-lom rast je bio 19,6%. Rast uvoza je iznosio 2,9%. Pokrivenost uvoza izvozom u drugom kvartalu je bila 79,7% što je znatan rast u odnosu na prvi kvartal kada je ovaj racio oznosio 64,1%. Deficit tekućeg računa platnog bilansa je iznosio 3,3% BDP-a.

Godišnja stopa inflacije u junu 2013. iznosila je 9,8%, dok je u odnosu na decembar 2012. godine iznosila 3,0%.

U drugom kvartalu budžetski deficit je smanjen i iznosio je 5,2% BDP-a. Javni dug je takođe bio manji nego na kraju prvog kvartala i iznosio je 60,6% BDP-a.

Prosječna neto zarada u junu 2013. godine je iznosila 44.394 dinara i u odnosu na isti period 2012. godinu je nominalno veća za 4,6%, a realno manja za 4,7%. Prema anketi o radnoj snazi, stopa nezaposlenosti u junu 2013. iznosila je 24,1%.

Hrvatska

Industrijska proizvodnja u Hrvatskoj već duži period bilježi opadajući trend. Ovakva tendencija nastavljena je i u prom polugodištu 2013. Godine, sa izuzetkom ostavrenog mjesečnog rasta u junu. Medjutim, uprkos mjesečnom rastu u junu, godišnje stope rasta su bile negativne u sva tri posmatrana mjeseca drugog kvartala. Pad industrijske proizvodnje se najviše ispoljio u industriji kapitalnih proizvoda i široke potrošnje.


Pokrivenost uvoza izvozom je iznosila 53,7% za prvih pola godine. Izvoz je u ovoj godini bio relativno kon-stantan, a u maju je dostigao najvišu ovogodišnju vrijednost. Uvoz je sa druge strane imao rastući trend.

Godišnja stopa inflacije je na kraju juna iznosila 2,0%, dok je mjesečna inflacija pala za 0,2%. Stopa nezapo-lenosti je na kraju junu o.g. iznosila 18,6% i niža je nego na kraju marta kada je iznosila 21,6%, a najveći rast je zabilježen kod djelatnosti koje su usko vezane za turizam. Majska neto zarada je iznosila 5.581 kuna što je nominalno više za 0,9% u odnosu na maj 2012. godine, ali realno manje za 0,6%.

Budžetski prihodi su bili manji za 1,7% nego tokom istog perioda prethodne godine, pri čemu su rashodi bili veći za 10,8. Polugodišnji podaci takođe ukazuju na pad prihoda i rast rashoda budžeta.

Pozitivni podaci dolaze iz turizma koji nagovještavaju bolju turističku sezonu. Za prvih pola godine u odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je rast dolazaka za 5,5% i noćenja turista za 4,8%. Rast noćenja stra-nih turista (koji su ostvarili 88,2% ukupnih noćenja) je veći za 6,0%.

Makedonija

Podaci za kvartalni rast BDP-a u Makedoniji nisu raspoloživi. Građevinarstvo, kao privredna grana koja je u prvom kvartalu ostvarila najveći napredak, je na kraju juna ostvarilo godišnji rast od 27,7%. Industrijska proizvodnja je tokom drugog kvartala bila pozitivna u većini djelatnosti. U drugom kvartalu, sa izuzetkom u maju, inndustrijska proizvodnja je bilježila pad na godišnjem nivou ali je, ukupno, za prvih šest mjeseci 2013, godine, ipak, zabilježen rast za 1,8% u odnosu na 2012. godinu. Ovako kretanje u granama industrijske proi-zvodnje uslovilo je bagi rast zaposlenosti u industriji. Međutim, nezaposlenost od 29,9%42, iako ima opadajući trend, je i dalje visoka.

Izvoz je u drugom kvartalu rastao ali i uvoz, čiji se nagli i neočekivani rast pripisuje boljim performansama većine kategorija. U periodu januar-jun 2013.god. pokrivenost uvoza izvozom je iznosila 62,8%.

Godišnja inflacija je na kraju juna iznosila 4,2%. Niske mjesečne inflacije tokom drugom kvartala su rezultat nižih cijena energenata pa je u maju mjesečni CPI bio negativan.

8.4. Kamatne stope centralnih banaka

Centralne banke vodećih ekonomija su nastavile sa politikom izuzetno niskih kamatnih stopa i u drugom kvartalu 2013. godini. Većina banaka se odlučilo da nastavi programe kvantitativnog popuštanja kao odgovor na stanje ekonomija, uvodeći pri tome i druge programe podrške makroekonomskoj i finansijskoj stabilnosti.

FED je zadržao svoju referentnu kamatnu stopu na nivou 0-0,25% i u drugom kvartalu 2013. Godine, a koja je potvrđena i na sjednici od 31. jula 2013. godine. FED je potvrdio ovakvu politiku dok god je nezaposlenost iznad 6,5% i inflacija ispod nivoa od 2,5%, u srednjem roku. Ranije je najavljeno da će FOMC43 nastaviti da mjesečno kupuje MBS44 u vrijednosti od 40 milijardi dolara, a dugoročne HOV u vrijednosti od 45 milijardi

42 Prvi kvartal 2013.god.43 FOMC- Federal Open Market Committy44 MBS – Mortgage-backed Securities


dolara, s tim da će taj tempo usporiti ukoliko ekonomija bude pokazivala željene rezultate. Takođe, program kupovine HOV se očekuje da bude okončan sredinom naredne godine.

Evropska centralna banka je početkom maja 2013. godine snizila referentnu stopu na istorijski najniži nivo od 0,5 % i „graničnu stopu“ („marginal lending facility“) za 50 p.p. na 1%. Depozitne stope se nisu mijenjale. Uzimajući u obzir slabosti perifernih ekonomija i nisku inflaciju, očekuje se da će ovakva monetarna politika ostati u službi podsticanja ekonomije i ispunjavanja zacrtanih ciljeva.

Banka Engleske zadržala svoju referentnu kamatnu stopu na nivou od 0,5% koja je na snazi još od marta 2009. godine.

Banka Japana je na posljednjoj sjednici 11. jula 2013. godine odlučila da zadrži cilj njihove monetarne poli-tike u vezi sa monetarnom bazom. Prema tom cilju, Banka Japana će udvostručiti monetarnu bazu i porfolio državnih obveznica i „exchange-traded“ fondova. Pri tome, preostala ročnost do dospijeća portfolija državnih obveznica biće povećana više od dva puta. Treba reći da su sve navedene mjere zajedno sa najavljenim fiskal-nim i drugim mjerama Vlade Japana usmjerene na „razbijanje“ višegodišnje spirale niska inflacija (deflacija) – nizak ekonomski rast.

Tabela 8.4Referentne kamatne stope vodećih centralnih banaka

Centralna banka Kamatna stopa Nivo, % Datum posljednje promjene

ECB Stopa na glavne operacije refinansiranja 0,5 08.05.2013.

FED Ciljana stopa na federalne fondove 0-0,25 16.12.2008.

Švajcarska nacionalna banka Ciljani tromjesečni LIBOR na CHF 0-0,25 03.08.2011.

Banka Engleske „Bank rate“ 0,5 05.03.2009.

Banka Japana Ciljana stopa na nekolateralizovane prekonoćne pozajmice 0-0,1 05.10.2010.

Izvor: Centralne banke

8.5. Kretanje deviznih kurseva

Tokom drugog kvartala 2013. godine, euro je generalno ostao nepromijenjen i nije bitnije varirao u odnosu na većinu glavnih svjetskih valuta. Izuzetak čini japanski jen koji je pod uticajem monetarne politike koju spro-vodi Banka Japana, a koja se materijalizovala na kraju ovog kvartala u vidu pozitivne stope inflacije. Događaji koji su takođe uticali na kretanje kurseva su isčekivanja, odnosno saopštenja oko kvantitativnog opuštanja kod vodećih razvijenih zemalja. Naime, ECB i Banka Engleske su najavile nastavak pomoći svojim ekonomi-jama nasuprot ograničenjima koje je najavio FED.

S druge strane, tržišta su izuzetno osjetljiva i u velikom oslonjena, možda i isuviše zavisna, od odluka cen-tralnih banaka što ukazuje na prisutnosti problema u ekonomijama tako da se takav sentiment preslikava na devizne kurseve.


Na kraju juna 2013. godine, kurs eura prema dolaru je iznosio 1,301 dolara za euro. Dolar je oslabio u odnosu na euro u periodu april-jun za 1,3%. Pro-sječan kurs tokom drugog kvartala 2013. godine je iznosio 1,306 dolara za euro. Najvišu vrijednost od 1,3402 dolara, euro je imao sredinom juna, a najnižu, 1,282 dolara za euro, na po-četku maja o.g..

Funta je u odnosu na euro tokom drugog kvartala oslabila za 1,4% i na kraju juna iznosila 0,8552 za euro. Prosječan kurs je iznosio 0,850 fun-ti za euro. Britanska valuta je najjaču vrijednost dostigla krajem aprila, a najslabiju sredinom juna.

Japanski jen je tokom drugog kvartala oslabio u odnosu na euro i na kraju kvartala iznosio 128,97 jena za euro, što je kvartalni pad vrijednosti od 7,7%. Odluka Banke Japana da preduzme radikalne korake ka suzbi-janju deflacije su početkom aprila uticale da japanska valuta ostvari najveći dnevni pad u odnosu na euro od 4,2%. Jen je imao najslabiju vrijednost sredinom maja.

Na kraju juna vrijednost franka je iznosila 1,2292 za euro, odnosno 1,1% manje nego na kraju prethodnog kvartala. Prosječni kurs je iznosio 1,231 franka za euro a najniža vrijednost franka od 1,261 je zabilježena sredinom maja.

Grafik 8.2Euro prema drugim valutama, 01.01.2012=100 (rast/pad označava jačanje/slabljenje eura)

Izvor: Blumberg, kalkulacije CBCG

9 NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

121Najznačajniji događaji

Najznačajniji događaji u drugom kvartalu 2013. godine

April

Vlada je usvojila Agrobudžet za 2013. godinu koji iznosi 20,3 miliona eura, što je oko jedan odsto manje u odnosu na prošlogodišnji.

Zvaničnici Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda, na sastanku sa predstavnicima crnogorske Vlade, podržali su najavljeno povećanje stope poreza na dodatu vrijednost.

Vlada je utvrdila Predlog zakona o porezu na promet nepokretnosti, čijim bi se donošenjem postiglo brže i efikasnije utvrđivanje i naplata poreza, a time ostvario i veći obim prihoda.

Privatna firma “Capital Invest” prodala je na Montenegroberzi oko 2,5% akcija Prve banke Crne Gore za uku-pno 1,067 miliona eura.

Predstavnici Vlade i reprezentativnih sindikalnih organizacija u Crnoj Gori potpisali su Sporazum o izmi-rivanju potraživanja po osnovu manje isplaćenog toplog obroka i regresa za 2010. godinu, čime su stvoreni uslovi za njihovu isplatu.

Predstavnici Vlade, Agencije Ujedinjenih nacija za poljoprivredu i proizvodnju hrane (UNFAO) i 17 farmer-skih udruženja u Crnoj Gori, potpisali su ugovor o preuzimanju poljoprivredne mehanizacije, kako bi se vla-sništvo nad njom prenijelo na farmere.

Crna Gora je u novom izvještaju Svjetskog ekonomskog foruma o konkurentnosti u oblasti informaciono-ko-munikacionih tehnologija pala dva mjesta i zauzela 48. poziciju među 144 rangirane zemlje.

U Skupštini su usvojeni novi zaključci za rješavanje problema u podgoričkom Kombinatu aluminijuma.

U državni budžet se od jula prošle godine, kada je počela naplata taksi na SIM kartice, brojila, kablovski pri-ključak i upotrebu duvanskih proizvoda, slilo osam miliona eura.

Maj

Vlada je donijela odluku da stopu poreza na dodatu vrijednost od 17% poveća na 19%, dok se niža od sedam odsto i nulta neće mijenjati.


Vlada je usvojila Akcioni plan za sprovođenje Strategije podsticanja konkurentnosti na mikro nivou od 2011. do 2015. godine.

U Tirani je potpisan Memorandum o razumijevanju za podršku i saradnju u realizaciji Trans-jadranskog i Jonsko–jadranskog gasovoda.

Bonitetna agencija Mudis /Moody’s/ u svom posljednjem izvještaju nije mijenjala kreditni rejting Crne Gore koji je već dvije godine na nivou Ba3.

Skupština je usvojila predloge izmjena i dopuna finansijskih planova šest regulatornih agencija za 2013. go-dinu, u dijelu koji se tiče smanjenja troškova zarada, a godišnja ušteda po tom osnovu iznosi oko 660 hiljada eura.

Jun

Skupština je usvojila izmjene i dopune Zakona o porezu na dodatu vrijednost, koje podrazumijevaju poveća-nje stope sa 17% na 19%. Porez na dodatu vrijednost po stopi od 19% počeo je da se obračunava od prvog jula 2013. godine.

Vlada je usvojila smjernice za makroekonomsku i fiskalnu politiku do 2016. godine, prema kojima projekto-vana stopa rasta iznosi u prosjeku 3,6%.

Crnogorska ekonomija će, prema procjenama Svjetske banke, u narednoj godini porasti 1,8%, u odnosu na ranije prognoziranih 1,5%.

Vlada je usvojila Predlog rebalansa budžeta za ovu godinu, kojim se predviđa izmirivanje duga Kombinata aluminijuma prema Elektroprivredi od 61 milion eura, kao i dodatno zaduživanje države od 102 miliona eura po osnovu pada garancija.

10 PRILOZI

125Prilozi

Prilog A: Realna kretanja

Tabela 2 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela 1 – Pregled makroekonomskih kretanja

OPIS2012. 2013. (lančani indeks)XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 115,3 83,0 102,0 124,6 110,6 79,3 87,3

Potrošačke cijene (indeks) 99,7 99,9 100,1 100,4 100,3 100,2 99,4

Cijena proizvođača industrijskih proizvoda (index) 99,6 99,9 100,2 99,9 99,9 99,9 100,0

NAZIV Ucešće u 2012.

ø 2012 INDEKSI NIVOAJun-13. Jun-13. Jun-13. Jan-Jun 2013.Ø 2012. Maj-13. Jun-12. Jan-Jun 2012.

INDUSTRIJA UKUPNO 100,0 94,6 87,3 119,0 110,4

VAĐENJE RUDA I KAMENA 5,2 103,7 632,3 224,9 109,7

Vađenje uglja 4,0 54,2 2168,0 115,6 95,7

Vađenje ruda metala 0,1 - - - -

Ostalo rudarstvo 1,1 62,9 96,8 145,3 115,9

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA 59,6 88,1 88,4 88,9 74,4

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 7,1 125,7 121,2 117,3 98,6

Proizvodnja pića 3,5 103,9 102,6 77,0 89,2

Proizvodnja duvanskih proizvoda 1,1 125,6 57,1 - 2798,8

Proizvodnja odjevnih predmeta 0,1 77,1 100,0 84,3 56,8

Proizvodi od drveta, plute i sl. 1,5 110,4 104,4 92,7 81,3

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 0,5 125,0 96,2 157,4 163,3

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 0,4 95,1 94,8 89,3 96,5

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 0,2 129,6 106,7 123,7 136,8

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 10,0 43,9 44,3 41,1 38,9

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 0,1 179,4 155,2 214,3 169,0

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 6,1 174,3 82,8 169,9 119,9

Proizvodnja osnovnih metala 21,2 63,1 96,8 68,1 52,6

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 1,6 106,9 136,2 368,6 87,1

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 5,6 81,8 96,9 78,7 84,4

Proizvodnja namještaja 0,1 731,9 88,0 932,4 447,1

Popravka i montaža mašina i opreme 0,5 128,1 211,0 82,6 132,9

SNABDIJEVANJE EL. ENERGIJOM, GASOM I PAROM 35,2 104,3 76,5 203,7 184,1



Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrijaSnabdijevanje električnom energijom,

gasom i parom Indeks

period na period

2010=100 Mjesečna stopa

Indeks period na

period2010=100 Mjesečna

stopa

Indeks period na


stopa

Indeks period na


stopa

2006. 101,0 102,9 100,1 103,1

2007. 100,1 101,5 109,3 72,6

2008. 98,0 117,7 88,7 131,9

2009. 67,8 34,5 61,4 97,6

2010. 117,5 158,7 97,0 151,1

2011. 89,7 106,3 106,8 67,3

2012. 92,9 79,0 89,9 101,4

2010.

Jan 103,5 13,5 81,7 133,5 66,0 -29,7 151,0 59,5

Feb 92,3 -10,9 65,0 -20,4 74,7 13,3 116,5 -22,9

Mar 108,3 17,4 71,6 10,3 93,6 25,2 130,5 12,0

Apr 103,7 -4,2 90,4 26,2 101,5 8,5 108,0 -17,2

Maj 93,2 -10,2 60,8 -32,8 94,8 -6,6 95,2 -11,9

Jun 101,4 8,9 94,1 54,8 113,4 19,6 88,0 -7,6

Jul 87,0 -14,3 94,4 0,3 103,6 -8,6 66,0 -24,9

Avg 74,6 -14,2 121,3 28,5 93,9 -9,4 45,9 -30,6

Sep 95,5 27,9 139,5 15,0 120,0 27,8 60,8 32,5

Okt 100,7 5,4 219,2 57,1 113,6 -5,3 70,9 16,8

Nov 107,3 6,6 82,4 62,4 111,8 -1,6 105,1 48,1

Dec 132,8 23,7 79,7 -3,3 113,8 1,8 161,9 54,0

2011.

Jan 105,5 -20,5 90,1 13,0 82,2 -27,7 135,3 -16,4

Feb 99,9 -5,3 80,1 -11,1 95,7 16,4 107,3 -20,7

Mar 97,2 -2,7 87,7 9,5 103,3 7,9 91,1 -15,1

Apr 82,5 -15,1 89,2 1,7 94,6 -8,4 67,3 -26,1

Maj 70,5 -14,5 50,3 -43,6 103,5 9,4 33,4 -50,4

Jun 82,4 16,9 81,7 62,4 117,0 13,0 40,9 22,5

Jul 87,1 5,7 99,6 21,9 113,7 -2,8 53,8 31,5

Avg 88,0 1,0 118,7 19,2 120,1 5,6 45,8 -14,9

Sep 93,5 6,3 226,6 90,9 115,5 -3,8 51,1 11,6

Okt 96,5 3,2 134,8 -40,5 114,5 -0,9 70,3 37,6

Nov 90,2 -6,5 137,6 2,1 116,7 1,9 52,6 -25,2

Dec 83,5 -7,4 79,5 -42,2 104,3 -10,6 59,0 12,2

2012.

Jan 79,7 -4,6 89,5 12,6 86,3 -17,3 70,6 19,7

Feb 85,2 6,9 86,9 -2,9 91,6 5,9 77,4 9,6

Mar 93,3 9,5 83,6 -3,8 115,2 25,6 68,1 -11,9

Apr 99,7 6,8 44,0 -47,4 125,9 9,3 75,0 10,1

Maj 73,9 -25,9 14,7 -66,6 108,2 -14,1 39,8 -46,9

Jun 66,3 -10,3 38,8 163,9 95,3 -12,0 34,9 -12,3

Jul 85,6 29,1 88,1 127,2 97,7 2,6 70,8 102,7

Avg 83,2 -2,8 91,1 3,4 104,6 7,0 56,6 -20,2

Sep 78,7 -5,4 189,0 107,5 92,4 -11,7 49,0 -13,3

Okt 73,0 -7,8 117,1 -38,0 68,0 -26,9 73,6 50,1

Nov 84,8 16,3 95,6 -18,4 83,9 23,2 125,6 14,9

Dec 97,7 15,3 71,0 -25,7 83,2 -0,9 118,3 40,0

2013.

Jan 81,0 -17,0 84,8 19,5 54,8 -34,1 112,0 -5,3

Feb 82,6 2,0 75,9 -10,6 61,5 12,1 108,9 -2,8

Mar 103,0 24,6 81,7 7,8 75,5 22,8 138,5 27,1

Apr 113,9 10,6 48,6 -40,5 90,3 19,5 150,1 8,4

Maj 90,4 -20,7 13,8 -71,6 95,8 6,0 93,0 -38,0

Jun 79,0 -12,7 87,3 532,3 84,6 -11,6 71,1 -23,5

Izvor: Monstat

127Prilozi

Izvor: Monstat


Tabela 5 – Potrošačke cijene

Tabela 6 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

2013. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 83,0 102,0 124,6 110,6 79,3 87,3

ø 2012= 100 97,1 99,0 123,4 136,5 108,3 94,6

U odnosu na isti mjesec prethodne god. 101,7 97,0 110,4 114,2 122,4 119,0

Period tekuće prema istom prethodne god. 99,2 103,3 106,3 109,1 110,4


Lančani index 99,9 100,2 99,9 99,9 99,9 100,0

ø 2012= 100 101,9 102,1 102,0 101,9 101,8 101,7


Period tekuće prema istom prethodne god. 104,3 104,2 104,2 104,2 103,8

Decembar 2012= 100 99,9 100,1 100,0 99,9 99,8 99,7


Lančani index 99,9 100,1 100,4 100,3 100,2 99,4

ø 2012 = 100 101,5 101,6 102,0 102,4 102,6 102,0


Period tekuće prema istom prethodne god. 104,1 103,7 103,6 103,5 103,4 103,2

Decembar 2012= 100 99,9


Izvor: Monstat

Tabela 7 – Cijene

Potrošačke cijene Cijene proizvođača ind. proizvoda

Cijene proizvođača ind. proizvoda za izvoz

Cijene ind. proizvoda iz uvoza

Ukupno Ukupno Ukupno Ukupno

Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa

2010.

Jan 0,8 -0,3 -6,4 -2,4 12,7 3,8 3,1 1,5Feb 0,2 0,1 -6,2 -0,8 14,3 -2,4 3,9 0,4

Mar 0,7 0,4 -4,6 -0,5 24,2 4,7 5,6 1,6

Apr 0,4 0,1 -3,4 1,5 34,3 6,5 6,6 1,1

Maj 0,3 -0,1 1,1 3,8 30,1 -2,8 6,1 -0,1

Jun 0,2 -0,4 2,2 -0,7 35,6 -2,8 6,2 -0,3

Jul 1,0 0,2 2,9 -0,9 20,6 -1,3 9,0 2,0

Avg -0,1 0,1 2,5 0,3 13,2 2,0 10,6 1,5

Sep 0,3 0,1 1,6 0,2 22,1 3,2 8,0 -0,9

Okt 0,6 0,2 0,7 -0,3 15,6 -2,7 8,6 0,4

Nov 0,8 0,2 0,3 0,0 21,3 5,4 7,3 0,3Dec 0,7 0,1 0,4 0,3 17,2 3,1 9,4 1,6

2011.

Jan 1,1 0,3 2,8 1,6 13,2 1,5 8,1 1,8Feb 2,0 1,0 4,5 0,8 16,3 0,4 8,7 0,8

Mar 3,7 2,0 5,6 0,4 11,9 0,0 8,1 0,9

Apr 3,7 0,0 4,7 0,0 5,5 -0,1 8,1 0,7

Maj 3,6 -0,1 1,9 -0,2 9,0 0,9 7,6 -0,6

Jun 3,5 -0,5 2,2 -0,3 11,7 -0,2 7,5 -0,3

Jul 3,0 -0,3 3,6 0,7 11,7 -1,0 5,6 -0,2

Avg 3,6 0,7 3,2 0,0 9,4 -0,3 5,6 1,3

Sep 3,4 -0,1 3,2 0,1 5,6 -0,7 5,7 -0,8

Okt 3,3 0,2 2,8 -0,4 6,7 -1,5 5,4 0,0

Nov 3,0 -0,2 2,8 -0,1 -0,5 -2,3 5,4 0,2Dec 2,8 -0,2 1,0 -1,6 -6,3 -3,0 4,3 0,4

2012.

Jan 4,1 0,7 -0,6 1,0 -8,6 -1,1 3,1 0,8Feb 4,2 1,0 -0,8 0,4 -6,0 3,3 2,5 -0,1

Mar 2,7 0,4 -1,5 -0,3 -5,8 0,2 1,8 -0,1

Apr 3,1 0,5 -0,2 0,1 -5,6 0,1 1,4 0,3

Maj 3,5 0,4 -0,3 -0,2 -7,8 -1,5 1,0 -0,8

Jun 3,9 0,2 1,8 1,8 -7,4 0,3 0,5 -0,8

Jul 4,4 0,2 0,9 0,0 -7,2 -0,8 0,8 0,1

Avg 4,0 0,4 5,1 4,2 -7,1 -0,2 2,3 2,6

Sep 4,4 0,4 3,5 -1,5 -8,7 -2,4 3,3 0,4

Okt 5,2 1,1 4,3 0,4 -2,3 5,4 2,5 -0,8

Nov 5,2 -0,1 4,5 0,1 -1,4 -0,3 1,7 -0,5Dec 5,1 -0,3 5,7 -0,4 -0,5 -2,1 0,5 -0,7

2013.

Jan 4,2 -0,1 4,6 -0,1 3,7 3,1 -0,3 0,3

Feb 3,3 0,1 3,9 0,2 -0,5 -1,0 0,0 0,2

Mar 3,3 0,4 4,2 -0,1 1,9 2,8 0,0 -0,3

Apr 3,2 0,3 4,0 -0,1 -1,9 -3,6 -1,0 -0,7

Maj 3,0 0,2 4,1 -0,1 -2,0 -1,7 -0,6 -0,3

Jun 2,2 -0,6 2,3 0,0 -3,3 -1,0 -0,1 -0,2

129Prilozi

Tabela 8 – Turizam

Izvor: Monstat

Tabela 9 – Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Podaci su dobijeni iz Centralnog registra obveznika i osiguranika na osnovu podatka o osnovu osiguranja za PIO. **** Podaci su od aprila 2010. god. dobijeni iz CRPO.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIBr. zaposlenih*

2004. *** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005. *** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006. *** 144.978 145.753 146.554 147.517 149.321 151.678 154.723 154.289 154.236 154.652 155.156 150.746

2007. *** 151.535 152.114 153.140 154.074 156.817 158.190 160.045 158.392 158.164 157.458 157.739 159.223

2008. 160.450 161.105 162.737 162.307 165.955 170.146 168.916 168.488 167.722 168.583 169.079 169.160

2009. 169.305 169.670 170.607 172.549 174.218 178.839 178.622 179.016 176.936 175.468 174.736 169.859

2010. 172.301 171.557 171.263 158.211 158.716 159.221 160.224 158.535 157.570 157.918 157.712 157.679

2011. **** 157.849 158.010 158.842 159.669 162.905 168.195 170.618 167.955 164.386 163.396 162.712 162.450

2012. 160.880 162.035 162.569 163.744 165.776 162.567 173.124 173.024 169.877 168.701 168.589 167.484

2013. 167.370 167.379 167.738 170.302 174.369 179.861

Br. nezaposlenih**

2004. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560 40.220 39.093 38.919 38.747 38.892 38.876

2007. 39.104 39.155 38.714 37.571 35.356 33.393 32.205 31.271 31.156 31.569 31.787 31.469

2008. 31.323 31.469 31.684 30.270 30.021 29.088 28.660 27.954 28.276 28.666 28.645 28.366

2009. 28.921 29.305 29.170 28.616 27.785 27.113 27.048 26.844 27.313 28.731 29.607 30.169

2010. 31.055 32.375 33.117 33.188 32.377 31.324 31.118 30.595 31.016 31.900 32.199 32.106

2011. 32.829 33.062 32.748 32.203 30.920 29.816 29.128 29.078 29.404 30.108 30.576 30.552

2012. 31.339 31.495 31.562 31.320 30.126 29.411 28.686 28.549 28.272 29.540 30.718 31.168

2013. 31.890 32.648 32.986 32.624 31.363 30.337

2012. 2013. IndexStruktura

VI I-VI VI I-VI I-VI 2013. I-VI 2012.

Dolasci

Ukupno 155.039 318.159 161.854 337.292 106,0 100,0

domaći 16.161 48.689 17.195 46.001 94,5 13,6

strani 138.878 269.470 144.659 291.291 108,1 86,4

Noćenja

Ukupno 965.377 1.678.229 1.008.774 1.748.895 104,2 100,0

domaći 76.848 213.065 94.582 218.888 102,7 12,5

strani 888.529 1.465.164 914.192 1.530.007 104,4 87,5


Tabe

la 1

0 –

Bila

ns s

tanj

a lic

enci

rani

h ba

naka

, u 0

00 e

ura

Prilo

g B

2012

.20

13.

Stru

ktur

a u

%,

30.0

6.20

13.

31.0

3.30

.06.

30.0

9.31

.12.

31.0

3.30

.06.

inde

x

12

34

56

6:4

AKT

IVA

1. N

ovča

na s

reds

tva

i rac

uni d

epoz

ita k

od c

entr

alni

h ba

naka

228.

349

260.

432

301.

800

308.

894

273.

315

275.

399

89,2

9,

4

2. K

redi

ti i o

stal

a po

traz

ivan

ja2.

349.

588

2.34

5.22

62.

425.

304

2.34

1.97

82.

490.

219

2.45

7.47

010

4,9

84,3

2.1

. Isp

ravk

a vr

ijedn

osti

kred

ita i

potr

aziv

anja

104.

081

112.

992

132.

544

134.

990

195.

114

178.

199

132,

0 6,

1

2.2

. Net

o kr

editi

i os

tala

pot

razi

vanj

a (2

- 2.

1)2.

245.

507

2.23

2.23

42.

292.

760

2.20

6.98

82.

295.

105

2.27

9.27

210

3,3

78,2

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

89.9

1087

.268

99.3

6112

2.82

014

5.84

115

2.93

712

4,5

5,2

4. D

eriv

atna

fina

nsijs

ka s

reds

tva

66

00

00

0,0

0,0

5. O

stal

a ak

tiva

208.

297

219.

144

215.

528

192.

692

208.

108

240.

725

124,

9 8,

3

6. Is

prav

ka v

rijed

nost

i ost

ale

akt

ive

15.5

3516

.803

18.4

2823

.110

33.4

5533

.309

144,

1 1,

1

UKU

PNO

AKT

IVA

(1+2

.2+3

+4+5

-6)

2.75

6.53

52.

782.

279

2.89

1.02

22.

808.

283

2.88

8.91

52.

915.

024

103,

8 10

0,0

PASI

VA

1. D

epoz

iti1.

792.

598

1.84

3.40

92.

001.

119

1.98

0.71

81.

999.

290

2.00

9.65

510

1,5

68,9

2. P

ozaj

mic

e51

4.80

149

3.47

344

0.08

237

6.43

637

2.96

636

4.20

096

,7

12,5

3. E

mito

vane

har

tije

od v

rijed

nost

i18

.957

18.9

6018

.963

18.9

6718

.971

18.9

7410

0,0

0,7

4. F

inan

sijs

ki d

eriv

ati

414

362

297

200

100

00,

0 0,

0

5. O

stal

e ob

avez

e12

6.22

713

4.50

816

0.47

514

3.27

710

1.31

211

6.32

881

,2

4,0

6. U

kupa

n ka

pita

l30

3.53

829

1.56

727

0.08

628

8.68

539

6.27

640

5.86

714

0,6

13,9

UKU

PNO

PA

SIVA

(1+2

+3+4

+5+6

)2.

756.

535

2.78

2.27

9 2.

891.

022

2.80

8.28

3 2.

888.

915

2.91

5.02

4 10

3,8

100,

0

131Prilozi

Tabela 11 – Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa, u 000 eura

Prilog C

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Ponderisana stopa

LIV Aukcija na 182 dana 26.02.2013. 43.500 43.500 53.779 3,81%

XXXII Aukcija na 91 dan 06.03.2013. 8.000 8.000 13.600 3,23%

LV Aukcija na 182 dana 27.03.2013. 6.000 6.000 8.550 3,29%

LVI Aukcija na 182 dana 03.04.2013. 5.000 5.000 5.800 3,40%

LVII Aukcija na 182 dana 18.04.2013. 7.000 5.820 5.820 3,32%

LVIII Aukcija na 182 dana 24.04.2013. 6.000 6.000 6.480 3,65%

XXXIII Aukcija na 91 dan 15.05.2013. 3.000 2.400 2.400 3,55%

XXXIV Aukcija na 91 dan 05.06.2013. 9.000 8.500 8.500 3,34%

LX Aukcija na 182 dana 11.06.2013. 7.000 5.790 5.790 3,78%

LXI Aukcija na 182 dana 26.06.2013. 17.000 16.300 16.600 3,58%

UKUPNO Januar - jun 2013.g. 111.500 107.310 127.319


Tabela 12 - Konsolidovana javna potrošnja* u Crnoj Gori 01.01-30.06.2013. god.Prilog D

* Konsolidovana javna potrošnja uključuje budžet Crne Gore, državne fondove i lokalnu samoupravu. ** Deficit/suficit kao razlika između ukupnih primitaka umanjenih za pozajmice i kredite, donacije i prihode od privatizacije,

i izdataka umanjenih za otplatu dugova rezidentima, nerezidentima I otplatu obaveza iz prethodnog perioda.


OPISI - VI 2013.

ostvarenje u mil. eura

% BDP-a

I-VI 2012.ostvarenje mil. eura

%I-VI 2013. u odnosu na I-VI 2012.

TEKUĆI PRIHODI 570,06 16,21 541,39 105,30Porezi 358,57 10,20 336,40 106,59Porez na dohodak fizičkih lica 47,53 1,35 46,08 103,15Porez na dobit pravnih lica 28,14 0,80 25,73 109,37Porez na promet nepokretnosti 6,53 0,19 7,66 85,25Porez na dodatu vrijednost 182,90 5,20 162,81 112,34Akcize 65,97 1,88 59,57 110,74Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 10,35 0,29 16,39 63,15Lokalni porezi 14,85 0,42 16,15 91,95Ostali republički porezi 2,30 0,07 2,01 114,43Doprinosi 156,72 4,46 149,20 105,04Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,73 2,67 88,41 106,02Doprinosi za zdravstveno osiguranje 54,05 1,54 52,21 103,52Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,32 0,12 4,16 103,85Ostali doprinosi 4,62 0,13 4,42 104,52Takse 13,68 0,39 8,97 152,51Naknade 21,63 0,62 28,34 76,32Ostali prihodi 17,88 0,51 16,58 107,84Primici od otplate kredita 1,58 0,04 1,90 83,16KONSOLIDOVANI IZDACI 637,38 18,12 672,24 94,81TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 607,50 17,27 635,98 95,52Tekući izdaci 304,67 8,66 340,60 89,45Bruto zarade doprinosi na teret poslodavca 200,14 5,69 198,90 100,62Ostala lična primanja 7,02 0,20 5,49 127,87Rashodi za materijal i usluge 40,79 1,16 71,53 57,03Tekuće održavanje 8,91 0,25 11,42 78,02Kamate 33,82 0,96 30,70 110,16Renta 3,88 0,11 3,51 110,54Subvencije 7,03 0,20 16,15 43,53Ostali izdaci 3,08 0,09 2,90 106,21Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 0,00 0,00 0,00 0,00Transferi za socijalnu zaštitu 241,50 6,87 237,12 101,85Transferi institucijama, pojedincima,nev. i jav. sektoru 52,59 1,50 25,63 205,19Ukupni kapitalni izdaci 29,88 0,85 36,26 82,40Pozajmice i krediti 2,00 0,06 1,70 117,65Rezerve 6,59 0,19 7,50 87,87Otplata garancija 0,15 0,00 23,43 0,64DEFICIT/SUFICIT** -67,32 -1,91 -130,85 51,45Otplata dugova rezidentima 21,64 0,62 43,08 50,23Otplata dugova nerezidentima 23,38 0,66 32,51 71,92Otplata obaveza iz prethodnog perioda 45,17 1,28 22,77 198,38Prihodi od privatizacije 5,85 0,17 6,48 90,28Donacije 2,08 0,06 2,90 71,72Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 43,80 1,25 154,69 28,31Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 55,87 1,59 38,17 146,37Povećanje/smanjenje depozita 49,91 1,42 26,97 185,06

Documents

MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE … i ostala potraživanja od Opšte vlade 100,1 118,2 18,1 Krediti i ostala potraživanja od banaka i finansijskih institucija 432,5 394,1 -8,9