52
2015eko urriaren 11 | LXXVIII. urtea | 2.478 zenbakia | 3,90 euro .eus LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA JOXEMIEL BIDADOR Euskaldunen erresistentzia taularatuko duen pastoral berezia 1936KO KRIMENAK Urbasako fusilatzeak argitara ateratzen ari da Balbino García de Albizu NET HURBIL Saudi Arabiak Mekako turismoarengan du dirua egiteko fedea

LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2 0 1 5 e k o u r r i a r e n 1 1 | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 7 8 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

LURRALDE ELKARGOA:IRMO JOKATZEKO GARAIA

JOXEMIEL BIDADOR Euskaldunen erresistentzia taularatuko duen pastoral berezia

1936KO KRIMENAKUrbasako fusilatzeak argitara ateratzen ari da Balbino García de Albizu

NET HURBILSaudi Arabiak Mekako turismoarengan du dirua egiteko fedea

Page 2: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,
Page 3: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia:Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Diseinua: SergioLabrador. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

2 0 1 5 e k o u r r i a r e n 1 1 | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 7 8 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

LURRALDE ELKARGOA:IRMO JOKATZEKO GARAIA

JOXEMIEL BIDADOR Euskaldunen erresistentzia taularatuko duen pastoral berezia

1936KO KRIMENAKUrbasako fusilatzeak argitara ateratzen ari da Balbino García de Albizu

NET HURBILSaudi Arabiak Mekako turismoarengan du dirua egiteko fedea

Azaleko argazkia:MIKEL ASURMENDI

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

LURRALDE ELKARGOA Instituzioaren behar gorria.MIKEL ASURMENDI / 4

PERTSONAIAMINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU: «Ohorea da

inauteriak bezalako ekitaldi ikur batean parte hartzea». REYES ILINTXETA / 9

GAIAKNAFARROA OINEZ Baztanen xarma berreskuratu du Oinez

Baso komunalak. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 14

IRITZIAREN LEIHOAGIZARTE EKONOMIAZ HAUSNARTZEN MIKEL ZURBANO / 18ARMAIRUTIK ATERATZEN AINGERU EPALTZA / 20NAFARROAK HISTORIA POLITIKORIK BAI? PAKO SUDUPE / 21GIZONA EZ DA EMAKUME HILTZEN PABLO SASTRE / 22GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN (D)iruzur. ITXARO BORDA / 20

ERDIKO KAIERAJOXEMIEL BIDADOR PASTORALA Lagunaren omenez,

Iruñeko euskaldunaren gorazarrez. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 24

ANDER LIPUS: «Sail Ofizialean euskarazko bi film urtero,zergatik ez?». MYRIAM GARZIA / 28

LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 32OSASUNA JABIER AGIRRE / 33LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 34l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 35

DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROA1936KO KRIMENAK Urbasako hiltegia.

URKO APAOLAZA AVILA / 37TXANPONAREN BESTE ALDEAK Betiko ofiziotik, haize

berriak. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 41KATALUNIA INDEPENDENTZIARANTZ Ezkerreko

independentisten erronkei begira. AXIER LOPEZ / 42MUNDUA BETE PANTAILA Errealitate ukigarria edo

etorkizuneko asmo handiak? ELI POMBO / 44EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Mekako erromesak, Saudi familiaren beste

petrolioa. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko urriaren 11, 2.478. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

Page 4: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 114 �

ASTEKO GAIA

LURRALDE ELKARGOA

Ipar Euskal Herriko elkargo berria osatzen ari diren eragileak garai erabakigarrian sartu dira.Alta, bost urte beharko dira instituzioa erabat definitzeko. Herri Elkargoaren aukerari

Hirigunearen ideia aurreratu zaio udazkenean. Hirigunea Pirinio Atlantikoetako André Durandprefetaren xedea da. Herrietako kontseiluek aukeratu beharko dute urtea amaitu bitartean.

HIRIGUNEA ETA HERRI ELKARGOA dira IparEuskal Herrirako eratu nahi den instituzioa-ren azken izenak. Izan ere, instituzio berria-ren izena zehaztugabe dago gaur-gaurkoz.Definizio ezak instituzioaren izana eta egiturakorapilatsua adierazten du. Herri Elkargoa,besteak beste, Herrien arteko Elkargoa eredeitua da. Halaber, azkeneko hiru urteetan,Bateran biltzen diren gizarte eragileen eskae-ra Lurralde Erkidegoa izan da, tokikoekLurralde Kolektibitatea deitua. Iraganean,euskal instituzioa edo elkargo horiek guztiak,Euskal Departamendua izenez aldarrikatuziren. Izenak izen, hainbat diraberezko instituzioaren alde laneanari diren eragileak. Gizarte eragi-leak Garapen Kontseiluan biltzendira eta eragile politikoak Haute-tsien Kontseiluan. Alderdi politikoguztietan badaude instituzioarenaldeko kideak –alderdi abertzalee-tan guztiak–, baina alderdi guztiakez dira Ipar Euskal Herriari marko instituzio-nala ematearen aldekoak, frantsesak bereziki.Batera, herritar plataforma, ari da berezikiberezko instituzioaren alde lanean.

Departamendutik Lurralde Elkargora: orain Herri Elkargoa da aldarri Euskal instituzioa aldarrikapenaren bilakaeraulertzeko gibelera egin behar dugu, 1999urtera. Departamenduaren aldeko manifesta-zio oso handia egin zen Baionan. Deialdiakhautetsi asko bildu zuen lehen aldikoz.Harrez gero, 2002an, Batera sortu zen. Eus-kal Departamendua aldarrikatzeaz gain, eus-kara, unibertsitatea eta Laborantza Ganbara-ren aldeko berezko egiturak eskatu zituen.Herritar gehienek ongi baino hobeto ulertuzuten zein diren eskaera horiek. 2009an ala-baina, Frantzian prozesu berria abiatu zen.

Prozesuak Departamenduaren desagerpenaekarri behar zuen. Ondorioz, honen eskume-nak eskualdeei (erregioak) pasako zizkielarik.Euskaldunen kasuan, Pirinio AtlantikoetakoDepartamendua Akitania Erregioan integra-tuko litzateke. Garai hartan eskuinak gober-natzen zuen Estatuan, egun berriz, ezkerrak.Edonola ere, edozein alderdi boterean dagoe-la ere, gobernuek prozesua deszentralizaziopolitikaren barnean kokatu izan dute.

Estatuak erreforma honen –deszentraliza-zioa deituaren– bitartez, Departamenduareneskumenak erregioen eta herri arteko elkar-

goen artean banatu eta egokitunahi ditu. Baterak, FrantziakoGobernuak erregioetarako markopolitiko berriak eraiki nahi zituelaikusita, barne gogoeta egin ondo-ren, Departamenduaren eskaera-ren ordez, beste egitura bat aldarri-katzea erabaki zuen. Uneamugarria izan zen: 35.000 pertso-

nek herri kontsultan parte hartu zuten2010ean. Baterak Departamendua eskatzetikLurralde Kolektibitatea eskatzera pasatzekoborroka pedagogiko sakona egin zuen. Oroi-tu behar da herri kontsultaren antolaketa gai-tza. Galdera hauxe izan zen: “LurraldeKolektibitatearen alde edo kontra zarea?”.Batera estatus bereziko instituzio berria alda-rrikatzera iragan zen, harrez gero.

2013an, ordea, Jean-Marc Ayrault lehenministroak hauxe adierazi zuen: “Ez da esta-tus bereziko instituziorik gehiago sortukoHexagonoan. Haatik, egungo eskubide publi-koan egitura batzuk badaude zuen eskakizu-nei erantzuteko”. Parisek ezezko biribilaeman zion estatus bereziko instituzioari, hots,Lurralde Kolektibitateari. Baterari bi aukerageratu zitzaizkion: indar lehian segitzea edoEstatuak eskaintzen dituen aukerak baliatzea.

Instituzioaren behar gorria

| MIKEL ASURMENDI |

Lurralde Kolektibitateaaldarrikatzetik Herri

Elkargoa eskatzera pasadira gizarte eragileak

Page 5: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 5�

LURRALDE ELKARGOA

Baterak Herri Elkargoa osatzea du helburuorain. Hala ere, Lurralde Kolektibitatearenxedea ez du baztertu. Azken hiru urteetanBaionako eta Mauleko karriketan milakajende bildu da xede horretan. LurraldeKolektibitatea aldarrikatzetik Herri Elkargoaeskatzera pasa dira gizarte eragileak.

Ipar Euskal Herriko Elkargoa, izen hautatuaGobernuak, André Durand prefetaren bidez,bost proposamen hauen artean aukeratzekoeskatu zien hautetsiei: Hirigunea elkargoa,Herri elkargoa, Metropoli poloa, Lurraldeoreka edo egungo Pays egitura. Azken hau

berehala baztertu zen, zaharkituta baitago.Gainerakoen artean, Ipar Euskal HerrikoElkargoa da Baterak nahi duena, baita gizarteeragileek nahi dutena ere.

Ipar Euskal Herriko Elkargoa ekimenaprefetak iazko ekainean egin zuen proposa-menaren ildoan garatzen hasi zen, NOTRElegearen markoan. Lege araudi hori da insti-tuzioari eskumen eta finantza gehien emandiezazkiena. Horixe bera da juristek haute-tsiei proposatu ziena. Proposamena herri

2013ko azaroaren 30ean, Maulen Lurralde Elkargoaren aldeherritarrek egin zuten manifestazioaren irudietako bat.

Page 6: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

LURRALDE ELKARGOA

2015EKO URRIAREN 116 �

elkargoetako ordezkariek landu dute orainarte, ordezkariak herrietako hautetsiak direla-rik.

Hirigunea eta Herri Elkargoaren aukeraknagusitu dira, baina hainbat eztabaida sorra-razi dituzte. Hirigunea delakoaren bidean,legeak eskumen baliagarriak eskaintzen omenditu. Egungo herri elkargoetatik Herri Elkar-goa edo Hiri Elkargora pasatzeko unean, biz-

tanle kopurua “traba” edo “gakoa” da. Antza,legeak bide malguagoak eskaintzen ditu Hiri-gunea antolatzeko. Beste traba bat Akitaniaeskualdearen berregituraketa da. 2016tikaitzina, Akitania-Poitu-Charantes-Limosuineskualde berria izatera pasako da. EuskalHerriko biztanleria –kopuru txikia dela eta–lehen “urtua” bazegoen, urtuago izanen daerregio berrian.

GARAPEN ETA HAUTETSIEN kon-tseiluak funtsezko bi erakundedira euskal instituzioa lortzeko.Urte luzetan, hainbat erakundeLurralde Kontratuaren bidez egi-turatu dira. Kontratua alabaina,kinkan dago. Euskal instituzioarenbeharra izugarria da. GarapenKontseiluak betebehar handia izandu bere historian. Gizarteko hain-bat sailetako eragileak eta ordezka-riak biltzen dira bertan.

Garapen Kontseilu berriaGarapen Kontseiluak zuzendari-tza berria dauka maiatzaz gero,Caroline Phillips lehendakaria etaPaxkal Indo lehendakariordeaburuak izaki. Enpresan eta euskal-gintzan arituak. Kontseilu honekegitura instituzional berria eraiki-tzeko aukera azkartu nahi du herrielkarteen bidez. Instituzioa lortubitartean (2015-2016 urteetan), gaihauei lehentasuna eman die: 1.Hezkuntza, lana eta etxebizitzagazteei begira lantzea EuskalHerrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoaongi uztatzea, ondare naturalababesteko. 3. Kultur politika era-ginkorragoa antolatzea. 4. Biga-rren etxebizitzaren afera ongiaztertzea. 5. Trantsizio ekologikoeta energetiko egokia aitzinetiklantzea. 6. Hego eta Iparrekomugaz gaindiko harremanak sus-tatzea.

Etchegaray hautetsien buruaJean-René Etchegaray da Haute-tsien Kontseiluko presidenteberria, Jean-Jacques Lasserre Piri-nio Atlantikoetako KontseiluNagusiko presidente berriak kar-

gua utzi ondoren. Baionako auza-peza da, zentrista eta Baterakokidea. Ipar Euskal Herrirako insti-tuzioari buruzko eztabaida eraba-kigarria denean hartu du presiden-tzia. Baionako Herriko Etxearengobernua hartu izanak ere lagundubeharko luke Baterak bultzatzenduen ekimena.

Bi kontseiluen lana funtsezkoada Euskal Herriak behin-behineanbizi duen egoerari buru egiteko.Hautetsiek Frantziako Gobernua-rekin, eta Akitania eta PirinioAtlantikoetako kontseiluekin

negoziatzen dute Lurralde Kon-tratua. 2000-2006 Hitzarmena eta2007-2013 Lurralde Kontratuarenondoren, Kontratu berria Gara-pen Kontseiluak landutako bede-ratzi ardatz nagusitan oinarritu da:62 ekimen barnebiltzen ditu, 300milioi euroko aurrekontuarekin.Partaideek (Estatua, Eskualdea,Departamendua) 166 milioi eurotan igo dute diru kopurua.

Alabaina, bi kontseiluetako pre-sidenteen erranetan, Ipar EuskalHerriari egokitutako hirugarrenKontratuan finantza publikoenmurrizketa izan da, eta gertatualurralde erreformaren testuingu-ruan kokatu behar da. Ondorioz,NOTRE legearen egokitzapenakerkidego zenbaiten eskumenenbirbanaketan eraginen du, etahauetako batzuen lan eremua txi-kituko da. Euskal Konfederazioaketa Baterak euskararen eta Lurral-de Elkargoaren aldeko Deiadarmanifestaziora deitu dute Baionanurriaren 24rako.

Baterak eta EuskalKonfederazioakLurralde Elkargoareneta euskararen aldemanifestatzera deitudute Baionara, urriaren 24rako

Etchegaray eta Phillips, Hautetsien eta Garapen kontseiluko presidenteak.

Garapen eta Hautetsien kontseiluak sendotu beharra

ISA

BE

LLE

MIQ

UE

LEST

OR

EN

A

Page 7: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 7�

LURRALDE ELKARGOA

Ipar Euskal Herrirako insti-tuzioaren aldeko ekimena,nolabait ere, Bordeleko politi-kari begira dago, eta funtsean,Eskualde berriaren egiturake-tak baldintzatuta. Legeak Hiri-gunea egituraren aukera erraz-ten du. Diotenez, Hiriguneaeratuz gero, instituzio horrekharreman zuzenagoa izango luke Estatukoadministrazioarekin. Uneon, Estatua, Eskual-dea eta Departamendua lotzen dituen Lurral-de Kontratuaren negoziazioan, Hiriguneasartuko litzateke zuzenean. Herri Elkargoa-ren kasuan, negoziazioa edo elkarrizketa zai-lagoa litzateke. Herri Elkargoak lehiatubeharko luke Eskualdeko beste hirigunerekin(beste batzuk ere sortu bailitezke). Badagobesterik ere, lehen urtean Hirigunea ekime-

nak 10 milioi euro jasoko lukefinantzatzeko Estatuaren alde-tik. Alegia, Herri Elkargoarennahia herriko etxeetako haute-tsiek lehenetsita ere, dirutzahori herriko etxeetako aurre-kontuaren %60 da. Beraiek jarribehar al dute? Beraz, Hiriguneaedo Herri Elkargoa aukeratze-

ko orduan, finantzazio moldeak eragina iza-nen du hautetsien bozetan. Galdera da: Hiri-gune Elkargoa egokiena al da euskalherritarrentzat?

Instituzio berriaren sorrera 2017 urterakoaurreikusita dago. Baina, egitura hori ez dabat-batean eskumenez osatuko. Bi urtekotrantsizioa beharko da egungo herri elkargoinstituzioetatik balizko instituzio berrira iris-teko. Hautetsiak aztertzen ari diren prefeta-

Ipar Euskal Herriko Elkargoa

Egungo Herri Elkargoen mapa10 LURRALDE

Lan eta bizi eremuak6 LURRALDE

Presidentea15

presidenteorde

Batzorde iraunkorra

Botere betearazlea 15 kide

Garapen kontseilua

Gizartearen ordezkaria

Elkargo kontseilua

Botere erabakigarria232 kide

Auzapezen biltzarraIritzi emailea158 kide

Kudeaketa lurraldeak

Eguneroko lana10 lurralde

Herriko etxeak158 herri

Euskal Kosta - Aturri

Errobi - Aturri

Bidaxune

Hego Lapurdi ErrobiHazparne

Amikuze

Iholdi-Oztibarre

Garazi-BaigorriZuberoa

Ipar Euskal Herrirakoinstituzioaren aldeko ekimenaBordeleko politikari begira dago,eta funtsean, Eskualde berriarenegituraketak baldintzatuta

Page 8: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

�8 2015EKO URRIAREN 11

LURRALDE ELKARGOA

ren dokumentuak mailaz mailako egitura-tzea proposatzen du: beherean herriakdaude. Erdian, lurralde antolaketarako egi-tura publikoak. Goian, Herri Elkargoakagertu beharko luke. Horregatik, hiru mailahorien artean, adituek bitarteko juridikobaten beharra ikusten dute. Anartean, one-nean ere, Ipar Euskal Herriak ez du beha-rrezkoa duen instituzioa osatuta ikusiko2020 urtera arte.

Kostaldearen eta barnealdearen desorekaEgitura instituzional berriak –berezko insti-tuzioa antolatzeak– lurraldearen desorekademografikoaren arazoa gainditu beharko dugobernagarria izan dadin. Gobernantza,eskumenak eta finantzazioa dira gai nagusiak.Hautetsiek gobxernantzari buruz landubehar dituzten proposamenak hauek dira:lehen betebeharra 158 herri egitura bakarbatean batzea. Egiturak eraginkorra izanbehar du, eta orekatua. Bestela, barnealdekoherri txikiek ez lukete kostaldeko hiri botere-tsuen ahalmena. Orain arteko bileren ondo-ren, juristek hiru instantziako elkargoa pro-posatu diete hautetsiei, Elkargo kontseiluak,Batzorde iraunkorrak eta Auzapezen biltza-rrak kudeatua izanen dena. Elkargo kontsei-luak, 232 kidek osatua, botere erabakigarriaizango luke. Kontseilu horren gibelean Auza-pezen biltzarra legoke, 150 auzapezekin.Halaber, Garapen Kontseilua legoke, hots,gizarte zibilaren ordezkariak. Elkargo kon-tseilu horren Batzorde iraunkorra litzateke

botere betearazlea, presidenteak, hamabostpresidenteordek eta 60 kidek osatua. Edono-la ere, proposamenaren arabera, Elkargokontseiluak izango luke hiru kontseilu horienartean erabakitzeko ahalmen handiena.Aurrekontua, esaterako, Kontseilu horrekebatziko luke. Era berean, arazo demokrafi-koa gainditu aldera, Kontseiluko 72 eserle-kuak herrien pisu demografikoaren araberaerabakiko lirateke, hau da, hainbat herrieneragina egokituko litzateke euren betebeha-rretara. Horra berezitasuna.

Proposamenak, egungo herrien elkargoakElkargo bakarrean batu ondoren, hautetsiakherrietatik urrun gelditzeko arriskuaz oharta-razten du. Arazo hori konpondu aldera,Kudeaketa lurraldeak batzordea sortzekoaukera ematen du proposamenak. Egunhamar dira herrien arteko elkargoak, beraz,hamar batzorde lirateke. Alabaina, egungoElkargoaren mapa hamar lurraldetan banatu-ta badago ere, praktikan, herrien elkargoaksei lurralde eremuetan ariko lirateke. Lapurdi-ko lau lurraldetan, eta Baxenabarreko etaZuberoako lurralde bakarrean. Lehen zeregi-nen artean, “gizarte zibilaren” arazoei eran-tzun beharko liekete eta Garapen Kontseilua-ren bermea izango lukete. Eskumenak etazerga sistema dira instituzio berria osatzekodefinitu beharko diren sailak.

Ipar Euskal Herriko Elkargoa ala Hirugunea?Proposamena bide orri bat baino ez da: Hiri-gunea ala Herri Elkargoa? Horra galdera.Izan ere, hautetsi gehienen aukera HerriElkargoa izan daitekeela ikusi denean, supre-fetaren nahia nagusitzen ari ote den usteazabaldu da. Ez da ahaztu behar, iragan uztai-lean, Angelu, Miarritze eta Donibane Lohi-zuneko auzapezak, hiri handietako auzape-zak, Herri Elkargoaren aurka jarri zirela–Baionako auzapez Jean-René Etchegaray dasalbuespena–. Ezbairik gabe, auzapez horienjarrerak Hirigunea aukeraren alde egitenlagundu du: “Hirigunea Elkargoak egokitza-penak egiteko aukerak ematen ditu. Horrekzenbait hautetsi lasaituko lituzke”, erran duprefetak berriki.

Beraz, Herri Elkargoaren aukerari Hirigu-ne bakarraren ideia aurreratu zaio udazke-nean. Irailaren 27an, André Durand prefetakaukera horren alde egin du Hautetsien Kon-tseiluaren Biltzar Nagusian, ehun auzapezeiaurkeztu die, Itsasu herrian. Adibiderako,Dijon hiria litzateke nolabait, prefetak propo-satzen duen Hirigunea. Borgoinako eskual-dearen eta Côte-d’Or departamenduarenhiriburua. Alta, Lurralde edo Herri Erkide-goa badago Frantzian. Korsika izan da insti-tuzio hori erdiesten lehena. n

“HiriguneaElkargoakegokitzapenakegiteko aukerakematen ditu.Horrek zenbaithautetsi lasaitukolituzke”, erran duorain gutxi AndréDurand prefetak.Ezbairik gabe,prefetak Hiriguneaaukeraren aldeegin du.

SYLV

AIN

SEN

CR

IST

O

Page 9: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 9�

PERTSONAIA

Musikazaletasuna noiztik?Gure etxean musika oso garrantzitsua izan dabeti. Ama Orfeoiko abeslaria zen, solista gai-nera. Aita ere kantazalea zen eta biak dantza-riak. Musika eta euskal folklorea beti izanditugu oso gertukoak familian. Eta euskaraberdin. Aita euskaldunberria dugu, anai-arre-ba gazteenak ikastolara joandakoak dira etabesteok euskaltegian ikasi dugu.

MINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU

Sanferminetatik hasi eta Lantz, Ituren eta Zubietako inauterietatik segituz, son kubatarrarengaualdietatik pasatuz, festa askori soinu banda jartzen dien

musikari trebe, alai eta umoretsua.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

«Ohorea da Lantzeko inauteriakbezalako ekitaldi ikur batean

parte hartzea»

Mintxo Garaikoetxea Aranburu. Iruñeansortua, 1961eko ilbeltzaren 30ean. Iruñeko Udal TxistulariBanda, Jarauta 69, Kiki Bordatxo eta Sonora Sonerataldeetako partaidea, besteak beste. Sanferminetan,Lantzeko inauterian, Ituren eta Zubietakoan eta Zarauzkosanpelaiotan ezinbesteko musikaria.

NORTASUN AGIRIA

Page 10: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

�10 2015EKO URRIAREN 11

MINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU

Hamar anai-arreba gara eta gure artean badi-tugu txistulariak, atabalari bat, Orfeoikokideak, San Fermin koruan ibilitakoak…Musika giroan bizi izan gara beti.

Txikitatik solfeo ikasketak egin nituen etabaita saiakera batzuk ere pianoarekin eta obo-earekin, baina horiek utzi eta berehala hasinintzen txistua ikasten Iruñeko Kontserbato-rioan. Ondoren, Iruña Taldea dantza taldeansartu nintzen txistulari eta horrela hasi zennire ibilbidea. Oso gazte nintzela ere, 16 urte-rekin, Iruñeko Udal Txistulari Bandan hasinintzen eta harrezkero han jarraitzen dut.

Nafarroako Ekonomia eta Ogasun kontseilaria,Mikel Aranburu, lehengusu propio duzu etahura ere udal txistularia, ezta?Eta dantzaria. Taldean dago eta laguntzabehar dugunean beti prest dago, baina ema-naldi guztietara etortzeko ardura utzi beharizan zuen eta orain kargu berriarekin are lan-petuago ibiltzen da.

Zein dira zure urteroko ezinbesteko hitzordumusikalak?Lantzeko inauteriak, Ituren eta Zubietakoak,sanferminak, eta Zarauzko sanpelaioak eta

Page 11: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 11�

MINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU

Euskal Jaiak. Egun horiek dira nire opor egu-tegia egiterakoan markatzen ditudan lehenbi-zikoak.

Iruñeko txistulari batentzat Udal TxistulariBandan edo Lantzeko inauterietan aritzea zerda, mailarik gorenera iristea?Baietz uste dut nik. Lantzera duela hogeibat urte hasi ginen joaten Mintxo Salaberrieta biok, kontratatuta. Oso egun politak iza-teaz gain, ohorea da folklorearen ekitaldiikur batean parte hartzea. Urte batean,inauteri garaian, San Franciscoko EuskalEtxera jotzera joateko aukera izan nuen,baina ezetz esan nien Lantzera joan ahalizateko.

Garai batean bezain erakargarri izaten jarrai-tzen du inauteri ospakizunak, zure ustez? Urte batzuetan jende gehiago hurbiltzen daeta besteetan gutxiago, eguraldiaren arabera,bereziki. Hala ere, oro har, ni hasi nintzeneanmasifikazio gehiago zegoela uste dut.

Eta Ituren eta Zubietara joateko ere deitzen zai-tuzte?Ez. Hara nire kabuz joaten naiz, lagunak dire-lako. Duela 26 urte han izan nintzen erizainurtebetez eta geroztik urtero joaten naizjotzera.

Gauza bera Zarautzen?Bai. Zarautzen ere lagunak ditut eta sanpelaioeta Euskal Jaietara joaten naiz urtero osopozik.

Txistuaz gain, beste musika tresnak ere jotzendituzu, eta abestu egiten duzu. Zenbat taldetanzaude orain?Iruña Dantza Taldean jarraitzen dut txistu-lari, baina ez naiz entsegu guztietara joaten,lehen bezala. Beste txistulari batzuk badiraorain eta ni noizbehinkako kolaboratzaileanaiz. Udal Txistulari Bandan ere ari naiz, etahor bai, urte osoan ditugu entsegu eta bete-beharrak. Nire aspaldiko beste taldea Jarauta69 da. Azken urte hauetan Iparraldeko plazatalde batekin aritzen naiz, Kiki Bordatxore-kin, eta duela gutxi hemengo eta Tafallakolagun batzuekin son kubatar talde bat egingenuen: Sonora Sonera. Hor tronpeta jo etaabestu egiten dut. Eta gero nire kabuz bestegauza batzuk ere egiten ditut.

Musika kubatarra, zer dela eta?Lagun batzuk Kuban izan ziren, eta gustukogenuenez hango musika, proba egitea erabakigenuen. Horrela hasi eta hamar bat urte dara-magu. Laster izanen gara adineko kubatartalde mitiko haien modukoak!

Musika latinoa oso modan dago?Bai, baina gure son estiloa ez da oso erakar-garria saltsa eta bachata dantzatu nahi dute-nentzat. Batzuetan pieza mugituagoak eska-tzen dizkigute, baina guri hau gustatzen zaigueta hau jotzen dugu.

Jarauta 69 instituzio bat da gaur egun Nafarroan.Jarautarekin 30 urte inguru daramagu. Jarautakaleko 69. zenbakian zegoen etxabe bateanhasi ginen, eta nahiz eta berehala 65era pasa-tu, izen horrekin gelditu ginen. Txistemoduan esaten dugu garai haietan 69 esan etairribarre maltzurra egiten zuela jendeak.Orain, aldiz, esaten dugu zenbakia aipatu etajendea hasi dela pentsatzen taldekideon adi-nagatik dela. Euskal kantak, jazza, musikabalkanikoa, kubatarra, saltsa, erritmo latino-ak, mexikarrak… estilo askotako kantak ditu-gu eta beti saiatzen gara pieza berriren batsartzen, baina jendeak gehienetan kanta zaha-rrak nahiago izaten ditu. Amapola eta Volvervolver mexikarra, adibidez, dira gure hit parade-tako bi.

Hainbeste taldetan izanik, zure ordutegia anto-latzea ez da erraza izanen…Ez ba! Bi talderen entseguak batera suerta-tzen badira, bat aukeratu behar. Ni gabe kon-pontzen badira, besteekin joaten naiz.

Eta honetaz gain, lana. Erizaina zara.Bai, erizaina naiz Mutua Navarran. Lan istri-puak artatzen ditugu. Abantaila da txandakaibiltzen garela eta gure artean oso ongi mol-datzen garela lan txandak antolatzeko.

Zure opor egun guztiak musikarako dira?Ez. Bidaiatzea ere asko gustatzen zait, bainaegia da nire opor egutegia antolatzean marka-tzen ditudan lehenbiziko egunak emanaldie-tarako behar ditudanak direla.

Page 12: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 1112 �

MINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU

Eta musikari profesionala izatea ez duzu inoizpentsatu?Agian nire garaian ez ziren orain daudenikasketak eta zailagoa zen horretan profesio-nalki aritzea. Bestalde, lehen etxeetan, fami-lietan, norbaitek esaten bazuen lanbidezmusikari izan nahi zuela ia-ia erotzat hartzenzuten. Orain, ikuspuntua izugarri aldatu da,zorionez. Hala ere, batzuetan pentsatzendut musika lanbidetzat hartu izan banuagian afizio gutxiago izanen nukeela orain.Niretzat musika ihesbidea da, oso ongi pasa-tzen dut.

Bidaia askotxo egin duzu txistua eta tronpetabesapean hartuta?Europa eta Amerikako hainbat tokitan izannaiz. Txistuarekin Sizilian, Polonian, Alema-nian, Ingalaterran, Irlandan, Argentinan,Txilen… Kiki Bordatxorekin Kalifornianeta beste talde batekin Quebecen arituginen.

Jendea ezagutzeko parada ere ematen dizu.Jende pilak agurtzen zaitu kalean jotzen zoaze-la, sanferminetako prozesioan, adibidez.Bai, eta nahiko itxia naizenez, baliogarriasuertatzen zait jotzen aritzea hitz egin beharez izateko. Batzuetan neure buruaz esatendut bizi sozial zabala duen gizon asoziala nai-zela.

Txistuaren atzean ezkutatzen zara, beraz?Errazago bonbardinoaren atzean…

Zenbat musika tresna jotzen dituzu?Txistu familiakoak txistua eta txirula, gerobonbardinoarekin eta tronpetarekin hasi nin-tzen nire kabuz.

Txistuak euskal labela du?Txistua hemengoa da, baina familia horreta-ko tresna asko dago: Aragoin chiflo da, Sala-manca eta Extremaduran gaita deitzen diote,Andaluziakoa pito rociero , Provenzangaloubet… Hiru zuloko flautak dira denak.

Eta ttun-ttuna?Zuberoan egin genuen ikastaro txiki bat etagero joaz ikasi dut. Dantzetarako piezak dira,bereziki.

Harreman onak dituzu Iparraldeko musikarie-kin?Bai, nire taldekoekin eta Mixel Etxekoparre-kin, adibidez. Duela gutxi, haien Atlas Geo-poetikoaren atal bat egitera etorri zirenean,nire etxean gelditu ziren lotara eta berdin nihara joaten naizenean, bere etxeko ateak betiirekita ditut.

Nor da MintxoMintxori buruz mintzo“Izaten dira, ba, dohain berezi baten jabediren izaki pribilegiatu batzuk, beren gus-tuko eremuko gauzak ahaleginik gabe egi-ten dituztenak, itxura batean bederen;airean bezala dabiltzanak beste gainera-kook lokatzetan trabatuak gauden artean;demagun, gutxi gorabehera biribila deneta pilota antz pixka bat duen edozer gau-zari edozer tresnarekin astindu, jo, eman,eta buena egiteko arazorik ez daukatenak,are bi paretakoa. Mintxori soinua atera-tzen duen edozein gauza eman –ahotse-tik haste–, eta kontzertu bat prestatzendizu arazorik gabe, izan habanera,borthüko airea, zortziko edo jota. Erraz-tasun horrek asko behar du berezkotik;saiatzetik zenbat, berak jakingo du. Etaharrigarri eta gozagarritik, dena”.

Jon Alonso

Gure ttunttunero irunshemea“Ohatzean goxo-goxo zaudela, goizekolehen soinuari lotuta ikusten dut Mintxo,Iruñeko Alde Zaharrean karrikaz karrikajotzen dabilela; udal txistularia baita, etahantxe sumatuko duzu igandero, goizeangoiz. Edo Gazteluko Plazako kioskoan,uda parteko astearte eta ostegun arratsal-deetan, edo Napoleonen tankerako kape-lu dotore-dotorea buruan jantzita, SanFermin eguneko prozesioan. Hortaz,ttunttuneroa eta irunshemea, hitz horienesanahi osoan”.

Kike Diez de Ulzurrun

“Lantzeko ihauterian: MintxoIturengoan: MintxoArizkungoan: MintxoGotaineko pastoralean: MintxoXiru jaialdian: MintxoKaribeko musikan: MintxoMugarik gabeko EH batean: MintxoMintxo txistuan, Mintxo tronpetan.Tubarik ez? Mintxo tuban!Tresnarik ez? Mintxo kantan!Nor bizi da naturalki euskaldun EuskalHerri(et)an, dagoen lekuan musikaz gainlagunak “euskal-kutsatuz”, alegia deusez, umore onez?Erantzuna: Gure Mintxo prefosta!Xiberoko Haize Epailea”

Mixel Etxekopar

Page 13: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

Elkarrengandik asko ikasten duzue?Nik berarengandik bai, baina alderantziz ezdut uste. Mixel, beste maila batean, mailaberezi batean, aritzen da. Irudimen handikoada eta sortzaile bikaina.

Folklorean zer puntutaraino egiten dira gauzaberriak?Folklorea bizirik dagoen zerbait da eta alda-tuz doa etengabe. Horregatik ongi dagogauza berriak sortzea. Orain badira mugi-mendu interesgarriak folklorea berritzeko:Erriberan paloteau berritzaileak egiten ari diraazken urteotan, esate baterako. Beste adibidebat izan daiteke hemen Iruñean San Loren-zoko Danzanteek egiten dutena: dantza piezaberriak estilo zaharrarekin. Oso interesgarria.

Udal Txistulari Taldean ez, ezta? Hor erreperto-rio finkoa duzue?Bai. Prozesioan, dantzaldiak, dianak… denaberdina izaten da. Baina txisturako egiten dirapieza berriak eta Txistulari Elkarteak partitu-ra berri asko ematen ditu argitara. Haienartean denetik ikusten da, baita pieza garaiki-deak ere.

Sanferminetakoaz gain, zer egiten duzue Iruñe-ko txistulari ofizialok?Azarotik uztailera arte igandero dianak jotzenditugu hiria iratzartzeko. Gehienbat AldeZaharrean barna ibiltzen gara, baina auzoetakojaiak direnean haietara joaten gara. Eguerdikoibilaldi batzuk eta dantzaldiak ere izaten dituguurtean zehar. Ekaina eta abuztuaren bigarrenhamabostaldian eta irailean, astearte eta oste-gunetan dantza saioak egiten ditugu arratsal-dean Gazteluko Plazan. Data garrantzitsuakdira baita ere, Batasunaren Pribilegioareneguna, San Fermin Txikiren dianak eta JaunDone Saturdi eguneko ospakizunak. Entse-guak astean behin edo bitan egiten ditugu.

Nola ikusten duzu txistuaren harrobia?Musika eskoletan eta dantza taldeetan gazteasko ikusten dira.

Dantza saioetan zer ikusten da Gazteluko Pla-zako kioskotik?Garai batean gazte gehiago ikusten zen, agianhan lagunekin elkartzeko aprobetxatzen zute-lako. Orain, aldiz, gehienak dantza zale bete-ranoak dira, ikastaroetan eta dantza taldeetanibilitakoak, eta huts egin gabe joaten dira.

Folklorea hemen oso lotua dago jarrera politikobatekin?Litekeena da eskuineko jendea dantzazaleaizatea, baina errealitatean ikusten da gehienakeuskaltzaleak garela.

Zer da onena eta txarrena musikari jardueran?Oso gustura aritzen naiz musika jotzen, etajendea pozik ikustea oso atsegin dut. Txarre-na, ordutegiak, lo gutxi egin beharra, batezere. Nik fama dut jotzen ahal dudala baitaloak hartuta ere. n

2015EKO URRIAREN 11 13�

MINTXO GARAIKOETXEA ARANBURU

Iruñean urriaren 10ean estreinatuko den pastoral bere-zian, protagonistetako bat da Mintxo Garaikoetxea:narratzailea. “Kantari izatea proposatu zidaten eta onartunuen. 1993an, Gotainen beste pastoral batean hartu nuenparte musikari lanetan Etxekoparrekin, tuba eta bonbardi-noa joaz. Oraingo honetan oso ideia polita iruditu zitzaidanarren, otsailetik orain arte entseguak egiteko igande asko-tan elkartu behar izatea gogorra egin zait. Bertso gehienzuen papera eman zidaten gainera, narratzailearena, etahasieran izutu nintzen pentsatuz ea horrenbeste bertsosartuko ote ziren nire buruan.

Joxemiel Bidador oso pertsona berezia izan zen. Harri-garria da ikustea hain gaztea izanda, zer-nolako lana zuenegina. Bizirik jarraituz gero pentsa zenbat gauza gehiagoeginen zuen!”.

Joxemiel Bidadorren oroimenez

AZKEN HITZA

Page 14: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2010EAN LANDATU ZEN lehen Oinez BasoaArbizun, eta neguan (urtarril-otsailean) Baz-tanen landatuko dutena dagoeneko bosga-rren Oinez Basoa izango da. Proiektu bakoi-tza bere berezitasunak lantzen saiatzen da etaBaztango Oinez Basoaren ezaugarrietako batda lur komunaletan landatuko dela. ManoloLizardi Baztango Oinez Basoko lantaldekokideak azaldu digunez, “Baztan da EuskalHerriko udal zabalena eta eremu horren%80tik goiti komunala da. Horrek erran nahidu baztandar guztiena dela eta lur horienardura eramaten duena Batzar Nagusia dela.Baso komunalak etekinak ematen baditu,

horiek denendako dira, ez partikular batenda-ko. Batzar Orokorrak ikusten du zertan era-bili etekina, baina aunitzetan izaten da birlan-datzeko, bideak garbitzeko eta hainbertzegauza egiteko”.

Duela hilabete batzuk, Baztango BatzarNagusiari tratua proposatu zion Baztangoikastolak: “Orain dela urte pasa, Udalak pinu-di bat atera zuen. Udalak badu betebehar bat,ebakuntza hori egiten delarik bost urterenburu derrigor eremu hori birlandatu eginbehar du. Aski toki egokia denez gure proiek-turako, eremua guk birlandatzea proposatugenion”. Udalak bi partzela kozkor utzi diz-

Baztanen xarma berreskuratuko du

baso komunalak

Urriaren 18an Baztanen ospatuko da Nafarroa Oinez. "Hama... bortz, ama... bat" dualdarri, Nafarroako 15 ikastolek eta Baztango 15 herriek euskara dutela ama adierazten

duena. Jai handi hauek sortzen dituzten kalte ekologikoak orekatzeko eta ikastolarilaguntzeko Oinez Basoa proiektuari heldu dio Baztanek ere. Bi zuhaitz mota berezi

berreskuratuko ditu baso komunalak: xarma eta loroa.

�14 2015EKO URRIAREN 11

NAFARROA OINEZ

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

Page 15: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

kie, bien artean 9 hektarea inguru osatzendute. “Gure asmoa da zuhaitzez bi partzelahoriek osorik betetzea” azaldu du Lizardik.Aitortzen du ez dela erronka makala izango:“8.000 inguru zuhaitz sartzen ahal dira. Baz-tanen 8.000 lagun inguru gara eta ‘baztandarbat zuhaitz bat’ landatzera iritsi nahi dugu”.Baso komunala izango dela azpimarratu du“Guk landaketa eginen dugu eta behin horibukatuta, baztandar guztiendako geratuko da.Landatu bakarrik ez, zaindu ere egingo dugu,batez ere lehen bortz urteetan, landareaindartsu etor dadin: garbiketa, zainketa, itxi-turak konpontzea...”.

Kostaldera begira dago Gainekola eremua (ikusargazkian itsasoa, hondoan), Urdazubirekin

mugan. Itsas mailatik 200 metrora dago. Alturaapalagatik, hezetasunagatik eta kalitate altuko

lurra delako, xarma eta loroa zuhaitzespezieentzako eremu oso egokia da.

2015EKO URRIAREN 11 15�

Page 16: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

�16 2015EKO URRIAREN 11

NAFARROA OINEZ

Erramu portugaldarra edoloroa eta karpea edo xarmaBi zuhaitz mota berezi landa-tuko ditu Baztango OinezBasoak. Batetik, karpea,xarma edo pago-lizarra (carpi-nus betulus), Iberiar Penintsulaosoan kopuru esanguratsubatean Bortzirietan soilikaurki daiteke, Arantzakomugan eta Igantziko herrilurretan dagoen San Juan Xarbaselizaren inguruan etaBidasoa ibairako pendizetan.Orain dela 150.000 urtebaino gehiago, Behe Paleoli-toan, ugaria genuen EuskalHerriko basoetan. Eta arrasestimatua. Bere egurra zenpreziatua, sutarako bezalaegurretarako. Egun Europanbada, baina Pirinioetatikbehera hor bakarrik geratuda. Horregatik da, gainera,San Juan Xar erreserba naturala.

Bestetik, loroa edo erramu portugaldarra(prunus lusitanica). Hau badago Iberiar Penin-

Loroa ezkerrean, eta xarma eskuinean, Baztango OinezBasoak bizkortuko dituen bi espezieak.

Baztangoa bosgarren Oinez Basoa izango da. Aurrekolau basoetan jada 20.000 zuhaitz inguru landatu dira,eta Baztangoak kopuru hori emendatuko du. Hona basobakoitzaren ezaugarriak:� Arbizun landatu zen lehen basoa, 2010ean. 5.000zuhaitz landatzeaz gain, babespeko espeziea den igelzaluarentzat (Dalmantina Igela) bi baltsa prestatu dira.� Tafallako basoan 2011tik 6.700 zuhaitz landatu diraeta Nafarroako Unibertsitateko agronomoen eskolare-kin elkarlanean, lurrean metatutako karbonoa neurtze-ko ikerketa martxan da.

� 2013an Tuterako Argia ikastolak erriberako basoalandatu zuen. Nafarroako hirugarren hezegune garran-tzitsuena da. Guneak 120 hegazti-espezie hartzen ditu,horietako 30 uretakoak.� Zangozako zabortegi zaharreko lurrean (La Celadaparajean) 1.000 landare sartu zituzten iaz. Haziz etabuztinez eginiko nendo-dango bolak ere jaurti zituztenikasleek, tartean, iazko Argia Egunean egin genituenak.Landare txikiek berreskuratuko dute zabortegiak kutsa-tutako lurra. Baso jangarri bat ere martxan dute etaibaiertzean txori etxolak jarri dituzte.

Bost Oinez Baso, ikasgela

Page 17: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 17�

NAFARROA OINEZ

tsulan, baina Nafarroan eta kopu-ru dezente batean Baztangotxoko batean bakarrik aurkitukoduzu: Aritzakungo bailaran. Bizuhaitz horiek ez dituzte ausazhautatu: “‘Txikiak handi’ daNafarroa Oinezen filosofia, eus-kara ere munduan hizkuntza txi-kia delako, baina handi egin nahiduguna. Zuhaitzekin gauza bera,bi zuhaitzok jendeak ez ditu eza-gutu ere egiten, eta hemen dauka-gun altxor bat dira. Ardura hartubehar dugu altxor hori zaintzekoeta espezie horiek bizkortzeko”.

Zu ere egin zaitezke basoarenpartaideDuela urtebete landu zuten ideia,eta orain babesleak bilatzen aridira. Orain arteko bidearekin pozik da Lizar-di: “Enpresek eta erakundeek ongi erantzundute eta beraz, oinarri bat dagoeneko ziurta-tuta daukagu. Baina basoa handia eta ederraizan dadin, herritarren garaia da orain”.Nafarroa Oinez egunera arte dute ekarpenakjasotzeko epea. Internetez erraz jar dezakezuzure alea, nafarroaoinez.eus edo oinezba-soa.eus webguneetan. Jasotzen duten babe-

sak esango du zenbat zuhaitz lan-datuko diren. Zazpi laguneko lan-taldea ari da Baztango OinezBasoa aurrera ateratzen, eta tar-tean bada basozain eta eskarmen-tudun jenderik. Bertako loroarenhazia biltzen saiatu direla kontatudigu Lizardik “baina aurten ez duasko eman eta haztegietatik ekarribeharko dugu”.

Urriaren 18an, basoak basoratNafarroa Oinez egunean plasti-kozko edalontziak erabiltzen dira.Aurten ere Basoak basorat ekime-narekin berrerabilpena bultzatu-ko dute. “Lau puntu jarriko ditu-gu, eta jendeak edalontzia botabeharrean puntu horietakobatean uzten badu, bi helburu

lortuko dira: edalontzi horiek berrerabiltzea,eta edalontzi horren kostua aurrezten dugu-nez, diru hori Baztango Oinez Basora joa-tea. Beraz, baso horiek ekarriko dute zuhaitzgehiago landatzea”. Baztango festan basoaeskuan bazabiltza, segituan ezagutuko ditu-zu bilketa puntuak, adarrez betetako basobat irudikatuko baitute. Gure basoa izandadila adar horietako hosto. n

Manolo Lizardi daaurtengo NafarroaOinezeko ekonomia-babesletzaarduraduna, etaBaztango OinezBasoko lantaldekokidea.

Page 18: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

18 � 2015EKO URRIAREN 11

IRITZIAREN LEIHOA

EUSKAL HERRIAN GIZARTE EKONOMIAKibilbide luzea eta esanguratsua du. Jakinada gurean lankidetza ekonomikorako eki-menak ugariak direla ekoizpen eta bana-keta eremuan. Zorionez, ezagutzarenarlora ere iristen ari da elkarrekin loturakehuntzeko oldea. Izan ere, urriaren 15eaneta 16an EHUren Gipuzkoako Campu-sean Euskal Herriko Unibertsitateen arte-ko lehen kongresu kooperatiboa garatukoda. Eredu kooperatiboa egungo er ronkenaurrean goiburua duen topaketak gizarteekonomian diharduten adituak, irakas-leak, eragileak eta interesdunak batukoditu bestelako ekonomia eraikitzekoestrategien eta ekimenen inguruan haus-nartu eta oinarriak ipintzeko.

Aspalditik bistaratzen ari garen globali-zazioaren ajeak sendaezinak dira. Beroke-ta globala, genero desberdintasunak, des-berdintasun sozialak eta giza bazterkeriahedatzen ari dira nonahi. Ekonomiarenegungo eredu liberalak, muturreko lehiaeta merkatu-zaletasuna dakarrena, bistakomugak ditu jende arruntaren beharreierantzuteko. Europan nozitzen ari garenkrisiak erakusten du gaurko ekonomiagarapenaren paradigmaren ezintasunajendearen eta planetaren bidezko etorki-zuna bermatzeko. Paradigma ekonomiko-aren aldaketaren beharra gero eta ozena-go entzuten da, baita arlo akademikoanere. Ekonomian baloreak berreskuratzeaezinbestekoa da etorkizun iraunkorra etajustiziazkoa nahi badugu.

Ekonomian etika berreskuratzekokonpromisoa duten aktore eta jende

ugari dago eta horren isla da gizarte eko-nomia. Arazoak arazo, batez ere, koope-ratibak ditugu ezagun zeregin horretan,baina fundazioak, entitate solidarioak,insertzio sozialerako erakundeak etabestelako erakunde sozialak mozkinezbesteko helburuak nabarmentzen dituz-te beren jardueretan. Merkatu globalaeta malguaren garaian irauteko, beha-rrezkoa duten errentagarritasunarenlogika eta bokazio soziala uztartzeandatza gizarte ekonomiako erakundeen-tzat bere erronka nagusia.

Kongresuko eztabaida eta aztergainagusia oreka horri nola heldu izangoda, hots, egungo kapitalismo globalakdituen mugak aintzat hartuta gizarteekonomiaren espazio propioa eraikitze-ko bidea nola urratu, bestelako ekono-mia sortze bidean. Perspektiba anitzetikproposatzen da hausnarketa hori gauza-tzea. Ondoko gaien inguruan mamitukoda topaketa. Ekonomiaren eta gizarteekonomiaren arteko erlazioaren ildotik,pertsona gunea izanik, bestelako ekono-mia gauzatzeko oinarriak aztertuko dira,eta halaber, krisiak printzipio kooperati-boetan duen eragina.

Beste atal batean gizarte ekonomiakpolitika publikoetan duen presentziaanalizatzeko aukera izango da. Merka-tua, arlo publikoa eta gizarte ekonomia-ren arteko loturetatik abiatuta ekonomiaeta gizartea eraldatzeko bidean, publiko-aren eta sozialaren zeregina eta posizioaargitzea premiazkoa da. Gizarte ekono-mian berrikuntzak duen esanahia ereaztergai izango da. Jakina, berrikuntzasozialaren bidea hobesten da, zentzukomunitario batez hornitu eta perspekti-ba sozialaren garrantzia berrikuntzaprozesuetan ere txertatzen dela azpima-rratuko da hemen. Gainera, enpresa sek-toreen eta entitateen nazioartekotzeprozesuan interkooperazioak duengarrantzia ere jomuga analitikoan izangoda. Finean, gizarte ekonomiaren inguru-ko hausnarketa ekonomiaren trantsizioairudikatzeko tresna gehigarria da, etorki-zuneko gizartea eta ekonomia eraikitze-ko ezinbesteko hazia. n

Gizarte ekonomiaz hausnartzenD

AN

IB

LAN

CO

Aspalditik bistaratzen ari garenglobalizazioaren ajeak sendaezinak dira.Beroketa globala, generodesberdintasunak, desberdintasunsozialak eta giza bazterkeria hedatzen aridira nonahi. Ekonomiaren egungo ereduliberalak, muturreko lehia eta merkatu-zaletasuna dakarrena, bistako mugak ditujende arruntaren beharrei erantzuteko

MikelZurbano �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

Page 19: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 19�

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

Page 20: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

20 � 2015EKO URRIAREN 11

IRITZIAREN LEIHOA

MASKARATURIK AITZINATZEN DIRA. Isilka-misilka.

Mesfidatu behar da lanaren mundukoheroi gisa oilartzen zaizkigun solaskideez:ez dute opor eskubiderik, astean hirurogeiordu egiten dituzte, ez dira sekula eri etalaidoztatzen gaituzte, beraien gustuko,alferrak garelako. Sugandila-larru makro-niarra karrakatzea aski da, den mendrena,ohartzeko, hatsa gezur ari direla, aitzineandaukatena apaltzen eta mistifikatzen.

Lanaren balioa goratzen eta morala egi-ten digutenek ardura aberastasuna heren-tziaz erdietsia dute, txapeldun distiratsue-nak dopatuak dabiltza eta ospe handiko

Volkswagen kotxe alemaniar ustez garbienmaterial informatikoa trafikatua da. Egitu-ra neoliberalak haro zerbait duen oro era-biltzen du, zuzen ala oker, langile atzera-tuek soka laxatu dezaten: igandeetakopausa eguna, lanaren kodigoaren geriza,ordutegien finkotasuna.

Egiazko gerra baten minean gaude,baina soldadu armatuez aparte, hemen,gudariak, ministroak dira, zientifismoarengerizpean datozkigun ekonomialariak,kazetariak, umorista aho-zabalak, editoria-lista oro-jakitunak.

Ez dute amore emanen. Iruzurrak sose-gatzen ditu. n

LANKIDEAK KAFE ORDUAN MINTZO. Halakori euska-raz egin dio betidanik erdalduntzat jotakoak. Horrela-kori euskaraz erantzun diote ez dakit nongo enpresanedo badakit nongo dendan. Honelakori leihatilarengibelean “adios” agurtzen zuenak “agur” edo “adio”egin dio bat-batean.

Nik ere badut zer kontatua. Lehengo asteburuan,fabore eske joan nintzaion herriandugun etxearen ondoko auzoari.Atsegina da, baina gutitan jotzen dutharengana. Euskalduna da. Euskarazegiten du seme-alabekin. Hala erenirekin, auskalo zergatik, erdararaegiten du ihes, mintzatzen natzaionaldiro. Lehengo egunean, euskarazihardetsi zidan lehen aldiz 12 urtean.

Eta mikrotik makroagora. Joanden astean eman ziren aditzera Iruñe-ko Hizkuntza Eskolako aurre-matri-kulazio datuak. Prentsako titularreikasu egitera, aurten ere ez du etenikizan 2012tik hona matrikuletan urtez urte sumatzenden beherakadak. Ingelesa, beheiti. Frantsesa, beheiti.Orobat beheiti alemana edo italiera. Salbuespen baka-rra, euskara. Ikastetxe horretan euskarazko matrikula-zioek goiti egin dute lehen aldiz hainbat urtetan.

Eskoletako hurrengo matrikulazio kanpainan ger-tatuko denari begira jarria da bat baino gehiago. Ez

bakarrik D ereduen gorakada ikusi nahi dutenenartean.

Zirtzilkeriak, beharbada, iraultza aztarrenik ezdakartzatenak. Adierazgarriak, ordea. Belarria erneeta gogoa belztu gabe duen nafar euskaldunari antze-ko pasadizoak aditzen zaizkio azken hilabeteetatikhona, batez ere Iruñerrian bizi bada. Mirari tiki

horiek ez dira hutsetik heldu. Maia-tzaren 16ko hauteskundeetako emai-tzen lurrikararen errepika xumeak.

Aspaldi errana da: haizeak noragogoak hara. Eta haize berria dabilaspaldi honetan behialako erresuman.Nafarroan, jende mota bat, lotsak,beldurrak, axolagabekeriak edo ero-sokeriak bultzatuta, armairuan sartu-rik egon da, urte aunitzetan, euskalta-sunari edo euskaltzaletasunaridagokionez. Jende hori armairutikateratzen ari da orain, haizeak aldejotzen duenean.

“Aldaketa non da?” galdegin izan duenik badajadanik bazterretan. Hori, Uxue Barkosek lehendaka-ri bi hilabete egin gabe. Jende presatia, inondik ere.Oraino ez dira etorri gure ametsetako dekretu edolege berriak. Horiek ere beharko ditugu. Bitartean,dekretu eta lege berririk gabe, aldaketa gertatzen arida Nafarroan. n

Armairutik ateratzen

Aingeru EpaltzaIDAZLEA ETA ITZULTZAILEA �

Nafarroan jende motabat, lotsak edoerosokeriakbultzatuta, armairuansarturik egon daeuskaltzaletasunaridagokionez. Jendehori armairutikateratzen ari da orain

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

(D)iruzur

Page 21: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 21�

IRITZIAREN LEIHOA

DA

NI

BLA

NC

O

BAZEN GARAIA: Rodezno Kondearen plaza ez, baiziketa Serapio Espartzaren plaza izango da aurreran-tzean. Hango kriptan dira oraindik Euskal Herriankamino-bazterretan fusilaturiko sei mila ingururenerantzule nagusiaren,–Bilbo suntsitu nahi zuen non-bait Molak, baina jeneral alemanari gehitxo iruditueta Gernikarekin kontentatu!–, eta José SanjurjoEspainiako II. Errepublikaren aurkako jeneral kol-pistaren gorpuzkiak.

Barne-turismoa eginez, Iruñeko NafarroakoMuseoan sartu-irten bat egin dugu. Ez dut esangoNafarroa Garaiaren eta Beherearen historia politiko-aren bilakaera bertan islatua ikustea espero nuenikmargolan eta gainerako arte-euskarrietan, bainaesperantza txikiren bat banuen halere, handik edohemendik Nafarroaren historia politikoaren arrasto-rik aurkituko nuela.

Noizkoa? Erresuma independente izan zenekozazpi mendeetako aztarnaren bat; haren galeran izan-dako guduena, agian, edota han edo hemen zirtaturikXIX. mendeko karlistaldiei buruzkoren bat, haieklurraldean hainbesteko garrantzia izan zutela gogoanharturik; ez, ez nuen egia esan, espero Raimundo Gar-cia Diario de Navarra-ren zuzendari famatuak EmilioMola jeneralaren esaneko zintzo eta leial, Sanjurjojeneral eta beste hainbat matxinada zale tarteko –Mar-tinez Berasain, Baleztena anaiak eta Luis Arellano,errekete nafarren buruzagiak, edota Tomás Domin-guez Arevalo, Rodeznoko kondea...–, josi zuten Erre-publikaren aurkako konspirazioaren berririk.

Ez, ez da horrelakorik Nafarroako Museoan.Erromatar mosaiko, katedraleko kapitel, jaun botere-tsuen jauregietatik eskuratutako margolan eta eskul-turak, eta hango eta hemengo elizetako artelan askimaiztuak gehienetan, eta museo guztietan bezalatsu,margolan bat gailen, Goya pintoreak San Adrianmarkesari egindako erretratu ederra... Ezer handirikez, Espainiako beste edozein hiritan aurki dezakezunlurralde museotatik bereizten duenik!

Orreagan, Leiren, Amaiurren eta berriki Sartagu-dan, badira Nafarroaren historia politikoaren gaine-ko aztarnak; bibliografia aski zabala bai, azken urteo-tan nafar ikuspegitik hagitz aberastua, historiazaleenbazka, gutxi batzuen ikasbide, baina horixe, gutxibatzuen hezigarri, baina eskolaumeentzat eta hel-duentzat prestatutako historia-museo dibulgatiborik?

Izen-aldaketa beharrezko bezain itxaropentsuarigure historiaren ezagutzak jarraituko balio, orduan baialdaketa sakona, izen-aldaketa batere gutxietsi gabe! n

Pako Sudupe� IDA Z L E A

Nafarroak historia politikorik bai?

Barne-turismoa eginez, IruñekoNafarroako Museoan sartu-irten bategin dugu. Ez dut esango NafarroaGaraiaren eta Beherearen historiapolitikoaren bilakaera bertan islatuaikustea espero nuenik margolan etagainerako arte-euskarrietan, bainaesperantza txikiren bat banuen halere,handik edo hemendik Nafarroarenhistoria politikoaren arrastorikaurkituko nuela

Page 22: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

22 � 2015EKO URRIAREN 11

IRITZIAREN LEIHOA

ESAN BAZUEN, ESAN ZUEN, Parisko Simonek, emaku-mea ez dela emakume jaiotzen!

Irakurtzen dugu Lizeoko lehen mailako Sciences dela vie et de la terre liburuan (merci, Nancy Huston): “Ezgara gizon edo emakume jaiotzen; norberaren hautuada, bata izatea edo bestea”.

Eta, esan du norbaitek irratian: “Sexua norberare-na da. Giza-espeziean ez da sexu bi”.

Sexu bi ez? –mutur mozka, nik–. Arrak eta emeak:bi besterik ez, geure portamenari buruz aurre-dispo-nitzen gaituztenak; noski sozietateak edo norberakmoldatzen ahal ditu disposizio horiek: oso landuakdira gure sexu-identitateak.

“Berezko portamena, tu parles! Dena da fabrikatua!Generoak esplikatzen du guztia!”.

INTERESANTEA DA SEXUA ETA GENEROA BEREIZTEA.Generoak matizatu, finkatu, areagotu, gozatu egitendu sexu-diferentzia.

Sexu-diferentzietarik: gizonok, zenbait aldiz, minaizaten dugu urdail aldean, ezin larru jorik –antza ema-kumeek bestela bizi dute gauza–.

Haratago: sexu-diferentzia basikoen ondorioa iza-ten ahal da emakume gutxi bide-peoitzan ari izatea,edo preso gehienak gizonak izatea –arlo horietan, etabeharrik, inork ez du parekotasuna defenditzen–.

Orobat, sexu-diferentzia basikoen (basikoak, bainapremiaz landu beharrekoen!) ondorioa izaten ahal da,euren jolasetan mutil koskor gehienek armak, etaneska koskor gehienek panpinak nahiago izatea.

Bidezkoa da gure haurrak igualdadean hazi nahiizatea. Bidegabea da, aldiz, biologiaren indiferentzian

hazi nahi izatea –berdinen arteko diferentzian hazlitezkeelarik alabaina–.

Igualdadearen kontrakoa ez da diferentzia, desi-gualdadea baizik. Igualdadeak ez ditu diferentziakukatzen; justiziaren aurrean edo soldatetan edo tra-tuan, injustizia-eza esan nahi du.

EKIBOKATUA EGONEN NAIZ BAINA, emakume batenipurdiari jarraitzen dion gizon-begiradaren atzean(barrabil, prostata, zakil) sexu-aparatu bat ikusten dutnik, eta, emakumearen eder agertu nahiaren atzean,umetoki bat ikusten dut –eder agertu nahia ez damilurteetako sexismoaren ondorio; sexismoak, zine-mak edo kosmetikako publizitateak haizematu, itxu-ragabetu, degradatu egiten dute baina–.

Sexua eta generoa bereizten saiatzen garenez gero,saia gaitezke, bidenabar, bereizten berezko eder ager-tu nahia: emakume baten garboak adierazi dezakeena,eta ezarritakoa: emakume baten ileen eta zimurrenkontrako ekinaldiak adierazi dezakeena.

Sexu-diferentziak ezkutatzen dituen sozietatebatean gara, aldi berean, edertasunaren eta pornogra-fiaren industriei esker, diferentzia horiek ero-moduanhanditzen dituena.

GURE AMATXIREN PANPINA: bere aitak egin ziona, tra-puzkoa, beretzat lagun on, edo haur, edo gure ama-txik berak nahi zuena izan zitekeena.

Harrezkero, panpina suerte bi: haurrarengan “amainstintua” pizten duena, bata, eta Barbie, bestea,“sedukzio instintua” pizten duena. Biak ala biak dira,azken batean, alienanteak. Zernahi gisa, mendebal-deak bigarrena hautatu du; bizi-zikloan, neska koskorpanpinzaleen eredutako, aldi bat hautatu du: emaku-mea, eder eta desiragarria izanik, oraindik ama ez denaldia.

Eder eta desiragarria: partikulazki, gizonen begie-tara.

Gizonen begiradara sakrifikatzen den emakumebat ikus daiteke, emakume ilefobo bakoitzarenatzean.

Gizonen desiretara plegatzen den emakume bat,puta bakoitzaren atzean.

Pablo SastreIDA Z L E A �

Gizona ez da emakume hiltzen

“Igualdaderik ez den bitartean, tratutxarrak izanen dira”. Igualdadea: zeresan nahi da? Tratu justoagoa?Gizonak etxe aldeko lanetan gehiago(ez dirudi inoren lehentasunetarikdenik) eta emakumeak kanpo-lanetan gehiago aritzea (bera bai,askoren lehentasuna)?

DA

NI

BLA

NC

O

Page 23: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 23�

IRITZIAREN LEIHOA

ETA EMAKUMEEN BEGIRADAK? Haien izateko, elka-rrekin izateko, haien nahiak, gauzak egiteko mane-rak... ez dira, inondik ere, berdintasunari edo desira-garriei buruzko eztabaidetan agertzen.

Emakumeen izatea gutxietsia den, eta, inork egitendituela ere, etxe aldeko lanak, haurrekin egotea barne,desestimatuak diren bitartean... ez du balio berdinta-sunaz ari izatea.

Emakumeen begirada diferenteak behar ditugu–batez ere, gizonok–.

“IGUALDADERIK EZ DEN BITARTEAN, tratu txarrak iza-nen dira”. Igualdadea: zer esan nahi da? Tratu justoa-goa? Gizonak etxe aldeko lanetan gehiago (ez dirudiinoren lehentasunetarik denik) eta emakumeakkanpo-lanetan gehiago aritzea (bera bai, askorenlehentasuna)?

Nik ulertzen dut: “Arrak eta emeak dauden bitar-tean, tratu txarrak izanen dira”. Harro egin du balan-tzea ministroak: “Hamar urte hauetan (Espainiangenero-biolentziari buruzko legea dekretatu zenetik)milioi bat baino gehiago gizon izan da tratu txarren-gatik prozesatua”.

Nik ulertzen dut: “Gizonek tratu txarrak ematendituzte”. Tratu txarrak ematea gizon izateari lotutadago; estatuak, zorionez, zuzenduko duen akatsa.

Ez dut nik ukatuko (bestenaz, inork ez du argi etagarbi deklaratzen) gizonen biolentzia biologiari lotutaegon daitekeenik; alabaina: ez ote du, biolentziahorrek sozietatean gertatzen ari denarekin zerbaitloturarik? Haur denborako tratu txarrekin? –tratutxarrak: kolpeak eta abarrak ez ezik, abandono lasterrak:eskoletan, pantailetan, inon ere abandonatutako hau-rrak; nondik nora ez handian hazten direnak...–

Zertako galdezka hasi, badugularik soluzioa: kar-tzela.

IGUALDADEAREN IDEIA, ez da jende naturalaren ideia;aspaldi mendebaldeko gizon aberatsek aldarrikatua,gizon haien aldarriari begira jarri ditu pobreak, ema-kumeak... Igualdadearen ideiak sorrarazi ditu sexuenarteko gatazka berriak.

Euskaraz, bereizten ahal genuke: berdintasuna(etxe aldekoa: berdintasuna diferentzian) eta igualda-dea (“gizon aberatsen igualak” izateko nahia).

Igualdadearen bidetik heldu da parekotasuna:balizko problema bat konpontzeko, emakumebatzuek botereguneetan toki bat izan dezaten institu-zioek sortutako mekanismoa. n

* Pablo Sastrek Erredakziora bidalitako artikulua.

Page 24: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

24 � 2015EKO URRIAREN 11

ERDIKO KAIERA

JOXEMIEL BIDADOR PASTORALA

Lagunaren omenez,Iruñeko euskaldunen

gorazarrez“Inork merezi badu pastoral bat Iruñean, Joxemi da”. Esaldiak denbora zeraman Joxemiel

Bidador zenaren lagunen buruetan. Aurten gorpuztu da. Urriaren 10ean idazle etaikerlariaren omenez zuberotar estiloan egingo den herri antzerkiak Hiri Buruzagiko

euskaldun guztiei ere egin nahi die gorazarre.

Joxemiel Bidador idazle, ikerlari eta dantzaria, San Lorenzoko danzanteen arropekin jantzirik.

PAT

XI

LAR

RIO

NE

KU

TZ

IA

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Page 25: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 25�

JOXEMIEL BIDADOR PASTORALA - ERDIKO KAIERA

MARTXA ONEAN DOAZ Joxemiel Bidador, Iruñe-ko euskaldunak pastoralaren prestakuntzak.Urriaren 10eko 17:00etan eguraldia lagunIruñeko Burgoen plazan ikusi ahalko denemanaldia baino astebete lehenago egin dugusolas Patxi Larrionekin, eta azaldu digunez,pastoralaren liburuxkak estreinaldirako agor-tuta egongo direla aurreikusten dute –horiensalmenta izango da ikuskizuna finantzatzekobide nagusia–. Bidadorren laguna zenLarrion, egitasmo honetan parte hartu dutenbeste asko bezala, eta bere esanetan aspaldikoasmo bati forma eman diote ikuskizunarenbidez.

“Hau berez, ia Joxemi hil bainolehen sortu zen” dio, 2010ekootsailaren 26a gogora ekarriz.Ostiral beltza Nafarroako euskalkulturarentzat: Mañuetako idazleeta ikertzaileak buruko isuria izanzuen eta larri zegoen. Lur jota zeu-den lagunak gerta zitekeenarenbeldurrez, eta batzuk elkartu eginziren barrenak husteko, goizekohiruak arte luzatu zen solasaldian.Bidadorren Materiales para una histo-ria de la literatura vasca en Navarra liburua izanzuten eskuetan. Zer edo zer egin beharrazegoen, liburu haren egileak merezi zuenaitortza berezia.

Hurrengo asteartean hil zen Bidador,otsailaren 2an. Aste berean Artikako kulturetxea haren lagunez bete zuen omenaldi zibilbatek. “Hartan parte hartu genuen gehienokparte hartzen dugu pastoralean ere, arizaleedo laguntzaile gisa”.

Pertsona polifazetikoa nola taularatuUrteotan beste omenaldi batzuk ere eginzaizkio Bidadorri, baina honek baditu zenbaitberezitasun: Iruñean inoiz ekoiztu den lehen-biziko pastorala da eta 2014ko Gerezien denbo-raren atzetik, Zuberoatik kanpo egiten denbigarrena.

Beste ezohiko pastoral batek izan du eragi-nik gaur mintzagai duguna abian jartzerakoorduan: Ederlezi, Mixel Etxekoparrek idatzieta Nicole Lougarotek zuzendu zuen euskalijitoei buruzko ikuskizuna Iruñean eskainizuten iaz, Duguna dantza taldeak, ZaldikoMaldikok, Euskaldunon Biltokik eta Karriki-rik antolatuta. Eta amaitu ondorengo afari-tan, Bidadorren lagunen berriketa berriz iritsizen omenaldiaren gaira. Oraingoan bai, for-matua ere argi zegoen: “2014ko udarako JonAlonsok idatzia zuen zirriborroa”, dioLarrionek.

Prosan zailduagoa dagoen idazle batentzatpastoral bat idaztea zer den galdetu dioguAlonsori, baina badirudi gustuko tokian alda-

parik ez duela aurkitu: “Zortziko bertsoakdira eta pareetan errima daukate, hartarajarriz gero egin egiten duzu”, esplikatu du.“Beste pastoral batzuetako testuak ikusi dituteta, adibidez, aitzin pheredikiko lehen bertse-ta hitzez hitz hartu dut beste obra batetik.Horrelako keinuak badaude: kopla moduko-ak direnez gero, Arestiren bat ere sartu dut”.

Testuaren beste zailtasuna, Bidadorrenaurpegi ugariak erakustea. Idazlea, filologoa,ikertzailea, dantzaria, irakaslea, euskaltzalea,Baternaingo alkatea, bi alabaren aita... Biziizan zen 39 urteetan nekaezina izan zen, hain

ibilbide oparoa bi ordu ingurukolan batean jasotzea ia ezinezkoada. Eta Bidadorren heriotzamemorian hurbil egonda, egoki-tzapenak ere egin dituzte. “Pasto-raletan sujeta aspaldiko pertsonaiaizaten da eta norbaitek antzeztendu. Guk ez genuen nahi norbaitekJoxemiren papera jokatzerik, arris-ku handia zegoen, bai ikuslearen-tzat, baita hori egingo zuenantzezlearentzat ere; konpromisohandiegiko lana izango zen. Azken

finean, duela bost urte baino ez zen gertatuJoxemirena”.

Zuzenean antzeztu ordez, narratzaile batedukiko du pastoralak, aldizkari honetakoPertsonaia atalean Reyes Ilintxetak elkarriz-ketatu duen Mintxo Garaikoetxea. Berarenbitartez, zeharka kontatuko dira Bidadorrenaskotariko alderdiak. “Gauza batzuk kanpoangeratu dira hala ere. Batez ere sortzaile, litera-tur kritikari eta dantzari lanek ematen dioteharia”.

Beste ezohiko pastoralbatek izan du eragina

Iruñekoaren erditzean:euskal ijitoei buruzko

Ederlezi Iruñean jokatuondoren animatu ziren

Bidadorren lagunak

MAÑUETA karrikan gurasoekzeukaten dendan makina batordu egina zen Bidador. Bereomenezko pastoralak ere hartudu inguru horretako kutsua.Izan ere, bada Iruñean aspaldi-tik erabiltzen den espresio bat,“mañuetero”, karrika horreta-ko frontoiko apustu-giroarekinzerikusia duena. “Mañueteroa”jokalari tranpatia izan zitekeen;garaiaren arabera, azeria, per-tsona bizia ere bai. Pastoralaere “mañueteroa” izango delaaurreratu dute. Bihurria alegia,baina Mañuetakoak bakarrikizan daitezkeen eran.

Pastoral mañueteroa

Page 26: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

26 � 2015EKO URRIAREN 11

ERDIKO KAIERA - JOXEMIEL BIDADOR PASTORALA

Ezohiko pastoralaAritz Ibañez eta Ihitz Iriart ardura-tu dira obraren zuzendaritza artisti-koaz eta hasieratik ikusi zuten ezzuela zentzu handirik Zuberoakopastoral bat bere horretan Iruñeanegiteak. Baina, era berean, antzez-lan mota honek baditu istorio-kon-tatzeko ezaugarri interesgarriak,diziplina artistikoak uztartzekoaukera adibidez. Oinarri-oinarrizkoelementuak hartu dituzte urriaren10eko ikuskizunerako beraz, Ibañe-zek azaldu duenez. “Bi talde anta-gonikoren artean gertatzen denistorioa, koblaka, eta tartekatuzkantua, antzerkia, dantza eta musi-ka: hori dago gure pastoral honenfuntsean”.

Zintzoen eta gaiztoen mundudualista aurkeztuko zaigu, hori bai,normalean egin ohi denaren guztizkontrara. “Pastoraletan khirixtiakizaten dira onak eta türkak gaiztoak.Gure kasuan, Nafarroan orain arteagintean egon direnak oso kristauakomen direnez [barre egin du], erabaki genuengaiztoak kristauak izanen zirela; eta euskaldu-nok berriz, türkak”. Beste zenbait “lege” erehautsi dituzte, adibidez, agertokian sartzekoeta ateratzeko modu batzuk; edo artzainaketa aingeruak derrigorrez agertu beharra.Kontatzen den istorioa Hiri Buruzagiko eus-kaldunen imaginariora egokitzekoasmoz hartu dituzte erabakiok.“Batzuentzat agian sakrilegioa izangoda, baina istorio honek ez du halako-en beharrik, eta beraz ez ditugusartu”.

Dantzei dagokienez, neurri berdi-nean berrikuntzak eta pastoraletanohikoak direnak: satan dantzak, adi-bidez, Zuberoako maneran plazara-tuko dituzte, “berdin-berdin”. Bainahoriez gain, Bidador San Lorenzokodanzanteetan ibili zenez, haiek eregonbidatu dituzte jelkhaldi batean.Eta Tuterako erraldoiak ere bai: “Balsbat dantzatuko dute, bere garaian Tuterakogaiteroek Joxemieli eskaini ziotena”.

Iruñeko euskaldunei gorazarre, aldaketa giroanLau kantuk osatzen dute pastoralaren alderdimusikala. Jean-Louis Davanten hitzak ditubatek eta Mixel Etxekoparren doinua; propiosortu du Etxekoparrek beste bat, hitz etadoinu, eta gari koloreko Euskal Herriarenbindikazioa dela diote entzun ahal izan dute-nek; proiektu honen bultzatzaile nagusienen

artean dagoen Kike Diez de Ultzurrunenletra bati Ermuako doinua erantsi diote hiru-garren piezarako; eta Etxamendi eta Larral-deren Otsagabian jotari hitz berriak jarri dizkioFernando Reyk laugarren abestian.

Parte hartzaile askoren laguntzarekin lor-tuko dute pastorala estreinatzea. Eta badiru-

di partaideek beren burua ispiluarenaurrean ere jarriko dutela, ikuskizu-naren tituluan bertan igartzen baitaBidadorrez gain, urtetan Iruñekoeuskalgintzan aritu diren lagunak ereomendu nahi dituztela. Haiei eskergertatzen ari da Nafarroako “beste”aldaketa, erakundeetan agitu denare-kin lehiatu dezakeena, titularretan ezbada, bai behintzat eguneroko bizi-tzan eta, zalantzarik gabe, ikuskizunhonen prozesuan. “Ehun laguninguru aritu gara honetan, eta denakgara euskaldunak”, azaldu du Larrio-nek; baita puntualizatu ere: “Ez ari-

zale eta musikariak bakarrik, zurgina, igel-tseroa eta abar ere bai”. Hasi eta bukaeuskaraz, duela zenbait urte ezinezkoa zenagertatzen ari da.

Bidadorrek Mariano Mendigatxa bidan-koztarraren sindromeaz idatzitako poemaetortzen da gogora hori ikusirik: ez mohika-no, ez azken euskaldun. Mendigatxak etaIruñeko euskaldunak ardo bat eskatzen du.Edo bi, gonbidatuko lukeenak konpainia onaeskainiko balio. Urriaren 10ean izango dahorrelako tratuetarako aukerarik. n

Ehun lagun inguruaritu dira pastoralaprestatzen, denak

euskaldunak. Duela zenbait urte

ezinezkoa zirudienalortu du ikuskizunhonen prozesuak

Iaz Baionan aurkeztu zen Gerezien denboraren ondoren, hau izango da Zuberoatikkanpo ekoiztuko den bigarren pastorala.

PAT

XI

LAR

RIO

NE

KU

TZ

IA

Page 27: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,
Page 28: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

28 � 2015EKO URRIAREN 11

ERDIKO KAIERA

ANDER LIPUS

OHOLTZA GAINEKO lanagatik baita ezaguna-goa Lipus. Berak zuzentzen duen Huts Tea-tro taldearen Etxekoak lan berriaren entse-guetan buru-belarri sartuta dabil orain.Datorren azaroaren 1ean Luhusoko (Lapur-di) Harri Xuri aretoan estreinatuko da.

Nola agertu zen Asier Altunarekin Amama fil-mean lan egiteko aukera?Garrantzi handia ematen diet pertsonei, norkeskatzen didan lan egiteko. Asier Altunarekinlan egin nuen lehenago lagin batean, Bertsolaridokumentalean, eta bere lan egiteko moduaezagutzen nuen; aurretiaz bazegoen halakofeeling bat. Uste dut berak deitu zidala nireantzerkia maite zuelako, antzerkian lan egitenikusi ninduelako eta gustuko zuelako. Ez nin-tzen inolako kastinetara joan. Xabi pertso-naia baserri giroko familia baten seme nagu-sia da, baserria utzi eta herrira joan dena, etafamilia barruan alfer fama duena. Asierrekbilatzen zuen zama emozional eta sinbolikoa-ri kontrapisua egiten dion pertsonaia da.

Baduzu antzekotasunik Xabirekin, zure pertso-naiarekin?Bai, badut. Ni ere baserri giroanhazia naiz, belarra moztu beharraedota gurdia erabiltzea zer denbadakit… Txikitako oroitzapenakdira. Xabi bezala, ni ere hiritartunaiz. Hala ere, egungo baserrikolana ez da lehengoa. Egun inor ezda bizi baserritik, ez EuskalHerrian eta ez munduan, esangonuke. Baserria galtzen ari den gauza da.Horregatik da esanguratsua filma.

Hitz gutxiko pelikula izanda, dramatizaziolanean antzerkiaren lengoaia baliatu duzu?

Nik faltan sumatu dut testu gehiago, bainaulertu dut Asierrek nahi zuena ere. Bere ima-ginarioan duen mundua kontatu nahi izan du,

eta ezaugarrietako bat da osobisuala den zerbait egitea. Zuzen-tzeko moduan ikusi da hori. Mai-sua da horretan, filma ikusteannabari da irudiak duen indarra. Irudiaren barruan, nola ez, aktorelana sartzen da, baina zinearen etaantzerkiaren hizkuntzek ez dutezerikusirik, nahiz eta biak antzez-pena izan. Zinea neurritsuagoa da.

Grazia egiten zidan zinean zurrumurrutanhitz egiten dela; aldiz antzerkian –are gehiagonire antzerkian– oso ozen. Zinean txikiadena, antzerkian handi egin behar duzu. Txi-kitasun horretan lan egiteko beharrezko izan

Amama filmaren aurkezpen lanak eginda, antzezlan berria prestatzen ari dela hartu gaituAnder Lipusek Kultur Leioan, Artedrama plataformaren egoitzan. Xabierren papera egin du

Asier Altunaren filmean eta, aitortu digunez, zineman lan egitea arrotza ez bazaio ere,berarentzat gauza berria izan da.

«Sail Ofizialean euskarazko bi film urtero, zergatik ez?»

| MYRIAM GARZIA|

“Berri pozgarria da Amamaizaten ari den oihartzuna,

baina ez da nahikoa,euskarazko film gehiagoegin beharko lirateke”

Lipus, Donostiako Zinemaldian Amama aurkeztu zen egunean.

Page 29: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 29�

dut Asierren lana. Eta ez berea bakarrik,zuzendaritzan laguntzaile izan duen TelmoEsnalek ere badu bere ardura, bikote bereziaosatzen dute.

Euskal zinea agerikoagoa al da horrelako filmeiesker?Berri pozgarriak dira Zinemaldian aurkeztuizana eta izan duen oihartzuna, baina nik usteez dela nahikoa, euskarazko film gehiago eginbeharko liratekeela. Badira hainbat profesio-nal horretarako prestatuta. Hau zerbaitenhazia izatea nahi nuke. Zergatik ez urtero SailOfizialean euskarazko bi film?

Hala ere, mundu hau apur bat berria egitenzait. Gu teatroan publiko berria egiten arigara, zuzenekoa da… Teatroa ezin da deskar-gatu [barre egin du]. Gurea ikustera etorribeharra dago antzokira, ez dago besterik.Oso gauza desberdina zinearekin alderatuzgero: zu zeu izan zaitezke egin duzun lanarenikusle, sentsazio bitxia da. Eta ez dira baka-rrik egiteko manerak, antzerkiaren eta zinea-ren publikoak eta merkatuak desberdinakdira.

Antzerkiari dagokionez, ez zara geldirik gera-tzen diren horietakoa. Etxekoak antzezlanarenazken entseguetan ari zarete Huts Teatrokoak. Bizipen pertsonal batetik abiatu dut antzezla-na. Kubatar batekin maitemindu nintzen etaberarekin ezkondu behar izan nuen hona eto-rri ahal izan zedin. Izugarrizko papeleoa eginbehar izan nuen, diru asko gastatu,kontsulatura joan, elkarrizketakegin… Antzezlana nik bizi izanda-koari buruzko gogoeta da. JonGerediagari eskatu nion zerbaitidazteko istorio hau abiapuntu har-tuta. Hiru urteko sormen prozesuaizan da eta orain azken txanpangaude.

Istorioak kontatzen du nolaMaggi Mamadurekin maitemintzenden, afrikarra eta beltza bera; etaMaggik etxean kontatzen du Mamadurekinezkondu behar duela hura ekarrarazteko.Familiak hori nola hartzen duen eta hortikaurrera egin beharreko lan guztiak azaltzenditu. Maika Etxekoparrek jokatzen du Maggi-ren pertsonaia, haren amamarena KristianeEtxaluzek; eta bi osaba ere badaude, batatontoa, Goio (Jabi Barandiaran) eta besteaneurotikoa, Imanol (ni).

Familia berezi horri esker hainbat gauzazhitz egin nahi dut: identitatea, immigrazioa,zer den kanpokoa, zer etxekoa… Bizi izannituen zenbait gauza daude islatuta, gustukodut-eta lan egitea niri benetan gertatutakogauzekin.

Ez da Jon Gerediagarekin lan egiten duzunlehen aldia, Mina Espazioaren eta AntzerkiolaImaginarioaren sortzaileetako bat izan zenzurekin batera. Orduan berak idazten zituenantzezlan gehienak.Bere idazkera asko gustatzen zait eta maitedut nola harrapatu duen nik bizi izandakoesperientzia. Denon artean kontatzen dugu

istorioa eta oso gaurkoa da, zoritxa-rrez. Gogorra da nola jarri ditugunmuga horiek… Zer da bertokoa, zerda etxekoa, zer gara gu, zer egitendugu euskaldun bezala… Barnekonfliktoak agerian geratzen dira.Bada ere sinbologia bat, bai nireantzerkian, bai Jonen testuetan, baiAsier Ituartek egindako musikan.Zerbait intimoa kontatu nahi dugubaina politikoa ere badena. Niretzat,nire obrak beti dira politikoak.

Luhusoko Harri Xuri aretoan izango da estrei-naldia, Artedraman ohikoa duzuenez.Murgilduta gauden sorkuntza prozesu hone-tan Euskal Herriko herri ugaritan egin dituguegoitza artistikoak eta hori pozgarria da.Leioan, Luhuson, Itsasun, Zumaian eta Mau-len egin ditugu entseguak eta horrek ematendio izaera berezia. Euskal komunitatea osa-tzen duten herri askotan egon gara sortzeneta horrek euskal antzerkiari beste zentzu batematen diola uste dut. Sare hori bultzatzeakasko motibatzen nau une honetan. Horrelaeuskal teatroaren imaginario hori egiten arinaizela iruditzen zait. n

“Zerbait intimoa kontatunahi dugu Etxekoakantzezlanean, baina

politikoa ere bai. Nire obrak beti dira

politikoak”

Etxekoak du izena Huts Teatroaren antzezlan berriak. Historiapertsonala itxuraz, gure gizarteaz asko dioena ordea.

Page 30: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

30 � 2015EKO URRIAREN 11

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

FRAGATINA Huescan sorturiko argitaletxe nahikoberria dugu, eta azken urte hauetan poliki-polikihasi da bere liburuetako batzuk euskaraz ere plaza-ratzen. Egun bat itsasoan da azkenetako bat; albumaskoren itzultzaile dugun Arkaitz Goikoetxeak tes-tuaren poetikotasuna euskarara ederki ekarri du.

Liburuko izenburuak dioen bezala itsasoaneguna pasatzera doazen ama-alabaren kontakizunaazaltzen zaigu orrietan; eta aurretik aipaturiko tonupoetikoa lehen esalditik bertatik nabarituko dugu:“Egunsentiak presarik gabe eman du pausoa, gatzezbete dut esku osoa, itsasoa”.

Albumetan ohikoa den moduan testuak dioenazgain irudiak informazio ugari eskaintzen digu etaMarjorie Pourcheten lehenengo ilustrazioan bertanhondartzan ama eserita, alabarekin eginiko hareazkogaztelua, neskatxa korrika eta ohiko paisaia ikusditzakegu (arrantzalea, kaioak…); irudien tonuak etakoloreak errealitatearen eta fantasiaren arteko girobatera eramaten gaituzte. Eta mundu horretan, egiaz-ko eta irudimenezko munduetan murgildurik igarokoditugu liburuko orriak. Mariaren ama dugu narratzai-lea, eta alabak bizi izandako esperientziaz ari zaigu,nola aurkitu duen mezu bat botilan, mezuaren atzetikbeste pista batzuei jarraitu dien eta… “Laguntza pre-mian nago”, irakurtzen dugu, “itxileku honetan, ezindut gehiago! Maria hurbildu da arrokaren ingurura

eta… –Laguntza, laguntza!” Mariaren bidaia harrapa-turik dagoen sirenatxo bat aurkitzean amaitzen da.“–Arrantzale baten sarean gelditu nintzen harrapatu-ta. Leize honetan utzi ninduen preso sartuta. Lurri-nak ekarri zizkidan botila hauetan eta jateko goxoa,eta lepokoa perlaz egindakoa. Lagundu, eta zuretzatdena”. Hitz horiek esaten dizkio sirenak Mariari;honek, baina, ez du ezer behar, sirena aske uztea,libre ikustea, nahikoa baitzaio.

Ikusi den bezala, zuzeneko kontakizuna eta narra-tzailearena tartekatzen dira istorioan zehar; irudienpresentzia handiak eta hauek transmititzen duteninformazioak erraztu egiten dituzte narrazioan egonzitezkeen arazoak; estiloagatik eta narrazioaren tonupoetikoagatik. Izan ere, irakurle txikia behin etaberriro buelta daiteke istorio honetara berrirakurke-ta aberatsagoak izateko, istorioaren inguruko detai-leak eta zehaztasun txiki berriak aurkitzen joateko.

Azken orrira heltzean, gainera, ama-alabak etxe-rantz doaz, “Arratsaldea badoa, olatuak, kresala.Eguzkia etzan da lotarako bezala. Hareaz betetanoa. Oraina ezkutura doa. Hartu dut nire neskatxa”esaten digu amak; eta ondoren: “Hustu da hondar-tza”. Eta bukatu liburua.

Eta gu, lehen orrira bueltatu gara. n

Xabier Etxaniz Erle

Egun bat itsasoanPaula CarbonellIrudiak: Marjorie PourchetItzulpena: A. Goikoetxea

Fragatina, 2015

Haur literatura

Hondartza hustu arte

Page 31: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 31�

MUSIKA - ERDIKO KAIERA

FILMETAKO SOINU-BANDAK konposatzea ez da osoelikagai konpletoa musikariaren autoestimua asetze-ko. Beti irudia azpimarratuz, askotan pelikularengiroa ez litzateke lortuko musika egokirik gabe,baina aitortu behar da ikuslea gehienetan ez delahorretaz jabetzen. Lan ezkutu, neketsu eta zaila egi-ten duten konpositoreek izan zuten omenaldi txikibat, Euskadiko Orkestra Sinfonikoaren eskutik,Donostiako Zinemaldiaren barruan.

Bost musikariren lanak disfrutatzeko aukera izangenuen, dagozkien filmen zatiak –ia laburpentxo-ak– proiektatuz. Eta ariketa kuriosoa suertatu zen,oso eskergarria. Alde batetik, konpositoreen koali-tateak eta bakoitzaren nortasun berezia apreziatugenituen; bestetik, sentitu genuen nola kasu batzue-tan oreka berezia lortzen den irudiaren eta musika-ren artean eta beste batzuetan batak jan egiten duenbestea –batzuetan musika da jalea–; eta, musika aldebatera utziz, txunditu egin ninduen ikusteak nolaminutu gutxi batzuetan sentitzen zen filmaren kali-tatea, edo kalitate eza.

Alfonso de Vilallongaren Blancanieves filmarenbandarekin hasi zen saioa, oso ondo egina, oso kla-sikoa, eta oso egokia zuri-beltzez egindako ipuinklasikoaren bertsioarentzat, non fotografia denazen, polita, inpaktantea.

Jarraian, agian gehien gustatu zitzaizkidan ban-dak, Pascal Gaignerenak. Loreak pelikularen zatibatzuk ikusi genituen, musika iradokitzaile eta abe-ratsarekin, eta Lasa eta Zabalaren soinu-banda biz-korra disfrutatu genuen. Jeniala.

Álex de la Iglesiaren Las brujas de Zugarramurdi fil-maren musikak, Joan Valentenak, ederki egokitzenziren pelikularen irudi fantasiotsuetara. Honenondoren, Alberto Iglesiasen lanaren erakusgaiakizan genituen. Almodóvarren lau pelikula –Todosobre mi madre, Hable con ella, La mala educación eta Lapiel que habito–. Aitortu behar dut ez zaidala bateregustatzen Almodóvarren zinea; beraz, salbatzen zengauza bakarra kasu honetan musika zen, zalantzarikgabe.

Eta amaitzeko, benetako “pestiño” bat, Zipi yZape y el club de la canica, Fernando Velázquezenmusikarekin. Gauza hobeak egin ditu Velázquezek–Lo imposible filmaren soinu-banda adibidez–, bainatontakeria hau aukeratu zuten saioa bukatzeko.Balekoa, besterik ez.

Orkestra, Roman Gottwald zuzendariaren batu-tapean, ederki aritu zen. Gauza bera esan beharDonostiako Orfeoiaren talde txikiaz ere. n

Montserrat Auzmendi

Lan ezkutua

Euskadiko Orkestra Sinfonikoa.Zuzendaria: Roman Gottwald. Egitaraua:Alfonso de Vilallonga, Fernando Velázquez,Joan Valent, Pascal Gaigne eta AlbertoIglesiasen zinemarako lanak. Lekua:Donostiako Belodromoa. Data: irailaren 19a.

Page 32: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

32 � 2015EKO URRIAREN 11

ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

I N S I O I A Z T N O R R O M PO H B E U V H I C R E T I A T EA S T O H E I U K J A F F L O GH O F U L T C H A O O T P U L VN O F D B Z G L U K R B U D I VV R U P H A F A R A Z O L O R EH A P F E E T H I T D M E E V IF G O N E N A E D U H E R L V LB I D E R A T U G U P V G G A GO N E R B I T S R A B C J H C IR A F B A R D B A B Z J D T L GA D M S O H I E N I N T Z E N PR O R L S L E G R M I N E R T MR D S E J J L B J I E F C P D MA D D V V H A V U L N E L S D N

7 6 3

4 9 2

4 6 3 5 9

9 6 2 4 7

7 4 2 6

3 2 4 5 7

1 8 2 4 7

3 5 9

5 8 1

Erraza

Zaila

7 4 1

7 1

1 2 9 5

7 9 2

8 1 3 5

2 1 4

8 3 4 2

4 1

8 5 3

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Ezker-eskuin:

1. Fidatu aditzaren infinitiboa. Ipurtzulo. 2. Janaribikainen zale dena, mokofin. 3. Eginkizun (alde-rantziz). Oihal zati zahar. 4. Ekaitzaren burrunba.Ukatzeko hitza. 5. Kanpo, landa. Epaia eman. 6. Sutan erraz hasten den materiala. Errepikatuz,irakiten ari den likidoaren higidura. 7. Italiako biz-tanle. 8. Hitzez. Argazkian.

Goitik behera:

1. Errealitatean oinarririkez duena. 2. Ihar bihurtu.3. Damu. Aho-gaixotasun.4. Zerez atzizkia. Herrinafarra. 5. Idealtzat bainaezin gauzatuzkotzat jotzenden ideia. 6. Urtekohamargarren hilabetea.Seigarren musika nota. 7.Ihia. Hegazti zangaluze. 8.Erabatekoak. 9. Engainua,azpikeria.

Ezk

er-e

sk

uin

:1.

Fid

a,U

zki.

2. A

hozu

ri. 3

. Nal,

Trap

u. 4

. Tru

moi

, Ez.

5.A

t, E

paitu

. 6. S

ukoi

,Bor

.7.

Itali

ar. 8

. Aho

z, A

ska.

Goit

ik b

eh

era:

1. F

anta

sia. 2

. Iha

rtu.

3. D

olu,

Kio

.4. A

z,M

eotz

. 5. U

topi

a. 6.

Urr

ia, L

a. 7.

Zia,

Ibis.

8. P

etoa

k. 9

. Iru

zurr

a.

967541283

245378196

183296475

736485921

498123567

521769834

859634712

374912658

612857349

529178634

783649152

461235789

815962473

974381265

632457918

196823547

347596821

258714396

Sudokuak

Soluzioak

Bertso-zopa

Ume-umetatik sufridu izan dotbihotz txar baten ________.Medikuek zera esaten eusten_______ zala heriotza.Hau konpontzera ________ dotnire ekintzetan bakotxanahiz ______ jarrera motzata sentitzen dodan lotsanahi baino arinau ez da ba joanerlojuan tik-tak ______Nire aurretik iritsi danakhartu dau _____ bihotza. (bis)

Kontrabandisten sare _______hala neban kontaktatuta helbururantz Nigeria alderantzhegazkinez bidaiatu.Bide ______ ez bide bakarranik nebana aukeratu.Ein genduzan hiru _____ta ______ nebazan hartu.Beranduegi ______ nazelaez daust ba aurpegiratu!Pertsona baten bizi-guragazezin da holan _______. (bis)

Bihotz barri bat ______ gureanzoratu ______ zeharo.Neure burua be ezezagunpertsona petral, ______.Baina nik bizi ein gura nebanta ______ neban “Akabo!”Eztarritik hiru tragomuga guztiak ______milioi gehiago jarriko dodazbeste biderik ez dagohemen ______ agintzen baitaubizitzak baino gehiago. (bis)

Gurutzegrama

MARBREGAL-CC BY

INSIOIAZTNORROMPOHBEUVHICRETIATEASTOHEIUKJAFFLOGHOFULTCHAOOTPULVNOFDBZGLUKRBUDIVVRUPHAFARAZOLOREHAPFEETHITDMEEVIFGONENAEDUHERLVLBIDERATUGUPVGGAGONERBITSRABCJHCIRAFBARDBABZJDTLGADMSOHIENINTZENPRORLSLEGRMINERTMRDSEJJLBJIEFCPDMADDVVHAVULNELSDN

Um

e-um

etat

ik su

frid

u iz

an d

ot/b

ihot

z tx

ar b

aten

mor

ron

tza.

/Med

ikue

k ze

ra e

sate

n eu

s-te

n/h

urb

ilza

la he

riotz

a./H

au k

onpo

ntze

ra b

ider

atu

dot/

nire

eki

ntze

tan

bako

txa/

nahi

zd

odan

jarre

ra m

otza

/ta

sent

itzen

dod

an lo

tsa/

nahi

bain

o ar

inau

ez

da b

a jo

an/e

rloju

antik

-tak

hot

sa./

Nire

aur

retik

irits

i dan

ak/h

artu

dau

nir

ebi

hotz

a./K

ontra

band

isten

sare

bat

egaz

/ha

la ne

ban

kont

akta

tu/t

a he

lbur

uran

tz N

iger

ia ald

eran

tz/h

egaz

kine

z bi

daia-

tu./

Bide

on

ena

ez b

ide

baka

rra/

nik

neba

na a

uker

atu.

/Ein

gen

duza

n hi

ru tr

atu

/ta

beh

arne

baza

n ha

rtu./

Bera

ndue

gi h

eld

una

zela/

ez d

aust

ba

aurp

egira

tu!/

Perts

ona

bate

n bi

zi-

gura

gaz/

ezin

da

holan

joka

tu./

Biho

tz b

arri

bat l

ortu

gure

an/z

orat

u n

intz

enze

ha-

ro./

Neu

re b

urua

be

ezez

agun

/per

tson

a pe

tral,

arra

ro./

Bain

a ni

k bi

zi e

in g

ura

neba

n/ta

pen

tsa

neba

n “A

kabo

!”/E

ztar

ritik

hiru

trag

o/m

uga

guzt

iak ig

aro/

mili

oi g

ehiag

o jar

riko

doda

z/be

ste

bide

rik e

z da

go/h

emen

dir

uak

agin

tzen

bait

au/b

izitz

ak b

aino

gehi

ago.

Osa ezazu Etxahun Lekuek 2013an Oionen botatako bertsoa. Laguntza behar izanezgero, bertsoari falta zaizkion hitzak zopan bilatu. Doinua: Munduan libre bizi izatea.Gaia: Ahalik eta azkarren iritsi zara, baina dagoeneko berandu da.

Page 33: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 33�

OSASUNA - ERDIKO KAIERA| JABIER AGIRRE |

Babeslea: iametza Interaktiboa

ANTIBIOTIKO jakin batzuekiko erre-sistentziak asko gehitu dira azkenhamar urteotan Europan. Gurea daerresistentzia-kasurik gehien detek-tatzen dituen herrialdeetako bat,dela antibiotiko gehiegi kontsumi-tzen direlako, dela haien erabileraaxolagabearen eraginez. Erabileradesegoki horren ondorioak ikaraga-rriak izan daitezke infekzio larribaten aurrean. Zein da panoramailun horri aurre egiteko bidea?Herritarrek oro har, eta batez osa-sungintzako profesionalek –haureta gazteen infekzioen arloan ari-tzen direnek bereziki–, arazoazkontzientzia hartzea.

European Centre for DiseasePrevention and Control erakundeakantibiotikoen arrazoizko erabilerasustatzeko kanpaina abiatzen duurtero. Botika horien kontsumoarduratsuak duen garrantziaz kon-tzientzia piztu nahi dute. ECDP-Cren arabera, 25.000 europarretikgora hiltzen dira urtero antibiotiko-ek eragindako multierresistentziaarazoengatik.

Kanpaina horren aurtengo xedenagusia ospitaletan antibiotikoenzentzuzko erabilera sustatzea izanda, erabilera desegokiak ospitalekoegonaldia luzatzea eta asistentziarilotutako kostuak gehitzea ekar bai-tezake, infekzio larrietan hilkorta-sun-tasa gehitzearekin batera.Horrez gain, erresistentziak trata-mendu antibiotiko egokiaren atze-rapena dakar.

Hala ere, hainbat herrialdetanantibiotikoen kontsumoaren %90ospitaletik kanpo gertatzen da,kasuen %85ean arnas infekzioak

tratatzeko, hilabeterik hotze-netan batik bat.

Umetan antibiotiko gutxiago errezetatuHerrialde garatuetan, otitisada haurtzaroan antibiotikoakerrezetatzeko arrazoi ohikoe-netakoa. Antibiotikoek infek-zioen konplikazioak geldiaraz-teko eta susperraldi-prozesuabizkortzeko dituzten eraginonuragarriak ondo ezagunak dira.The Journal of the American MedicalAssociation aldizkarian argitaratuberri den 1999. eta 2010. urteenartean egindako 135 azterketarenberrikuspen batek adierazten duenbezala, ordea, antibiotikoen pres-kripzioak askoz ere murritzagoaizan beharko luke.

Kaliforniako Unibertsitatekoikertzaileek egindako azterketahorren arabera, antibiotikoekin tra-tatutako haurren %4-10ek albo-ondorioak izaten dituzte, beherako-ak edo azaleko gorriuneak nagusiki.Horregatik, adituek antibiotikoekinegindako tratamenduaren on-gai-tzak baloratzeko gomendatzendute, eta ez pentsatzea antibiotiko-marka berriek tradizionalagoak edo“zaharragoak” direnak baino emai-tza hobeak lortuko dituztenik beti.

Noiz eta nola hartu antibiotikoak?Gauza jakina da antibiotikoak bak-terioek sortutako infekzioetan soilikdirela eraginkorrak, eta ez biruseksortutako hoztura edo gripe kasue-tan, ezta eztul eta eztarriko min kasugehienetan ere. Hala eta guzti, gugara Europako herrialde guztien

artean era horretako osasun arazoez hain larriak konpondu nahianmedikuaren errezetarik gabe anti-biotiko gehien hartzen dugunak,botika horiek behar diren kasuetara-ko ez gordetzeak dakartzan kalteakondotxo ezagutu arren: erabileradesegoki horrek bakterioak erresis-tente bihur ditzake, eta hurrengobatean antibiotikoa emanez gero,gerta daiteke alferrikakoa izatea.Horregatik, antibiotikoak errezeta-tzeak profesional sanitario batenardura esklusiboa izan beharko luke,eta ez gaixoak hartutako erabakia.

Behin antibiotikoak hartzekopremia ziurtatu ondoren, beharrez-koa da kontsumoa arduratsua iza-tea, agindutako kopurua eta maizta-suna errespetatuz. Tratamenduaamaitu ostean soberan geratutakobotikak ez gordetzea gomendatzenda. Halaber, tratamendua ez daerdizka utzi behar, sintomak desa-gertu arren. Adituen iragarpenakbeldurgarri samarrak dira: antibioti-koekiko erresistentziak egungoerritmoan hazten jarraituz gero,berandu baino lehen ez da gaixota-sun jakin batzuentzat botika eragin-korrik egongo. n

SHE

EP

PUR

PLE

-CC

BY

Antibiotikoen erabilera desegokia: teoria argi, praktika ez hainbeste

Page 34: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ERDIKO KAIERA - LANDAREAK

2015EKO URRIAREN 11�34

Kaixo Jakoba. Etxe pareko lizarrak nahi baino gehiago aridira hazten goraka eta mozteko garai ona zein den jakinnahi nuke. Eskerrik asko.

Beñat Otegi (Itsasondo)

Landareei buruzko galderaren bat egin edo gairen bat proposatu nahi badiguzu, bidali mezua [email protected] helbidera eta orrialde honetan bertan irakurri ahal izango duzu erantzuna.

Kaixo Beñat. Lizarra mozteko sasoi onena udaberriada. Izerdi berria indarrean dakar eta zuk egingo dizkio-zun zauri horiek di-da batean orbaindu eta itxiko ditu.Horretarako sasoiaz gain zauriak edo ebakiak ondo egi-

tea ere garrantzitsua da. Nik otsaileko ilbeheran edomartxokoan egingo nuke lan hori. Beste aukerarik ezbaduzu eta garai horretan ezin baduzu egin, apirilekoedo maiatzeko ilbeheran egin. n

Irakurleak galdezka

BELAR BAT txarra dela dioguneanzer esan nahi dugu? Nik argi dau-kat: erabilera egokirik ez dioguaurkitu oraindik. Hori gertatzenzaio barrabas-belarrari, Oxalis lati-folia. Ez da polita, ez da jaten, ezda sendagai, ez da erritugai... Ezdu “balio”. Beste landareen arteanenbarazu besterik ez du egiten...

Kultura kontu soila da. Asiaaldean ibili berria naiz eta haranon topo egin dudan barrabas-belarrarekin. Hilerri batean, joan-dako senideen ohorez apaingarripolita barrabasa. Alboko argaz-kian dotore ikusten da. Gure belartxarra, han dotoreena, ohorezkoleku batean. Gero eta toki gehia-gotan erabiltzen da apaingarri.Topatu diote-eta erabilera!

Genero eta aldaera edo barieta-te ugari dago belar honetan: hostogorrikoak, hosto gorri-berdekoak,lore zurikoak, lore horikoak...Estetika gustu eta disgustu ugariasetzeko adina.

Gurean ere etxeko belarradugula esan beharko genuke, batezere urak Atlantikora isurtzendituzten lurretako etxeetan. Belarpetrala, txatxua bailitzan tratatuizan da; azak eta babak mendetanbete duten eginkizuna hartu dubarrabasak. Eta txarra eta ugaria

den guztiari bezala izen mordoaeman izan zaio, irainerako gaiaizan da; bestea nolakoa den azal-tzeko erabiltzen da: Txomin-bela-rra, Patxi-belarra, Lekeitio-belarra,Bermeo-belarra, Barrabas-bela-rra... Zalantzarik gabe azken izenhori da politena, barrabasa: moko-ka aritzeari eta borrokari emanadena. Barrabas-belarra soroa edobaratzea garbi, belar arrastorikgabe, erakutsi nahi duenarekin arida, etengabe, mokoka!

Beste era bateko izenak erebaditu belar honek: mingotsa,

belar-mingotsa, hiruorri-mingo-tsa, bedar-garratz, mingospelar,mingarratz... Inoiz kosk egin dio-nak badaki ozpin punttu nabar-mena duela; guk umetan makinabat probatua dugu artasoroarenbabesean, gaxi-gaxia zela esatengenuen. Hortik izen mordo hori.Eta belar txar honen mingotsaizatea ontzat jotzen badugu?Belar mingots gisa ongarri bihur-tzen badugu? Mahaian mingotspunttu hori on bada, belar onizango da barrabasa! Hasi zureentsalada berritzen! n

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

Gaxi-gaxi

PLE

PLE

2000

-CC

BY

SA

Page 35: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 35�

BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA

Jakoba Errekondok baratzeari buruzko bere

jakintza herritarrekin partekatuko du

Euskal Herri osoan. Ondorengo hitzorduak:

Urriak 7Lasarte-Oria

Lekuona kultur etxean,18:30ean.

Urriak 8Portugalete

Santa Klara Kulturgunean(Casilda Iturrizar, 10), 19:30ean.

Urriak 19Donostia

Koldo Mitxelenan, 19:30ean.Bagerak antolatuta.

Urriak 20Lazkao

Gerriko txokoan, 18:30ean.

Urriak 29Ereñotzu

Auzo Udalean, 19:00etan. Olakauzo elkarteak antolatuta.

Azaroak 4Gasteiz

Oihaneder Euskararen Etxean,19:00etan.

Azaroak 5Mendaro

Trinidadeko baselizan, 18:30ean.

AURKEZPEN SOLASALDIAK

ANTOLATU ZURE HERRIANJar zaitez gurekin harremanetan

eta behar duzun informazioaeskuratuko duzu.

[email protected]� 943 371 545@bizibaratzea · Bloga: www.argia.eus/bizi-baratzea

Eskuratu liburua sinaturikBizi Baratzea ARGIAn erosiz gero, Jakoba Errekondok eskuz

sinatutako hitz batzuekin jaso dezakezu liburua.Egileak herriz herri ematen dituen hitzaldietan ere (ikusi ondoko

zutabean non-noiz) baduzu sinaturik eskuratzeko aukera.

Eskaerak:Salneurria: 23 € · Harpideentzat: 19,50 €

� 943 371545 · www.argia.eus/denda · [email protected] saltokian liburua salgai jartzeko, deitu.

BAZEN GARAIA! Horixe izan zen lehenik eta behin pentsatu genuenaliburuaren berri izan genuenean. Bazen garaia, baratzezaintza zentzuzabalenean garatu daitekeen isurialde honetan berari buruz jardungoduen euskarazko liburu txukun bat izatekoa.

Aspalditik jarraitu izan dugu Jakobaren tonu zorrotza eta liburuanantzeko tonua aurkitzea espero genuen. Baina, lehen aleaz jabetzeanharridura puntu batek asebete gaitu. Izan ere, liburu honetan tonuagozo, lasai, heldu eta aberatsa nabarmentzen baita. Agian, lehenorrialdeetako adiskide zerrenda luzeak badu zerikusirik horrekin.

Edozein kasutan liburua esku artean hartzen duenak baratzezain-tza eredu aberats batekin topo egingo du, gure amonen jakintzarenzati batekin. Baratzearen atzean dagoen kultur gordailu horretangure laborari ezezagun askoren trikimailu, hizkera, pentsaera eta kon-tzeptu ugari ezagutu ahalko dituzu. Batetik, baratzezaintza ekologi-koaren oinarrizko jakintzak modu erraz eta ilustratu batean ageridira. Bestetik, oinarrizko hainbat barazkiren fitxa interesgarriak ditu,landare bakoitzaren izaera, zainketa eta beharrei buruz, euskara txu-kunean; edozein momentutan kontsultatzeko moduan.

Beraz irakurle horrek goza ezazu liburuaz baina batez ere biziezazu baratzea, sartu eskuak lurrean eta bete hatzetako azkazalak lurbiziz. Proba ezazu baratzea urtebetez eta gustatuz gero bizi osorakodroga osasuntsua aurkituko duzu.

Karabeleko lantaldea:

“Proba ezazu baratzea urtebetezeta gustatuz gero bizi osorako

droga osasuntsua duzu”

Gure kultura iraultzen ari den liburua

Page 36: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

2015EKO URRIAREN 11�36

Kutsadura historiaurreko kobazuloetanKUTSADURA BILA, lau kobazulo aztertuditu nazioarteko ikerlari talde batek: Ata-puercako Gran Dolina, GibraltarrekoGorhams’ (argazkian) eta Vanguard, etaPriegoko (Kordoba, Espainia) El Pirule-jo. Gran Dolinan aurkitutako kutsaduraduela 450.000 urteko guano jalkinetatikdator eta, beraz, jatorri naturala du.Baina gainerakoetan kutsadura giza jar-duerak eragin zuen. Gibraltarreko koba-

zuloetan neanderthalek piztutako suenondorio izan zen, eta Kordobako GoiPaleolitoko leizean, aldiz, berunean abe-rats den galena erretzearen ondorio.

Gaur egungo estandarren arabera,“metal astunez kutsatutako lurzorua” dakobazulo horietakoa, eta bertan bizizirenenen osasunean eragina izangozuelakoan daude ikerlariak. Neandertha-lak desagertzea bultzatzeraino? n

Arrastoak

CO

ND

AVIS

ION

INDIANAPOLIS (AEB), 1911. Ray Rannounpilotuak ia dena prest zuen Indianapolise-ko 500 milietako lehen lasterketan partehartzeko. Garai hartan, pilotuaz gain,autoetan mekanikari bat joan ohi zen aur-kariei adi egiteko. Eta horixe falta zuenRannounek. Horregatik, Liztor ezizenekoMarmon markako auto horiari oinarri batjarri zion aurreko aldean, eta hari helduta,ispilu bat. Hala, nahi gabe, egun ibilgailue-tan ezinbestekoa den atzerako ispiluaasmatu omen zuen; hala esan izan dute,behintzat, iturri gehienek.

Anne de Montemart-Rochechouart(1847-1933), Uzésko dukesa, lehen ema-kumea izan zen Frantzian gida-baimenalortzen. 1897an atera zuen, 50 urte zituela,eta hurrengo urtean beste marka bat hau-tsi zuen: Parisen, Bois de Boulognen,gehiegizko abiaduragatik isuna jarri ziotenlehen pertsona izan zen, 12 km/h-ko abia-dura muga zeukan eremuan 15 km/h-koabiadura eroan zirkulatzen harrapatu zute-lako. Horrek ez du esan nahi segurtasunaz arduratzenez zenik: 1910ean, Indianapoliseko lehen Grand Prixhura baino urtebete lehenago, atzera begiratzeko ispilubat jarri zion Delahaye markako auto kuttunari. Ezdakigu ideia berari bururatu zitzaion ala Dorothy Levittingelesaren aholkuari jarraitu zion.

Dorothy Elizabeth Levitti (1882-1922) munduko nes-karik azkarrena esaten zioten; uretan, lehorrean nahizairean irabazi zuen titulua. Auto lasterketak irabazizituen lehen emakumea izan zen, eta 1906an emaku-mezkoen munduko abiadura errekorra 146,25 km/h-tan jarri zuen. Txalupa motordunean 31 km/h-ko

marka lortu zuen, baita hainbat estropada irabazi ere.Eta hegazkinak gidatzeko lizentzia ateratzen ere saiatuzen, azkenean helburua lortu zuen ez dakigun arren.

1909an, The Woman and the Car: A chatty little handbookfor all women who motor or who want to motor (Emakumeaeta autoa: gidatzen duten edo gidatu nahi duten emaku-me guztientzako eskuliburutxoa) argitaratu zuen.Gomendioen artean, zera jaso zuen: “Jarri esku-ispilubat toki egokian, beste autoen artean gidatzean atzerabegiratzeko”. Bai, 1909an kaleratu zuen liburuxka,gizonezko batek ezustean atzerako ispilua ofizialkiasmatu baino bi urte lehenago. n

Dorothy Levittek autoa gidatzean atzera begiratzeko ispilu bat erabiltzeagomendatu zuen 1909an, baina ez zioten jaramonik egin.

FOU

LTH

AM

& B

AN

FIE

LD

Emakume azkarrekatzera begiratzen dute

Page 37: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 37�

TERMOMETROA

AMESKOAN 1936tik aurrera izandakoerrepresioari buruzko liburuak, atalesplizitu bat ekarriko du: “Urbasakohiltegia”. Oroimen historikoan tokiberezia gordetzen duen mendizerra-ko triskantzek argi pixka bat izangodute Balbino García de Albizuren etaberarekin aritu direnen lanari esker.

Peritu industrial kimiko honekaspaldi ekin zion “historia txikia”ikertzeari. Aurretik beste lau liburukikaleratuak ditu Ameskoako iraganaz.Toponimia, euskalkia, elur-zuloak etafestak ikertu izan ditu eta dibulgatzeadu helburu orain, “idatzi, idatzi, ida-tzi!” Jose Migel Barandiaranek eman

zion aholkua jarraituz. Industria ata-leko zuzendari gisa jarduten zuenenpresa kimikoa utzi eta arbasoenbailarako udalekin kontratua sinatuzuen, soldatarik jaso gabe bertakoplan estrategikoa diseinatzeko.

García de Albizuk oso ondo eza-gutzen ditu Urbasako bazterrak, ez

Balbino García de Albizuk (Donostia, 1943) urteak daramatza 1936ko Gerran Ameskoanizandako errepresioa ikertzen. Bere aitona hainbat lagunekin hil eta Urbasako Arrasoko leizera

bota zuten. Egindako ikerketari esker, aitonaren gorpuzkinak ez ezik, beste zazpirenakidentifikatu dituzte, eta garrantzitsuagoa dena: Urbasako beste leize eta amildegietan jazotako

sarraskiak argitzeko bidea ireki du. Aurki liburua aterako du hori dena kontatuz.

1936KO KRIMENAK

Urbasako hiltegia

| URKO APAOLAZA AVILA |

Argazkiak: Dani Blanco

“Ikerketa honekin ulertu nahi nuenzergatik batzuk iritsi ziren pentsatzera

auzokoak hiltzea ondo zegoela”.

Page 38: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

38 � 2015EKO URRIAREN 11

soilik Jose Maria Jimeno Jurio etno-grafo eta lagunarekin topografia etakartografia landu zuelako, ezta hangoegunsenti eta saiei argazkiak ateratze-ko duen zaletasunagatik ere, loturasakonagoa da: bertan du lurperatutaaitona, hura ere Balbino García deAlbizu, 1936an fusilatu zuten Eulate-ko UGTko militante eta basozaina.

García de Albizutarren historiaerrepresaliatutako familia batena da.Osaba bat II. Errepublikan hil zenkartzelaren ondorioz: 1936ko otsai-lean Fronte Popularraren amnistiare-kin irten zen kalera, baina ordurakotuberkulosiarekin zegoen. Besteosaba bat 1939an hil zen Burgoskokartzelatik atera berritan, hori eretuberkulosiarekin. Tartean, aitonafusilaturik, izeba bortxatua, eta aitaAsturiasen errenditu ostean CondorLegioan zerbitzen preso: “Gernikabonbardatu zutenean aita eta ama,biak bertan zeuden, baina ez zutenelkarren berri izan. Hori dena ezzidaten inoiz kontatu”, dio García deAlbizuk.

Aitari familia birrindu zioten. Nola era-man zuen hori?Gure aitaren erdia orduantxe hil zen.Ez zuen horretaz inoiz gehiago hitzegin.

Ezta aitonaren fusilatzeaz ere?Ezta ere. Ezer ez.

Eta nola izan zenuen zuk horren berri?Pixkanaka. Nire arreba nagusiak,gerran oso txikia zen arren, bazekienzerbait gehiago. Frantziara exiliatu

eta handik Bartzelonara pasa ziren;han ibili zen haur udalekuetan. Nik,aldiz, urte asko igaro nuen zein nin-tzen ere ez nekiela. Donostian biziginen eta ez gindoazen Eulatera.Orain ez naiz harritzen, dakidan guz-tia jakinda.

* * *Aitonaren fusilatzearen kronika itza-lez beteta dago. 1936ko irailaren 7anEulateko udalean inprobisatutakokalabozoan herriko UGTko sei lagunatxilotuta zeudela, apaizak haietakohiruri aitormena hartzeko aginduajaso zuen: Balbino García de Albizu,Gregorio García eta Balbino Bados.“Horrekin garbi zegoen zeini eta zergertatuko zitzaien ‘zerbait’”, dioGarcia de Albizuk. Ez dakite iluntze-ko zein ordu zehatzetan eramanzituzten Urbasara, antza denezkamionetan. Artzain batzuek tirohotsak entzun omen zituzten. “Agiandena egon zen argi hasieratik, hilo-tzak abandonatu zituzten tokia izanezik, hori geroago jakin zen”.

1950eko hamarkadan espeleologobatzuk Arrasoko leizera jaitsi ziren etahezurrak aurkitu zituzten bertan. Lizarrako Eugenio Roa jaitsi zen,pultsuz. Oso konplikatua da, leizeak10 metro ditu higakina arte, bainagero beste 10 metro daude behe-rantz. Berarekin zihoana zorabiatuegin zen ikusitakoagatik: 8-10 lagu-nen hezurrak behintzat ba omenzeuden. Goran jende asko zegoenzain, artzainak-eta, denek uste bai-tzuten hor bazegoela zerbait.

Orduan, aurkituko zutenaren jakitunziren?Roak dio esaten zutela omen zegoelajendea hara jaurtia. Baina hori tokiaskorengatik esaten zen. Gainazaleraigo zirenean ez zuen ezer kontatunahi izan ikusitakoaz. Zorionez,Ameskoako medikuarekin hitz eginzuen, eta honek Eulaten geratzenzen gure izeba bakarrari jakinarazizion. Seguruenik berak aholkatutaerabaki zuen izebak zuloa ixtea, aito-narekin batera hil zituzten beste bilagunen familiekin hitz egin eta gero.

Baina nola zekiten hor zeudenakgerran hildako euren senideak zirela?Hiruak herriko jendeak hil zituelako,horren zalantzarik ez da: hil zituztengauean Lizarrara joan ziren ospatze-ra, kafea, kopa eta puruarekin. Nikjende askorekin hitz egin dut huragertatu zenean bizi zena eta haiekbazekiten.

* * *Santu Guztien egunaren bezperanitxi zuten leizea zementuz, apaizabertan zela. Zaila da pentsatzea Fran-kismo betean baimena eskatu ereegin zutenik. Hilarri bat jarri zutenhiruen izenekin. Geroztik han dago,gerra zibileko oroimen historikoariloturiko Euskal Herriko monumentuzaharrena izan litekeena. García deAlbizuk badaki zeinek landu zuenhilarria. Baina ez daki zer esan nahiduten goiko aldean kasik ezabatutadauden JEL hizkiek, bere ustez “ima-jinazio handia” behar baita EAJriloturiko ezer dela pentsatzeko.

1936ko abuztuaren 8an Jose Urbizu zegamarra fusilatu etabota zuten Arrasoko leizera, aurretik aita ere fusilatu zuten eta ustez beste leize batera bota.

1936ko irailaren 6an Clemente Araña (29 urte), Narciso Artola (32 urte), Paulo Garciandia (43 urte) eta Antonio Maizaetxarriarrak hil eta bota zituzten, denak UGTkoak. Horiekin batera Etxarriko tren-estazioan lanean ziharduen Andrés González

(32 urte) Bilboko bizilaguna ere fusilatu zuten. 1936ko irailaren 7an Eulateko Balbino García de Albizu (59 urte), Gregorio García(48 urte) eta Balbino Bados (29 urte) hil eta bota zituzten leizera, horiek ere UGTkoak.

Page 39: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

1936KO KRIMENAK - TERMOMETROA

Leizea itxi zen, baina zauriak ez.Hasiera batean, García de Albizukez zuen kezka handirik izan fusila-tuen deshobiratzeekin: “Nik ontzatjotzen nuen nire aitona hor zegoe-la”. Baina 90eko hamarkadan,Zudairin zegoela, pertsona bat hur-bildu zitzaion: “Balbino izena nuelaentzun eta galdezka etorri zitzaidan,Balbino asko ez baitago parajeotan.Berarekin hitz egin eta jakin nuenleizean hamar bat gorpu egon zitez-keela. Orduan hasi nintzen gehiagoikertzen, ikusi nuenean ezer ez zeki-ten beste zazpi familia egon zitez-keela”.

Ordurako Te vas a enterar aldizka-ria autoeditatzen hasia zegoenAmeskoako kontuekin, eta pertso-na bat auzitara ere eraman zuen“halako gauzak egiteagatik ponebom-bas eta etarra deitu zidalako. Bereaita alkatea izan zen, nire aitona kar-gutik kendu zuena eta seguruenikleize hartara botatzeko oniritziaeman zuena. Epaitegian isilarazinuen”.

2011n, udal gobernu berrien osa-ketarekin aukera ikusi zuen Ames-koako hainbat herritan –tarteanEulaten– hobia irekitzearen aldekomozioa sustatzeko, eta sorpresaz,denek onartu zuten.

75 urte igaro behar izan ziren erakun-de ofizial batek eskatu arte leizea ireki-tzeko. Zergatik?Erraza da: Balbino Bados maisua zeneta seme bakarra UPNkoa aterazitzaion. Gregorio García ezkerrekozinegotzia alarguna zen, arrebak etailobak baino ez zituen. Isiltasuna. Etagure aitona: bi seme hilak, etxebizitzabahitzeko espedientea zabalik… Zeregin behar zuen amonak?

Estigma konturik ez, beraz?Uste dut amonak pentsatzen zuela:“Nik badakit non dagoen… Hil duteeta listo!”. Gainera, artean Francobizi zen, eta herri horietan denak kar-listak zirenez, hobe isilik.

Eta diktaduraren ondoren?Nire teoria da inork ez duela intere-sik izan gaian gehiegi sakontzeko,batzuk beldurra eta saminagatik, bes-tetzuk ez zaielako gustatzen jakiteaeuren aitona izan zela hura sinatuzuena edo tiroak jo zituena.

* * *Hezurren deshobiratze eta identifi-kazio prozesua luzea izan da. Aran-zadiko idazkariarekin jarri zen lehe-nik harremanetan, AFNANafarroako fusilatuen senideenelkartearekin ondoren. Tartean,2012ko irailean, lehen omenaldixumea egin zuten senide eta herritargutxi batzuek. Baimena lortu eta2013 amaieran ireki zuten azkeneanleizea: “Igeltserotzan aprendiz ibilita-ko bat eraman nuen, zuloa oso ondoitxita baitzegoen, berak esan zuen‘zulatu hemen, hemen eta hemen’,jaitsi eta hor aurkitu zituzten gutxie-nez sei lagunen gorpuzkinak”.

Ez zen sorpresa izan, areago, gor-puzkin gehiago egotea espero zuten.Baina halakorik ez esatea erabakizuten, Gobernuak oztoporik jar ezzezan. Han utzi zituzten, harik eta2014ko asteazken, ostegun eta ostiralsantuarekin deshobiratze osoa eginzen arte. Jende asko hurbildu zen,“kontua glamourra izaten hasi zen–dio historialariak–, jada ez zen fami-

lientzako gauza bat, hildako askozeuden”. García de Albizu oso kriti-ko azaldu izan da zenbait elkarte etaesparrutatik izandako jarrerarekin.

Egun batzuetara, Donostia Ospi-talean Aranzadiko Lourdes Errastiketa Pako Etxeberriak lan egiten duteneraikineko gelara sartu zirenean, 10lagunen hezurrak ikusi zituztenmahai banatan jarriak. Auztegi-medi-kuen azterketak ez zuen zalantzarakotarterik uzten: denak gizonezkoak,denak tiroz hilak, batzuek zuloalokiaren parean zuten, gutxi batzuekgoitik beherantz, eta gehienak balabakarrez hil zituzten, hiru izan ezik,tartean Balbino García de Albizu:“Nahiko burugogorra zen eta biga-rren tiroa eman behar izan zioten”.

Desobiratzeekin, gertatutakoarendetaile gogorrak jakin izan dituzue…Hamar lagun zeuden, ez genuenbeste informaziorik. Hori bai, leizerabota zituztenean denak hilda zeuden,eta eskertzen dut hori jakitea. Euge-nio Roak behin aipatu zidan haietakobat bazterrean ikusi zuela, ezkutatzensaiatu izan balitz bezala…

Halako historia asko kontatu ohi diraUrbasako hilketen inguruan.Bai, ahotsak entzu-ten zirela ere bai.Noski, bost zakurjaitsi zituzten

“Leizera botazituztenean denak hildazeuden, eta eskertzendut hori jakitea”

2015eko ekainaren 29an fusilatuen hezurrak berrizsartu zituzten Arrasoko leizean –Jose UrbizurenakZegaman hobiratu ziren–, tokia “duindu” ondoren.Familien arteko kohesioa eta leizearen egokitasunteknikoa izan dituzte kontuan, besteak beste. Hilarrizaharra mantendu eta berria jarriko dute izen guztiekin.

Page 40: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

bizirik soka batekin, hildakoak jan etaputreek moxal gazteekin egiten dute-na egin zezaten. Zakurrek ezin zutenhandik atera eta hormetatik beherazihoan ura edaten zuten. Hotsakentzuten zirela? Jakina, zakurrak ziren.Elkarri jaten hasi ziren arte. Bi baizikez dira osorik geratu, gainerakoekhozkadak zeuzkaten. Ebidentziakhoriek dira, zalantzarik ez dago.

Nola lortu duzue hezurrak zeinenakziren identifikatzea?Argitu nahi nuke identifikazioa ezzuela Aranzadik egin, hori zati histo-rikoarekin egiten da, hezurrek ez bai-taramate etiketarik.

Zerotik hasi behar izan zinen beraz?Praktikan bai. Banekien Allin baila-ran eta Arabako Haranan ez zelainor falta. Ezinbestean mendizerra-ren beste aldekoak izan beharzuten, eta orduan jabetu nintzenliburuan Urbasan hildako guztiaksartu beharko nituela. Zeinekzekien non zegoen zein?

* * *García de Albizuk 100 lagun bainogehiago izan ditu inguruan laneaninformazioa biltzen: ahozko eta ida-tzizko testigantzak jaso dituzte,Nafarroako Artxibo Orokorra araka-tu dute, Espainiako HezkuntzaMinisterioari eta Ejertzitoari ereeskatu dizkiete datuak; Bizkaiko,Arabako, Gipuzkoako eta Nafarroa-

ko 20 bat udaletan aritu dira bila,baita foru aldundietan ere.

Horri esker, Urbasako beste tokie-tan izandako krimenak argitzekourrats handiak egin dituzte. Ubabakobalkoian –Pilatosekoa ere deitua–ustez botatako jendeari buruzkodatuak lortu dituzte, baita Otsaporti-lloko leizekoak ere, bertan egon dai-tezkeen hildakoen kopurua zehazte-raino: “Jimeno Jurio 1977ko iraileanjaitsi zen Otsaportillora eta berarekinzegoen Peio Iraizoz. Berak ziurta-tzen duenez, bueltak eta bueltakeman ostean 14-15 buru-hezur baino

ez zituen ikusi. Bada, niri kopurubera ateratzen zait”. Leize horretandeshobiratzeak egiteko baimenajadanik eskatuta dago, 1936an biaitonak fusilatu zizkioten eta ikerke-tan buru-belarri dabilen Amaia Urki-jo etxarriarraren eskutik.

Urbasako Arrasoko leizetikberreskuratutako hezurrak aukeraparegabea ziren DNA froga bidezikerketa historikoko sospetxak baiez-

tatzeko: “Bederatzitik bederatzirekinjo dugu, hamargarrena aurkitukodugu, zailagoa da, baina aurkitukodugu”. Eulateko hiru lagunez gain,Etxarri Aranazko bost eta Zegamakobeste baten hezurrak dira. Kasu asko-tan García de Albizuk berak hartudizkie mostrak biktimen senideei,emaztea duen erizainaren laguntzaz.

Nola erreakzionatu dute senideekberengana froga genetikoen bilajotzean?Kontua da ezin geniela erabatekosegurtasunik eman. Esaten genien:“Begira, gertatzen dena da, agianzure aitona edo aita ez dagoela Otsa-portillon, beste leize honetan baizik”.

Egoera zailak dira horiek, inoiz izanduzu planto egiteko gogorik? Ez horregatik, jendeak orokorreanzoragarri erantzun baitu. Baina kontuhonen beste erabilera bat egin edosoilik argazkian atera nahi izan dute-nak ere egon dira. Halakoetan pen-tsatu izan dut ez segitzea.

Zuek hartu dituzue mostrak, eta zuekordaindu, udalen laguntzarekin. Nolaazaldu Nafarroako Gobernuak ezer ezegin ez finantzatzea ere, oroimen his-torikoaz lege bat onarturik duenean?Garbi zegoen UPNk xentimorik ereez zuela jarriko. Rajoyk aurrekontuaezer gabe utzi zuen eta bagenekienBarcinak gauza bera egingo zuela.Gehiago harritu nau zenbait udalenatzetik ibili behar izateak. Iruditzenzait ez dagoela interesik zehaztasune-tan sartzeko, hura egin zutenak estra-lurtarrak balira bezala.

Bingen Amadoz kazetariak ARGIAnberriki egin diogun elkarrizketan dioherri guztietan zeudela “matoiak”.Jendeak salaketak jarri zituen, kolabo-ratu egin zuen, eta nik aipatu egitenditut liburuan, haiek azaltzen direndokumentuetan oinarrituta: alkateak,epaileak, parrokoak, aguazilak…Denek ez zuten tiroa jo, baina askokhori gertatzea baimendu zuten bestealdera begiratuz. Ez dut inor erre-duntzat jotzeko egiten, prebenitzekobaizik. Gaur egun jarraitzen badugupraktika horrekin, etsaia deabrua bai-litzan tratatzen, ordukoa gerta liteke:azkenean jendea konbentzitzen duzuetsaia, ondoen, hilda dagoela. n

García de Albizu paper artean eta Otsaportilloko leizean azaldutako krisketa bateskuan duela.

“Fusilatuen senideeiesaten genien: ‘Begira,gertatzen dena da,agian zure aitona edoaita ez dagoelaOtsaportillon, besteleize honetan baizik’”

40 � 2015EKO URRIAREN 11

Page 41: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 41�

TXANPONAREN BESTE ALDEAK - TERMOMETROA

EIBARKO San Miguel de Aginagakalean euren lanbidea eta lantokiaaurkitu dute Norone Bizkarra etaIratxe Artiach gazte durangarrek. Ezdute ordea berrikuntza eta start-up-ak sustatzen dituen gomendio sortajarraitu. Erosi, erabili, bota eta berri-ro erostearen kultura horren errotuadagoen honetan, altzariak tapizatueta zaharberritzen dituzte bertan.Eta oraingoz, oso emaitza onekin.“Gaur egungo kontsumo azkarrekoereduarekin aspertuta dauden adineta era guztietako bezeroak etortzenzaizkigu, eta auzoan oso harrera onaegin digute“.

Transmisiotik abiatutako proiektuaEz dira urte asko igaro altzariaktapizatzearena ohiko jarduera zene-tik. Eibarren bertan gutxienez bostlagun aritzen ziren lan horretan,bakoitza bere negozioarekin.Urteen joanak eta errelebo gaztea-goen faltak ofizioa galbidera era-man zuen ordea, eta 82 urterekinjubilatzea erabakita, herria tapiza-

tzailerik gabe utziko zuela ustezuen Serafinek. Orduantxe ezagutuzituen Iratxe eta Norone duranga-rrak. Zeharka izan zuten Serafinenegoeraren berri, eta bi aldiz pentsa-tu gabe erabaki zuten hari bisitaegitea. Ez zitzaien gehiegi kostatuadostasun batera heltzea.

Egindako tratuaren arabera, hiruhilabete igaro zituzten Serafin lagun-du eta ofizioaren ertz guztiak ezagu-tzen: josteko makinak erabiltzen,altzariak desmuntatu eta berriro osa-tzen... “Diseinuan eta altzarigintzanaritutakoak gara, eta bagenekien zer-bait gaiaz, baina tapizatzailearena lanartisaua da eta soilik eginez ikas dai-teke”.

Hiru hilabeteren buruan, lanerakobehar adina gaitasun pilatuta, alokai-ru merke baten truke negozioarekinjarraitu eta nahieran moldatzekoaukera eskaini zien Serafinek. Gogozhartu zioten erreleboa bi duranga-rrek, eta geroztik eguneroko lanare-kin ari dira frogatzen badagoela ofi-zio horretatik bizibidea ateratzeko

modurik. “Ofizio asko ari dira pix-kanaka galtzen, eta gazteontzat badaaukera bat horiei heltzea. Ez duguzertan etengabe teknologia berrieibegira egon, transmisioa eta besteenezagutzak gureganatzea ere oso era-bilgarria da”.

Berrerabilpenaren kulturaHan eta hemen aholkua eskatuostean, Artezi kooperatiba bihurtzeaerabaki dute, horrela horizontaltasu-na eta elkarlana etengabe manten-tzeko aukera izango dutelakoan.“Proiektu honekin nahi dugu ahaldugun neurrian gure inguruan era-gin, bai gure lan praktikekin, etabaita berrerabilpenaren kultura sus-tatuz ere”.

Zentzu horretan, susmoa dutegero eta jende gehiagok jartzenduela zalantzan kontsumo eredua,eta itzuli beharko litzatekeela urtebatzuk lehenago zegoen joeratara:“Garai batean altzariak ia bizitzaosorako ziren. Zergatik orain ez,zaharberritu egin badaitezke?”. n

Artezi

Jarduera:

Kokapena: Izaera juridikoa: Noiztik martxan: Kide kopurua:

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

Betiko ofiziotik, haize berriak

Eibarko azken tapizatzailea erretiratzear zela, harengana jo zuten Iratxe Artiacheta Norone Bizkarra durangarrek, ofizioa ikasi eta erreleboa hartzekoproposamena eginez. Transmisioan eta berrerabilpenaren kulturan oinarritutakokooperatiba aurrera atera dute.

LAN

DE

RA

RR

ET

XE

A

Page 42: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

42 � 2015EKO URRIAREN 11

TERMOMETROA

DUELA 6-7 URTE independentziaera argi eta zuzen batean babestenzuen indar bakarrenetakoa zenezker independentista. CUPek, etaesquerra independentistak oro har,epe motzerako formula instituzio-naletara jo beharrean, auzoz auzo“herri boterea” sortzeari ekin zio-ten, hau da, formazio politikoa etabalio eraldatzaileetan oinarritutakopedagogia praktikoaren bitartezjendea ahalduntzen aritu dira. Egunlan nekezaren uzta jasotzen ari dira,baita instituzioetan ere. 2000nVinaròseko prozesua abiatu zute-nean, “betiko lau katu indepeak”ikusi zituzten askok, eta urte gutxi-ren bueltan, 336.000 boz bilakatudira beste askoren ezusterako. Etaharrigarriagoa dena, mezu politikoeta logika militante berari eutsiz.CUPen aho bilorik gabeko diskur-tsoak eta praktikak sektore berriak

batzeko eta hazten jarraitzeko balioizan die; instituzioen zurrunbiloa-ren parte bilakatzearekin batera eto-rri ohi den moderazioa gaindituz,konfrontazioari beldurrik hartugabe. Herrialde katalanak osatzenduten lurralde guztien batasuna,antikapitalismoa, sozialismoa, femi-nismoa, Europar Batasunetik kan-poko independentzia... Gauzakgarbi eta zuzen adieraztea salbues-pena da, hegemonia lortzeko borro-karen izenean “politikoki zuzenak”inguratzen gaituen garaiotan. Begipare andana adi-adi begira izangodute CUPeko lagunek, asko Katalu-niakoak eta beste hainbeste handikkanpokoak.

Ezkerreko blokearen erronkanagusiakCUPek Espainiako Estatuko zeinKataluniako erregimenen erasoal-

diari eutsi beharko dio. Sutan jarrizprobatzen da eltzea. Giltza eduki-tzeak presioa handitzea ekarriko duezinbestean eta urte askoan isil-isi-lean trebatutako ezker independen-tistako kidegoak orain izango dubere onena erakusteko aukera.Konplexua izaten da asanbladabidezko antolamendua politikagin-tza instituzionalaren abiaduraraegokitzea; ikusteko dago apustuarinola eusten dion.

Independentisten arteko lehennegoziazioa: Mas President? Anto-nio Bañosek adierazi duen gisan,denek dute lekua prozesuan. Beraz,baita Masek ere. Baina “inor inpo-satu gabe, inor ez baita ordezkaezi-na”. Erantzukizun handiko eraba-kia denez, neurri bereko eztabaidapiztu da. Unionismoaren oldarral-dia ez da txikia izaten ari eta inde-pendentistek batasunez jokatu, edo

Ordezkaritza hirukoiztu du Kataluniako CUPek. Gorakada horrek prozesu independentistangiltza izateko ardura ekarri dio, eta erantzukizunekin batera, tamainako erronkak eta

presioak ere bai. Horietako batzuk bildu ditugu analisi honetan.

KATALUNIA INDEPENDENTZIARANTZ

Ezkerreko independentistenerronkei begira

| AXIER LOPEZ |

Page 43: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 43�

KATALUNIA INDEPENDENTZIARANTZ - TERMOMETROA

behintzat batasuna irudikatu,beharko dute. Gauzak horrela, gal-dera ondokoa da: independentis-moak sektore berriak erakartzeko,murrizketen, pribatizazioen etaustelkeriaren burua izan dena berrizagintean jartzea al da aukerarikonena? Kalkuluak kalkulu, errealita-tea kaskagogorra da: Masen zerren-dak ez du presidenta aurkeratzekogehiengoa lortu, CUPen beharradute eta CUPek mila aldiz adierazidu agintaritza ez diotela Masi eman-go. Beraz, jokoan dagoena ikusita,JxSi-k Masen izendapena gaindiezi-nezko baldintzatzat jartzea ez dakomenigarriena. Zentzu horretanez da lagungarria EspainiakoGobernuaren azken zabarkeriapolitiko-judiziala: Mas auziperatzeaherri galdeketa antolatzeagatik. His-toriak erakutsi duen gisan horrenmoduko prozesuek ertz eta aurpegianiztunak izan behar dute eta foko-ak pertsona bakar baten gaineanjartzeak aurrera begira kalte bainoez du egingo.

Ciutadansen igoerari –ordezkari-tza ia hirukoiztu dute– aurre eginbeharko diote, auzoetan unionismoeskuindarraren goraldia geratzekoindependentziaren inguruko peda-gogia lan handia eginez. Hospitale-ten –Kataluniako bigarren hiririkjendetsuenean– Badalonan eta, orohar, Bartzelona inguruko gerrikogorria delakoan Albert Riverarenalderdiak irabazi izana kezkagarriada oso. Konparaziorako, herrihorietako askotan udal hauteskun-deetan Barcelona en Comú modu-ko ezkerreko hautagaitzek osoemaitza ona izan zuten. Nagusikilangileek osatutako esparru horiekbereganatzen asmatu beharko duteindependentistek, eta bereziki ezke-rreko sektoreen jokabidea giltzarriizango da zeregin horretan. Cata-lunya Sí Que Es Pot-en multzoabaietzaren blokera erakartzen asma-tu beharko dute. Ekidistantzira lotudirenak, jarrera irmorik gabe, osoataka zailean izango dira prozesuakabiadura hartuko duen neurrian.Beste espazio batean kokatzen saia-tu izanaren aurreneko “biktima“badugu: Unió. Prozesua estatu egi-turak definitzen hasten denean abs-tentzioaren bidetik joko al dute?Edota konstituzioa definituta berau

berresteko balizko erreferenduma-ren aurrean, zer jarrera hartukodute? Eta Espainiako Gobernuakberriz debekatuko balu? Horrelakoataken aurrean erantzun gisa nekezulertuko da esatea “Katalunia naziobezala onartuko duen presidenteabehar duela Espainiak”, berrikiPablo Iglesiasek adierazi duenmoduan. Ezin da erantzun bakarraizan katalanak Espainia “berri”horretan eroso sentitzeko PabloIglesiasi bozka ematea dela. Horifikzio politika egitea baita. Egungo

Espainiako Gobernuaren –eta las-ter etorriko dena ez da oso bestela-koa izango, entzun Ciutadans etaPSOEren mezu ultranazionalistaespainiarrak– jarrera inposatzaileeta antidemokratikoari erantzunzuzena emateko eskatuko dioteherritarrek, testuinguru oldarkorhorretan kokatu beharko dute–azken urteotan Kataluniako parla-mentuak onartu eta Espainiakoakindargabetu dituen 15 legeak leku-ko–. Erantzuna demokratikoa izanbehar dela? Jakina. Baina galderada: itxikeriaren aurrean, lege injus-tuen izenean herri borondatea azpi-ratzen duenaren aurrean, ez kolabo-ratzea eta desobeditzea bainojarrera demokratikoagorik ba aldago?

Euskal Herritik begiraAlderdien posizio irmoak aldarazte-ko indar herritarra antolatzeko gai-tasuna, molde berriko komunikaziokanpaina eraginkorrak, mendebal-deko gizarteetan sarri erosotasunakbahituta diruditen sektoreak aktiba-tzen asmatu izana… ez dira gutxiKataluniatik etorri zaizkigun “ira-

kaspenak”. Gure txikitasunean,Asterixen galiarren pare, mundua-ren zilborra sentitu garen euskaldu-noi apaltasun dosi egokia etorrizaigu. Eta are pozgarriagoa izan daEuskal Herriko politikak asko mar-katu duen –vasquitisa sufritu duen–herri baten eskutik etorri izana.

Ezkerreko espazioari dagokio-nez, fronte patriotikoaren mitoa,abertzaleen arteko batasunarenmantratik harago beste biderikbadagoela erakutsi dute. Indepen-dentzia eskaera bat eta bakarra ezdagoela, independentzia ulertzekoera ez dela monolitikoa horra Kata-luniako ikasgai polita. Batzuen inde-pendentzia, burgesia autoktonoareneta alemaniarraren araberakodependentzia dela azpimarratudigute CUPeko kideek totelka hasibarik. Edo behintzat hortaz (ere)hitz egin behar dela, aurreiritzirikgabe. Elkarlanari kalte egiteko bel-durrez ahalketu gabe.

Mundua, Europa, Katalunia etaEuskal Herria galbidera daramansistema ekonomiko eta politikoarenaurka daudenen artean hasten daindar metaketa. Batuketa alderdi-koien araberako matematika ariketaerrazetan katramilatu gabe, klaseikuspegien araberako talkak saihes-tu barik, mugarri taktikoetan inda-rrak batzea badagoela erakutsi dute.Mezu politikoaren lehen lerroanbalioak jarriz, erakundeei pedago-giarako tresna eta bozgorailu fun-tzioak eman nahi izan dizkiete .

CUPeko parlamentari AnnaGabriel Sabaté horrela mintzo daLa Hainek egindako elkarrizketan:“Antikapitalismoaz argiki hitz egi-teari uzten bazaio, trikimailu dialek-tikoak erabiliz eta hainbat gauzaegiteari utziz bozka gehiago jaso-tzeko asmoz… amaigabea da atze-ratu daitekeena. Are gehiago,horrek jendea ikusteko era aldatukoluke; erreakzionatzeko gaitasuna ezbalu bezala, kontzientzia politikoaizateko gai izango ez balitz bezala.Eta ez da horrela. Herri honetakolangile klaseak kontzientzia handiagaldu izanak ez du esan nahi galdu-tako borroka denik, eta beraz ezgatzaizkio zertan hizkuntza erraza-goz eta abegikorragoz zuzendubehar. Kontzientziazioa beti lortuda gauzei beren izenez deituta”. n

“Batuketa alderdikoienaraberako matematikaariketa errazetankatramilatu gabe, klaseikuspegien araberakotalkak saihestu barik,mugarri taktikoetanindarrak batzeabadagoela erakutsi duCUPek”

Page 44: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

44 � 2015EKO URRIAREN 11

TERMOMETROA

DATUEK garbi erakusten digute.Millward Brown etxeak mundu mai-lan egindako ikerketaren arabera,erabiltzaileek gaur egun gehien era-biltzen duten gailua smartphone-a da(egunean 147 minutu, batez beste),telebista (113 minutu), ordenagailueramangarria (108 minutu) etatablet-a (50 minutu) baino gehiago.

Gailuen erabilera egunekoorduaren arabera ere aldatzen da.Ordenagailua gehienbat goiz etaarratsalde partean erabiltzen da,telebistek eta tablet-ek gauean dutepresentzia gehiago, alegia erabiltzai-leak etxean daudenean.

Gainera, ikerketa erantzun zute-nen artean %35ak hainbat gailu

(smartphone, tablet eta telebista) aldiberean erabiltzen dituztela baiezta-tu zuten. Esperientzia hau secondscreen edo bigarren pantaila bezalada ezaguna eta marketin munduaneta oro har ikus-entzunezko sekto-rean erabiltzen hasi dira.

Hau da, bigarren pantaila kon-tzeptuarekin, hainbat pantailatan

Pantailez inguratuta bizi gara, gailu bat baino gehiago erabiltzen dugu egunean zehar eta konturatu gabe, batetik bestera egiten dugu salto: mugikorretik eramangarrira

eta handik tablet-era edo telebistara. Telebista ikusi bitartean ere beste pantaila batzuekin elkar eragiteko gai gara.

| ELI POMBO* |

Errealitate ukigarria edoetorkizuneko asmo handiak?

MUNDUA BETE PANTAILA

Eduki kontsumo aldaketa Millennials deituriko gizarteko segmentu batek bultzatzen du. Hau da, 18-35 urte bitartekogazteek, “natibo digitalak” bezala ere ezagunak.

BLO

G.P

EO

PLE

SCH

OIC

E.C

OM

Page 45: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 45�

MUNDUA BETE PANTAILA - TERMOMETROA

eta aldi berean zeregin desberdinakegiteari buruz ari gara, pantailanagusi baten osagarri gisa. Adibi-dez, telebista ikusten dugun bitar-tean, bertako edukiari buruz iruzki-nak egitea sare sozialetan edoiragarki bat ikusten ari zarela pro-duktu horri buruzko informazioosagarria eskuratzea tablet edosmartphone-aren bidez. Mundu mai-lako datuek erakusten digutenarenarabera, internet gailu mugikorrenbidez kontsultatzen duten erabil-tzaileen %61ek gailu mugikor baterabiltzen du telebista ikusten duenbitartean.

Badirudi beraz, informazioarenkontsumo pasibotik aktibora pasagarela eta telebista ikusten dugunbitartean, adibidez, beste gailu etakanal batzuekin elkar eragitea bila-tzen dugula.

Zentzu honetan Millward Brownetxearen ikerketaren arabera, APPbaten bidez elkar eragitea ahalbide-tzen duten telebistako edukiek era-biltzaileen arreta bereganatzendute, sare sozialetan erraz parteka-tzeko modukoak badira eta iraupenlaburrekoak. Era berean, traolaren

bat edo on-line kontsultatu daite-keen edukia (behind the scenes) duteniragarkiek oihartzun handiagoadute. Zentzu horretan, Atresmediaetxeak egindako beste ikerketabatek ondorioztatu zuen bigarrenpantailaren erabilerak ikusleek mar-kei buruz duten oroitzapen indizeabikoizten duela.

EITB.eus-eko edukien ardura-dun Iñako Gurrutxagaren aburuz,lehen ere jendeak telebista ikustenzuenean, sarritan beste zerbait egi-ten egoten zen, josten, plantxa-tzen… “Ataza anitzeko pertsonakizan gara betidanik. Berritasuna daorain telebistarekin zerikusia duenzerbait egiteko aukera dugula,smartphone edo tabletak erabiliz”.

Euskal Herrian oraindik ez dagomerkaturikAletxu Echevarria, besteak beste,The Blackout Project edo Mucho-Move negozio digitalak abiarazidituen ekintzailea da. Berak argidauka eduki kontsumo aldaketa hauMillennials deituriko gizarteko seg-mentu batek bultzatzen duela. Hauda, 18-35 urte bitarteko gazteek,“natibo digitalak” bezala ere ezagu-nak. “Adin horretatik aurrera, tele-bistaren kontsumoa adibidez pasi-boagoa da”, dio Echevarriak.

Echevarriaren ustez, AEBetaneta Ingalaterran kontsumo digitaleta interaktibo maila handia dutedagoeneko, baina Euskal Herrian 5-10 urte atzetik goaz, oso hastapene-tan gaude: “EgunerokotasunakMadrilen egotera eramaten zaitu,han baitaude iragarle eta telekomu-nikazio enpresa handiak”. Hala,berak sortutako enpresek Bilboneta Madrilen dituzte egoitzak.Echevarriaren helburua EuskalHerritik edozein ekosistematangaratu ahal izateko egitasmo digita-lak sortzea da, ikuspegi globaladutenak, hain zuzen ere.

Iritzi antzekoa du Batura MobileSolutions Bilboko enpresako bazki-de Gotzon Arzelusek. Duela hiruurte Community Wall second screenbezala defini genezakeen egitasmoajarri zuten martxan. Egitasmohonen bidez, jardunaldi eta ekitaldihandietan jendeak bere gailu mugi-korra erabiliz Twitter, SMS edo e-posta bidez bidaltzen zituen

mezuak eta argazkiak pantaila handibatean erakustea lortu zuten. Erabi-lia izan zen adibidez, Araba Euska-raz edo Kilometroak ekitaldietan,“baina ez dugu lortu produktu horierrentagarri egitea, ez dakigu zerga-tik, akaso orduan oraindik ez zelakomomentua”, dio Arzelusek.

Arzelusen aburuz, mundua doanabiaduraren aurka goaz: “Esparrudigitalak metrikak, neurketa zeha-tzak ahalbidetzen ditu, eta hala ere,Euskal Herrian markak marketinaridagokionez, oraindik analogikoanmugitzen dira gehiago, ez dute jau-zia ematen”.

Rikardo Idiakez, Ternua Group-eko komunikazio arduradunakbaieztapen hau berresten du, nahizeta euren kasuan azken hiru urtetandigitalera jauzia ematen ari diren etadatuek adierazten dutenaren arabe-ra, egindako apustuak emaitzakematen ari diren: “Ternua Group-en interneteko teknologiak jarrai-tzen saiatzen gara eta ahal dugunneurrian erabiltzen, oraindik ez garairitsi second screen esperientzietara,baina on-line marketin estrategiabadugu. Duela hiru urte marketindigitalaren aldeko apustua egingenuen eta ditugun indikatzaileekegindako inbertsioak errentagarriak

“Ataza anitzekopertsonak izan garabetidanik. Berritasunada orain telebistarekinzerikusia duen zerbaitegiteko aukera dugula,smartphone edotabletak erabiliz”

Iñako Gurrutxaga,EITB.eus

“EgunerokotasunakMadrilen egoteraeramaten zaitu, hanbaitaude iragarle etatelekomunikazioenpresa handiak”

Aletxu Echevarria,ekintzailea

Page 46: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

46 � 2015EKO URRIAREN 11

TERMOMETROA - MUNDUA BETE PANTAILA

direla adierazten digute. Ondorioz,etorkizunean arlo honetan inber-tsioak handitu egingo ditugu”. Halaere, analogikoak oraindik pisu han-dia duela aitortzen du.

Baina bide digitalak besteakbeste, neurketa eta pertsonalizazioera zehatzak ahalbidetzen baditu,zergatik ematen da Euskal Herrianegoera hau? Idiakezen ustez, orohar gizakioi, eta ondorioz erakun-deei aldaketek beldurra ematendigute, inbertsioak egitean bermeabilatzen dugu, “baina zenbat etadatu gehiago eduki eta emaitzekegindako inbertsioen itzulera ber-matu, orduan eta errazagoa izangoda aldaketa”.

ETBko programazio arduradunJoselu Blancoren ustez ere, publizi-tate mundua oso kontserbadoreada: “Telebista berriaren metrikakgaur egun telebista tradizionalare-kin konparatuz, oso txikiak dira,horregatik mugimenduak oso polikidoaz”.

Paradigma aldaketa honetanETBren apustua telebista progra-men inguruan komunitatea eraiki-tzea dela gaineratu du Iñako Gurru-txagak: “Telebista publikoa gara,baina komertziala ere bai eta emai-tzak eman behar ditugu. Une hone-tan merkatuak emaitzak telebistanneurtzen ditu, beraz, helburu nagu-sia telebista da, baina badira bestehelburu batzuk osagarriak direnak,adibidez, komunitatea eraikitzea”.Zentzu honetan gogorarazi du ETBizan zela Europan Twitterrekomezuak telebistan txertatu zituenlehena, 2008. urtean Nick dut Nikprograman, hain zuzen ere.

Sormen industria baten aldekopolitikaren beharraIzen desberdinak jasotzen dituenarren eta nahiz eta kontzeptu bakoi-tzaren barnean hainbat azpisektoreintegratu, sektore industrialetik atmugitzen den beste sektore ekono-miko baten beharrizanez eta etorki-zunaz ari gara. Deitu kultur indus-tria, sormen industria edo edukidigitalen industria.

Aletxu Echevarriaren ustez sek-torearen eraldaketa beharrezkoa da,“bestela ikus-entzunezko sektoreahemen oso ahul geratuko da”, dio.Horretarako Eduki Digitalen

Industria eta Administrazioarenarteko zuzeneko harremanen aldeegiten du, gaur egun gertatzen ezden zerbait. “Administrazioenlaguntza behar dugu, ez diru-lagun-tza moduan, baizik eta tresnakeman behar dizkigute beste merka-tu batzuekin lehiatu ahal izateko”.

Beste merkatu batzuei begira,Echevarriak garbi dauka hemen ereeduki digitalen industria deitu daite-keen horretan beste azpisektorebatzuk gehitu behar direla, Suedia,Danimarka edo AEBetan egitenduten antzera. “Ohiko ekoizpenetxeez gain, teknologia garatzenduten enpresak, publizitate etakomunikazio agentziak, eta jardu-naldiak antolatzen dituzten enpre-sak ere egon behar dute media eko-sisteman. Horiek guztiekikus-entzunezko komunikazioa etabideoa behar dute”.

Josu Erguin, Digitalak ekoizpenetxeko arduradunak eraldaketahonetan sormenak duen garrantziaazpimarratu du: “Jendearen sorme-

na zabaldu behar da, formazioa,zeren gaur egun teknologian inber-tsioak ez dira hain handiak etaAdministrazioak horretan hartubehar du parte, formazioan, presta-kuntzan, ereduak erakusten…”.Hala ere, Erguinen ustez, EuskalHerriko arazoa da sormen-lana osogarestia izatea eta sistemak ezinduela hori ordaindu.

Gotzon Arzelusen aburuz ordea,arazoaren konponbidea ez daAdministrazioaren aldetik etorriko.“Hemen teknologian asko inberti-tzen da, baina soilik maila industria-lean. Hala ere, erakundeen politikekez dute hau konponduko, autokriti-ka egin beharko lukete, izan ereeurak bezero bezala garrantzitsuakdira, baina arazoa da merkatu priba-tuan ez dagoela teknologian inberti-tzeko kulturarik”.

Iñako Gurrutxagak berriz, ustedu erakunde publikoek gaur egunEITB taldearen esku uzten dutelaindustria hau bultzatzeko zeregina,“baina gu ez gara iristen, guk ereemaitza batzuk eman behar ditugu-lako, ezin dugu guk nahiko genu-keen guztia inbertitu. Beraz, bene-tako industria garatu nahi bada,beste inplikazio bat eman behar dabeste maila batzuetan”, gaineratudu.

Moduak ez daude argi, bai ordeahelburua, lanpostu ugari eta sektoreanitza ordezkatzen duen industriaaktibatu beharra dago, bestela izanpantaila anitzak, second screen auke-rak, ikus-entzunezko mundua edoesparru digitala, oro har, erreferen-tziala izan daitekeen eta berezkoizaera duen herri baten hegoak eba-kita geratuko dira, sormenaren bal-dintza ezinbestekoa den askatasu-naren pertsekuzio amaigabean.

Helmuga zein den zehazki jakingabe, gauzak probatzea eta egitea daherri bezala aurrera egiteko dugunmodu bakarra. Esperimentu batekbestera eramaten gaitu eta tarteanjakintzaz betetzen gara. Bestebatzuk azkarragoak direla? Ingurua-ri erreparatuz lasterka egiteak erebadu bere balioa, baina egin kontu,modu isolatuan ezin dugu aritu etaeskertzekoa litzateke norbaitek las-terketa horretan tarteka edatekoaemateko zeregina balu. n

* Iametzako kudeatzailea.

“Esparru digitalakmetrikak, neurketazehatzak ahalbidetzenditu, eta hala ere,Euskal Herrian markakmarketinaridagokionez, oraindikanalogikoan mugitzendira gehiago, ez dutejauzia ematen”

Gotzon Arzelus, Batura Movile Solutions

Page 47: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 47�

EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

EAJ ETA PSEREN ESKU DAGOEN Gipuzkoako ForuAldundia, Aberastasun eta Fortuna Handien gainekozerga ezabatzear da. Zerga hura Bilduren gobernuakjarri zuen martxan 2013an, PSEren babesarekin, etaOndarearen gaineko zergarekin baino %50 gehiago bil-tzea lortu zen. 2013ko kanpainan Gipuzkoako Ogasu-nak 57 milioi euro bildu zituen zerga berriarekin, aurre-ko urtean Ondarearen gaineko zergarekin, aldiz, 38milioi baino ez ziren izan. Zergadunen %1 baizik ez zenegon zerga berria ordaintzera derrigortuta, eta 7.833aitorpen horietatik, 7.718k abonatu zuten. Ordaindubeharreko batez besteko kopurua 5.855 eurotik 7.284eurora igaro zen.

Zergatik kendu nahi dute EAJk eta PSEk zerga hori?EAJk, oposizioan zegoenean esan zuen zerga horrenerruz Gipuzkoako enpresariek herrialdetik alde egingozutela. Egiaz, 2013an 49 enpresak baino ez zuen helbi-de fiskala aldatu. Jeltzaleen jarrera politiko horrenatzean Adegi patronalaren presioa suma liteke. Elkarte

horrek lobby moduan funtzionatu du kontraerreformafiskala lortzeko. Aberastasun eta Fortuna Handien gai-neko zerga ezabatuz enpresa-eliteek pribilegio zaharrakberreskuratu nahi dituzte, desberdintasunak handituz.Modu horretan, Gipuzkoako aberatsek 60 milioi eurogutxiago ordainduko dute urtean, eta beti bezala, langi-leek ekarpen handiagoa egin beharko dute. Gipuzkoaninposatu nahi den zerga kontraerreforma honekin diru-bilketa txikiagoa izango da eta zerbitzu publikoei etaaberastasunaren banaketa justuagoari erasango dio.Zergei ihes egiteko bide berriak ere irekiko dira, inge-niaritza fiskala prest izango baitute askok.

Aberastasunaren eta Fortuna Handien gaineko zer-gak onurak ekartzen dituela frogatuta baldin badago,zer zor diote EAJk eta PSEk enpresa-eliteei? Azal die-zaiotela herritarrei.

Juan Mari Arregi

Zerga kontraerreforma Adegiren zerbitzura

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BaheaMartxelo Otamendik Berrianesanak:

UDALERRI EUSKALDUNEN Manko-munitateak kide berriak aukeratuditu. Zazpi EH Bildukoak izangodira, hiru EAJkoak eta bat udaltalde independenteetakoa. JosuLabaka Azpeitiko Udaleko zinego-tzia izango da lehendakaria, EH Bil-dukoa. Lehendakariorde lanetanarituko da berriz, Gatikako EAJkozinegotzi Onintze Amezaga.

Ondokoek osatu dute zuzendari-tza: Josu Labaka, Lierni Altuna (Ara-maio), Mikel Ansotegi (Aulesti), Mai-der Arrieta (Lesaka), Amaia Azkue(Berastegi), Andere Enbeita (Muxi-ka), Eneka Maiz (Etxarri Aranatz),Onintze Amezaga, Jexux Arana(Zarautz), Josetxo Mendizabal (Zes-toa) eta Manuel Labaka (Beizama).

Hiru udal kideren etorkizunadago zalantzan. Azken hauteskun-deetan EAJk alkatetza hartu duTolosan eta Lekeition. Ez dute era-baki UEMAn segi ala ez. GeroaBaik gobernatzen duen Lesaka erezalantza da, nahiz eta ordezkariabidali duen.

“Jaime Otamendi aukeratu berri duDonostiako Udalak DonostiakoKulturako zuzendari lanerako, etaEITBko kazetari ohiaren izendapenakeztabaida sortu du C2 euskara titulua-ren jabea ez delako. Donostiako EHBilduko zinegotziek salatu egin zutenudalak C2tik C1era jaitsi egin zuelaeuskararen exijentzia, Otamendik ezzeukalako C2. Garrantzirik kendu gabeexijentziak hautagai jakin baten ara-bera aldatzeko administrazio publiko-an batzuetan dagoen joera justifikae-zinari, zertarako nahi du OtamendikC2? Zer erakutsi behar du, orain arte,Euskadi Irratian eta Euskal Telebistanurteetan kalitatezko euskara erabilizerakutsi ez duenik?

Irakurle batek baino gehiagok argu-diatuko du, (...) gure herrian euskara ezdagoela normalizatuta. Hala da, bainanoiz arte jokatuko dugu normalizatutaez bageunde bezala? Zertan ez dagonormalizatuta Jaime Otamendi euskaraaldetik? Zergatik ez jokatu normalizatu-ta bageunde bezala, normalizatuta gau-den arlo eta zirkunstantzietan?”.

UEMAkzuzendaritza berria

AH

OT

SAK

.EU

S

1932KO MARTXOAREN 2A. AnderArzelusek eta Joseba ZubimendikDonostiako Unión Radio irratianeuskarazko lehen irratsaioa eginzuten. Aitak alaba eraman zuen etazortzi urteko neskatoa aitak idatzi-tako bakarrizketak, antzezlanaketa hitzaldiak esaten hasi zen. Eus-kararekiko konpromisoari bizitzaguztian heldu zion.

Ir ratian esatari izateaz gain,Poxpolina taldearekin antzerkianibili zen. Euskarazaintzako kideazen, eta Elvira Zipitriaren garaianandereño aritu zen Donostian.Helduei euskara irakasten ere jar-dun zuen, aitak sortutako euskarairakasteko metodoa lagun zuela.

Amale Arzelus hil da

Page 48: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

48 � 2015EKO URRIAREN 11

TERMOMETROA - NET HURBIL

Britainia Handitik Mekarako erromesenbidaietan berezitutako Essential Islam gune-ko irudian, Mina harana. “Jamarats” marka-tutako puntuan dago Jamaarateko zubifamatua, sei solairuko eraikin handia, zeine-tatik fidelek harrikatzen dituzten Satan irudi-katzen duten hiru harkaitzak. Hortxe gertatuda iraileko istripu larria, 1.000 edo 4.000jenderen heriotza eragin duena, 204 eta 223kaleen bidegurutzean. Mekatik Arafat men-dia arteko bidean, 100.000 oihal-etxolazosatutako itsaso hau ikus daiteke. Bertanaterpetu dira hiru egun eta gauez ia hirumilioi erromes mundu osotik etorriak, jato-rrizko herrialdeka sailkaturik eta gizon-ema-kume bereizita. Mundu islamdarrean bizidiren krisi orok –sunitak versus xiitak, Siria-ko gerra, gobernuen talkak eta geopolitika,salafista eta wahabien eragin gero eta han-diagoa...– badute oihartzuna honaino Hajjbidai sakratuan heldu direnen artean.

ZENBAT HIL ZIREN GIZA-LUIZIAN?Sarreran 1.100 aipatu ditugun arren,hasieran agintariek 700 aitortuzituzten. Beranduago kopuru horieman diote New York Times egunka-riari baina PressTV gunearen arabe-ra une batez askoz zifra beldurga-rriagoa ipini du Hamad binMuhammad Al-Duweila osasunministroak bere webean, 4.173...ordu batzuk beranduago informa-zio hori saretik kentzeko.

Hondamendiari esker jakin duguaskok irailaren egun horietanmusulmanek ospatzen zutela Hajjfesta. Hajj arabieraz erromesaldiada, Mahoma profetak bere jarrai-tzaileei emandako bost agindunagusietako bat. Horretarako diruaeta osasuna duen sinestun orokgutxienez behin joan beharra daukaMeka eta inguruetan burutzen denperegrinaziora.

Munduko beste inon ez da hain-beste jende pilatzen Hajj egunetanadina, musulmanen egutegiarenazken hilabetean. Hiru milioi ingu-ru aurtengoan. Bertara joanek seieguneko erritoak konplitu behardituzte, Mina haraneko kanpaleku-tik Mekako meskitara eta Arafatmendira, eta beste gune sakratueta-ra joanez. Tartean, Jamaaratekozubitik harri txintxarrak botatzendizkiete deabruak irudikatzen dituz-ten hiru harriri.

Jamaaraten gertatu zen honda-mendia. Bat batean norbait edo zer-baitek butxatu zuen bidea eta atze-tik zetozenek oharkabean aurrekoguztiak zanpatu zituzten. Pasabideestuan harrapaturik, bakan batzueklortu zuten bazterreko sare edohormetan gora eskapo egitea.

Ez da argitu zerk eragin zuentriskantza. Riadeko agintariek Afri-katik etorritako erromesei egotzidiete errua, ez zituztelako aginduakbete. Aldiz, Libanoko Ad-Diyaregunkariak kontatu du leku hartanazaldu zela Mohammad bin SalmanAl Saud printzea, 200 militar eta150 poliziaz inguraturik, eta konboihonek blokatu zuela bidea

Riadeko agintarien kontrako kri-tika gogorrak entzun dira. Zorro-tzenak, Irandarrenak. Bestelakoarazoez gain behin eta berriro erre-pikatzen baitira istripu larriak Isla-maren santutegi nagusietan.

Hamabost egun lehenago garabibat amildu zen 100 baino gehiagohilaz Mekako meskitan. 2006an 336hil ziren oraingoaren antzeko istri-puan. 1990ean 1.426 hil ziren bestegiza luizi batean, orduan ere orain-goan bezala hildako multzo handie-na erromes irandarrek osatua zen.

Baina antolakizun eskasa sala-tzeaz gain, Iranek eskatzen dumahometano guztientzat –SaudiArabia erresuma sunita da, Iran

nagusiki xiita...– santutegi sakratuokzaindu ditzala nazioarteko agintebatek. Ez du horretan amore eman-go Saudi familiak, Arabian bertandaukan boterea bezala mundukomusulmanen artean daukan eraginajokatzen baititu Mekan.

Fedea, dirua, geopolitika Hollywood baino hurbilago edukiarren europarrok apenas ezagutzendugun Mekaren fenomenoaz infor-mazio asko eskaini du Sylvia Chif-foleau historialari frantsesak La Viedes Idees gunean “Le pèlerinage à LaMecque: une industrie sous contrôle” arti-kuluan.

Chifoleauk kontatu du nola1957an lortu zuen Saudi Arabiaknazioarteko kontrola gainetikkendu eta Mekarako erromesaldia-ren antolakizun osoa bere gain har-tzea. Horren aitzakiatako bat, izurriarriskuak prebenitzea.

XIX. mendean baporezko itsa-sontziak eta gero trena hedatzeare-kin indartu ziren epidemiak ere.1865ean 90.000 hil zituen kolerak,Mekara joandakoen herena. Asiatikekarritako gaitza fite iristen zenEuropa eta Amerikaraino, eta alde-rantziz. Orduko aginte kolonialekberrogeialdi gogorrak ezarri zizkie-ten erromesei eta ingelesengandikindependizatzean erne ibili zirenSaudi familiakoak leku sakratuen

Irailaren 24an 1.100 erromes –4.000 zenbait iturrirenarabera– hil ziren Saudi Arabian Meka eta Mina leku santuen

arteko Jamaraat zubian. Hiru egunez hiru milioi sinestunmusulman egonak ziren bertan otoitzean. Mahomaren

aginduz sortutako turismo fededuna, negozioa, erlijioa etaSaudi dinastiaren anbizioa nahasten dira Hajj festan.

Mekako erromesak,Saudi familiarenbeste petrolioa

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Page 49: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2015EKO URRIAREN 11 49�

- TERMOMETROA

zaindaritza beren gain hartzeko.Gero hegazkina iritsi zen eta

berarekin fededunak trumilkamundu osotik. 1850ean 2.000 heldubaziren Indonesiatik, gaur 200.000heldu dira. Eta hori Riadek kuotakezarri dituelako, bestela askozgehiago letorke.

1987tik daude kuotak: herrialdebakoitzarentzako daukan milioi batsinestuneko 1.000 baimen. 1990eaniritsi ziren erromesak milioi bat iza-tera, orain hiru milioitik gora dira.Txanda noiz iritsiko baimen zaindaudenak, milioika dira.

Mekarako bidaiak antolatzekoagentzia publikoak badira, eta pri-batuak ere bai. Prezioak oso dife-renteak dira herrialde batetik beste-ra. Frantziatik joateko kalkulatu

behar da hiru asterako 5.000-6.000euro hiru izarreko hotelean, 8.000euro bost izarrekoan. Britainia Han-ditik merkexeago omen da.

Antolatzailea gobernua denean,merkeago. Indonesiatik 2.400 euro-tan ateratzen da bidaia, Tunisiatik1.700ean. Zerbitzuak ere galgaberekoak, hiru edo bosnaka bildu-rik gela bakoitzean, zerbitzuak erehala moduzkoak askotan.

Mugitzen diren dirutza horienzati bat Saudi Arabian geratzen da,noski. Baina sinestunen errege izannahian Mahomaren askazikoak ezdiren Saud dinastiakoek 1986tikMekaren zaindaritzan oinarritudute beren agintea, erregea santute-gien zaindari izendatuz.

Riadetik kontrolatzen dira bai-

men guztiak. Bertan egonaldia kon-trolatzeko dauzka 100.000 poliziaeta militar, 1.500 bideo kamera.Pasaportea kendurik, erromesakeskumuturreko zinta batek identifi-katzen ditu, herrialdeka sailkatutamugitu behar du, gertutik zaindua.

Hamarkadotan arras aldatu dainguruotako paisaia. Eraikin, auto-pista, tunel erraldoi... 2000. urteanekin zioten azpiegituren eraikitzeharrigarri bati, tartean etxe-orra-tzak. 2012an hasi da hurrengofasea: 400.000 metro karratu gehia-gotan handituko dute meskita han-dia.

Sylvia Chiffoleauk idatzi du:“Saudi Arabiak erromesaldia garatunahi du bere alde turistikotik,begiak jarririk petrolioaren ondo-rengo ekonomia batean eta enple-guak nazionalizatzeko helburuariirtenbidea emateko. Baina proiek-tuok, zeinetan bat egiten baitutekitch estetikak eta erraldoikeriak,eraikitzen dituzte hiriaren lehengoalde zaharra eta bere monumentuaksuntsitzearekin batera”.

Mundu osoan gizarte musulma-nak aldatzearekin ari da aldatzenHajj erromesaldia. Klase ertaineta-ko gazteek gero eta gehiago darabil-te turismoa egiteko modu bezala.Sakratua eta profanoa nahastuz,kontsumismoz gero eta gehiagokutsatzen da peregrinazioa.

Aldiz, berrikuntza da ere emaku-meen parte-hartze gero eta handia-goa. Senarrarekin edo familiako gizo-nezko baten zaindaritzapean joanbehar dute, hori bai. Baina “meskite-tan emakumeak gutxi azaltzen direnbezala, erromesaldia aniztasunezkogunea da” dio Sylvia Chiffoleauk. n

Page 50: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

2004KO ABENDUAREN 30a,Eusko Legebiltzarrak IbarretxePlana onartu zuen Batasunarenezinbesteko hiru botorekin –hirualde hiru aurka–, honek aurrekoaste eta hilabeteetan planaren aur-kako jarrera argia erakutsi zuenarren. Ezustekoa tamainakoa izanzen euskal gizartean eta baita ezkerabertzaleko oinarrietan ere.

Onartutakoa EAEko EstatutuPolitiko Berria zen, hemen bereoinarrietako batzuk: EAE herribat da; erabaki eskubidea du; bereherritarrek erabakiko dute zeinharreman nahi duten Ipar EuskalHerriko eta Nafarroako lurraldee-kin, hauetako herritarrek erabaki-tzen dutenaren arabera ere; boterejudizial autonomoa; hala nahi zue-narentzat euskal pasaportea;harreman zuzena Europar Batasu-nean; euskal selekzioak; erabatekoeskumenak ekonomian, hezkun-tzan, osasunean, hizkuntza politi-kan, segurtasun publikoan,ogasunean eta beste hainbatalorretan.

Ibarretxe lehendakariakEspainiako Legebiltzarreraeraman zuen 2005eko urta-rrilean, baina estatutuarenerreforma eztabaidatzea ere ezzioten onartu PPk, PSOEk etaIUk. Esku hutsik iritsi zen Ibarre-txe Euskal Herrira, aurreikusimoduan. Ezker abertzaleak ezzuen sostengatu, Ibarretxek ezzuen babes sendorik izan EAJrenaldetik eta, batez ere, ez zuen eus-kal gizarte soberanista mobilizatu.Erregea bakarrik zen eta biluzik.Noiz ohartu ote zen hortaz?

Urte batzuk geroago ezkerabertzaleak bere egin zuen Ibarre-txe Plana eta ETA eta EspainiakoGobernuaren arteko negoziazioe-tan erabili zuen eduki gisa. Area-

go, 2015ean ere banderatzat era-biltzen du EH Bilduk eta EAJriberreskura dezala eskatzen dio.

Euskal soberanismoa Katalu-niara begira dagoen honetan, iru-dika dezagun bestelako eszenatokibat 2004ko Ibarretxe Planarentzat.Ezker abertzaleak sostengatzen dubete-betean eta bere indar politikoeta sozial guztia jartzen du harenalde; aldi berean, ETAk 2006analdarrikatutako su-etena beha-rrean, 2011ko armen agurra ira-gartzen du. Bake prozesua abianjartzen da eta, aldi berean, Ibarre-txe Plana dela-eta euskal sobera-nismoa haren defentsan ateratzenda kalera, EAJko oinarri oso zaba-lak harekin eramanez.

Nola geundeke orain? Batekdaki eta gainera erabat samurra dairaganeko orrietan norberak nahidituen ibilbide orriak marraztea,baina hausnarketa eta amets egiteaere libre dira.

CUP-EKO hamar parlamentariakegon litezke orain 2004ko abenduhartan Batasuneko 6 parlamentari–Josu Urrutikoetxea zen 7.ena etaihes eginda zegoen jada– haienegoera antzerakoan. Dena da des-berdina, jakina, baina CUPeko bibotok eman diezaiokete Katalu-niako lehen gobernu independen-tistaren lehendakaritza Artur Masiedo ez. Pertsona bat ez da Estatu-tuaren erreforma oso bat, eta gai-nera, Batasunak botoak emanbazizkion ere, egiazko babesikeman ez zionez, Ibarretxe garraitzaltzen joan zen apurka Ajuria

Eneko gotorlekuan. Iñigo Urku-lluk hartu zuen ondoren jeltzaleenlema, eta gaur, ezker abertzaleaketa beste sektore subiranozalebatzuk Ibarretxe hura botatzendute faltan.

KATALUNIAKO plebiszitu gauekodatu pozgarrienetakoa izan zenniretzat CUPen emaitza iragarribezain harrigarria. Baina Junts PelSík bi diputatu gehiago ez izateapenaz hartu nuen; orain, bai CUPbai JxSí beste egoera batean leude-ke eta Mas barrutik eta kanpotikezkerrerantz indar handiz bultza-tzeko moduan, baina ataka hone-tan katramilatuta egon barik.

Kataluniako hainbat sektoreindependentistetan uste da, aldiz,hobe dela JxSí ez iritsi izana 64eserlekutara, hala bi korronteekakordio sakonagoetara iritsi behar-ko dutelako eta horrek prozesuaindartuko duelako.

Hala bedi, baina Masekazken bost urteetan eginduen ibilbidea ez da txan-txetakoa, besteak beste,Kataluniako sektore auto-nomista oso zabalak inde-pendentziarantz bideratzea

lortu duelako. Nork espero zuenhalako ibilbiderik egingo zuenik?Batzuk bai eta gehienek ez, aregutxiago Euskal Herritik begiratu-ta.

Argi da pertsona bat ez dela gil-tzarri, baina une batean guztizlagungarri izan liteke. Mas, gaurgaurkoz, areago kereilaren ondo-ren eta Europar Batasunean duenirudiarekin, prozesuaren balan-tzan traba baino ekarpena da. Zeinlekutan, ordea? Erabaki gaitzaCUPek eta JxSík esku artean dute-na. Ea hemen baino hobeto asma-tzen duten. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2015EKO URRIAREN 11�50

Ibarretxe eta Mas

Mas, gaur gaurkoz, areagokereilaren ondoren, prozesuarenbalantzan traba baino ekarpena da

Page 51: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

ARGIAn gure

gaiak dira gure

baloreak,

ARGIAkideak

gure oinarria

ARGIA komunitatea osatzen dugun guztion GUNEA da honakoa. Bertan, harpidedunek zein Piztu Ezazu Argiaren bitartez ekarpen ekonomikoa egin duzuen lagunek, ARGIAren baloreekin bat egiten duten produktu eta zerbitzuen ZOZKETAN parte hartzeko aukera duzue.

HURRENGO HILABETETARAKO PROPOSAMENABalore hauen inguruan lan egiten duten eragile eta mugimenduen lanaren erakusleiho izango da, printzipio horiekin bat egiten duten material eta zerbitzuen berri eman eta zozketatzeko aukera egongo delarik.

URRIKO SARIAKBitartean, ARGIAkideoi zuen babesa eskertzen jarraitzeko, aurten kaleratu ditugun produktuen zozketan parte hartzera gonbidatu nahi zaitugu:

PARTE HARTZEKO 943 371 545

[email protected] www.argia.eus/gunea

Bizi Baratzea liburua5 opari

Europako herrien mapa5 opari

Argia kamiseta5 opari

Page 52: LURRALDE ELKARGOA: IRMO JOKATZEKO GARAIA · Hezkuntza, lana eta etxebizitza gazteei begira lantzea Euskal Herrian finka daitezen. 2. Inguru-mena eta garapen ekonomikoa ongi uztatzea,

Gure kultura iraultzen ari den liburua“Nik ere uste dut etorkizun hobea ez dela etorriko lehenbizi hartu eta gero emanda; eta gure auzolaneko ohiturak iraun dezan, komeni zaigula eman-hartuetan gehiago aritzea. Ni ere jakobito bihurtu ote naiz?”

Mikel Irizar, GFAko Hizkuntza Berdintasunerako zuzendaria

“Baratzea bizitzea izan daiteke guk geuk gauzatu zapalkuntza batzuei buelta emateko modua, baiki. Baratzetik kanpo ikasi ditugun beste alternatiba batzuen barruan txertatzerik ba ote dugun nuke gaur galdera: bizi ote dezakegun berri”

Danele Sarriugarte, idazlea

“Jakoba, konbentzitu egin nauzu. Liburuan esaten duzun bezala, baratzeak, lagunak bezala, denbora behar du, ez gehiegi, baina etengabe”

Mikel Garaizabal, enologoa

3. argitaraldia

23 € 19,50 €harpideentzat

Eskaerak: 943 371 545

www.argia.eus/[email protected]