28
Lurra planetaren egitura Gure helburua, Lurra planetaren egitura-eredu bat ezagutzea eta ulertzea da Behaketa metodoak eta informazio iturriak 1- Astreroideek dakarten informazioa: Lurrera iristen diren asteroide gehiengoa, Martitz eta Jupiter-ren artean dagoen "asteroide hodei edo gerriko-tik" datoz; Lurrera iristen diren asteroideak, puskatu ziren planeten hondakinak dira. Zati batzu, planeta desagertuaren nukleoko zatiak dira (sideritoak, dentsoak, astunak eta metalikoak, burdina nagusi) beste batzu, erdiko geruzetatik eratorri diren zatiak ( siderolitoak, dentsitate ertainekoak, erdia metalikoak eta erdia silikatoz osatuta) eta hirugarren mota bat, gainazalekoak (asteroide petreoak edo "harrizkoak, Lurraren gainazaleko harrien osaera eta dentsitatea dutenak). Asteroideak aztertuz, gure planetaren egitura asmatzeko gai gara. 2- Sismikoeek ematen duten informazioa: Lurrikaretan askatzen den energia materiaren zehar barreiatzen da uhin bezala (materian deformazioak eta dardarazioak eraginez). Uhin mota desberdin batzu sortzen dira lurikaretan; uhin hauek ulertu eta ongi bereizteko, aztertu esteka hauek Uhin sismiko motak P,S,L eta R uhinak ulertzeko. Sismografoetan atzematen 1

Lurra planetaren egitura

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Lurra planetaren egitura eta plaken tektonika oinarrizko kontzeptuak

Citation preview

Page 1: Lurra planetaren egitura

Lurra planetaren egitura

Gure helburua, Lurra planetaren egitura-eredu bat ezagutzea eta ulertzea da

Behaketa metodoak eta informazio iturriak

1- Astreroideek dakarten informazioa: Lurrera iristen diren asteroide gehiengoa, Martitz

eta Jupiter-ren artean dagoen "asteroide hodei edo gerriko-tik" datoz; Lurrera iristen diren

asteroideak, puskatu ziren planeten hondakinak dira. Zati batzu, planeta desagertuaren

nukleoko zatiak dira (sideritoak, dentsoak, astunak eta metalikoak, burdina nagusi) beste

batzu, erdiko geruzetatik eratorri diren zatiak ( siderolitoak, dentsitate ertainekoak, erdia

metalikoak eta erdia silikatoz osatuta) eta hirugarren mota bat, gainazalekoak (asteroide

petreoak edo "harrizkoak, Lurraren gainazaleko harrien osaera eta dentsitatea dutenak).

Asteroideak aztertuz, gure planetaren egitura asmatzeko gai gara.

2- Sismikoeek ematen duten informazioa: Lurrikaretan askatzen den energia

materiaren zehar barreiatzen da uhin bezala (materian deformazioak eta

dardarazioak eraginez). Uhin mota desberdin batzu sortzen dira lurikaretan; uhin

hauek ulertu eta ongi bereizteko, aztertu esteka hauek Uhin sismiko motak P,S,L

eta R uhinak ulertzeko.Sismografoetan atzematen diren uhinen analisitik, nolakoak

diren zeharkatu dituzten materialak jakin dezakegu.

Lurraren egitura

Lurraren egitura:

Eredu estatiko mineralogikoa (materialeen osaera eta ezaugarrieen arabera):

Lurraren egitura

Lur planetak hiru geruza nagusi ditu:

•Lurrazala,

•Mantua

1

Page 2: Lurra planetaren egitura

•Nukleoa

Lurrazala

Lurrazala kanpoko geruza da, zurruna eta mehea da, beste biekin alderatuz.

Ozeanoen azpian geruza honen lodiera 5 km ingurukoa da; lodiera hori nahiko

konstante mantentzen da.

Kontinenteen azpian aldakorragoa da lodiera eta 30 km-ko balioa du batezbeste

baino 100 km ingururaino iritsi daiteke.

Mantua

Mantuaren lodiera 2900 km ingurukoa da eta harri semisolidoez osaturik dago.

Mantuak lurrazalak baino burdin, magnesio eta kaltzio gehiago du eta beroagoa eta

dentsoagoa da; tenperatura eta presioa sakonerarekin doaz handitzen.

Nukleoa

Lurraren zentruan

kokatzen da nukleoa eta

mantua baino dentsoagoa

da material metalikoaren

proportzioa handiagoa

delako (burdina eta nikela).

Bitan dago banaturik: 2200

km-ko lodiera duen

kanpoko geruza likidoa eta

1250 km-ko lodiera duen

barneko geruza solidoa.

Lurra biratzean, geruza likidoak biratzen du eta Lurraren eremu magnetikoa sortzen du.

2

Page 3: Lurra planetaren egitura

Konposaketa: Fe %80, Ni %5; S %15 (Si eta beste elementu arinago batzuk)

Eredu dinamikoa (Plaken Tektonikaren arabera)

Litosfera (grezieratik "harri" + "esfera")

Lur solidoko geruzarik azalekoena eta bere zurruntasuna da bere ezaugarririk

nabarmenena,plaka litosferikotan banatuta dago:litosfera kontinentala eta litosfera

ozeanikoa. Litosferak bi zati ditu: lurrazala eta mantuaren lehenengo 40 kilometroak.

Litosfera astenosferaren gainean dago, eta bi geruza horienen arteko elkarreraginaren

ondorioz sortezen dira hain ezagunak diren mugimendu tektonikoak.

Lurrazala guztiz zurruna izan arren, plaka tektoniko izeneko puska handietan dago zatitua.

Eta plaka horien ertzeetan gertzatzen dira fenomeno geologiko garrantzitsuenak

(sumendiak, lurrikarak...).

Astenosfera (greziera asmatutik "indarge" +"esfera")

litosferaren azpian dago eta lurrazaletik 100 kilometroko sakoneran aurkitu daiteke. Bere

materialak ez dira guztiz solidoak, jariatu egin baidaitezke. Hori dela, eta litosferako plaka

tektonikoak astenosferaren gainean flotatzen dutela esaten da. Hala ere geruza honetan

beherantz joan ahala materialak zurrunagoak egiten doaz, 850 kilometrotan zurruntasun

osora iristen delarik.

Mesosfera.

Edo behe mantua. Mineralak dentsoagoak bilakatzen dira euren konposaketa aldatu gabe.

D geruza.

Mesosfera eta endosferaren arteko trantsizio aldea da. Arrokak asko berotu eta

litosferaraino igo daitezke sumendiak sortuz.

Endosfera.

Eredu geostatikoko nukleoaren parekoa da

3

Page 4: Lurra planetaren egitura

Plaken tektonika

HIRU baieztapen ezagutzera ematen ditu

A) Litosfera zatituta dago, zati desberdinetan, puzzle esferiko erraldoi bat balitz bezala;

puzzle horren zatiak plaka litosferikoak dira .

B) Plaka litosferikoak tamaina eta izaera desberdinekoak dira (handiak, txikiak,

kontinentalak, ozeanikoak, lodiera desberdina ..)

Plaka motak

Orokorrean plaka mistoak dira eta geruza ozeanikoa eta geruza kontinentala dituzte.

Adibidez, Afrikar Plakak biak ditu.

Ozeano-plakak, ozeanoetako litosfera soilik dira adibidez nazca, cocos eta Itsaso

barekoa.

Bi lurrazal moten arteko ezberdintasuna euren dentsitatean oinarritzen da. Lurrazal

ozeanikoa dentsoagoa da silizio gutxiago duelako. Kontinentalak ordea, silizio gehiago

4

Page 5: Lurra planetaren egitura

du. Hau dela eta lurrazal kontinentala altuago egoten da ozeanikoa baino eta ozeanikoa

dentsoaagoa izanez kontinentalaren azpian sartzen da.

C) Plaka litosferikoak mugitzen ari dira; Plaka hauen arteko mugimenduak hiru

motatakoak izan daitezke:

1- Ertz edo Muga dibergenteak (Dortsal ozeanikoak eta Rift-ak):

bi plaka bata bestearekiko urruntzen direnean eta beraz lurrazal berria sortzen denean

gertatzen da

2- Ertz edo muga konbergenteak (Azpiratze zonak) :

bi plaka bata bestearekiko elkartzen direnean eta beraz bata bestearen azpitik sartu edo

talka egiten dute.

Ertz konbergenteak (Andinoa), Ertz konbergente ozeanikoa. Irla-arkuak, Ertz konbergente

kontinentala. Himalaya

3- transformazio-failak edo ertz pasiboak:

Ertz hauetan plakak mugitzen dira paraleloki, norantza berberaz edo kontrako norantzaz.

Ertz hauetan ez da sortzen eta ezta suntsitzen ere ozeanoetako litosferarik.

1 Ertz dibergenteak

1. Bata bestetik urruntzen diren plaken ertzak dira.

2. Litosfera kontinentala sabeldu egiten da lehendabizi, mantuko materialek igotzerakoan

eragiten duten bultzadagatik. Sabeltze horren ondorioz, litosfera kontinentala zartatu

egiten da.

3. Sabeldutako eta zartatutako litosfera kontinentala hondoratu egiten da, rift valley

deitzen zaion sakonune edo fosa bat eratuz. Sakonune horietan ura biltzen da itsaso

berri bat sortuz.

4. Magmaren goratze- eta trinkotze-prozesu horren eraginez, azkenean, kontinente-

blokeak bereizi egiten dira, eta litosfera ozeanikoa sortzen da litosfera kontinentalari

atxikirik. Fase honetan Dortsal ozeanikoak izeneko itsaspeko mendikateak sortzen dira

5

Page 6: Lurra planetaren egitura

5. Dortsalen bidez magma etengabe goratzen eta trinkotzen denez, litosfera ozeanikoa

berria sortzen da; hala, ozeanoaren hondoa zabalduz doa eta kontinenteak

elkarrengandik urrundu egiten dira.

6

Page 7: Lurra planetaren egitura

Rift valley eraketa

1-astenosfera, 2 Goi mantua 3 lurrazal kontinentala 4 lurrazal ozeanikoa

Dortsaletan litosferak 70 km-ko lodiera baino gehiago ez duenez, sakonera hori da eremu

horretan sortzen diren lurrikaren fokuen gehieneko sakonera. Dortsaletako sismikotasuna

azaleko fokukoa izaten da.

2 Ertz konbergenteak

Ezaugarriak

Gure planeta tamainaz ez denez aldatzen, nahitaez izan behar dute litosfera ozeanikoa

suntsitzen ari den eremuak: horiek dira subdukzio-zona deitzen zaienak.

Subdukzio-zonetan bi plakek elkar jotzen dute eta haietako bat tolestu eta bestearen

azpian sartzen da, subdukzio bat gertatzen da, eta mantuan hondoratzen da.

Litosfera ozeanikoaren toleste eta hondoratze horren ondorioz, sakonune handi bat

eratzen da ozeanoaren azpian, bi plakek elkar jotzen duten aurrean; erliebe-akzidente

berezi horri sakonune edo fosa ozeanikoa esaten zaio.

Sakonune horiek 10 km eta gehiagoko sakonera izan dezakete, eta milaka kilometrotan

hedatzen dira ozeanoen hondoan.

Litosfera zurruna denez, tolestean zartatu egiten da; horren ondorioz, fokua azaletik hurbil

duen sismikotasuna sortzen da. Gainera, plaka mantuan barrena 600 km eta gehiagoko

sakoneraraino hondoratzen denez, izaten du foku ertaineko eta sakoneko sismikotasuna.

7

Page 8: Lurra planetaren egitura

Bennioff sismologo errusiarrak subdukzio-zonatan gertatzen diren lurrikaren fokuak

elkarrekin lotu zituen, eta plano makurtu bat eratzen dutela frogatu zuen. Plano honetan

agertzen da nolako maldaren arabera hondoratzen den litosfera ozeanikoa; Bennioffen

planoa esaten zaio malda horri

Bi eratako subdukzio-zonak daude, elkarrekin talka egiten duten litosfera moten

arabera:

1 bi plaken ertz ozeanikoen artean.

2 plaka baten ertz ozeanikoaren eta bestearen ertz kontinentalaren artean.

1 bi plaken ertz ozeanikoen artean.

1. Bi plaken litosfera ozeanikoek elkarrekin talka egiten duten,

2 Plaka bat tolestu eta bestearen azpian sartzen da, subdukzio bat gertatzen da, eta

mantuan hondoratzen denean magmak sortzen dira

3 Gerta daiteke magma horiek hondoratzen ez den plakan egindako arrakaletatik

kanporatzea, hartan sumendiak eratuz. Sumendi horiek itsas mailatik gora igotzen

badira, sumendi-uhartez osatutako arku bat eratzen dute, sakonune ozeanikoaren

paralelo; akzidente geografiko horiek biak dira era honetako subdukzio-zonen

ezaugarrizkoak.

8

Page 9: Lurra planetaren egitura

2 Plaka baten ertz ozeanikoaren eta bestearen ertz

kontinentalaren artean.

1- Plaka baten litosfera ozeanikoak beste baten litosfera kontinentalaren kontra jotzen

duenean, plaka ozeanikoa, bestea baino trinkoagoa eta meheagoa denez, plaka

kontinental arinago eta lodiagoaren azpitik hondoratzen da.

2 Subdukzio-zona mota horretan, magmen zati bat azaleratu egiten da, eta bolkanismoa

eragiten du. Magma hori bizkor hozten eta solidotzen da lurrazalean, beste magma zati

bat ordea astiro solidifikatzen da lur azpian

3 Plaka baten hondoratzeak eragindako presioak bestearen ertz kontinentala desitxuratu

egiten du, lodituz. Desitxuratze eta sortutako magma horien ondorioz plakaren ertz

kontinentala loditzeak eta hartan eratzen diren sumendiek mendikate perikontinentala edo

kontinentearen ertzeko mendialdea osatzen dute.

4 Mendialde perikontinental hori eta sakonune ozeanikoa era honetako subdukzio-

zonen berezko ezaugarri edo akzidente geografikoak dira.

9

Page 10: Lurra planetaren egitura

Kontinenteen arteko talka-zona Plaka kontinentala Plaka

kontinentala

1- Bi plaken ertz kontinentalen arteko talka-zona. Bi litosfera-plakaren ertz kontinentalek

elkar jotzen dutenean ez da hondoratzerik gertatzen, arinak eta lodiak baitira bi litosferak.

2 - Plaka-muga honetan diharduten indarren eraginez, bi plaken ertzak tolestu eta zartatu

egiten dira elkar jotzen duten eremuan, mendikate interkontinentala edo kontinente arteko

mendikatea sortuz.

3- talka-zona horietan, litosferaren loditze horrek erro bat sorrarazten du beheko aldean

eta erroa mantuan hondoratzen da mantuan hondoratzen baina subdukzio zona

sortugabe.

4- Talkaren poderioz, hausturak gertatzen dira litosferan, eta haustura horiek

lurrikarak eragin ohi dituzte. Lurrikara horien fokuak sakonera txiki eta ertainetan baizik

ezin egon daitezke.

5- Era honetako plaka-mugetan magmak sortzen dira litosferako harriak urtuz, baina

magma horiek ez dira azaleratzen eta, beraz, ez dute jarduera bolkanikorik eragiten.

10

Page 11: Lurra planetaren egitura

3- Transformazio-failak edo ertz pasiboak:

1- Bi litosfera-plaka elkarren alboz albo mugitzen diren mugari Transformazio-failak

deitzen zaio.

2- Ertz pasiboak ere esaten zaizkie, litosfera ozeanikoa ez delako sortzen ezta suntsitzen

ere.

3- transformazio-faila gehienak ozeanoaren hondoan daude. Baina badira batzuk

kontinentean daudenak, Kaliforniako San Andres faila, adibidez.

4- Bi litosfera-plaken artean, mugitu ahala, gertatzen diren ahusturek lurrikarak eragiten

dituzte, eta litosferak muga horretan duen loditasuna kontuan hartuta, lurrikara horien

fokua azaletik hurbil egon ohi da.

11

Page 12: Lurra planetaren egitura

4 Antzinako kontinenteak

Litosfera-plaken mugimenduaren eraginez, kontinente-masak bereizi egin dira

zenbaitetan; hala gertatu zen Afrikako eta Hego Amerikako plaken artean, adibidez; beste

batzuetan, elkarrengandik bereizita zeuden kontinenteak batu egin dira, Indiaren eta

Laurasiaren kasuan gertatu zen bezala. Zientzia-ikerketa batzuetan litosfera-plakek

Lurraren historia osoan zehar izan duten bilakaera berregiteko eta kontinente eta

ozeanoen banaketan izan diren aldiak ere bilakaera horren arabera ulertzeko ahaleginak

egin dira. Orain arte egin izan diren berregiteek orain dela 1.100 milioi bat urteraino

atzeratzeko balio izan dute. Garai hartan kontinente bakar batean bilduta zeuden

kontinente-masa guztiak; kontinente hori Rodinia edo Pangea I izendatu da (pan, ‘guzti’,

eta geo, ‘lur’, hitz grekoetatik); geroztik, hasierako Pangea I hura zatituz

joan zen. Orain dela 570 milioi bat urte, kontinente-masa guztiak bat eginik zeuden berriro,

Pangea II deitu izan den kontinente erraldoian.

Azkeneko 200 milioi urteetara mugatzen bagara, egin diren berreraikuntzen arabera,

Pangea IIIa agertzen da; Pangea III hori orain dela 180 milioi urte bitan banatuko zen:

Laurasia iparraldean (Europa, Asia –India gabe– eta Ipar Amerika) eta Gondwana

hegoaldean (Afrika, India,

Australia, Antartida eta Hego Amerika).

Etorkizunerako aurreikuspenak ere egiten dira, litosfera-plaken gaur egungo

mugimenduek aurrera jarraituko dutelako ustean, eta aurreikusten zailagoak diren beste

gertaera batzuk ere, subdukzio-zona berriak sortzea, adibidez, kontuan harturik.

12

Page 13: Lurra planetaren egitura

13

Page 14: Lurra planetaren egitura

5 Litosfera-plaken mugimenduaren jatorria

Mantuko materialak ez dira litosferakoak eta egoera solidoan daude; leku batzuetan,

ordea, ez dira horren zurrunak eta mugitu egiten dira. Nukleoari darion beroaren eta

isotopo erradioaktiboen desintegrazioan aske geratzen den beroaren eraginez, mantuaren

behe aldeko materialak berotu egiten dira. Berotzean, haien dentsitatea gutxitu egiten da,

eta gorantz egiteko joera dute. Mantuko materialak gorantz doazen heinean hoztu egiten

dira, litosferaren azpian batez ere, eta, horren ondorioz, haien dentsitatea handitu egiten

da, eta beherantz egiten dute berriro.

Materialen mugimendu horrek konbekzio-korronteak eratzen ditu, eta horiek eragiten

dituzte litosfera-plaken mugimenduak.

Plakak, hondoratzen direnean, trinkoago bilakatzen direnez, astuntze horrek mantuaren

barnealdera erakartzen dituen indar baten moduan jokatzen du.

Hala, badirudi plaken mugimendua konbekzio- korronteen eta beren hondoratzearen

ondorioa dela.

6

Lurrikarak

14

Page 15: Lurra planetaren egitura

Dakizunez, plaka tektonikoek elkar ukitzen dute. Batzuetan, elkarri bultza egiten diotenez

harriak hautsi egiten dira diaklasak eta failak sortuz, orduan bat-batean askatzen da duten

energia, zoruaren dardarak eta bibrazioak ematen

Lurrikarak Fokua edo hipozentroa,

lurrikara gertatzen den puntu zehatza

da eta fokuaren gainean dagoen

lurrazaleko puntuari epizentro

esaten zaio.

Tsunami

Lurrikarak itsasoan gertatzen

direnean, itsasikara edo tsunami (itsasikarak izendatzeko eta nazioartean hedatu den

termino japoniarra) deitzen zaie. Olatu izugarriak sortzen dituzte, eta olatu horiek milaka

kilometro egin ditzakete 800 km/h abiaduran. Hondamendi izugarriak eragiten dituzte

kostaldera iristen direnean.

Lurrikarak aztertzen dituen zientzia sismografia da. Zientzialariek lurrikarak aztertzeko eta

neurtzeko oso tresna sentikorrak erabiltzen dituzte: sismografoak. Lurrikaren magnitudea

Richterren eskalan neurtzen da eta sortzen dituzten kalteak edo ondorioak Mercalliren

intentsitate-eskalan neurtzen dira.

Uhin sismikoak hiru motatakoak izan ohi dira:

1 P uhinak edo primarioak, sismografoek jasotzen dituzten lehenengoak eta solidoak

zein likidoak zeharkatzen dituztenak. Luzetara hedatzen dira 7,l5-14 km/s bitarteko

abiadura lortuz.

2 S uhinak edo sekundarioak, zeharka zabaltzen direnak, 4-7,5 km/s bitarteko abiadura

dutenak eta likidoak zeharkatzen ez dituztenak.

15

Page 16: Lurra planetaren egitura

3 Rayleigh uhinak eta Love

uhinak, Azalera-uhinak, aldiz, ez

dira berehala sortzen lurrikararen

ondoren. Horiek eratzeko

beharrezkoa da gorputz-uhinak (P

uhinak eta S uhinak) Lurraren

azalera angelu handiarekin

iristea. Maiztasun txikia eta

abiadura motela dira azalera-

uhinen beste ezaugarri batzuk,

eta, ondorioz, gizakien

eraikuntzak alde batera eta

bestera kulunkatzen dituzte zenbait segundotan edo zenbait minututan, apurtzeko aukerak

denborarekin handitu egiten direlarik

7 Sumendiak

Sumendi bat Lurraren gainazalean edo lurrazalean dagoen irekidura bat da.

Plaka tektonikoen arteko igurzketaren eraginez sortzen dira sumendiak, plaka horietan,

bata bestearen azpian kokatzen denean haitzen fusioa gertatzen baita lurraren barruan.

Magma (ura, gasak eta harri urtuak) eratzen da, lurpeko gasek magma kanpora

bultzatzen saiatzen dira. eta presioa ezin jasanez,magma kanpora atera eta laba bezala

ezagutzen da

Sumendi gehienak, prozesu honen ondorioz eratzen dira.Horregatik, plakak bereizten

diren lekuetan aurkitzen dira, plaken mugen kontzentrazio garrantzitsuena Ozeano Barean

gertatzen da;eta multzo horri, Suzko-gerrikoa deritzogu.

Hala ere, sumendi batzuk mantuko lumen ondorioz ere sor daitezke. Hauek plaken

mugetatik urrun gertatzen dira, adibidez Hawaii-n.

16

Page 17: Lurra planetaren egitura

Sumendi motak

Sumendia Lurraren gainazaleko arrail mota bat da; horretatik, material goriak ateratzen

dira kanpora. Sarri, kono formako mendi aldapatsuak dira. Baina sumendi guztiak ez dira

mendi garaiak, ez eta kono perfektuak ere. Sarritan, itsasoaren azpian daude, eta kanpotik

arrail luze baten itsura dute.

Jarduera bolkanikoaren leherkotasun-maila hainbat faktoreen mende dago:

a) Gas-edukia: Gasak magma-ganberan edo irteera-hodietan pilatzen badira, handiagoa

da jarduera bolkanikoaren leherkotasuna.

b) Sumendi-erakinaren forma eta ezaugarriak: Sumendi-erakinak tximinia estua badu,

gasak pilatu egingo dira, eta, ondorioz, leherketak eragingo dituzte.

c) Labaren biskositatea: Erraz egiten badu irrist oso jariakorra dela esaten da; aurkako

kasuan likatsutzat jotzen da. Faktore hori da jarduera bolkanikoaren ezaugarrietan

eragin handiena duena. Aldi berean, beste faktore hauek baldintzatzen dute

biskositatea:

Labaren konposizioak: Silize ugariko labak dira likatsuenak.

Tenperatura: Zenbat eta handiagoa, orduan eta jariakorrago izango da laba; aldiz,

zenbat eta txikiagoa izan, zenbat eta likatsuagoa.

Bi jarduera bolkaniko mota bereizten dira: lehorkorra eta efusiboa.

Jarduera efusiboa

Hauek dira ezaugarri nagusiak:

Laba basaltikoa da eta oso tenperatura handian ateratzen da; hortaz, ez da

likatsua.

Gasak ez dira pilatzen: Labaren biskositate txikiari esker, pixkanaka atera daiteke.

Ondorioz, murriztu egiten da leherketa kopurua eta horien indarra.

17

Page 18: Lurra planetaren egitura

Labak tenperatura handia duenez, eta leherketa gutxi daudenez, piroklasto gutxi ateratzen

dira.

Bi mota daude: hawaiiarra (ohikoa Hawaii uharteetako sumendietan) eta stromboliarra

(Stromboli uhartea dela-eta).

Jarduera leherkorra

Erupzioak oso bortitzak dira. Ezaugarri hauek ditu:

Laba oso likatsua da, solidotu egiten da eta irteera-hodiak ixten ditu.

Gasak pilatu egiten dira, presioa egiten da leherketa handiak eragiten dituzte.

Ondorioz, piroklasto ugari jaurtitzen dituzte.

Piroklasto ugari sortzen dira: Hodei behe batzuk eratu daitezke, lurzoruaren

gainean azkar mugitu eta parean aurkitutako guztia suntsitzen dutenak.

Lau mota daude: vulkaniarra (Vulcano uharte italiarraren mota berekoa), peléearra (Pelée

eredu duena), pliniarra (Plinio Gazteak egin zuen Vesuvio sumendiaren deskribapenaren

omenez) eta surtseyarra (Surtsey ur azpiko sumendia, 1970ko hamarkadan azaleratua

Ganbara magmatikoa :magma metatzen den gunea, atera aurretik

18

Page 19: Lurra planetaren egitura

Tximinia: magma kanporatzeko erabiltzen duten aterabidea·

Kolada:labak sumendiaren magaletatik sortzen den laba-isurketa edo ibaia·

Kono bolkanikoa: sumendiak jaurtitako materialen pilaketak eratutako gorauneak·

Kraterra : irteera-zuloa.

Lurrazal barneko eta mantuko materialak

Solidoak: piroklasto izenarekin ezagutzen dira. Tamaina arabera hiru mota bereizten

dira:

a) errautsak: airean geratzen den laba hautsa da 2mm baino gutxiago

b) lapilla kanporatutako materialak 2-20 mm artekoak

c) bonbak. Tamaina handikoak dira eta gori-gori ateratzen direnez itxura biribila hartzen

dute

Likidoak: kanpoaldera kolada gisa isurtzen diren labak dira.·

Gasak: Gas sufretsuak, karbono dioxidoa ur lurrina eta beste gas botatzen dituzte.

19