Magistarski Rad "ZNAČAJ BAZIČNE MAMOGRAFIJE KOD RANOG OTKRIVANJA BOLESTI DOJKE"

7/25/2019 Magistarski Rad "ZNAAJ BAZINE MAMOGRAFIJE KOD RANOG OTKRIVANJA BOLESTI DOJKE"

1/116

EVROPSKI UNIVERZITET BRKO DISTRIKT BOSNE I HERCEGOVINE

FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA

RADIOLOGIJA

ZNAAJ BAZINE MAMOGRAFIJE KOD RANOG OTKRIVANJA BOLESTI DOJKE

- MAGISTARSKI RAD -

M e n t o r: K a n d i d a t:

Prof. dr. Haris Huseinagi Amela Selimovi

Brko, novembar 2015.


2/116

1

SADRAJ:

SAETAK............................................................................................................. 3

SUMMARY ........................................................................................................... 4

1.

UVOD ............................................................................................................. 5

1.1.Problem istraivanja .................................................................................. 6

1.2.Epidemiologija bolesti dojke...................................................................... 9

1.3.

Anatomija i histologija dojke ..................................................................... 13

1.4.Bolesti dojke .............................................................................................. 15

1.4.1. Benigne bolesti dojke ...................................................................... 16

1.4.1.1.

Netumorske benigne bolesti dojke .............................................. 17

1.4.1.2.

Tumorske benigne bolesti dojke.................................................. 18

1.4.2. Maligne bolesti dojke ...................................................................... 21

1.4.2.1.

Patogeneza karcinoma ................................................................ 21

1.4.2.2. Etiologija (etiopatogeneza) karcinoma dojke............................... 21

1.4.2.3. Klasifikacija karcinoma dojke ..................................................... 24

1.4.2.4. Klinika slika karcinoma dojke ................................................... 28

1.4.2.5. Lijeenje karcinoma dojke .......................................................... 29

1.4.2.6.

Prognoza karcinoma dojke .......................................................... 311.5.

ACR BI-RADS klasifikacija oboljenja dojke ............................................. 31

1.6.Faktori rizika za nastanak karcinoma dojke ................................................ 34

1.7.Prevencija karcinoma dojke ....................................................................... 40

1.7.1. Skrining karcinoma dojke ................................................................ 41

1.8.Dijagnostiki modaliteti u dijagnostici bolesti dojke.................................. 42

1.9.Mamografija kao metoda izbora u dijagnostici bolesti dojke ...................... 45

1.9.1.

Istorijat mamografije ....................................................................... 45

1.9.2. Mamografski aparat ......................................................................... 46

1.9.3. Tehnike pozicioniranja .................................................................... 47

1.9.4.

Mamografska struktura dojki ........................................................... 52

1.9.5. Analiza mamograma ........................................................................ 54

1.9.6. Mamografski nalazi u razliitom ivotnom dobu ene ..................... 56

1.9.7. Ozraivanje dojki prilikom izvoenja rendgenskih pregleda ............ 57

1.10.Predmet istraivanja.................................................................................. 58

1.10.1.Preduslovi za provoenje skrininga karcinoma dojke ....................... 60


3/116

2

1.10.2.Oekivani efekti skrininga karcinoma dojke..................................... 60

1.10.3.Kontraverze o koristi i tetnosti mamografije ................................... 61

1.10.4.Preporuke Zavoda za javno zdravstvo FBiH .................................... 64

2. CILJEVI ISTRAIVANJA I HIPOTEZE ......................................................... 65

2.1.Ciljevi istraivanja ..................................................................................... 65

2.2.

Hipoteze .................................................................................................... 66

3. ISPITANICI I METODE .................................................................................. 67

3.1.Ispitanici .................................................................................................... 67

3.2.Materijal i metode istraivanja ................................................................... 67

3.3.Obrada podataka i statistika analiza .......................................................... 69

4. REZULTATI .................................................................................................... 70

4.1.Analiza osnovnih statistikih podataka....................................................... 70

4.2.Povezanost BI-RADS-a, ACR-a i analiza radioloke preporuke................. 73

4.3.Statistika analiza faktora rizika za nastanak karcinoma dojke................... 78

4.4.Statistika analiza uestalosti simptoma karcinoma dojke.......................... 86

4.5.Krostabulacija radiolokih i konanih nalaza............................................. 91

4.6.Statistika analiza senzitivnosti i specifinosti mamografije....................... 94

5.

DISKUSIJA ..................................................................................................... 95

5.1.

Analiza osnovnih statistikih podataka....................................................... 95

5.2.Povezanost BI-RADS-a, ACR-a i analiza radioloke preporuke................. 96

5.3.

Povezanost faktora rizika sa nastankom karcinoma dojke .......................... 98

5.4.Analiza znaaja simptoma za rano otkrivanje karcinoma dojke .................. 100

5.5.Analiza radiolokih i konanih nalaza ........................................................ 101

5.6.Analiza senzitivnosti i specifinosti mamografije ....................................... 101

6. ZAKLJUAK.................................................................................................. 103

7.

LITERATURA ................................................................................................. 105

8. POPIS SKRAENICA ..................................................................................... 113

9. DODATAK ...................................................................................................... 115


4/116

3

SAETAK

Kljune rijei:dojka, karcinom, dijagnostika, screening, mamografija.

Maligni tumori predstavljaju jedan od najveih medicinskih i sociolokih problemau svijetu i kod nas. Rak dojke je najei tumor u ena s uestalou od 25%. Svaka osma

ena e tijekom svoga ivota, u zeljama s visokim ekonomskim standardom, dobiti rak

dojke, a jedna od 33 e umrijeti.

Ovaj rad opisuje anatomiju i fiziologiju dojke, faktore rizika kao etioloke faktore

nastanka, epidemiologiju i podjelu karcinoma dojke, staging istih i mamografiju kao

dijagnostiku metodu ranog otkrivanja karcinoma dojke. Primarni cilj ovog rada bio je

analizirati bazinu mamografiju.U studiji je analizirano 477 pacijentica prosjene starosti50 godina, koje su obavile bazini mamografski pregled. Opisane su aktivnosti u

redovnom radu: pravodobno otkrivanje osoba s poveanim rizikom, metode ocjenarizika

i elementi pregleda. Analizirani su faktori rizika, simptomi koji ukazuju na oboljenje kao

i kategorizacija po ACR standardima. Prikazana je i uestalost benignih i malignih

promjena. Na osnovu prikupljenih podataka izraunali smo senzitivnost i specifinost

mamografije kao dijagnostike metode.

Usprkos novih dostignua, bolest se jo uvijek otkriva u kasnijim stadijima, kada

su mogunosti lijeenja slabije. Mamografski screeningje aktivno traenja karcinoma u

odreenoj skupini populacije. To je visoko kvalitetna metoda ranog otkrivanja raka

dojke, jer je dokazano da redoviti pregledi smanjuju smrtnost od raka dojke za 30%.

Inicijalni screening provodi se klinikim pregledom i mamografijom, poev od 40 godina

starosti. Kod ena sa pozitivnom anamnezom raka dojke moe poeti i ranije.

Nae istraivanje e pokuati ukazati na znaaj uvoenja Nacionalnog skrininga

kao naina za rano otkrivanje karcinoma dojke.


5/116

4

SUMMARY

Key words: Breast, Carcinoma, Diagnostics, Screening, Mammography

Malignant tumors represent one of the largest Medical and Sociological issuesaround the world and in Bosnia and Herzegovina. Breast cancer is the most common

tumor found in women with incidence of 25%. Every eight woman in the countries with

high economic standard will, during their lifetime, get cancer, and 1 in 33 will die.

This thesis describes anatomy and physiology of breast, risk factors as etiological

factors of occurrence, epidemiology and the classification of breast cancer, staging of

them and mammography as a diagnostic method for an early discovery of the cancer.

Primary goal of this thesis was to analyze basic mammography. In the study, 477 women

were analyzed, with the average age of 50, who had their basic mammography checkup.

Everyday activities were described: early discovery of persons with heightened risk,

methods of scoring the risk and elements of checkup. Risk factors, symptoms indicating

the disease as well as categorization according to ACR standards were analyzed.

Frequency of benign and malign changes were also shown. Based on the accumulated

data, we have calculated the sensitivity and specificity mammography as a diagnostic

method.

Despite the new achievements, the disease is still being discovered in late stadia,

when the possibilities of treatment are weaker. Mammographic screening is an active

search for carcinoma in a certain population group. It is a high quality method for early

discovery of breast cancer, because it was proven that regular checkups decrease the

mortality of breast cancer by 30 %. Initial screening is conducted with a clinical

examination and mammography, starting at the age of 40. Women with positive

anamnesis of breast cancer, it can start even earlier.

Our research will try to point out how significant would the introduction of

National screening be as a way of early discovery of breast carcinoma.


6/116

5

1. UVOD

Koliko god se svakom ovjeku ini da zna to znai biti zdrav, zdravlje nije lako

definirati. Suvremeni nain ivota zahtijeva i prilagodbe nekih opih definicija zdravlja.

U dananjem trenutku jo uvijek se ini najbolja definicija koju Svjetska zdravstvena

organizacija preporua "Zdravlje predstavlja tjelesno, duevno, socijalno i ekonomsko

blagostanje, a ne samo odsustvo bolesti" (WHO, 2005). U svakidanjem ivotu pojam

zdravlja ipak se vrlo esto vee samo uz odsustvo bolesti. Bilo bi vrlo dobro i raz umno

usmjeriti svu nau pozornost prema sprjeavanju nastanka bolesti, a kad se ona pojavi to

brem i uspjenijem lijeenju.

Cijeli niz etiolokih imbenika utjee na zdravlje. Na neke od njih moemo

kontinuirano utjecati, poboljavati ih, dok na neke nemoemo uvijek utjecati. Nasljedni

imbenici o kojima se toliko toga ve danas sa sigurnou zna mogu u etiologiji zdravlja

imati presudnu ulogu.

Poznata je injenica da se ljudi po ivotno opasnim (smrtonosnim) bolestima

ponekad subjektivno osjeaju potpuno zdravo, dok se ljudi bez ikakve mjerljive bolesti

jednostavno ne osjeaju dobro. Teko je odrediti granicu "normalnosti" biolokog

procesa, pa stoga ne postoji apsolutna granica izmeu zdravlja i bolesti. Bolest je izraz

kojim se opisuje poremeaj normalnih zbivanja u organizmu, odnosno nepravilnoodvijanje ivotnih funkcija kao reakcija na vanjske ili unutranje nadraaje mehanike,

fizikalno-kemijske, bioloke ili psiholoke prirode. Bolest predstavlja promjenu ivotnog

ritma; ona u pravilu oteava, a esto i ugroava opstanak biolokog organizma ili dovodi

do smrti.

Rak, kao jedna od tekih i teko izljeivih bolesti, je vodei uzrok smrti u

ekonomski razvijenim zemljama i zemljama u razvoju. Godinje se otkrije 10-12 miliona

novih oboljelih od raka, a 7-8 miliona smrtnih sluajeva.Tokom prethodnih decenija uestalost raka eskalirala je do razmjera epidemije, i

pogaa gotovo jednog od dvojice mukaraca (44%), ijednu od tri ene (39%). Ovo

poveanje znai oko 56% vie karcinoma kod mukaraca i 22%vie kod ena u samo

jednoj generaciji. Prema Drutvu za istraivanje raka Ujedinjenog Kraljevstva 42%

dananjih Britanaca dobit e neki oblik raka (Cancer Research UK). Procjenjuje se da se

tokom 2008.godine otkrilo oko 12,7 miliona novih sluajeva, a da je 7,6 miliona umrlo

od raka. Godina 1971. naelno se smatra poetkom borbe protiv raka jer je tada ameriki

predsjednik Richard Nixon potpisao Nacionalni zakon o borbi protiv raka (National


7/116

6

Cancer Act). Postignut je znaajan napredak u razumijevanju biologije raka, faktora

rizika, lijeenja i prognoze, meutim, napredak u smanjenju ukupne stope smrtnosti kod

raka bio je razoaravaju. Godine 1971. uestalost od raka iznosila je 7 prema 1, dok

danas iznosi 3 prema 1 i 2 prema 1 (Cancer Research UK).

Viegodinje razvijanje ljudskog karcinoma je prikazano u Tabeli 1:

Tabela 1. Inicijacija i progresija karcinoma (Cancer Research UK).

Organi Inicijacija Progresija

Dojka 14-18 godina 6-10 godina

Prostata 10 godina 3-15 godina

Debelo crijevo 5-20 godina 5-15 godina

eludac 10-20 godina 3-5 godina

Plua 5-40 godina 6-10 godina

Jednjak 5-20 godina 3-4 godina

Grli materice 9-13 godina 10-20 godina

Rak dojke kod ena i rak plua kod mukaraca, su najvei uzronici smrti od raka

u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju.

1.1.Problem istraivanja

Nepoznat je toan uzrok nastanka raka dojke. Radi se o nakupinama stanica u

ljezdanom tkivu dojke koje rastu bez poznatih razloga, nekontrolirano, ubrzano se

umnoavajui i unitavajui zdravo tkivo.

Poznati su imbenici koji poveavaju rizik nastanka raka dojke. Najee

obolijevaju ene, ali, iako u rjeim sluajevima, mogu oboljeti i mukarci. Ipak, sprijeiti

nastanak ovog raka nije mogue te ga je neophodno to ranije otkriti. Preko 90%

bolesnica s rakom dojke moe se izlijeiti ako se dijagnoza bolesti postavi u ranom

(lokaliziranom) stadiju i ispravno lijei. Petogodinje preivljavanjeu tom sluaju iznosi

97% (Cuplov M. et al. 2009).

Karcinom dojke je globalni javno-zdravstveni problem, ne samo zbog injenice

da bolest ima epidemijske razmjere, ve i zato to njene posljedice pogaaju praktino

sve segmente drutva.


8/116

7

Rak dojke je stotinu puta ei kod ena, nego kod mukaraca. Prema statistikim

podacima u periodu od 2003. do 2005. godine u svijetu je od karcinoma dojke, prema

procjenama, dijagnosticirano 1.301.867 novih bolesnica, umrlo je vie 464.854ena, a

petogodinja prevalenca je bila 3,9 miliona ena (Jamal A. et al. 2010). Rak dojke je

najei karcinom meu enama u Evropi. On ini 26.5% svih novih sluajeva raka i

17.5% smrtnih sluajeva meu enama u Evropi. U dananjoj EU, oko 270.000 novih

sluajeva se otkrije svake godine, dok 96.000 ena umre od raka dojke ( Anonymous).

Statistika je u porastu i ne pokazuje znake usporavanja. U EU svaka 2,5 minuta se

dijagnosticira nova ena sa rakom dojke, a svakih 7,5 minuta umire jedna ena od ove

dijagnoze.Incidenca u Evropskoj Uniji je 105 na 100.000 ena godinje, u mediteranskim

zemljama i istonoj Evropi, gdje spada i Bosna i Hercegovina, je 25-40 (Ferlay J. et al. 2008).

Karcinom dojke u velikom broju zemalja ini oko 25% svih malignih bolesti

enske populacije, u najrazvijenijim zemljama ak 28%, dok u strukturi mortaliteta

uestvuje sa oko 14-15% (Autier P. et al. 2011). U zemljama bive Jugoslavije, 26% svih

oboljelih i 17,5% svih umrlih ena zbog malignih tumora imaju dijagnozu karcinoma

dojke.

Zaustavljanje porasta smrtnosti ili poetak pada primijeen je sedamdesetih i

osamdesetih godina u nekim od zapadnih zemalja Evrope, te takoer u SAD-u, Kanadi i

Australiji. To su zemlje koje su prije etrdeset godina poele s organiziranim programima

ranog otkrivanja karcinoma dojke uvoenjem mamografskog skrininga kao

dijagnostikog modaliteta. Takoer, u Evropi npr. vedska, Finska, Nizozemska i

Ujedinjeno Kraljevstvo imaju snienje mortaliteta od karcinoma dojke(Autier P. et al.

2011).

Stopa incidence je u neprekidnom usponu, ali je u razvijenim zapadnim zemljama

mortalitet u padu. Razlog je u periodinim kontrolama razliitih grupa i detektovanja

tumora u preinvazivnom ili poetnom stadiju oboljenja, kada se multimodalnimtretmanom mogu pacijenti izlijeiti (Thompson W.D. 1994). Na alost u zemljama u

razvoju gdje spada i naa drava veina oboljelih se javlja ljekarima u uznapredovanom

stadiju oboljenja.

U zadnjih deset godina ultrazvuk sve vie dobiva na znaaju kod otkrivanja

bolesti dojke zahvaljujui sve savrenijim ultrazvunim ureajima. S tonou od preko

90% ultrazvuk je odlina dijagnostika metoda ali kod ena sa benignim promjenama i

starosti ispod 40 godina. Ostaje problem najugroenijih starosnih grupa koje obolijevajuod karcinoma. Magnetna rezonanca pokazuje visoku senzitivnost i specifinost


9/116

8

dijagnostike kod ovih oboljenja. Ali visoka cijena pregleda kao i njegova nedostupnost

ne daje mogunostkoritenja ove metode u ranom otkrivanju bolesti. Opravdava se njena

korist u diferencijalnoj dijagnostici ali ne i kao skrining metodi (uzimajui u obzir

definiciju skrininga) (Mesurole B. et al. 2007).

Jedan od najpouzdanijih naina za otkrivanje enakoje potencijalno boluju od

karcinoma dojke je mamografija. Mamografija je najuinkovitija je, neinvazivna,

rendgenska metoda pregleda dojki, kod koje se koristi specijalno graen rendgenski

aparat (mamograf), kojeg odlikuje posebno konstruirana rendgenska cijev (Hebrang A.

et al. 2007). Slab odziv ena na mamografiju daje pogrenu sliku o zdravlju ena.

Poseban zdravstveni problem predstavlja to se ene na mamografiju javljaju kada ve

postoji neki od simptoma bolesti. Zbog toga bi trebao postojati opravdan znaaj prve

mamografije, naroito kod ena koje imaju neki od faktora rizika. Kako se ene na prvu

mamografiju javljaju u kasnijim godinama ivota a sa tim se otvara mogunost da

karcinom dojke bude kasno otkriven. Obavljanje pregleda kod ena koje ve imaju neke

od simptoma bolesti poveava mogunost da ve boluju od karcinoma dojke, a otkrivanje

bolesti u kasnijem stadiju smanjuje anse za preivljavanjem i poveava trokove

lijeenja.

Uvoenje skrininga kod ena sa znaajnim faktora rizika dovodi do kotrole te

kategorije stanovnitva, do ranog otkrivanja bolesti kao i lijeenja sa minimalnim

poremeajem u kvaliteti njihovog ivota u odnosu na teinu bolesti.

Nae istraivanje otvara mogunost i rasprave o benefitu uvoenja skrining

mamografije. Istraivanje e se temeljiti na slinim istraivanjima razvijenih zemalja kao

i zemalja u okruenju koje ve imaju iskustva sa nacionalnim skriningom.

Projekti razvijenih zemalja EU, SAD i zemalja u okruenju pruaju uvid o znaaju

mamografskog pregleda. Stavovi i rezultati istraivanja gore navedenih zemalja koje

posjeduju nacinalni program skrininga pokazuju znaaj ranog otkrivanja karcinomadojke, kao i benefit kako kod ouvanja zdravlja ena tako i benefit fondova zdravstvene

zatite. Meu brojnim dokazima za to statistika je skandinavskih zemalja u kojima se

nacionalni programi ranog otkrivanja raka dojke provode godinama i u kojima je, uz

veliki odziv ena, smrtnost reducirana35 do 40 posto!


10/116

9

1.2.Epidemiologija bolesti dojke

Epidemijski val ove bolesti pogaa kako razvijene zemlje tako i zemlje u razvoju.

Ta raspodjela, kada je u pitanju broj oboljelih, je 2010. godine bila gotovo ravnomjerna,

dok je broj smrtnih ishoda u zemljama u razvoju bio za oko 40% vei(Jemal A. et al.

2010).

Prema podacima veine zemalja svijeta, osim azijskih, incidenca i mortalitet s

dobi raste, a najvii su u ena u dobi izmeu 55 i 64 godine, gdje je incidenca ak preko

126,1/100.000. Od 2001.2005. godine prosjek godina dijagnosticiranog raka dojke je

bio 61 godina starosti. Poreenja radi, 0,0% je dijagnosticirano u osoba ispod 20 godina

starosti, 1,9% izmeu 20 i 34 godine, 10,6% izmeu 35 i 44 godine, 22,4% izmeu 45 i

54 godine, 23,3% izmeu 55 i 64 godine, 19,8% izmeu 65% i 74 godine, 16,5% izmeu75 i 84 i 5,5% preko 85 godina starosti (WHO, 2005). U zemljama Evropske unije

prosjena godinja incidenca karcinoma dojke se kree u rasponu od 57/100.000 (Grka)

do 145/100.000 (Belgija), a mortalitetna stopa od 18,4/100.000 (panija) do 31,1/100.000

(Irska).Godine 2010. u svijetu je registrirano oko 1,4 miliona novih sluajeva bolesti i

preko 450.000 smrtnih ishoda sa ovom dijagnozom (Jemal A. et al. 2010).

Bazirano na stopi incidence od 2003 do 2005 godine te 2010, kod 12,03% ena

roenih danas, tokom njihovog ivota ebiti dijagnosticiran rak dojke. Rizik razvoja rakadojke u ena je 1 prema 8, to znai da e svaka osma ena u toku svog ivota bolovati

od te bolesti. Ova rizik se takoer zove i ivotni rizik obolijevanja od raka dojke.ivotni

rizik obolijevanja od raka dojke (cjeloivotnirizik), odnosno kumulativna vjerojatnoa

obolijevanja od karcinoma dojke, iznosi oko 12,4%, odnosno jedna od 8 ena moe

oekivati da e tokom svog ivota oboljeti od ove bolesti.

Podruja u kojima se registrira najvia uestalost bolesti su zapadna Evropa,

sjeverna Amerika, Australija, Novi Zeland i neke zemlje june Amerike (Argentina). Ovo

se pripisuje vioj prevalenci poznatih faktora rizika za ovu bolest, u navedenim regijama.

Evropska populacija je takoer podijeljena u pogledu uestalosti karcinoma dojke.

Najvie stope incidence registriraju se u zapadnoj i sjevernoj Evropi, dok su stope u

junoj i istonoj Evropi znaajno nie(Narod S.A. 2006).

Prema podacima Registra za rak, Zavoda za javno zdravstvo Republike

Hrvatske godinje od raka dojke oboli preko 2500 ena. Prema posljednjim dostupnim

epidemiolokim podacima rak dojke je trei uzrok smrti u enskoj populaciji u 2012. (iza

ishemijske bolesti srca i cerebrovaskularne bolesti). Stopa smrtnosti od raka dojke u


11/116

10

Hrvatskojje meu najviima u Europi. 2012 godine preko 1000 ena umrlo je od raka

dojke (ZZJZ RH).

Slika 1. Incidenca i mortalitet od karcinoma dojke u Hrvatskoj (ZZJZ RH od 1987.-2012. g.)

Rak dojke je i najei uzrok smrti ena od malignih neoplazmi i najei

pojedinani uzrok smrti ena u F BiH (iza modanog udara i bolesti srca). Usprkos

napretku dijagnostike i terapije broj umrlih raste zbog otkrivanja bolesti uuznapredovalim stadijima bolesti. Prema podacima zavoda za javno zdravstvo Federacije

BiH i prvog registra malignih oboljenja u Federaciji u 2005. godini karcinom dojke bio

je zastupljen sa 8,5% meu malignim oboljenjima, a kao uzrok mortaliteta u 2005. godine

bio je kod 200 ena sa stopom 0,10/1.000 to je pokazatelj porasta u odnosu na 2004.

godinu kada je taj broj bio 179 sa stopom 0,08/1.000.

Prema podacima iz Registra raka u F BiH, Zavoda za javno zdravstvo F BiH,broj

oboljelih od raka dojke zadnjih godina ima trend rasta, tako da je u 2010. godini u F BiH

bilo prijavljeno 623 oboljelih: 613 ena i 10 mukaraca. Rak dojke ini jednu etvrtinu

svih malignih neoplazmi kod ena Najvei broj oboljelih ena je u dobi 60-79 godina,

potom 50-59, 65-69, a javlja se i u 20-tim godinama. U 2010. godini u F BiH od raka

dojke umrlo 245 ena i 7 mukaraca.Naalost, prema istim podacima61,72% malignih

neoplazmi dojke otkriva se u uznapredovanom, tj. u III I IV stadiju bolesti. I dalje se

biljei rast mortaliteta od karcinoma dojke u odnosu na 2004 i 2005 g. (ZZJZ F BiH).

Prema registru za maligne bolesti Zavoda za javno zdravstvo Tuzlanskog Kantona

broj oboljelih je u stalnom porastu. Ukupan broj novooboljelih za prikazane godine iznosi


12/116

11

1196 pacijenata. Od toga je 1176 ena i 20 mukaraca. Prema podacima ZZJZ TK, od

2004. do 2008. godine. broj novootkrivenih malignoma je stagnirao. Od 2009.do 2011.

godine primjeuje se nagli porast broja oboljelih sa pikom na 2011. godini. Iako je

incidenca od 2012. godine u blagom padu, primjeuje se tendenca ka porastu broja

oboljelih.

Slika 2. Prikaz broja novooboljelih od karcinoma dojke (ZZJZ TK od 2004.-2014. g.)

Podaci ZZJZ TK u periodu od 2004. godine do 2014. godine govore da su

najugroenije starosne skupine od 50-59 godine starosti (351 oboljele ene)(Slika 3).

Slika 3.Prikaz broja novooboljelih od karcinoma dojke u odnosu na godine starosti (ZZJZ TK

od 2004.-2014. g.)

8983 85

89 94

136

121

149

109

123 118

0

20

40

60

80

100

120

140

160

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Brojpac

ijenata

Godine

Rak dojke-incidenca 2004-2014

PACIJENTI

Linear (PACIJENTI)

4

66

290

351

294

145

26

0

50

100

150

200

250

300

350

400

20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89

Brojpacijenata

Godine starosti

Rak dojke-incidenca po godinama starosti

Oboljeli


13/116

12

Najvei broj oboljelih, njih 91,84%, javlja od 40 pa do 79 godine starosti (od

ukupnog broja, tj. 1176 novooboljelih ena, njih 1080 je u tim dobnim skupinama). Te

starosne skupine su na naim prostorima obuhvaene sa mamografskim pregledima, i

prva (bazina) mamografija se radi sa navrenih etrdeset godina starosti.

Procentualna zastupljenost karcinoma dojke u odnosu na ukupan broj svih

karcinoma bila je najnia 2002. godine, a najvia u 2009. godini (20,6%). U prvom

polugoditu 2014. godine karcinom dojke je inio ak 15,1% svih karcinoma (Slika 4).

Slika 4. Procentualna zastupljenost karcinoma dojke u TK u odnosu na ukupan broj

registriranih karcinoma (ZZJZ TK od 2000.-2014. g.)

Na osnovu podataka dobijenih od Onkolokogkonzilija JZU UKC Tuzla na kome

se registriraju svi pacijenti oboljeli od karcinoma na Tuzlanskom kantonu zabiljeen je

porast broja oboljelih od karcinoma dojke od 2000. do 30.06.2015. godine (Slika 5). Broj

oboljelih od karcinoma dojke se izmeu 2000. i 2004. godine udvostruio. Blagi pad

broja oboljelih zabiljeen je 2005.godine, ali je od 2006. do 2009. godine zabiljeen

ponovni porast broja oboljelih. Od 2009. do 2015. godine prati trend poveanja sa manjim

padom broja oboljelih u 2010. i 2012.godini. U prvom polugoditu 2015. broj oboljelih

od karcinoma dojke iznosio je 67 pacijentica. Sudei prema pokazateljima za oekivati

je ponovo povean broj oboljelih do konca 2015.godine. U periodu od 2000. do

30.06.2015. godine dijagnosticirano je 1913 karcinoma dojke.

11,9 11,710,0

11,2

16,5 17,018,4

18,0 18,2

20,618,9

16,2

19,8

16,515,1

0

5

10

15

20

25

Procenat

Godine

Rak dojke-procentualna zastupljenost

Procenat

Expon. (Procenat)


14/116

13

Slika 5.Prikaz broja oboljelih od karcinoma dojke Onkolokog konzilija (JZU UKC Tuzla od2000.-30.06.2015. g.)

1.3.Anatomija i histologija dojke

Dojka je simetrini parni organ koji je smjeten na prednjoj strani prsnog koa.

Lei izmeu drugog i estog rebra po vertikalnoj osovini, a izmeu vanjske ivice

sternuma i srednje aksilarne linije. Prosjeni dijametar je 10-12 centimetara, a prosjena

debljina 5-7 centimetara. Tkivo dojke takoer se prua prema aksili u vidu aksilarnogrepa. Konture dojke variraju ali je ona najee poluloptastog oblika sa konusnom

konfiguracijom kod ena koje nisu raale, a sa pendularnim izgledom kod ena koje su

raale. Dojka je sloena, visoko diferencirana kona lijezda tubuloalveolarnog tipa sa

apokrinim svojstvima (Janar B.2006), te je ine:

Slika 6. Anatomska struktura dojke

62

9786

103

131

100

117113

122

174

133

165

131

155 157

67

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Brojpacijenata

Godine

Broj karcinoma dojke po godinama

Broj pacijenata

Linear (Broj


15/116

14

1.Koa dojkeje tanka i glatka, sadri folikule dlake, lojne i znojne lijezde. Na koi

dojke se nalaze dvije posebne anatomske strukture: bradavica i bradavini kolut.

Bradavica (papilla mammae) sredino je ispupenje dojke valjkastog oblika iji prenik

i visina prosjeno iznose oko 10 mm. Ruiaste je ili mrke boje, koja postaje znatno

zagasitija tokom trudnoe. Povrina bradavice je neravna sa zaobljenim vrhom na kome

se nalazi 15-25 malih udubljenja koja pripadaju izvodima mlijenih kanala. Bradavini

kolut (areola mammae) je kruna pigmentiranapovrina oko bradavice, 15-60 mm u

preniku, na kojoj se nalaze malena ispupenja-Morgagnieve kvrice koje predstavljaju

otvore Montgomerijevih lojnih lijezda. U trudnoi bradavini kolut se uveava, poprima

zagasitu nijansu, a kvrice postaju vee i izraenije.

2.Povrno masno-vezivno tkivoje tanji ili deblji sloj pod koom dojke koji oblae

povrni dio ljezdanog parenhima, izuzev predjela bradavice i bradavinog koluta.

Masno tkivo je razmjeteno u posebne loe (Duretovi prostori) omeene vezivnim

pregradama koje polaze iz dubljih dijelova koe ili krzna do povrine mlijene lijezde

(Cooperov ligament). Manji dijelovi masnog tkiva zalaze i u ljezdani parenhim

ispunjavajui prostore izmeu ljezdanih renjeva, pruajui se do dubokog ili

retromamarnog masnog tkiva. U potkonom masno-vezivnom tkivu se nalaze jo krvni i

limfni sudovi i nervi.

3.

ljezdani parenhimdojke se sastoji od 15-25 pojedinanih lijezdaod kojih svaka

sa vezivnim i masnim tkivom gradi po jedan reanj (lobus). Renjevi su razdvojeni

zgusnutim vezivnim tkivom, i poredani su zrakasto oko osovine koja prolazi kroz

bradavicu, sa jednim produetkom prema pazuhu-pazuni nastavak mlijene lijezde.

Svaki reanj sadri glavni odvodni kanal (ductus lactiferus - galaktofora I reda) irine

1,7-2,3 mm koji se ispred bradavice proiruje u mlijeni sinus (sinus lactiferus), koji

predstavlja vrstu mlijenog rezervoara, a potom se suava i otvara na vrhu bradavice.

Unutar renjeva glavni odvodni mlijeni kanal se dijeli na 20-40 manjih odvodnih

kanalia (galaktofore II i III reda) koji ulaze u sastav odgovarajueg broja lobulusa. U

renjiima (lobulusi) odvodni kanalii preko terminalnih tubulusa prelaze u zavrne

dijelove mlijene lijezde - sekretorne alveole, kojih ima 10-100 u svakom lobulusu.

Duktusi i alveole su obloene dvoslojnim kubinim ili cilindrinimepitelom koji lei na

bazalnoj membrani obloenoj okolnim vezivom. Stromu ljezdanog parenhima dojke

ine vrsto vezivno tkivo u koje zalazi i masno tkivo. Zgusnuto fibrozno tkivo stvara

suspenzorni aparat koji privruje dojku za duboku fasciju torakalnog zida. Vezivnotkivo takoerobrazuje Cooperov suspenzorni ligament koji povezuje ljezdano tkivo sa


16/116

15

dubokim slojem koe. Vezivno tkivo dojke je intralobularno i interlobularno.

Intralobularno je rastresito, bogato u elijskom sastavu (citogena stroma), dok je

interlobularno sa guim kolagenim vlaknima i oskudnim elijskim elementima.

4.Retromamarno masno-vezivno tkivo u tankom sloju oblae duboki dio ljezdanog

parenhima dojke odvajajui ga od velikog grudnog miia. Ono je povezano sa

potkonim masnim tkivom dojke produetaka koji se provlae izmeu renjeva mlijene

lijezde.

5.Povrna ili retromamarna fascijarazdvaja Retromamarno masno-vezivno tkivo

od velikog grudnog miia (m. pectoralis major) vezujui se naprijed za dojku, a pozadi

i navie za fasciju velikog grudnog miia i kljunu kost. esto se iza fascije nalazi tanak

sloj rastresitog tkiva koja omoguuje pokretljivost dojke prema dubokom miinom sloju

(Goldner B. et al. 2001).

1.4.Bolesti dojke

Karcinom dojke predstavlja, poslije kardiovaskularnih oboljenja, najei uzrok

smrti u savremenom svijetu. Rana i sve preciznija dijagnostika tipa tumora i postojanje

sve efikasnijih naina lijeenja oboljenja dovodi do produenja ivota bolesnika, pa i do

potpunog izljeenja.Na bazi ovih stavova mogua jeosnovna podjela svih tumora na

benigne(tumor benignus) i maligne(tumor malignus)tumore.

U netumorske bolesti dojke moemo ubrojiti: poremeaje razvoja, poremeaje

funkcije, regresivne promjene, upalne promjene i displazije, a u tumorske poremeaje

dojke ubrajamo:

- Dobroudni tumori gdje je najei fibroadenom (ei je kod mlaih ena) i

papilom (resiasto bujanje u mlijenomvodu koje esto uzrokuje krvarenje, pa je ak

50% svih krvavih iscjedaka iz bradavice uzrokovano tom promjenom). Ostali su prilino

rijetki. To su: lipom, fibrom, hemangiom, neurinom, hondrom. Ciste takoer pripadaju

ovoj grupi. Poseban oblik rijetkog tumora dojke su phyllodes tumori (sastoje se od

cistinih formacija kojima listasto bujaju izdanci stanica).

- Zloudni tumoriobuhvaaju nekoliko vrsta raka dojke (lobularni, intraduktalni

rak), Pagetovu bolest dojke. Cystosarcoma phyllodes rijedak je oblik raka dojke, a moe

biti ali ne mora biti zloudan.(Margaritoni M. 2006).


17/116

16

1.4.1. Benigne bolesti dojke

Dobroudne promjene najea su oboljenja dojki i ine 80% svih bolesti dojke.

Vano ih je im prije razluiti od karcinoma dojke da bi ene to manje vremena provele

u neizvjesnost. To posebno vrijedi za dobroudne promjene koje su praene bolom. Oko70% benignih bolesti dojke ne poveavaju rizik za nastanak raka, dok ostalih 30% u

manjoj ili veoj mjeri doprinose nastanku zloudne bolesti.

Pojedina oboljenja dojke, iako nisu zloudna, mogu ukazati na povean rizik

obolijevanja od raka dojke u kasnijoj ivotnoj dobi, tako da njihovo pris ustvo zahtijeva

poseban oprez, to podrazumijeva ee klinike preglede i jednogodinje mamografsko

oslikavanje. To znai da nije dovoljno ustanoviti da se radi o dobroudnim (benignim)

promjenama dojke nego je vano odrediti i prirodu tih promjena, odnosno tanodijagnosticirati o kom oboljenju se radi.

Benigne bolesti dojke pojavljuju se od puberteta pa do kraja ivota. Pod pojmom

benigne lezije podrazumijevaju se sve dobroudne bolesti dojke, bez obzira na prirodu

bolesti i razlog njenog nastanka. Kako graa dojke nije ista kod svih ena ponekad je

teko procijeniti da li je neka izraslina normalni dio dojke. Drugi problem je taj to

raspored vezivnog i masnog tkiva dojke nije jednolian, to prilikom mamografskog

pregleda moe dati sliku zasjenjenja uslijed vee gustoe pojedinih dijelova dojke.

Karakteristike ovih zasjenjenja nuno je ispitati dodatnim pretragama, ali kod ena koje

redovito idu na mamografiju ova zasjenjenja se detektuju kod prvog pregleda, utvrdi

njihov karakter i prilikom svakog sljedeeg pregleda ona se prihvataju kao normalni dio

dojke.

Sve bolesti dojke dijele se prema mjestu nastanka. Tako razlikujemo one bolesti

koje se razvijaju iz glavnih mlijenih vodova (duktusa), one koji se razvijaju iz malih

mlijenih vodova, one koje nastaju u mlijenim lijezdama (lobulima), kao i bolesti koje

nastaju u vezivnom i masnom tkivu. Benigne bolesti dojke najee nastaju kao

posljedica pretjerane stimulacije od strane hormona, to ukazuje da naruavanje

hormonske ravnotee ima znaajnu ulogu u nastanku, ne samo raka, nego i veine

benignih oboljenja dojke (Hebrang A i sur. 2007).


18/116

17

1.4.1.1. Netumorske benigne bolesti dojke

1. Poremeaji razvoja

Amastia (manjak dojke), micromastija (male dojke), macromastia (velike dojke),

polymastia (prekobrojne dojke), athelia (manjak bradavice), microthelia (sitna uvuenabradavica), polythelia (prekobrojna bradavica).

2. Poremeaji funkcije

Galaktorea (izluivanje mlijeka izvan doba dojenja), secernirajua dojka,

krvarea dojka, mastodinia (bolna dojka), produeno dojenje, preobilna koliina mlijeka,

neizdanost dojki i spontano oticanje mlijeka. Bol u dojkama (mastalgia) ili osjetljivost

dojki prije menstruacijskog ciklusa (ciklini bolovi) su povezani sa hormonalnim

promjenama. Ponekad bol izazivaju ciste u dojci. Neki sastojci u hrani ili piu(metilksantini iz kave) smatraju se odgovornim za bol u dojkama. Svaku bol u dojci ili

dojkama treba istraiti.

3. Regresivne promjene

Atrofija ("smeurane" dojke), distrofija (pretvaranje tkiva dojke u mast, sluz ili

stvaranje kalcifikata) i steatonekroza (u izumrlo masno tkivo se ulae vapno, pa se

manifestira kao tvrd - nekad bolan vor u dojci).

4. Upalne promjene

Mastitis - najee upalno oboljenje dojke i obino se javlja u toku i neposredno

nakon dojenja. Razlikujemo akutni i kronini mastitis.

Apsces dojke - koji se rjee javlja, je nakupina gnoja u dojci. Apsces se moe

javiti ukoliko se ne lijei upala dojke.

Ostali upalni procesi su: theilitis (upala bradavice), areolitis (upala areole),

intertrigo (ekcem submamalnog sulkusa), karbunkul (gnojna infekcija koe i potkonog

tkiva dojke s brojnim gnojnim epovima), rijetko tuberkuloza, sifilis i aktinomikoza.

5.

Displazije

Fibrocistina i fibrolipomatozna displazija su najei oblici. Znaaj je u tome to

mogu izazivati subjektivne tegobe, najee bolove, a nekada mogu liiti na pravi tumor

dojke. Inae, sama displazija je benigno oboljenje i ne zahtjeva hirurko lijeenje.

Mastopatija - spada meu najee dobroudne promjene. Javlja se tijekom

cijelog reprodukcijskog perioda. Mastopatija moe na ultrazvunom pregledu dojki biti

izraena samo proirenjem mlijenih kanalia (duktektazija) ili cistama u dojkama

(cistina mastopatija), zatim prisutnou dobroudnih tumora (fibroma ili fibroadenoma)


19/116

18

ili zbog prisutnosti u dojkama cista i fibroma to se zove fibrocistina mastopatija.

Podjela mastopatije se zasniva na histoloko-citolokim kriterijima koji uzimaju u obzir

prisustvo abnormalnih i atipinih proliferacija epitela i procjenu rizika maligne alteracije.

Prema Prechtel-u, razlikuju se 3 stupnja mastopatije:

Mastopatija I: jednostavna mastopatija ili laka displazija dojke, mastopatija bez

proliferacije epitela. Rizik nastanka raka dojke je 0,5% i ne prelazi uobiajenu

pojavnost kod raka dojke ak i kod pozitivne porodine anamneze.

Mastopatija II:jednostavna proliferativna mastopatija ili srednje teka displazija,

mastopatija s proliferacijom epitela, ali bez stanine atipije. Relativni rizik za kasniji

nastanak raka dojke je povean 1.9 puta, a kod pozitivne obiteljske anamneze 2.7

puta.

Mastopatija III: teka displazija dojke, mastopatija s atipinom proliferacijom

epitela, uz umnoavanje epitela nalaze se znaci mitoze i stanine atipije. Rizik od

nastanka raka dojke je vei od 4%(Hebrang A i sur. 2007).

1.4.1.2. Tumorske benigne bolesti dojke

Glavne odlike benignih tumora bilo koje lokalizacije su: posjeduju kapsulu od

vezivnog tkiva i ta kapsula ne dozvoljava nekontrolirano prodiranje elija tumora u

okolno tkivo; rast tumora na nain da samo guraju okolno tkivo, ali ne uni tavajuokolne tkivne strukture; ne daju udaljene metastaze. Benigni tumor moe izazvati

probleme ako dostigne ogromne dimenzije. Posle dugogodinje evolucije jedan mali

procent benignih tumora moe da se transformie u maligne. Zato se obino benigni

tumori redovno prate ili odmah odstranjuju i najei su:

1. Fibroadenom (Fibroadenoma mammae)

Vezivne kvrice dojki (fibroadenomi) su male, dobroudne, solidne - tvrde

kvrice u dojkama koje su graene od vezivnog i ljezdanog tkiva koje u potpunosti

nalikuje normalnom tkivu dojke dakle nije promijenjeno u smislu atipije (nenormalnog

izgleda stanice, jezgre, citoplazme stanice i staninih elemenata). ini 7% svih

nodularnih promjena (voria) dojke. Najee se javlja kod ena od 30. do 40. godine.

Kvrice su pomine prema okolini, jasno opipljivih rubova koje se mogu dobro osjetiti

prilikom samopregleda dojki. Nastaje iz ljezdanog tkiva uslijed poveane stimulacije

izluivanja estrogena i karakteriu ga promjene u veliini u toku menstrualnog ciklusa,

to zavisi od razine hormona u pojedinom djelu ciklusa. Njegov rast je osjetan i u toku

trudnoe. Posle menopauze tumor se smanjuje.


20/116

19

2. Ciste (cistae mammae)

Najee benigne lezije dojke su ciste i mogu se nai u oko polovine ena u dobi

do etrdesete godine ivota. Obino se radi o pojedinanim cistama promjera 2-3

milimetra, a vee ciste javljaju se kod oko 15% ena koje imaju cistine tvorbe.

Mamografskom pregledom lako ih je dijagnosticirati, tako da dodatne pretrage i terapija

obino nisu potrebne. Izuzetak su upaljene ciste praene bolom koje bi se trebale lijeiti

(antibiotici, FNAB, ev. operativni tretman). Pojava malih cisti u dojkama nije razlog za

zabrinutost, mada prema nekim istraivanjima poveavaju rizik nastanka raka dojke kod

ena u ijim obiteljima postoji sklonost ka ovom oboljenju. Ciste se esto nalaze zajedno

sa nakupinama vezivnog tkiva koje se moe napipati, a ove mijeane tvorevine lijenici

oznaavaju kao fibrocistinu bolest. Uzrok nastanka cista je nepoznat, premda su

povezane sa hormonskim statusom, a izvjesnu ulogu moe imati i ozljeda.

3. Fibrocistina bolest dojke

Fibrocistina bolest dojke je esta promjenakod koje se zajedno pojavljuju bol,

ciste i dobroudne, najee vezivne ili vezivno ljezdane kvrice, u pravilu obje dojke,

a navodi se i kao predisponirajui inilac raka dojke. Radi se o bujanju vezivnog tkiva

(fibroza) ili elija mlijene lijezde (epitelijalna hiperplazija) ili o stvaranju cistinih

formacija ili o kombinacijama navedenih pojava. Rije je o promjenama uzrokovanim

hormonalnim utjecajima (estrogen, progesteron, prolaktin). Bujanje tkiva koje se deava

u mlijenim kanaliima kod fibrocistine bolesti dojki moe bitibujanje bez atipije elije

i bujanje sa atipijom elija. Kategorije dobroudnih promjena u dojci nakon

mikroskopskog pregleda tkiva su:

Promjene bez bujanja elija u 70% sluajeva

Promjene sa bujanjem elija, bez atipije elija u 26% sluajeva

Promjene sa bujanjem elija, sa atipijom elija u 4% sluajeva

Oko 96% ovih promjena u dojkama potpuno dobroudne i ne prelaze u rak.

Atipino bujanje elija unutar kanalia, posebno ako kod ene postoji i porodina istorija

raka dojke, poveava rizik od nastanka raka dojke na 20% u narednih 15 godina. Mora

se napomenuti, da je najkritiniji period za nastanak raka u toku prvih 10 godina nakon

postavljana dijagnoze.

4. Adenom bradavice(Adenoma papillae mammae)

Adenom bradavice (Adenoma papillae mammae) je benigni epitelnitumor dojke

porijeklom odepitela.Javlja se najee kod ena izmeu 30. i 50. godine .
https://bs.wikipedia.org/wiki/Tumorhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Tumor


21/116

20

5. Adenom dojke(Adenoma mammae)

To je benigni epitelni tumor dojke porijeklom od malih tubula dojke. Javlja se

najee kodenaizmeu 30. i 50. godine.

6. Adenoze

Nastaju kao posljedica bujanja tkiva mlijenih kanala koje nema zloudni

karakter. Najee su duktalne i sklerozirajue adenoze koje se esto dijagnosticiraju

zajedno sa nekim drugim benignim oboljenjem dojke. Prisustvo adenoza neznatno

poveava rizik za nastanak raka.

7.

Epitelne hiperplazije

Jo jedno oboljenje dojke koje je esto zastupljeno Manifestiraju se pojaanim

rastom epitelnog tkiva i mogu se nai u ljezdanom tkivu ili u mlijenim kanalima. Ovdje

posebno treba istai tzv. atipine hiperplazije za koje se smatra da su predstadij raka

dojke.

8. Filoidni tumor dojke(Tumor phylloides mammae)

Filoidni tumor dojke (Tumor phylloides mammae) je mjeoviti fibroepitelni

benignitumor dojke, koji nastaje proliferacijom iepitela i fibrovaskularne strome. Jo se

naziva iMullerov tumorili Cystosarcoma phylloides. Najee se javlja kod starijih ena

od 50. do 60. godine. Ovaj tumor javlja se u tri oblika i to kao dobroudni, granini i

zloudni. Filoidni tumori lako se otkrivaju mamografijom, ali nije mogue utvrditi o kom

obliku tumora se radi, tako da se moraju raditi dodatne pretrage. Rastu polako, a veliina

im obino dostigne prenik do 5 cm, ali zabiljeeni su i gigantski filoidni tumori prenika

i preko 30 centimetara. Lijeenje je operativno.

9. Intraduktalni papilomdojke (Papilloma intraductale mammae)

Intraduktalni papilom dojke (Papilloma intraductale mammae) je benigniepitelni

tumor dojkeporijeklom od epitela. Javlja se najee kodenaizmeu 30. i 50. godine.

To je pojedinani tumor smjeten u zavrnom dijelu izvodnog kanala dojke odmah ispod

bradavice. Veliine je od par mm do 1 cm. Ne dovodi do deformacije niti do uvlaenja

bradavice. Moe se napipati i esto se javlja krvarenje iz bradavice. Tumor uglavnom

nije sklon malignoj alteraciji (Hebrang A i sur. 2007).
https://bs.wikipedia.org/wiki/Tumorhttps://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/wiki/Tumorhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Tumor_dojke&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Tumor_dojke&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Epitelhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Tumorhttps://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDenahttps://bs.wikipedia.org/wiki/Tumor


22/116

21

1.4.2. Maligne bolesti dojke

1.4.2.1.

Patogenezakarcinoma

Kod prosjenogovjeka postoji izmeu 50 do 100 triliona elija. elije se dijele

i repliciraju trilionima puta na dan (1 trilion je milion miliona neega). Jedna elija sebe

duplicira oko 4,3 miliona puta na dan, to je broj koji sam po sebi podrazumijeva da e

se neke od njih replicirati sa grekom. Jedna od glavnih funkcija imunolokog sistema

jeste da otkrije i uniti takve elije, a ako u tome ne uspije, nastaje rak. To znai da je rak

prije svega bolest disfunkcije imunolokog sistema, a proces koji obino traje godinama,

a tokom kojeg nastaju progresivne promjene u okviru DNK koje dovode do maligne

transformacije - kancerogeneze. Zdrave elije su programirane da u jednom momentu

svog ivota umru apoptoza. Kod malignih elija takav mehanizam je iskljuen i zatose one dijele bez kontrole dok se ne stvori ogroman broj malignih elija u obliku tumora

koji prominira iz zdravog tkiva da bi u nekom momentu metastazirao, nastavljajui svoju

diobu i formirajui nove tumore.Da bi dolo do pojave zloudnog tumora, moraju se

desiti tri stvari:

1. Poetak procesa predstavlja greka u replikaciji elije. Postoje brojni uzroci

poveanja broja takvih greaka, a najee su to hemikalije (kancerogeni), virusi, i,

naravno - ivotno doba. Sa 10 godina veina ljudi ima jako malo greaka pri reprodukcijielija, manje od 1.000 dnevno na ukupan broj od 100 miliona replikacija. Po nekim

teorijama, do svoje 60. godine imamo bar 100.000 elija koje se ne razmnoavaju

normalno. Kao posljedica toga, rak se ee sree kod starije nego kod mlaih osoba.

2. Imuni-sistem ne prepoznaje nenormalnu eliju kada se ona formira. Ako takva

elija proe neprimijeeno i opet se podijeli, onda esto dolazi do treeg koraka.

3. Imunoloki sistem ne reaguje (ili bar ne reaguje idealno) i dozvoli da tumor

nastavi da raste. U veini sluajeva organizam e savladati tumor tokom nekoliko

dana/nedjelja/mjeseci njegovog postojanja. Ali, tumor ponekad izbjegne otkrivanje i

raste dok ne postane toliko velik da sadri na stotine miliona elija. Deava se da taj

proces traje i 10 godina, a tada je imunolokom sistemu teko da organizuje efektnu

odbranu protiv napadaa (Kuller L.H. 1995).

1.4.2.2. Etiologija (etiopatogeneza) karcinoma dojke

Histogenetski karcinom dojke moe nastati:

iz primarno atipine hiperplazije epitela,


23/116

22

de novo - iz regularnog duktolobularnog epitela.

Obzirom da je rizik maligne alteracije kod atipine hiperplazije 2- 4%, a pojava

karcinoma dojke daleko ea nego pojava atipine hiperplazije, maligna transformacija

iz fakultativne prekanceroze igra u nastanku karcinoma dojke drugorazrednu ulogu.

Vjerojatniji i ei nastanak karcinoma dojke je de novo,pod utjecajem inicirajuih

etiolokih faktora. Osobito osjetljivi za malignu transformaciju su proliferativno aktivni

terminalni mlijeni kanalii.

Preinvazivni oblici karcinoma dojke oznaavaju zamjenu urednog epitela

mlijenih kanalia malignim epitelom, pri emu su bazalna membrana, kao i granica

prema vezivnom tkivu (stromi) intaktni. Kada su u pitanju preinvazivne forme karcinoma

dojke, razlikuju se dva razliita oblika:

- neinfiltrirajui (intra) duktalni Carcinoma in situ, koji se oznaava DCIS (IDCIS),

- neinfiltrirajui (intra) lobularni Carcinoma in situLCIS (ILCIS).

DCIS (IDCIS)neinfiltrirajui (intra) duktalni Carcinoma in situini 10 - 20%

svih karcinoma dojke i oko 80% svih neinfiltrirajuih "in situ" karcinoma. Zahvaa epitel

srednjih i malih mlijenih kanalia. Javlja se u razliitim oblicima (komedo, solidni,

kribriformni, mikropapilarni i papilarni tip karcinoma), a rizik invazivnog rasta se

procjenjuje na 30 - 50%. U 10 - 15% sluajeva javlja se bilateralno i u 10% (pa do 1/3)

multicentrino. Lijei se kao invazivni karcinom, pri emu su na raspolaganju:

jednostavna mastektomija s limfadenektomijom ili potedna operacija (iroka ekscizija)

s adjuvantnim zraenjem.

CLIS (ILCIS) neinfiltrirajui (intra) lobularni Carcinoma in situ se javlja s

uestalou od 1 - 6% svih karcinoma dojke i 30 - 50% svih neinvazivnih karcinoma

dojke. Zahvaa epitel najmanjih, terminalnih intralobularnih mlijenih kanalia (acinus),

koji su proireni i ispunjeni malignim stanicama, bez znakova prodora u stromu. CLIS se

javlja u 30 - 67% sluajeva bilateralno, a osobiti rizik predstavlja multicentrina pojava

koja se registrira u 60 - 85%.

CLIS se za razliku od DCIS smatra prekancerozom, a u lijeenju se prije svega

koristi potedna operacija. Karcinom dojke poinje najee kao bezbolno, esto sluajno

otkriveno otvrdnue u dojci, koje ne skree panju na sebe, jer ne izaziva nikakve smetnje

niti bol. Ovu bezbolnost treba naroito naglasiti kako bi se podvukla razlika izmeu raka

i upalnih procesa koji su praeni bolovima.To poetno otvrdnue u dojci moe ostati


24/116

23

due vrijeme bez ikakvog znaka ili bolova, dok se jednog dana ne pojave uveane lijezde

pod pazuhom ili iznad kljune kosti.

Rak dojke se javlja u dvije forme:

- prva forma pravi dojku manjom, vrstom i zgrenom, tako da se dobije utisak da

je dojka podignuta,

-

druga forma poveava cijelu dojku.

Prva forma raste redovno dosta sporije, dok druga forma raste mnogo bre.

Ukoliko rak raste u samoj dojci, on postepeno prodire u dubinu, u miie i limfne sudove,

a time dolazi do uveanja lijezdau pazunoj jami.Osim toga, rak dojke moe da prodre

i u krv, da se pojavi u nekom udaljenom organu, u pluima, kostima, prljenovima kime

itd., to se naziva metastaza, koja je, bar za sada, neizljeiva (Kuller L.H. 1995).

Slika 7. Prikaz nastanka karcinoma u elijama

Slika 8. Prikaz razvoja karcinoma i metastaza


25/116

24

1.4.2.3. Klasifikacija karcinoma dojke

Za prognozu i lijeenje raka dojke, osim patohistoloke slike, vano je znati i

kliniki stepen proirenosti tumora. Osnovu za klasifikaciju zloudnih tumora prema

njihovoj rasprostranjenosti dao je Francuz Pierre Denoix u razdoblju izmeu 1943. i1953. godine. On je tumor (T) svrstao prema tome da li je zahvatio i regionalne limfne

vorove-noduse (N), ili je ve stvorio i udaljene metastaze (M). Zato je svoj sustav

klasifikovanja zloudnih tumora i nazvao TNM klasifikacijom. Danas je prihvaena

TNM klasifikacija, iz 1958. godine, The International Union Against Cancer (UICC -

Union Internationale Contre le Cancer), koja je 1987. godine doivjela promjene u

smislu pribliavanja AJCC (American Joint Committee on Cancer) organizacije koja se

do 1980. godine zvala AJC (The American Joint Committee for Cancer Staging and EndResults Reporting). Ona je rezultat klinikog, radiolokog i laboratorijskog pregleda.

Tabela 2. TNM klasifikacija stadija raka dojke

Stadijum 0 Tis N0 M0

Stadijum I T1 N0 M0

Stadijum IIA T0 N1 M0

T1 N1 M0

T2 N0 M0

Stadijum IIB T2 N1 M0

T3 N0 M0

Stadijum IIIA T0 N2 M0

T1 N2 M0

T2 N2 M0

T3 N1,N2 M0

Stadijum IIIB T4 Svi N M0

Svi T N3 M0

Stadijum IV Svi T Svi N M1

Stepenovanje (engl. staging) je svrstavanje oboljelih u grupe, na osnovu

proirenosti bolesti. Ono je vano zbog lijeenja, prognoze i usporeenja razliitog

lijeenja (Tabela 2).


26/116

25

S obzirom na odnos malignih stanica prema bazalnoj membrani, karcinomi mogu

biti neinvazivni (ne prelaze bazalnu membranu) ili invazivni (prelaze bazalnu

membranu).

Najei patohistoloki tip raka dojke je invazivni duktalni karcinom (ini preko

80% svih karcinoma dojke), zatim slijede, po uestalosti, invazivni lobularni (10%), pa

medularni karcinom (5%). Medularni karcinom je rjei u starijoj nego u mlaoj dobi.

Mucinozni i papilarni rak ei su u starijih ena, ali ine manje od 10% svih vrsta raka

dojke (Greenall M J. 1994). Tabela 3 prikazuje klasifikaciju karcinoma dojke koju je

predstavila Svjetska zdravstvena organizacija.

Tabela 3. WHO klasifikacija karcinoma dojke.

A. Neinvazivni B. Invazivni

1. Intraduktalni karcinom

2. Intraduktalni papilarni karcinom

3. Lobularni karcinom in situ

1. Invazivni duktalni karcinom - bez posebnih

karakteristika(Not otherwise specified - NOS)

2. Invazivni lobularni karcinom

3. Medularni karcinom

4. Koloidni karcinom (mucinozni karcinom)

5. Pagetova bolest

6. Tubularni karcinom

7. Adenoidni cistini karcinom

8. Invazivni komedo karcinom

9. Apokrini karcinom

10. Invazivni papilarni karcinom

Rak dojke moe biti lokaliziran(na mjestu gdje je nastao) ili se moe proiriti i

zahvatiti druga tkiva, odnosno moe metastatski se proiriti na druge dijelove tijela. Oko

80% invazivnih karcinoma dojke (oni koji se ire u okolna ili udaljena tkiva) su po

histolokom porijeklu intraduktalni a oko 10 % su lobularni. Ostale, rjee vrste raka dojki

poput medularnog i tubularnog karcinoma dojki imaju bolju prognozu.

1. Duktalni karcinom dojke (Carcinoma ductale mamae)

Oko 90 % raka dojke nastaje u mlijenim kanaliima (duktusima) . Duktalni

karcinom in situ (lokaliziran na mjestu nastanka) zapoinje rastom u stjenci mlijenih

kanalia. Ovisno o smjetaju u dojci, veliini i konzistenciji cijele dojke on se moe


27/116

26

napipati, a ponekad se samo moe vidjeti na mamografiji kao sitne tokice odlaganja

kalcija (mikrokalcifikacije) ili UZV pregledu s kolor doplerom s programom za

elastografiju. Ovaj tip karcinoma dojke je najee lokaliziran na odreeni dio dojke i

ukoliko se rano otkrije u fazi Ca in situ (karcinoma na mjestu nastanka) bez daljnjeg

irenja na okolne strukture moe se kirurki u potpunosti odstraniti. Ako je uklonjen samo

Ca in situ intraduktalnog karcinoma dojke, u oko 25-35 % ena se razvija invazivni rak,

obino unutar iste dojke.Oblici duktalnih karcinoma dojke su:

- Pagetova bolest(Morbus Paget)je posebni oblik duktalnog karcinoma dojke koji

zahvaa ene u neto starijoj ivotnoj dobi. Poinje kao tipini intraduktalni karcinom,

ali zahvaa glavne izvodne kanale, odakle se iri da bi infiltrirao kou bradavice i areolu.

Histoloka oznaka toga tumora je invazija epiderma patognomonskim tumorskim

stanicama nazvanim Pagetove stanice, krupne, hiperkromatine stanice okruene

svijetlim haloom koji predstavlja intracelularnu nakupinu muko-polisaharida.

Morfologija je slina intraduktalnom karcinomu i, usprkos irenju na kou, ima povoljnu

prognozu.

- Intraduktalni karcinom dojke (Carcinoma intraductale mammae - comedo

carcinoma) je neinvazivni karcinom dojke porijeklom od tubularnog epitela. Ovaj

karcinom ini 20 - 25% svih karcinoma dojke. To je nejasno ogranientumor smjeten u

centralnom dijelu dojke. Veliine je do 5 cm. Tumor ne infiltrira okolna tkiva dojke i ne

daje metastaze.

-

Intraduktalni papilarni karcinom dojke (Carcinoma intraductale papillare

mammae) je varijanta intraduktalnog karcinoma dojke. To je neinvazivni karcinom dojke

porijeklom od tubularnog epitela. Tumor je nejasno ogranien,smjeten u centralnom

dijelu dojke. Promjena ne infiltrira okolna tkiva dojke i ne daje metastaze.

Invazivni maligni tumori dojke su:

1.

Duktalni invazivni karcinomu dojke(Carcinoma ductale mammae invasivum)

U ovu vrstu karcinoma ubrajamo:

- Skirozni karcinom dojke(Carcinoma schirrosum mammae) jeduktalni invazivni

karcinom dojke sa velikom koliinom vezivne strome i najei je maligni tumor dojke

(75 - 85% svih). Veliine je od 1 do 5 cm. Poto ima sklonost da infiltrira okolno masno

tkivo i kou, nepokretan je i fiksiran za podlogu, te mijenja oblik i deformira dojku

Maligne elije brzo prodiru u limfne sudove stvarajui tumorske tromboze. iri se

perivaskularno i perineuralno. Uvijek infiltrira miino i masno tkivo u okolini. Skiroznikarcinom dojke ima najnepovoljniju prognozu od svih karcinoma dojke.
https://bs.wikipedia.org/wiki/Intraduktalni_papilarni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Intraduktalni_papilarni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Duktalni_invazivni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Duktalni_invazivni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Duktalni_invazivni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Duktalni_invazivni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Intraduktalni_papilarni_karcinom_dojke


28/116

27

- Medularni karcinom dojke (Carcinoma medullare mammae) je invazivni

karcinom dojke porijeklom od duktalnog epitela. ini 2% karcinoma dojke. Maligne

elije brzo prodiru u limfne sudove stvarajui tumorske tromboze. iri se perivaskularno

i perineuralno. Uvijek infiltrira miino i masno tkivo u okolini. Medularni karcinom

dojke ima povoljniju prognozu odskiroznog karcinoma dojke.

-

Mucinozni karcinom dojke (Carcinoma mucinosum mammae) je invazivni

karcinom dojke porijeklom od duktalnog epitela. Veoma rijetko se javlja. To je

pojedinaan tumor koji moe biti smjeten u bilo kojem dijelu dojke.Maligne elije brzo

prodiru u limfne sudove stvarajui tumorske tromboze. iri se perivaskularno i

perineuralno. Uvijek infiltrira miino i masno tkivo u okolini. Mucinozni karcinom

dojke ima povoljniju prognozu odskiroznog karcinoma dojke.

-

Papilarni karcinom dojke(Carcinoma papillare mammae) je invazivni karcinom

dojke porijeklom od duktalnog epitela. Maligne elije brzo prodiru u limfne sudove

stvarajui tumorske tromboze. iri se perivaskularno i perineuralno. Uvijek infiltrira

miino i masno tkivo u okolini. Papilarni karcinom dojke ima jako lou prognozu, kao i

skiroznog karcinoma dojke.

- Tubularni karcinom dojke(Carcinoma tubulare mammae) je invazivni karcinom

dojke porijeklom od duktalnog epitela. Rijetko se javlja. To je pojedinaan tumor veliine

do 3 cm. Tubularni karcinom dojke ima povoljniju prognozu odskiroznog karcinoma

dojke jer kasno daje limfogene metastaze.

2.

Lobularni karcinomdojke(Carinoma lobulare mamae)

To je invazivni karcinom dojke porijeklom od epitela acinusa. ini 5-10%

karcinoma dojke. To je nejasno ogranien tumor smjeten najee u centralnom dijelu

dojke. Veliine jeod 1 do 5 cm. Zapoinje unutar mlijenih lijezda i obino se razvija

prije menopauze. Lobularni karcinom dojke ima relativno povoljnu prognozu, jer

metastazira kasno u regionalne limfne vorove. Izmeu 25-30% ena koje ga imaju mogurazviti invazivni rak dojke, ponekad ak i 40 godina nakon pojavljivanja raka dojke i to

u istoj ili suprotnoj dojci.

- Lobularni karcinom dojke in situ (Carcinoma lobulare in situ) (LCIS) je tip

neinvazivnog raka dojke. Ovaj tumor ja jako rijedak. To je nejasno ogranien, esto

obostran tumor. On ima samo neke karakteristike raka meutim obino se ne iri u okolno

zdravo tkivo i ne daje udaljene metastaze u drugim organima. LCIS je gotovo uvijek

smjeten na vie od jednog podruja u dojci (znai moe biti multicentrian) ili moejaviti u obje dojke (bilateralno). Ali moe prei uinvazivni lobularni karcinom,koji moe
https://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Lobularni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Lobularni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Lobularni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Lobularni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojkehttps://bs.wikipedia.org/wiki/Skirozni_karcinom_dojke


29/116

28

metastazirati i ima loiju prognozu od ovog tumora. Znanstvenici u svijetu se slau u

zakljuku kako je LCIS preinvazivna tvorba- pretea pravog raka dojke i ili marker-

biljeg koji kasnije u ivotu moe prijei u invazivni karcinom (zloudniji rak, skloniji

metastaziranju). ena koja ima LCIS ima veu mogunost razvoja invazivnog raka

tijekom ivota(Humphrey L.L. 2002).

1.4.2.4. Klinika slika karcinoma dojke

U irem smislu rijei tumor znai otok i predstavlja samo deskriptivan termin za

precizniji naziv neoplasiaili neoplasma, odnosno novi rast, jer on ne znai apsolutno i

tumorski rast, poto se sree i kod ne-neoplastinih procesa, kao to je na primjer,

regeneracija. Pod pojmom neoplazma treba podrazumijevati samo nekontroliran,

autonoman i nesvrsishodan rast, odnosno umnoavanje elija, tokom koga se formiratumorski vor koji ne podlijeeuzronimzakonima i na taj nain, bilo izmjenama stanja

funkcionalnih sistema organizma ili direktnim destruktivnim rastom i diseminacijom,

esto dovodi do smrti jedinke.(Stedman's medical dictionary).

Broj ena koje se obraaju ljekaru zbog promjena u dojkama nije mali. Prema

statistikim podatcima, oko 25% osoba enskog pola dolazi na pregled kod ljekara

razliitih specijalnosti upravo zbog palpabilne promjene ili drugih znakova i simptoma

oboljenja dojki. Anamnestiki podaci kod bolesnica, u poetku bolesti, ne ukazuju nanjenu prirodu. Tek je uznapredovali stadij bolesti praen znacima koji upuuju na

prisutnost tumora u dojci. Preko 90% bolesnica same su otkrile novotvorinu u dojci i

zbog toga se javile na pregled. Rak dojke je u poetnom stadiju obino bezbolan i

asimptomatian.

Da bi rak narastao do kvrice iji je promjer 1cm treba mu est godina, a takav

se smatra izljeivim, jer u 99% sluajeva nema metastaza (nije se proirio u ostale

dijelove tijela). Najei i najvaniji simptomi ozbiljnih oboljenja dojke su:

- vor (tumor)jenajee pojedinana, bezbolna, tvrda, nejasno ograniena tvorba

u odnosu na okolinu.

- Bol (mastalgia, mastodynia) se obino smatra rijetkim simptomom malignih

promjena. Posljedica je oboljenja dojke ili ekstramamarnih uzroka. Bolna osjetljivost

moe da bude unilateralna ili bilateralna, lokalizirana ili generalizirana, sa ili bez

propagacije. Obino ima karakter titanja, a rijede otrog fizikog bola.

- Iscjedak (sekrecija)iz dojki moe da bude mlijena, serozna, gnojna, sukrviava

ili krvava. Kod karcinoma dojke sekret je obino sukrviav ili krvav, ali moe da bude i
https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadij&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Cmhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Cmhttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Metastaza&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Metastaza&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Cmhttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadij&action=edit&redlink=1


30/116

29

serozan. Sekrecija iz dojki, spontana ili na eksprimaciju, postoji kod 10% -12% bolesnica

sa karcinomom dojke. Najei uzrok spontane sangvinolentne sekrecije iz dojki kod

ena je intraduktalni papilom, dok je kod mukaraca po pravilu rije o malignom tumoru.

Neophodna su klinika, radioloka, citoloka istraivanja i odgovarajua hiruka

intervencija uz patohistoloku analizu ex tempore.

-

Crvenilo (eritem)koe dojke kao znak mastitis carcinomatosaje difuzan, zahvata

vie od 30% povrine dojke u vidu crvene, tople koe, sa erizipeloidno izdignutim

ivicama. Eritem se via i kod benignih upalnih procesa u dojci.

-

Otok (edem) koe je posljedica limfne staze nastale opstrukcijom potkonih

limfnih sudova tumorskim embolusima. Ekstremni oblik edema koe daje sliku

pomorandine kore (peau dorange), koji je difuzan, najvie izraen u donjim

kvadrantima zbog sile zemljine tee.

- Uvlaenje (retrakcija)mamile je bitan simptom malignog procesa ako je nastao

akutno. Bradavice dojki mogu biti uvuene kao oblik anatomske varijacije i

predstavljaju tekou prilikom dojenja. Uvlaenje (retrakcija)koe dojke se esto sree

u poodmakloj fazi bolesti.

- ir (ulceracija)na koi je kasni znak malignog procesa.

Progresivno unilateralno uveanje ili smanjenje dojke se via kod nekih formi

karcinoma (Barth R.J. et al. 2005).

1.4.2.5. Lijeenje karcinoma dojke

Operativni zahvatje na prvom mjestu lijeenju karcinoma dojke, pri emu

opsenost zahvata ovisi o veliini i proirenosti tumora, infiltraciji koe, pokretljivosti

tumora prema prsnim miiima kao i odnosu izmeu veliine tumora i veliine dojke.

Iako je preko 90% pacijentica u trenutku postavljanja dijagnoze u operabilnom stadiju,

tek u vrlo ranim stadijima - Tis i T1 N0 M0 je operativni zahvat kurativnog karaktera. U

izboru operativne tehnike polazna toka je injenica da je karcinom dojke u klinikom

stadiju ve generalizirana (diseminirana) bolest, a stupanj zahvaenosti regionalnih

limfnih vorova je istodobno i pokazatelj diseminiranosti. Kod uznapredovalih stadija

karcinoma dojke nepovoljne lokalizacije ili nerazmjera izmeu veliine tumora i veli ine

dojke, pristupa se radikalnoj operaciji - radikalna mastektomija. Lokalni karcinomatozni

rast u dubinu tkiva dojke i zahvaenost velikog prsnog miia, kao i bradavice dojke se u

usporedbi sa zahvaanjem limfnih vorova dogaa daleko sporije, odnosno kasnije.

Otuda trend ogranienja radikalnosti operativnog zahvata kod karcinoma dojke i


31/116

30

uvoenje tehnika potednih operacija. Na ovaj nain smanjenjem radikalnosti zahvata i

individualizacijom terapije s istim terapeutskim uinkom se postiu izuzetno dobri

kozmetiki rezultati koji smanjuju psihiki ok vezan uz dijagnozu karcinoma dojke.

Potedni operativni zahvati su metoda izbora u lijeenju prekanceroza (DCIS i CLIS).

Ovisno o izboru metode, kao i vrsti preinvazivnog karcinoma dojke ovisiti e dodatni

(adjuvantni) postupci. Ukoliko postoperativni histoloki nalaz pokazuje invazivnu formu

karcinoma dojke lijeenje se obvezatno nastavlja zraenjem - adjuvantna radioterapija.

Radijacijska terapija karcinoma dojke - zraenje, slui loko-regionalnom

saniranju i uvijek je adjuvantnog ili neoadjuvantnog karaktera. I dok je zraenje obligatni

dio svih potednih operativnih postupaka u lijeenju karcinoma dojke, nakon radikalnih

operativnih zahvata primjenjuje se samo kod uznapredovalih sluajeva: T3-4, odnosno

ako su zahvaeni limfni putovi. Terapija zraenjem sniava rizik javljanja recidiva kod

potednih operativnih zahvata s 40% na 5-10 %, odnosno kod radikalnih operacija s 15%

na 5%. Neoadjuvantno zraenjeprimjenjuje se u vidu preoperativnog zraenja kod

inoperabilnih sluajeva, kako bi se veliina tumora smanjila i omoguio kirurki zahvat.

Kemoterapijaposjeduje visoku vrijednost u okviru medikamentoznog lijeenja

karcinoma dojke. Koncept sistemske adjuvantne kemoterapijezasniva se na spoznaji da

je uspjeh lijeenja karcinoma dojke ovisan ne samo o izvrsnim rezultatima lokalnih

metoda lijeenja (operacija i zraenje), nego i o sprjeavanju diseminacije bolesti.

Postoperativnom polikemoterapijom unitavaju se prije svega okultne mikrometastaze.

Znanstvene studije ukazuju da je adjuvantna kemoterapija osobito uinkovita kod

premenopauzalnih pacijentica s karcinomom dojke, neovisno o receptorskom statusu, te

kod postmenopauzalnih pacijentica s negativnim receptorima.

Hormonska terapijazauzima posebno mjesto u lijeenju jer karcinom dojke spada

u hormonski ovisne tumore. Indikacije za endokrinu terapiju izvode se iz prisustva

estrogenskih i progesteronskih receptora u tumorskom tkivu. Oko 60 - 70% sluajevakarcinoma dojke sadre estrogenske receptore u srednjoj ili velikoj mjeri i stoga reagiraju

na endokrinu - antiestrogensku terapiju. Razlikuju se ablativna i aditivna hormonska

terapija. Ablativna endokrina terapija podrazumijeva odstranjenje jajnike

(ovarieektomia) u premenopauzi. Slian uinak ima terapija s GnRH analozima (Zoladex,

Enantone) - kemijska ovariektomija. Aditivna hormonska terapija podrazumijeva

primjenu odgovarajuih hormonskih lijekova: antiestrogenskih hormona (tamoxifen),

gestagena ili inhibitora aromataze (kemijska adrenalektomija). Antiestrogena terapija

(tamoxifen) se primjenjuje kod svih pacijentica u starijoj ivotnoj dobi (senij), kao i kod


32/116

31

receptor pozitivnih pacijentica u postmenopauzi. Najnoviji znanstveni radovi ukazuju na

prednost inhibitora aromataze (letrozol) nad tamoksifenom (Mrsi M. 2004).

1.4.2.6. Prognoza karcinoma dojke

U razvijenim zemljama smrtnost je znaajno smanjena, na oko 25% zahvaljujui

ranoj detekciji i suvremenoj terapiji. Preivljavanjeje lagano nie kod ena mlaih od 40

god. (82%), od dobi 40-74 godine (88%) a kod 75-i vie god. je 89%. Izljeenje, tj.

dugotrajno preivljavanjebez prisustva bolesti, direktno je ovisno o stadiju bolesti, tako

je npr. petogodinje preivljavanjekod prvog stadija 98%, dok kod rairene bolesti manje

od petine pacijenata ivi 5 godina.

Prognoza karcinoma dojke ovisi o veliini primarnog tumora, histolokom tipu

(grading), potencijalu rasta i limfogenom metastaziranju. Low-risk pacijentice imaju

povoljnu prognozu: u ovim sluajevima se radi o histoloki diferenciranom karcinomu, s

visokim sadrajem receptora. Ukoliko je karcinom morfoloki nediferenciran, prisutno

limfogeno irenje (lymphangiosiscarcinomatosa), a sadraj receptora veoma nizak ili

negativan, radi se o high-riskpacijenticama. Za razliku od ostalih genitalnih karcinoma,

obzirom na veoma spori rast karcinoma dojke, ak 20 -35% pacijentica s nelijeenim

karcinomom dojke preivljava 5 godina i 3 - 5% pacijentica ak 10 godina.

Najvaniji kriterij u prognozi karcinoma dojke je zahvaenost limfnih vorova.Ukoliko su limfni vorovi negativni, 80% pacijentica preivljava 5 godina i 65%

pacijentica 10 godina. Prognoza karcinoma dojke se pogorava s brojem limfnih vorova

zahvaenih metastazama, pri emu se kao kritina granica uzima 3 - 5 pozitivnih vorova

(Mrsi M. 2004). Ukupno izljeenje od raka dojke, mjereno 5-godinjom stopom

preivljavanja, iznosi za:

stadij I: 70 - 80 %,

stadij II: 50 - 70%,

stadij III i IV: 20 - 30% ili i manje.

1.5.ACR BI-RADS klasifikacija oboljenja dojke

Pored TNM klasifikacije zloudnih tumora, danas se sve vie upotrebljava BI-

RADS klasifikacija promjena na dojkama (Breast Imaging Reporting and Data System)

(Boris B. i sur. 2006). To je pojam koji je doskora bio nepoznat u iroj populaciji, pa ak

djelomice i u strunim krugovima. Radi se o standardiziranom nainu izvoenja i

interpretiranja svih slikovnih metoda pregleda dojki. BI-RADS klasifikacija je kvalitetno


33/116

32

osiguranje standardizacije opisa promjena na dojkama uraenih mamografijom,

ultrazvukom i MRI bez subjektivnosti, jednako pristupana i jasna u svim strunim

krugovima. Ova klasifikacija je dovela do smanjenja mogunosti greke u razumijevanju

i razliitom tumaenju naenih lezija(Obenauer S. et al. 2005). Uz dijagnozu opisani su

i protokoli i preporuke ACR (American College of Radiology) koji standardizuju daljnje

radnje vezane uz svaku od BI-RADS kategorija:

BI-RADS 0 nejasan nalaz, potrebne su dodatne pretrage ili usporedba s ranijim

mamogramima kako bi se ustanovila priroda promjene, ultrazvuk dojki, te daljnja

obrada prema nalazu.

BI-RADS 1 negativan nalaz, tj. bez uoljivih promjena, ali ne otklanja potrebu

daljnjih redovitih kontrola, pogotovo ako je rije o osobi starijoj od 40.godina

BI-RADS 2 - benigni nalaz, tj. nalaz zasigurno dobroudnih promjena. Obino se

radi o cisti ili dobroudnom fibroadenomu, koji ne zahtijevaju nuno lijeenje ako

nisu preveliki. Kao i u sluaju BI-RADS 1 ostaje potreba redovitih kontrola.

BI-RADS 3vjerojatno benigni nalaz, tj. nalaz najvjerojatnije benignih promjena.

Pacijentica treba biti upuena na ultrazvuk dojki ili kontrolno mamografsko snimanje

i pregled u razdoblju od tri do est mjeseci.

BI-RADS 4suspektna (sumnjiva) promjena. Potrebna je to bra daljnja citoloka

ili patohistoloka obrada da bi se potvrdila ili iskljuila sumnja, te da bi se pacijentica

to prije operirala - ako se radi o karcinomu dojke (4 a Nizak rizik, 4 b Srednji rizik,

4 c Vei rizik).

BI-RADS 5visoko suspektna maligna promjena. Nalaz koji najvjerojatnije upuuje

na rak dojke. Uglavnom se radi biopsija i brzo kirurko odstranjenje promjene ili

dojke.

BI-RADS 6dijagnosticiran rak dojke. Treba odmah planirati kirurko, onkoloko

i radioterapijsko lijeenje.

Amerikoudruenje radiologapreporuuje koritenje ove klasifikacije u svrhu

bolje konzistencije nalaza, te u cilju odreivanja najadekvatnije metode pregleda.

Pojedini autori su u svojim studijima BIRADS klasifikaciju modificirali, ali je osnovna

podjela ostala ista. Osim toga prema rezultatima veine autora guste dojke koje pripadaju

BIRADS 3 i BIRADS 4 kategoriji same po sebi predstavljaju faktor rizika u razvoju

karcinoma dojke u kasnijim godinama osobito u ena koje su u prvoj liniji srodstva sa

oboljelim od karcinoma dojke (Saarenmaa I. et al. 2001). Najnovije stajalite je da sepreporuka za BIRADS 4 treba u istoj mjeri odnositi i na BIRADS 3.


34/116

33

Prema BIRADS klasifikaciji, obzirom na gustou fibro-ljezdanog tkiva,

preporuuje se tip dojki svrstati u jednu od etiri kategorije. Najea koritena metoda

za mamografsku procjenu gustoe dojke po AmericanCollege of Radiology (ACR)

opisuje etiri razliite kategorije:

1. Prelazak ljezdanog parenhima u masno tkivo ACR 1 (76% ljezdanog tkiva) moe smanjiti senzitivnost

mamografije.

Slika 9. Prikaz denziteta dojke na mamografskim slikama (ACR 1-4)

Gustoa tj. denzitet dojke ovisi o odnosu ljezdanog parenhima i masnog tkiva

koji ine dojku. Kako je odnos ovih struktura tokom ivota promjenjiv razlikujemo

sljedee tipove dojke: ljezdani tip dojke koji pripada djevojakom uzrastu i u kome

dominira ljezdani parenhim; mjeoviti tj. intermedijarni tip kod kojeg je ljezdani

parenhim redukovan u korist masnog tkiva, a koji se javlja kod ena srednjeg ivotnog

doba i onih koje su raale; te involutivni tip dojki kod kojeg je ljezdani parenhim skoro

u potpunosti zamijenjen masnim tkivom (Goldner B. i sur.2001).


35/116

34

1.6.Faktori rizika za nastanak karcinoma dojke

Rak dojke je najei maligni tumor ena (oko 32% svih malignoma) i najei

uzrok smrti u dobi 45-55 godina. U svijetu se godinje registruje oko milion

novooboljelih. Od rizinih faktora koji utiu na nastanak raka dojke bitno je izdvojiti:

genetski: mutacija BRCA 1 i BRCA2 gena, srodnici 1. reda s oboljenjem od raka

dojke, rana menarha, rana menopauza,

anamnestiki: kasni prvi porod, izostanak dojenja ili kratko razdoblje dojenja

djeteta, trajanje reprodukcijskog perioda i broj menstrualnih ciklusa;

okolini: izloenost ionizirajuem zraenju, povean unos masnoa u prehrani,

poveana konzumacija alkohola, puenje, stres, tjelesna neaktivnost i uestale traume

dojke. (Henderson I. C. et al. 1989).

U faktore rizika spadaju oni na koje ne moemo utjecati kao dob, spol, nasljee i

rasa. Neke moemo djelomino sami promijeniti poput vieg drutveno-ekonomskog

statusa, uestali stresovi, prehrana sa mnogomasnoaiproteina,alkoholizam,puenje,

ionizirajue zraenje (posebno u pubertetu), utjecaj okolia, trauma, tjelesna teina,

tjelesna aktivnost i sl. Na neke faktore rizika smo mogli utjecati u prolosti kao npr.

vrijeme prvog poroda, dojenje, oralna kontracepcija, HNT.

Pojavnost karcinoma dojke oscilira i vie nego pet puta u razliitim zemljamasvijeta. Potomci migrantica, koje dolaze iz zemalja s niskom stopom karcinoma dojke,

stjeu ve nakon tree generacije viestruko povieni rizik za nastanak karcinoma dojke

koji odgovara novoj zemlji. Ovo nesumnjivo upuuje na utjecaj ekolokih imbenika i

stila ivljenja na etiologiju karcinoma dojke (Ziegler R.G. et al. 1993, i Furberg H. 1999).

Najsigurniji rizini faktor kod sporadinog karcinoma dojke je duljina ekspozicije

prema endogenim estrogenima tijekom ivota, odnosno prosjena razina koncentracije

estrogena i broj menstruacijskih ciklusa tijekom ivota. Bitni faktori rizika su i starost

prilikom prve menstruacije kao i u vrijeme nastupanja menopauze, ukupno trajanje

reprodukcijskog perioda, starost kod prve i broj iznesenih trudnoa, kao i pretilost u

postmenopauzi (Beral V. et al. 2002).

Za neke faktore rizika je poznato da su povezana s poveanim rizikom od nastanka

raka dojke. Procjenu je prihvatila i sistematizirala WHO, a znaaj i visina rizika prikazani

su u Tabeli 4:
https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Masno%C4%87e&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Masno%C4%87e&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Proteinihttps://bs.wikipedia.org/wiki/Alkoholizamhttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Pu%C5%A1enje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Pu%C5%A1enje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Pu%C5%A1enje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ioniziraju%C4%87e_zra%C4%8Denje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ioniziraju%C4%87e_zra%C4%8Denje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Pubertethttps://bs.wikipedia.org/wiki/Pubertethttps://bs.wikipedia.org/wiki/Pubertethttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ioniziraju%C4%87e_zra%C4%8Denje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Pu%C5%A1enje&action=edit&redlink=1https://bs.wikipedia.org/wiki/Alkoholizamhttps://bs.wikipedia.org/wiki/Proteinihttps://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Masno%C4%87e&action=edit&redlink=1


36/116

35

Tabela 4. Faktori koji poveavaju Relativni Rizik za karcinom dojke (Narod S.A. 2006)

Visokorizina skupina Niskorizina skupina

Relativni Rizik> 4.0

Industrijske zemlje sjeverne i srednje Europe i Amerike

Dob ( >65 g. prema < 65 g)

Mutacije gena BRCA1 i BRCA2

Karcinom dojke kod srodnika prvog koljena

Prethodno karcinom u jednoj dojci

Atipine stanice u iscjetku iz dojke: prisutne

Zemlje Azije i Afrike

Dob ( 55 g)

Neplodnost da

Neiznesena trudnoa da

ene koje nisu dojile

Dugotrajna upotreba oralnih kontraceptiva

Dugotrajna upotreba HNT

> TT (posebno u postmenopauzi)

Karcinom endometrija, ovarija ili kolona.

Odstranjenje jajnika (15g.

Menopauza


37/116

36

Udio genetskog optereenja je u veini sluajeva karcinoma dojke veoma teko

ustanoviti. Sigurni genetski, odnosno reprodukcijski rizini faktori su srodnici prvog reda

s karcinomom dojke, osobito prije 40. godine ivota (Evans D.G. 2010).

U nekim obiteljima postoji vea uestalost promjena (mutacija) tzv. BRCA1 i

BRCA2 gena. Otkriveni su1994. i1995.,nazvani su Brest Cancer 1iBrest Cancer 2,

odnosnoBRCA-1 iBRCA-2 (nasljedna mutacija tumorskog supresorskog gena BRCA1 i

BRCA2). Dokazano je da oko 5% svih pacijentica s karcinomom dojke imaju ovu

genetsku mutaciju. Oekivani rizik za razvoj raka dojke tijekom ivota kod ena (i

mukaraca) s BRCA1 i BRCA2 mutacijom je znaajno vei nego u ostaloj populaciji i

iznosi od 40% do 85%. Kod vie od polovine ena bolest se pojavi do pedesete godine, a

kod nekih ak u tridesetima. Gene moe prenijeti bilo koji roditelj i vjerovatnoa da ih

djeca naslijede je 50:50. Nositelji ovog promijenjenog gena s povijeu raka dojke imaju

poveani rizik od nastanka bolesti na drugoj dojci. Muki nositelji te mutacije su takoer

u poveanom riziku od nastanka raka dojke. (Evans D.G. 2010).

Najznaniji ekoloki imbenik, koji utjee na nastanak karcinoma dojke - kako

protektivnog, tako i visoko rizinog karaktera je prehrana. Pri tome bitnu ulogu igraju

ukupan energetski unos, tjelesna aktivnost, dodatak antioksidativnih tvari, kao i

fitoestrogena prehrani. (Hunter D. J. et al. 1993). Daleko manji znaaj, kao i nestalan

utjecaj na nastanak karcinoma dojke ima izloenost halogenimugljikovodicima (klor-

organski pesticidi kao DDT i njegovi metaboliti, dioksini).

Alkohol dobro je potvren rizik u nastanku karcinoma dojke. Eksperimentalno

pojaava staninu proliferaciju, kao i broj estrogenskih receptora (ER alpha) u tumorskim

stanicama, pa je pretpostavljeni mehanizam djelovanja porast razine endogenih

estrogena. Alkohol povisuje rizik nastanka karcinoma dojke osobito u kombinaciji s

hormonskom estrogenskom terapijom, pri emu glavnu ulogu igra znaajno povienje

razine estrogena (Kwan L.H. 1995).

Kada su u pitanju proteini, ne postoje podaci koji bi govorili da proteini sami,

osim u sklopu hiperkalorijskog prekomjernog unosa hrane predstavljaju rizini imbenik

u nastanku karcinoma dojke. Suprotno tome, ispitivanja pokazuju da prilikom peenja,

rotiljanja i kuhanja proteinskih namirnica, osobito na temperaturama iznad 180 C, u

ovisnosti od proteinskog sastava, visine temperature i trajanja procesa pripremanja hrane,

nastaju visoko kancerogeni heterociklini amini

Documents

Magistarski Rad "ZNAČAJ BAZIČNE MAMOGRAFIJE KOD RANOG OTKRIVANJA BOLESTI DOJKE"