38
hersenziekte van diagnose naar zorg workshop wetenschapsdag ForumC zaterdag 20 april 2013

Machiel Pleizier - Hersenziekte, van diagnose naar zorg pleizier... · –Uitval (kracht, gevoel, spraak, ... Korsakov, polyneuropathie) –Traumatisch hersenletsel . dementie

  • Upload
    vuduong

  • View
    224

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

hersenziekte van diagnose naar zorg

workshop wetenschapsdag ForumC

zaterdag 20 april 2013

overzicht

• gezond: structuur en functie, netwerken

• ziekte

– diagnostiek

– casus

– behandeling

• religie en brein

• zorg

• dilemma’s

structuur

• Grijze stof

• Witte stof

• Synapsen

normale hersenfunctie

• Bewustzijn, cognitie, werking motoriek/ gevoel/ zintuigen, regulering lichamelijke processen

• Ontvangen en verwerken van prikkels uit de omgeving en hierop reageren

• Primaire en secundaire/associatieve cortex • Hogere cognitieve functies

– Geheugen – Taal – Visuo-spatiële functies – Executieve functies – Persoonlijkheid/gedrag

voorstelling over werking

• Frenologie: door vorm en eigenschappen van

het hoofd van een persoon, diens karakter,

intelligentie, etc vaststellen

• Welk deel betrokken, welk deel

verantwoordelijk voor aansturing etc –

mapping

• Netwerken

– Structuur

– Functie

begrip functie en disfunctie

• Vervolg in tijd van ziekte

• Lesie studies, beeldvorming, sectie (ziekte, iatrogeen)

• Functioneel onderzoek (f-MRI, nucleair, neurofysiologisch)

netwerken (1)

• Hersenen zijn groot netwerk

• Cellichaam – axon – dendrieten

• Synapsen, continu nieuwe verbindingen

• Hecht netwerk

netwerken (2)

• Hersenfunctie en disfunctie begrijpen door moderne netwerktheorie

• Hersenfunctie:

– Lokaliserende opvatting (taal)

– Globaal/geïntegreerd (geheugen)

• Synchronisatie (anatomie, functie; plasticiteit)

• Complex: willekeur en orde

Small world

• Punten en verbindingen, hubs

• Efficiënt: korte lijnen, intensief contact

• Small world: korte padlengte, hoge clustering

structurele connectiviteit

Pievani 2011

functionele connectiviteit

Pievani 2011

hersenziekte

• Bewust van (dis)functioneren … of niet

• Duidelijk – Acuut

– Uitval (kracht, gevoel, spraak, …)

• Niet zo duidelijk – Sluipend ontstaan

– Zelf geen klachten, door omgeving opgemerkt

– Verandering cognitie, stemming, karakter; ‘verward’ etc.

voorbeelden (1)

Rechter hemisfeer pathologie

Frontaal meningeoom - langzaam ontstaan (depressie, behandelbare goedaardige tumor)

Pariëtaal infarct - acuut ontstaan (uitval links, neglect, verward)

voorbeelden (2)

Alcohol

• Directe effecten – Toxisch effect (bv gedrag)

– Onttrekking (delier, insulten)

• Indirecte effecten – Vitamine B1 deficiëntie (Wernicke, Korsakov, polyneuropathie)

– Traumatisch hersenletsel

dementie

• Verzamelnaam, verschillende vormen

• Definitie: stoornissen in 2 of meer cognitieve domeinen met interferentie in het dagelijks leven

• Eiwitstapeling (a-beta, tau, alfa-synucleïne, …)

• Niet meer ‘dementie.’, maar: ‘dementie, …’

• 250.000 in NL, 30.000/jr nieuwe patiënten

• 1 vd duurste ziekten (4,5 miljard/jr)

ziekte van Alzheimer

• Meest voorkomende vorm van dementie

• Symptomatische behandeling (beperkt)

• Veel nieuwe therapeutische strategieën in onderzoek

hersenziekte – netwerkziekte?

• Hersenen: small world netwerk

• Lokalisatorisch denken is betrekkelijk

• Rol van knooppunten bij neurodegeneratieve aandoeningen

diagnostiek dementie

• (hetero)anamnese

• cognitief neurologisch onderzoek

• neuropsychologisch onderzoek

• beeldvorming

• hersenvocht

• …

• sectie

Diagnose?

onderzoek naar diagnostiek

• Criteria worden aangepast om ziekte eerder vast te stellen

• Gebruik biomarkers (eiwitstapeling, schade) – Atrofie (MRI) – Metabolisme en eiwitstapeling (SPECT,

PET) – Hersenspecifieke eiwitten

(hersenvocht)

• Misschien behandelingsmogelijkheden bij vroegere diagnose?

pathofysiologie Alzheimer?

Pievani 2011

neuropsychologisch onderzoek

geheugen

uitvoerende functie

taal

geheugen, ruimtelijk inzicht

Alzheimer netwerkziekte

• Complexe structuur raakt verstoord

• Van orde naar random

• Hubs worden uitgeschakeld, meer amyloidophoping bij hubs

en dan?

• diagnose (geheugenpoli)

• voorlichting

– beloop en prognose

• behandeling

– niet-medicamenteus

– medicamenteus

• case-management

• laatste fase

Alzheimer netwerkziekte

• In brein zelf

• Omgeving – verlies sociale contacten

• Gezin – communicatie, herkenning

dilemma’s

• Diagnostiek

– Bij wie, wanneer, hoeveel, hoever ga je?

– Ziekte eerder vaststellen vs geen behandeling?

• Behandeling

• Gedrags/karakterverandering

• Rol en lot mantelzorger

• Laatste fase

dilemma’s (1)

• Diagnostiek – Bij wie, wanneer, hoeveel, hoever ga je?

– Ziekte eerder vaststellen vs geen behandeling?

Ook een 90-jarige heeft recht op een diagnose

Ik wil weten dat ik over 5 jaar dement word

Hier geen geld insteken, toch uitzichtloos

dilemma’s (2)

• Behandeling – Welke symptomen? Geheugen, gedrag,

hallucinaties etc.

– ‘wie’ wordt er behandeld?

– Kosten, QALY

‘behandeling’ Alzheimer maakt de zorg nog duurder, het zou niet vergoed moeten worden

dilemma’s (3)

• Gedrags/karakterverandering

• Frontale/executieve functies

• Met name bij frontotemporale dementie

– Ongeremd (financieel, voedsel, seksueel, …)

– Apathie

– Verlies empathie

– ‘hyperreligiositeit’

religie /-ositeit en brein (1)

• Pubmed

– Religiosity + brain: 19 hits

– Brain: 1.3 miljoen hits

• 2 artikelen

– Neuranatomical variability of religiosity (PLOS one 2009)

– The spiritual brain: selective cortical lesions modulate human self-transendence (Neuron 2010)

religie /-ositeit en brein (2)

• Bij structureel en functioneel onderzoek: – fronto-temporale cx betrokken bij religieuze ‘acties’,

Theory of Mind

• Lesie studies (glioom patiënten): – Pariëtotemporale cx betrokken bij ‘self-

transcendence’

• Temporaal kwab epilepsie, uittredingen, BDE

• Dementie – ‘minder’ religieus bij AD?

– ‘meer’ religieus bij FTD?

Alzheimer en religiositeit?

CONCLUSION: Higher levels of spirituality and private religious practices, but not quality of life, are associated with slower progression of Alzheimer disease.

Alzheimer en religiositeit?

INTERPRETATION: higher levels of religiosity in Alzheimer's dementia seem to correlate with a slower cognitive and behavioral decline, with a corresponding significant reduction of the caregiver's burden.

dementie en religiositeit?

• Object van onderzoek

– Religieuzen vaker dementie?

– Wat doet dementie met religiositeit?

– Religiositeit vertraagt proces dementie?

• Uiteraard hersengebieden betrokken en aangedaan

• Zorg gericht op context patiënt

wat is rol sociale (inclusief kerkelijke) gemeenschap?

dilemma’s (4)

• Rol en lot mantelzorger – Positief en negatief, vaak onbegrip – Relatie onder druk – Afscheid nemen bij leven – rouwproces – Partner niet meer thuis (opluchting vs verlies)

• Rol casemanager Religiositeit hoort thuis in spreekkamer, zeker nu

thuiszorg nog meer gekort wordt Welke rol kan gemeente spelen?

gevorderde en laatste fase

• Autonomie

• Wilsbeschikking

• Beslissingen rond levenseinde

• Euthanasie bij dementie

vragen rond latere fase en levenseinde

• Welke behandelingen wel of niet

• Kan het lijden van een dementerende patiënt euthanasie rechtvaardigen? Wie lijdt? Zin en betekenis (voor wie…) in deze levensfase? Hulp hierbij?

• Heeft ondraaglijk lijden te maken met hoe zorg is georganiseerd? Slechte naam vph

• Omgaan met machteloosheid (terminologie!), autonomie versus afhankelijkheid

?

literatuur

• K. Stam, L. Douw en W. de Haan, Hersenweb, Amsterdam 2010

• T. Boer en D. Mul, Goede zorg, Amsterdam 2012 • Pievani et al. Functional netword disruption in

the degenerative dementias. Lancet Neurol 2011 • Neuranatomical variability of religiosity (PLOS

one 2009) • The spiritual brain: selective cortical lesions

modulate human self-transendence (Neuron 2010)