ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJ 1-20131-2013 ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJ G£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA Pracownia wysokorozdzielczej spektrometrii gamma

1-20131-2013

ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJG£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA

ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJG£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA

Pracownia wysokorozdzielczej spektrometrii gammaPracownia wysokorozdzielczej spektrometrii gamma

VOL. 59 Z. 1 ISSN 0551-6846 WARSZAWA 2013

INSTYTUT CHEMIII TECHNIKI J¥DROWEJ

POLSKIE TOWARZYSTWO NUKLEONICZNE

czytaj na str. 2

SPIS TREŒCI

OD REDAKCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Sta nis³aw La tek

NOWE MO¯LIWOŒCI POMIAROWE ŒL¥SKIEGOCENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJG£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA . . . . . . 2Ma³go rza ta Wy so cka,Bo gus³aw Mi cha lik,Kry stian Sku bacz

RADIACYJNA METODA HIGIENIZACJI I UTRWALANIA ¯YWNOŒCI . . . . . . . . . . . . 8Wo j ciech Mi g da³,Ur szu la Gry czka

RAPORT Z EKSPLOATACJI REAKTORABADAWCZEGO MARIA W 2012 ROKU . . . . . . 15An drzej Go³¹b

ANALIZA IZOTOPÓW URANU I PLUTONU PRZYU¯YCIU DETEKTORA PÓ£PRZEWODNIKOWEGOLEGe ORAZ KODÓW MGAU, MGA . . . . . . . 22Marian Fujak, Pawe³ Li pi ñ ski, Krzy sztof Isa jen ko, Bar ba ra Pio tro wska

PROMIENIOWANIE NATURALNE W POLSCEA ŒMIERTELNOŒÆ NOWOTWOROWA . . . . . . 25Krzy sztof Wo j ciech Fo r na l ski,Lu d wik Do brzy ñ ski

ENERGETYKA J¥DROWA, EFEKT CIEPLARNIANYI POLITYKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Da riusz Wi told Ku l czy ñ ski

BU£GARIA – PRZEZ REFERENDUM DO BUNTUOBYWATELSKIEGO . . . . . . . . . . . . . . . 39Niko³aj Uzu now

DONIESIENA Z KRAJU . . . . . . . . . . . . . . 42

DONIESIENIA ZE ŒWIATA . . . . . . . . . . . . 50

IN MEMORIAM . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

PTJ VOL.59 Z.1 2013

Kwa r ta l nik nauko wo-in forma cyj ny

POSTÊPY TECHNIKI J¥DROWEJ

Wydawca:

Instytut Chemii i Techniki J¹drowej

ul. Do rod na 16, 03-195 Wa r sza wa

Kon takt tele fo ni cz ny:

tel. 22 504 12 48

fax. 22 811 15 32

Re da ktor na cze l ny:

Sta nis³aw La tek

S.La [email protected]

Ko mi tet re da kcy j ny:

Wo j ciech G³usze wskiMa ria Ko wa l ska

£ukasz Ku Ÿ nia r ski

An drzej Mi ku l skiMa rek Ra bi ñ ski

Ed ward Ru rarz

El ¿ bie ta Za le wska

Re da k cja:

PTJ-re da k [email protected]

Za strze ga my so bie pra wo skra ca nia i ad iu sta cji te kstów

oraz zmian tytu³ów.

Pre nu me ra ta

Za mó wie nia na pre nu me ra tê kwa rta l ni ka

POSTÊPY TECHNIKI J¥DROWEJna le ¿y sk³adaæ na ad res re da kcji jak wy ¿ej.

Wp³aty pro szê prze ka zaæ na kon to:

Bank Pe kao SA,45 1240 3480 1111 0000 4278 2935.

Koszt pre nu me ra ty ro cz nej(4 ze szy ty ³¹cz nie z ko szta mi prze sy³ki) wy no si 50 z³.

Sk³adaj¹c za mó wie nie na le ¿y po daæ ad res oso by

lub in sty tu cji za ma wiaj¹cej, na któ ry ma byæ przes³aneczasopismo oraz numer NIP.

Sk³ad i druk:WEMA Wydawnictwo-Poligrafia Sp. z o.o.

ul. Rolna 191/193, 02-729 Warszawawww.wp-wema.pl

Pra co w niawyso koroz dzie l czejspe ktro me trii gamma

Sza no w ni Pa ñ stwo

Pi szê te s³owa w po³owie kwie t nia. Nie da w no znikn¹³œnieg, ale nie œmia³a zie leñ do pie ro za czy na siê po ja -

wiaæ. Mam nad zie jê, ¿e kie dy nasi Czy te l ni cy bêd¹ czy taæte s³owa bê dzie ju¿ pe³nia ma jo wej wio s ny.

Mo ¿ na, by so bie za daæ py ta nie: a kie dy bêd¹ wi do cz -ne oz na ki pra wdzi wej wio s ny w re a li za cji Pro gra mu Pol -skiej Ene r ge ty ki J¹dro wej (PPEJ)? Nie ste ty, póki co nie mazbyt wie lu jed noz na cz nych do wo dów na przy œpie sze niere a li za cji Pro gra mu PEJ. Pod czas nie da w nej kon fe ren cji„M¹dra lin 2013” na stro je ucze st ni ków nie by³y zbytopty mi sty cz ne. Zda niem nie któ rych obse r wa to rów pol -skie go se kto ra ener gety cz ne go na dal aktu a l ne s¹ go rz kies³owa za pi sa ne w przes³anym Pre mie ro wi Me mo ran dumw spra wie ene r ge ty ki j¹dro wej. W do ku men cie tym,opub li ko wa nym w nr 3/2012 PTJ pre ze si SE REN -u, SE P -u,PTN-u i NO T -u stwier dzi li, ¿e „obe c na po li ty ka rz¹du nieod po wia da ran dze i zna cze niu ene r ge ty ki j¹dro wej dlaprzysz³oœci za opa trze nia Pol ski w ene r giê ele ktryczn¹. Nie wi daæ te¿ zaan ga ¿o wa nia i wspa r cia ze stro ny or ga nówpo li ty cz nych”. Z ko lei cy to wa ny przez po rtal nu c le ar.pleks pert, wspó³or ga ni za tor V Ba l tic Bu si ness Fo rumw Œwi no u j œciu, po wie dzia³: „Je œli przy j rzeæ siê te m puprac nad bu dow¹ ele ktro w ni j¹dro wych, to mo ¿ na uznaæ, ¿e w per spe kty wie 20 lat nie bê dzie my ra czej generowaæ ene r gii j¹dro wej w Pol sce”.

Z dru giej stro ny s¹ zna ki nad ziei. Dzien nik „Rze czpo -spo li ta” do no si, ¿e w po³owie roku maj¹ siê roz pocz¹æpra ce zwi¹zane z ba da nia mi lo ka li za cji pie r wszej ele ktrow -ni j¹dro wej w na szym kra ju. Na wie lu po rta lach urzê do -wych (w tym na stro nach Miê dzy naro do wej Agen cji Ener -gii Ato mo wej) po ja wi³a siê in fo r ma cja, ¿e Agen cja do brze oce nia rea li za cjê pol skie go pro gra mu j¹dro we go. I jeszcze jed na in fo r ma cja ze stro ny in ter ne to wej PAA: „Naj wy ¿sza Izba Kon tro li po zy ty w nie oce ni³a dzia³al noœæ Pa ñ stwo wej Agen cji Ato mi sty ki w za kre sie przy go to wañ do wdro ¿e -nia Pro gra mu Pol skiej Ene r ge ty ki J¹dro wej”.

Wobec tak ró ¿ nych i cza sa mi sprze cz nych opi nii re dak -cja PTJ przy go to wa³a ki l ka py tañ, któ re zo sta³y prze ka za -ne Ale ksan dro wi Gra do wi pre ze so wi Zarz¹du PGE Ene r -gia J¹dro wa i PGE EJ1 z proœb¹ o od po wiedŸ lub ko men -tarz. Py ta nia do ty czy³y m.in. opó Ÿ nieñ w po dej mo wa niuprzez rz¹d de cy zji w spra wie for ma l ne go przy jê cia pro -gra mu j¹dro we go (co utrud nia w przysz³oœci te r mi now¹re a li za cjê in wes ty cji j¹dro wej), efe któw ka m pa nii informa -cyjno-e dukacy j nej „Po znaj Atom”, obe cnych i naj bli ¿ szychnaj wa¿ nie j szych za dañ stoj¹cych przed PGE Ene r gia J¹dro -wa. Nie ste ty, py ta nia te – jak dot¹d – po zo sta³y bez od po -wie dzi. Poin for mo wa no nas, ¿e PGE opra co wu je w³aœ nienow¹ stra te giê dzia³añ w za kre sie Pro gra mu Pol skiej Ene r -ge ty ki J¹dro wej. Mamy nad zie jê, ¿e po za ko ñ cze niu tejpra cy kie row ni c two PGE po in for mu je na szych Czy te l ni -ków o g³ów nych za³o¿e niach no wej stra te gii.

Cze kaj¹c na po zy ty w ne de cy zje i o¿y wie nie dys ku sjio ene r ge ty ce j¹dro wej wa r to przy to czyæ s³owa kore a ñ -skie go eks per ta, dr. Jin KIM’a, dy re kto ra Ad van ced Ra dia -tion Te ch no lo gy In sti tu te – ARTI, KAERI, ucze st nicz¹cegow kon fe ren cji „Con su l tan cy Me e ting on Ne twor king ofUsers of EB fa ci li ties and the Role of the IAEA Col la bo ra -ting Cen tres”, po œwiê co nej w³aœ nie utwo rze niu sie ciwspó³pra cuj¹cych oœro d ków ba da w czych. Otó¿ dr JinKim po wie dzia³, ¿e efe kty eko no mi cz ne ze sto so wa nia technologii ra dia cy j nych i j¹dro wych, w kra jach roz wi niê -tych, mog¹ na wet prze kra czaæ efe kty eko no mi cz ne uzyskiwane z ene r ge ty ki j¹dro wej.

Bie¿¹cy nu mer otwie ra ar ty ku³ anon so wa ny na ok³ad -ce, a przy go to wa ny przez ze spó³ au to rów: Ma³go rza têWy sock¹, Bo gus³awa Mi cha li ka, Kry stia na Sku ba czaz GIG-u, pt.: „Nowe mo ¿ li wo œci po mia ro we Œl¹skie goCen trum Ra dio me trii Œro do wi sko wej G³ów ne go In sty tu -tu Gó r ni c twa”. W pod su mo wa niu swo jej pra cy au to rzystwier dzaj¹ z sa ty s fakcj¹: „Œl¹skie Cen trum Ra dio me triiŒrodo wi sko wej GIG jest jed nym z nie wie lu w Pol sce oœrod -ków, któ re dziê ki wdro ¿o nym me to dom po mia ro wym,s¹ w sta nie pro wa dziæ kom p le kso wy mo ni to ring ska ¿eñpro mie nio twór czych za rów no w sy tu a cji awa ry j nej, jaki no r ma l nej. Uno wo czeœ nie nie za ple cza spra wi³o, ¿e GIGjest jed nostk¹ w pe³ni przy go to wan¹ do rea li zo wa nia zadañ w sze ro ko ro zu mia nym za kre sie bez pie cze ñ stwaj¹dro we go i ochro ny ra dio logi cz nej dla bie¿¹cych i przy -sz³ych po trzeb ene r ge ty ki j¹dro wej”.

Cie ka wy ar ty ku³ przy go to wa³ ze spó³ au to rów: Wo j -ciech Mi g da³, Ur szu la Gry czka z IChTJ. Tytu³ ar ty ku³u:„Ra dia cy j na me to da hi gie ni za cji i utrwa la nia ¿y w no œci”.We wstê pie au to rzy s³usz nie za uwa ¿aj¹, ¿e „cz³owiek odwie ków za j mo wa³ siê nie ty l ko zdo by wa niem i wy twa rza -niem ¿y w no œci, ale ta k ¿e i jej utrwa la niem. W ci¹gu ty siê -cy lat po zna no ró ¿ ne me to dy utrwa la nia ¿y w no œci, ta kiejak: su sze nie, so le nie, go to wa nie, mro ¿e nie, wê dze nie,fe r men ta cja. Rosn¹ca iloœæ cho rób i za truæ prze no szo -nych przez po karm do wo dzi, ¿e tra dy cy j ne te ch no lo gieoraz sto so wa ne do ty ch czas przed siê w ziê cia s¹ nie wy star -czaj¹ce. Te ch no lo gie ra dia cy j ne mog¹ od gry waæ istotn¹rolê w pod nie sie niu bez pie cze ñ stwa ¿y w no œci”. Za chê -cam do le ktu ry ca³ego ar ty ku³u.

Ko le j ne te ksty w czê œci ar ty ku³owej pu b li kuj¹: An drzejGo³¹b (Ra port z eks plo a ta cji re a kto ra ba da w cze goMARIA w 2012 r.), Krzy sztof Wo j ciech Fo r na l ski i Lu d wikDo brzy ñ ski (Pro mie nio wa nie na tu ra l ne w Pol sce a œmie r -te l noœæ no wo two ro wa), Ma rian Fu jak, Pawe³ Li pi ñ ski,Krzy sztof Isa jen ko, Bar ba ra Pio tro wska (Ana li za izo to pów ura nu i plu to nu przy u¿y ciu de te kto ra pó³prze wod niko -we go LEGe oraz ko dów MGAU, MGA), Da riusz Wi toldKu l czy ñ ski (Ene r ge ty ka j¹dro wa, efekt ciep la r nia ny i po li -ty ka) i Niko³aj Uzu now (Bu³ga ria – przez re fe ren dum dobun tu oby wate l skie go).

Jak za wsze, dru ga, tro chê mniej ob sze r na czêœæ cza so -pi s ma, za wie ra kró t sze do nie sie nia. Tym ra zem szcze gó l -nie po le ca my in fo r ma cje o Ra po r cie NCBJ na te mat ma³ychre a kto rów modu³owych (SMR), wy po wie dziach prof. Gu -do w skie go o ko rzy œciach z ato mu, kon fe ren cji „M¹dra lin2013”, œwi¹te cz nym spo t ka niu Are vy, uro czy sto œci ro cz ni -cowej z oka zji 540-le cia uro dzin Miko³aja Ko pe r ni ka, dys -ku sji o energetyce u Pre zy den ta RP, opi niach kore a ñ skie -go eks per ta Jin KIM’a o ene r ge ty ce j¹dro wej i nie ty l ko.

W ko ñ co wej czê œci pe rio dy ku znajd¹ Pa ñ stwo ki l kawspo m nieñ o zmar³ym nie da w no przy ja cie lu na sze go pisma, wspa nia³ym cz³owie ku prof. W³od zi mie rzu Zy chuoraz o prof. Je rzym Przystawie.

Wa r to za po znaæ siê ta k ¿e z ko mu ni ka tem orga ni za to -rów cie ka we go wy da rze nia, ja kim bê dzie tzw. wys³ucha -nie na te mat: Czy Pol ska po trze bu je no we go sk³ado wi ska dla od pa dów pro mie nio twór czych?

Wszy stkim na szym Czy te l ni kom i Przy ja cio³om ¿y czêuda ne go wy po czyn ku w cza sie nad chodz¹cego we ekenduma jo we go. I ¿y cz my so bie na wza jem, aby te mat roz wo ju ene r ge ty ki j¹dro wej w Pol sce po no w nie sta³ siê przed -mio tem po wszech ne go zain tere so wa nia.

Re da ktor na cze l nySta nis³aw La tek

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ OD REDAKCJI 1

NOWE MO¯LIWOŒCIPOMIAROWE ŒL¥SKIEGO CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJG£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA

Ma³go rza ta Wy so cka, Bo gus³aw Mi cha lik, Kry stian Sku bacz

Pro fil dzia³al no œci Œl¹skie go Cen trum Ra dio me trii Œro do wi sko wejG³ów ne go In sty tu tu Górnictwa

Œl¹skie Cen trum Ra dio me trii Œro do wi sko wejG³ów ne go In sty tu tu Gó r ni c twa (da w niej La bo -

ra to rium Ra dio me trii) od kil ku dzie siê ciu lat jestzaan ga ¿o wa ne w ba da nia zwi¹zane z wy stê po wa -niem na tu ra l nej pro mie nio twór czoœci w ko pa l niach wê gla ka mien ne go. Na pocz¹tku lat sie dem dzie -si¹tych stwier dzo no, ¿e po wstaj¹ce w ru rach sy ste -mów od wad nia nia ko palñ osa dy, po wo duj¹ce isto t -ne utrud nie nia w ich dzia³aniu, za wie raj¹ rów nie¿zna cz ne ilo œci izo to pów radu. Roz po czê te w efe k -cie tego stwier dze nia ba da nia szy b ko wy ka za³y, ¿eobe cnoœæ osa dów za wie raj¹cych rad w ko pa l niachpod zie mnych zwi¹zana jest z wy stê po wa niem ra do -noœnych wód z³o¿o wych i jest zja wi skiem sto sun ko wopowsze ch nym w pod zie mnych zak³adach gó r ni czych.Wy ni kaj¹ca z obe cno œci osa dów eks po zy cja gó r ni -ków na pro mie nio wa nie jo ni zuj¹ce jest Ÿród³em za -gro ¿e nia ra dia cyj ne go, któ re w wie lu przy pa d kach,jest isto t ne ze wzglê du na wy ma ga nia ochro ny ra -dio logi cz nej. Rów nie¿ od pro wa dza nie wód ra do -no œ nych na po wie rz ch niê, nie uni k nio ne w cza siepro wa dze nia eks plo a ta cji gó r ni czej, sta no wi isto t -ne obci¹¿e nie dla œro do wi ska na tu ral ne go, nie ty l kow bez po œred nim s¹sie dztwie ko palñ.

W re zu l ta cie pro wa dzo nych ba dañ oraz oce nyza gro ¿e nia ra dia cyj ne go, na pocz¹tku lat osiem -dzie si¹tych do usta wy Pra wo geo lo gi cz ne i gó r ni cze,w czê œci do tycz¹cej za gro ¿eñ na tu ra l nych wy stê -puj¹cych w pod zie mnych zak³adach gó r ni czych, zo -sta³y wpro wa dzo ne obo wi¹zuj¹ce do dzi siaj za pi syob li guj¹ce ko pa l nie do pro wa dze nia mo ni to rin gu

za gro ¿e nia ra dia cyj ne go zwi¹za ne go z wy stê po wa -niem na tu ra l nej pro mie nio twór czoœci1. Wyma ga niate do tycz¹ za rów no wód i osa dów za wie ra j¹cychrad, jak i wy stê po wa nia ra do nu. W przy pa d kach,kie dy za gro ¿e nie to prze kra cza okre œlo ne po ziomy,wyni kaj¹ce z ogó l nych za sad ochro ny ra dio logi cz -nej, kie ro w nik zak³adu gó r ni cze go zob li go wa ny jestdo pod jê cia dzia³añ zapo bie ga w czych. Wy chodz¹c naprzeciw ist niej¹cym pro ble mom ze spó³ GIG przywspó³pra cy z Wy ¿szym Urzê dem Gó r ni czym przy go -to wa³ i wdro ¿y³ sy stem kon tro li za gro ¿e nia ra dia cyj -ne go, pocz¹tko wo w ko pa l niach wê gla ka mien ne go, a na stê p nie we wszy stkich pod zie mnych zak³adachgó r ni czych. Opra co wa no rów nie¿ pe w ne za sa dy po -stê po wa nia z osa da mi za wie raj¹cymi rad oraz uru -cho mio no in sta la cje ogra ni czaj¹ce ska ¿e nie œro do -wi ska zwi¹zane z od pro wa dza niem wód ra do no œ -nych na po wie rz ch niê. W 1993 r. La bo ra to rium Ra -dio me trii (obe c nie Œl¹skie Cen trum Ra dio me trii Œro -do wi sko wej) jako pie r wsze w Pol sce la bo ra to riumza j muj¹ce siê po mia ra mi pro mie nio wa nia jo ni zu -j¹cego i ocen¹ za gro ¿e nia ra dia cyj ne go zo sta³oakre dy to wa ne przez PCA (wów czas PCBC). Aktu a l nyce r ty fi kat AB 005 wa ¿ ny jest do 30.12.2014 r.

Do œwia d cze nia zdo by te w dzie dzi nie ba da nianatu ra l nej pro mie nio twór czoœci w ko pa l niach wê glaka mien ne go umo ¿ li wiaj¹ sta³y roz wój po ten cja³unauko wo-ba daw cze go w za kre sie ochro ny ra dio -logi cz nej za rów no pra co w ni ków i osób post ron -nych, jak i ochro ny œro do wi ska na tu ral ne go przedpro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym. Obe c nie za kresdzia³al no œci Œl¹skie go Cen trum Ra dio me trii Œro do -wi sko wej GIG zna cz nie wy kra cza poza gó r ni c twopod zie m ne i obe j mu je wsze l kie aspe kty wy stê po -

PTJ VOL.59 Z.1 2013

2 PTJY

£U

KY

TR

AY

£U

KY

TR

A

1 W zwi¹zku ze wst¹pie niem Pol ski do Unii Eu ro pe j skiej w 2004 r., do usta wy – Pra wo ato mo we zo sta³y wpro wa dzo ne wprost

wy ma ga nia dy re kty wy RADY UE 96/29/EURATOM z dnia 13 maja 1996 r. usta na wiaj¹ce pod sta wo we no r my bez pie czeñstwa

w za kre sie ochro ny zdro wia pra co w ników i ogó³u spo³eczeñstwa przed za gro¿enia mi wy ni kaj¹cymi z pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cegorów nie¿ w za kre sie do tycz¹cym za gro ¿e nia wy ni kaj¹cego ze wzmo ¿o ne go pro mie nio wa nia naturalnego.

wa nia pro mie nio twór czoœci na tu ra l nej we wszy st -kich dzie dzi nach prze mys³u umo w nie za li cza nychdo kate go rii NORM (Na tu ral ly Oc cur ring Ra dio ac tive Ma te rials). Roz wi ja ne s¹ za rów no po szcze gó l neme to dy po mia ro we sto so wa ne do oce ny wy stê po -wa nia nu kli dów pro mie nio twór czych w bez po œred -nim oto cze niu cz³owie ka i œro do wi sku na tu ra l nym,jak i uni ka to we me to dy ba da w cze sto so wa ne dooce ny za gro ¿e nia ra dia cyj ne go cz³owie ka i œro do -wi ska na tu ral ne go z uw z glêd nie niem ele men tów,w li te ra tu rze an glo jêzy cz nej okre œla nych tra f nie,acz ko l wiek w spo sób trud ny do przet³uma cze nia,jako non - hu man bio ta. Za kres akre dy ta cji PCA jeststa le po sze rza ny i obe c nie obe j mu je rów nie¿ me to -dy nie zbêd ne do oce ny za gro ¿e nia ra dia cyj ne gozwi¹za ne go z ewen tu a l nym roz wo jem ene r ge ty kij¹dro wej w Pol sce, w szcze gó l no œci w aspe kcieochro ny œro do wi ska. Obe c nie, na mocy roz po -rz¹dze nia Rady Mi ni strów z dnia 17 grud nia 2002 r. w spra wie sta cji wcze s ne go wy kry wa nia ska ¿eñpro mie nio twór czych i pla có wek pro wadz¹cych po -mia ry ska ¿eñ pro mie nio twór czych (Dz.U. Nr 239,poz. 2030), Œl¹skie Cen trum Ra dio me trii Œro do wi -sko wej GIG pe³ni rolê oœro d ka wcze s ne go wy kry -wa nia ska ¿eñ oraz pla ców ki spe cjali sty cz nej odpo -wie dzia l nej za mo ni to ring ska ¿eñ pro mie nio twór -czych wody, ¿y w no œci i po wie trza.

Roz wój po ten cja³u ba da w cze goi po mia ro we go Œl¹skie go Cen trumRa dio me trii Œro do wi sko wej

Zap le cze apa ra tu ro we orazsto so wa ne pro ce du ry ba da -w cze GIG s¹ sta le roz wi ja new celu ich do sto so wa niado zmie niaj¹cych siê wy ma -gañ ze w nê trz nych. Dziê kipo zy s ka niu fun du szy w ra -mach Pro gra mu Ope racy j ne -go Inno wacyjna Go spo dar -ka, 2007-2013, Prio ry tet 2.In fra stru ktu ra sfe ry B+R,Dzia³anie 2.1. Roz wój oœro d -ków o wy so kim po ten cja leba da w czym, na re a li za cjêpro je ktu „Mode r ni za cja za -ple cza ba da w cze go wyko rzy -stywa ne go pod czas rewi ta li -za cji te re nów zde gra do wa -nych dzia³al no œci¹ prze my -s³ow¹” roz bu do wa no i uno -wo czeœ nio no bazê apa ra tu -row¹ Œl¹skiego Cen trum Ra -dio me trii Œro do wi s ko wej GIG w o b sza rach isto t nych zewzglê du na pro wa dze niemo ni to rin gu za gro ¿e nia ra -

dia cyj ne go, jak i mo ¿ li wo œci pro wa dze nia ba dañpod sta wo wych oraz prac badaw czo-ro zwo jo wych.

In sta la cje wy twa rzaj¹ce pro mie nio wa niejo ni zuj¹ce

W re zu l ta cie prze pro wa dzo nej mode r ni za cji GIGw zna cz nym sto p niu po sze rzy³o swo je mo ¿ li wo œciw za kre sie kon tro lo wa nej eks po zy cji ma te ria³ów do -œwia dcza l nych oraz wzo r co wa nia apa ra tu ry do po -mia rów pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego. W pod zie -miach no we go bu dyn ku la bo ra to rium, w po mie sz -cze niach za pe w niaj¹cych od po wied ni¹ os³on noœæ,zain sta lo wa ne zo sta³o na stê puj¹ce wy po sa ¿e nie:• Urz¹dze nie IM6/M-2 (fot. 1) prze zna czo ne do

wy twa rza nia sko li mo wa nej wi¹zki pro mie nio -wa nia gam ma wy po sa ¿o ne w Ÿród³a Cs-137o aktywnoœci 100 Ci, 1 Ci i 0,01 Ci (3700 GBq,37 GBq, 0,37 GBq). Od leg³oœæ napro mie niowy -wane go obie ktu od Ÿród³a mo ¿ na zmie niaæ p³yn -nie w za kre sie do 4 m. Moc ke r my pro mie nio wa -nia gam ma wy no si do 0,3 Gy/h w od leg³oœci 1 mod Ÿród³a.

• Apa rat ren t ge no wski XCS-320-ST/X-RAY CAL(fot. 1) prze zna czo ny do wy twa rza nia sko li mo -wa nej wi¹zki pro mie nio wa nia X wy po sa ¿o nyw ce ra miczn¹ la m pê pra cuj¹c¹ przy na piê ciachdo 320 kV, wy po sa ¿o ny w ze staw fi l trów zgod -nych z norm¹ ISO 4037, prze zna czo nych domody fi ko wa nia wi¹zki pro mie nio wa nia. Od le -g³oœæ napro mie niowy wane go obie ktu od la m py

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ NOWE MO¯LIWOŒCI POMIAROWE ŒL¥SKIEGO CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJ... 3A

RTYK

U£Y

Fot. 1. In sta la cja do wy twa rza nia sko li mo wa nej wi¹zki pro mie nio wa nia gam ma IM6/M-2 (lewastro na) oraz apa rat ren t ge no wski XCS-320-ST/X-RAY CAL (320 kV) z za³o¿o ny mi fi l tra mi (pra wa stro na).

Oby d wa urz¹dze nia s¹ obs³ugi wa ne przez wspóln¹ ³awê ka li bra cyjn¹ prze zna czon¹ do pozy cjo no -

wa nia napro mie niowy wa nych obie któw (Can berra -Pa c kard, USA oraz TEMA, W³ochy)

mo ¿ na zmie niaæ p³yn nie w za kre sie do 4 m. Dlanie fil tro wa nej wi¹zki pro mie nio wa nia moc ke r -my wy no si 7 Gy/h w od leg³oœci 1 m od ogniskalampy.

• Urz¹dze nie IN1/P SP/BOT/R-2 (fot. 2) prze zna czo -ne do pano rami cz ne go napro mie niowy wa niaobie któw pro mie nio wa niem ne u tro no wym wy -twa rza nym przez Ÿród³o 241A m Be o akty w no œci1 Ci (37 GBq). Sta no wi sko umo ¿ li wia napro mie -niowy wa nie obie któw usy tu o wa nych w od le -g³oœciach od 0,3 m do 1 m. W od leg³oœci 1 m odŸród³a moc da w ki wynosi 30 Sv/h.

• Urz¹dze nie IM1/P SP/BOT/R-2 (fot. 3) prze zna -czo ne do pano rami cz ne go napro mie niowy wa -nia obie któw pro mie nio wa niem gam ma wy twa -rza nym przez Ÿród³o Cs-137 o akty w no œci 0,05 Ci(1,85 GBq). Sta no wi sko umo ¿ li wia napro mie nio -wy wa nie obie któw usy tu o wa nych w od le g³oœ -

ciach od 0,3 m do 1 m. W od le g³oœci1 m od Ÿród³a moc ke r my pro mie nio -wa nia gam ma wy no si 150 µGy/h.

• Urz¹dze nie IB1/P (fot. 4) prze zna czo nedo na pro mie niowy wa nia obie któwpro mie nio wa niem beta wy twa rza nymprzez Ÿród³o Sr-90 o akty w no œci 0,05 Ci(1,85 GBq) i zna j duj¹ce siê w rów no -wa dze Y-90. Po³o¿e nie napro mie nio wy -wane go obie ktu mo ¿ na p³yn nie zmie -niaæ w za kre sie do 1 m od Ÿród³a. W od -le g³oœci 10 cm, 30 cm i 50 cm od Ÿród³amoc da w ki wy no si ok. 3100 mSv/h,210 mSv/h i 50 mSv/h od po wie d nio.

Ze wzglê du na mo ¿ li woœæ wy twa rza niaw pra cow ni, przez in sta la cje pro mie nio -wa nia jo ni zuj¹cego, za gra ¿aj¹cego ¿y ciui zdro wiu wszy stkie urz¹dze nia ste ro wa -ne s¹ zda l nie z od rê b ne go po mie sz cze nia(fot. 5) oraz opra co wa no sy stem bez pie -cze ñ stwa, na któ ry sk³adaj¹ siê na stê -puj¹ce ele men ty:– lo ka li za cja po mie sz czeñ pod zie mi¹

i kie ro wa nie naj bar dziej in ten sy w nychwi¹zek pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cegopod po wie rz ch niê grun tu,

– œcia ny z pó³me tro wej wa r stwy be to nuba ry to we go o gê sto œci 3,3 g/cm3 i wy -po sa ¿e nie wejœæ w drzwi za wie raj¹ce5 cm wa r stwê o³owiu,

– wy po sa ¿e nie in sta la cji we w³asneos³ony po zwa laj¹ce per so ne lo wi naprze by wa nie w ich po bli ¿u, je œli in sta la -cje s¹ wy³¹czo ne i Ÿród³a nie zna j duj¹siê w po zy cji ro bo czej,

– ob se r wa cja po mie sz czeñ, w któ rychzlo kali zo wa ne s¹ in sta la cje do wy twa -rza nia pro mie nio wa nia jo ni zu j¹ce goprzez sy stem ka mer,

PTJ VOL.59 Z.1 2013

4 MA£GORZATA WYSOCKA, BOGUS£AW MICHALIK, KRYSTIAN SKUBACZ PTJY

£U

KY

TR

A

Fot. 3. Urz¹dze nie IM1/P SP/BOT/R-2 prze zna czo ne do pano ra mi cz ne go napro -

mie niowy wa nia obie któw pro mie nio wa niem gam ma (Can berra -Pa c kard, USAoraz TEMA, W³ochy)

Fot. 4. Urz¹dze nie IB1/P prze zna czo ne do napro mie niowy wa nia obie któw

pro mie nio wa niem beta (Can berra -Pa c kard, USA oraz TEMA, W³ochy)

Fot. 2. Urz¹dze nie IN1/P SP/BOT/R-2 prze zna czo ne do pano ra -

mi cz ne go napro mie niowy wa nia obie któw pro mie nio wa niem

ne u tro no wym (Can berra -Pa c kard, USA oraz TEMA, W³ochy)

– ³¹cznoœæ tele fo ni cz na z ka ¿ dym po mie sz cze niem, – usta wie nie pra cy sy ste mu w tryb unie mo ¿ li wia -

j¹cy w³¹cze nie in sta la cji i prze sy³anie Ÿró de³ dopo zy cji ro bo czej przy otwa r tych drzwiach os³on -nych, a w przy padku otwa r cia drzwi pod czas pra -cy in sta la cji, jej auto ma ty cz ne prze rwa nie,

– mo ¿ li woœæ wy³¹cze nia dzia³aj¹cego urz¹dze nia,przez oso bê zna j duj¹c¹ siê w po bli ¿u, z po moc¹przy ci sków awa ry j ne go prze ry wa nia ich pra cy,umie sz czo nych wewn¹trz po mie sz czeñ na œcia -nach lub przy sa mych in sta la cjach,

– roz lo ko wa nie w po bli ¿u Ÿród³a pro mie nio wa nianeu tro no we go ekra nów os³on nych zbu do wa -nych z po lie ty le nu wzbo ga co ne go w bor,

– wy po sa ¿e nie osób prze by waj¹cych w po mie sz -cze niach w ele ktro ni cz ne da w ko mie rze indy wi -du a l ne po zwa la j¹ce na bie¿¹c¹ kon tro lê sta nuza gro ¿e nia ra dia cyj ne go.

Pra co w nia do zy me trii

Fun kcjo nuj¹ca w Œl¹skim Cen trum Ra dio me triiŒro do wi sko wej GIG pra co w nia do zy me trii indy -widu a l nej i œro do wi sko wej zaan ga ¿o wa na do tejpory g³ów nie w pra ce us³ugo we na rzecz gó r ni c twa (po mia ry da wek gam ma, stê ¿e nia krót ko ¿y cio wych pro du któw roz pa du ra do nu w po wie trzu ko pa l nia -nym) oraz w³asne pra ce ba da w cze zo sta³a przy sto -so wa na do pro wa dze nia wiel ko ska lo wych po mia -rów da wek pro mie nio wa nia rent ge no wskie go,gam ma, neu tro no we go i beta. Pra co w nia zo sta ³ado po sa ¿o na w auto ma ty cz ny czy t nik (Pa na so nic)kart prze zna czo ny do wiel ko ska lo wych po mia rówda wek od pro mie nio wa nia rent ge no wskie go, gam -ma, neu tro no we go i be ta. Czy t nik umo ¿ li wia do ko -ny wa nie od czy tu: do 500 da w ko mie rzy/4 go dzi ny(fot. 6). Dla da w ko mie rzy UD-802, któ re s¹ ele men -tem tego sy ste mu, prze zna czo nych do po mia rueks po zy cji w mie sza nych po lach pro mie nio wa nia limit de te k cji wy no si 1 µGy dla po zio mu isto t no œci5% i pro mie nio wa nia gam ma. Au toma ty cz ny czy t -

nik do de te kto rów TLD fi r my Harshaworaz urz¹dze nia do ka li bro wa nia de te kto -rów dope³niaj¹ wy po sa ¿e nie pra co w ni.Z po moc¹ czy t ni ka Ha r s haw s¹ do ko ny -wa ne od czy ty miê dzy in ny mi da w ko mie -rzy Gam ma-31 prze zna czo nych do oce nyeks po zy cji na pro mie nio wa nie gam ma.W tym przy pa d ku li mit de te kcji wy no si0,5 µGy dla po zio mu isto t no œci 5%. Potencja³ ten umo ¿ li wia moni to ro wa nieda wek w ró ¿ nych dzie dzi nach badañi ga³êziach prze mys³u, w tym w ener ge -tyce j¹dro wej.

Ba da nia ska ¿eñpro mie nio twór czych

Pra co w nia spe ktro me trii gam ma zo sta ³a prze nie -sio na do pod zie mnej czê œci no we go bu dyn ku labora to rium, w któ rym œcia ny wy ko na no z pó³ -metrowej wa r stwy be to nu ba ry to we go o gê sto œci3,3 g/cm3, o œred niej za wa r to œci na tu ra l nych nu kli -dów pro mie nio twór czych nie prze kra cza j¹cych10 Bq/kg. Do da t ko wo, w celu ob ni ¿e nia t³a dla naturalnych nu kli dów pro mie nio twór czych po mie -sz cze nie wy po sa ¿o no w sy stem we nty la cji me cha -nicz nej o wy da j no œci gwa ran tuj¹cej ogra ni cze niena ra sta nia pro du któw roz pa du ra do nu. Szeœæ spe k -tro me trów pro mie nio wa nia gam ma, w któ re wy -po sa ¿o na jest pra co wa nia umo ¿ li wia po miar stê -¿eñ izo to pów emi tuj¹cych pro mie nio wa nie gam maw bar dzo sze ro kim spe ktrum ener ge ty cz nym, pra k -ty cz nie od 5 keV. Sto so wa ne w spe ktro me trach detektory ge r ma no we: ko a ksja l ne n-Ty pe, p-Ty pe,BEGe, XtR oraz we ll-ty pe z aktywn¹ os³on¹ antyko -in cy den cyjn¹ „An nu lus” (Ta be la 1) umo ¿ li wiaj¹ za -rów no szy b kie po mia ry pró bek o du ¿ej za wa r to œcinu kli dów pro mie nio twór czych, jak i pre cy zy j ne pomiary stê ¿eñ œla do wych, rów nie¿ w pró b kach materia³ów bio lo gi cz nych i in nych, o ogra ni czo nej dostêpnoœci przy bar dzo ni skim li mi cie de te kcji.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Fot. 6. Sta no wi skodozy me try cz ne:

ze staw do wie l ko -

ska lo wych po mia rów dawek pro mie nio wa -

nia rent ge no w skie go, gam ma, neu tro no -

we go i beta

Fot. 5. Po mie sz cze nie kon tro l ne

Na przyk³ad dla Cs-137 jest to 0,02 Bq. Dla po zo -sta³ych de te kto rów li mi ty de te kcji wy nosz¹ od0,1 Bq dla Cs-137 do ok. 2 Bq dla Pb-210. Czas po -mia ru do sto sowy wu je siê do akty w no œci nu kli dówpro mie nio twór czych i ich ro dza ju. W ra mach mo -de r ni za cji pra co w nia zo sta³a wy po sa ¿o na w prze -no œ ny spe ktro metr INSPECTOR 2000 oraz nowy detektor BEGe o wy da j no œci wzglêd nej 50%. Wszyst -kie de te kto ry zo sta³y umie sz czo ne w do mkachos³on nych wy ko na nych z o³owiu o ni skiej za wa r to œ ciizo to pu Pb-210 o gru bo œci œcia nek 10 i 15 cm.

Pra co w nia izo to po wa kla sy II zo sta³a wy po sa ¿o -na w no wo cze s ne urz¹dze nia po mo c ni cze, miê dzyin ny mi au to ma tyczn¹ wy par kê umo ¿ li wiaj¹c¹ za tê -¿a nie pró bek wód œro do wi sko wych i pi t nych o du -¿ej ob jê to œci pocz¹tko wej, urz¹dze nie do ele ktro -depo zy cji oraz urz¹dze nia do mine ra li za cji pró bek.W pra co w ni ra dio che micz nej pro wa dzo na jestwstê p na pre pa ra ty ka pró bek prze zna czo nych dopo mia rów me to da mi:• spe ktro me tria alfa: czte ry de te kto ry alfa typu

PIPS w ko mo rach pró ¿ nio wych, sy stem Can ber ra --Packard, USA. Wa r stwa akty w na sto so wa nychde te kto rów ma gru boœæ ok. 140 µm, co po zwa lana ana li zê spe ktro me tryczn¹ cz¹stek alfa o energiiod 3 MeV do 15 MeV;

• spe ktro me tria ciek³os cyn tyla cyj na: dwa za uto ma -ty zowa ne ni skot³owe spe ktro me try na ciek³e scyn -ty la to ry Qu an tu lus (Per ki nE l mer, USA) z aktyw n¹os³on¹ anty koin cy den cyjn¹ oraz mo ¿ li wo œci¹ roz -dzie la nia cz¹stek alfa i beta do po mia rów stê ¿eñizo to pów w po wie trzu, wo dzie i ro œli nach;

• sy stem kon tro li stê ¿e nia ra do nu w po wie trzuopa r ty na me to dzie de te kto rów œlado wych( Radosys, Wê gry), prze zna czo ny do po mia rówd³ugo trwa³ych (3 mie si¹ce i wiê cej). Przy cza sieeks po zy cji rów nym 3 mie si¹ce mo ¿ na mie rzyæza po moc¹ tego typu de te kto rów stê ¿e nia ra do -nu 222Rn po wy ¿ej 10 Bq/m3. Do od czy tu de te kto -rów u¿y wa siê auto maty cz ne go mi kro sko pu optycznego.

Pra co w nia ae ro zo li

Spe ktro me try cz¹stek SMPS oraz APS (TSI, USA)umo ¿ li wiaj¹ pro wa dze nie ba dañ ae ro zo li w sze ro -kim za kre sie od 4 nm do oko³o 20 µm (fot. 7). Dziê kido dat ko we mu wy po sa ¿e niu w roz cie ñ cza cze i kon -dy cjo nowa nie pró b ki, mo ¿ li we jest za sto so wa nietych te ch nik po mia ro wych w œro do wi sku o bar dzodu ¿ej kon cen tra cji cz¹ste czek, w tym bez po œred niow stru mie niach spa lin. Ge ne ra to ry ae ro zo li po zwa -

laj¹ wy two rzyæ mono dys per syj ne ae ro zo -le od 10 nm do 100 µm. Oprócz zasto so -wañ czy sto ba da w czych, ta kich jak ba da -nie za cho wa nia siê ae ro zo li lub na da nieuk³adów fil tra cy j nych, ge ne ra to ry mog¹s³u¿yæ rów nie¿ do te sto wa nia spe ktro me -t rów cz¹stek i ich wzo r co wa nia.

Isto t nym uzu pe³nie niem wy po sa ¿e niapra co w ni jest ko mo ra kli ma ty cz na (fot. 8). Pa ra me try ko mo ry: ob jê toœæ oko³o 17 m3, zda l ne ste ro wa nie i kon tro lo wa nie tem -pe ra tu ry i wil go t no œci wzglêd nej w za kre -sie od –30°C do +50°C i 10-90% (Fe u tron,Nie m cy, 2008). Ko mo ra wy po sa ¿o na jestw œlu zy oso bo we, to wa ro we, obse rwa cy j -ny wi zjer oraz prze pu sty prze zna czo ne do po da wa nia z zewn¹trz ae ro zo li. Wy ko rzy -stuj¹c po sia da ne Ÿród³a pro mie nio wa nia

PTJ VOL.59 Z.1 2013

6 MA£GORZATA WYSOCKA, BOGUS£AW MICHALIK, KRYSTIAN SKUBACZ PTJY

£U

KY

TR

A

Fot. 7. Urz¹dze nia do ba da nia za nie czy sz czeñ i sk³adu aero zo lo we go powietrza

Ta be la 1. Pa ra me try te ch ni cz ne de te kto rów pó³prze wod ni ko wych

De te ktorZa kres ene r get.

[keV]

T³o

[cps]

Wy da j noœæ wzglêd na

[%]Typ/Wy po sa ¿e nie

co a xial 40 – 2000 1,11 30 n – type

co a xial 50 – 2000 2,16 44 p – type

BEGe 20 – 2000 1,28 34 ISOCS & La b SOCS

BEGe 20 – 2000 1,19 50 n – type

We ll-ty pe 10 – 2000 0,35 50 Akty w na os³ona

anty koin cyden cyj na „An nu lus”

XtRa 5 – 2000 1,4 40 ISOCS & La b SOCS

mo ¿ na uzy skaæ w ko mo rze stê ¿e nia ra do nu Rn-222 do 15 kBq/m3.

Wy po sa ¿e nie pra co w ni ae ro zo li w po³¹cze niuz po zo sta³ymi mo¿ li wo œcia mi po mia ro wy mi GIGumo ¿ li wia pro wa dze nie ba dañ ae ro zo li pro mie nio -twór czych za rów no po cho dze nia na tu ral ne go jakantro poge nicz ne go w kon tro lo wa nych wa run kachkli ma ty cz nych. Mo ¿ li wo œci wy two rze nia at mo s fe ryo kon tro lo wa nym stê ¿e niu ra do nu i pro du któwjego roz pa du s¹ wyko rzy sty wa ne do te sto wa niamie r ni ków stê ¿e nia ra do nu oraz stê ¿e nia ene r giipo ten cja l nej alfa.

Ma ga zyn izo to pów

Ma ga zyn izo to pów spe³nia wy ma ga nia ochro nyra dio logi cz nej, do tycz¹ce prze cho wy wa nia Ÿró de³pro mie nio twór czych. îród³a umie sz cza ne s¹ w sta -lo wo -o³owia nych si lo sach, za my ka nych o³owia ny -mi po kry wa mi. Me cha ni cz ny sy stem pod no sze niapokryw (fot. 9) za pe w nia bez pieczn¹ i ³atw¹ obs³u -gê ma ga zy nu. Po je mnoœæ si lo sów, pro je kto wa nai uzy ska na os³on noœæ oraz sy stem kon tro li do stê pui kon tro li fi zy cz nej umo ¿ li wia prze cho wy wa niewyso koa kty w nych Ÿró de³ pro mie niotwórczych.

Pod su mo wa nie

No wo cze s ne za ple cze Œl¹skie go Cen -trum Ra dio me trii Œro do wi sko wej G³ów ne -go In sty tu tu Gó r ni c twa po zwa la na re a li -za cjê za dañ do sto so wa nych do rosn¹cychwy ma gañ na uki i prze mys³u. Na by ta bieg -³oœæ po mia ro wa i ponad 25-le t nie do œwiad -czenie ze spo³u pra co w ni ków w ba da niuró ¿ nych aspe k tów pro mie nio twór czoœcimog¹ byæ ele men tem bar dzo isto t nymw pro gra mie roz wo ju ene r ge ty ki j¹dro wejw Pol sce. Za rów no na pie r wszym eta piewdra ¿a nia, po le gaj¹cym na oce nie sta nuze ro we go ska ¿eñ ra dio logi cz nych dla wy -bra nych lo ka li za cji ele ktro w ni j¹dro weji sk³a do wi ska od pa dów pro mie nio twór -czych, jak i pó Ÿ nie j szym, zwi¹za nym z ru ty -no wym mo ni to rin giem wp³ywu ene r ge ty ki

j¹dro wej na sze ro ko ro zu mia ne œro do wi sko. Œl¹skieCen trum Ra dio me trii Œro do wi sko wej GIG jest jed nym z nie wie lu w Pol sce oœro d ków, któ re dziê ki wdro ¿o -nym me to dom po mia ro wym, s¹ w sta nie pro wa dziækomple kso wy mo ni to ring ska ¿eñ pro mie nio twór czychza rów no w sy tu a cji awa ry j nej, jak i no r ma l nej. Uno -wo czeœ nie nie za ple cza spra wi³o, ¿e GIG jest jed nost -k¹ w pe³ni przy go to wan¹ do rea li zo wa nia za dañw sze ro ko ro zu mia nym za kre sie bez pie cze ñ stwa j¹dro -we go i ochro ny ra dio logi cz nej dla bie¿¹cych i przy -sz³ych po trzeb ene r ge ty ki j¹dro wej. Œl¹skie Cen trumRa dio me trii Œro do wi sko wej GIG po sia da sze ro kie do -œwia d cze nie i po ten cja³ w za kre sie kon tro li za gro ¿eñzwi¹za nych z wy stê po wa niem pod wy ¿szo nej na tu ral -nej pro mie nio twór czoœci. Pro ble my po wo do wa ne wy -stê po wa niem pod wy ¿szo nej na tu ra l nej pro mie nio -twór czoœci po zo staj¹ w cie niu dzia³añ tech nicz no-o r ga -nizacyjnych i pra w nych zwi¹za nych z pla no wa nymroz wo jem ene r ge ty ki j¹dro wej, ale fa kty cz nie s¹ Ÿród -³em wiê kszo œci zda rzeñ ra dia cy j nych zg³asza nych doCen trum ds. Zda rzeñ Ra dia cy j nych (CEZAR).

dr hab. in¿. Ma³go rza ta Wy so cka, prof. GIG,

dr hab. Bo gus³aw Mi cha lik, prof. GIG,dr Kry stian Sku bacz,

Œl¹skie Cen trum Ra dio me trii Œro do wi sko wej,

G³ówny In sty tut Gó r ni c twa, Ka to wi ce

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Fot. 8. Ko mo ra ra do no wa Fot. 9. Ma ga zyn izo to pów

aw t ci

n ró

G ut

u tyt snI

og

en

wó³

G je

wo

k si w

o d

orŒ iir t

e m

oi d

aR

mur t

ne

C o

geiks

¹lŒ

mu

wih cr

a z ai c

êjdz

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

10 100 1000 10000

Œrednica aerodynamiczna, nm

-3

Okno œciany 100 m od okna œciany

Stê

¿en

ie c

z¹st

ecz

ek,

cm

Rys. 1. Po mia ry rozk³adu zia r no we go w kopalni

RADIACYJNA METODA HIGIENIZACJI I UTRWALANIA ¯YWNOŒCI

Wo j ciech Mi g da³Ur szu la Gry czka

Wstêp

Cz³owiek od wie ków za j mo wa³ siê nie ty l ko zdo -by wa niem i wy twa rza niem ¿y w no œci, ale ta k ¿e

jej utrwa la niem. W ci¹gu ty siê cy lat po zna no ró ¿ neme to dy utrwa la nia ¿y w no œci, ta kie jak: su sze nie,so le nie, go to wa nie, mro ¿e nie, wê dze nie, fe r men -ta cja. Rosn¹ca iloœæ cho rób i za truæ prze no szo nychprzez po karm do wo dzi, ¿e tra dy cy j ne te ch no lo gieoraz sto so wa ne do ty ch czas przed siê w ziê cia s¹ nie -wy sta r czaj¹ce. Te ch no lo gie ra dia cy j ne mog¹ od -gry waæ istot n¹ rolê w pod nie sie niu bez pie cze ñ stwa ¿y w no œci.

Hi sto ria wy ko rzy sta niapro mie nio wa nia jo ni zuj¹cegodo utrwa la nia ¿y w no œci

Hi sto ria wy ko rzy sta nia pro mie nio wa nia jo ni zu -j¹cego do utrwa la nia ¿y w no œci siê ga ko ñ ca XIX wie -ku. Za pocz¹tko wa³o j¹ od kry cie w 1895 r. przezW.C. Ro en t ge na pro mie nio wa nia X. W 1886 r. uka -za³a siê pu b li ka cja J. Min cka pt. „Pro ble my dzia -³ania pro mie ni Ro en t ge na na ba kte rie i mo ¿ li woœæich ewen tua l ne go za sto so wa nia”, pre zen tuj¹ca letalne sku t ki dzia³ania pro mie nio wa nia jo ni zu -j¹cego na ba kte rie. Bry ty j s cy che mi cy J. Ap p le byi A.J. Banks w 1905 r. uzy ska li pa tent, w któ rym za -pro pono wa li wy ko rzy sta nie pro mie nio wa nia jo ni -zuj¹cego do utrwa la nia pro du któw ¿y w no œcio -wych np. zbó¿ pro mie nia mi alfa, beta lub gam mapo chodz¹cymi z izo to pu radu lub in nych izo to pów. Z po wo du bra ku od po wied nich Ÿró de³ pa tent niedo cze ka³ siê re a li za cji. W ko ñ cu lat trzy dzie s tychi czter dzie s tych ubieg³ego wie ku nast¹pi³ in ten sy w -ny roz wój Ÿró de³ pro mie nio wa nia wysoko energe -tycz ne go. Skon stru o wa ny zo sta³ akce le ra tor Vande Gra af fa. Po wsta³y rów nie¿ tech nolo gi cz ne mo ¿ -li wo œci do pro du kcji w re a kto rach j¹dro wych izo to -pu ko ba l tu Co-60. Kwate r mi strzo stwo Ar mii Sta -nów Zjed no czo nych w 1953 r. roz po czê³o re a li za cjê in ten syw ne go pro gra mu ba dañ nad utrwa la niem¿y w no œci przy u¿y ciu pro mie nio wa nia jo ni zu j¹ce -go. By³ to roz leg³y pro gram obe j muj¹cy ba da niapod sta wo we, sto so wa ne, a ta k ¿e po raz pie r w szyobe j mo wa³ pro ble my zdro wot no œcio we na pro mie -nia nej ¿y w no œci.

Ce lem ponad 50-le t nich ba dañ nad na pro mie -nia niem ¿y w no œci, by³o po zna nie wszy stkich pro -ble mów zwi¹za nych z tym pro ce sem. Ba da nia temia³y daæ od po wiedŸ, czy na pro mie nia na ¿y w noœæjest bez pie cz na pod wzglê dem: toksy kolo gi cz nym(uw z glêd niaj¹c po wsta wa nie zwi¹zków to ksy cz -nych i ewen tu a l nie in du kcjê ra dio akty wno œci),bakte riolo gi cz nym oraz wa r to œci od ¿y w czych. Wie lo -letnie ba da nia nad to ksy cz no œci¹ na pro mie nia nej¿y w no œci wy ka za³y, ¿e wszy stkie pro du kty ra dio li zystwier dzo ne w na pro mie nia nej ¿y w no œci wy stê -puj¹ ta k ¿e w ¿y w no œci pod da nej ob ró b ce te r mi cz -nej. Le ta l ne dzia³anie pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego na mi kro orga niz my jest wy ni kiem usz ko dze niaDNA co unie mo ¿ li wia ich roz rost i re pro du kcjê.Wra ¿ li woœæ mi kro orga niz mów jest zró¿ ni co wa na.Mo ¿ na tu u³o¿yæ sze reg ma lej¹cych wra ¿ li wo œci:ba kte rie Gra m-u je m ne, ba kte rie Gram -do da t nie,ple œ nie i dro ¿ d¿e, fo r my prze trwa lni ko we ba kte rii,wi ru sy oraz naj bar dziej od po r ne ba kte rie, ta kie jaknp. Mi c ro coc cus ra dio du rans.

Nie stwier dzo no uje mne go sku t ku po da wa nia¿y w no œci na pro mie nia nej lu dziom i zwie rzê tom.Ba da nia wy ka za³y, ¿e zmia ny wywo³ane pro mie -nio wa niem w pod sta wo wych sk³ad ni kach ¿y w noœ ci, tj. w wê glo wo da nach, bia³kach, t³usz czach niemaj¹ wp³ywu na wa r toœæ od ¿ywcz¹.

Ró ¿ ne za sto so wa nia na pro mie nie nia¿y w no œci

¯yw noœæ jest pod da wa na dzia³aniu pro mie nio -wa nia jo ni zuj¹cego w celu hi gie ni za cji czy li pod nie -sie nia bez pie cze ñ stwa spo ¿y cia przez ina kty wacjê(unie szkod li wie nie) szkod ni ków, pa so ¿y tów orazdrob no u stro jów choro bo twó r czych po wo duj¹cych za tru cie po ka r mo we lub utrwa la nia czy li ogra ni -cze nia strat prze chowa l ni czych przez za po bie ga nie nie ko rzy st nym zmia nom ja kie za chodz¹ w ¿y w no œ -ci od chwi li jej wy pro duko wa nia lub zbio ru(np. hamowanie kie³kowania).

Ty po we za sto so wa nie da wek pro ce su na pro mie -nie nia ¿y w no œci:a. Ra du ry za cja – da w ki ni skie do 1 kGy:

• ha mo wa nie kie³ko wa nia zie mnia ków, ce bu li,czo s n ku;

PTJ VOL.59 Z.1 2013

8 PTJY

£U

KY

TR

A

• zwa l cza nie szkod ni ków i pa so ¿y tów w zbo -¿ach i wa rzy wach str¹czko wych, w œwie ¿ychi su szo nych owo cach,

• opó Ÿ nie nie pro ce sów doj rze wa nia œwie ¿ychwa rzyw i owo ców.

b. Ra dy cy da cja – da w ki w za kre sie 1-10 kGy:• przed³u¿e nie okre su prze cho wy wa nia œwie -

¿ych ryb i owo ców,• ina kty wa cja mi kro orga niz mów pa to gen nych

i po wo duj¹cych psu cie siê ¿y w no œci.c. Rada per ty za cja – da w ki po wy ¿ej 10 kGy sto su je

siê do przy goto wy wa nia ste ry l nej ¿y w no œci spec -ja l ne go prze zna cze nia, np. dla pa cjen tów o ob -ni ¿o nej od po rno œci immu nolo gi cz nej lub za³ógmi sji ko s mi cz nych.

Re gu la cje pra w ne w Pol sce

W Pol sce aktem pra wnym do tycz¹cym na pro -mie nia nia ¿y w no œci jest usta wa z dnia 25 sie r p nia2006 r. o bez pie cze ñ stwie ¿y w no œci i ¿y wie nia1.

Usta wa okre œla m.in.: „do ko na nie na pro mie nie -nia ¿y w no œci pro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym mo¿ebyæ wy ko ny wa ne przez pod mio ty dzia³aj¹ce na ryn -ku spo ¿y w czym, któ re uzy ska³y zgo dê w dro dze de -cy zji G³ów ne go In spe kto ra tu Sa ni tar ne go”. Szcze -gó³owe re gu la cje pra w ne do tycz¹ce na pro mie -nia nia pro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym ¿y w no œciza wa r te s¹ w roz porz¹dze niu Mi ni stra Zdro wiaz dnia 20 cze r w ca 2007 r.2. Re gu lu je ono wa run kina pro mie nia nia œro d ków spo ¿y w czych, do zwo lo -nych sub stan cji do da t ko wych lub in nych sk³ad ni -ków ¿y w no œci, któ re mog¹ byæ pod da wa ne dzia ³a -niu pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego, ich wy ka zów,maksy ma l nych da wek na pro mie nia nia oraz okre œlawy mo gi w za kre sie zna ko wa nia i wprowadzaniado ob ro tu.

G³ówny In spe ktor Sa ni ta r ny ze z wo li³ In sty tu to wi Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej w Wa r sza wie, jako je dy -nej jed no st ce w kra ju, na sto so wa nie za bie guutrwa la nia pro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym na stê pu -j¹cych œro d ków spo ¿y w czych: zie mnia ków, ce bu li,czo s n ku, pie cza rek, przy praw, pie cza rek su szo nych,wa rzyw su szo nych. In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro -wej jest umie sz czo ny na li œcie jed no stek po sia da -j¹cych ze z wo le nie na na pro mie nia nie ¿y w no œci nate re nie Unii Eu ro pe j skiej zgod nie z wy mo ga miprze pi sów wspól no to wych (dy re kty wa 1999/2/WEPar la men tu Euro pe j skie go i Rady z dnia 22.02.1999 r. w spra wie zbli ¿e nia usta wo da w stwa wspól no to -we go wy ka zu œro d ków spo ¿y w czych oraz sk³ad ni -ków œro d ków spo ¿y w czych pod da nych dzia³aniupro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego3, dy re kty wa 1999/3/WE Pa r la men tu Euro pe j skie go i Rady z dnia 22 lu te -go 1999 r. w spra wie usta no wie nia wspól no to we -go wy ka zu œro d ków spo ¿y w czych oraz sk³ad ni kówœro d ków spo ¿y w czych pod da nych dzia³aniu pro -mie nio wa nia jo ni zuj¹cego4).

W Ta be li 1 przed sta wio no wy kaz œro d ków spo -¿y w czych, któ re mog¹ byæ pod da ne na pro mie -nia niu pro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym w Pol sceoraz ma ksy ma l ne dopu sz cza l ne da w ki pro mie -nio wa nia jo ni zuj¹cego.

Re gu la cje pra w new Unii Eu ro pe j skiej

Po wie lu la tach ba dañ pro wa dzo nych w kil ku -dzie siê ciu kra jach œwia ta, Po³¹czo ny Ko mi tet Eks -per tów FAO/WHO w 1980 r. po prze anali zo wa niu warun ków ba dañ wyda³ ra port, w któ rym stwier -dzi³, ¿e „na pro mie nia nie ¿y w no œci dawk¹ do 10 kGyjest nie szko d li we i nie wy ma ga da l szych ba dañbo wiem nie przed sta wia ¿ad nych pro ble mów”.Opie raj¹c siê na wy ni kach ba dañ Ko mi sja Ko de k -su ¯yw no œcio we go (Co dex Ali men ta rius Com mis -sion) na 15 se sji w Ge ne wie w 1983 r. przy jê³a

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ RADIACYJNA METODA HIGIENIZACJI I UTRWALANIA ¯YWNOŒCI 9A

RTYK

U£Y

Ta be la 1. Wy kaz œro d ków spo ¿y w czych, któ re mog¹ byæpod da ne na pro mie nia niu pro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym w Po l s ce oraz ma ksy ma l ne dopu sz cza l ne da w ki pro mie -nio wa nia jo ni zuj¹cego

Ro dzaj œro d ka

spo ¿y w cze go

Cel

na pro mie nia nia

Ma ksy ma l na

da w ka

dopu sz cza l na

kGy

Zie mnia ki Ha mo wa nie kie³ko wa nia

0,025-0,10

Ce bu la Ha mo wa nie

kie³ko wa nia

do 0,06

Czo s nek Ha mo wa nie kie³ko wa nia

0,03-0,15

Pie czar ki Za ha mo wa nie

wzro stu i sta rze nia siê grzy bów

1,0

Przy pra wy su che, w tym

su szo ne aro ma ty cz nezio³a, przy pra wy ko rzen ne

i przy pra wy warzywne

Ob ni ¿e nie po zio -

mu za nie czy sz czeñ bio lo gi cz nych

10,0

Pie czar ki su szo ne Ob ni ¿e nie po zio -mu za nie czy sz czeñ

bio lo gi cz nych

1,0

Su szo ne wa rzy wa Ob ni ¿e nie po zio -mu za nie czy sz czeñ

bio lo gi cz nych

1,0

normy dla na pro mie nia nia ¿y w no œci (Ge ne ralStan dard for Ir ra dia ted Food) oraz miê dzy naro -do we za sa dy eks plo a ta cji urz¹dzeñ ra dia cy j nychsto so wa nych do na pro mie nia nia ¿y w no œci (In ter -na tio nal Code of Pra cti ce for Ope ra tion Fa ci li tiesUsed for Tre a t ment of Fo ods). Do ku men ty te s¹pod staw¹ do usta na wia nych przez pa ñ stwacz³on ko wskie Ko mi sji Ko de ksu ¯yw no œcio we goaktów pra wnych zwi¹za nych z wpro wa dza niemdo ob ro tu ra dia cy j nie utrwa lo nych pro du któw¿y w no œcio wych. Zgod nie z tym za le ce niem su ma -ry cz na dawka poch³oniê ta przez ¿y w noœæ pod da n¹za bie go wi na pro mie nia nia nie po win na prze kra -czaæ 10 kGy.

W pro ce sie do pu sz cza siê sto so wa nie na stê -puj¹cych Ÿró de³ pro mie nio wa nia:– pro mie nie gam ma z ra dio izo to pów Co-60,

Cs-137;– pro mie nie X wy twa rza ne w urz¹dze niach pra -

cuj¹cych na po zio mie ene r gii 5 MeV;– ele ktro ny wy twa rza ne w urz¹dze niach pra -

cuj¹cych na po zio mie ene r gii 10 MeV.W pa ñ stwach Unii Eu ro pe j skiej mo ¿ li wo œci wy -

ko rzy sta nia pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego doutrwa la nia ¿y w no œci re gu luj¹ wy mie nio ne po wy -¿ej dwie dyrektywy europejskie.

Zgod nie z dy re ktyw¹ 1999/3/WE œro d ki spo -¿ywcze za twier dzo ne do pod da wa nia dzia³aniupro mie nio wa nia to su szo ne aro ma ty cz ne zio³a,przy pra wy ko rzen ne i przy pra wy wa rzy w ne, któ re czê sto s¹ ska ¿o ne szko d li wy mi or ga niz ma mi i ichmeta bo li ta mi. W przy pa d ku ta kie go ska ¿e nia niemo ¿ na sto so waæ fu mi gan tów, ta kich jak tle nekety le nu, ze wzglê du na ry zy ko zwi¹za ne z to ksycz -noœci¹ ich po zo sta³oœci. Sto so wa nie pro mie nio -wa nia jo ni zuj¹cego mo¿e sku te cz nie zast¹piæwspo mnia ne sub stan cje.

Zgod nie z usta wo da wstwem eu ro pe j skim kra jecz³on ko wskie mog¹ pod da waæ pro ce so wi na pro -mie nia nia inne ar ty ku³y ¿y w no œcio we ni¿ wy mie -nio ne w dy re kty wie, pod wa run kiem, ¿e w chwi liwej œcia w ¿y cie dy re kty wy mia³y na ten pro dukt ze -z wo le nie od po wied nie go or ga nu krajo we go oraz¿e pro dukt nie bê dzie prze zna czo ny na eks port doin nych kra jów Unii Eu ro pe j skiej, np. we Fran cjiz wy ko rzy sta niem pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cegomog¹ byæ utrwa la ne i hi gie nizo wa ne: ¿a bie udka,drób, ser typu ca me m bert; w Be l gii: su szo ne jaja,ryby, sko ru pia ki, kre we t ki, m¹czka ry ¿o wa.

Wed³ug dy re ktyw uni j nych œro d ki spo ¿y w czemog¹ byæ pod da wa ne na pro mie nia niu pro mie nio -wa niem jo ni zuj¹cym wy³¹cz nie w celu:• zmnie j sze nia li cz by przy pa d ków cho rób spo wo -

do wa nych spo ¿y ciem ska ¿o nej ¿y w no œci przezni sz cze nie drob no u stro jów choro bo twó r czych;

• za po bie ga nia psu ciu siê ¿y w no œci przez opó Ÿ -nie nie lub po wstrzy ma nie pro ce sów rozk³adu

i przez ni sz cze nie mi kro orga niz mów odpo wie -dzia l nych za te pro ce sy;

• przed³u¿e nia okre su przy da t no œci do spo ¿y ciaprzez ha mo wa nie na tu ra l nych pro ce sów bio lo -gi cz nych zwi¹za nych z doj rze wa niem lub kie³ko -wa niem;

• usu niê cia or ga ni z mów szko d li wych dla zdro wiaro œlin lub dla ¿y w no œci po cho dze nia ro œlin ne go.

Na pro mie nia nie ¿y w no œci pro mie nio wa niem jo -ni zuj¹cym jest dopu sz cza l ne wy³¹cz nie, je ¿e li:• nie sta no wi za gro ¿e nia dla zdro wia lub ¿y cia

cz³owie ka;• jest ko rzy st ne dla kon su men tów;• jest uza sa d nio ne tech nolo gi cz nie oraz nie bê -

dzie wy ko ny wa ne w celu za stê po wa nia wy ma -gañ zdro wo t nych oraz wa run ków sa ni ta r nychi hi gie ni cz nych w pro du kcji i w ob ro cie ¿y w no œ -ci¹;

• ¿y w noœæ pod da wa na na pro mie nia niu:– spe³nia obo wi¹zuj¹ce wy ma ga nia zdro wo t ne,– nie za wie ra sub stan cji che mi cz nych s³u¿¹cych

do jej kon se r wa cji lub sta bi li za cji.

Ma ksy ma l na do zwo lo na da w ka pro mie nio wa nia dla œro d ków spo ¿y w czych mo¿e byæ po da wa naw da w kach cz¹stko wych. Jed na k ¿e nie wol no prze -kra czaæ ma ksy ma l nej su ma ry cz nej da w ki pro mie nio -wa nia 10 kGy. Ob ró b ki po przez pod da nie dzia³aniupro mie nio wa nia nie mo ¿ na sto so waæ ³¹cz nie z ob rób -k¹ che miczn¹ maj¹c¹ taki sam cel.

Dy re kty wa re gu lu je rów nie¿ kwe stie do tycz¹cezna ko wa nia pro du któw na pro mie nia nych. Na ety -kie tach pro du któw na le ¿y umie sz czaæ wy ra zy „na -pro mie nio ny” lub „pod da ny dzia³aniu pro mie nio -wa nia jo ni zuj¹cego”. Je œli pod da ne na pro mie nia -niu pro du kty s¹ sto so wa ne jako sk³ad ni ki œro d kówspo ¿y w czych, ta kie same okre œle nia to wa rzysz¹ oznaczeniu sk³ad ni ka na wet, jeœli ich udzia³ pro cen -to wy wynosi poni¿ej 25% produktu gotowego.

Miê dzy naro do wym zna kiemsto so wa nym do oz na cza nia napromienionej ¿y w no œci jestra du ra opi sa na przez Co dexAlie mn ta rius.

Napro mie nia nie ¿y w no œci mo -¿e byæ prze pro wa dza ne wy ³¹cz -nie w za twier dzo nych jed no st -

kach, któ re spe³niaj¹ wy mo gi Co dex Ali men ta riusWspó l nej Ko mi sji FAO/WHO wraz z za le ca nym Miê -dzy naro do wym Ko de ksem Po stê po wa nia w za kre -sie fun kcjo no wa nia jed no stek prze pro wa dzaj¹cych napro mie nio wa nie do ce lów utrwa la nia œro d kówspo ¿y w czych (FAO/WHO/CAC, tom XV, wy da nie 1)oraz pod le gaj¹ urzê do wym in spe kcjom. Ka ¿ de pañstwo cz³on ko wskie prze ka zu je Ko mi sji na zwy,ad re sy oraz nu me ry iden tyfi kacy j ne jed no stek prze -pro wa dzaj¹cych na pro mie nia nie, któ re zo sta³y

PTJ VOL.59 Z.1 2013

10 WO J CIECH MI G DA£,UR SZU LA GRY CZKA PTJY

£U

KY

TR

A

zatwierdzone, tekst do ku men tu za twier dzaj¹cego,wsze l kie de cy zje za wie szaj¹ce lub wy co fuj¹ce za -twier dze nie, wy ni ki kon tro li prze pro wa dzo nychw jed no stkach prze pro wa dzaj¹cych na pro mie nia -nie, szcze gó l nie w od nie sie niu do ka te go rii i ilo œcipro du któw pod da wa nych pro mie nio wa niu orazsto so wa ne da w ki, a ta k ¿e wy ni ki kon tro li prze pro -wa dzo nych na eta pie wpro wa dza nia pro du któwdo ob ro tu han d lo we go.

Jed no stki prze pro wa dzaj¹ce na pro mie nia nie,zo bo wi¹zane s¹ do pro wa dze nia dla ka ¿ de goŸród³a pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego, re je stru da -nych do tycz¹cych kon tro li pro ce su na pro mie nia -nia, tj. prze pro wa dzo nych kon tro li dozy me try cz -nych i uzy ska nych wy ni ków. W tra kcie na pro mie -nia nia re je stro wa ne s¹, w przy pa d ku wyko rzy sty -wa nia ra dio nu kli dów: prê d koœæ trans po rtu ar ty -ku³ów lub czas spê dzo ny w stre fie na œwie t la nia,wska Ÿ ni ki w³aœci we go po³o¿e nia Ÿród³a oraz pa ra -me try wi¹zki, na to miast w przy pa d ku wyko rzy sty -wa nia akce le ra to rów: prê d koœæ trans po rtu ar ty ku -³u, cha ra kte ry styka pr¹du ele ktro no we go, po ziomenergii oraz szerokoœæ przemiatania wi¹zkielektronów. Rejestry musz¹ byæ przechowywaneprzez okres piêciu lat.

Obe c nie na li œcie jed no stek po sia daj¹cych ze z -wo le nie na na pro mie nia nie ¿y w no œci na te re nieUnii Eu ro pe j skiej zna j duj¹ siê 22 jed no stki, z cze -go 6 wy po sa ¿o nych jest w akce le ra to ry ele k tro -nów.

Œro dek spo ¿y w czy pod da ny na pro mie nia niu niemo¿e byæ przy wo ¿o ny z pañstw trze cich na te renUE chy ba, ¿e:• od po wia da wa run kom maj¹cym za sto so wa nie

do ta kich œro d ków spo ¿y w czych;• to wa rzysz¹ mu do ku men ty za wie raj¹ce na zwê

i ad res jed no stki, któ ra prze pro wa dzi³a na pro -mie nia nie;

• zo sta³ pod da ny na pro mie nia niu w jed no st ceza twier dzo nej przez Wspól no tê Eu ro pejsk¹i za mie sz czo nej w wy ka zie.W wy ka zie jed no stek za twier dzo nych przez

Wspól no tê Eu ro pejsk¹ w od nie sie niu do któ rychnad zór urzê do wy gwa ran tu je, ¿e spe³niaj¹ onewy ma ga nia Dy re kty wy 1999/2/WE, zna j du je siêobe c nie 10 jed no stek spo za kra jów Unii Eu ro pe j -skiej (z Re pu b li ki Po³ud nio wej Afry ki, Tu r cji, Szwaj -carii, Ta j lan dii oraz Indii).

Dy re kty wa 1999/2/WE nie ma za sto so wa nia do:a) œro d ków spo ¿y w czych wy sta wio nych na dzia -

³anie pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego po wsta -³ego na sku tek za sto so wa nia urz¹dzeñ po mia -ro wych lub kon tro l nych pod wa run kiem, ¿ewch³oniê ta da w ka nie prze kra cza po zio mu0,01 Gy dla urz¹dzeñ kon tro l nych, w któ rychsto su je siê ne u tro ny oraz 0,5 Gy w in nych przy -pa d kach przy ma ksy ma l nym po zio mie ene r gii

pro mie nio wa nia wy nosz¹cym 10 MeV w przy -pa d ku pro mie ni Ro en t ge na, 14 MeV w przy -pad ku ne u tro nów oraz 5 MeV w in nych przy -pa d kach;

b) na pro mie nia nia œro d ków spo ¿y w czych przy -goto wy wa nych dla pa cjen tów wy ma gaj¹cychste ry l nej czy sto œci die ty pod nad zo rem le ka r -skim.

Ra dia cy j na hi gie ni za cja ¿y w no œcina œwiecie

Obe c nie w ponad 50 kra jach œwia ta ist niej¹ zezwolenia (wy da wa ne przez sto so w ny or gankrajo wy) na na pro mie nia nie ¿y w no œci. Z ki l ku ty -siê cy pra cuj¹cych obe c nie na œwie cie akce le ra to -rów ele ktro nów ponad sto pra cu je dla po trzebutrwa la nia ¿y w no œci. W tym sa mym celu wyko -rzy sty wa nych jest 170 Ÿróde³ kobaltowych.

W opa r ciu o dane do sta r czo ne przez kra jecz³on ko wskie Ko mi sja pu b li ku je w Dzien ni ku Urzê -do wym Wspól not Eu ro pe j skich szcze gó³owe danedo tycz¹ce jed no stek, a ta k ¿e wsze l kie zmia ny ichsta tu su oraz spra wo z da nie o ilo œci œro d ków spo ¿yw -czych pod da nych pro mie nio wa niu jo ni zu j¹cemu.W 2011 r. w za twier dzo nych jed no stkach prze pro -wa dzaj¹cych na pro mie nia nie w Unii Eu ro pe j skiejpod da no na pro mie nia niu (w to nach) œro d ki spo ¿yw -cze przed sta wio ne w Ta be li 2.

W Sta nach Zjed no czo nych w ci¹gu osta t niejde ka dy wzros³a iloœæ, pod da wa nych dzia³aniupromie nio wa nia jo ni zuj¹cego, pro du któw spo ¿yw -czych wpro wa dza nych na ry nek. Ro cz nie w USApod da je siê na pro mie nia niu od 7 do 9 mln ki lo -gra mów miê sa wo³owe go i dro biu. Wzra sta iloœæœwie ¿ych pro du któw pod da wa nych de zyn fe kcji za po moc¹ pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego. W 2010 r.na ry nek tra fi³o 17 mln ki lo gra mów na pro mie nia -nych œwie ¿ych owo ców tro pi ka l nych. Oce nia siêrów nie¿, ¿e oko³o 1/3 sprze da wa nych w USAprzy praw (ok. 85 mln ki lo gra mów) jest pod da wa -na dzia³aniu pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego.W Sta nach Zjed no czo nych na gra ni cy z Me ksy -kiem rea li zo wa ny jest pro gram bu do wy sie d miusta cji wyposa¿onych w akce le ra to ry ele ktro nów,w któ rych za bie go wi kwa ran tan ny bêd¹ pod da ne owo ce tro pi ka l ne im por to wa ne z Me ksy ku.

W Chi nach na pro mie nia nie ¿y w no œci sto su jesiê od lat 90. XX wie ku. Obe c nie iloœæ na pro mie -nia nej ¿y w no œci siê ga 200 000 ton (2009). S¹ tog³ów nie owo ce tro pi ka l ne, zie mnia ki, czo s nek,ce bu la oraz drób. W Chi nach rea li zo wa ny jestrz¹dowy pro gram, w wy ni ku któ re go w naj bli ¿ -szych la tach uru cho mio nych zo sta nie sto sta cji wyposa¿onych za rów no w Ÿród³a ko ba l to we jaki akce le ra to ry ele ktro nów (g³ów nie pro du kcji lokalnej) de dy ko wa nych g³ów nie do ar ty ku³ówrolno -spo ¿y w czych.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Pra kty cz ne wy ko rzy sta niepro mie nio wa nia jo ni zuj¹cegow Pol sce. In sty tut Che mii i Te ch ni kiJ¹dro wej – Do œwia dcza l na Sta cjaRa dia cyj ne go Utrwalania P³odówRolnych

W Pol sce od ponad 50 lat pro wa dzo ne s¹ pra cenauko wo-ba da w cze zwi¹zane z na pro mie nia niem¿y w no œci. W la tach 1985-1990 ba da nia te zo sta³yob jê te cen tra l nym pro gra mem badaw czo- rozwo jo -wym CPBR 10.13 „Me to dy ra dia cy j ne w ro l ni c -twie”. W okre sie re a li za cji pro gra mu zo sta³y opra -co wa ne te ch no lo gie ra dia cyj ne go utrwalaniaszeregu artyku³ów rolno-spo¿ywczych.

W ra mach pro gra mu zo sta³awy bu do wa na w In sty tu cie Che -mii i Te ch ni ki J¹dro wej Do œwia d -cza l na Sta cja Ra dia cyj ne go Utrwa -lania P³odów Ro l nych. Za da niemSta cji jest pro wa dze nie prac ba -da w czych oraz wdro ¿e nio wychzwi¹za nych z:• opra co wa niem no wych te ch -

no lo gii utrwa la nia ar ty ku³ówrolno -spo ¿y w czych,

• opra co wa niem me tod kon tro li(do zy me trii) na pro mie nia nia¿y w no œci.

Stacja wy po sa ¿o na jest w dwa urz¹dze nia ra dia cy j ne po zwa la -

j¹ce uzy skaæ wi¹zki ele ktro nów o ener gii 10 MeVi mo cy 1 kW (akce le ra tor Pi lot) oraz 10 kW (akce le ra -tor Elektro ni ka). Akce le ra tor ELEKTRONIKA 10-10 wy pro -du ko wa ny przez Zjed no cze nie Nauko wo- Produ k -cyj ne „TORU“ w Mo sk wie, jest urz¹dze niem ra dia -cy j nym o du ¿ej mocy, po zwa laj¹cym uzy skaæwi¹zkê ele ktro nów o ene r gii 10 MeV i mocy œred niejdo 10 kW. Pa ra me try te po zwa laj¹ na pro wa dze niepro ce su ra dia cyj ne go w ska li ko mer cy j nej.

Wi dok ogó l ny akce le ra to ra (fot. 1) oraz upro sz czo -ny sche mat akce le ra to ra Ele ktro ni ka 10-10 (rys. 1).

Ro cz nie w IChTJ za bie go wi de kon tami na cjimikro biolo gi cz nej pod da je siê ki l ka dzie si¹t tonprzy praw oraz zió³.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Ta be la 2. Iloœæ œro d ków spo ¿y w czych (w to nach) napro mie nio wa nych w Unii Eu ro pe j skiej w 2011 r.

Ka te go rie

produktówBE CZ DE EE ES FR HU NL PL RO Ogó³em %

Su cha

marchew84,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 84,1 1,04

Bia³ko jaj 32,8 0 0 0 0 0 0 422 0 0 454,8 5,64

Ryby, sko ru pia ki,

miê cza ki,krewetki

153,1 0 0 0 0 0 0 38,5 0 0 191,6 2,37

¯abie udka 3050,9 0 0 0 0 510,6 0 352,6 0 0 3914,1 48,52

Guma

arabska2,1 0 0 0 0 69,2 0 0 0 0 71,3 0,88

Zio³a

i przy pra wykorzenne

238,1 24,2 152 19,2 307 0,6 142 199,6 105,8 20 1208,9 14,98

Drób 1378,7 0 0 0 0 114,4 0 111,9 0 0 1605,0 19,89

M¹czka

ry¿owa44,2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 44,2 0,55

Warzywa 4,8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4,8 0,06

Pro du kty

odwodnione0 0 0 0 0 0 0 446,8 0 0 446,8 5,54

Inne 41,9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 41,9 0,52

Ogó³em 5030,7 24,2 152 19,2 307,5 694,8 142 1571,4 105,8 20 8067,5 100

% ca³oœci 62,36 0,30 1,88 0,24 3,81 8,61 1,76 19,48 1,31 0,25 100

Wa ¿ nie j sze pa ra me try akce le ra to ra ELEKTRONIKA 10-10 s¹ na stê puj¹ce:

• ro dzaj pra cy pra ca im pu l so wa

• ene r gia ele ktro nów 5-10 MeV

• œred nia moc wi¹zki 10 kW

• ge o me tria wi¹zki na wyj œciu akce le ra to ra prze mia ta nie li nio we

w za kre sie do 650 mm w p³asz czy Ÿ nie prze no œ ni ka

• czas trwa nia im pu l su pr¹du wi¹zki 2 – 7 µs

• czê stoœæ po wta rza nia im pu l sów 25 – 400 Hz

• czê stoœæ prze mia ta nia wi¹zki 2, 3, 5 Hz

• czê stoœæ ro bo cza ge ne ra to ra w.cz. 1887 MHz

Za le ty me to dy ra dia cy j nejhi gie ni za cji i utrwa la nia ¿ywnoœci:

• du¿a sku te cz noœæ eli mi na cji zanie czy sz cze niamikro biolo gicz ne go;

• brak po zo sta³oœci to ksy cz nych;• brak ne ga ty w nych efe któw tem pera tu ro wych

za bie gu;• wzglêd nie szy b ka re a li za cja pro ce su;• brak za gro ¿e nia dla œro do wi ska na tu ral ne go;• brak zmian cech ja ko œcio wych;• sto so wa nie ca³ko wi cie szcze l nych opa ko wañ

jed no stko wych, co eli mi nu je ry zy ko wtó r nejkon ta mi na cji wy ro bu;

• ³atwoœæ moni to ro wa nia i pre cy zy j nej kon tro li ja -ko œci pro ce su.

Pod su mo wa nie

Ra dia cy j na me to da utrwa la nia ¿y w no œci nie jesti nie bê dzie me tod¹ uni we r saln¹, po do b nie jak i in -ne me to dy utrwa la nia. Wy ko rzy sta nie jej sku te cz -no œci po le ga na:• eli mi na cji lub re du kcji drob no u stro jów choro bo -

twó r czych do po zio mu za pe w niaj¹cego bez pie -cze ñ stwo jej kon su m pcji;

• za po bie ga niu psu ciu siê ¿y w no œci po przez eli mi -na cjê ba k te rii, ple œ ni, grzy bów i pa so ¿y tów po -wo duj¹cych jej rozk³ad;

• przed³u¿e nie okre su sk³ado wa nia œwie ¿ych owo -ców i wa rzyw po przez ha mo wa nie na tu ra l nychpro ce sów bio lo gi cz nych zwi¹za nych z doj rze wa -niem, kie³ko wa niem, czy sta rze niem siê tych pro -du któw.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Fot. 2. Ob raz hali Do œwia dcza l nej Sta cji Ra dia cyj ne go Utrwa la nia P³odów Ro l nych IChTJ

Fot. 1. Wi dok ogó l ny akce le ra to ra ELE KTRO NI KA

Rys. 1. Sche mat blo ko wy akce le ra to ra Ele ktro ni ka 10-10: 1) pu l pit ste ro w ni czy,

2,3) sy stem za si la nia, 4) mo du la tor im pu l so wy ma g ne tro nu, 5) ge ne ra tor ene r gii mi -kro fa lo wej, 6) cyr ku la tor, 7) mo du la tor im pu l so wy dzia³a ele ktro no we go, 8) dzia³o

ele ktro no we (wy rzu t nia), 9) se k cja przy spie szaj¹ca (akce le ra tor), 10) ma g nes od chy -

laj¹cy, 11) ma g nes prze mia ta nia, 12) ko mo ra prze mia ta nia z ok nem wyj œcio wymwi¹zki ele ktro nów, 13) napro mie niowy wa ny ma te ria³ na trans po rte rze

W osta t nich la tach w wie lu kra jach azja ty c kich(Chi ny, Ta j lan dia, In die, Fi li pi ny) oraz Sta nach Zjed -no czo nych ra dia cy j na me to da utrwa la nia ¿y w no œ -ci zna j du je co raz wiê ksze za sto so wa nie oraz akcep -ta cjê za rów no s³u¿b sa ni ta r nych, jak i kon su men -tów.

Dia me tra l nie inna sy tu a cja jest w Eu ro pie. Po wej -œciu w ¿y cie w 1999 r. dy re ktyw iloœæ napro mie nio -wa nych pro du któw znacz¹co zma la³a, i tak np.w 1999 r. we Fran cji pod da no napro mie nio wa niu20 000 ton ró ¿ nych ar ty ku³ów ¿y w no œcio wycha w 2011 r. 684 tony. Po do b nie sy tu a cja wygl¹daw in nych kra jach Unii.

Kra je, ta kie jak Ho lan dia, Fran cja, Be l gia d¹¿¹ doroz sze rze nia li sty pro du któw, któ re mog¹ byæ pod -da wa ne napro mie nio wa niu oraz zmia ny rygo ry sty -cz nych prze pi sów do tycz¹cych zna ko wa nia szcze -gó l nie do da t ków tak, jak ma to mie j s ce np. w USA.W chwi li obe cnej inne kra je, jak Nie mcy, Da nia, Luksemburg s¹ temu prze ciw ne.

prof. dr hab. Wo j ciech Mi g da³,

In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej,

Wa r sza wa

mgr in¿. Ur szu la Gry czka,

In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej,Wa r sza wa

Akty pra w ne:

1. Usta wa z dnia 25 sie r p nia 2006 r. o bez pie cze ñ stwie¿y w no œci i ¿y wie nia (Dz.U. Nr 171/2006, poz. 1225z póŸn. zm.);

2. Roz porz¹dze nie Mi ni stra Zdro wia z dnia 20 cze r w ca2007 r. w spra wie wa run ków na pro mie nia nia ¿y w no œcipro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym (Dz.U. Nr 121, poz. 841);

3. Dyre kty wa 1999/2/WE Pa r la men tu Euro pe j skie go i Ra dyz dnia 22 lu te go 1999 r. w spra wie zbli ¿e nia usta wo -dawstw Pañstw Cz³on ko wskich do tycz¹cych œro d kówspo ¿y w czych oraz sk³ad ni ków œro d ków spo ¿y w czychpod da nych dzia³aniu pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego(Dz. Urz. WE L 66 z 13.03.1999, str. 16; Dz. Urz. UE Pol -skie wy da nie spe cja l ne, rozdz. 13, t. 23, str. 236);

4. Dy re kty wa 1999/3/WE Pa r la men tu Euro pe j skie go i Ra -dy z dnia 22 lu te go 1999 r. w spra wie usta no wie niawspól no to we go wy ka zu œro d ków spo ¿y w czych orazsk³ad ni ków œro d ków spo ¿y w czych pod da nych dzia -³aniu pro mie nio wa nia jo ni zuj¹cego (Dz. Urz. WE L 66z 13.03.1999, str. 24; Dz. Urz. UE Pol skie wy da nie spe -cja l ne, rozdz. 13, t. 23, str. 244).

Li te ra tu ra

[1] Of fi cial Jo u r nal of the Eu ro pe an Union, Com mis sionDe ci sion: 2002/840/EC; 2004/691/EC, 2007/802/EC,2010/172/EC, Com mis sion Im p le men ting De ci sion2012/277/EU

[2] Re port from the Com mis sion to the Eu ro pe an Pa r lia -ment and The Co un cil on Food and Food In gre dientsTre a ted with Io ni sing Ra dia tion for the year 2011.Brus sels, 14.11.2012, COM(2012) 659 fi nal

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Fot. 3. Ste ro w nia Do œwia dcza l nej Sta cji Ra dia cyj ne go Utrwa la nia P³odów Ro l nych IChTJ

JT

hCI .t

of

RAPORT Z EKSPLOATACJIREAKTORA BADAWCZEGO MARIAW 2012 ROKU

An drzej Go³¹b

Wysoko stru mie nio wy re a ktor ba da w czy MARIA,eks ploa to wa ny w Na ro do wym Cen trum Ba -

dañ J¹dro wych w Œwier ku, wyko rzy sty wa ny jest dopro du kcji izo to pów pro mie nio twór czych dla po -trzeb me dy cy ny i prze mys³u oraz do pro wa dze niaba dañ fi zy cz nych. Pod sta wo we pa ra me try re a kto ra eks ploa towa ne go w 2012 r. by³y na stê puj¹ce:• moc no mi na l na – 30 MW• stru mieñ ne u tro nów te r mi cz nych – 4 · 1014 n/cm2s• mo de ra tor – zwyk³a woda (H2O) i be ryl• re fle ktor – gra fit• ele ment pa li wo wy:

• ma te ria³ pa li wo wy: UO2-Al (wzbo ga ce nie: 36%), 6 kon cen try cz -nych rurU2Si3 (wzbo ga ce nie 19,75%), 5 kon cen try cz -nych rur

• ko szu l ka: alu mi nium• d³ugoœæ: 1000 mm

Na fot. 1 przed sta wio no wi dok ba se nu re a kto ra.W roku 2012 re a ktor prze pra co wa³ ogó³em

4610 godz., na mocy od 18 do 23 MW, co przed sta -wio no na za³¹czo nym ze sta wie niu (rys. 1). Eks plo a -ta cja re a kto ra do sto so wa na by³a w szcze gó l no œcido za po trze bo wañ na na pro mie nia nie ma te ria³ówta r czo wych, p³ytek ura no wych do pro du kcji mo li b -de nu (Mo-99) dla fi r my Co vi dien i do zapo trze bo -wa nia dla Oœro d ka Ra dio izo to pów POLATOM orazIn sty tu tu Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej. W eks plo a ta -cji re a kto ra nast¹pi³o jed no od stê p stwo w har mo -no gra mie pra cy re a kto ra, a mia no wi cie nie zrea lizo -wa nie cy klu XIV z uwa gi na prze rwê w za si la niuener ge ty cz nym, usz ko dze nie g³owi cy i ka b li za si -laj¹cych sta cjê trans for ma to rów przy re a kto rzeOPT11 i ko nie cz noœæ ich wy mia ny.

Na pro mie nia nia do ty czy³y g³ów nie ta kich ma te -ria³ów ta r czo wych, jak: dwu t le nek tel lu ru (do pro -du kcji J-131), siar ka (do pro du kcji P-32), chlo rekpo ta su (do pro du kcji S-35), iryd, bro mek po ta su,zwi¹zki sa ma ru, lu tet, iterb, lan tan, miedŸ, ko balt,prób ki ma te ria³ów al ka li cz nych, bio lo gi cz nych i geo -logicznych. Ca³ko wi ta akty w noœæ na pro mie nia nych ma te ria³ów wy nios³a ok. 613 TBq oraz 7877 TBqMo-99. Wy kaz na pro mie nia nych ma te ria³ów ta r -

czo wych w re a kto rze MARIA, w po sta ci li cz by za ³a -do wa nych za so b ni ków przed sta wio no na za³¹czo -nym ze sta wie niu (rys. 2). Wi do cz ne na ry sun ku ob -ni ¿e nie pro du kcji w 2004 r. spo wo do wa ne by³owy³¹cze niem re a kto ra z po wo du bra ku pa li waj¹dro we go. Ponad to w 2012 r. pro wa dzo no na pro -mie nia nie mi ne ra³ów, w czte rech spe cja l nych sta -no wi skach, co wy ma ga³o sto so wa nia „nie ty po wej” kon fi gu ra cji rdze nia re a kto ra z oœmio ma blo ka miwod ny mi za wie raj¹cymi filtr, mo de luj¹cy wi d mone u tro nów (rys. 3). Pro wa dzo no rów nie¿ na pro -mie nia nia igie³ iry do wych wyko rzy sty wa nych doza bie gów bra chy te ra pii w me dy cy nie.

Ca³y ubieg³y rok kon tynu o wa no ko mer cy j ne na -pro mie nia nie p³ytek ura no wych (o wzbo ga ce niu98% w U-235) s³u¿¹cych do pro du kcji Mo-99, któ ry to izo top ule ga prze mia nie w te ch net Tc-99m,bêd¹cy naj bar dziej po wszech nie sto so wa nym

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 15A

RTYK

U£Y

Fot. 1. Wi dok ba se nu re a kto ra

PTJ VOL.59 Z.1 2013

16 AN DRZEJ GO£¥B PTJY

£U

KY

TR

A

.1 .s

yR

.r 2

10

2 w

a rot

k a

er y car

p ei

nei

wat s

eZ

na œwie cie radio farma ceu ty kiem. Na pro mie nia niep³ytek pro wa dzo ne jest w tzw. kana³ach moli b de -no wych, któ rych kon stru k cja jest iden ty cz na jakkana³ów pa li wo wych z wyj¹tkiem mo ¿ li wo œciumie sz cza nia za miast pa li wa dwóch za so b ni kówz p³yt ka mi ura no wy mi. Na pro mie nia nie rea li zo wa -ne jest w gnia z dach i-6 i f-7 rdze nia re a kto ra (rys. 3) w cza sie wyd³u¿o nych cy kli pra cy re a kto ra do120-145 godz. i przy zwiê kszo nej mocy cie p l nejok. 23 MW. Uzy ska ne akty w no œci Mo-99 s¹ bar dzowy so kie (w za kre sie 230-490 TBq) i w pe³ni za do -wa laj¹ce zamawiaj¹cego.

Ce lem pra cy re a kto ra MARIA w 2012 r. by³o rów -nie¿ wyko rzy sty wa nie wi¹zek ne u tro nów, wy pro -wa dzo nych przez kana³y po zio me re a kto ra do pracba da w czych, pro wa dzo nych przez Œro do wi sko weLa bo ra to rium Neu tro no gra fii.

Po ni ¿ej przed sta wio no za kres prac ba da w czychpro wa dzo nych: Kana³ po zio my Nr H-3(³¹czny czas otwa r cia kana³u: 1800 godz. czy li 39%cza su pra cy re a kto ra)• Ba da nie nano niejed norod no œci pro szku dwu t len -

ku ty ta nu.• Ba da nie nano niejed norod no œci w si li ca- ge lu.• Okre œle nie sta nu roz pa du fa zo we go sto pu

Mn-Ni - Cu po kró t ko trwa³ym wy grze wa niuw tem pe ra tu rze 430°C.

Kana³ po zio my Nr H-4• Te sty uk³adów me cha ni cz nych i po bie ra nia da -

nych spe ktro me tru.Kana³ po zio my Nr H-5(³¹czny czas otwa r cia kana³u: 300 godz. – 6,5%)• Ba da nie roz pra sza nia ne u tro nów w ko m po zy -

tach polime ro-gra fi to wych.Kana³ po zio my Nr H-6(³¹czny czas otwa r cia kana³u: 2200 godz. – 48%)• Ba da nie dy na mi ki flu ktu a cji mag ne ty cz nych

w pró b ce ha r to wa nej sto pu Mn-25%Cu w oto -cze niu pun ktu sie ci od wro t nej (1, 1

2, 0).• Ba da nie uporz¹dko wa nia bli skie go za siê gu

w sto pie Mn-Ni - Cu w za le ¿ no œci od tem pe ra tu ry.Kana³ po zio my Nr H-7(³¹czny czas otwa r cia kana³u: 2200 godz. – 48%)• Ba da nie stru ktu ry kry sta li cz nej ma te ria³ów grafi -

towo- grafe no wych.• Ba da nie nie sprê ¿y ste go roz pra sza nia ne u tro nów

w sze ro kim oto cze niu pun ktu sie ci od wro t nej(1, 1

2, 0) w tem pe ra tu rze po ko jo wej w sto pieMn-25%Cu wy grze wa nej, a na stê p nie pod da nejde fo r ma cji pla sty cz nej.

Kana³ po zio my Nr H-8(³¹czny czas otwa r cia kana³u: 1600 godz. – 35%)• Ba da nie ki ne ty ki pro ce su schniê cia wa l ców wy -

ko na nych z ma te ria³ów po ro wa tych nas¹czo -nych wod nym roz two rem NaCl.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ RAPORT Z EKSPLOATACJI REAKTORA BADAWCZEGO MARIA W 2012 ROKU 17A

RTYK

U£Y

Rys. 2. Wy kaz na pro mie nio nych ma te ria³ów ta r czo wych

• Ba da nie spon ta ni cz nej mi gra cji roz two rów wod -nych wy bra nych soli w z³o¿ach su che go drob no -zia rni ste go ze o li tu na tu ral ne go i pro szku mar -mu ro we go.

• Ba da nie na ma ka nia i schniê cia pró bek za prawi be to nów ko mór ko wych (wspó³pra ca z firm¹Ne c sa w Re pu b li ce Po³ud nio wej Afry ki).

• Ba da nie pró bek arche olo gi cz nych w wy kopaliskuw Cze r sku k. Wa r sza wy.

Od 2006 r. eks ploa to wa ne s¹ ele men ty pa li wo -we o wzbo ga ce niu 36% i o za wa r to œci 430 g izo to -pu roz szcze pial ne go U-235 (MR-6/430). Od tegocza su stwier dzo no zde cy do wa ny spa dek uwo l nieñpro du któw roz szcze pie nia do wody obie gu ch³o -dze nia kana³ów pa li wo wych i co za tym idzie, spa -

dek za gro ¿e nia ra dio logi czne go w po mie sz cze niach tech nolo gi -cz nych. Ze wzglê du na lepsz¹ja koœæ, mo ¿ li we jest g³êb szewy pa le nie ele men tów pa li wo -wych, prze wy ¿szaj¹ce 50%, cozde cy do wa nie pod no si efe ktyw -noœæ wy ko rzy sta nia pa li wa.

W ubieg³ym roku, we wrze œ -niu roz po czê to pro ces kon wer -sji rdze nia na pa li wo ni sko -wzbogacone, o wzbo ga ce niu19,75% w U-235 i jego za wa r -to œci 485 g (MC-5/485). Jest topa li wo wy pro duko wa ne przezfi r mê AREVA. Dwa pro to ty po -we ele men ty pa li wo we tego typuzo sta³y prze te sto wa ne w re a k -to rze MARIA w la tach 2010-2011i wo bec po zy ty w nych wy ni kówpa li wo to bê dzie wyko rzy sty wa -ne do kon wer sji rdze nia re a kto -ra MARIA. Kon wer sja ta po -dyktowana jest przyst¹pie niem Polski do pro gra mu GTRI (Glo -bal Thre at Reduction Ini tia ti ve)re du kcji za gro ¿e nia po przezprze cho dze nie w re a kto rachba da w czych na ca³ym œwie ciena pa li wo ni skow zbo gaco ne.Kon wer sja pro wa dzo na bê dziesto p nio wo i po le ga³a bê dziena za stê po wa niu wy pa lo nychele men tów pa li wo wych typuMR-6/430, ele men ta mi typuMC-5/485.

Rów nie¿ w ra mach pro gra -mu GTRI, w roku ubieg³ym wy -wie zio no z re a kto ra MARIA ko -le j nych 60 wy pa lo nych ele men -tów pa li wo wych do Fe de ra cjiRo sy j skiej, ce lem ich prze ro bu.

£¹cz nie w la tach 2009-2012 wy wie zio no 380 wy -pa lo nych, wyso ko wz boga co nych ele men tów pa li -wo wych.

Po zio my uwo l nieñ ra dio nu kli dów do at mo s fe ry,przed sta wio ne na rys. 4-6, wy no si³y:• emi sja ga zów szla che t nych (g³ów nie Ar-41)

– 1,5×1013Bq, co sta no wi³o 1,5% ro cz ne go li mi tu uwo l nieñ,

• emi sja jo dów – 3,6×107Bq, co sta no wi³o 0,7% rocz -ne go li mi tu uwo l nieñ,

• uwo l nie nie krót ko ¿y cio wych izo to pów Rb-88i Cs-138 – 6,9×108Bq.W 2012 r. 95 pra co w ni ków re a kto ra otrzy ma³o

da w kê mie rzaln¹ na ca³e cia³o (Hp-10) za wie raj¹c¹siê w gra ni cach 0,20¸1,71 mSv przy gra ni cz nej

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Rys. 3. Kon fi gu ra cja rdze nia re a kto ra w grud niu 2012 r.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ RAPORT Z EKSPLOATACJI REAKTORA BADAWCZEGO MARIA W 2012 ROKU 19A

RTYK

U£Y

Rys. 4. Ro cz ne uwo l nie niaga zów szla che t nych w ci¹gu

osta t nich dziesiêciu lat

Rys. 5. Ro cz ne uwo l nie nia

jo dów w ci¹gu osta t nich

dzie siê ciu lat

Rys. 6. Ro cz ne uwo l nie niaae ro zo li krót ko ¿y cio wych

izo to pów ru bi du (Rb-88)

i ce zu (Cs-138) w ci¹gu osta t nich dzie siê ciu lat

war toœci 20 mSv, a 8 pra co w ni ków otrzy ma³o dawkê mie rzaln¹ na skó rê (Hp-0,07) w gra ni cach0,35¸3,41 mSv (przy gra ni cz nej wa r to œci 500 mSv).

W cza sie pra cy re a kto ra wyst¹pi³y 4 kró t ko trwa³e prze rwy w pra cy re a kto ra. Wy³¹cze nia te spo wo do -wa ne by³y w trzech przy pa d kach za ni ka mi na piê ciaw roz dzie l niach g³ów nych oraz w jed nym b³êd nymsy g na³em awa ry j nym w uk³ad zie po mia ru i re a ktorzo sta³ po no w nie uru cho mio ny po ok. 20 minutach.

Na rys. 7 przed sta wio no dwa pa ra me try mówi¹ceo dys pozy cyj no œci re a kto ra MARIA na prze strze niosta t nich 15 lat:(1) sto su nek li cz by prze pra co wa nych go dzin dosumy li cz by prze pra co wa nych go dzin i li cz by go dzinnie pla no wa nych wy³¹czeñ (A1), któ ry wy no si³ 97,8%,(2) sto su nek li cz by go dzin pra cy re a kto ra do li cz bygo dzin w roku (A2) wy nosz¹cy 52,6%.

Pod czas ubieg³oro cz nej pra cy re a kto ra nie od no -to wa no ¿ad nych in cy den tów, któ re spo wo do wa -³yby za gro ¿e nie ra dio logi cz ne œro do wi ska.

Z wa ¿ nie j szych prac moder niza cy j nych do ko na -nych w re a kto rze na le ¿y wy mie niæ zain sta lo wa nietrze cie go, no we go we nty la to ra typu WO 6000 nach³odni we nty lato ro wej obie gu wtó r ne go.

Pra ca re a kto ra MARIA pod le ga³a sy ste maty cz nejkon tro li przez Pa ñ stwow¹ Agen cjê Ato mi sty kiw 2012 r. po przez nad zór pa ra me trów te ch no lo gicz -nych prze sy³anych po ka ¿ dym cy klu pra cy i sk³a da -nie kwa r ta l nych spra wo z dañ. W tym cza sie prze -pro wa dzo no te¿ 5 kon tro li w Zak³ad zie Eks plo a ta cji Re a kto ra Na ro do we go Cen trum Ba dañ J¹dro wych,któ re nie wy ka za³y isto t nych uchy bieñ w eks plo a ta -cji reaktora.

W ra mach upo wsze ch nia nia wie dzy o ato mi sty -ce w 2012 r., re a ktor MARIA zwie dzi³o ok. 5000ucz niów szkó³ œred nich i stu den tów ucze l ni wy ¿ -szych z te re nu ca³ej Pol ski. Dla nie któ rych grup stu -den c kich z Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej i Poli te ch ni kiGda ñ skiej orga ni zo wa no rów nie¿ æwi cze nia prak -tyczne z za kre su fi zy ki re ak torowej i ochro ny przedpro mie nio wa niem jo ni zuj¹cym.

Pod su mo wuj¹c, na le ¿y stwier dziæ, ¿e pra ca re a k -to ra MARIA w 2012 r. prze bie ga³a bez zak³óceñ,po twier dzaj¹c tym sa mym jego dobr¹ dys pozy cy j -noœæ i spe³niaj¹c wa ru nek jego bez pie cz nej eks plo -a ta cji.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Rys. 7. Ro cz ne wska Ÿ ni ki pra cy re a kto ra MA RIA

mgr in¿. An drzej Go³¹b,Na ro do we Cen trum Ba dañ J¹dro wych,

Otwock-Œwierk

* z po wo du bra ku pa li wa re a ktor pra co wa³ ty l ko 300 go dzin.

*

Lata

[%]

List do wicepremiera Janusza Piechociñskiego

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 21A

RTYK

U£Y

ANALIZA IZOTOPÓW URANUI PLUTONU PRZY U¯YCIU DETEKTORAPÓ£PRZEWODNIKOWEGO LEGeORAZ KODÓW MGAU, MGA

Marian Fu jak, Pawe³ Li pi ñ ski, Krzysztof Isa jen ko, Barbara Pio tro wska

Stre sz cze nie

Nie niszcz¹ce po mia ry pro mie nio wa nia gam ma oraz X s¹ czê sto wyko rzy sty wa ne do iden ty fi ka cjispe cja l nych ma te ria³ów j¹dro wych (Spe cial Nu c le ar Ma te rials-SNM). Ist nie je wie le do stê p nych kom pu te ro wychko dów s³u¿¹cych do ob li cza nia sk³adu izo to po we go plu to nu oraz ura nu w opa r ciu o wi d mo po mia rupro mie nio wa nia gam ma oraz X da ne go ma te ria³u. Pra wid³owa ana li za wy ma ga czê sto dok³ad ne gookre œle nia nisko ener gety cz nej czê œci wi d ma po mia ru oraz wy ko rzy sta nia de te kto ra o wy so kiejener ge ty cz nej zdo l no œci roz dzie l czej (FWHM). Ce lem pra cy jest przed sta wie nie wy ni ków po mia rów ki l ku pró bek wzo r co wych ura nu oraz pró bek plu to nuo ró ¿ nym sk³ad zie izo to po wym przy u¿y ciu de te kto ra pó³prze wod niko we go LEGe oraz ana li za sk³aduizo to po we go z wykorzystaniem kodów MGA oraz MGAU. W pró b kach wzo r co wych okre œlo no sto pieñ wzbo ga ce nia ura nu na to miast w niere feren cy j nych pró b kachza wie raj¹cych izo to py Pu okre œlo no sk³ad izotopowy.

Wpro wa dze nie

Szy b kie i dok³adne okre œle nie wzbo ga ce nia ura nu oraz sk³adu izo to po we go plu to nu jest isto t ne

nie ty l ko w cy klu pa li wo wym, lecz ta k ¿e w wa l ceze zwa l cza niem prze my tu spe cja l nych ma te ria³ówj¹dro wych (SNM). SNM pod le gaj¹ œcis³ej kon tro lii s¹ wery fi ko wa ne przez Eu ra tom, IAEA oraz w opar -ciu o Pro gram Ochro ny Ma te ria³ów, Kon tro lii Odpo wie dzial no œci (Ma te rial Pro te c tion, Con troland Ac co un ting – MPC&A) przy za sto so wa niu SNMw in sta la cjach j¹dro wych da ne go ope ra to ra [1].

Ma te ria³y j¹dro we dzie li siê na:• spe cja l ne ma te ria³y roz szcze pia l ne, któ ry mi s¹

plu ton (Pu-239, z wy³¹cze niem plu to nu o za wa r -to œci Pu-238 po wy ¿ej 80%), uran-233 (U-233),uran wzbo ga co ny w izo to py ura nu-233 lub ura -nu-235 (U-235), do wo l ny ma te ria³ za wie raj¹cyje den lub wiê cej z wy mie nio nych;

• ma te ria³y wyj œcio we, któ ry mi s¹: uran na tu ra l ny(wy stê pu je w œro do wi sku na tu ra l nym i za wie raoko³o 99,28% ura nu-238, 0,72% ura nu-235 orazœla dow¹ iloœæ ura nu-234), uran zu bo ¿o ny (za wa r -toœæ ura nu-235 jest ni ¿ sza ni¿ w ura nie na tu ra l -nym, czy li wy no si mniej ni¿ 0,72%) oraz tor;

• uran wzbo ga co ny w izo to py 235 lub 233 oz na -cza uran za wie raj¹cy izo top U-235 lub U-233

albo oby d wa w ilo œci wiê kszej ni¿ w ura nie wy -stê puj¹cym w na tu rze.

Ma te ria³y j¹dro we mo ¿e my scha rakte ry zo waæ jako:• pa li wo j¹dro we (np. ni sko- (<20% – LEU) lub

wysoko- (20% – HEU) wzbo ga co ny uran, plu ton,a ta k ¿e mie sza ni na tlen ków plu to nu i ura nu– MOX,

• ma te ria³ na daj¹cy siê do pro du kcji bro ni j¹dro -wej po prze two rze niu,

• ma te ria³ bez po œred nio go to wy do pro du kcji bombnu kle a r nych (o po sta ci me ta li cz nej i za wa r to œciU-235 lub Pu-239 ok. 93%).

Pro ces cha ra kte ryza cji ma na celu ty l ko od po -wie dzieæ na py ta nie, z ja kim kon kre t nie ma te ria³em mamy do czy nie nia (bez wni ka nia w jego historiê).Iden ty fi ka cja ma te ria³u j¹dro we go ma od po wie -dzieæ na na stê puj¹ce py ta nia [2]:• ja kie by³o pie r wo t ne prze zna cze nie ma te ria³u

(in ten cja pro du cen ta)?• ja kie jest po cho dze nie ma te ria³u (kto, jak¹ te ch -

no lo gi¹ i kie dy go wy pro du ko wa³)?• kto by³ jego osta t nim pra wnym w³aœci cie lem?• jak¹ tras¹ nast¹pi³ prze myt?

Po mia ry z wy ko rzy sta niem spe ktro me trii pro -mie nio wa nia gam ma oraz pro mie nio wa nia X s¹czê sto wyko rzy sty wa ne do cha ra kte ryza cji spe cja l -

PTJ VOL.59 Z.1 2013

22 PTJY

£U

KY

TR

AY

£U

KY

TR

A

nych ma te ria³ów j¹dro wych. Spe ktro me triê gam mamo ¿ na po dzie liæ na po mia ry wy ko ny wa ne za po -moc¹ de te kto rów o ni skiej oraz wy so kiej ener ge ty -cz nej zdo l no œci roz dzie l czej (FWHM). Do de te kto -rów pie r wszej ka te go rii na le¿¹ NaI oraz CdTe, któ res³u¿¹ g³ów nie do okre œla nia wzbo ga ce nia ura nuU-235 pod czas ana li zy spe cja l nych ma te ria³ówj¹dro wych. De te kto ry wy so kiej roz dzie l czo œci s³u¿¹do okre œle nia wzbo ga ce nia ura nu oraz ru ty no wychpo mia rów izo to pów plu to nu. Pe³na ana li za wi d mapomia ro we go NSM jest wy ko ny wa na przez wy so ko -specjalistyczne opro gra mo wa nie, do naj bar dziejpo pu la r nych na le ¿y MGA (ana li za ra dio nu kli dówplu to nu), MGAU (ana li za ra dio nu kli dów ura nu),któ re opie raj¹ siê na ana li zie wi d ma w za kre sie niskich ene r gii oraz TRIFID (ana li za izo to pów plu to -nu), a ta k ¿e FRAM w opa r ciu o ana li zê wi d maw zakresie wy ¿szych ene r gii (w sy tu a cji du ¿ej samo -ab so r pcji pro mie nio wa nia w ma try cy) [1].

Spe ktro me tria gam ma przy u¿y ciu de te kto rówo wy so kiej FWHM za pe w nia:• po mia ry izo to pów plu to nu, ame ry ku, ura nu oraz

sto p nia wzbo ga ce nia U-235,• ilo œcio we po mia ry izo to pów plu to nu oraz ura nu

przy ni skiej gê sto œci ma try cy,• po mia ry po œred nie in nych emi te rów pro mie nio -

wa nia gam ma, któ re nie s¹ zi den tyfi kowa new ba da nym ma te ria le (np. Cm-244) [3].

Ana li za pró bek SNM przy u¿y ciukodu kom pute ro we go MGAUoraz MGA

Ty po we po mia ry izo to pów ura nu s¹ sto sun ko wo trud ne, gdy¿ jest to zwi¹zane z ge o me tri¹ po mia ru, gru bo œci¹ œcia nek na czy nia po mia ro we go, sk³adem

che mi cz nym ma try cy (du¿y wp³yw samo ab so r p cji).Pro gram Mu l ti- Gro up- Ana ly sis for Ura nium (MGAU)zo sta³ za pro je kto wany w ce lu po pra wy dok³ad no œ ciana li zy po mia rów oraz uni k niê cia ka li bra cji, któ rajest isto t na w in nych me to dach po mia ro wych.MGAU jest tak skon stru o wa ny, aby zmi nima li zo -waæ ca³¹ pro ce du rê zwi¹zan¹ z u¿y t ko wa niem pro -gra mu i ana liz¹ wi d ma pro mie nio wa nia gam ma.

MGAU wy ko rzy stu je czêœæ nisko ener gety czne gowi d ma gam ma oraz X w za kre sie 84 205 keV. Pod -sta wo we in fo r ma cje do tycz¹ce wzbo ga ce nia U-235oraz U-238 za wa r te s¹ w za kre sie 90–94 keV widma. Bior¹c pod uwa gê samo ab so r pcjê ma try cy orazpró b ki, ki l ka pi ków w zmie rzo nym wi d mie mo¿ebyæ wy ko rzy sta ne do spo rz¹dze nia wzglêd nej krzy -wej wy da j no œci de te kto ra w fun kcji ene r gii [4].

Jako mie r nik wzbo ga ce nia u¿y wa siê ta k ¿e li nii185,7 keV (U-235), jed nak jest to inna me to da i wy -ma ga u¿y cia mi ni mum jed nej pró b ki wzo r co wej(o z na nym wzbo ga ce niu U-235) przy zbli ¿o nej ge o -me trii po mia ro wej. Pro blem mo ¿ na roz wi¹zaæ sto -suj¹c me to dê po mia ru pró b ki o nie sko ñ czo nej gru -bo œci przez za sto so wa nie ko li ma to ra (któ ry za pe w -nia, ¿e de te ktor „wi dzi” pró b kê w tym sa mym k¹cie bry³owym). Na fot. 1 przed sta wio no czêœæ widmapromieniowania gamma wykorzystywanego w o b -li cze niach MGAU.

W Ta be li 1 przed sta wio no wy ni ki ana li zy 5 pró -bek wzo r co wych o zna nym wzbo ga ce niu U-235w opa r ciu o kod MGAU. Pró b ki wzo r co we po sia -da³y tak¹ sam¹ masê i ge o me triê. Po mia ry wy ko -ny wa ne by³y przy po mo cy de te kto ra pó³prze -wod ni ko we go LE Ge1015 (FWHM – 530 eV przy122 keV), czas po mia ru po szcze gó l nych pró bek wynosi³ 3000 s.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ ANALIZA IZOTOPÓW URANU I PLUTONU PRZY U¯YCIU DETEKTORA PÓ£PRZEWODNIKOWEGO... 23A

RTYK

U£Y

Fot. 1. Czêœæ wi d ma pro mie nio wa -

nia gam ma ana lizo wa ne go przezpro gram MGAU [4]

Ta be la 1. Ob li czo ne wa r to œci wzbo ga ce nia % U-235 przy wy ko rzy sta niu MGAU

Nr pró b ki% U-235 w pró b ce

(wzo rzec)

% U-235 w pró b ce

MGAU

1. 0,710 0,700 ±0,040

2. 0,310 0,312 ± 0,008

3. 1,950 1,892 ± 0,013

4. 2,900 2,878 ± 0,018

5. 4,500 4,244 ± 0,026

Ana li za izo to pów plu to nu przy u¿y ciupro gra mu MGA

Pro gram Multi- Group -Ana ly sis (MGA) by³ stwo -rzo ny w ce lu udo sko na le nia tra dy cy j nych me todpo mia rów izo to pów plu to nu. Stan dar do wa ana li za MGA ba zu je na in fo r ma cji za wa r tej w wi d mie gam -ma w za kre sie 0-300 keV. Pod sta wo wa ana li zaopie ra siê na ba da niu mul ti p le tu re jo nu 94-104 keV (li nii gam ma i X), a tak¿e linii 59 keV, 129 keV oraz208 keV.

W sy tu a cji bra ku mo ¿ li wo œci po mia ru ni skichene r gii (np. w przy pa d ku du ¿ej samo ab so r pcji) istnieje mo ¿ li woœæ ana li zy wi d ma w za kre sie po wy -¿ej 600 keV. MGA ba zu je na ki l ku li niach gam maoraz X emi to wa nych przez trzy izo to py plu to nu. Intensywnoœæ oraz dok³ad noœæ kszta³tu pi kóww prze dzia le 94-104 keV wi d ma po zwa la ob li czyæsk³ad izo to po wy Pu z wyj¹tkiem Pu-242, który jestobliczany z in ne go radionuklidu [5].

W Ta be li 2 przed sta wio no wy ni ki ana li zy sk³aduizo to po we go Pu (trzech pró bek) wy ko nan¹ za po -moc¹ pro gra mu kom pute ro we go MGA (wer sja 9.71996) na li cen cji fi r my Can ber ra z wi d ma pro mie -nio wa nia gam ma otrzy ma ne go przy u¿y ciu de te k -to ra LE Ge1015.

Wnio ski

Oby d wie wyko rzy sty wa ne me to dy (MGA i MGAU)po zwa laj¹ na szy b kie, nie niszcz¹ce okre œle nie sk³a -du izo to po we go pró bek za wie raj¹cych izo to py uranu oraz plu to nu bez wzglê du na ge o me triê pomiarow¹ z wy ko rzy sta niem de te kto rów o bar -dzo do brej zdo l no œci roz dzie l czej w ni skich ene r -giach pro mie nio wa nia gam ma. Me to da MGAU maza sto so wa nie do „czy s tych” pró bek ura nu, któ renie za wie raj¹ na tu ra l nych izo to pów z sze re guurano wo-ra do we go (np. ruda ura no wa).

Za wa r toœæ ura nu U-235 w mie rzo nych ma te ria -³ach wzo r co wych za wie ra³a siê w za kre sie (0,31-4,50)%.Taka za wa r toœæ ura nu naj czê œciej ma za sto so wa niew prze my œle ene r ge ty ki j¹dro wej. W re a kto rach

lekkowodnych sto su je siê wzbo ga ce nie U-235w za kre sie 3-5% (naj czê œciej wy stê puj¹ce w Eu ro -pie to BWR, PWR).

Cen tra l ne La bo ra to rium Ochro ny Ra dio logi cz nejpro wa dzi ta k ¿e nie niszcz¹ce ba da nia ró ¿ nych pró -bek w ra mach pro gra mu zwa l cza nia prze my tu materia³ów j¹dro wych i ma te ria³ów spe cja l ne gozna cze nia oz na czaj¹c ró ¿ ne go ro dza ju pró b ki(w tym pró b ki pa sty lek pa li wa j¹dro we go). Wy ni kipo mia rów by³y pre cy zy j ne, co zo sta³o zwe ryfi ko wa -ne przez wy ko na nie ana li zy niszcz¹cej wykonanejw ITU (Institute for Transuranium Elements)w Karlsruhe.

mgr in¿. Ma rian Fu jak,

mgr Pawe³ Li pi ñ ski,

mgr in¿. Krzy sztof Isa jen ko,mgr Bar ba ra Pio tro wska,

Cen tra l ne La bo ra to rium Ochro ny Ra dio logi cz nej,

Wa r sza wa

Li te ra tu ra

[1] M.J. Ko ske lo, C.G. Wi l kins, J.G. Fle is s ner: Co m pa ri sonof the Per fo r man ce of Dif fe rent Plu to nium Iso to picCo des Using a Ran ge of De te c tor Ty pes, Can ber ra Indu stries, 800 Re se arch Par k way, Me ri den, CT 06450,USA

[2] Stro na in ter ne to wa Cen tra l ne go La bo ra to rium Ochro nyRa dio logi cz nej: http://www.clor.waw.pl/bez pie czen -stwo/ mat_ja dro we.htm

[3] Robert D. McE l roy, Jr., Ste p hen Croft, Brian M. Yo ung:Non De stru c ti ve As say Box Co un ter, Can ber ra In du -stries, 800 Re se arch Par k way, Me ri den CT 06450,USA

[4] In stru c tion MGAU-SS-C39051 Mul ti - Gro up Ana ly sisso f twa re for Ura nium – Can ber ra, USA

[5] In stru c tion MGA-SS-C38690 Mul ti - Gro up Ana ly sis software for Plu to nium Can ber ra, USA

PTJ VOL.59 Z.1 2013

24 MARIAN FU JAK, PAWE£ LI PI Ñ SKI, KRZYSZTOF ISA JEN KO, BARBARA PIO TRO WSKA PTJY

£U

KY

TR

A

Ta be la 2. Ana li za sk³adu izo to po we go Pu w trzech próbkach

Ra dio nu klid

Pró b ka 1 Pró b ka 2 Pró b ka 3

Sk³ad % err. % Sk³ad % err. % Sk³ad % err. %

Pu-238 0,23 1,9 0,01 20,0 0,19 3,6

Pu-239 80,50 0,4 92,10 0,2 86,68 0,5

Pu-240 17,60 1,6 7,76 2,2 12,01 3,4

Pu-241 0,92 1,3 0,09 3,2 0,78 2,3

Pu-242 0,78 10,0 0,04 10,0 0,35 15

Am-241 3,67 1,1 0,61 1,3 3,26 1,9

Np-237 0,11 8,4 0,02 27,0 0,14 16,7

PRO MIE NIO WA NIENA TU RA L NE W POL SCEA ŒMIE R TE L NOŒÆ NO WO TWO RO WA

Krzy sztof Wo j ciech Fo r na l skiLu d wik Do brzy ñ ski

Stre sz cze nie

W ni nie j szym ar ty ku le prze ana lizo wa no czê sto œci wy stê po wa nia œmie rte l no œci no wo two ro wej w ob sza rach o wy ¿szym i ni ¿ szym na tu ra l nym tle pro mie nio wa nia w Pol sce. Po rów na nie statystyki dla ob sza rów odnaj wiê kszych (gru py wo je wództw) po naj mnie j sze (po je dyn cze po wia ty), po ka za³o ujemn¹ ko re la cjêi nie zna cz ny spa dek umie ra l no œci wraz ze wzro stem da w ki, œred nio o –1,17%/mSv/rok (p = 0,02)dla wszy stkich no wo two rów, oraz –0,82%/mSv/rok (p = 0,2) dla sa mych no wo two rów p³uc. Ni nie j szapra ca przed sta wia g³ówne tezy ory gina l ne go ra po r tu opub liko wa ne go w 2012 r. w cza so pi œmieDose - Re spon se [1].

Wstêp

Ob sza ry o pod wy ¿szo nym na tu ra l nym tle pro -mie nio wa nia (ang. high -bac k gro und ra dia tion

are as, HBRA) zna j duj¹ siê w wie lu mie j s cach naœwie cie [2-4]. Pod sta wo wym py ta niem jest, czy t³owp³ywa na zdro wie mie sz kaj¹cych tam lu dzi, a je œlitak, to w jaki spo sób? W roku 2012 w cza so pi œmieDose - Re spon se opub li ko wa ne zo sta³y dane na tente mat po chodz¹ce z Pol ski [1].

Œred nia ro cz na da w ka efe kty w na na prze ciê t ne -go mie sz ka ñ ca, po chodz¹ca ze Ÿró de³ na tu ra l nychw na szym kra ju, wy no si 2,48 mSv [5]. 54,9% tej dawki przy pa da na ra dio akty w ny gaz ra don, 18,6% na da w kê od pro mie nio wa nia gam ma od grun tu,a 26,5% na inne Ÿród³a (np. pro mie nio wa nie ko s -mi cz ne czy za wa r te w lu dz kim cie le na tu ra l ne ra -dio izo to py)1 [5]. Naj wiê ksze ró ¿ ni ce w ro cz nej na -tu ra l nej da w ce w Pol sce zwi¹zane s¹ z wa ha nia mistê ¿e nia ra do nu oraz ró ¿ ny mi po zio ma mi pro mie -nio wa nia gam ma od grun tu, co z ko lei zwi¹zanejest ze spe cy ficzn¹ ge o lo gi¹ da ne go te re nu.

Po dzia³ admi ni stra cyj ny Pol ski od 1999 r. obe j -mu je 16 wo je wództw, któ re z ko lei po dzie lo ne s¹na po wia ty (zie m skie i gro dz kie). Ka ¿ dy po wiat po -sia da swoj¹ w³asn¹ sta ty sty kê me dyczn¹ za mie sz -kuj¹cej go lud no œci. In fo r ma cje na te mat ro cz nejda w ki sku te cz nej (efe kty w nej) w ró ¿ nych re gio nach Pol ski za wa r te s¹ w Ra dio logi cz nym At la sie Pol ski[6], gdzie zna j duj¹ siê dane na te mat da wek œred -nich, od dzie l nie dla ra do nu i pro mie nio wa nia gam -ma, w ka ¿ dym wo je wó dztwie z oso b na. Ana lo gi cz -

ne dane, lecz w po dzia le na po je dyn cze po wia ty,mo ¿ na od czy taæ w At la sie Geo che mi cz nym Pol ski[7] oraz w Ma pach Radio ekolo gi cz nych Pol ski [8].Z ko lei dane dotycz¹ce œmie rte l no œci (no wo two ro -wej) zna leŸæ mo ¿ na w pu b li ka cjach G³ów ne goUrzê du Sta ty sty czne go [5][9]. W mo men cie przy -goto wy wa nia ory gina l ne go ra po r tu [1] cyto wa -na ba za da nych za wie ra³a dane z lat 1999-2009(dla wo je wództw) oraz 1999-2007 (dla po wia tów). Bazuj¹c na po wy ¿szych in fo r ma cjach mo ¿ na po -szu kaæ od po wie dzi na py ta nie o ist nie nie ewen tu a l -nych ko re la cji po miê dzy lo kaln¹ dawk¹ od Ÿró de³na tu ra l nych a czê sto œci¹ œmie r ci no wo two ro wych(ang. can cer mo r ta li ty ra tio, CMR).

Me to do lo gia

Ob sza ry geo gra fi cz ne, dla któ rych prze pro wa -dzo no ca³¹ cy to wan¹ ana li zê, usze re go wa no w gru -py od 1 do 6. Gru pa pie r wsza objê³a piêæ wo je -wództw z nie co pod wy ¿szo nym t³em pro mie nio -wa nia (w sto sun ku do œred niej, zob. Ta be la 1), tj.do lno œl¹skie, ma³opo l skie, opo l skie, pod kar pa c kiei œl¹skie, oraz piêæ wo je wództw z t³em nie co ni ¿ -szym (lu bu skie, ³ódz kie, po mo r skie, wiel ko po l skieoraz zacho dnio pomo r skie). Gru pa 2 jest za wê ¿e -niem gru py 1 i za wie ra po dwa wo je wó dz twa ka ¿ -de go typu (do lno œl¹skie i ma³opo l skie oraz lu bu skie i zacho dnio pomo r skie). Z ko lei gru pa 3 po jed nymwo je wó dz twie z ka ¿ de go typu naj wy ¿sze go (woj.ma³opo l skie) i naj ni ¿ sze go t³a (woj. zacho dnio -pomo r skie). Gru pa 4, ana lo gi cz nie do gru py 1,

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 25A

RTYK

U£Y

1 W da w ce tej nie uwz glê d nio no pro mie nio wa nia ze Ÿró de³ sztu cz nych (np. dia g no sty ka me dy cz na).

zawiera po 5 po wia tów ka ¿ de go ro dza ju: o naj wy ¿ -szym (po wia ty Jelenia Góra, jele nio gó r ski, ka mien -nogó r ski, no wo ta r ski i ta trza ñ ski) oraz o naj ni ¿ -szym tle (go le nio wski, kro œ nie ñ ski, po li cki, Œwi no -uj œcie oraz ¿a ga ñ ski). Gru pa 5 obe j mu je po 2 po -wia ty z ka ¿ de go typu (jele nio gó r ski i Je le nia Góraoraz po li cki i Œwi no u j œcie), a gru pa 6 po jed nym powiecie gro dz kim (Œwi no u j œcie i Je le nia Góra).Najwa¿ nie j sze dane na te mat wspo mnia nych 6 grupgeo gra fi cz nych zna j duj¹ siê w Ta be li 1. Nie trud noza uwa ¿yæ, i¿ gru pa 3 jest pod grup¹ gru py 2, a taz ko lei pod grup¹ gru py 1. Ana lo gi cz nie jest z gru -pa mi 4-6 z tym, i¿ po wia ty z gru py 4 le¿¹ na te ry to -riach wo je wództw z gru py 2.

Œred nie wa r to œci ro cz nych da wek sku te cz nych(ze Ÿró de³ na tu ra l nych) w ka ¿ dym ze wspo mnia -nych re gio nów (Ta be la 1) zo sta³y ob li czo ne jakowy nik sumy na stê puj¹cych sk³ad ni ków:

1 – da w ka po chodz¹ca od œred niej wa r to œci lo -ka l ne go stê ¿e nia ra do nu; da w ka od ra do nu sta no -wi naj wiêksz¹ czêœæ ca³ej da w ki;

2 – da w ka po chodz¹ca od pro mie nio wa nia gam -ma z grun tu;

3 – sta³a wa r toœæ 0,66 mSv/rok po chodz¹ca odpro mie nio wa nia kos mi cz ne go (42,9%), ra dio nu kli -dów za wa r tych w lu dz kim cie le (41,8%) oraz odœred nie go stê ¿e nia to ro nu w at mo s fe rze (15,3%).

Da w ki sku te cz ne od ra do nu zo sta³y ob li czo neprzy u¿y ciu prze li cz ni ka 1 Bq/m3 = 0,028 mSv/rok[5]. Z ko lei da w ki od pro mie nio wa nia gam ma zo -sta³y wy zna czo ne na pod sta wie lo ka l nych wa r to œ cimocy da w ki poch³oniê tej [nGy/h]. W przy pa d kuca³ych wo je wództw (gru py re gio na l ne 1-3) nie zbêd -ne dane do ob li czeñ, za rów no ra do nu, jak i pro mie -nio wa nia gam ma, s¹ do stê p ne w [6]. W przy pa d kupo wia tów (gru py 4-6) wa r to œci mocy da w ki pro -mie nio wa nia gam ma zo sta³y ob li czo ne na pod sta -wie prac [7][8], a lo ka l ne wa r to œci stê ¿e nia ra do nuekstra po lo wa ne na pod sta wie informacji o stê ¿e niura du-226 w grun cie [7][8]. In fo r ma cje na te mat nie -pe w no œci po mia ro wych da nych za wa r tych w [6]uzy ska no z pry wa t nej ko re spon den cji z Cen tra l nym La bo ra to rium Ochro ny Ra dio logi cz nej oraz G³ów -nym Inspektoratem Ochro ny Œro do wi ska [1].

Rys. 1 przed sta wia czê sto œci œmie r ci no wo two ro wych(CMR), zde fi nio wa nych jako ilo raz li cz by œmie r ci

z po wo du no wo two ru przez li cz -bê œmie r ci ze wszy stkich przy czyn – tu przyk³ado wo dla wo je -wództw ma³opo l skie go i zachod -niopo mor skie go. Znaj¹c CMRmo ¿ na ob li czyæ ry zy ko wzglêd ne(ang. re la ti ve risk, RR; zob. Ta be -la 1) bêd¹ce wy ni kiem ilo ra zuCMR dla t³a wy ¿sze go przez CMRdla t³a ni ¿ sze go. Wszy stkie nie -

PTJ VOL.59 Z.1 2013

26 KRZY SZTOF WO J CIECH FO R NA L SKI, LU D WIK DO BRZY Ñ SKI PTJY

£U

KY

TR

A

Ta be la 1. Ze sta wie nie ro cz nych da wek sku te cz nych dla ob sza rów o ni ¿ szym na tu ra l nym tle pro mie nio wa nia(LB, low ba c k gro und) oraz wy ¿szym tle (HB, high ba c k gro und) wraz z wa r to œcia mi ry zy ka wzglêd ne go (wy ni ki su ro weoraz sko ry go wa ne)

Nr

gru py

Œred nia ro cz na da w ka sku te cz na

[mSv/rok]

Ry zy ko wzglêd ne (RR)

[%]

LB HBWy ni ki su ro we Wy ni ki sko ry go wa ne

wszy stkie no wo two ry no wo two ry p³uc wszy stkie no wo two ry no wo two ry p³uc

1 2,12 ± 0,59 2,88 ± 0,97 98,5 ± 0,3 c 97,0 ± 0,6 c 98,8 ± 0,5 c 99,9 ± 1,0 a

2 1,89 ± 0,57 3,10 ± 1,15 96,8 ± 0,5 c 93,3 ± 1,0 c 98,7 ± 0,9 b 99,6 ± 1,7 a

3 1,85 ± 0,68 3,35 ± 0,90 94,9 ± 0,7 c 87,2 ± 1,2 c 100,2 ± 1,1 a 99,3 ± 2,1 a

4 1,32 ± 0,34 4,42 ± 1,60 94,5 ± 1,8 c 85,1 ± 3,2 c 96,9 ± 3,1 b 91,5 ± 5,6 b

5 1,26 ± 0,34 4,68 ± 1,95 90,3 ± 3,0 c 92,4 ± 5,8 b 89,1 ± 4,9 c 97,4 ± 10,0 a

6 1,06 ± 0,26 4,75 ± 1,94 87,0 ± 3,9 c 85,1 ± 7,3 c 87,8 ± 6,5 b 91,8 ± 12,6 a

a p<0.5, b p<0.3, c p<0.05

Rys. 1. Ewo lu cja cza so wa czê sto œci œmie r -te l nych no wo two rów (CMR) dla dwóch wo -

jewództw (gru pa nr 3): ma³opo l skie (ciem -ne s³upki; da w ka sku te cz na 3,35 mSv/rok)

oraz zacho dnio pomo r skie (ja s ne s³upki;

daw ka sku te cz na 1,85 mSv/rok); prze dzia³ cza so wy dla lat 1999-2009

pewnoœci po da ne na ry sun kach oz na czaj¹ jed no od -chy le nie stan dar do we (68% CI, prze dzia³ uf no œci).

Wy ni ki ana li zy

Na rys. 2 oraz rys. 3 przed sta wio no ry zy kowzglêd ne (RR) w za le ¿ no œci od ró ¿ ni cy w œred niejsku te cz nej da w ce ro cz nej miê dzy ob sza ra mi o wy ¿ -szym i ni ¿ szym tle pro mie nio wa nia w da nej gru pie.Rys. 2 do ty czy wszy stkich œmie rte l no œci no wo two -ro wych, na to miast rys. 3 œmie rte l no œci je dy nie z po -wo du no wo two ru p³uc (isto t ne z uwa gi na du¿ywk³ad da w ki od wdy cha ne go ra do nu).

Pun kty na rys. 2a oraz rys. 3a oz na czaj¹ dane su -ro we, tzn. wy nik ob li cze nia ry zy ka wzglêd ne go (RR)na pod sta wie da nych po chodz¹cych wprost z G³ów -ne go Urzê du Sta ty sty czne go [9]. Do pa so wa nie donich li nii pro stej po ka zu je re gu la r ny spa dek œmie r te l -no œci no wo two ro wej o 3,07%/mSv/rok (p = 0,0003; c2 = 1,8) oraz o 7,37%/mSv/rok (p = 0,0001; c2 = 5,0)w wy pa d ku no wo two rów p³uc. Wszy stkie wa r to œcipara me trów do pa so wa nia przed sta wio no w Ta be li 2.

Oczy wi œcie tego typu dane su ro we mog¹ byæ po -ten cja l nie zafa³szo wa ne [10-12], gdy¿ nie uw z glêd -niaj¹ ca³ej gamy ró ¿ nic po miê dzy po szcze gól ny miob sza ra mi. Pol ska jest kra jem jed no rod nym et ni cz -nie, wiêc czêœæ po ten cja l nych ró ¿ nic (np. ra so weczy re li gi j ne) nie mo¿e zak³ócaæ wy ni ków. Nie mniejjed nak wspo mnia ne dane su ro we po sta ra no siêsko ry go waæ w opa r ciu o szeœæ czyn ni ków mie sza -j¹cych (ang. con fo un ding fa c tors), któ re znacz¹comog¹ wp³yn¹æ na wa r to œci ry zy ka wzglêd ne go(RR). S¹ to:• od se tek osób w wie ku 70 lat lub sta r szych;• od se tek na³ogo wych pa la czy;• sto pieñ bez ro bo cia;• od se tek osób z wy ¿szym wy kszta³ce niem;• wy da t ki lo ka l ne go bu d¿e tu sa morz¹do we go per

ca pi ta;• zanie czy sz cze nie po wie trza.

Dane sta ty sty cz ne do tycz¹ce wszy stkich sze œciuwspo mnia nych czyn ni ków mie szaj¹cych po chodz¹z [9] i [13]. Wa r to w tym mie j s cu za zna czyæ, i¿ dane

na te mat od se t ka re gu la r nych pa la czy do stê p nes¹ je dy nie dla ca³ych wo je wództw (gru py 1-3).W zwi¹zku z tym dla po wia tów (gru py 4-6) in fo r -ma cje o pa le niu ty to niu mog¹ byæ co naj wy ¿ejekstra po lo wa ne ze sta ty styk ogól nowo jewó dz kich. Tak wiêc, sko ro po wia ty z grup 5 i 6 le¿¹ na te re niewo je wództw z gru py 3, wiêc sta ty sty ki tych wo je -wództw przy jê to za obo wi¹zuj¹ce. Ana lo gi cz niepost¹pio no z grup¹ 2 (wo je wó dz twa) i grup¹ 4(le¿¹ce na ich te re nie po wia ty). Oczy wi œcie tego typu ekstra po la cja nie sie mo ¿ li woœæ wyst¹pie nia do da t -ko wych nie pe w no œci ko ñ co wych wy ni ków, co za -zna czo no pu sty mi kwa dra ta mi na rys. 2b i rys. 3b.

Rys. 2b oraz rys. 3b pre zen tuj¹ ry zy ko wzglêd ne(RR) po uw z glêd nie niu wspo mnia nych czyn ni kówko ry guj¹cych. W zwi¹zku z tym, i¿ pro ces ko re kcjimo¿e za wie raæ wie le nie œcis³oœci (jak ta w przy pa d -ku pa le nia ty to niu), nie pe w no œci sko ry go wa nychwy ni ków zwiê kszo no ad hoc o 50%.

Dopa so wa nie pro stej do wy ni ków sko ry go wa nych (ang. ad ju sted re sults) po ka za³o spa dek œmie r tel noœcinowo two ro wej o 1,17%/mSv/rok (p = 0,02; c2 = 6,3)oraz o 0,82%/mSv/rok (p = 0,2; c2 = 1,7) dla no wo -two rów p³uc. Wa r to œci pa ra me trów do pa so wa niaumie sz czo no w Ta be li 2.

Dys ku sja

Pro blem wp³ywu ni skich da wek po chodz¹cychod pod wy ¿szo ne go na tu ral ne go t³a pro mie nio wa -nia na zdro wie lu dzi ist nie je w li te ra tu rze na uko wej od lat [2-4]. Jed ny mi z naj czê œciej oma wia nychprzy pa d ków s¹ ana li zy czê sto œci no wo two róww obszarach, ta kich jak re gion Jan g jiang w Chi nach [15], Ke ra la w In diach [16], Gu a ra pa ri w Bra zy lii[17], Ra m sar w Ira nie [18], czy w nie któ rych re jo -nach USA [19-22]. Pra kty cz nie wszy stkie cy to wa nepu b li ka cje po ka zuj¹ spa dek ry zy ka nowo two ro we -go w ob sza rach, gdzie na stê pu je wzrost na tu ral ne -go t³a pro mie nio wa nia. Jest to zbie ¿ ne z kon klu zja -mi ni nie j sze go ar ty ku³u, któ ry po wsta³ na ba zie ory -gina l ne go ra po r tu opub liko wa ne go w cza so pi œmieDose - Re spon se [1].

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ PRO MIE NIO WA NIE NA TU RA L NE W POL SCE A ŒMIE R TE L NOŒÆ NO WO TWO RO WA 27A

RTYK

U£Y

Ta be la 2. Do pa so wa ne* pa ra me try tren du (na chy le nia pro s tych) po da ne w [%/mSv/rok] dla wy ni ków sko ry go wa nychoraz su ro wych (zob. Ta be la 1 oraz rys. 2 i rys. 3); za kre sy nie pe w no œci (po da ne w na wia sach) dotycz¹ jednego od chy le -nia stan dar do wego (68% CI)

Bez wzglêd ny spa dek œmie rte l no œci no wo two ro wej**

[%/mSv/rok]

Ry zy ko wzglêd ne*** (RR)

[%/mSv/rok]

wy ni ki sko ry go wa ne wy ni ki su ro we wy ni ki sko ry go wa ne wy ni ki su ro we

wszy stkie no wo two ry –0,30 (–0,45; –0,09)

(c2 = 2,8; p = 0,08)

–0,77 (–0,90; –0,44)

(c2 = 1,5; p = 0,01)

–1,17 (–1,51; –0,60)

(c2 = 6,3; p = 0,02)

–3,07 (–3,43; –2,18)

(c2 = 1,8; p = 0,0003)

no wo two ry p³uc –0,19 (–0,48; +0,14)

(c2 = 0,8; p = 0,3)

–1,80 (–2,04; –1,18)

(c2 = 3,7; p = 0,002)

–0,82 (–1,55; +0,10)

(c2 = 1,7; p = 0,2)

–7,37 (–8,14; –5,40)

(c2 = 5,0; p = 0,0001)

* do pa so wa nie me tod¹ naj mnie j szych kwa dra tów przy jed no cze s nym uw z glêd nie niu nie pe w no œci pio no wych i po zio mych; pre zen to wa ne wa r to œci s¹ pa ra me tra mi na chy le nia pro stej do pa so wa nia RR = a D[mSv/rok] + 100%,** ró ¿ ni ca miê dzy wa r to œcia mi CMR,*** wy ni ki za pre zen towa ne na rys. 2 i rys. 3.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Rys. 2. Wy ni ki ana li zy dla œmie rte l no œci z po wo du wszy stkich no wo two rów. Oœ pio no wa przed sta wia ry zy ko wzglêd ne (RR). Oœ po zio ma

re pre zen tu je ró ¿ ni cê w ro cz nej da w ce sku te cz nej dla po szcze gó l nych grup re gio na l nych (od 1 do 6). Rys. 2a) przed sta wia wy ni ki surowe, a rys. 2b) wy ni ki sko ry go wa ne (zob. Ta be la 1). W obu przy pa d kach li nia prze ry wa na (oz na czo na jako LNT) oz na cza mo del

liniowego wzro stu ry zy ka wraz z dawk¹ [14]. Do pun któw do pa so wa no rów nie¿ pro ste tren du (Ta be la 2). Wszy stkie nie pe w no œci

reprezentuj¹ jed no od chy le nie stan dar do we (68% CI)

* pu ste kwa dra ty oz na czaj¹ pun kty, któ re mog¹ byæ po ten cja l nie zafa³szo wa ne z uwa gi na ekstra po lo wa nie da nych sta ty sty cz nych

na te mat pa la czy w po szcze gó l nych po wia tach.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Rys. 3. Wy ni ki ana li zy dla œmie rte l no œci z po wo du no wo two rów p³uc. Oœ pio no wa przed sta wia ry zy ko wzglêd ne (RR). Oœ po zio ma

reprezentuje ró¿ ni cê w ro cz nej da w ce sku te cz nej dla po szcze gó l nych grup re gio na l nych (od 1 do 6). Rys. 3a) przed sta wia wy ni ki su ro we, a rys. 3b) wy ni ki sko ry go wa ne (zob. Ta be la 1). W obu przy pa d kach li nia prze ry wa na (oz na czo na jako LNT) oz na cza mo del li nio we go

wzro stu ry zy ka wraz z dawk¹ [14]. Do pun któw do pa so wa no rów nie¿ pro ste tren du (Ta be la 2). Wszy stkie nie pe w no œci re pre zen tuj¹

jed no od chy le nie stan dar do we (68% CI)

* pu ste kwa dra ty oz na czaj¹ pun kty, któ re mog¹ byæ po ten cja l nie zafa³szo wa ne z uwa gi na ekstra po lo wa nie da nych sta ty sty cz nych

na te mat pa la czy w po szcze gó l nych po wia tach.

Pre zen to wa na tu taj ana li za skon cen tro wa na jest na tzw. stu diach eko lo gi cz nych sze œciu re gio nóww Pol sce i po ka zu je po ten cjaln¹ ko re la cjê po miê dzy otrzy my wan¹ przez lud noœæ œred ni¹ dawk¹ roczn¹a œmie rte l no œci¹ no wo two row¹. Roz pa try wa ne re -gio ny (gru py od 1 do 6) uporz¹dko wa ne s¹ od naj -wiê kszych (wo je wó dz twa) po naj mnie j sze (po wia -ty). Nie ste ty ana li zy eko lo gi cz ne, w³¹czaj¹c pre zen -to wan¹ w ni nie j szym ar ty ku le, mog¹ za wie raæ wie lenie œcis³oœci z uwa gi na fakt, i¿ ist niej¹ce za le ¿ no œcida w ka -e fekt nie uw z glêd niaj¹ re la cji miê dzy lu dz -kich, ta kich jak np. indy widu a l ne na ra ¿e nie na pro -mie nio wa nie i indy widu a l ne ce chy zwiê ksza j¹ce/zmnie j szaj¹ce po da t noœæ na œmie r te l ny no wo twór.W zwi¹zku z tym w wie lu pu b li ka cjach na pi sa no o tzw.„zafa³szo wa niu eko lo gi cz nym” (ang. eco lo gi cal fallacy) [12], któ rym t³uma czy siê wy ni ki od mien neod prze wi dy wa nych (ana lo gi cz nie do efe ktu zdro -we go pra co w ni ka, HWE, dys kuto wa ne go np. w pra -cach [23][24]). Jed na k ¿e kon ce p cja owe go eko lo gicz -nego zafa³szo wa nia ma te¿ wie le s³abych pun któw[25][26], gdy¿ pod wa ¿a za sad noœæ wsze l kich ba -dañ epide miolo gi cz nych, czy mo de li sta ty sty cz nych (w tym sa mej kon ce pcji li nio we go wzro stu ry zy kanowo two ro we go wraz z dawk¹, tzw. LNT).

Przy pa trz my siê jak dok³ad nie wygl¹daj¹ opi sy -wa ne w ni nie j szym ar ty ku le re gio ny. Otó¿, gru panr 1 za wie ra 5 po³ud nio wych wo je wództw (ob szarhi sto rycz ne go Œl¹ska i po³ud nio wej Ma³opo l ski)jako ob sza ru o wy ¿szym tle oraz 5 wo je wództwpó³nocno - za chod nich o ni ¿ szym tle pro mie nio wa -nia. Z ra cji tego, i¿ na Œl¹sku zna j du je siê prze mys³ciê ¿ ki (huty, ele ktro w nie i ko pa l nie), na le ¿a³oby siêspo dzie waæ, i¿ œmie r te l noœæ no wo two ro wa napo³ud niu kra ju bê dzie wiê ksza. Jed na k ¿e jest od -wro t nie. Su ge ru je to, i¿ ist nie je przy naj mniej je denczyn nik, któ ry od wra ca tê sta ty sty kê.

Sku piaj¹c siê na dwóch wo je wó dztwach zeskrajn¹ dawk¹, tj. woj. ma³opo l skie go i woj.zachod niopo mor skie go (gru pa nr 3) za uwa ¿yæ mo -¿ na, i¿ nie ma isto t nych czyn ni ków ró ¿ ni cuj¹cychpo da t noœæ na no wo two ry, poza trze ma:– w woj. ma³opo l skim ist nie je Kra ków z po pu lacj¹

ok. 760 000, a w woj. zacho dnio pomo r skimSzcze cin z po pu lacj¹ ok. 410 000;

– w woj. ma³opo l skim s¹ na po³ud niu góry, a w woj.zacho dnio pomo r skim na pó³nocy Ba³tyk;

– w woj. ma³opo l skim mie sz ka lud noœæ za sie dzia³a od wie lu po ko leñ, pod czas gdy w woj. zacho d -nio pomo r skim lud noœæ nap³ywo wa oko³o 75 lattemu2.Nie wy da je siê jed nak, aby te czyn ni ki w spo sób

decy duj¹cy wp³ywa³y na œred ni¹ œmie r te l noœæ no wo -tworow¹.

Sku piaj¹c siê na gru pach po wia tów (gru py 4 i 5)za uwa ¿y my, i¿ ob sza ry o wy ¿szym tle pro mie nio -wa nia le¿¹ prze wa ¿ nie na wy ¿y nach i w gó rach( Tatry i Su de ty), a ob sza ry o ni ¿ szym tle na ni zi nachi czê œcio wo nad mo rzem. W ¿ad nym z ana li zo wa -nych po wia tów nie ma prze mys³u ciê ¿ kie go b¹dŸisto t ne go czyn ni ka wp³ywaj¹cego na zdro wie pozanie wie l ki mi ko pa l nia mi w re jo nie Su de tów, któ re ra -czej po win ny za wy ¿aæ a nie za ni ¿aæ iloœæ no wo two -rów. Z ko lei sku piaj¹c siê na naj bar dziej skra j nych(w sen sie da wek ro cz nych) ob sza rach, czy li le¿¹cymna trzech ba³ty c kich wy spach Œwi no u j œciu i su de c kiej Je le niej Gó rze, za uwa ¿yæ mo ¿ na, i¿ s¹ to mia sta zbli -¿o ne do sie bie wie l ko œci¹. Ró ¿ ni ca w wy so ko œci nadpo zio mem mo rza wy no si œred nio 342 me try, wiêcnie sta no wi ona isto t ne go czyn ni ka ró ¿ ni cuj¹cego.

Su ro we ze sta wie nie da nych geo che mi cz nych(da w ki pro mie nio wa nia na tu ral ne go) oraz da nychsta ty sty cz nych (œred nie umie ra l no œci no wo two ro -we CMR) po ka zuj¹ re gu la r ny spa dek od se t ka œmie r -te l nych no wo two rów wraz z dawk¹ (Ta be la 2 orazrys. 1 i rys. 3). Aby wy nik ten by³ wia ry god ny, na le -¿a³o spra w dziæ wp³yw 6 isto t nych czyn ni ków mie -szaj¹cych: wie ku lud no œci, pa le nia ty to niu, bez ro -bo cia, wy kszta³ce nia, wy da t ków bu d¿e tu na mie sz -ka ñ ca i zanie czy sz cze nia po wie trza [1]. Po tego typuana li zie otrzy ma no wy ni ki sko ry go wa ne, któ re rów -nie¿ po ka zuj¹ re gu la r ny spa dek RR wraz z daw k¹(Ta be la 2 oraz rys. 2 i rys. 3), choæ zna cz nie mnie j szy.

Na otrzy ma ne wy ni ki na le ¿y jed nak pa trzeæ sce p -ty cz nie. Po pie r wsze bar dzo wa ¿ ne oraz trud ne jestod po wied nie u¿y cie czyn ni ków ko ry guj¹cych, como¿e isto t nie wp³yn¹æ na wy ni ki ko ñ co we. Po dru -gie pun kty z rys. 2b i rys. 3b dla grup 4-6 mog¹ byædo da t ko wo zafa³szo wa ne z uwa gi na to, i¿ od se tekpa la czy dla po wia tów nie jest pre cy zy j nie zna ny,a sta ty sty ka zo sta³a ekstra po lo wa na ze sta ty sty kiwo je wó dz kiej. Po trze cie na tym po zio mie ba dañnie mo ¿ na ca³ko wi cie wy klu czyæ wp³ywu zafa³szo -wa nia eko logi cz ne go na wy ni ki [12].

Ko ñ co we wy ni ki ana li zy przed sta wio no na rys. 2(RR ze wszy stkich przy czyn) oraz rys. 3 (RR je dy niedla p³uc). Oba ry sun ki przed sta wiaj¹ wy ni ki su ro we (rys. 2a i rys. 3a) oraz sko ry go wa ne (rys. 2b i rys. 3b).Bez tru du da siê zaob se r wo waæ, i¿, bez wzglê duna typ da nych, za ka ¿ dym ra zem ob se r wu je siê regularny spa dek ry zy ka nowo two ro we go RR wrazz co raz wiêksz¹ ró ¿ nic¹ da w ki ro cz nej w ana li zo wa -nej gru pie re gio nów. Jed na k ¿e zna cz ne za kre sy nie -pe w no œci oraz wy so kie po zio my tzw. p-wa r to œci(zob. Ta be la 2) su ge ruj¹ je dy nie, ¿e nie ob se r wu jesiê ¿ad ne go wzro stu œmie rte l no œci wraz z dawk¹,a nie wie l ki spa dek mo¿e byæ po ten cja l nie zwi¹zanyz bar dzo wie lo ma czyn ni ka mi, któ rych nie mo ¿ na

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

2 Te mat ten mo ¿ na roz win¹æ do kwe stii wp³ywu mi gra cji na ry zy ko no wo two ro we, któ re mimo wszy stko mo¿e mieæ zna cze nie.

Jed na k ¿e pro blem ten nie wy stê pu je dla po wia tów z grup 5 i 6 (z uwa gi, i¿ wszy stkie one le¿¹ na te re nach przy wró co nych do Pol skipo 1945 r.), wiêc w ogó l no œci nie ma to wp³ywu na ca³oœciow¹ ana li zê i osta te cz ne wnio ski.

wy klu czyæ (jak cho æ by efekt od po wie dzi ad ap ta cyj -nej [27]). Wa r to ponad to za uwa ¿yæ, ¿e ja ko œcio wozbli ¿o ne wy ni ki, uzy ski wa ne w ró ¿ nych czê œciachœwia ta (dla któ rych efe kty zak³ócaj¹ce s¹ ró ¿ ne) po -ka zuj¹, ¿e za ist nie niem uje mnej ko re la cji miê dzyczê stot li wo œci¹ œmie r ci no wo two ro wych a dawk¹po chodz¹c¹ od t³a na tu ral ne go prze ma wia obe c -nie spo ro nie za le ¿ nych da nych [14][28].

Pod su mo wuj¹c na le ¿y stwier dziæ, i¿ ob ser wo wa -na uje m na ko re la cja œmie rte l no œci z po zio mem pro -mie nio wa nia, w za kre sie nie wie l kich w ko ñ cu da wek (na po zio mie ki l ku mili si we r tów ro cz nie), choæ zgod -na z wie lo ma do nie sie nia mi ba dañ eko lo gi cz nychz ca³ego œwia ta, mo¿e byæ w ja kimœ sto p niu efe ktemwy ni kaj¹cym z nieuw z glêd nie nia wszy stkich in nychczyn ni ków za k³ócaj¹cych albo niedo sza co wa niemktó re goœ z roz pa try wa nych w ni nie j szej pra cy. Jed nak -¿e przed sta wio ne ob se r wa cje nie po zwa laj¹ mó wiæo mo ¿ li wym wzro œcie w Pol sce re a l ne go ry zy ka no wo -two ro we go, któ re go na le ¿a³oby ocze ki waæ, gdy by hipoteza li nio wa bez pro go wa (LNT) by³a pra wdzi wa.

dr in¿. Krzy sztof Wo j ciech Fo r na l ski,Na ro do we Cen trum Ba dañ J¹dro wych, Otwock,

PGE EJ 1 Sp. z o.o., Wa r sza wa

prof. dr hab. Lu d wik Do brzy ñ ski,Na ro do we Cen trum Ba dañ J¹dro wych, Otwock,

Uni we r sy tet Kar dy na³a Ste fa na Wy szy ñ skie go, Wa r sza wa

Po dziê ko wa nia dla G³ów ne go In spe kto ra tu Ochro ny Œro do wi ska za udo stê p nie nie szcze gó³owych da nych z Pa ñ stwo we go Mo ni to rin -gu Œro do wi ska oraz Pa ñ stwa Krzy szto fa Isa jen ki i Ka li ny Mamont --Cieœli z Cen tra l ne go La bo ra to rium Ochro ny Ra dio logi cz nej.

Pra ca jest wspó³fi nan so wa na przez Uniê Eu ro pejsk¹ z Euro pe j skie -go Fun du szu Spo³ecz ne go (PO KL 2007-2013, prio ry tet VIII, pod dzia -³anie 8.2.2 Re gio na l ne Stra te gie In no wa cji, „Po ten cja³ na uko wywspa r ciem dla go spo dar ki Ma zo wsza – sty pen dia dla do kto ran tów”).

Li te ra tu ra

[1] K.W. Fo r na l ski, L. Do brzy ñ ski. The can cer mo r ta li ty inhigh na tu ral ra dia tion are as in Po land. Dose - Re spon se,vol. 10, no 4, pp. 541-561, 2012

[2] L. Wei, T. Su ga ha ra, A. Tao. High le vels of na tu ral ra dia -tion, ra dia tion dose and he alth ef fects (Cha p ter: Highba c k gro und ra dia tion area – an im po r tant so u r ce of exploring the he alth ef fects of low dose io ni zing radiation). El se vier, Am ster dam 1997

[3] Z. Ja wo ro wski. Io ni zing ra dia tion in the 20th centuryand be y ond. Sym po sium En twi c klun gen im Stra hle s -chutz, Mu nich, 2001, No ve m ber 29. Ava i la b le at:www.cns-snc.ca/bran ches/To ron to/ra dia tion

[4] J.H. Hen dry, S.L. Si mon, A. Wó j cik, M. So hra bi, W. Bur kart, E. Car dis, D. La u rier, M. Ti r ma r che, I. Ha y a ta. Hu man exposure to high na tu ral ba c k gro und ra dia tion: whatcan it te ach us abo ut ra dia tion risks? J. Ra diol. Prot. 29:A29-A42, 2009

[5] GUS (G³ówny Urz¹d Sta ty sty cz ny), Ochro na œrodowiska(En vi ron ment), Wa r sza wa 2007

[6] RAP (Ra dio logi cz ny At las Pol ski). Cen tra l ne Labo ra to -rium Ochro ny Ra dio logi cz nej, Wa r sza wa 2005

[7] AGP (At las Geo che mi cz ny Pol ski). Pa ñ stwo wy InstytutGeo lo gi cz ny, Wa r sza wa 1995

[8] MRP (Mapy Radio ekolo gi cz ne Pol ski). Pa ñ stwo wy In sty -tut Geo lo gi cz ny, Wa r sza wa 1995

[9] GUS (G³ówny Urz¹d Sta ty sty cz ny). 2011. Stro na in ter -ne to wa: www.stat.gov.pl

[10] K.T. Bo gen, Lung Can cer Risk of Lo w - Le vel Exposures toAl p ha Emit ters: Cri ti cal Re ap pra i sal and Experiments Based on a New Cy to dy na mic Mo del. Final Report onLDRD Pro ject 97-ERD-050, La w ren ce Li ve r mo re Na tio nalLa bo ra to ry, Uni ve r si ty of Ca li fo r nia. 1999

[11] K.T. Bogen, Bio lo gi cal ly ba sed pre di c tion of em pi ri calnonli ne a ri ty in lung can cer risk vs. re si den tial/oc cu pa tio nal ra don ex po su re. Hum Ecol Risk Assess 7:811-827. 2001

[12] K.T. Bo gen, J. Cul len, Re si den tial ra don in U.S. countiesvs. lung can cer in wo men who pre domi nan t ly ne versmo ked. En vi ron Ge o chem He alth 24:229-247. 2002

[13] B. Woj ty niak, P. Go ry ñ ski (eds), Sy tu a cja zdro wotna lud -no œci Pol ski. Na ro do wy In sty tut Zdro wia Pub li cz ne go– Pa ñ stwo wy Zak³ad Hi gie ny, Wa r sza wa 2008

[14] C.L. San ders. Ra dia tion Ho r me sis and the Linea r -No- Thre s -hold As su m p tion. Sprin ger, New York – Heidelberg. 2010

[15] L. Wei, T. Su ga ha ra, An in tro duc to ry ove r view of theepi de mio logi cal stu dy on the po pu la tion at the high backgro und ra dia tion are as in Yan g jiang, Chi na. J. Ra diat.Res. (To kyo) 41 (Suppl.): 1-7. 2000

[16] K. Nair, K.S.V. Na mbi, N.S. Amma, Po pu la tion study inthe high na tu ral ba c k gro und ra dia tion area in Ke ra la,In dia. Ra dia tion Re se arch 152: S145-S148. 1999

[17] L.H.S. Ve i ga, S. Ko i f man, Pat tern of can cer mortality in someBra zi lian HBRAs. Int Con gress Ser 1276: 110-113. 2005

[18] A.S. Mon fa red, F. Ja la il, S. Se da g hat, High natural ba c k -gro und ra dia tion are as in Ra m sar, Iran: can in ha bi tantsfeel safe?. Int. J. Low Ra diat. 3: 20-27, 2006

[19] N.A. Fri ge rio, R.S. Sto we, Car ci no ge nic and genetic hazard from ba c k gro und ra dia tion. In: Sym po sium on Biological Ef fects of Lo w - Le vel Ra dia tion Per ti nent toPro te c tion of Man and His En vi ron ment, Chi ca go, IL,IAEA-SM-202/805, Vol. 2, pp. 385-393. In ter na tio nalAto mic Ene r gy Agen cy, Vien na, Au stria 1975

[20] J. Hart, Mean can cer mo r ta li ty ra tes in low versus high ele -va tion co un ties in Te xas. Dose - Re spon se 8: 448-455. 2010

[21] J. Hart, Can cer mo r ta li ty for a sin gle race in low versushigh ele va tion co un ties in the U.S. Do se - Re sponse 9:348-355. 2011

[22] J. Hart, Lung can cer in Ore gon. Dose - Re spon se 9(3):410-415. 2011

[23] K.W. Fo r na l ski, L. Do brzy ñ ski, The he a l t hy worker ef fectand nu c le ar in du stry wor kers. Dose - Re spon se, vol. 8,no. 2, pp. 125-147. 2010

[24] K.W. Fo r na l ski, L. Do brzy ñ ski, Efekt Zdro we go Pracow -nika w prze my œle j¹dro wym. Biu le tyn PAA Bezpie czeñ -stwo J¹dro we i Ochro na Ra dio logi cz na, vol. 77, no. 3,pp. 46-52. 2009

[25] F.A. Se i ler, J.L. Al va rez, Is the „eco lo gi cal fal la cy“ a fal la cy?Hu man and Eco lo gi cal Risk As ses s ment 6(6): 921-941. 2000

[26] J. Hart, On eco lo gi cal stu dies: a short com mu ni ca tion.Dose - Re spon se 9 pp. 497-501, 2011

[27] E.J. Ca la bre se, L.A. Ba l d win, Ra dia tion Ho r me sis andCan cer. Hu man & Eco lo gi cal Risk As ses s ment, vol. 8,no. 2. 2002

[28] K.W. Fo r na l ski, L. Do brzy ñ ski, Ra don a ry zy ko raka p³uc,Po stê py Te ch ni ki J¹dro wej, vol. 57, no 3, pp. 21-28

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

ENERGETYKA J¥DROWA, EFEKT CIEPLARNIANY I POLITYKA

Da riusz Wi told Ku l czy ñ ski

Kli mat „na us³ugach”ene r ge ty ki j¹dro wej

Ene r ge ty ka j¹dro wa mo¿e byæ roz pa try wa na pod wie lo ma wzglê da mi: ko sztów, stan dar dów bez -

pie cze ñ stwa i wp³ywu na œro do wi sko na tu ra l ne.Na le ¿y jed nak zda waæ so bie spra wê z tego, ¿e roz -wój albo li k wi da cja tej fo r my wy twa rza nia ene r giima aspekt par ex cel len ce po li ty cz ny.

Wsku tek upa d ku Blo ku Wschod nie go na po -cz¹tku lat 90. XX wie ku wy two rzy³ siê tzw. „NowyPorz¹dek Œwia ta”, w któ rym NATO i Unia Eu ro pe j -ska zast¹pi³y Uk³ad Wa r sza wski i Radê Wza je mnejPomo cy Go spoda r czej w Eu ro pie Œrod kowo - Ws chod -niej, a Stany Zjed no czo ne po zo sta³y je dy nym su per -moca r stwem. Zmia ny te poza zwy ciê stwem wol -noœ ci i de mo kra cji przy nios³y ze sob¹ nie cie ka wepro du kty ubo cz ne, np. przy kle ja nie ety kie tek typu„spi sko wa te o ria dzie jów” (ang. Con spi ra cy The o ry)do ko men ta rzy do tycz¹cych zja wisk nie wy god nychdla or ga ni za cji go spo da r czych maj¹cych po tê ¿ newp³ywy po li ty cz ne. Sprzy ja³o temu pu b li cz ne fo r -mu³owa nie te o rii maj¹cych w¹tpli we umo co wa niew fa ktach.

Dzia³acze or ga ni za cji eko lo gi cz nych, po li ty cyi nie któ rzy na uko w cy za prze czaj¹cy wp³ywo wicz³owie ka na kli mat twierdz¹, ¿e efekt ciep la r nia nyjest miê dzy naro do wym spi skiem maj¹cym na celusub sy dio wa nie ene r ge ty ki j¹dro wej. Uwa ¿aj¹, ¿ebez ta kich sub sy diów jest ona nie eko nomi cz napodobnie jak energetyka odnawialna.

Ce lem tego ar ty ku³u jest przegl¹d sta nu wie dzydo tycz¹cej efe ktu ciep lar nia ne go czy li wzro stutem pe ra tu ry po wie rz ch ni Zie mi oraz przed sta wie -nie ki l ku wp³ywo wych grup i or ga ni za cji, któ re temu za prze czaj¹. Po da ne zo stan¹ ta k ¿e li cz by ilu stru -j¹ce sub sy dio wa nie ró ¿ nych ro dza jów ene r gii w ka -na dy j skiej pro win cji On ta rio.

Zamie sz czo ne wy kre sy wzro stu tem pe ra tu ry Zie mi po chodz¹ z ar chi wów „The Ber ke ley Earth Su r fa ceTem pe ra tu re (BEST) pro ject” i zo sta³y opub li ko wa nedziê ki uprze j mo œci ini cja to ra i dy re kto ra tego przed -siê w ziê cia, pro fe sora fi zy ki Ri char da A. Muller’a.

Czy Zie mia na pe w no siê ogrze wa?

W dru giej po³owie XX wie ku lu dz koœæ osi¹gnê³apo ziom te ch ni cz ny umo ¿ li wiaj¹cy ilo œciow¹ oce nê

zmian kli ma ty cz nych w ska li glo ba l nej. Sk³adaj¹ siêna to la bo ra to ria na zie m ne i or bi ta l ne, mo ¿ li woœæwy ko ny wa nia zdjêæ sate li ta r nych przez NASA orazmapy tem pera tu ro we i wy ni ki kom pu te ro wych ob -li czeñ symu la cy j nych [3]. Zna ko mi ta wiê kszoœæ naukowców (90%) uwa ¿a, ¿e wy kres tem pe ra tu rypo wie rz ch ni Zie mi w ci¹gu osta t nich 250 lat przy -po mi na kszta³tem „kij ho ke jo wy”. Wy ko na no ta kichsy mu la cji zreszt¹ bar dzo wie le, a dziê ki ogro mnejmocy ob li cze nio wej wspó³cze s nych ko m pu te rówmo ¿ na w nich uw z glêd niaæ wie le ró ¿ nych czyn ni -ków [4]. Ty po wy wy kres jest jed nak zbli ¿o ny do wy -kre su wa r to œci akcji na gie³dzie (np. DJIA lub WIG).Ist niej¹ okre sy, gdy krzy wa ta ma na chy le nie uje m -ne, ale po tem wzra sta i w okre sie osta t nich 100 latjest ona na pe w no rosn¹ca.

Sko ro li cz ba po mia rów tem pe ra tu ry idzie w mi -liar dy i po chodz¹ od wie lu or ga ni za cji na ca³ymœwie cie, to trud no po wie dzieæ, jaki jest po ziom za -ufa nia co do pra wdzi wo œci wnio sków o ocie p la niusiê po wie rz ch ni Zie mi. W li pcu 2012 r. za ko ñ czy³ siê kil ku le t ni pro gram ba da w czy BEST (Ber ke ley EarthSu r fa ce Tem pe ra tu re pro ject), w któ rym prze ana -lizo wa no 1,6 mld ra po r tów po mia rów tem pe ra tu ry po chodz¹cych z ar chi wów 16 in sty tu cji. Wziê topod uwa gê akty w noœæ S³oñca, eru pcje wu l ka nóworaz od leg³oœæ pun któw po mia ru tem pe ra tu ry odoœro d ków mie j skich. Wer dykt brzmia³: „W ci¹guosta t nich 250 lat tem pe ra tu ra po wie rz ch ni Zie miwzros³a o 1,5°C z cze go wzrost o 0,9°C nast¹pi³w ci¹gu osta t nich 50. lat” [5]. Wykres o kszta³ciekija ho ke jo we go oka za³ siê s³usz ny. Wy ni ki przed -siê w ziê cia BEST by³y bar dzo zbli ¿o ne do tych opu -b li ko wa nych przez inne oœro d ki, takie jak NASAczy ame ry ka ñ ska ad mi ni stra cja oceani czno-at mo -sfery cz na (NOAA). Efekt akty w no œ ci S³oñca oka za³siê po mi ja l nie ma³y, a bli skoœæ cen trów mie j skichnie isto t na dla po mia rów tem pe ra tu ry. Istotn¹ rolê mia³a akty w noœæ wu l ka nów, któ ra ob ni ¿y³atem pe ra tu rê Zie mi w nie któ rych okre sach [4]. Czymo ¿ na w to wie rzyæ? La w ren ce Ber ke ley Na tio nalLa bo ra to ry (gdzie zrea li zo wa no ten pro jekt) na le -¿y do naj bar dziej pre sti ¿o wych in sty tu cji na uko -wych w USA. Je de na stu sto wa rzy szo nych z La bo -ra to rium uczo nych to la u re a ci Na gro dy No b la,a 57 za tru d nio nych tam na uko w ców jest cz³on ka mi

PTJ VOL.59 Z.1 2013

32 PTJY

£U

KY

TR

A

Ame ry ka ñ skiej Aka de mii Nauk (Na tio nal Aca de myof Scien ces). Przed roz po czê ciem pro je ktu BEST,jego kie ro w nik i ini cja tor, pro fe sor fi zy ki Ri chardA. Mul ler nie przy j mo wa³ ¿ad nych za³o¿eñ co dowy ni ków. W ro ku 2004 Mul ler pod da³ zreszt¹w w¹tpli woœæ wy kres „kija ho ke jo we go” (opub li -ko wa ny przez ze spó³ Michael‘a A. Mann‘a). Przed -sta wi cie lom œro d ków ma so we go prze ka zu prof.Mul ler oœwia d czy³, ¿e dzia³al noœæ jego ze spo³u bêdzie par ex cel len ce na uko wa, ca³ko wi cie nie za -le ¿ na od zwo len ni ków i prze ciw ni ków te o rii efe k -tu ciep lar nia ne go. Jed nak 28 li pca 2012 r. ofi cja l -nie stwier dzi³, ¿e pro jekt BEST udo wod ni³, i¿ ocie p -la nie siê Zie mi jest fa ktem i jest wy ni kiem dzia³al no -œci cz³owie ka. Wa r to do daæ, ¿e przed siê w ziê cieto by³o fi nan so wa ne ca³ko wi cie ja w nie i li sta ofia -ro da w ców jest do stê p na w In ter ne cie [5]. W da l -szej czê œci ar ty ku³u bê dzie wy ja œ nio ne, ¿e fi nan so -wa nie akcji lob by in go wych pod wa ¿a j¹cych pra w -dzi woœæ efe ktu ciep lar nia ne go a¿ tak prze j rzy stenie jest.

Fi zy ka glo ba l ne go ocie p le nia

Te o ria efe ktu ciep lar nia ne go opie ra siê na trzechprzes³an kach. Po pie r wsze pe w ne gazy, obe c new at mo s fe rze ab sor buj¹ pro mie nio wa nie pod cze r -wo ne, ogrze waj¹ siê, a na stê p nie wy pro mie nio -wuj¹ na by te ciep³o ogrze waj¹c inne gazy atmo sfe -ry cz ne w wy ni ku cze go po wie rz ch nia Zie mi siêogrze wa. Po dru gie, œred nia tem pe ra tu ra Zie miwzra sta bar dzo stro mo od 1880 r. [1]. Po trze cie,zdjê cia sa te li tar ne NASA, po usta wie niu ka mer naod po wied nie czê stot li wo œci pro mie nio wa nia, po -twier dzaj¹ za rów no wzrost tem pe ra tu ry Zie mi, jaki wzrost koncentracji dwutlenku wêgla (i innychgazów cieplarnianych) w atmosferze.

Wœród zna nych ga zów ciep la r nia nych, naj wiê k -szy wp³yw na ogrze wa nie siê Zie mi ma dwu t le nekwê gla. Od 1850 do 1990 r. za wa r toœæ CO2 w at mo -s fe rze wzros³a do ponad 0,36 pro mi la (360 ppm1),a od 1900 r. gwa³to w nie wzra sta. Zwiê ksza siê ta k -¿e za wa r toœæ, ta kich ga zów jak: para wod na, tlen kiazo tu, fre o ny oraz meta n-pod sta wo wy sk³ad nikgazu zie mne go. Spa la nie gazu po wo du je emi sje

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ ENERGETYKA J¥DROWA, EFEKT CIEPLARNIANY I POLITYKA 33A

RTYK

U£Y

Rys. 1. Wy kres œred niej dzie siê ciole t niej tem pe ra tu ry Zie miz uw z glêd nie niem dwu t len ku wê gla i akty w no œci wulkanów

Rys. 2. Wy kres tem pe ra tu ry Zie mi rok po roku z uw z glêd nie -

niem dwu t len ku wê gla i akty w no œci wu l ka nów

Rys. 3. Wy kres œred niej dzie siê ciole t niej tem pe ra tu ry Zie mi – po -rów na nie wy ni ków ba dañ NASA, NOAA, CRU i BEST

Rys. 4. Wy kres tem pe ra tu ry Zie mi rok po roku – po rów na nie

wy ni ków ba dañ NASA, NOAA, CRU i BEST

1 Symbol ppm oznacza „parts per million” – jedn¹ tysiêczn¹ promila.

dwu t len ku wê gla, ale je sz cze gro Ÿ nie j sze s¹ prze -cie ki me ta nu wsku tek jego zwiê kszo ne go zu ¿y cia.Metan, bo wiem jest 30-kro t nie si l nie j szym poch³ania -czem pro mie ni pod cze r wo nych ni¿ CO2. Od 1900 r.obec noœæ me ta nu w at mo s fe rze wzros³a od 0,7 ppmdo 1,7 ppm w roku 1990. Me tan jest ta k ¿e za wa r ty w ga zach pro du ko wa nych przez zwie rzê ta ho -dowlane oraz wy dzie la siê przy roz mra ¿a niu siê torfowisk tun dry (tzw. per ma frost). To osta t niezja wi sko na pa wa na uko w ców naj wiê kszym prze -ra ¿e niem z uwa gi na zaob ser wo wa ne ogrze wa niesiê Ar kty ki.

Ni sko atmo sfe ry cz ny ozon poch³ania pro mie niepod cze r wo ne 1500 razy, a fre o ny 100 000 razy bar -dziej ni¿ dwu t le nek wê gla. W 1990 r. pro gno zo wa -no, ¿e bez ogra ni cze nia emi sji CO2, do 2030 r. jegostê ¿e nie w at mo s fe rze wy nie sie 480 ppm, a w roku2050 a¿ 560 ppm. Sy mu la cje kom pu te ro we su ge -ro wa³y, ¿e spo wo du je to wzrost œred niej tem pe ra -tu ry Zie mi od 2,5 do 5,5°C. Do 2020 r. pro gno zo -wa no wzrost o za le d wie 1,5 sto p nia ponad przy jêt¹ tem pe ra tu rê od nie sie nia piê t na stu sto p ni. Bê dzietak siê dzia³o wsku tek ogrze wa nia siê wie l kiej masywody w oce a nach. Na stê p nie pro ces wed³ug nie -któ rych te o rii ma siê przy œpie szyæ i po osi¹gniê ciu„ma gi cz nej” tem pe ra tu ry 3,5 sto p nia ponad punktod nie sie nia, ogrze wa nie siê Zie mi ma byæ pro ce -sem la wi no wym, g³ów nie wsku tek wspo mnia ne goju¿ wy dzie la nia siê me ta nu w wy ni ku to p nie niamchów i to r fo wisk „per ma frost” sub ar kty cz nej tundry. W ci¹gu ko le j nych 1000 do 2000 lat, tem pe -ra tu ra Zie mi mia³aby osi¹gn¹æ 200°C, a na sza pla -ne ta po dzie liæ losy ma r twej i gor¹cej We nus [1].

Po 22 la tach od sfo r mu³owa nia po wy ¿szej te o rii, pomi mo sto pie nia siê ar kty cz ne go lo do w ca, czêstychi gwa³to w nych hu ra ga nów (Ka tri na, San dy), naukow cy nie s¹ ju¿ tak pe w ni prze widy wa ne go tem pa wzrostu tem pe ra tu ry. Na wet tacy ucze ni,jak wspom niany prof. Mul ler, któ rzy wiedz¹, ¿eefekt ciep la r nia ny ist nie je, nie po daj¹ ska li cza so -wej i in ten syw no œci ne ga ty w nych sku t ków glo ba l -ne go ocie p le nia.

Prze ciw dzia³anie zmia nomkli ma ty cz nym a ene r ge ty ka j¹dro waw Kanadzie

W 1979 r. odby³a siê pie r wsza œwia to wa kon fe -ren cja na te mat wp³ywu dwu t len ku wê gla na kli mat.Usta lo no, ¿e za 9 lat pro gram zmian kli ma ty cz nychzna j dzie siê na fo rum ONZ. Isto t nie, w 1988 r. ONZi Œwia to wa Or ga ni za cja Mete oro logi cz na usta no -wi³y miê dzyrz¹dow¹ gru pê ro bocz¹ ds. zmian kli -ma ty cz nych (Inter gover n men tal Pa nel on Cli ma teChan ge – IPCC).

W dniach od 3 do 14 cze r w ca 1992 r. w Rio deJa ne i ro odby³ siê tzw. „Szczyt Zie mi”, czy li miê dzy -naro do wa kon fe ren cja po œwiê co na zja wi skom roz -

wo ju glo ba l ne go, w tym w szcze gó l no œci spra womochro ny œro do wi ska.

Wyne go cjo wa no i pod pi sa no umo wê ra mow¹ONZ na te mat zmian kli ma ty cz nych (The Uni ted Nations Fra me work Con ven tion on Cli ma te Chan getj. UNFCCC lub FCCC). Jej ce lem by³o usta bili zo wa -nie kon cen tra cji ga zów ciep la r nia nych w at mo s fe -rze na po zio mie, któ ry za po bie g nie gro Ÿ nym zmia -nom kli ma ty cz nym. Ju¿ wte dy prze ciw ni cy ene r giij¹dro wej g³osi li, ¿e cho cia¿ re a kto ry nie pro du kuj¹CO2 to nie mo ¿ na do pu œciæ, aby ogra ni cza nie emi sji dwu t len ku wê gla wspie ra³o ene r ge ty kê j¹drow¹.Wa l kê z efe ktem ciep la r nia nym na le ¿a³o wg nichpro wa dziæ wy³¹cz nie przez osz czê dza nie ene r gii,bu do wê ba te rii s³one cz nych i ele ktro w ni wia tro -wych.

W dniu 11 grud nia 1997 r. w ja po ñ skim mie œcieKy o to 37 pañstw pod pi sa³o umo wê o re du kcji emi -sji ga zów ciep la r nia nych, któ ra wesz³a w ¿y cie16 lu te go 2005 r. W ko le j nych la tach ponad190 pañstw pod pi sa³o tzw. „Pro to kó³ Ky o to”, aleSta ny Zjed no czo ne ni g dy tego tra kta tu nie ra ty fi ko -wa³y i nie wdro ¿y³y ¿ad nych ogra ni czeñ. Ka na dawpra w dzie umo wê ra ty fi ko wa³a, ale nie ogra ni -czy³a emi sji ga zów ciep la r nia nych, a w 2011 r. ofi -cja l nie wy co fa³a siê z „Pro to ko³u Ky o to”. Po mi moli cz by lud no œci po ni ¿ej 36 mln., Ka na da wy twa rzaponad 2% œwia to wej emi sji ga zów ciep la r nia nych(g³ów nie CO2 i me ta nu). Te mat ka na dy j ski wa r toroz win¹æ, ta k ¿e dla te go, ¿e wi¹¿e siê to or ga ni cz -nie ze wspo mnian¹ kon fe rencj¹ eko lo giczn¹ w Riode Ja ne i ro w 1992 r. i z ene r ge tyk¹ j¹drow¹.

„Szczyt Zie mi” w Rio de Ja ne i ro pro wa dzi³ Kanadyjczyk i pro mi nen t ny cz³onek Pa r tii Li be ra l -nej, Ma u ri ce Strong, mi lio ner, któ ry zdo by³ ma j¹tekw se kto rze ener ge ty cz nym. W ko ñ cu lat osiem dzie -si¹tych sta³ siê on cha m pio nem ru chu eko logi cz ne go.Pro mo wa³ tzw. roz wój zrów no wa ¿o ny („su sta ina b lede ve lo p ment”), czy li taki roz wój go spo dar czo- spo -³ecz ny, któ ry nie za gra ¿a eg zy sten cji cz³owie ka.

Po za ko ñ cze niu „Szczy tu Zie mi” Ma u ri ce Stronguda³ siê do To ron to, gdzie neoso cjali sty cz ny pre -mier On ta rio Bob Rae (NDP*) mia no wa³ go pre ze -sem pro win cjo nal nej fi r my ener ge ty cz nej. Mi ni -strem ene r ge ty ki On ta rio by³ wte dy Brian Cha r l ton,zde cy do wa ny prze ciw nik ene r ge ty ki j¹dro wej. Zapowiedzia³ on zmierzch ele ktro w ni j¹dro wychi zast¹pie nie ich „ma³ymi, eko nomi cz ny mi, pry wa t -ny mi ele ktro w nia mi spa laj¹cymi gaz zie m ny“. Spa -la nie gazu zie mne go sta no wi naj wiê ksze Ÿród³odwu t len ku wê gla w Ka na dzie.

Wi¹¿e siê z tym spra wa ele ktro w ni j¹dro wej Bruce A (4 blo ki o mocy 825 MW brut to). W 1993 r.pa ñ stwo wa fi r ma ener ge ty cz na On ta rio Hy dro po -sia da³a in fra stru ktu rê i szcze gó³owy plan wy mia nyrur ci œ nie nio wych w tej ele ktro w ni (w re a kto rachCANDU rury ci œ nie nio we kana³ów pa li wo wych

PTJ VOL.59 Z.1 2013

34 DARIUSZ WITOLD KULCZYÑSKI PTJY

£U

KY

TR

A

ulegaj¹ wyd³u¿e niu i na le ¿y je wy mie niæ w po³owieokre su eks plo a ta cji, czy li po 25-30 la tach). Ma u ri ceStrong ska so wa³ te pla ny w celu za mro ¿e nia cenene r gii ele ktry cz nej. Za miast roz pocz¹æ re mont kapitalny blo ku nr 2. po zo sta wio no go w eks plo a -ta cji do 1995 r., a blok nr 1 do 1997 r., po czymoba wy³¹czo no. Sku t kiem by³o zwiê ksze nie pro -dukcji ene r gii w ele ktro w niach konwe ncjo na l nych.Kie dy ze wzglê du na ko nie cz ny re mont za bez pie -czeñ odstawiono chwi lo wo ele ktro w niê j¹drow¹w Pickering, 19 li pca 1996 r. pad³ w On ta rio re kordwy ko rzy sta nia mocy w ele ktro w niach opa la nychwê glem. Tego dnia wszy stkie 19 blo ków tych ele k -tro w ni pra co wa³o pe³n¹ par¹, a w ska li roku (1996)wy pro duko wa no w nich pra wie 22 tera watogodzin(TWh) o 10 TWh ponad plan! By³ to re kord na prze -strze ni dzie wiê t na stu lat, w cza sie któ rych fi r maOn ta rio Hy dro prze cho dzi³a z ene r ge ty ki wê glo wejna j¹drow¹ [6]. Oczy wi œcie sta³o siê ja s ne, ¿e Ka na -da ni g dy nie spe³ni obie t ni cy zmnie j sze nia do ko ñ -ca stu le cia pro du kcji dwu t len ku wê g la do po zio muz 1990 r. Jako cie ka wo stkê, wa r to przy po mnieæ,¿e w imie niu Ka na dy pre mier Fe de ra l ny Brian Mulroney obie t ni cy tej udzie li³ prze wod nicz¹cemuSzczy tu Zie mi w Rio Maurice’owi Stron go wi, któ ryswo im dzia³aniem do pro wa dzi³ do zwiê ksze niaemi sji CO2.

Sub sy dio wa nie ene r gii ele ktry cz nejw On ta rio

Od tego cza su rz¹d neo so cja li stów (NDP*) w On -ta rio zast¹pio ny zo sta³ przez rz¹d kon ser waty w ny(PC**), a na stê p nie przez rz¹d Pa r tii Li be ra l nej( Liberal Pa r ty***). W wy ni ku po li ty ki ener ge ty cz nejosta t nich dwu dzie stu lat udzia³ ene r ge ty ki j¹dro -wej w On ta rio spad³ od pra wie 54% do 50%. Blo kinr 1 i 2 w spry waty zo wa nej w 2000 r. ele ktro w niBru ce A zo sta³y po ki l ku na stu la tach prze sto juwyre mon to wa ne przez pry wa t nych in wes to rów(Bru ce Po wer), któ rzy uzy ska li gwa ran cje wy ¿szychcen na ene r giê ni¿ ele ktro w nie pa ñ stwo we, to jestte na le¿¹ce do fi r my On ta rio Po wer Ge ne ra tion Inc.(OPG). Koszt re mon tu by³ kil ka kro t nie wy ¿szy ni¿ten pla no wa ny w 1993 r.

Ramy tego ar ty ku³u nie po zwa laj¹ na szcze -gó³owe omó wie nie hi sto rii po li ty ki ener ge ty cz nejw Pro win cji On ta rio, ale szko dy wyrz¹dzo ne ene r -ge ty ce j¹dro wej nie ogra ni cza³y siê nie ste ty dodwóch 800-me ga wa to wych blo ków w ele ktro w niBru ce A. Przez ki l ka lat by³o nie czyn nych 6 da l szych, blo ków j¹dro wych z przy czyn ca³ko wi cie poza tech -ni cz nych. Do ty czy³o to przy go to wañ do otwa r ciaryku energii elektrycznej w prowincji On tario w ma -ju 2000 r.

By³oby tru i z mem po wta rzaæ, ¿e ry nek ene r giiele ktry cz nej w po sta ci czy stej nie ist nie je ni g dziei istnieæ nie mo¿e z uwa gi na ko szto w ne i d³ugo fa -

lo we in wes ty cje. Pró ba wpro wa dze nia spe kula cyj -ne go ryn ku ene r gii ele ktry cz nej (na wzór gie³dy)pod jê ta na prze³omie tysi¹cle ci w Ka li fo r nii za owo -co wa³a wzro stem ra chun ków o 600%, bun tem od -bio r ców i ban kru c twem wie lu firm. Rz¹d sta no wywpro wa dzi³ po no w nie re gu lo wa ne ceny deta li cz -ne. Do 1999 r. ene r gia ele ktry cz na w On ta rio by³asprze da wa na po ko sztach wy twa rza nia (po wer atcost), ale od 1 maja 2000 r. wpro wa dzo no ry nekspe kula cy j ny w efe kcie cze go ceny i ra chun ki zapr¹d wzros³y o 100% w ci¹gu paru mie siê cy. Podobnie jak w Ka li fo r nii, rz¹d Pro win cji On ta riopo wró ci³ do re gu lo wa nych cen de ta li cz nych.

Urz¹d Re gu la cji Ene r ge ty ki w pro win cji On ta rionosi na zwê On ta rio Ene r gy Bo ard (OEB) i ma wp³yw na ry nek hu r to wy ene r gii w za kre sie sta wek p³aco -nych za 1 kWh wy twó r com i cen 1 kWh dla u¿y t kow -ników ene r gii ele ktry cz nej.

Jed nym z g³ów nych za rzu tów wo bec ene r ge ty kij¹dro wej jest to, ¿e otrzy mu je ona sub sy dia, bezktó rych nie jest kon ku ren cyj na. Z regu³y powy¿szestwierdze nia nie wy chodz¹ poza sfe rê ana li zy ja koœ -ciowej.

Po ni ¿ej po da no stru ktu rê sta wek p³aco nych za1 kWh w la tach 2012/2013, któ re wy ja œ niaj¹ jacypro du cen ci ene r gii ele ktry cz nej s¹ w pro win cji Ontario sub sy dio wa ni i kto ich sub sy diu je.

Ko rzy staj¹c z dra sty cz ne go spa d ku zapo trze bo -wa nia na ene r giê ele ktryczn¹ w wy ni ku kry zy su

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Fot. 1. Au tor z ¿on¹ w Rio de Ja ne i ro, gdzie w 1992 r. odby³ siê„Szczyt Zie mi”

w 2008 r., Pa r tia Li be ra l na, rz¹dz¹ca od 2003 r.w tej pro win cji, kon ty nu u je pro gram tzw. „Zie lo nejEne r gii” (Fe e d -in ta riff ra tes for Gre en ene r gy). Do22 ma r ca 2012 r. sta w ki za do sta wê tej ene r giikszta³towa³y siê na stê puj¹co: ma³e ba te rie s³onecz -ne 80,2 cen ta za kWh, gwa ran to wa na ene r giaz ele ktro w ni wia tro wych 13,5 cen ta za kWh, a od22 ma r ca 2012 r. ene r gia z ma³ych ba te rii s³one cz -nych ko sztu je 54,9 cen ta za kWh, z wiê kszychod 34,7 do 44,5 cen ta za kWh, a gwa ran to wa nasta w ka za ene r giê z ele ktro w ni wia tro wych wy no si11,5 cen ta za kWh.

Pa ñ stwo wa fi r ma ener ge ty cz na OPG, któ ra eks -plo a tu je ele ktro w nie j¹dro we, wod ne i kon we n cjo -nal ne opa la ne wê glem i ma zu tem otrzy mu je5,4 cen ta za kWh ene r gii z ele ktro w ni j¹dro wychi 3,7 cen ta za kWh z re gu lo wa nej czê œci ene r giiz ele ktro w ni wod nych. Je ¿e li po mi nie siê ele ktrow niepa ñ stwo we (OPG), to uœre d nio na sta w ka p³a co naza ene r giê ele ktryczn¹ (œred nia wa ¿o na) elek trow -niom pry wa t nym (ga zo wym, j¹dro wym, wod nym,s³one cz nym i wia tro wym) wy nie sie 8,3 cen taza kWh [2].

W sty cz niu 2012 r. od chodz¹cy pre mier On ta rioDa l ton McGu in ty podj¹³ de cy zjê o wcze œ nie j szymwy co fa niu z eks plo a ta cji ele ktro w ni konwe ncjo na l -nych opa la nych wê glem w La m b ton i Na nti co ke.W 2012 r. ele ktro w nie te pra cuj¹ce w re ¿i mie szczy -to wym otrzy my wa³y 3,5 cen ta za kWh [2].

Na pod sta wie po wy ¿szych liczb ³atwo siê zorientowaæ, ¿e fi r ma ener ge ty cz na OPG, któ rana dal po kry wa 60% zapo trze bo wa nia w pro win cjiOn ta rio, sub sy diu je po zo sta³e 40% pry wa t nychwy twó r ców ene r gii ele ktry cz nej. Fi r ma ta jestna tym te re nie od po wied ni kiem Pol skiej GrupyEner ge ty cz nej, fi r my, któ ra ma bu do waæ i eks plo a -to waæ pie r wsze dwie ele ktro w nie j¹dro we w Pol -sce. Sub sy dio wa nie tzw. „ene r gii od na wia l nej”nie jest wy³¹cz nie do men¹ Ame ry ki Pó³no c nej.W grud niu 2012 r. sto³ecz ny dys try bu tor ene r giiele ktry cz nej (da w niej pa ñ stwo wy STOEN, obe c nienie mie cka fi r ma RWE), po in for mo wa³ swo ichklien tów, ¿e ceny w 2013 r. musz¹ uw z glêd niæ ko -nie cz noœæ za ku pu wiê kszej ilo œci „ene r gii od na -wia l nej”. Wa r to przy po mnieæ, ¿e w grud niu2012 r. na sku tek spo wo l nie nia go spo dar ki, cenyhu r to we ene r gii ele ktry cz nej na pol skim ryn kuzna cz nie spad³y.

Zmia ny kli ma ty cz ne i po li ty ka

Z przed sta wio nych fa któw wy ni ka jed noz na cz -nie, ¿e po li ty ka ener ge ty cz na na kon ty nen ciepó³nocno amery ka ñ skim nie jest zsyn chro nizo wa naze sta nem wie dzy na te mat glo ba l ne go ocie p le nia.Pró bê wy ja œ nie nia tego dy so nan su pod jê³a ame ry -ka ñ ska pu b li cz na sta cja te le wi zyj na – pro gram PBS„Fron t li ne” emi tuj¹c film doku men ta l ny pt. „Po li ty ka

zmian kli ma ty cz nych” (The po li tics of cli ma te change)[7]. Zwró co no w nim uwa gê na roz bie ¿ noœæ in te re -sów firm han d luj¹cych pa li wa mi orga ni cz ny mi oraz oœro d ków na uko wych i po li ty cz nych d¹¿¹cych dore du kcji emi sji CO2. W 1998 r., a wiêc za raz po pod -pi sa niu pro to ko³ów Ky o to, Lee Ra y mond, szef giganta gazo wo-na fto we go ExxonMobil pod da³w w¹tpli woœæ fa kty prze ma wiaj¹ce za ogrze wa -niem siê Zie mi w wy ni ku dzia ³ania cz³owie ka. ExxonMobil roz pocz¹³ fi nan so wa nie ró¿ nych grup,ta kich jak „Glo bal Cli ma te Scien ce Team”, któ re sta -ra³y siê pod wa ¿yæ pod sta wy na u ko we te o rii efe ktuciep lar nia ne go.

Jak wspo mnia no na wstê pie tego ar ty ku³u, wy -kres wzro stu tem pe ra tu ry Zie mi nie jest w pe³nimono to ni cz ny. Jest zbli ¿o ny do wy kre su wa r to œciakcji na gie³dzie, czy li ist niej¹ okre sy spa d ku i wzro -stu, cho cia¿ w d³u¿ szym okre sie cza su krzy wa jestza wsze wzra staj¹ca. Kry ty cy pra wdzi wo œci ocie p la -nia siê Zie mi wy bie raj¹ okres ki l ku lat, w któ rym wy -stê pu je ano ma lia tem pera tu ro wa i jej spa dek coz re gu³y mo ¿ na wyt³uma czyæ in ny mi zja wi ska mi naturalnymi. Dla nich jed nak wy bra ne ob se r wa cjekrót kote rmi no we maj¹ za da waæ k³am ist nie niu efek -tu ciep lar nia ne go w ogó le. Nie wie l ka gru pa o du m -nej na zwie „Ore gon In sti tu te of Scien ce and Me di -ci ne” za czê³a zbie raæ pod pi sy na uko w ców pod tzw. „pe tycj¹ ore goñsk¹” (Ore gon Pe ti tion) stwier dza -j¹c¹, ¿e nie ma prze ko ny wuj¹cych do wo dów, i¿zmia ny kli ma ty cz ne s¹ dzie³em cz³owie ka. Pod petycj¹ pod pi sa³o siê 31 400 osób, ale ty l ko 39z nich to kli ma to lo dzy. Wœród pod pi sów fi gu ru jena zwi sko Geri Hal li way, pio sen kar ki „Gin ger Spi ce”z po pu lar ne go nie gdyœ wo ka l ne go ze spo³u bry ty j -skie go.

W 2001 r. pre zy dent Ge o r ge W. Bush od mó wi³skie ro wa nia Pro to ko³u Ky o to do ra ty fi ka cji, cow efekcie usu nê³o Sta ny Zjed no czo ne spo œród syg -na ta riu szy tego tra kta tu. Wej œcie uk³adu w ¿y ciew 2005 r. mia³o zna cze nie czy sto sym bo li cz ne,gdy¿ ani Sta ny Zjed no czo ne ani Ro sja ani Ka na danie za mie rza³y siê sto so waæ do jego po sta no wieñ.Po nie wa¿ w 2005 r. a¿ 41% Ame ry ka nów wci¹¿uwa ¿a³o, ¿e tem pe ra tu ra na Zie mi ro œ nie wsku tekdzia³al no œci cz³owie ka, fi nan so wa ny przez se ktorpa li wo wy In sty tut Kon ku ren cyj nej Przed siê bior czo -œci roz pocz¹³ ka m pa niê re klam tele wi zy j nych, któ re za prze cza³y szko d li wo œci emi sji dwu t len ku wê gla.Po mi mo tego, film doku men ta l ny na te mat ogrze -wa nia siê Zie mi pt. „Nie wy god na pra wda” (An inconventient Truth) od niós³ w Ame ry ce wie l ki sukces. Opa r ty by³ na eko lo gi cz nej dzia³al no œciby³ego wice pre zy den ta USA, Al‘a Gore’a, któ ryw 2007 r. otrzy ma³ po ko jow¹ na gro dê No b la ex equoz miê dzyrz¹dow¹ grup¹ ro bocz¹ ds. zmian kli ma tycz -nych (Inter gover n men tal Pa nel on Cli ma te Chan ge– IPCC). Rów nie¿ w 2007 r. Ex xon Mo bil og³osi³, ¿e

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

od na stê p ne go roku nie bê dzie fi nan so wa³ gruppodwa ¿aj¹cych pra wdzi woœæ efe ktu cie p la r nia -nego. Da l sze fi nan so wa nie obie ca³y na to miastAme ri can Pe tro le um In sti tu te, Koch Bro t hers orazdwie fun da cje Do no r sTrust i Do nors Ca pi tal Fund.Ofia ro da w cy wp³acaj¹cy pie ni¹dze do dwóchosta t nich or ga ni za cji za cho wuj¹ pe³n¹ ano ni mo -woœæ.

W 2008 r. po li ty kê ogra ni cza nia emi sji ga zówciep la r nia nych po pie ra³o w Ame ry ce wie lu pro mi -nen t nych po li ty ków w tym by³y ma r sza³ek Izby Reprezentantów Newt Gin grich i kan dy dat na pre -zy den ta Sen a tor John McCain.

Prze ciw ni cy tacy jak Tim Phi lips, szef or ga ni za cjiAme ry ka nie dla Do bro by tu (Ame ri cans for Pro spe -ri ty) oraz Po zarz¹dowa Gru pa Ro bo cza ds. ZmianKli ma ty cz nych zmon to wa li ka m pa niê pro pa gan -dow¹, po stu luj¹c¹, ¿e wzrost tem pe ra tu ry Zie mijest spo wo do wa ny wy³¹cz nie czyn ni ka mi na tu ral -ny mi, a ogra ni cza nie emi sji CO2 oz na czaæ bê dzieutra tê miejsc pra cy, wy ¿sze po da t ki i mniej wol no -œci. Krach gie³dowy z je sie ni 2008 r. i spo wo do wa ny nim kry zys sprzy ja³ po wy ¿szej pro pa gan dzie w wy -ni ku cze go po pie ra ny przez pre zy den ta Ba ra ckaOba mê pro jekt usta wy ogra ni czaj¹cej emi sjê CO2

po mi mo za twier dze nia przez Izbê Re pre zen tan tównie zo sta³ skie ro wa ny do Se na tu. Usta wa „TheAme ri can Ene r gy and Se cu ri ty Act of 2009” (TheWax man- Mar key car bon re gu la tion bill) po zo sta³aw sfe rze szla che t nych pro je któw. Wy ni ki an kie typrze pro wa dzo nej przez Pew Re se arch Cen ter wy ka -za³y, ¿e po miê dzy 2008 i 2009 ro kiem od se tekAme ry ka nów prze ko na nych, ¿e Zie mia siê ogrze waspad³ z 71% do 57%, a tych, któ rzy wi¹¿¹ wzrosttem pe ra tu ry z emisj¹ ga zów ciep la r nia nych z 47%do 36%.

Przed szczy tem kli ma ty cz nym w Ko pen ha dze,któ ry odby³ siê od 7 do 18 grud nia 2009 r. oœro d ki prze ciw ne ogra ni cze niom emi sji CO2, uja w ni³ytysi¹ce e- ma i li kli ma to lo gów z wy dzia³u ba dañ klimatycznych uni wer sy te tu wschod niej An glii(Uni ve r si ty of East An glia Cli ma te Re se arch Unit)g³osz¹c, ¿e dane tem pe ra tu ry by³y mani pu lo wa -ne przez 13 lat i w zwi¹zku z tym ra port z 2007 r.miê dzyrz¹do wej gru py ro bo czej ds. zmian kli ma -ty cz nych (IPCC) by³ nie wia ry god ny. Po kon fe ren -cji oka za³o siê, ¿e po mi mo bra ku ja w no œci do -tycz¹cej pra cy nie któ rych na uko w ców nie dosz³odo mani pu lo wa nia da nych i alar mi sty cz ny ra portIPCC z 2007 r. by³ opa r ty na fa ktach. Szczyt kli ma -ty cz ny w Ko pen ha dze zo sta³ ju¿ jed nak sku te cz -nie stor pe do wa ny. W 2010 r. NASA opu b li ko wa -³a ra port, ¿e lata 2000-2009 by³y naj go rêtsz¹ dekad¹ w (udo ku men towa nej na uko wo) hi sto riilu dz ko œci.

W 2010 r. Pa r tia Repu bli ka ñ ska od nios³a su kcesw wy bo rach uzu pe³niaj¹cych do Kon gre su i ju¿

5 sty cz nia 2011 r. zo sta³ roz wi¹zany Ko mi tetIzby Repre zen tan tów ds. Glo ba l ne go Ocie p le nia.Wg listu otwa r te go 255 cz³on ków Ame ry ka ñ skiejAka de mii Nauk, na uko w ców kry ty kuj¹cych po li ty -ków za nie po dej mowa nie akcji w spra wie zmian klimatycznych spo ty ka³y szy ka ny jak w naj go r szychla tach dzia ³ania se na to ra McCarthy’ego (lata 50.XX wie ku).

W dniu 25 sty cz nia 2013 r. w orê dziu o sta niepa ñ stwa pre zy dent Ba rack Oba ma po min¹³ mi l -cze niem zmia ny kli ma ty cz ne i efekt ciep la r nia ny,cho cia¿ mówi³ spo ro na te mat ene r gii. W pre zy -den c kiej ka m pa nii wy bo r czej kan dy dat do no mi -na cji Pa r tii Repu bli ka ñ skiej Newt Gin grich odwo³a³ pu b li cz nie swo je wy ra ¿o ne w 2008 r. po pa r cie dlako nie cz no œ ci ogra ni cza nia emi sji ga zów ciep la r -nia nych, na zy waj¹c je „naj wiêksz¹ g³upot¹” ja kiejdo pu œci³ siê w osta t nich la tach. Przed otrzy ma -niem no mi na cji Pa r tii Repu bli ka ñ skiej w wy bo rachpre zy den c kich Mitt Ro mney oœwia d czy³, ¿e nie ma¿ad nych do wo dów co po wo du je zmia ny kli ma ty -cz ne, w zwi¹zku z czym wy da wa nie mi liar dów do -la rów na ogra ni cza nie emi sji CO2 jest nie dopu sz -czal ne.

W sty cz niu 2012 r. NASA opu b li ko wa³a ko le j ne,ala r muj¹ce ra po r ty o wzro œcie tem pe ra tu ry na Zie -mi zwra caj¹c uwa gê, ¿e w XXI wie ku za no to wa no10 naj go rê t szych lat od 1880 r. Na to miast sta ny Texas i Lu i sia na wpro wa dzi³y wy ma ga nie na ucza -nia w szko³ach te o rii przecz¹cych efe kto wi ciep lar -nia ne mu obok pre zen to wa nia ofi cja l nych ra po r tów NASA i innych agencji potwierdzaj¹cych wzrosttemperatury.

Jak wspo mnia no wcze œ niej, 28 li pca 2012 r. po -da no w Ber ke ley re zu l ta ty pro je ktu BEST po twier -dzaj¹ce efekt ciep la r nia ny. Pre zy dent Oba ma pra w -do podo b nie od pa ro wuj¹c wcze œ niejsz¹ kry ty kêze stro ny Mitt’a Romney’a po wie dzia³ pod czas sierp -nio we go zja z du Pa r tii Demo kra ty cz nej, ¿e wy -wo³ane dzia³al no œci¹ cz³owie ka zmia ny kli ma ty cz -ne s¹ za gro ¿e niem po rów nywa l nym z agresj¹ wro -ga wspo mi naj¹c su sze, po ¿a ry i po wo dzie. Wynikiba dañ nie s¹ ¿ad nym oszu stwem i sta no wi¹ naj -wiê ksze wy zwa nie dla ca³ego po ko le nia Ame ry ka -nów. Po tem jed nak Oba ma na bra³ wody w usta, jeœli cho dzi o efekt ciep la r nia ny. Zmia ny kli ma ty cz -ne nie zna laz³y mie j s ca w pro gra mie de bat pre zy -den ta i wice pre zy den ta z ich repu bli kañ ski mi opo -nen ta mi. W toku ka m pa nii pre zy den c kiej hu ra ganSan dy do ko na³ nie no to wa nych w hi sto rii zni sz czeñna wschod nim wy brze ¿u USA, a wy ¿sza tem pe ra tu -ra oce a nów zwiê ksza czê sto t li woœæ i gwa³to w noœæszto r mów. Jed nak pod czas ina u gu ra cji 21 sty cz nia2013 r. pre zy dent Oba ma wœród wie lu in nychspraw, któ ry mi za mie rza siê zaj¹æ pod czas swo jejdru giej ka den cji wy mie ni³ prze ciw dzia³anie zmia -nom klimatycznym.

PTJ VOL.59 Z.1 2013


RTYK

U£Y

Przysz³oœæ ene r ge ty ki j¹dro wej

W de ba tach wy bo r czych w USA je dy nie Mitt Romney wspo mnia³ o ene r gii j¹dro wej jako o wa ¿ -nej opcji, zreszt¹ w kon te k œcie ob ni ¿e nia cen pa liwor ga ni cz nych. Ba rack Oba ma jest zwo len ni kiemtzw. „ene r gii od na wia l nej”, w tym ele ktro w ni wia -tro wych. Po do b nie jak w pro win cji On ta rio, by³yone w pra wie ame ry ka ñ skim po tê ¿ nie sub sy dio wa -ne po mi mo wspó³czyn ni ka wy ko rzy sta nia mocyzain sta lo wa nej nie prze kra czaj¹cego 20%. W wie lure jo nach USA, na wet w ro dzin nym sta nie pre zy -den ta Oba my na Ha wa jach, zna j du je siê wie le opuszczonych farm wia tro wych, któ re po ob ni ¿e -niu sub sy diów oka za³y siê nie ren to w ne. Jed nak niewia tra ki ani ba te rie s³one cz ne, a gaz zie m ny to kon -ku ren cja dla ene r ge ty ki j¹dro wej. Wbrew prze wi dy -wa niom, ame ry ka ñ ski gaz ³up ko wy oka za³ siê taniw eks plo a ta cji i zna cz nie ob ni ¿y³ ceny gazu w Ame -ry ce Pó³no c nej. Cho cia¿ Unia Eu ro pe j ska jest za sad -ni czo je dyn¹ en klaw¹ na œwie cie, któ ra sta ra siê sto -so waæ do Pro to ko³u Ky o to, naj wiê kszy pro du centCO2 w Eu ro pie, ja kim s¹ Nie mcy, za mie rza je sz czebar dziej zwiê kszyæ emi sjê ga zów ciep la r nia nych za -stê puj¹c ele ktro w nie j¹dro we blo ka mi opa la ny miga zem zie mnym.

Ogra ni cza nie emi sji CO2 nie le¿y te¿ w in te re siefirm po zy skuj¹cych ropê na ftow¹ z pia sków ro po -no œ nych, tak jak to siê robi w ka na dy j skiej pro win cji Al be r ta. Te ch no lo gia ta wy ma ga wie l kiej ilo œci parywod nej otrzy my wa nej za po moc¹ spa la nia gazulub ropy. Po wy co fa niu siê Ka na dy z umo wy z Ky o to, pla ny bu do wy ele ktro w ni j¹dro wej do pro du kcjipary w tej pro win cji uleg³y za wie sze niu.

Da riusz Wi told Ku l czy ñ ski,

P. Eng., Ka na da

mgr in¿. Da riusz Wi told Ku l czy ñ ski jest ab so l wen tem VI LOim. Ta de u sza Re j ta na w Wa r sza wie. Uko ñ czy³ Wy dzia³ Ele ktry cz nyPoli te ch ni ki Wa r sza wskiej w 1977 r. Od 1981 r. prze by waw Kanadzie, gdzie pra cu je w pio nie te ch ni cz nym ele ktro w nij¹dro wych z re a kto ra mi CANDU. O ene r ge ty ce j¹dro wej pisa³w ar ty ku³ach opub li ko wa nych w Wia do mo œciach Ele ktro tech -nicz nych, Ga ze cie Wy bo r czej, Po stê pach Te ch ni ki J¹dro wej, Biu -le ty nie Ra dio logi cz nym, wi try nie CIRE i w Nu c le ar En gi ne e ringIn ter na tio nal (UK). Au tor ar ty ku³u pra co wa³ przez rok w dzia le szko le nia, przez5 lat w elek trowni j¹dro wej NPD w Ro l p h ton, a przez ko le j ne25 lat w ele k tro w ni Da r lin g ton. Na le ¿y do osób czyn nie w³¹cza -j¹cych siê w dys ku sjê o ene r ge ty ce j¹dro wej w Pol sce. Wyg³osi³w Pol sce sze reg wyk³adów; by³ m.in. pre le gen tem na kon fe ren -cji NOT „Roz wój ene r ge ty ki ato mo wej w Pol sce“ w grud niu2007 r. i na II Kon gre sie Ene r ge ty ki J¹dro wej na Poli te ch ni ce Warszawskiej w maju 2012 r. Dwu kro t nie wyg³asza³ ta k ¿e re fe -ra ty na Œwia to wych Kon fe ren cjach Go spo da r czych Po lo niiw Wa r sza wie w 2004 i 2012 r.

Przy pi sy, pa r tie po li ty cz ne w pro win cji On ta rio i ich po li ty ka ener ge ty cz na:* NDP – New De mo c ra tic Pa r ty – pa r tia neoso cjali sty cz -

na to le ruj¹ca ene r ge ty kê pa ñ stwow¹, ale nie chê t niena sta wio na wo bec ene r gii j¹dro wej i d¹¿¹ca do jej eliminacji.

** PC – Pro gres si ve Con ser va ti ve Pa r ty – pa r tia pra wi co -wa, nie chê t nie na sta wio na do ene r ge ty ki pa ñ stwo weji d¹¿¹ca do jej eli mi na cji, ale no mi na l nie przy ja z naene r gii j¹dro wej.

***Pa r tia Li be ra l na (Li be ral Pa r ty) – pa r tia cen tro wa, sub -sy diuj¹ca pry watn¹ tzw. „ene r giê od na wialn¹” i pry -wa t ny se ktor ener ge ty cz ny (w tym ele ktro w nie ga zo we)ko sztem ene r ge ty ki pa ñ stwo wej.

Li te ra tu ra

[1] Glo bal Wa r ming or Pla net Earth in Cri sis by JohnSte p hen son, Ha m p ton ON, No ve m ber 1992

[2] The So cie ty of Ene r gy Pro fes sio nals OPG Lo cal March and De ce m ber 2012 Ne ws let ters by Joe Fier ro &http://www.onta rioe nergy bo ard.ca/OEB/In du stry/Re gu la to ry+Pro ce e dings/Po li cy+Ini tia ti ves+and+Con su l ta tions/Gre en+Ene r gy+Ini tia ti ves/Feed -in - Ta riff+for+Mi c ro+Di stri bu ted+Ge ne ra tion

[3] Glo bal Cli ma te Mo de ling – Na tio nal Ae ro na u tics and Spa ce Ad mi ni stra tion God dard In sti tu te for Spa ceStu dies; http://www.giss.nasa.gov/pro jects/gcm/

[4] A New Esti ma te of the Ave ra ge Earth Su r fa ce LandTem pe ra tu re Span ning 1753 to 2011, Re se archAr ti c le by: Ro bert Ro h de, Ri chard A. Mul ler, SaulPer lmut ter, Ar t hur Ro sen feld, Jo na t han Wu r te le,Do nald Gro om and Cha r lot te Wi c k ham;Geo info r ma tics & Ge o sta tics: An Ove r view 2012

[5] Ber ke ley Earth Su r fa ce Tem pe ra tu re Stu dy– sum ma ry of re sults [http://ber kele y e arth.org/resu lts- sum ma ry/]

[6] On ta rio Hy dro Ge ne ra tion Hi sto ry Do cket– The So cie ty of Ene r gy Pro fes sio nals

[7] Ti me li ne: The Po li tics of Cli ma te Chan ge[http://www.pbs.org/wgbh/pa ges/fron t li ne/en vi ron ment/clima te-of - do ubt/timeline-t he-politic s-of-clima te-chan ge/]

PTJ VOL.59 Z.1 2013


£U

KY

TR

A

Fot. 2. P³on¹cy wia trak ener ge ty cz ny

moc.

06

1cfve.

ww

w

BU£GARIA – PRZEZ REFERENDUM DO BUNTU OBYWATELSKIEGO

Niko³aj Uzu now

Na sa mym pocz¹tku za strze gam, ¿e moja pró baod po wie dzi na py ta nie, co siê w osta t nim cza -

sie sta³o i co siê obe c nie dzie je w Bu³ga rii, opa r ta jest na wia do mo œciach uzy ska nych za rów no ze œrod ków ma so wej (dez)in fo r ma cji, jak i ze Ÿró de³ w³as nych(za pe w niam, ¿e o nie bo bar dziej wia ry god nych).

Re fe ren dum j¹dro we

Za czni j my od fa któw:– data: 27 sty cz na 2013 r.;– py ta nie: czy zga dzasz siê, by roz wi jaæ ene r ge ty kê

j¹drow¹ przez bu do wê no wych mocy wy twó r czych?– fre k wen cja: 20,2%;– wynik: tak – 60,7%, nie – 37,9%; g³osy nie wa ¿ ne

– 1,4%.Nie ste ty, za psu cie idei i du cha in sty tu cji re fe ren -

dum po li ty cy wziê li siê na ty ch miast. Na pocz¹tekzmie nio no treœæ py ta nia. We wnio sku, pod pi sa nymprzez ok. 770 tys. oby wa te li (pa miê ta j my, ¿e Bu³ga riali czy ok. 7,5 mln mie sz ka ñ ców) py ta nie brzmia³o:

Czy zga dzasz siê, by kon tynu o wa ny by³ roz wójene r ge ty ki j¹dro wej po przez bu do wê dru giej ele k -tro w ni j¹dro wej w Be le ne?

Rz¹dz¹ca do nie da w na (o dy mi sji rz¹du pó Ÿ niejpo ni ¿ej) pa r tia Oby wa te le na rzecz Euro pe j skie goRoz wo ju Bu³ga rii (GERB) do pu œci³a siê wrêcz nie -wia ry god nej ma ni pu la cji, zmie niaj¹c treœæ py ta niaw dro dze g³oso wa nia w pa r la men cie. Ar gu men ty,¿e zbiór ka pod pi sów i samo py ta nie w oby wa te l -skim pro je kcie wy my œlo ne i orga ni zo wa ne by³yprzez Bu³garsk¹ Pa r tiê So cja li styczn¹ (BPS), u¿y tedo wy pa cze nia re fe ren dum, œwiadcz¹ o le kce wa ¿e -niu z jed nej stro ny pra wa i pro ce du ry, z dru giej zaœzdro we go rozs¹dku i in te li gen cji oby wa te li.

Nie zmie nia to fa ktu, i¿ aku rat Bu³ga r ska Pa r tiaSocja li sty cz na, sku piaj¹ca by³ych ko mu ni stów i kom -somolców, jest osta t ni¹ or ga ni zacj¹, któ ra po win -na wy po wia daæ siê w spra wach bu³ga r skiej ene r ge -ty ki j¹dro wej. A to dla te go, ¿e tzw. ma fia ener ge ty -cz na w Bu³ga rii two rzo na i bro nio na jest w³aœ nieprzez ten kon glo me rat ko mu ni stów i „s³u¿ bi stów“(pra co w ni ków i wspó³pra co w ni ków s³u¿b spe cja l -nych). A ma fia ener ge ty cz na to prze de wszy stkimprze krê ty na han d lu ene r gi¹ ele ktryczn¹, g³ów niez Ele ktro w ni J¹dro wej „Koz³oduj“ oraz przy dys try -bu cji i roz li cza niu zu ¿y cia ene r gii ele ktry cz nej i ciep³a.Nie ma do wo dów? To pro szê od po wie dzieæ na proste py ta nie: jak to jest, ¿e w kra ju, w któ rym bloki

j¹dro we wy twa rzaj¹ ponad 40% ene r gii ele ktry cz -nej, przy czym ju¿ da w no siê za mor ty zo wa³y, czy likoszt wy twa rza nia jest mi ni ma l ny, lu dzie p³ac¹ponad 600 z³/MWh, a w Pol sce ok. 400 z³/MWh?A jed no cze œ nie, ¿e za gra ni cê sprze da je siê ene r giêele ktryczn¹ z tej ele ktro w ni po ni ¿ej cen w sa mejBu³ga rii – komu siê to op³aca i dla cze go?

To wszy stko lu dzie widz¹. Ni ska fre k wen cja niejest przy pa d ko wa. W osta t nich wy bo rach par la -men tar nych akty w noœæ wy bo r ców wy nios³a ponad60%. Taki w³aœ nie by³ próg uz na nia wy ni ku re fe ren -dum za obo wi¹zuj¹cy – bu³ga r skie pra wo jest podtym wzglê dem bar dzo cie ka we: wy nik jest obo -wi¹zuj¹cy w przy pa d ku od da nia g³osów wa ¿ nychw li cz bie rów nej lub prze wy ¿szaj¹cej tê z osta t nichwy bo rów par la men tar nych, na to miast je ¿e li jest ni¿sza, ale wy ¿sza ni¿ 20% upra w nio nych do g³oso -wa nia, pa r la ment jest zo bo wi¹zany w ci¹gu trzechmie siê cy spra wê roz strzygn¹æ.

I w³aœ nie roz strzygn¹³. Na mniej wiê cej ty dzieñprzed przed ter mi no wym za ko ñ cze niem ka den cji zde -cy do wa³, i¿ za my ka osta te cz nie pro jekt Ele ktro w niJ¹dro wej Be le ne, zaœ roz wój ene r ge ty ki j¹dro wejw Bu³ garii ma byæ rea li zo wa ny w lo ka li za cji „Koz³oduj”.Ina czej mówi¹c, je ¿e li bê dzie my bu do waæ, to ty l ko ko -le j ne blo ki w ra mach EJ „Koz³oduj”. Czy li wszy stkozgod nie z in tencj¹ rz¹dz¹cej (do nie da w na) pa r tii GERB.

Ene r ge ty ka j¹dro wa

Na pocz¹tku lat 60. ubieg³ego stu le cia w Mo sk -wie za pad³a de cy zja, i¿ wszy stkie kra je przo duj¹cego ustro ju maj¹ roz wi jaæ ene r ge ty kê j¹drow¹. Nie któ rez tych kra jów – prze de wszy stkim Cze chos³owa cja,Wê gry, Bu³ga ria – uj rza³y w tym, wo bec ogra ni czo -nych za so bów ener ge ty cz nych, szan sê na wzglêd neusamo dzie l nie nie siê oraz ogó l ny roz wój prze mys³ui na uki. W Bu³ga rii pra kty cz nie na ty ch miast uru cho -mio no pro jekt j¹dro wy, naj pierw przez szko le niespe cja li stów i stwo rze nie za ple cza ba da w cze go.Jed no cze œ nie powo³ano od po wied ni¹ jed no stkêw ra mach so fi j skie go „Ener go pro je ktu”, od po wie -dzialn¹ za pro jekt i bu do wê blo ków j¹dro wych.

Bu do wa pie r wsze go blo ku w EJ „Koz³oduj”(WWER-440/230) trwa³a re kor do wo kró t ko – ty l ko4 lata. Blok uru cho mio no w 1974 r. Dru gi blok(tego sa me go typu) pod³¹czo no do sie ci rok pó Ÿ niej. Ko le j ne dwa (WWER-440/213) uru cho mio no w la -tach 1980 i 1982. W la tach 1987 i 1991 pod³¹czo no

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 39A

RTYK

U£Y

do sie ci dwa blo ki typu WWER-1000/320. W tymcza sie na EJ „Koz³oduj” pro du ko wa³a ok. 40% wy -twa rza nej w kra ju ene r gii ele ktry cz nej. Jed no cze œ -nie gwa³to w nie roz wi ja no eks port – Bu³ga ria sta³asiê po ten ta tem na ba³ka ñ skim ryn ku ele ktro ener ge -tycznym. Po upa d ku ko mu ni z mu, w wy ni ku gwa³ tow -nej racjo na li za cji pro du kcji prze mys³owej, udzia³ ten doszed³ na wet do 60% – i eks port je sz cze zwiê kszo no.

W osta t niej de ka dzie ubieg³ego wie ku i na po cz¹t -ku obe cne go prze pro wa dzo no grun town¹ mode r ni -za cjê wszy stkich sze œciu blo ków EJ „Koz³oduj”.„Spra w dzam” po wie dzia³a naj pierw Miê dzy naro do -wa Agen cja Ene r gii Ato mo wej, w re zu l ta cie po zy tyw -nie oce nio no 4 blo ki, te no wsze, czy li o nu me rachIII, IV (WWER-440/213), V i VI (WWER-1000/320).Na stê p nie, przed przy jê ciem Bu³ga rii do Unii Eu ro -pe j skiej (1 sty cz nia 2007 r.), „spra w dzam” po wie -dzia³a ta osta t nia i od rzu ci³a, jako nie do pu sz czaln¹,dalsz¹ eks plo a ta cjê blo ków nr III i IV. Po nie wa¿ blo kite spe³nia³y wsze l kie wy mo gi bez pie cze ñ stwa MAEA,je dy nym wyt³uma cze niem tej de cy zji sta je siê nie -chêæ ze stro ny UE i brak woli dzia³ania, wy ob ra Ÿ nii od wa gi po li ty cz nej, wre sz cie zwyk³y klien te lizm zestro ny rz¹du bu³ga r skie go. Niew¹tpli wie de cy zjao wy³¹cze niu blo ków nr III i IV zo sta³a bar dzo Ÿleode bra na przez spo³ecze ñ stwo, ze wszy stki mi kon -sek wen cja mi wizerun kowo-po litycz ny mi.

Od 2007 r. w eks plo a ta cji s¹ ju¿ ty l ko blo ki nr Vi VI, czy li dwie „tysi¹czki”. Po pocz¹tko wej ra cjo -nali za cji prze mys³u nast¹pi³a jed nak jego pra kty cz -na li k wi da cja (wspó l nym wysi³kiem wszy stkichrz¹dów osta t nie go dwu dzie sto le cia), co spra wia,¿e moce wy twó r cze w Koz³odu ju maj¹ obe c nieok. 40% udzia³ w wy twa rza niu. Tym cza sem eks port jest wci¹¿ du¿y i w 2011 r. wy niós³ ok. 8 TWh.

Pod wa li ny uk³adu, zwa ne go po to cz nie mafi¹ j¹dro -w¹, po³o¿o no na pocz¹tku trans fo r ma cji ustro jo wej, jak eufe mi sty cz nie na zy wa siê roz kra da nie (nie ty l ko) Bu³ga rii przez ko mu ni stów, kom so mo l ców i „s³u¿ -bi s tów”. Miê dzy in ny mi wy pro wa dzo no wszelk¹„wa¿n¹” dzia³al noœæ z in sty tu tów na uko wych,przed siê biorstw (np. „Ener go pro je ktu”) i firm pa ñ -stwo wych do jed no stek pry wa t nych i od ciê to za ple -cze nauko wo-ba da w cze od fi nan so wa nia. Pro je ktymode r ni za cji blo ków w EJ „Koz³oduj” pro wa dzo noju¿ ca³ko wi cie pry wa t nie. Po do b nie ob rót ene r gi¹ele ktryczn¹, a mówi siê te¿, ¿e i ma te ria³ami pa li wo -wy mi. Pa ra sol po li ty cz ny nad tym uk³adem trzy mag³ów nie Bu³ga r ska Pa r tia So cja li sty czna.

Pro jekt Be le ne

Pro jekt bu do wy EJ „Be le ne” za twier dzo no w la -tach 80. ubieg³ego stu le cia. Do ce lo wo mia³ystan¹æ 4 blo ki WWER-1000/320, roz po czê to bu do -wê dwóch. Po upa d ku ko mu ni z mu ich bu do wêprze r wa no i za kon ser wowa no. Choæ by³a ona w fa zie doœæ za awan so wa nej (za ku pio no ju¿ urz¹dze nia do blo ku nr I), uwa ¿am tê de cy zjê za s³uszn¹, wo bec

wy ra Ÿ ne go spa d ku zapo trze bo wa nia na ene r giêele ktryczn¹ oraz pu stej kasy pa ñ stwo wej.

W 2002 r. pro jekt od mro ¿o no, nie ja ko na wnio -sek ka na dy j skiej fi r my AECL, do sta w cy re a kto rówtypu CANDU, de cyzj¹ rz¹du po od po wied nich kon -su l ta cjach. Po chwi li wkro czy³ jed nak w³aœci wyuk³ad zawodowo -bizneso wo-poli tycz ny, zain tere -so wa ny wspó³prac¹ wy³¹cz nie z Ro sja na mi, i z pro -je ktem za czê³y dziaæ siê dzi w ne rze czy. BPS by³awte dy cz³on kiem ko a li cji rz¹dz¹cej, a w 2005 r. wy -gra³a wy bo ry i da lej ucze st ni czy³a – ju¿ jako wiê kszy pa r t ner – w ko a li cji. Ini cja ty wy AECL by³y sa bo to -wa ne lub wprost tor pe do wa ne, pod wa ¿a no ce chybez pie cze ñ stwa re a kto rów CANDU itd. No i pe w ne gopiêk ne go dnia og³oszo no prze targ na do sta wê te ch -no lo gii, któ re go wa run ki eli mi no wa³y do sta w cówin nych ni¿ Ro sja nie. Wy gra³ ten, co mia³ wy graæ, czy likon ce p cja bu do wy 2 blo ków WWER-1000/466(tzw. pro jekt AES-92). Koszt pro je ktu: 3,6 mld euro.

Stwo rzo no kon so r cjum in wes to rów, w któ rym51% udzia³ów mia³ pa ñ stwo wy Bu³ga r ski Ho l dingEner ge ty cz ny (obe j muj¹cy m.in. EJ „Koz³oduj”, ko -pa l nie i ele ktro w nie na wê giel bru na t ny, ope ra to rasie ci prze sy³owej), a po 29,5% fi r my: be l gi j ski Tra c -te bel i nie mie cka RWE. Udzia³ w fi nan so wa niu pro -je ktu mia³ od po wia daæ udzia³om w kon so r cjum.

Po nied³ugim cza sie znów za czê³y siê dziaæ dzi w -ne rze czy. By³ to ju¿ okres pra wie samo dzie l ne go pa -no wa nia BPS (lata 2005-2009) i – co isto t ne – zna -cz¹cych nad wy ¿ek w bu d¿e cie pa ñ stwa, wy stê pu -j¹cych re gu la r nie od ki l ku lat. W ta kich wa run kachrz¹d zwró ci³ siê do partne rów-in we sto rów z ku rio -zaln¹ pro po zycj¹ zwiê ksze nia ich udzia³ów fi nan so -wych bez zwiê ksze nia udzia³ów w kon so r cjum.T³uma czo ne to by³o po krê t nie i ma³o wia ry god nie,wiêc naj pierw z pro je ktu wy co fa li siê Be l go wie,a po ki l ku mie si¹cach te¿ Nie mcy. Ro sja nie na ty ch -miast za pro pono wa li sfi nan so wa nie „za chod niej”czê œci pro je ktu, jed no cze œ nie pod nosz¹c jego wa r -toœæ do 4,8 mld euro. Min¹³ ko le j ny mniej wiê cejrok, po czym Ro sja nie za pro pono wa li, ¿e sfi nan suj¹ ca³oœæ in wes ty cji. Oczy wi œcie, za od po wied ni¹ cenê – koszt pro je ktu pod wy ¿szy li do 6,4 mld euro.

Na stê p ny rz¹d, pa r tii GERB (od 2009 r.), naj -pierw przez rok przygl¹da³ siê pro je kto wi, po czymgo wstrzy ma³, uz naj¹c, ¿e jest nie op³aca l ny. Wte dyza czê³a siê gra miê dzy dwo ma ugru po wa nia mi,bêd¹cymi ty po wy mi pa r tia mi w³adzy. BPS bro nipro je ktu wsze l ki mi spo so ba mi, a GERB pró bu jewejœæ w uk³ad i ukro iæ swój kawa³ek to r tu j¹dro we -go, prze su waj¹c in wes ty cjê do Koz³odu ja jako kon -tro lo wa ny przez sie bie, nowy pro jekt.

Na ród siê ru szy³

Jestem zde cy do wa nym zwo len ni kiem ene r ge ty kij¹dro wej. Jed nak nie ta kich pro je któw, ja kie pró bu jesiê przepchn¹æ w Bu³ga rii. Oczy wi stym jest, ¿e przykosz cie in wes ty cji rzê du 6,4 mld euro, pro jekt bu do -wy i eks plo a ta cji mocy j¹dro wej rzê du 2000 MWe jest

PTJ VOL.59 Z.1 2013

40 NIKO£AJ UZUNOW PTJY

£U

KY

TR

A

nie op³aca l ny. Ale jest je sz cze wa ¿ nie j szy ar gu mentprze ciw: pro jekt ten po pro stu nie jest Bu³ga rii po -trze b ny! Dwa tygo d nie temu – zim¹! – wy³¹czo no4 du¿e blo ki cie p l ne z po wo du bra ku zapo trze bo wa -nia na ene r giê ele ktryczn¹. Spad³o ono do 3600 MWw ci¹gu dnia i 3300 MW w nocy, a eks port spad³ do ok. 700 MW. W kra ju lik wi do wa ny jest osta t ni prze -mys³ i nie wi daæ ¿ad nych dzia³añ na rzecz od wró ce -nia tego tren du, z cze go móg³by wy nikn¹æ przysz³ywzrost zapo trze bo wa nia na ene r giê ele ktryczn¹.

I te raz naj wa¿ nie j sza uwa ga. Ryn ku nie ma – dys -try bu cja ene r gii ele ktry cz nej i ciep³a jest w rê kachmo no po li (ta kie stwo rzo no pra wo – na pe w no nieprzy pa d kiem), bi lan so wa nie (roz li cza nie) ene r gii elek -try cz nej i ciep³a od by wa siê na skan da li cz nych za sa -dach, Bu³ga rzy p³ac¹ o po³owê wy ¿sze ra chun ki zapr¹d i dwu kro t nie wy ¿sze za ciep³o ni¿ Po la cy. I tow sy tu a cji, kie dy blo ki EJ „Koz³oduj” ju¿ siê sp³aci³y,czy li pro du kuj¹ ta nio 40% ene r gii ele ktry cz nej!

Lu dzie wszy stko to widz¹, d³ugo ku mu lo wa ligniew. Za pa l ni kiem by³y trzy zda rze nia. Po pie r w sze, re fe ren dum j¹dro we. Ze œwiê ta de mo kra cji, ja kimwinno byæ pie r wsze w bu³ga r skiej hi sto rii naj no w szejre fe ren dum, GERB i BPS zro bi³y gro te skê. Fre k wen cjaby³a kata stro fa l nie ni ska, a hi sto ry cz nie rzecz uj mu -j¹c rekor do wo ni ska. Ogó³ spo³ecze ñ stwa re fe ren dumpo pro stu zbo j ko to wa³, bo lu dzie po czu li, ¿e znówucze st nicz¹ w grze zna czo ny mi ka r ta mi, oczy wi œciepo stro nie prze gra nych. Naj le p szym do wo dem jestfakt, ¿e li cz ba g³osuj¹cych na wet dwu kro t nie nieprze kra cza li cz by pod pi sa nych pod wnio skiem.

Dru gim zda rze niem by³y hor ren da l ne gru d nio -we ra chun ki za ogrze wa nie. W Bu³ga rii nie rozk³ada siê p³at no œci ra chun ków na ca³y rok (jak jest w Pol -sce), na do da tek ich wy so koœæ ma nie wie le wspó l -ne go z rze czy wi stym zu ¿y ciem. Z sy ste mem roz li -cza nia ciep³a lu dzie walcz¹ na ró ¿ ne spo so by od lat– bez sku te cz nie. S¹ na gmin nie po pro stu okra da ni.Po do b nie jest z ene r gi¹ ele ktryczn¹.

Trze cim za pa l ni kiem sta³y siê sty cz nio we ra chun kiza pr¹d. Lu dzie wre sz cie uz na li, ¿e je ¿e li nie zo r ga -ni zuj¹ ma so wych pro te stów, to nic siê nie zmie ni.I tu cho dzi nie ty l ko o ene r giê i jej ceny – cho dzio ca³okszta³t, o brak odpo wie dzial no œci, czy li bez -ka r noœæ po li ty ków, oli ga r chów i ban dy tów, oraz– prze de wszy stkim – o po ziom ¿y cia (ra dy ka l nie ni¿szy ni¿ w Pol sce). No i zor gani zo wa li siê: od ki l ku tygo d ni, w ka ¿ dy dzieñ po wszed ni, nie za le ¿ nie odpo go dy, w ki l ku naj wiê kszych mia stach de mon -stro wa³o po ki l ka ty siê cy osób, a w we eken dy po kilkadziesi¹t-ki l ka set ty siê cy w ok. 40 mia stach.Pro te stuj¹cy zor gani zo wa li siê w ko mi te ty oby wa -te l skie, do sta li wspa r cie od pra wni ków i na uko w -ców. Ko mi te ty opra co wa³y wspó l ne po stu la ty,z któ rych naj wa¿ nie j sze to: zmia na pra wa w celuroz bi cia mo no po li w ele ktroe nerge ty ce oraz ure a l -nie nia roz li cza nia zu ¿y cia ene r gii ele ktry cz nej i ciep³a;zmia na or dy na cji wy bo r czej na wiê kszo œciow¹ i kie -run ku umo ¿ li wie nia efe kty w ne go odwo³ania pos³a

z pa r la men tu; a poza tym eli mi na cja z list wy bo r -czych lu dzi skom promi to wa nych.

GERB i BPS za sto so wa³y ucie cz kê do przo du, czy li od odpo wie dzial no œci: rz¹d poda³ siê do dy mi sji,pa r tie og³osi³y, ¿e nie po dejm¹ man da tu two rze niarz¹du, pro ce du ra zo sta³a wy cze r pa na w naj kró t -szym mo ¿ li wym te r mi nie, a datê wy bo rów pre zy -dent wy zna czy³ na 12 maja (co i tak nie spo do ba³osiê po li ty kom: „Dla cze go tak pó Ÿ no?!”, by³o s³ychaæw pa r la men cie). Ca³y ten po œpiech by³ w jed nymcelu: by pa r la ment nie mia³ cza su na uchwa la niecze go ko l wiek, a po tem spo ko j nie od cze kaæ, a¿ pro -te sty ucichn¹. I ni cze go nie zmie niaæ. Pa r la mentprzyj¹³ ty l ko jedn¹ wa¿n¹ uchwa³ê – wy ¿ej wspo m -nian¹ ws. ene r ge ty ki j¹dro wej – i siê roz wi¹za³.

Pro te sty nie ucich³y. Na cisk wy wie ra ny jest na pre -zy den ta i jego rz¹d te ch ni cz ny (w³aœ nie powo³any)oraz – w wiê kszym sto p niu – na w³adze lo ka l ne,szcze gó l nie w du ¿ych mia stach. W pie r wszym przy -pa d ku cho dzi o re gu la cje w dzie dzi nie ele ktro -energetyki, w dru gim o kwe stie ogrze wa nia, wody,œmie ci, po zwo leñ bu do w la nych itd. Nie mnie j szy jest na cisk na pa r tie po li ty cz ne, by nie wy sta wia³y do wy -bo rów po li ty ków skom promi to wa nych dzia³ania miw bran ¿y ener ge ty cz nej lub w krê gach oli gar chi cz -nych (szemrano -bizneso wo-poli tycz nych). Pro te stu -j¹cy za po wia daj¹, ¿e nie od puszcz¹ rów nie¿ po ina -u gu ra cji no we go pa r la men tu, nie za pomn¹ o po stu -la tach do tycz¹cych np. or dy na cji wy bo r czej.

Pod su mo wuj¹c, re fe ren dum ni cze go nie wy ja œ -ni³o – na pe w no nie da³o od po wie dzi, co myœl¹oby wa te le. Z ko lei de cy zja pa r la men tu na rzecz roz -wo ju ene r ge ty ki j¹dro wej mo¿e byæ zmie nio na. Referendum sta³o siê jed nak jed nym z trzech za pa l -ni ków, któ re uru cho mi³y d³ugo ku mu lo wa ny buntspo³ecze ñ stwa prze ciw ko rz¹dz¹cemu w Bu³ga riisy ste mo wi oli gar chi czne mu i po wszech nej ko ru pcji oraz na rzecz po pra wy wa run ków ¿y cia. Czas po ka -¿e, czy bunt ten bê dzie w wy sta r czaj¹cej mie rzesku te cz ny, choæ wi daæ ju¿ pie r wsze su kce sy.

Na ko niec cie ka we spo strze ¿e nie: w Pol sceo tych ma so wych pro te stach, o pra wdzi wym ru chuoby wa te l skim, two rzo nym g³ów nie przez m³odychlu dzi pod has³em „Nie chce my emi gro waæ – Bu³ga -ria jest na sza, a nie wa sza!” (od 1990 r. wy emi gro -wa³o 1,4 mln Bu³ga rów, zaœ od pocz¹tku przy -sz³ego roku, kie dy otwa r ty zo sta nie dla nich uni j nyry nek pra cy, ocze ku je siê dru giej du ¿ej fali emi gra -cji) – pra wie siê nie mówi. G³ówne me dia poda³y informacjê o dy mi sji rz¹du i przed ter mi no wych wyborach, by³o przy oka zji tro chê o przy czy nachwyst¹pieñ – i tyle, da lej ci sza, za æmie nie. Jak za dawnych lat. Czy ¿ by przyk³ad bu³ga r ski by³ nie bez -pie cz ny, bo po ten cja l nie za ra Ÿ li wy?

16 ma r ca 2013 r.

dr in¿. Niko³aj Uzu now,Poli te ch ni ka Wa r sza wska,

Wy dzia³ Me cha ni ki, Ene r ge ty ki i Lo t ni c twa,

Wa r sza wa

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ BU£GARIA – PRZEZ REFERENDUM DO BUNTU OBYWATELSKIEGO 41A

RTYK

U£Y

O ENERGETYCEU PREZYDENTA RP

12 grud nia 2012 r. w pa³acu Pre zy den ta RP odby³a siêw ra mach Fo rum De ba ty Pu b li cz nej kon fe ren cja pt. NoweŸród³a ene r gii – jaka ene r gia dla Pol ski? Ucze st ni czy³ w niejPre zy dent Bro nis³aw Ko mo ro wski. W spo t ka niu udzia³ wziê lita k ¿e mi ni ster œro do wi ska i pre zes Urzê du Re gu la cji Ene r ge -ty ki. W de ba cie zor gani zo wa nej przez Kan ce la riê Pre zy den taRP uczest ni czy li rów nie¿ przed sta wi cie le in nych re so r tówi insty tucji rz¹do wych, a ta k ¿e sze fo wie naj wiê kszych firmener ge ty cz nych w Pol sce, pra co w ni cy na uko wi, eks per cii dzien ni ka rze. Zasadniczym ce lem spo t ka nia by³o okre œle nie kie run ków zmian w krajo wej po li ty ce ener ge ty cz nej w kon -te k œcie za so bów krajo wych oraz uni j nych i krajo wych re gu la -cji, a ta k ¿e bez pie cze ñ stwa ener gety cz ne go i wzmo c nie niakon ku ren cyj noœci pol skiej go spo dar ki – w tym kon ku ren cyj -nego roz wo ju go spo dar cze go w opa r ciu o nowe Ÿród³a ener -gii. Otwie raj¹c deba tê pre zy dent Ko mo ro wski stwier dzi³, i¿Po la cy s¹ otwa r ci na szu ka nie no wych roz wi¹zañ, no wychszans, na od wa ¿ ne de cy zje w kwe stiach ene r ge ty ki. Od wo -³uj¹c siê do wy ni ków son da ¿y, wed³ug któ rych ponad 70%Po la ków opo wia da siê za eks plo a tacj¹ gazu ³up ko we go,a nie co wiê cej ni¿ 50% – za ene r ge tyk¹ j¹drow¹, pre zy dentza uwa ¿y³, ¿e spo³ecze ñ stwo wy ka zu je du¿e zain tere so wa nie i przy zwo le nie na wpro wa dza nie no wych roz wi¹zañ w za -kre sie ene r ge ty ki. Doda³, ¿e wa r to pog³êbiaæ tego typu po -sta wy oraz wy ko rzy sty waæ sprzy jaj¹cy kli mat spo³ecz ny dopro wa dze nia spe cjali sty cz nej de ba ty w kwe stiach ene r ge ty -ki. Wœród za pro szo nych goœci zna le Ÿ li siê rów nie¿ cz³on ko -wie Pol skie go To wa rzy stwa Nu kleo nicz ne go re pre zen tuj¹cykrajo we in sty tu ty na uko we zwi¹zane z ato mi styk¹. ¢

Wo j ciech G³usze wski,


PROFESOR GUDOWSKIO KORZYŒCIACH Z ATOMU

Czy te l ni kom „Po stê pów Te ch ni kiJ¹dro wej” za pe w ne nie trze ba przy po -mi naæ kim jest prof. Wac³aw Gu do wski. Za tem ty l ko w skró cie przy to cz my CVtego wy bi t ne go na uko w ca.

Wac³aw Gu do wski Pro fe sor fi zy ki ne u tro no wej i re a kto -

ro wej w Kun gli ga Tekniska Högskolan

(KTH) – The Ro y al In sti tu te of Te ch no lo gy, czy li w Kró le wskim In sty tu cie Tech nolo gi cz nym w Szto k ho l mie.

Dy re ktor Cen trum Te ch no lo gii Ene r gii J¹dro wej w tym In -sty tu cie od 2000 do roku 2006. W la tach 2006-2011 pe³ni³fun kcjê za stê pcy dy re kto ra Miê dzyna rodo we go Cen trumNa uki i Te ch ni ki (ISTC) w Mo sk wie. Cz³onek Szwe dz kiej Królewskiej Aka de mii Nauk In¿y nie ry j nych. Au tor ponad90. pu b li ka cji na uko wych z za kre su te ch no lo gii j¹dro wych,da nych j¹dro wych i fi zy ki cia³a sta³ego. Je den z pio nie rówba dañ trans mu ta cji od pa dów pro mie nio twór czych (Ac ce le -ra tor Dri ven Sy stems – ADS). Do roku 2006 ko or dy na toreuro pe j skie go pro je ktu „Im pact of Trans mu ta tion and Reduction of Wa ste on Ge o lo gi cal Wa ste Re po si to ry– RED-IMPACT“, w któ rym ucze st ni czy³y 23 ró ¿ ne in sty tu cjena uko we z 11 kra jów. Od roku 2011 prof. Wac³aw Gu do w -ski przej¹³ obo wi¹zki dy re kto ra pro gra mu nauczania w za -kre sie in ¿y nie rii j¹dro wej pod nazw¹ „KTHs Ma ster Pro gramin Nu c le ar Ene r gy Te ch no lo gy” Kró le wskie go In sty tu tu Tech -nolo gicz ne go w Szwe cji.

Przy po mni j my, ¿e Kró le wski In sty tut Tech nolo gi cz ny po -wsta³ w 1827 r. To naj wiê kszy i naj sta r szy miê dzy naro do wyuni we r sy tet te ch ni cz ny w Szwe cji. W KTH pro wa dzi siêponad jedn¹ trze ci¹ wszy stkich ba dañ te ch ni cz nych Szwe cji.Pro gra my edu ka cy j ne umo ¿ li wiaj¹ zdo by cie li cen cja tu( bachelor), ma gi stra i do kto ra. Na ucze l ni stu diu je ponad17 000 stu den tów, 1500 do kto ran tów, a li cz ba pra co w ni -ków prze kra cza 3500. Ucze l nia pro mu je co ro cz nie ponad200 do kto rów i zna j du je siê w pie r wszej dzie si¹tce eu ro pe j -skich po li te ch nik.

Pro fe sor Gu do wski doœæ czê sto prze by wa w Pol sce, gdziewyg³asza li cz ne wyk³ady. W grud niu 2012 r. przed sta wi³ seriêwyk³adów na te mat ene r ge ty ki j¹dro wej m.in. na Poli te ch ni ceWa r sza wskiej oraz w In sty tu cie Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej.Opi nie prof. Gu do wskie go przed sta wio ne pod czas tych wyk³a -dów zo sta³y sze ro ko upo wsze ch nio ne przez Polsk¹ Agen cjêPra sow¹, „Rze cz po spo lit¹” i wie le po rta li internetowych.

A oto omó wie nie jed nej z pre zen ta cji Wac³awa Gu do w -skie go przed sta wio nej pod czas Kon wer sa to rium Wy dzia³uFi zy ki Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej, do ko na ne przez ni ¿ej pod -pi sa ne go, bez po œred nie go ucze st ni ka spo t ka nia.

Pre zen ta cja za ty tu³owa na by³a „Ene r ge ty ka j¹dro wa – jaksiê do tego za braæ... Szwe dz kie do œwia d cze nia, wnio ski dlaPol ski i jak siê za braæ za klu czo we ba da nia i na ucza nie”.

W pie r wszej czê œci au tor pre zen towa ne go re fe ra tu omó wi³hi sto riê szwe dz kiej ene r ge ty ki j¹dro wej i wnio ski ja kie wy ni -kaj¹ z roz wo ju tej opcji ener ge ty cz nej w Szwe cji dla Pol skiw fo r mie ki l ku le kcji (some les sons to le arn).

Pier wsza le k cja zo sta³a sfo r mu³owa na na stê puj¹co: „ Nuclearwe apon dre ams are over. Nu c le ar po wer dre ams ali ve! Makeright de ci sions at right time!“ (Ma rze nia o bro ni j¹dro wej prze -mi nê³y. Ma rze nia o ene r ge ty ce j¹dro wej s¹ nadal aktu a l ne!W³aœci we de cy zje na le ¿y po dej mo waæ we w³aœci wym cza sie!).

Wa r to tu taj przy po mnieæ doœæ ma³o znan¹ hi sto riê pracnad bro ni¹ j¹drow¹ w Szwe cji. W la tach 60. ubieg³ego stu le -cia Szwe cja by³a te ch ni cz nie go to wa do pró by w³as nej bo m -by j¹dro wej. W po³owie lat 60. Szwe cja zde cy do wa³a siê jed -nak odst¹piæ od po li ty cz nej do ktry ny po sia da nia w³as nejbro ni j¹dro wej i ca³y po ten cja³ inte le ktua l ny w tej dzie dzi nieza an ga ¿o wa³a w rozwój pokojowej energetyki j¹drowej.

Ko le j na le k cja: w spra wie roz wo ju ene r ge ty ki j¹dro wej nale¿y uzy skaæ kon sen sus miê dzy par tyj ny (cho dzi o pa r tie po -li ty cz ne). Pro gram j¹dro wy musi staæ ponad po dzia³ami poli -ty cz ny mi, a ko rzy œci geo poli ty cz ne po win ny byæ prze ko ny wu -j¹cym ar gu men tem za po pa r ciem go przez ca³¹ kla sê po li -tyczn¹. Na le ¿y prze strze gaæ przy jê tych „regu³ gry“. Trze ba

PTJ VOL.59 Z.1 2013

42 PTJU

JA

RK

Z AI

NEI

SEI

NO

D

Fot. 1. Pre zy dent RP Bro nis³aw Ko mo ro wski otwie ra kon fe ren cjê

ta k ¿e umieæ wy ko rzy staæ jak naj sze rzej do god ne hi sto ry cz nei eko no mi cz ne spo so b no œci. Je œli w³aœci wy czas prze mi nie sy -tu a cja sta je siê trud na i pod jê cie de cy zji mo¿e byæ nie mo ¿ li we.

Po awa rii w Three Mile Is land w 1979 r. roz pê ta³a siêw Szwe cji hi ste ria antyj¹dro wa. W roku 1980 prze pro wa -dzo no re fe ren dum w spra wie przysz³oœci ene r ge ty ki j¹dro -wej w Szwe cji. Trzy roz pa try wa ne opcje prze wi dy wa³y re zy g -na cjê z ene r ge ty ki j¹dro wej. Zwy ciê ¿y³a op cja wzglêd nie naj -mniej re stry kcy j na: wszy stkie re a kto ry ener ge ty cz ne mia³ybyæ wy³¹czo ne przed ro kiem 2010. Uchwa lo no wów czasspe cja l ne pra wo za bra niaj¹ce roz wo ju te ch no lo gii j¹dro wej.Pra wo to prze wi dy wa³o – miê dzy in ny mi – ¿e na wet samopod jê cie siê opra co wa nia kon ce pcji czy pro je kto wa nia bu -do wy ele ktro w ni j¹dro wych w kra ju gro zi³o kar¹ do czte rechlat wiê zie nia. W pra kty ce pra wo to ni g dy nie by³o eg zek wo -wa ne i odst¹pio no od nie go w roku 2006 zdaj¹c so bie spra -wê z jego szko d li wo œci. Jak na iro niê pod jê cie de cy zji szwedz -kiego pa r la men tu w spra wie zmia ny „antyj¹dro we go” pra -wa za pla no wa no dok³ad nie na dzieñ 20. ro cz ni cy awa riiw Cza r no by lu... W osta t niej chwi li przy spie szo no de ba têo 1 ty dzieñ... I s³usz nie..

Mo ¿ na za tem sfo r mu³owaæ ko lejn¹ le kcjê dla Pol ski: nie na -le ¿y wy ko rzy sty waæ na rzê dzi po li ty cz nych do roz wi¹zy wa niapro ble mów te ch ni cz nych. Nie wol no two rzyæ pra wa, któ re po -wstrzy mu je lub prze szka dza w roz wo ju tech nolo gi cz nym.

Mimo wspo mnia nych re stry kcy j nych prze pi sów ju¿ w ro -ku 1985 Szwe cja mia³a 12 pra cuj¹cych blo ków j¹dro wych.Inn¹ kon se k wencj¹ antyj¹dro we go pra wa by³ in ten sy w nyroz wój pro gra mu zago spoda ro wa nia wy pa lo ne go pa li waoraz in nych od pa dów z ele ktro w ni j¹dro wych.

Ko le j ny etap hi ste rii antyj¹dro wej – z jej wsze l ki mi kon -sek wen cja mi, zw³asz cza w sfe rze edu ka cji – nast¹pi³ po awa -rii w Cza r no by lu. Osta te cz nie sko ñ czy³o siê na wy³¹cze niudwóch re a kto rów ele ktro w ni j¹dro wej zlo kali zo wa nejw Barseback, nie da le ko Ko pen ha gi. Nast¹pi³o to na prze -³omie XX i XXI wie ku.

Mniej wiê cej w tym sa mym cza sie w Szwe cji pod jê to in ten -sy w ne pra ce nad trans mu tacj¹ od pa dów j¹dro wych i za gad -nie niem ciê ¿ kich awa rii. Fo r ma l nie w 2006 r. uchy lo no pra woantyj¹dro we. Roz pocz¹³ siê okres do brej, owo c nej wspó³pra -cy miê dzy eks per ta mi j¹dro wy mi a parla menta rzy sta mi.

Ze szwe dz kich do œwia d czeñ z tych lat wy ni ka, ¿e œro do -wi ska eks per ckie i na uko we po win ny za bie gaæ o do sta r cze -nie spo³ecze ñ stwu i kla sie po li ty cz nej do brej, zrów no wa ¿o -nej in fo r ma cji w za kre sie pro ble ma ty ki j¹dro wej. Na le ¿y przy tym te¿ dbaæ o wia ry god noœæ prze ka zu.

Awa ria w Fu ku s hi mie nie spo wo do wa³a ¿ad ne go prze -wro tu w ene r ge ty ce j¹dro wej w Szwe cji. W osta t nich dwóchla tach do rz¹du wp³ynê³y ap li ka cje do tycz¹ce osta te cz ne gosk³ado wi ska od pa dów w miej s co wo œci Fo r s mark, a ta k ¿ew spra wie bu do wy no wych re a kto rów. Kró le wski In sty tutTech nolo gi cz ny i dwie inne ucze l nie w³aœ nie og³osi³y pla nybu do wy no we go re a kto ra IV ge ne ra cji dla ce lów edu ka cy j -nych i tre nin go wych w Oska r s hamn.

Cytuj¹c pu b li ka cje pra so we do tycz¹ce wy da rzeñ j¹dro wych w Szwe cji (m.in. w The Wa s hin g ton Post) prof. W. Gu do wskiostrzeg³ przed nie pra wdzi wy mi info r ma cja mi przy goto wy -wa ny mi przez nie so lid nych dzien ni ka rzy. St¹d po stu lat dba -nia o za pe w nie nie dzien ni ka rzom od po wied niej, rze te l nejin fo r ma cji.

Od rêbn¹ czêœæ swo jej pre zen ta cji po œwiê ci³ prof. Wac³awGu do wski od po wie dzi na py ta nie: dla cze go Pol ska po win naroz pocz¹æ bu do wê ele ktro w ni j¹dro wych?

Po szcze gó³owej ana li zie da nych sta ty sty cz nych do -tycz¹cych kon su m pcji ene r gii w Pol sce, aspe któw eko no mi -cz nych, tech nolo gi cz nych i eko lo gi cz nych (emi sja ga zów

szkla r nio wych) au tor re fe ra tu przed sta wi³ na stê puj¹ce ele -men ty stra te gii dla Pol ski:• ene r gia j¹dro wa mo¿e staæ siê wa ¿ nym czyn ni kiem za pew -

niaj¹cym bez pie cze ñ stwo ener ge ty cz ne Pol ski;• wej œcie w ene r ge ty kê j¹drow¹ jest za bie giem i wy zwa -

niem sku t kuj¹cym przez se t ki lat;• Pol ska jako no wi cjusz w ene r ge ty ce j¹dro wej po win na

zde cy do waæ siê na wpro wa dze nie wcze œ niej spra w dzo -nej te ch no lo gii (re a kto ry lek ko wod ne);

• de cy zje o roz wo ju ene r ge ty ki j¹dro wej po win ny obe j mo -waæ pe³en cykl pa li wo wy wraz z zago spoda ro wa niem od -pa dów i wy pa lo ne go pa li wa w³¹cz nie; nie wol no zo sta -wiaæ trud nych de cy zji na stê p nym po ko le niom;

• na wszy stkich eta pach po dej mo wa nia de cy zji na le ¿y za -pe w niæ spo³ecze ñ stwu czy teln¹ i wy wa ¿on¹ in fo r ma cjê;

• bu duj¹c no wo czesn¹ ele ktro w niê j¹drow¹ dla wy twa rza -nia ene r gii ele ktry cz nej trze ba pa miê taæ o wy ko rzy sta niuciep³a od pa do we go (ogrze wa nie mie sz kañ lub za pe w -nie nie ciep³a przy pro du kcji bio pa liw);

• na le ¿y in ten sy w nie roz wi jaæ edu ka cjê i ba da nia j¹dro we,w szcze gó l no œci do tycz¹ce IV ge ne ra cji re a kto rów. Nie ja ko w uzu pe³nie niu przed sta wio nej po wy ¿ej stra te gii

prof. W. Gu do wski za pro po no wa³ bu do wê na Œl¹sku re a kto -ra wysoko tempe raturo we go. Ciep³o z re a kto ra mog³oby byæ u¿y te do pro du kcji pa liw syn te ty cz nych z wê gla.

Nie za le ¿ nie od rela cjo nowa ne go tu wyst¹pie nia w ra -mach Kon wer sa to rium prof. Wac³aw Gu do wski udzie li³ wy -po wie dzi me diom pol skim. Usto sun ko wa³ siê w niej do ¿ywo dys ku to wa nej osta t nio kwe stii: atom, czy gaz ³up ko wy?

Oto fra g men ty tej wy po wie dzi. „Pol ska ni g dy nie by³aw le p szym mo men cie dla roz wo ju ene r ge ty ki j¹dro wej. Korzyœci geo poli ty cz ne z ato mu i gazu z ³up ków prze wy ¿ szaj¹ ko szty tych pro gra mów“. Prof. Gu do wski po wie dzia³, ¿e niezga dza siê z po ja wiaj¹cymi siê opi nia mi, ¿e Pol ski nie staæ narów no leg³y roz wój dwóch te ch no lo gii – j¹dro wej i ga zu ³up -ko we go. „To s¹ zupe³nie komp le men tar ne te ch no lo gie.Mog¹ kie dyœ ry wa li zo waæ o ko ñ co we go klien ta, któ ry – maj¹c wy bór – wy bie rze to co ta ñ sze. Ale z pun ktu wi dze nia geo -poli tycz ne go, gaz czy ene r gia ele ktry cz na jest bar dzo po szu ki -wa nym to wa rem i za wsze mo ¿ na to sprze daæ“ – oceni³.

Wed³ug eks per ta z KTH, z geo poli tycz ne go pun ktu widzenia trud no wy ob ra ziæ so bie dla Pol ski lepsz¹ sy tu a cjêni¿ po sia da nie ene r ge ty ki j¹dro wej i gazu z ³up ków.

„Pol ska jest obe c nie w do brym mo men cie hi sto rii, bypodj¹æ stra te gi cz ne de cy zje – nie ty l ko o ene r ge ty ce j¹dro -wej, ale i w kwe stii póŸ nie j sze go zago spoda ro wa nia pro mie -nio twór czych od pa dów. Ene r ge ty ka kon we ncjo nal na siêsta rze je, jest te¿ pe w na go to woœæ spo³ecz na, kraj ni g dyw historii nie by³ bo ga t szy“ – oce ni³.

Prof. Gu do wski wy po wie dzia³ siê ta k ¿e w spra wie od pa -dów. Jego zda niem kwe stiê od pa dów z ele ktro w ni Pol skapo win na w przysz³oœci roz wi¹zaæ na po zio mie re gio na l nym,we wspó³pra cy z s¹sied ni mi kra ja mi. Je œli Pol ska mia³aby do -ce lo wo 4-6 re a kto rów, op³aty za zago spoda ro wa nie wy pa -lo ne go pa li wa mu sia³yby byæ tak wy so kie, ¿e ele ktro w niedzia³a³yby na gra ni cy op³aca l no œci. Wed³ug Gudowskiegoju¿ na pocz¹tku pro gra mu j¹dro we go, czy li w³aœ nie te raz,Pol ska po win na sfo r mu³owaæ stra te giê, wi zjê da l sze go po -stê po wa nia z wy pa lo nym pa li wem. Stra te gia ta po win nazak³adaæ bu do wê cen tra l ne go, tym cza so we go sk³ado wi skawy pa lo ne go pa li wa, jak w Szwe cji CLAB oraz roz po czê cieroz mów z s¹sied ni mi kra ja mi.

„Trze ba ja s no ko mu ni ko waæ, jak to siê bê dzie od by wa³o,¿e bu du je my ba sen – tym cza so we sk³ado wi sko, gdzie pa li -wo bê dzie siê ch³od ziæ przez ok. 20 lat, a w miê dzy cza sie dogadujemy siê np. z Fin lan di¹. Je ¿e li zde cy du je my siê

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 43D

ON

IESIE

NIA

Z K

RA

JU

budowaæ ko le j ne re a kto ry, to wte dy po win ni œmy ta kiesk³ado wi sko zbu do waæ sami, bo to bê dzie siê nam op³aca³o“ – wy ja œ ni³ prof. Gu do wski.

Obe c ne eu ro pe j skie pra wo w kwe stii ra dio akty w nych od -pa dów, tzw. dy re kty wa Oet tin ge ra, za ka zu je ich eks po rtupoza UE, ale do pu sz cza – na mocy od po wied nich po ro zu -mieñ – prze cho wy wa nie od pa dów z jed ne go pa ñ stwa w in -nym. Mi ni ste r stwo Go spo dar ki pla nu je na 2013 r. no we li za -cjê Pra wa ato mo we go, któ ra wpro wa dzi roz wi¹za nia dy re k -ty wy do pol skie go pra wa. Rów nie¿ w przysz³ym roku bêd¹pro wa dzo ne pra ce nad pla nem go spo dar ki od pa da mi. ¢

Sta nis³aw La tek,In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej,

Wa r sza wa

Prof. An drzej Chmie le wskiPO NO W NIE DY RE KTO REMIChTJ

7 ma r ca 2013 r.Na po sie dze niu ple na r nym Rada Na uko wa IChTJ pod jê³a

uchwa³ê akce p tuj¹c¹ tryb prze pro wa dze nia kon ku r su i jegowy nik, oraz po zy ty w nie za opi nio wa³a wska za ne go przez Komisjê Kon ku r sow¹ kan dy da ta na sta no wi sko dy re kto raIChTJ.

12 ma r ca 2013 r.Rada Na uko wa In sty tu tu Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej og³o -

si³a, ¿e w wy ni ku prze prowa dzo ne go kon ku r su na sta no wi -sko dy re kto ra IChTJ Ko mi sja Kon ku r so wa wy bra³a prof. dr.hab. in¿. An drze ja Grze go rza Chmie le wskie go.

13 ma r ca 2013 r. Mi ni ster Go spo dar ki Ja nusz Pie cho ci ñ ski powo³a³ z dniem

1 kwie t nia 2013 r. prof. dr. hab. in¿. An drze ja Chmie le wskie -go na dy re kto ra In sty tu tu Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej naokres 4 lat to jest do dnia 31 ma r ca 2017 r. ¢

M¥DRALIN 2013

W In sty tu cie Te ch ni ki Cie p l nej Poli te ch ni ki Wa r sza wskiejPol skie To wa rzy stwo Nu kleo ni cz ne (PTN) zor ga ni zo wa³ow dniach 13-15 lu te go kon fe ren cjê pt.: „Na uka i te ch ni kawo bec wy zwa nia bu do wy ele ktro w ni j¹dro wej”. Pa r t ne remwy da rze nia, nad któ rym ho no ro wy pa tro nat objê³o Mi ni ster -stwo Go spo dar ki by³a Pol ska Gru pa Ener ge ty cz na Ene r giaJ¹dro wa S.A. Sym bo li cz na na zwa „M¹dra lin 2013” na wi¹zy -wa³a do dwóch po prze dnich spo t kañ orga ni zo wa nych przez PTN w Domu Pra cy Twó r czej PAN w M¹dra li nie k. Wa r sza wy.Piê k ny oœro dek nie by³ nie ste ty w sta nie po mie œciæ wszy st -kich chê t nych do ucze st ni c twa w spo t ka niu i z te go po wo duprze nie sio no kon fe ren cjê do sto li cy. Ce lem pie r wsze go spo t -ka nia (2000 rok) by³o zwró ce nie uwa gi na ko nie cz noœæwspa r cia dzia³añ zmie rzaj¹cych do za ini cjo wa nia pro je ktuene r ge ty ki j¹dro wej w na szym kra ju. Trze cia kon fe ren cja zaprezentowa³a zaan ga ¿o wa nie œro do wi ska nauko we goobe j muj¹cego ucze l nie wy ¿sze i in sty tu ty ba dawcze orazokre œlo ne or ga ni za cje prze mys³owe w pra ce zwi¹zane z re a -li zacj¹ za dañ wy ni kaj¹cych z pra kty cz ne go wdra ¿a nia w kra juPro gra mu Pol skiej Ene r ge ty ki J¹dro wej. Obie kty w nie na le ¿ystwier dziæ, ¿e mimo ki l ku na stu lat, ja kie minê³y od pie r wszej

kon fe ren cji ene r ge ty ka j¹dro wa w Polsce jest na dal ty l kow fa zie pro je ktu. W kra ju, w chwi li obe c nej nie ma roz wi niê -te go prze mys³u j¹dro we go, któ ry w pa ñ stwach re a li zuj¹cych pro gra my ene r ge ty ki j¹dro wej stwa rza zapo trze bo wa nie na kon kre t ne roz wi¹za nia na uko we i te ch ni cz ne, wspie rapra ce ba da w cze oraz znacz¹co fi nan su je kszta³ce nie i roz wój kadr w za kre sie sze ro ko ro zu mia nej ato mi sty ki. Pro gram Polskiej Ene r ge ty ki J¹dro wej po winien za pe w niæ ko rzy st newa run ki dla roz wo ju pol skiej ato mi sty ki, za rów no podwzglê dem po dej mo wa nych te ma tów, jak te¿ w ska li wspa r -cia fi nan so we go tych dzia³añ. WyraŸnie zde fi nio wa na po li ty -ka pa ñ stwa od no œ nie krajo we go pro gra mu ene r ge ty kij¹dro wej mo¿e byæ pod staw¹ osi¹gniê cia za mie rzo ne go celu obe j muj¹cego pra kty cz ne wdro ¿e nie w Pol sce ene r ge ty kij¹dro wej.

Przy go to wuj¹c kon fe ren cjê pod kre œla no, ¿e wa ¿ nym za -gad nie niem jest wy ko rzy sta nie mo ¿ li wo œci pol skiej ka dry na -uko wej w oce nie ofe ro wa nych te ch no lo gii re a kto ro wych,wspie ra niu pol skich przed siê biorstw ucze st nicz¹cych aktu a l -nie w bu do wie ele ktro w ni za gra nic¹, a w da l szej ko le j no œciw przy go to wa niu kadr do bez pie cz nej i efe kty w nej eko no -mi cz nie eks plo a ta cji ele ktro w ni j¹dro wych. Dzia³aniem rów -no leg³ym po win no byæ ta k ¿e an ga ¿o wa nie siê w pro je ktyba da w cze do tycz¹ce re a kto rów IV ge ne ra cji i ene r ge ty ki termoj¹dro wej. Wa r to za uwa ¿yæ, ¿e ka ¿ dy z po ten cja l nychofe ren tów za pe w nia o udzia le pol skie go prze mys³u w bu do -wie ele ktro w ni. Na le ¿y jed nak spe³niæ ca³y sze reg wa run kówdo tycz¹cych g³ów nie ja ko œci us³ug. Omó wie nie wszy stkichszcze gó³owych kwe stii po ru sza nych w tra kcie trzech dnispo t ka nia prze kra cza mo ¿ li wo œci tego spra wo z da nia. Wa r tow tej sy tu a cji odes³aæ do ma te ria³ów pokon feren cy j nych,w któ rych zna j duj¹ siê pra kty cz nie wszy stkie pre zen ta cjew fo r mie Po wer Po int. Za chê ca my, wiêc do za po zna nia siêz pro gra mem kon fe ren cji i ko rzy sta nia z ze bra nych ma te -ria³ów. In fo r ma cje na ten te mat mo ¿ na zna leŸæ na stro nie internetowej http://ele ktrow nia- jadro wa.pl.

Kon fe ren cji to wa rzy szy³a wy sta wa krajo wych i za gra ni cz -nych firm oraz in sty tu tów na uko wych, któ re ofe ruj¹ roz -wi¹za nia dla ene r ge ty ki j¹dro wej. Wy da je siê, ¿e g³ów niew in ¿y nie rii ma te ria³owej, pro ble ma ty ce pro du kcji pa li waj¹dro we go oraz te ch no lo giach zago spoda ro wa nia od pa dówpromie nio twó r czych widz¹ obe c nie pol skie przed siê biorstwaszan se za ist nie nia w krajo wym pro gra mie ene r ge ty ki j¹dro -wej. Tra dy cy j nie mamy rów nie¿ spo re do œwia d cze nia w dzie -dzi nach zwi¹za nych z budo w ni c twem, pro dukcj¹ i uk³ada -niem ka b li i prze wo dów ele ktry cz nych. W cza sie kon fe ren cjiprzed sta wio no pe³n¹ ana li zê obe c nie pro wa dzo nych kie -run ków stu diów zwi¹za nych z ato mi styk¹. Wa r to po le ciæ tê lekturê m³odym lu dziom, ist nie je bo wiem wie le do da t ko -wych mo ¿ li wo œci, np. wspó³pra cy z za gra nicz ny mi ucze l -nia mi, wy ko ny wa nia prac in ¿y nie r skich w naj le p szych ele k -tro w niach j¹dro wych w Eu ro pie i na œwie cie, sta ra niao stypendia.

Ze spó³ spe cja li stów pra cu je na dal nad ko ñ co wy mi kon -klu zja mi. Ucze st ni cy kon fe ren cji mog¹ je sz cze nad sy³aæ swo -je uwa gi, któ re zo stan¹ prze ana lizo wa ne przed og³osze niem ko ñ co wych wnio sków.

Ogó l nie mo ¿ na uz naæ kon fe ren cjê za udan¹. Orga ni za to -rzy jako sto wa rzy sze nie non pro fit sta ra li siê zmi nima li zo waæ ko szty ucze st ni c twa tak, aby wszy s cy chê t ni miê li oka zjê za -pre zen to waæ wy ni ki swo ich prac i ba dañ na uko wych. Uda³osiê to dziê ki wspa r ciu firm, któ re ofe ruj¹ te ch no lo gie j¹dro -we: AREVY, EDF, Ge ne ral Ele c tric – Hi ta chi.

Wy ni ki prac ko mi sji wnio sko wej przed sta wi my w na stê p -nym nu me rze. ¢

PTJ VOL.59 Z.1 2013

44 PTJU

JA

RK

Z AI

NEI

SEI

NO

D

AKADEMIA ENERGII

W bu dyn ku Gie³dy Pa pie rów Wa r to œcio wych uro czy œcieza inau guro wa no II edy cjê Aka de mii Ene r gii – pro jekt edu ka -cy j ny Fun da cji im. Les³awa Pagi. Przed siê w ziê cie skie ro wa nejest do stu den tów ucze l ni wy ¿szych, kie run ków eko no mii,pra wa, fi nan sów oraz ucze l ni te ch ni cz nych, któ rzy maj¹nie wiê cej ni¿ 26 lat i wi¹¿¹ swoj¹ przysz³oœæ z ene r ge tyk¹.Ogó l nym ce lem aka de mii jest bu do wa trwa³ej in sty tu cji edu -ka cy j nej oraz sze ro kiej ko a li cji z udzia³em pod mio tów ryn kuka pi ta³owe go na rzecz bez pie cze ñ stwa ener gety cz ne goi sta bi l ne go roz wo ju ryn ków ene r gii w Pol sce. Ich roz wój toobe c nie wy zwa nia na tu ry tech nolo gi cz nej i eko no mi cz neja su kces wy ma ga ci¹g³ego wspó³dzia³ania spe cja li stówz sze ro kim do œwia d cze niem: in ¿y nie rów, lo gi sty ków, budowlañców, ele ktro ni ków, info r ma ty ków, me ne d¿e rów,biz ne s me nów, kon su l tan tów bi z ne so wych, do ra d ców stra -te gi cz nych i fi nan si stów. Wa ¿ ne, aby te dwa œwia ty – te ch -no lo gia i bi z nes – nie ty l ko wza je m nie siê ro zu mia³y i po tra -fi³y wspó³pra co waæ, ale by wrêcz prze ni ka³y siê w re a li za cjispó j nej stra te gii. Nie ste ty, ta kie go my œle nia w da l szym ci¹gu nie s¹ ucze ni m³odzi lu dzie, kszta³ceni w doœæ w¹skich spe -cja li za cjach i nie na wy kli do ela sty cz ne go po dej œcia do glo -ba l nych wy zwañ na szej go spo dar ki. „Aka de mia Ene r gii maumo ¿ li wiæ m³odym lu dziom nie ty l ko cze r pa nie wie dzy odnaj le p szych pol skich eks per tów w za kre sie ene r ge ty ki, alete¿ mo¿e po móc ucze st ni kom w wej œciu na ry nek pra cy w tej dzie dzi nie” – stwier dzi³a Ewa Paga, pre zes Fun da cji or ga ni -zuj¹cej pro jekt. W pro gra mie Aka de mii znajd¹ siê: wyk³ady,wa r szta ty i case’y kie ro wa ne do m³odych eko no mi stówi in¿ynierów zain tere so wa nych te ma tyk¹ ryn ków ene r gii,pro wa dzo ne przez wy bi t nych spe cja li stów i me ne d¿e rów;de ba ty z udzia³em dzien ni ka rzy za j muj¹cych siê te ma tyk¹ biznesow¹ i ene r ge tyczn¹ oraz eks per tów ryn ków ene r gii;p³atne dwu mie siê cz ne sta ¿e za wo do we w or ga ni za cjach biznesowych, maj¹cych naj wiê kszy wp³yw na kszta³t ryn kuene r gii w Pol sce oraz zdo by cie uni ka to wych na ryn ku pra cyko m pe ten cji i umie jê t no œci.

Wyk³ad inau gura cy j ny wyg³osi³ mi ni ster skar bu Miko³aj Budzanowski. Przed sta wi³ trzy pod sta wo we cele, ja kie po win -ny spe³niaæ pro je kty ener ge ty cz ne. Po pie r wsze sta bi li zo waæcenê ene r gii, by by³a ta nia dla kon su men tów i prze mys³u,po drugie uno wo cze œ niæ polsk¹ go spo dar kê po przez noweinwe sty cje oraz po trze cie stwo rzyæ nowe, sta³e mie j s ca pra cy.

Pre zen to wa na przez sze fa re so r tu skar bu mapa ener ge ty cz -na nawi¹zywa³a do og³oszo nej w kwie t niu 2012 r. Stra te giiPe³nej Ene r gii. Sku pia siê ona na stra te gi cz nych pro je ktachener ge ty cz nych ze szcze gó l nym uw z glêd nie niem ene r giij¹dro wej, bu do wy te r mi na lu LNG, sie ci ga zo ci¹gów prze sy -³owych, a prze de wszy stkim na ro do we go pro je ktu, jakim s¹pra ce przy po szu ki wa niu i ba da niu z³ó¿ ³up ko wych w Pol sce.W da l szej czê œci wyst¹pie nia nawi¹za³ ta k ¿e do za³o¿eñ rz¹do -we go pro gra mu „In wes ty cje Pol skie”, któ ry bê dzie akty w niewspie ra³ nowe in wes ty cje w se kto rze ener ge ty cz nym.

Spo t ka niu to wa rzy szy³y dwie de ba ty: „£upki czy atom– czy ty l ko wê giel i wiatr” oraz „Stra te gia ener ge ty cz naa kon ku ren cyj noœæ go spo dar ki – czy Pol ska bê dzie w sta niewa l czyæ o in wes to rów”. Wziê li w nich udzia³ m.in. pre ze sispó³ek ener ge ty cz nych z udzia³em Skar bu Pa ñ stwa orazprzed sta wi cie le czo³owych in sty tu cji zwi¹za nych z bran¿¹.W pie r wszej se sji dys ku to wa li: Da riusz Bli Ÿ niak – pre zesZarz¹du Izba Roz li cze nio wa Gie³d To wa ro wych S.A., Ja ros³aw Dmo wski – Prin ci pal, The Bo ston Con su l ting Gro up, Krzy sz -

tof Ki lian – pre zes Zarz¹du, PGE Pol ska Gru pa Ener ge ty cz naS.A., An drzej Koz³owski – dy re ktor wy ko na w czy ds. Stra te giii Zarz¹dza nia Pro je kta mi, PKN Or len S.A., Ar ka diusz Kras no -dê b ski – pa r t ner w Ze spo le Ene r ge ty ki i Za so bów Natu -ralnych, Sa lans, Gra ¿y na Pio tro wska -Oli wa – pre zes Zarz¹du, PGNiG S.A. Krzy sztof Za wa dz ki – wi ce pre zes, Tauron Pol skaEne r gia S.A.

Na ko niec wyk³ad wyg³osi³ Ma rek Wo sz czyk – pre zes Urzê duRe gu la cji Ene r ge ty ki. Od niós³ siê do sy ste mów wspar cia dlatzw. od na wia l nych Ÿró de³ ene r gii. T³uma czy³, ¿e me cha nizmten nie bê dzie dzia³a³ w nie sko ñ czo noœæ. Wa r to byæ mo¿eobe c nie in wes to waæ w nowe roz wi¹za nia z nad ziej¹, ¿e stan¹siê w przysz³oœci ryn ko we. Nie na le ¿y do pro wa dzaæ jed nakdo sy tu a cji, kie dy op³aca siê sprze da waæ ene r giê po ce nieuje mnej, re ko m pen suj¹c stra ty wy so ki mi dop³ata mi. ¢

Wo j ciech G³usze wski,In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej,

Wa r sza wa

WDRA¯ANIE METODZAANGA¯OWANIASPO£ECZNEGO W OBSZARZE DOTYCZ¥CYM

SK£ADOWANIA ODPADÓWPROMIENIOTWÓRCZYCH

W dniu 24 sty cz nia 2013 r. w Mi ni ste r stwie Go spo dar kiodby³o siê ko le j ne spo t ka nie Gru py Refe ren cy j nej utwo rzo nejw ra mach pro je ktu IPPA czy li IMPLEMENTING PUBLICPARTICIPATION APPROACHES IN RADIOACTIVE WASTEDISPOSAL (Wdra ¿a nie po li ty ki wspó³ucze st ni c twa spo³ecze ñ -stwa w pro ce sach de cy zy j nych zwi¹za nych ze sk³ado wa niemod pa dów ra dio akty w nych). Pro jekt IPPA pro wa dzo ny w ra -mach Eu ro pe an Se venth Fra me work Pro gram me rea li zo wa nyjest w 12 kra jach Eu ro py, g³ów nie Eu ro py Œrodko wo ws chod -niej. Stro nê polsk¹ re pre zen tu je In sty tut Che mii i Te ch ni kiJ¹dro wej oraz Na ro do we Cen trum Ba dañ J¹dro wych.

W spo t ka niu wziê³o udzia³ ok. 40 osób z ki l ku na stu instytucji, w tym z in sty tu tów na uko wych (PIG, NCBJ,ICHTJ, CC), mi ni sterstw (MG, MŒ), a ta k ¿e urzê dów pa ñ -stwo wych (PAA), or ga ni za cji po zarz¹do wych (SEREN, PTN),przed siê biorstw (ZUOP, PGE EJ1) oraz przed sta wi cie li lo ka l -nej spo³ecz no œci (Gmi na Ró ¿an). W spo t ka niu ucze st ni czy lirów nie¿ nie za le ¿ ni eks per ci i obse r wa to rzy spo³ecz ni. Prze -bieg spo t ka nia ob se r wo wa³ ko or dy na tor pro je ktu Kjell Andersson z Ka ri ta Re se arch oraz inni za gra ni cz ni pa r t ne rzypro je ktu: Phil Ri char d son z Ga l son Scien ces oraz Mat ti Kojoz Uni ve ri si ty of Ta m pe re.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 45D

ON

IESIE

NIA

Z K

RA

JU

Fot. 1. Ucze st ni cy spo t ka nia gru py refe ren cy j nej IPPA

Od le wej: Chri sti ne Brun -Y a ba (IRSN), Phil Ri char d son Ga l son

Scien ces), Mat ti Kojo (Uni ve r si ty of Ta m pe re), Kjell An de rsson(Kari ta Re se arch), Gra ¿y na Za krze wska- Trzna del (IChTJ), Bo gu mi³a

Mys³ek- Lau rika i nen (NCBJ), (Pawe³ Py t la r czyk – MG – od wró co ny

ty³em), Ane ta Ko r czyc (ZUOP)J

Th

CI :o³

dórŸ

W pie r wszej czê œci ze bra nia Cz³on ko wie Gru py oraz po -zo sta li ucze st ni cy spo t ka nia zo sta li za zna jo mie ni z te ma tyk¹osta t nich wy da rzeñ miê dzyna ro do wych zor gani zo wa nychw ra mach pro je ktu: Wa r szta tów Eu ro pe j skich w Szen ten drena Wê grzech, któ re odby³y siê we wrze œ niu 2012 r. orazeuro pe j skie go okr¹g³ego sto³u pod tytu³em: „Kon we n cja Aarhus a ene r ge ty ka j¹dro wa – wdra ¿a nie kon we ncji Aa r husw kon te k œcie bez pie cze ñ stwa j¹dro we go” zor gani zowa ne -go w grud niu 2012 r. w Bru kse li.

Ponad to za pro sze ni go œcie: Mat ti Kojo i Phil Ri char d sonprzed sta wi li in fo r macje na te mat wa r to œci do da nej i jej zna -cze nia w aspe kcie bu do wy no wych sk³ado wisk od pa dówpro mie nio twór czych.

Jed na k ¿e g³ów nym ce lem spo t ka nia Gru py Refe ren cy j nejby³y spra wy bie¿¹ce zwi¹zane z re a li zacj¹ pro je ktu IPPA,w szcze gó l no œci usta le nie pro gra mu pie r wsze go wys³ucha -nia RISCOM – Pro cess Sa fe ty and Risk Con su l tants na te matsk³ado wi ska od pa dów pro mie nio twór czych oraz te ma ty kiko le j nych szko leñ i wa r szta tów w Pol sce. Po pre zen ta cji koor -dy na to ra pro je ktu Kjel la An de rsso na, który przed sta wi³g³ówne za³o¿e nia wys³ucha nia RISCOM oraz za pro po no wa³ki l ka jego te ma tów wywi¹za³a siê bu rz li wa dys ku sja.Wys³ucha nie jest jed nym z na rzê dzi u¿y wa nych w pro ce sieRISCOM (risk com mu ni ca tion). Jego ce lem jest za ini cjo wa nie otwa r tej dys ku sji na te mat po trze by bu do wy w Pol sce no -we go sk³ado wi ska dla ni sko i œred nio akty w nych od pa dówpro mie nio twór czych oraz wy bo ru jego lo ka li za cji. Ocze ku jesiê, ¿e wys³ucha nie bê dzie okazj¹ do wy mia ny pogl¹dówi do œwia d czeñ po miê dzy ró ¿ ny mi gru pa mi inte re sa riu szy,któ rzy z jed nej stro ny widz¹ po trze bê bu do wy sk³ado wi ska,z dru giej do strze gaj¹ wy ni kaj¹ce z tego fa ktu ry zy ka. Spo -œród te ma tów za pro pono wa nych przez Kjel la An de rsso nanaj wiêksz¹ popu la r no œci¹ cie szy³ siê te mat do tycz¹cy wy bo -ru lo ka li za cji sk³ado wi ska.

Spra wa mie j s ca prze pro wa dze nia wys³ucha nia rów nie¿wzbu dzi³a wie le kon tro we r sji. Zo sta³y za pro pono wa ne dwiemiej s co wo œci: Ró ¿an z uwagi na to, i¿ w tej gmi nie s¹ ju¿ do -œwia d cze nia w kon tak tach z lo ka l ny mi spo³ecz no œcia miw kwe stii sk³ado wi ska oraz Wa r sza wa. W tra kcie spo t ka niato czy³a siê rów nie¿ dys ku sja w kwe stii wy bo ru oso by mo de -ra to ra, któ re go rola jest nie zmie r nie isto t na dla or ga ni za cjiefe kty w ne go i ciesz¹cego siê sze ro kim zain tere so wa niemwys³ucha nia RISCOM. Zosta ³y za pro pono wa ne oso by:prof. An drze ja Kra sze wskie go, Jacka ¯ako wskie go, Wi kto raNi dzi c kie go, Pio tra Cie œli ñ skie go, £uka sza Tu r skie go, orazJana R¹czki lecz naj wiê ksze po pa r cie wœród ucze st ni kówspo t ka nia mia³y dwie pie r wsze kan dy da tu ry. Oma wia norów nie¿ sk³ad pa ne lu dys ku sy j nego zgod nie twierdz¹c, ¿epo win na zna leŸæ siê w nim re pre zen ta cja za rów no zwo len ni -ków bu do wy no we go sk³ado wi ska, jak i jego prze ciw ni ków.W ko le j nej czê œci dys ku sji ucze st ni cy spo t ka nia sku pi li siê nawy bo rze te ma ty ki szko leñ oraz wa r szta tów, któ re bêd¹ zor -gani zo wa ne w ra mach re a li za cji pro je ktu IPPA. Wstê p nieusta lo no na stê puj¹ce te ma ty szko leñ:• szko le nie z za kre su me tod ko mu ni ka cji i te ch nik pre zen ta cji;• wa r szta ty do tycz¹ce me tod za pe w nie nia par ty cy pa cji

spo³ecz nej;• szko le nie bêd¹ce kon ty nu acj¹ ku r su zor gani zowa ne go

w ubieg³ym roku przez Re gio nal En vi ron men tal Cen terfor Cen tral and Ea stern Eu ro pe w In sty tu cie Che mii i Te ch ni -ki J¹dro wej, w za kre sie sto so wa nia kon we ncji z Aa r hus.

Spo t ka nie Gru py Refe ren cy j nej by³o bar dzo owo c ne,przed sta wio ne pre zen ta cje oraz te ma ty pod da wa ne poddys ku sjê wzbu dzi³y du¿e zain tere so wa nie i o¿y wion¹ wy -mia nê zdañ. Kjell An de rsson – ko or dy na tor pro je ktu w pod -

su mo wa niu spo t ka nia stwier dzi³, i¿ by³o ono efe kty w ne,a plany Gru py Refe ren cy j nej co do ko le j nych wy da rzeñ oce ni³ jako obie cuj¹ce. W spo t ka niu bra³y udzia³ oso by re pre zen -tuj¹ce in sty tu cje wcze œ niej nie zaan ga ¿o wa ne w pro jektIPPA, a któ re wy ra zi³y chêæ ucze st ni c twa w da l szych spo t ka -niach i udzia³ w pra cach Gru py Refe ren cy j nej. ¢

Ag nie sz ka Mi œ kie wicz,


IV FORBES ENERGYEXECUTIVE CONGRESS

W dniu 24 sty cz nia w Wa r sza wie odby³ siê IV Kon gresFor be sa po œwiê co ny aktu a l nym pro ble mom i wy zwa niom,przed ja ki mi stoi bran ¿a ener ge ty cz na. W spo t ka niu udzia³wziê³o ponad 200 ucze st ni ków, m.in. pre zes Pol skie go Górnictwa Na fto we go i Ga zow ni c twa Gra ¿y na Pio tro wska --Oli wa, pre zes Urzê du Re gu la cji Ene r ge ty ki Ma rek Wo sz czyk, a na ko niec na ka na pie For be sa za siad³ mi ni ster skar bu pa ñ -stwa Miko³aj Bu dza no wski. Pod czas kon gre su za pro sze nieks per ci po ru sza li za gad nie nia zwi¹zane z re gu la cja mi do -tycz¹cymi wy do by cia gazu ³up ko we go oraz jego œro dowi -sko wy mi i spo³ecz ny mi aspe kta mi. Je den z pa ne li po œwiê co -ny by³ inno wa cy j nym te ch no lo giom i roz wi¹za niom dla se k -to ra ener gety cz ne go w tym ene r ge ty ce j¹dro wej. Naj wiê cejemo cji wzbu dzi³ pa nel „Gaz ³up ko wy. Pol ska, Eu ro pa,Œwiat”, w któ rym oprócz To ma sza Ja na sa z kan ce la rii Clifford Chan ce, któ ry wpro wa dzi³ go œci do dys ku sji udzia³wziê li: pre zes PGNiG Gra ¿y na Pio tro wska -Oli wa, pre zes

PTJ VOL.59 Z.1 2013

46 PTJU

JA

RK

Z AI

NEI

SEI

NO

D

Fot. 1. Mi ni ster Miko³aj Bu dza no wski (na ka na pie) u Forbesa

Fot. 2. Dys ku sja na te mat in no wa cji w ene r ge ty ce

Petrolinvestu Be r trand La Gu ern, za stê pca sze fa se g men tuposzuki wawczo- wydobyw cze go ds. Roz wo ju Gru py Lo tosAdam Lo e we, pre zes Ban ku DnB Nord Ar tur To ma sze wskioraz dy re ktor Pa ñ stwo we go In sty tu tu Geo logi cz ne goprof. Je rzy Na wro cki. Te mat osta t nio nie zwy kle aktu a l nyrów nie¿ w kon te k œcie ene r ge ty ki j¹dro wej. Nie któ rzy eks per -ci s¹ zda nia, ¿e mo¿e nie sta r czyæ ka pi ta³u na re a li za cjê pro -je któw gazu ³up ko we go i ene r gii j¹dro wej. Prof. Na wro ckidaje Pol s ce 50% szans na ³up kow¹ re wo lu cjê, ale zwra ca³ te¿ uwa gê, ¿e nie ma je sz cze pe³nych da nych cho æ by z jed ne gowie r ce nia po zio me go, co po zwo li³oby le piej osza co waæ zasoby. Pra cu je my nad tym w Lu bo ci nie ze spe cja li sta miz Hal li bu r ton, jed nak pol skie ³upki to ma te ria³ bar dzo s³aboopi sa ny. Jak na ra zie szcze li no wa nie na tym od wie r cie niejest jed noz na cz ne: z jed nej se kcji gaz p³ynie, z dru giej wca le,a z trze ciej tro chê – od po wie dzia³a na ten za rzut pre zesPGNiG. Mi ni ster Bu dza no wski mimo, ¿e bar dzo li czy na powodzenie pro je ktu gazu ³up ko we go to na dal wspie ra³ bêdzie pol ski pro gram ene r ge ty ki j¹dro wej. ¢

INTER RAO Lie tu va

Gru pa INTER RAO Lie tu va, li te wska spó³ka z wiê kszo œcio -wym ka pi ta³em ro sy j skim, no to wa na na Gie³dzie Pa pie rówWa r to œcio wych w Wa r sza wie og³osi³a, ¿e pla nu je do 2014 r.urucho mie nie ³¹cza tran zy to we go Li t Pol, któ rym bê dzie mo¿ -na prze sy³aæ do Pol ski rów nie¿ pr¹d z ele ktro w ni j¹dro wejBal tiy ska ya NPP w Ka li nin gra dzie. Uru cho mie nie blo ków nu -kle a r nych pla no wa ne jest na rok 2015. Pa u lius Va z nio kas,dy re ktor fi nan so wy INTER RAO Lie tu va stwier dzi³, ¿e jegozda niem ceny ene r gii z ele kto wni j¹dro wej bêd¹ kon ku ren -cyj ne na na szym ryn ku. ¢

JAK INNOWACYJNIEWSPIERAÆ INNOWACJE?

W dniu 22 sty cz nia w Sali No to wañ Gie³dy Pa pie rów Wa r -to œcio wych w Wa r sza wie odby³a siê kon fe ren cja „START-UP! Jak inno wa cy j nie wspie raæ in no wa cje?”, zor gani zo wa naprzez Fun da cjê na rzecz Na uki Pol skiej we wspó³pra cyz Gie³d¹ Pa pie rów Wa r to œcio wych oraz Polsk¹ Kon fe de racj¹Pra co da w ców Pry wa t nych Le wia tan. Go œciem spe cja l nymkonfe ren cji by³ Jo han Go re cki, wspó³twó r ca pro gra mu Sky pe,

œwia to we go li de ra te ch no lo gii te le fo nii in ter ne to wej. G³ów -nym ce lem kon fe ren cji by³a wy mia na do œwia d czeñ i po -mys³ów na kome rcja li za cjê re zu l ta tów ba dañ na uko wychmiê dzy nie szab lo no wo myœl¹cymi na uko w ca mi i przed -stawi cie la mi œwia ta bi z ne su. Ucze ni mie li szan sê nie ty l ko napog³êbie nie swo jej wie dzy na te mat kome rcja li za cji, ale rów -nie¿ mo gli, w tra kcie se sji po ste ro wych, za pre zen to waæ swoje in no wa cyj ne po mys³y po ten cja l nym in wes to rom,zain tere so wa nym bi z ne so wym wy ko rzy sta niem wy ni kówich prac ba da w czych. ¢

ŒWI¥TE CZ NE SPO T KA NIE„AREVY”

Tra dy cy j nie ju¿ z pod ko niec roku pol skie przed stawi cie l -stwo fi r my AREVA zor ga ni zo wa³o w Za mku Kró le wskimœwi¹te cz ne spo t ka nie sym pa ty ków ato mi sty ki. Go œciem koktajlu by³ pan Ta rik Cho ho, wi ce pre zes han d lo wy gru pyAre va i dy re ktor wy ko na w czy na Eu ro pê. Obe c ny by³ zna nyw na szym kra ju Bru no Blo tas z pa ry skiej dy re kcji fi r my. Przyla m pce wina by³a oka zja do roz mów na te mat przysz³oœcipol skiej ene r ge ty ki, a ta k ¿e o aktu a l nej sy tu a cji œwia to wejene r ge ty ki j¹dro wej, któ ra od czu wa sku t ki awa rii w Fu ku -shimmie. Okazj¹ do ubieg³oro cz ne go ko kta j lu by³a ina u gu -ra cja pol skie go wy da nia ksi¹¿ki Be r tran da Barré „Wszy stkoo ene r ge ty ce j¹dro wej”. Nak³ad ju¿ jest wy cze r pa ny, do stê p -ne s¹ na to miast wer sje ele ktro ni cz ne pu b li ka cji w trzech jêzykach (pol skim, fran cu skim i an gie l skim). Wszy s cy ucze st -ni cy otrzy ma li z r¹k go spo da rza spo t ka nia Pana Ada ma Roz -wa do wskie go sym pa ty cz ne pre zen ty. Przy oka zji za chê ca my

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 47D

ON

IESIE

NIA

Z K

RA

JU

Fot. 1. Na gie³dzie w Warszawie

Fot. 1. Jak sku te cz nie wspie raæ in no wa cje

Fot. 1. Dy re ktor fi r my ARE VA POL SKA Adam Roz wa do wski

– gospodarz spo t ka nia

iks

wezs

u³G .

W :ei f

ar g

o tof

do ko rzy sta nia z po rta lu (http://www.ele ktrow nia- jadro wa.pl)wspie ra ne go przez AREVÊ. Zna j duj¹ siê tam miê dzy in ny mima te ria³y z kon fe ren cji M¹dra lin 2013. ¢

Wo j ciech G³usze wski,


Ra port NCBJ o ma³ych re a kto rachmodu³owych SMR

Na ro do we Cen trum Ba dañ J¹dro wych (NCBJ) opu b li ko -wa³o 19 ma r ca 2013 r. ra port o ma³ych re a kto rach modu³o -wych SMR. Au to rzy (K. Sa mul, A. Stru pcze wski, G. Wro ch na)pod kre œlaj¹ w nim, ¿e ma³e re a kto ry modu³owe SMR mog¹sta no wiæ wa ¿ ny ele ment pol skiej ene r ge ty ki, ale naj wcze œ niejpo 2030 r. Ni g dy jed nak nie bêd¹ pod sta wo wym Ÿród³emene r gii ele ktry cz nej.

Na ca³ym œwie cie (USA, Ro sja, Ko rea, Fran cja, Ja po nia,Chi ny) pro wa dzo ne s¹ pra ce nad grup¹ ma³ych re a kto rówmodu³owych SMR. Kra je te wy ko rzy stuj¹c do œwia d cze niaz w³as ny mi re a kto ra mi ener gety cz ny mi o du ¿ej mocy wspie -ra j¹ no wa to r skie roz wi¹za nia du ¿y mi nak³ada mi fi nan so -wy mi.

W li sto pa dzie 2012 r. rz¹d USA prze zna czy³ kwo tê425 mln do la rów na pro jekt bu do wy ma³ego re a kto ra SMRdla fi r my Ba b cock&Wi l cox. Po do b ne dzia³ania po dej mo -wa ne s¹ w Eu ro pie. Pod egid¹ Tech nolo gi cz nej Pla t fo r my Zrównowa¿onej Ene r ge ty ki J¹dro wej (SNE-TP), zrze sza j¹cej

pro du cen tów reak to rów,ope ra to rów ele k tro w ni, do -zo ry j¹dro we i or ga ni za cjeba da w cze, prowa dzo nes¹ pra ce w ra mach gruppro je kto wych ta kich jakEUROPAIRS, ARCHER czyNC2I-R, któ re go koor dy -na to rem jest NCBJ. Wspó l -nie z za gra nicz ny mi i kra -jo wy mi par t ne ra mi (Aka -de mia Górni czo- Hut ni cza, Pro chem, Poli te ch ni ka War -sza wska) roz wi ja na jestkon ce p cja ma³ych re a kto -rów modu³owych, np. re ak -torów wysoko tempe ratu -ro wych (HTR), do ko ge ne ra cji, czy li rów no cze s nej produ kcjiene r gii ele ktry cz nej i cie p l nej. Za pro pono wa ny pro jekt uzy -ska³ jedn¹ z naj wy ¿szych ocen w kon ku r sie Eu ra tom (14 pktna 15 mo ¿ li wych). Choæ na uko w ców ze Œwier ku cze kaj¹ jesz cze ne go cja cje do tycz¹ce fi nan so wa nia przed siê wziê cia to ocze ku je siê, ¿e pod pi sa nie umo wy z Ko misj¹ Europejsk¹nast¹pi w naj bli ¿ szych tygo dniach. Dope³nie niem pro je ktuNC2I-R jest pol ski pro gram HTR-PL, koor dy no wa ny przezAka de miê Górni czo- Hu t nicz¹ i fi nan so wa ny z fun du szy Na -ro do we go Cen trum Ba dañ i Roz wo ju.

Eks per ci s¹ zgod ni. Ma³e re a kto ry modu³owe SMR niezast¹pi¹ du ¿ych re a kto rów prze mys³owych pra cuj¹cychw po d sta wie mocy. Nak³ady in wes tycy j ne zwi¹zane z bu -

dow¹ ma³ych re a kto rów SMR w prze li cze niu na jed no stkêotrzy my wa nej mocy s¹ zde -cy do wa nie wy ¿sze ni¿ w do -ty ch czas bu do wa nych ele k -tro w niach j¹dro wych.

Ma³e re a kto ry modu³oweSMR mog¹ byæ za to cen nymuzu pe³nie niem dla do ty ch -czas eks ploa to wa nych ele k -tro w ni w za sto so wa niachspe cja l nych. Bêd¹ zna ko mi -tym roz wi¹za niem dla lo ka li -za cji po³o¿o nej da le ko od sie -ci prze sy³owych (np. pó³nocRo sji, USA), czy w kra jacho ma³ej ³¹cznej mocy sy ste -mu ener gety cz ne go, gdziedu¿e blo ki trud no sto so waæze wzglê du na rów no wa gêw sie ci. W Pol sce mog³ybys³u¿yæ jako Ÿród³o ciep³a dladu ¿ych zak³adów prze my -s³owych lub mie j skich sie ciciep³ow ni czych. Dla te go ju¿dziœ wa r to an ga ¿o waæ siêw pra ce badaw czo- rozwo jo -we w tej dzie dzi nie, aby Pol -ska by³a jed nym z pie r wszych kra jów, któ re z tej te ch no lo -gii bêd¹ ko rzy staæ. ¢

opra co wa no na pod sta wie

stro ny in ter ne to wej Narodowego Cen trum

Badañ J¹drowych

PTJ VOL.59 Z.1 2013

48 PTJU

JA

RK

Z AI

NEI

SEI

NO

D

Fot. 1. Obu do wa bez pie cze ñ stwa re a kto ra SMR pro je ktu fi r my Wes ting ho u se

hcyw

ord

¹J ñ

a d

aB

mur t

ne

C e

wo

do r

aN :

o³d

órŸ

540. ro cz ni ca uro dzinMIKO£AJA KO PE R NI KAi 500-le cie sfo r mu³owa niaTE O RII HELIO CEN TRY CZ NEJ

W dniu 19 lu te go br. przy pa da³a 540. ro cz ni ca uro dzinwie l kie go astro no ma, Miko³aja Ko pe r ni ka, w roku 2013 mijata k ¿e 500 lat od sfo r mu³owa nia przez nie go te o rii helio cen -try cz nej i 470 lat od pie r wsze go wy da nia dzie³a „De Revo lu -tio ni bus Or bium Ce le stium”. Po wy ¿sze ro cz ni ce przy czy ni³ysiê do zor gani zo wa nia wy sta wy plan szo wej przy go to wa nejprzez Polsk¹ Aka de miê Nauk – Ar chi wum oraz Mu ze um MariiSk³odo wskie j- Cu rie Pol skie go To wa rzy stwa Che mi cz ne go,Ar chi wum Ro sy j skiej Aka de mii Nauk uka zuj¹cej ¿y cie i do ko -na nia tego nie zwyk³ego cz³owie ka, ja kim by³ Miko³aj Ko pe r -nik. Ob cho dy ro cz ni cy uro dzin astro no ma roz po czê³y siêz³o¿e niem kwia tów przed po mni kiem Miko³aja Ko pe r ni kaprzed Pa³acem Sta szi ca. W tym dniu otwa r to tu wy sta wê,a ta k ¿e zor gani zo wa no se mi na rium na uko we pod czas którego za pre zen towa no na stê puj¹ce re fe ra ty: „Hi sto ria pom nika Ko pe r ni ka”, dr Han na Kra je wska (Pol ska Aka de -mia Nauk – Ar chi wum w Wa r sza wie), „Miko³aj Ko pe r niknie tu zin ko wy ob se r wa tor nie ba”, prof. Ja ros³aw W³oda r -czyk ( Instytut Hi sto rii PAN), „Za sa da kope rni ka ñ ska wewspó³cze s nej astro no mii”, dr Sta nis³aw Ba j t lik (Cen trumAstro no mii PAN) oraz „Pro gram COPERNIC”, Bart³omiej Micha³owski (EMEA@Ro sja CISCO Sy stems). Wy sta wê zaprezentowa³a mgr Ma³go rza ta Sobie szczak -Mar ci niak,dy re ktor Mu ze um Ma rii Sk³odo w skie j- Cu rie Pol skie go Towarzystwa Che mi cz ne go. Se mi na rium za ko ñ czo no po -ka zem szes nasto wiecz ne go ta ñ ca dwo r skie go oraz po czê -

stun kiem, na któ rym naj wiêksz¹ popu la r no œci¹ cie szy³y siêoczy wi œcie to ru ñ skie pie r ni ki.

Miko³aj Ko pe r nik by³ cz³owie kiem nie zwy kle wszech -stron nym i pra co wi tym. By³ astro no mem, ma te ma ty kiem,du cho w nym, le ka rzem, pra wni kiem, eko no mist¹, ka no ni -kiem, ¿o³nie rzem, ka r to gra fem. Sfo r mu³owa³ te o riê eko no -miczn¹ zwan¹ te o ri¹ do bre go pie ni¹dza. Jako ka no niki ¿o³nierz do wo dzi³ ob ron¹ za mku w Ol szy nie przed Krzy ¿a -ka mi, stwo rzy³ mapê Wa r mii, wspó³pra co wa³ przy two rze -niu mapy Kró le stwa Pol skie go i Wie l kie go Ksiê stwa Li te w -skie go.

Wy sta wa sk³ada siê z 20 plansz, na któ rych przed sta wio -no za rów no tê wszech stronn¹ dzia³al noœæ Miko³aja Ko pe r ni -ka; przed koper nika ñ skie wi dze nie wszech œwia ta, przyrz¹dyastro no mi cz ne, któ ry mi pos³ugi wa li siê astro no mo wie sta ro -¿y t ni; za pre zen towa no ta k ¿e do ko na nia wspó³cze s nych polskich astro no mów, Ale ksan dra Wo l sz cza na, Bo h da na Paczyñskiego, An drze ja Uda l skie go. Miko³aj Ko pe r nik jestpo sta ci¹ nie zwy kle czê sto przed sta wian¹ w me da lie r stwiei fi late li sty ce, za pre zen towa no wiêc bo gat¹ iko no gra fiê w tej dzie dzi nie. Wy sta wa jest bar dzo bo ga to ilu stro wa na, pre -zen tu je wie le do ku men tów i wie le cie ka wych ma te ria³ówzwi¹za nych ta k ¿e z ba da nia mi od na le zio nej czaszki wie l kie -go astronoma.

Wy sta wê (ta k ¿e w wer sji an gie l skiej) mo ¿ na wy po ¿y -czyæ po uprzed nim skon ta kto wa niu siê z Mu ze um Ma riiSk³odo w skie j- Cu rie lub Polsk¹ Aka de mi¹ Na uk – Ar chi -wum w Wa r sza wie. ¢

Ma³go rza ta Sobie szczak -Mar ci niak,dy re ktor Mu ze um Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie,

Wa r sza wa

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 49D

ON

IESIE

NIA

Z K

RA

JU

Fot. 1. Pla kat pro muj¹cy ob cho dy 500-le cia uro dzin astro no ma

eiru

C-jei

ks w

od

o³k

S ii ra

M m

ue z

uM :

o³d

órŸ

KON FE REN CJA „Con su l tan cyMe e ting on Ne twor kingof Users of EB fa ci li tiesand the Role of the IAEA

Col la bo ra ting Cen tres”

W dniach 8-12 kwie t nia 2013 r. odby³a siê w Wa r sza wiemiê dzy naro do wa kon fe ren cja „Con su l tan cy Me e ting on Networking of Users of EB fa ci li ties and the Role of the IAEACol la bo ra ting Cen tres”, po œwiê co na utwo rze niu sie ci Col la -bo ra ting Cen tres. W kon fe ren cji ucze st ni czy li przed sta wi cie -le trzech cen trów dzia³aj¹cych w dzie dzi nie te ch no lo gii ra -dia cy j nych, a powo³anych w Ko rei (dr Jin Ki m 'a, dy re ktor Advanced Ra dia tion Te ch no log In sti tu te – ARTI, KAERI), Malezji (dr Ka ma rud din Ha s him, dy re ktor Ra dia tion Pro ces -sing Te ch no lo gy – MOSTI) i w Pol sce (prof. An drzej G. Chmie -le wski, dy re ktor IChTJ). Kon fe ren cja zor gani zo wa na zo sta³aprzez In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej, we wspó³pra cy

z Miê dzy na ro dow¹ Agencj¹ Ene r gii Ato mo wej w Wied niu.W kon fe ren cji bra³o udzia³ 20 ucze st ni ków z 7 kra jów. MAEA re pre zen to wa³ dr Su nil Sa b ha r wal. W tra kcie spo t ka niaprzed sta wio no cykl wyk³adów na te mat sta nu i kie run kówroz wo ju te ch no lo gii ra dia cy j nych na œwie cie, a ta k ¿e re gio -na l nych, na ro do wych i glo ba l nych ini cja tyw isto t nych dlaroz wo ju te ch no lo gii akce lera to ro wych i ich za sto so wañw prze my œle. Obe c ny na spo t ka niu dy re ktor ge ne ra l ny ARTIdr Jin Kim, pod kre œli³, ¿e efe kty eko no mi cz ne ze sto so wa niatech no lo gii ra dia cy j nych i j¹dro wych, w kra jach roz wi niê tych,mog¹ na wet prze kra czaæ efe kty eko no mi cz ne uzy ski wa nez energetyki j¹dro wej. Je den dzieñ kon fe ren cji po œwiê co nyzo sta³ na zor gani zo wa nie se sji do tycz¹cej pro je ktu Pla sTEP.W tra cie tej se sji omó wio no zna cze nie te ch no lo gii akce lera to -ro wych i pla z my w re me dia cji œro do wi ska na tu ral ne go.

Zbi g niew Zi mek,In sty tut Che mii i Te ch ni ki J¹dro wej,

Wa r sza wa

PTJ VOL.59 Z.1 2013

50 PTJU

JA

RK

Z AI

NEI

SEI

NO

D

Pro jekt fi nan so wa ny przez Uniê Eu ro pejsk¹ w ra mach 7 Pro gra mu Ra mo we go, Eu ra tom,

na po sta wie umo wy FP7-269849

ZAPROSZENIE

CZY POL SKA PO TRZE BU JE NO WE GO SK³ADO WI SKADLA OD PA DÓW PRO MIE NIO TWÓR CZYCH?

Pie r wsze wys³ucha nie w ra mach euro pe j skie go pro je ktu IPPA

(Im p le men ting Pu b lic Par ti ci pa tion Ap pro a ches in Ra dio ac ti ve Wa ste Di spo sal).

8 maja 2013

Ho tel Ra dis son Blue w Wa r sza wie, ul Grzy bo wska 24

• Dla cze go Pol ska i jej mie sz ka ñ cy po trze buj¹ no we go sk³ado wi ska dla ni sko i œred nio akty w nych od pa dówpro mie nio twór czych?

• Jaki jest obe c ny stan ba dañ nad lo ka li zacj¹ sk³ado wi ska?

• Jak ma prze bie gaæ ucz ci wy pro ces wy bo ru lo ka li za cji, tak aby za gwa ran to wa³ ochro nê prawzain tere so wa nych spo³ecz no œci?

• Czy s¹sie dz two sk³ado wi ska jest szko d li we dla oto cze nia i zdro wia lu dz kie go?

• Ja kie s¹ oba wy lud no œci zwi¹zane z umie js co wie niem sk³ado wisk w bez po œred nim s¹sie dztwiego spo darstw i osie d li?

• Co zro biæ, aby sk³ado wi sko by³o obie ktem mo ¿ li wym do za akce pto wa nia przez lo kaln¹ spo³ecz noœæ?

• Ja kie s¹ ogra ni cze nia i ko rzy œci zwi¹zane z obe cno œci¹ sk³ado wi ska w gmi nie Ró ¿an?

Na te i inne py ta nia ma przy nieœæ od po wiedŸ wys³ucha nie RISCOM*).

Za pra sza my do udzia³u w dys ku sji z udzia³em eks per tów.

Zain tere so wa nych pro si my o zg³osze nia udzia³u w spo t ka niu do dnia 28 kwie t nia 2013 na ad res:

a.mi skie [email protected]

Do da t ko we in fo r ma cje mo ¿ na uzy skaæ pod nu me ra mi te le fo nu: 22-5041270, 22-5041049, 22-5041214

*) Wys³ucha nie jest jed nym z na rzê dzi u¿y wa nych w pro ce sie RISCOM (risk com mu ni ca tion). Jego ce lem jest za ini cjo wa nie otwa r tej dys ku sji nate mat po trze by bu do wy w Pol sce no we go sk³ado wi ska dla ni sko i œred nio akty w nych od pa dów pro mie nio twór czych oraz wy bo ru jego lo ka li za -cji. Ocze ku je siê, ¿e wys³ucha nie bê dzie okazj¹ do wy mia ny pogl¹dów i do œwia d czeñ po miê dzy ró ¿ ny mi gru pa mi inte re sa riu szy, któ rzy z jed nejstro ny widz¹ po trze bê bu do wy sk³ado wi ska, z dru giej do strze gaj¹ wy ni kaj¹ce z tego fa ktu ry zy ka.

ROZ MO WAre da kto ra na cze l ne go PTJZ EKS PER TEM KO RE A Ñ SKIM Dr. Yo ung Jin KI M’em

PTJ: Pa nie Dy re kto rze, Re pu b li ka Ko rei Po³ud nio wej mia³ado nie da w na bar dzo am bi t ne pla ny od nosz¹ce siê do roz wo -ju ene r ge ty ki j¹dro wej. W ma te ria³ach MAEA po da now szcze gó l no œci, ¿e do roku 2024 w Re pu b li ce Ko rei zbu do -wa nych zo sta nie 13 j¹dro wych blo ków ener ge ty cz nych, copo zwo li na zwiê ksze nie udzia³u ene r gii wy pro duko wa nejw e le ktro w niach j¹dro wych w krajo wej pro du kcji z obe -cnych 30% do bli sko 50%.Czy te pla ny s¹ na dal aktu a l ne?

Wi ce dy re ktor Ko rea Ato mic Ene r gy Re se arch In sti tu te,dy re ktor Ad van ced Ra dia tion Te ch no lo gy In sti tu te,Dr Young Jin KIM: Rze czy wi œcie, mie li œmy am bi t ne pla ny,zak³a daj¹ce osi¹gniê cie 50% udzia³u ene r gii pro du ko wa nejw ele ktro w niach j¹dro wych w krajo wej pro du kcji ene r gii.Obe c ny rz¹d zwe ry fi ko wa³ te pla ny. Awa ria w Fu ku s hi miespo wo do wa³a po ja wie nie siê si l nych sprze ci wów spo³ecz -nych wo bec ene r ge ty ki j¹dro wej, z czym rz¹d musi siê li -czyæ. Za tem, mimo i¿ ana li zy wska zuj¹ na po trze bê, a wrêcz ko nie cz noœæ bu do wy no wych ele ktro w ni, rz¹d na ra zie ¿ad -nych de cy zji w spra wie bu do wy no wych EJ nie za mie rza po -dej mo waæ.Wa r to przy po mnieæ, ¿e obe c nie w Re pu b li ce Ko rei eks plo a to -wane s¹ 23 re a kto ry ener ge -tyczne, a ko lejnych 5 jest w bu -do wie.

PTJ: Wspo mnia³ Pan o znacz¹cej zmia nie po staw spo³ecz nychwo bec ene r ge ty ki j¹dro wej. Czymo¿e Pan po daæ ja kieœ dane liczbowe na ten te mat?

Dr KIM: Je œli do brze pa miê tam,a¿ 65 do 70% spo³ecze ñ stwakore a ñ skie go sprze ci wia siê bu -do wie ele ktro w ni j¹dro wych.Re szta jest „za”, lub nie ma w tej kwe stii zda nia. Rz¹d musi siê za -tem ze zda niem spo³ecze ñ stwali czyæ.

PTJ: Nie któ rzy ana li ty cy pod -kre œlaj¹, ¿e bar dzo po wa ¿ nymogra ni cze niem roz wo ju ene r ge -ty ki j¹dro wej jest obe c ny kry zys

eko no mi cz ny i fi nan so wy. Jak wia do mo re a li za cja pro jek -tów j¹dro wych wy ma ga ogro mnych ko sztów, a zwrotzaci¹gniê tych kre dy tów trwa doœæ d³ugo. To po wo du je ko -nie cz noœæ zaan ga ¿o wa nia siê pa ñ stwa w po moc in wes to ro -wi we wdra ¿a niu pro je ktu. Jak to wygl¹da w Ko rei?

Dr KIM: To nie do ty czy Ko rei. Mój kraj nie ma ¿ad ne gozad³u¿e nia, nie ob se r wu je siê ¿ad nych ob ja wów kry zy su.Pod kre œlam: spo³ecze ñ stwo ko re a ñ skie boi siê po wtó rze niasy tu a cji, któ ra zda rzy³a siê w Ja po nii. Ko rea ñ czy cy boj¹ siêtsu na mi po nie wa¿ na sze ele ktro w nie, pro szê spo j rzeæ na ry -su nek – zlo kali zo wa ne s¹ nad mo rzem.Spe cja li œci t³umacz¹ spo³ecze ñ stwu, ¿e tak wy so ka fala tsunami na na szych wy brze ¿ach nie mog³aby siê po ja wiæz powo du in ne go ukszta³to wa nia geo gra ficz ne go pó³wy s pu,ale na dal oba wy s¹ bar dzo si l ne. Oczy wi œcie po dej mo wa -ne s¹ ta k ¿e inne dzia³ania maj¹ce zna cze nie dla za pe w nie -nia wiê k sze go po czu cia bez pie cze ñ stwa oby wa te li, w szcze -gó l no œci in sta lu je my sy ste my unie mo ¿ li wiaj¹ce eksplozjêwo do ru.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 51D

ON

IESIE

NIA

ZE Œ

WIA

TA

Fot. 1. Roz mie sz cze nie EJ w Ko rei – aktu a l nie pra cuj¹cych

i w bu do wie

Rys. 1. Sche mat stru ktu ry orga niza cy j nej no we go kore a ñ skie go Urzê du Do zo ru J¹dro we go

DO

NIE

SIE

NIA

ZE Œ

WIA

TA

AE

AM :

o³d

órŸMI

K niJ

gn

uo

Y rd .t

of :o³

dórŸ

PTJ: Co by³o po wo dem utwo rze nia w Ko rei w roku 2011 nowego urzê du do zo ru j¹dro we go pod nazw¹ Nu c le ar Sa fe tyand Se cu ri ty Com mis sion (NSSC)?

Dr KIM: Po do b nie, jak w Ja po nii, cho dzi o unie zale ¿ nie nieurzê du do zo ro we go, co w pra kty ce oz na cza roz dzie le niefun k cji pro mo cy j nych od fun kcji do zo ro wych, czy li za dañzwi¹za nych z bez pie cze ñ stwem i zabez pie cze nia mi. Po przed -nio fun k cje do zo ro we spra wo wa³o miê dzy in ny mi Mi ni ste r -stwo Edu ka cji, Na uki i Te ch no lo gii, obe c nie mi ni ste r stwo tospra wu je je dy nie nad zór nad dzia³al no œci¹ badaw czo- roz -wo jow¹, na to miast fun kcje œci œle do zo ro we prze jê³a NSSC.Urz¹d ten ma ran gê mi ni ste r stwa i jest pod leg³y wy³¹cz niepre mie ro wi. Zain tere so wa nym pro ble ma tyk¹ do zo row¹ Pañskiego pi s ma re ko men du jê obe j rze nie stru ktu ry orga -niza cy j nej NSSC.

PTJ: Jaka jest sy tu a cja prze mys³u j¹dro we go w Ko rei? Jakradz¹ so bie fi r my bu duj¹ce ele ktro w nie j¹dro we w sy tu a cjizmnie j sze nia siê za mó wieñ krajo wych?

Dr KIM: Sy tu a cja nie jest ³atwa. Trwaj¹ za bie gi o zle ce nia. Tak¿e fi r my spoza Azji pró buj¹ wejœæ na ry nek azja ty cki.Mam tu na my œli m.in. ROSATOM. Mimo to uda³o siê na szejfi r mie KEPCO pod pi saæ kon trakt na do sta wê 4. re a kto rówdo Zjed no czo nych Emi ra tów Ara b skich. Trwaj¹ per tra kta cjez in ny mi kra ja mi Bli skie go Wscho du i Afry ki. Na sze fi r mynie ty l ko bu duj¹ ele ktro w nie, lecz ta k ¿e do sta r czaj¹ ichpe³ne wy po sa ¿e nie. Ko rea mo¿e te¿ do sta r czaæ re a kto ryba da w cze.

PTJ: Wspo mnia³ Pan o re a kto rze ba da w czym. Jak oce nia Pan przy da t noœæ re a kto ra ba da w cze go? Czy te na rzê dzia ba daw -cze, na co wska zu je ich na zwa s¹ na dal po trze b ne i jak jemo ¿ na wy ko rzy sty waæ? Czy mog¹ one byæ ta k ¿e wyko rzy -sty wa ne dla po trzeb ene r ge ty ki j¹dro wej?

Dr KIM: Móg³bym d³ugo od po wia daæ na to py ta nie. Co pra -wda Ko rea po sia da ty l ko je den re a ktor ba da w czy (HANARO), ale jest on bar dzo in ten sy w nie wyko rzy sty wa ny. Wy mie niêty l ko has³a, za któ ry mi kryj¹ siê ca³e pro gra my ba da w cze,

lub wyko rzy sty wa ne te ch no lo gie: pro du k cja izo to pów, fi zy -ka ne u tro nów, ba da nie ma te ria³ów i bio ma te ria³ów, nano -tech no lo gie, cold ne u tron sy stems, do mie szko wa nie krze -mu... A je œli cho dzi o ene r ge ty kê j¹drow¹ to w³aœ nie w re a k -to rach ba da w czych prze pro wa dza siê ba da nia pa li wai ma te ria³ów sto so wa nych w re a kto rach ener ge ty cz nych.

PTJ: Chcia³bym na ko niec za py taæ Pana o radê jak po stê po -waæ, aby prze ko naæ spo³ecze ñ stwo pol skie do ene r ge ty kij¹drowej. Wiem, ¿e w Pana kra ju pró bo wa no pro wa dziæ ró¿ne me to dy dia lo gu z wie lo ma gru pa mi inte re sa riu szy. Czy to po dej œcie siê spra w dzi³o?

Dr KIM: Jak ju¿ wcze œ niej po wie dzia³em Fu ku s hi ma spo wo -do wa³a doœæ gwa³to w ny i ra czej nie ocze ki wa ny zwrot w po -st rze ga niu ene r ge ty ki j¹dro wej przez Kore a ñ czy ków. Mu si -my nie ja ko od pocz¹tku podj¹æ wysi³ek, aby przy wró ciæ za -ufa nie spo³ecze ñ stwa do te ch no lo gii j¹dro wej. To co wy da jemi siê wa ¿ ne to pro ble ma ty ka per ce pcji ry zy ka. Dla cze goakce p tu je my ja z dê sa mo cho dem, cho cia¿ wie my, ¿e pra w -dopo dobie ñ stwo wy pa d ku jest nie wyob ra¿a l nie wiê ksze ni¿ a wa ria re a kto ra, dla cze go wsia da my do sa mo lo tu,mimo, ¿e w przy pa d ku ka ta stro fy gin¹ prze wa ¿ nie wszy s cypa sa ¿e ro wie?Wy da je siê, ¿e ina czej post rze ga my ry zy ko, je œli wie my, ¿ewi¹¿e siê ono z nasz¹ oso bist¹ de cyzj¹, a ina czej kie dy ry zy ko nie za le ¿y od nas. My œlê, ¿e ta k ¿e w Pol sce trze ba spo³ecze ñ -stwu uœwia da miaæ zna cze nie wie dzy o per ce pcji i akce p ta cjiry zy ka.Inn¹ wa¿n¹ kwe sti¹ wart¹ uœwia do mie nia przez lu dzi zaan -ga ¿o wa nych w ka m pa nie infor macyj no-edu kacyj ne jestogro m na rola me diów i dzien ni ka rzy. Lu dzie czy taj¹ ga ze ty,ogl¹daj¹ te le wi zjê, na to miast rza d ko s³uchaj¹ wy po wie dziekspe r tów. Dla te go na le ¿y ma ksy ma l nie wy ko rzy sty waæ media:trze ba za pra szaæ dzien ni ka rzy, za przy ja Ÿ niaæ siê z nimi, sta -raæ siê prze ka zy waæ me diom pra wdzi we in fo r ma cje. Wa¿nyjest jê zyk de ba ty pu b li cz nej; w Ko rei eks per ci i na uko w cy nieciesz¹ siê wy so kim au to ry te tem, czy za ufa niem. Powa¿ani s¹ li te ra ci, pro fe so ro wie zna nych uni wer sy te tów, pra wdo po -do b nie dla te go, ¿e u¿y waj¹ oni po to cz ne go, zro zu mia³egojê zy ka.

I je sz cze moja oso bi sta re fle k sja, cz³owie ka, któ ry za j mo wa³ siêw ¿y ciu ró ¿ ny mi za gad nie nia mij¹dro wy mi – od ene r ge ty ki i za -gad nieñ in ¿y nie rii j¹dro wej doza gad nieñ te ch nik radiacyjnych. Je ste œmy nie ja ko ska za ni na korzystanie z pro mie nio wa niajo ni zuj¹cego. Co raz wiê cej te ch -nik i te ch no lo gii j¹dro wych i ra -dia cy j nych wyko rzy sty wa nychjest w me dy cy nie, prze my œle,ochro nie œro do wi ska – i ge ne ra l -nie w ¿y ciu co dzien nym. I niema od tego od wro tu. ¢

Sta nis³aw La tek,

In sty tut Che mii

i Te ch ni ki J¹dro wej,Wa r sza wa

PTJ VOL.59 Z.1 2013

52 PTJA

TAI

WŒ

EZ

AIN

EIS

EIN

OD

Fot. 2. Dr Jin KIM pod czas prezentacji

satj

oW .J .t

of

Prof. dr hab. W£OD ZI MIERZ ZYCH(1930–2013)WSPO MNIE NIE

W dniu 9 sty cz nia 2013 r. zmar³prof. dr hab. W³od zi mierz Zych.

By³ dla nas wzo rem na uko w cai na u czy cie la, a prze de wszy stkim– Cz³owie ka.

Po zo sta nie na za wsze w na szejpa miê ci i na szych se r cach.

Pra co w ni cy Zak³adu Fi zy ki J¹dro wej

Wy dzia³u Fi zy ki PW

W ta kich s³owach po ¿e g na li Go naj bli ¿ si ko le dzy. Pod tym kró t kim sfo r mu³owa niem kry je siê wie le tre œci, któ re wy -pe³ni³y lata Jego ¿y cia po œwiê co ne na uce i dy da kty ce orazpra cy z lu dŸ mi i dla lu dzi.

Pra cê w In sty tu cie Fi zy ki Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej roz -pocz¹³ dok³ad nie 40 lat temu, tj. w 1973 r. By³ ju¿ wów czasdo kto rem habi li to wa nym o znacz¹cym do ro b ku na uko wym, osob¹ znan¹ w œro do wi sku fi zy ków, za rów no w kra ju, jaki za gra nic¹. Jego pra ca do kto r ska za wie ra³a we ry fi ka cjê eks -pe ry men taln¹ s³yn nych wzo rów Ein ste i na do tycz¹cychszcze gó l nej te o rii wzglêd no œci, a wy nik ten tra fi³ do pod rê -cz ni ków aka de mi c kich. By³ pie r wszym z Po la ków pra cu -j¹cych w Eu ro pe j skim Cen trum Fi zy ki Cz¹stek CERN, otwie -raj¹c do stêp do tego naj le p sze go la bo ra to rium œwia ta in nym Po la kom.

Wkró t ce po za trud nie niu na Poli te ch ni ce w³¹czy³ siê aktyw -nie w pra ce nad or ga ni zacj¹ two rzo ne go wów czas „Stu dium Pod sta wo wych Pro ble mów Te ch ni ki”, któ re z Jego zna cz¹cymudzia³em zo sta³o na stê p nie prze kszta³cone w Wy dzia³ Fi zy kiTe ch ni cz nej i Ma te ma ty ki Sto so wa nej (FTiMS) – przez dzie -si¹tki lat naj bar dziej pre sti ¿o wy Wy dzia³ Poli te ch ni ki. To Ontwo rzy³ kszta³t no we go Wy dzia³u, to w Je go ga bi ne cie to -czy³y siê gor¹ce dys ku sje nad pro gra ma mi na ucza nia stu -den tów i pro fi lem przysz³ego ab so l wen ta, to On by³ pro dzie -ka nem tego Wy dzia³u w pie r wszych la tach jego ist nie nia(1975-1978).

Dal sze lata Jego pra cy na Poli te ch ni ce, to nie zwy kle aktyw -na dzia³al noœæ za rów no na polu na uki, jak i w pra cy ze stu -den ta mi. W la tach (1978-1984) by³ kie ro w ni kiem Zak³aduDyda kty cz ne go oraz Zak³adu Fi zy ki J¹dro wej, a w 1981 r.z Je go ini cja ty wy po wsta³a w In sty tu cie Fi zy ki PW Pra co w niaSpe ktro sko pii Moss bau e ro wskiej, któr¹ kie ro wa³ na stê p nieprzez wie le lat. Te ma ty ka ba dañ tej pra co w ni do ty czy³a ana -li zy moss bau e ro wskiej widm sto pów amo r fi cz nych. Zba da -no wie le uk³adów, opra co wa no nowe me to dy ana li zy wi d -mo wej, otrzy ma no wie le uni ka l nych wy ni ków. Re zu l ta typub li ko wa ne by³y w re no mo wa nych pe rio dy kach i re fe ra -tach kon fe ren cyj nych.

Jego pra ca dy da kty cz na nie ogra ni cza³a siê do pro wa dze -nia za jêæ dla stu den tów. Jest au to rem skry p tu „Pod sta wy Fi -zy ki” i wspó³au to rem ksi¹¿ki „Wy bra ne Za gad nie nia Fi zy ki”,by³ opie ku nem wie lu ma gi stran tów i pro mo to rem wie luprac do kto r skich, wie lo kro t nie re cen zo wa³ pra ce do kto r skiei by³ prze wod nicz¹cym ko mi sji ds. prze wo dów do kto r skichi habi lita cy j nych. By³ te¿ ini cja to rem wpro wa dze nia do pro -gra mów na ucza nia no wych przed mio tów, jak np. „Kom pu -te ro we me to dy ana li zy da nych”, pro wa dzi³ kon wer sa to riumwydzia³owe, by³ orga ni za to rem dwóch kon fe ren cji me to -

dycznych dla na uczy cie li fi zy ki szkó³ œred nich. Na Wy dzia leFi zy ki zor ga ni zo wa³ mu ze um, gdzie zgro ma dzo ne s¹ uni ka l -ne ma te ria³y i pami¹tki do ku men tuj¹ce ba da nia w za kre siefi zy ki pro wa dzo ne na Poli te ch ni ce Wa r sza wskiej. Wy li cza niemo ¿ na kon ty nu o waæ.

Akty w noœæ Jego obe j mo wa³a nie ty l ko Wy dzia³ Fi zy ki, aleca³¹ Poli te ch ni kê. By³ cz³on kiem Se na tu PW, cz³on kiem Ko -mi sji Se na tu ds. Wspó³pra cy Na uko wej z Za gra nic¹, Ko mi sjids. Kszta³ce nia, ds. Na gród i Od zna czeñ, by³ cz³on kiem RadyBib lio te cz nej, zor ga ni zo wa³ i pro wa dzi³ „Wszech ni cê PW”pt. „Wspó³cze s ne Pro ble my Te ch ni ki”, pe³ni³ wie le fun kcjispo³ecz nych np. w Zarz¹dzie Krajo we go Fun du szu na RzeczDzie ci Szcze gó l nie Uz do l nio nych, akty w nie ucze st ni czy³w or ga ni za cji i pro wa dze niu Ucze l nia ne go Kon wer sa to riumjako cz³onek Rady Kon wer sa to rium, pro wa dzi³ wyk³adymono gra fi cz ne dla do kto ran tów Poli te ch ni ki… Tu ta k ¿ewyliczania mo¿na kontynuowaæ.

Dzia³al noœæ Jego obe j mo wa³a jed nak zna cz nie sze r szekrê gi. By³ Se kre ta rzem Ge ne ra l nym Pol skie go To wa rzy stwaFi zy cz ne go (PTF) oraz de le ga tem PTF do Rady Na uko wejEuro pe j skie go To wa rzy stwa Fi zy cz ne go (EPS), by³ cz³on kiem„Ad vi so ry Com mit tee Phy sics and So cie ty” EPS, cz³on kiemRady Na uko wej Œrodo wi sko we go La bo ra to rium Ciê ¿ kich Jonów UW, cz³on kiem Pre zy dium eli ta r ne go To wa rzy stwaNa uko we go Wa r sza wskie go. Akty w nie ucze st ni czy³ w or ga -ni za cji wie lu kon fe ren cji krajo wych i miê dzyna ro do wych. Ju¿ w la tach sie dem dzie si¹tych i na pocz¹tku osiem dzie si¹tychucze st ni czy³ w kon fe ren cjach o te ma ty ce dy da kty cz nej, orga -ni zo wa nej przez Eu ro pe j skie To wa rzy stwo Fi zy cz ne, w 1985 r. by³ wspó³orga ni za to rem miê dzy naro do wej szko³y „Sum merScho ol on Amo r p ho us Me tals”, a w 1997 r. cz³on kiem Ko mi -te tu Orga niza cyj ne go i Na uko we go Miê dzyna rodo we go Sym -po zjum „From Po lo nium i Ra dium to Exo tic and Su per he a vyNu c lei”, zaœ w 1998 r. wy sta wy urz¹dza nej w ra mach miê -dzyna ro do wych ob cho dów „100-le cia od kry cia Po lo nu i Radu przez Ma riê Sk³odowsk¹-Cu rie i Pio tra Cu rie”.

Z Jego isto t nym udzia³em zor gani zo wa na zo sta³a w 2004 r. uro czy stoœæ wrê cze nia na gród fun du szu Wspól no ty Eu ro pe j -skiej, „Ma rie Cu rie” na Wy dzia le Fi zy ki PW. On ta k ¿e or ga -nizowa³ wy sta wê po œwiê con¹ ¿y ciu i dzia³al no œci Ma riiSk³odo wskie j- Cu rie i by³ ini cja to rem ucz cze nia pa miê ci na -szej s³yn nej ro da cz ki i Do kto ra Ho no ris Ca u sa PW, po przezumie sz cze nie jej po mni ka w Auli G³ów nej Poli te ch ni ki Wa r -sza wskiej.

By³ Cz³on kiem Pre zy dium Ko mi te tu Ob cho dów Ju bi le u -szu Sta nis³awa Sta szi ca czy ni¹c sta ra nia, by ucz ciæ pa miêætego wie l kie go Po la ka po przez umie sz cze nie Jego po mni kana dzie dzi ñ cu przed Gma chem G³ów nym Poli te ch ni ki.

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 53IN

MEM

OR

IAM

IN M

EM

OR

IAM

Re zu l ta ty Jego wie lo stron nej dzia³al no œci zo sta³y uho no -ro wa ne Me da lem Ko mi sji Edu ka cji Na ro do wej. Jego wk³adw u two rze nie Wy dzia³u FTiMS zo sta³ wy ró ¿ nio ny na grod¹Mi ni stra Na uki Szko l ni c twa Wy ¿sze go i Te ch ni ki, oraz z³ot¹od znak¹ „Zas³u¿o ny dla Poli te ch ni ki”. Za ca³okszta³t swo jejdzia³al no œci na rzecz PW od zna czo ny zo sta³ me da lem Poli te -ch ni ki Wa r sza wskiej, któ ry przy zna wa ny jest za wy bi t nezas³ugi dla Ucze l ni. Uro czy ste wrê cze nie me da lu mia³o mie j -s ce w Dniu Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej, 15 listopada 2006 r.

Naj bli ¿ si Jego wspó³pra co w ni cy na pi sa li, ¿e by³ dla nichwzo rem na uko w ca i na uczy cie la, a prze de wszy stkim – Cz³o -wie ka. Rze czy wi œcie – wi daæ to by³o w Jego po sta wie wzglê -dem ba dañ na uko wych i wzglê dem lu dzi – w Jego po dzi wiedla lo gi ki, pro sto ty i piê k na praw fi zy ki, w Jego umi³owa niu,za pa le i en tu zja z mie do re a li za cji eks pe ry men tów fi zy cz -nych, w Jego ide ach ba da w czych, Jego me to dach pra cy, dociekliwoœci i ucz ci wo œci na uko wej, w Jego sto sun ku dowspó³pra co w ni ków, w Jego zain tere so wa niach hi sto ri¹ roz -wo ju fi zy ki oraz mo¿ li wo œcia mi ap li ka cji praw i me tod ba da -w czych fi zy ki w na uce i te ch ni ce. Jego akty w noœæ do osta t -nich dni ¿y cia sym bo li zu je praca nad ksi¹¿k¹ „Wie l kie eks pe -ry men ty fi zy ki”, któr¹ po zo sta wi³ w ko ñ co wej fa zie edy cji.

Z ca³¹ pe w no œci¹ mo ¿ na od nieœæ do Nie go s³ynne s³owaHo ra ce go Non omnis mo riar, bo po zo sta nie na za wsze w na -szej pa miê ci i na szych se r cach.

prof. dr hab. Jan Plu ta,kie ro w nik VII Zak³adu – Fi zy ki J¹dro wej,

Wy dzia³ Fi zy ki, Poli te ch ni ka Wa r sza wska,

Wa r sza wa

c c c

Moje wspo mnie nie o Pro fe so rze W³od zi mie rzu Zy chu

Spie sz my siê ko chaæ lu dzi, tak szy b ko od chodz¹.(ks. Jan Twar do wski)

Prze ko nu je my siê o tym nie ste ty nie ustan nie, ale ¿y cie pê -dzi tak szy b ko na przód, tak bar dzo wci¹ga nas w swo je wiry, ¿e rza d ko uda je nam siê nie co za trzy maæ i ro ze j rzeæ wokó³.Nie za sta na wia my siê g³êbiej nad fa ktem, ¿e prze cie¿ nic niejest wie cz ne, a lu dzie, któ rych na na szej dro dze po sta wi³aOpa trz noœæ, tak jak my sami, s¹ tu ty l ko na chwilê.

Pro fe so ra W³od zi mie rza Zy cha po z na³am w roku 1997,od czte rech lat pra co wa³am ju¿ wte dy w Mu ze um Ma riiSk³odo wskie j- Cu rie, ale po nie wa¿ by³y to pocz¹tki mo jej pra -cy, czu³am siê bar dzo nie pe w nie, wszy stko by³o dla mnienowe, a po czu cie odpo wie dzial no œci spo wo do wa ne fa ktem,

¿e jest to w³aœ nie mu ze um dwu kro t nej No b li stki, ogro m ne.Któ re goœ dnia od wie dzi li mnie dwaj pa no wie, pro fe so ro wieIn sty tu tu Fi zy ki Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej, W³od zi mierz Zychoraz Ste fan Æwiok. Po pro si li o ko piê do kto ra tu Ho no ris Ca u -sa przy zna ne go Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie przez Poli te ch ni kêWa r szawsk¹, chcie li wy ko naæ po wiê ksze nie aby za wie siæ do -ku ment w Auli In sty tu tu Fi zy ki. Od tego cza su na sze kon ta k -ty by³y co raz czê st sze i co raz bar dziej ser de cz ne. Czê stowpa da³am na her ba tê i po ga wê d ki na Wy dzia³ Fi zy ki, gdzieobaj pa no wie pro fe so ro wie w ma lu t kim, wype³nio nymksi¹¿ka mi i zdjê cia mi wie l kich uczo nych, po ko ju prof. Zy chaopo wia da li mi hi sto rie o fi zy kach, che mi kach, po sta ciachwa ¿ nych dla pol skiej i œwia to wej na uki. Z cza sem te ma ty na -szych roz mów sta³y siê bar dziej oso bi ste, po zna li œmy z opo -wie œci, pó Ÿ niej ta k ¿e oso bi œcie, na szych bli skich, ich spra wysta³y siê dla nas wspó l ne. W po ko i ku W³odka, któ ry za pa miê -tam jako mie j s ce nie zwy kle ciep³e, pachn¹ce d³ugo i do brzepa rzon¹ her bat¹, bez pie cz ne i ci che na ro dzi³o siê ki l ka wspól -nych po mys³ów zwi¹za nych z Mari¹ Sk³odowsk¹-Cu rie, któ -rej prof. Zych po œwiê ca³ wie le cza su i uwa gi. Wie le swo ichwyk³adów po œwiê ca³ w³aœ nie jej, jej do ko na niom, od kry -ciom, ale ta k ¿e cha ra kte ro wi, któ ry wed³ug Nie go po wi nienbyæ wzo rem rów nie¿ dla wspó³cze s nych stu den tówi m³odych na uko w ców. To w³aœ nie pod czas jed ne go z ta kichspo t kañ wy pi li œmy bru de r szaft her batk¹ i za czê li œmy mó wiæso bie po imieniu.

W³odek by³ pierwsz¹ osob¹, któ ra oœmie li³a mnie dowyst¹pieñ pu b li cz nych, to na sym po zjum orga ni zo wa nymprzez Nie go we wrze œ niu roku 1997 w In sty tu cie Fi zy kipt. „From Po lo nium and ra dium to Exo tic and Su per he a vyNu c li des” wyg³osi³am swój pie r wszy re fe rat, w jê zy ku an gie l -skim mówi³am wte dy o zwi¹zkach Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rieze Sta na mi Zjed no czo ny mi. Wœród mów ców by³y ta kiewyj¹tko we oso by jak prof. J. Hu r wic, prof. B. Gwia z do wska,M. Bor dry, prof. K. Ka siu ra, prof. J. ̄ ylicz. Pod ko niec sym po -zjum Jego ucze st ni cy zwie dzi li nasze muzeum.

Rok pó Ÿ niej, z oka zji se t nej ro cz ni cy od kry cia po lo nu i ra -du pra co wa li œmy ra zem z dr Hann¹ Kra jewsk¹ i dr Bogn¹Lau ri ka i nen nad wy dan¹ w czte rech jê zy kach po zycj¹ pt.„Se t na ro cz ni ca od kry cia po lo nu i radu” oraz nad otwie ran¹wte dy, wy staw¹ w na szym Mu ze um. W³odek by³ jedn¹z tych osób, któ ra otwie ra³a eks po zy cjê. Pra ca z Nim by³aczyst¹ przy je mno œci¹, cz³owiek o wyj¹tko wej ku l tu rze oso bi -stej, ogro mnej deli ka t no œci i ta kcie, a jed no cze œ nie na swójspo sób upa r ty, po tra fi³ prze ko ny waæ do swoich racji.

Pa miê tam z jak¹ dum¹ i ra do œci¹ opro wa dza³ mnieW³odek po stwo rzo nym przez sie bie na piê ter ku mu ze um In -sty tu tu Fi zy ki, z jak¹ pasj¹ opo wia da³ o gro ma dze niu eks po -na tów i pla nach na przysz³oœæ.

Do g³owy ci œ nie siê tyle wspo mnieñ, roz mów, zwy cza -jów, ¿a r tów…, a prze cie¿ tyle je sz cze spraw by³o przednami, tyle po mys³ów i pla nów. Bê dzie bra ko waæ mi Jegotro ski o moje zdro wie, ciep³ych, nie mal oj co wskich na ka -zów od wie dze nia le ka rza czy „z³apa nia od de chu”; a ta k ¿eopo wie œci ja kie du m ny dzia dek snu³ o swo jej uko cha nejwnu cz ce Zosi. Nie bêdê mog³a ta k ¿e po roz ma wiaæ z Nimo mo ich sy nach, któ rych zna³ oso bi œcie z cza sów, gdy bylije sz cze dzie æ mi, z cza sów, gdy je den z nich za zdro œ nieuprze dzi³ W³odka, ¿e to w³aœ nie on, nie Pro fe sor, jest dlamnie naj wa¿ nie j szy.

W³odku, choæ wiem, ¿e i tak bê dziesz nie da le ko wspie -raj¹c mnie nie ustan nie, bê dzie mi Cie bie bar dzo bra ko wa³o.

Ma³go rza ta Sobie szczak -Mar ci niak,

dy re ktor Mu ze um Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie,Wa r sza wa

PTJ VOL.59 Z.1 2013

54 PTJM

AIR

OM

EM

NI

c c c

Kie dy od cho dzi Przy ja ciel, ktoœ bli ski, ktoœ kogo siê ceni³o, sza no wa³o i lubi³o, trud no jest do braæ w³aœci we s³owa, bywy ra ziæ ¿al, ¿e od szed³ na za wsze. Trud no siê zmie rzyæ zes³owa mi, kie dy je sz cze od czu wa siê œwie ¿y ból po stra ciePrzy ja cie la. Trud no po go dziæ siê z tym, ¿e ON nie za pro si ju¿na przy ja cie l skie po ga wê d ki przy do brej her ba cie, nie opo -wie o pro fe so rze z Uni wer sy te tu w Zu ry chu, w pra co w ni któ -re go w m³o do œci pro wa dzi³ ba da nia, czy jako du sza to wa -rzy stwa, nie opo wie wiê cej o go ty c kich ka te drach, ¿y ciu naukowców, przesz³ych wy da rze niach ani szcze gó³ów o hi -sto ry cz nych po sta ciach. Mia³ po czu cie hu mo ru – w przy ja -cie l skich roz mo wach za nim wy mie ni³ na zwi sko oso by, któr¹szcze gó l nie ceni³, wsta wa³ z krzes³a, na któ rym sie dzia³ i po -chy la³ z sza cun kiem g³owê wy ma wiaj¹c to na zwi sko. Prze -ciw nie – po zwa la³ so bie uda waæ, ¿e splu wa mówi¹c o kimœkogo ceni³ ina czej.

W³odek, choæ dro b ny z fi gu ry, by³ Cz³owie kiem Wie l kie goFo r ma tu, Wie l kie go Du cha, ogro mnej wie dzy, a przy tymCz³owie kiem skro mnym, ¿y cz li wym i przy ja cie l skim ka ¿ de mu.

Dla stu den tów, wspó³pra co w ni ków by³ jak m¹dry oj ciec,dla ko le gów jak przy ja ciel, a dla przy ja ció³, jak do bry brat.

Zas³u¿y³ so bie na dobr¹ pa miêæ i ta ka o Nim na za wszepo zo sta nie w na szych se r cach i umys³ach.

Jan Gra b ski,

Wy dzia³ Fi zy ki, Poli te ch ni ka Wa r sza wska,Wa r sza wa

c c c

Jed nym z mo ich ulu bio nych wspo mnieñ o Pro fe so rze Zy chu,bli skim przy ja cie lu i men to rze mo je go ojca, jest hi sto ria drze -wa, któ re po dzi wia³am przy ka ¿ dej wi zy cie w Jego ga bi ne cie.By³a to pa l ma roz mia rów, któ re po mie œciæ mog¹ ty l ko naj sta r -sze po mie sz cze nia In sty tu tu Fi zy ki PW, za j muj¹ca po³owê jed -ne go z biu rek Pro fe so ra i siê gaj¹ca su fi tu. Drze wo to Pro fe sorZych wy ho do wa³ od ma le ñ kie go zia ren ka, dziel¹c siê z nimfu sa mi swo jej dzien nej szklan ki her ba ty, pod le waj¹c jez trosk¹ nie mniejsz¹ ni¿ t¹, któr¹ ota cza³ swo ich stu den tów. Czê sto opo wia da³ mi o swo ich ucz niach, o tym, jak sta ra siêza szcze piæ w nich mi³oœæ do fi zy ki – mi³oœæ, któr¹ ciê ¿ koprze ka zaæ w tra kcie kró t kie go wyk³adu; mi³oœæ, któr¹ naj le -piej roz wi ja siê po przez czy ta nie pod rê cz ni ków, pu b li ka cjii po przez sa mo dzie l ne roz wi¹zy wa nie pro ble mów. I choæ nigdy nie mia³am za szczy tu ucze st ni czyæ w Je go wyk³adach,je stem pe w na, ¿e wie lu ze swo ich stu den tów prze ka za³ pasjê do na uki roz mia rów nie mnie j szych ni¿ pa l ma, podktór¹ przy j mo wa³ go œci w swo im gabinecie...

Ag nie sz ka Grab ska- Barwi ñ ska,

The Ga t s by Com pu ta tio nal Neu ro s cien ce Unit Uni ve r si ty Col lege,Lon don

c c c

Pro fe sor W³od zi mierz Zych œci œle wspó³pra co wa³ z Za -rz¹dem To wa rzy stwa Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie w Ho³dzie.By³ Cz³on kiem Zarz¹du w la tach 2008-2012, a od roku 2012Cz³on kiem Ho no ro wym To wa rzy stwa. Na da wa³ na szej pra cy zna mio na po dzi wu i mi³oœci do oso by na szej Pa tron ki. Prze -mi³y i skro m ny by³ bli ski na szym sercom.

Ali cja Ru pi ñ ska,

Zarz¹d To wa rzy stwa Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie w Ho³dzie,Wa r sza wa

c c c

Pro fe sor W³od zi mierz Zych – kom pe ten t ny, zaan ga ¿o wa -ny, twó r czy pe³en pa sji i woli ¿y cia. Po z na³am Go na Poli te -ch ni ce, gdy ra zem z Ma³gosi¹ Sobie szczak -Mar ci niak przy -go to wy wa³yœmy ksi¹¿kê o Ma rii Sk³odo wskie j- Cu rie. Wów -czas mó wio no o Nim, ¿e jest naj wiê kszym hu ma nist¹ naPoli te ch ni ce. Za le ¿a³o Mu na pro pa go wa niu na uki, na ro bie -niu wy staw, kon fe ren cji, wy da wa niu ksi¹¿ek i cie ka wych pu -b li ka cji. Po tra fi³ do ce niæ zaan ga ¿o wa nie in nych osób i za -wsze sta ra³ siê aby ko muœ po dziê ko waæ, ko goœ na gro dziæ,czy uho no ro waæ. Mia³ ró ¿ ne ini cja ty wy i do tego umie jê t -noœæ nak³ania nia do ich re a li za cji. Z Ar chi wum Pol skiej Aka -de mii Nauk zwi¹za³ siê po uro czy sto œciach stu le cia To wa rzy -stwa Na uko we go Wa r sza wskie go. Ar chi wum opie ku je siêzbio ra mi To wa rzy stwa i z tego po wo du za wsze ktoœ z TNWjest w Ra dzie Na uko wej Ar chi wum. I choæ nie by³ ar chi wist¹to Jego rady i uwa gi za wsze by³y tra f ne. Re a go wa³ na ka¿d¹nie spra wied li woœæ. Je œli coœ z³ego siê dzia³o, by³ pie r wszy,któ ry chcia³ i umia³ po móc. Z Jego wy po wie dzi wy ni ka³orów nie¿, ¿e bar dzo ko cha swoj¹ ro dzi nê. Czê sto mówi³o ¿onie, synu i wnu kach. Pro fe sor W³odzimierz Zych toosobowoœæ, której siê nie zapomina.

Han na Kra je wska,

Ar chi wum Pa ñ stwo wej Aka de mii Na uko wej,

Wa r sza wa

c c c

Jako fi zyk, pra kty cz nie siê z W³od kiem Zy chem (bo by li -œmy – „na Ty“) nie spo t ka³em. Za nim zacz¹³em stu dio waæ onwy je cha³ do Szwa j ca rii. Jak wró ci³, to ja ju¿ by³em albo nasta ¿u albo m³od szym asy sten tem. Po pro stu nie pa miê tam.

By³em na ob ro nie Jego pra cy do kto r skiej, ale g³ów nie dla -te go, ¿e wu jo stwo mo jej, wte dy œwie ¿o po œlu bio nej ¿ony,tro chê Go zna li. A po zna li Go, bo siê o¿e ni³ z ku zynk¹ mo jej¿ony, wiêc i ku zynk¹ tych wu jo stwa. I to od nich us³ysza³emm.in. tak¹ oto opi niê wyg³oszon¹ przez W³od zi mie rza Zy cha: „So³ta no wi (tzn. mo je mu Oj cu – An drze jo wi So³ta no wi) je -stem sza le nie wdziê cz ny, ¿e mnie wys³a³ do Szwa j ca rii, botam po z na³em Ba siê (czy li swoj¹ ju¿ wów czas ¿onê)“. Dla te -go w³aœ nie, wkró t ce prze szli œmy „na Ty“ i co ja kiœ czas spo ty -ka li œmy siê w przy pa d ko wych ra czej oko li cz no œciach.

Jak mnie „wy œli z ga li“ z Uni wer sy te tu to zg³osi³em siê doNie go w po szu ki wa niu pra cy na Poli te ch ni ce Wa r sza wskiej.Obie ca³, ¿e coœ za³atwi od po wied nie go i na pe w no, by takzro bi³, bo ju¿ mi syg na li zo wa³, ¿e siê da coœ zna leŸæ. Ale po -ja wi³a siê pra ca w Mi ni ste r stwie Ene r ge ty ki i Ene r gii Ato mo -wej. Wte dy na ra dzi li œmy siê i prze ko na³ mnie, ¿e bym wzi¹³tê pra cê, bo ina czej móg³by tam wyl¹do waæ ktoœ, kto niesta³by po stro nie fi zy ków, ty l ko w³adzy. Zgod nie wiêc z rad¹W³odka, po szed³em do ME iEA. I tak, moje re la cje z W³od -kiem, w³aœci wie, to by³y ty l ko ro dzin ne i to wa rzy skie. Na mar -gi ne sie: Zych pra co wa³ po po wro cie ze Szwa j ca rii na Ho ¿ej.Ale te¿ ja koœ Go „wy œli z ga li“. Szczê œli wie aku rat za czy na³asiê fo r mo waæ fi zy ka j¹dro wa na PW. Wiêc Zych wsko czy³ tam ³atwo i na PW szy b ko za czê³a siê roz wi jaæ fi zy ka, o wie lemniej zde mora lizo wa na ni¿ to ju¿ by³o na UW.

Kie dyœ w mo jej roz mo wie z Zy chem wyp³yn¹³ te mat: copo wi nien ro biæ fi zyk? Bez pro ble mu do szli œmy do wnio sku,¿e nam m³od szym zo sta³o ty l ko prze ka zy waæ wie dzê, bo nicin ne go po¿y te cz ne go nie mo ¿ na ju¿ by³o zro biæ. I st¹d, za -pe w ne, akty w noœæ W³odka w roz ru sza niu tej Poli te ch ni ki. Jedyne co po zo sta³o to kszta³ciæ in nych, m³od szych. Je dy nieto wy da wa³o siê nam wa r te wysi³ku, bo wszy stko inne niemia³o ju¿ ¿ad nych per spe ktyw. Nie wie dzie li œmy, czy wie dza

PTJ VOL.59 Z.1 2013

PTJ 55IN

MEM

OR

IAM

prze ka za na m³od szym ko le gom kie dyœ siê przy da; czy nieznajd¹ siê w ta kiej sy tu a cji jak my. Ale pró bo waæ trzeba by³o.

To – tak przy oka zji – wy ja œ nia zas³ugi W³odka w uru cho -mie niu dzia³al no œci edu ka cy j nej na PW.

Ale, to wszy stko bar dzo sta re dzie je. Lata 70.

dr Adam So³tan,na uko wiec i by³y dy re ktor w PAA,

syn za³o¿y cie la i pie r wsze go dy re kto ra

In sty tu tu Ba dañ J¹dro wych, An drze ja So³tana,Wa r sza wa

c c c

Pie r wsze kon ta kty Sa r ma tów z Pro fe so rem W³od zi mie -rzem Zy chem za czê³y siê na Wy dzia le Fi zy ki Poli te ch ni ki Wa r -sza wskiej. Stu dio wa³ tam ów cze s ny pre zes Ko r po ra cji Sa r ma tia, Com! Krzy sztof Fo r na l ski. W wy ni ku lu Ÿ nych roz mów oka za³osiê, i¿ Pro fe sor spo t ka³ siê z ide a mi ko r po ra cji aka de mi c kichpod czas swo je go po by tu w Zu ry chu, co za owo co wa³o ¿y cz li -wy mi sto sun ka mi miê dzy Sa r ma ti¹ i Pro fe so rem. Przy jaŸñ tazo sta³a uwie ñ czo na przy jê ciem Pro fe so ra w po czet cz³on ków„ho no ris ca u sa“. Pro fe sor W³od zi mierz Zych by³ po my s³o -dawc¹ pa miê t nej wy sta wy 125 lat We le cji i 100 lat Sa r ma tiiw Mu ze um Poli te ch ni ki Wa r sza wskiej w 2008 r. Wy sta wa dostêpna by³a przez wie le mie siê cy i to wa rzy szy³ jej sze reg artyku³ów w pra sie poli tech ni cz nej, przy bli ¿aj¹cej hi sto riê organizacji. Ju¿ pod czas pie r wszej wi zy ty Pro fe so ra w kwa te -rze, czy li w sie dzi bie Sa r ma tii, pro fe sor im po no wa³ Sa r ma tom œwie t nym po czu ciem hu mo ru i klas¹, któr¹ pre zen to wa³. By³praw dzi wym d¿en te l me nem, a jed no cze œ nie ro zu mia³ m³o -d zie¿ i po tra fi³ siê z ni¹ do sko na le po ro zu mieæ.

Nie ste ty nie dane by³o d³ugo cie szyæ siê z obe cno œci Pro -fe so ra w gro nie ko r po ran tów, gdy¿ zmar³ w nie spe³na 4 latapo na da niu barw, czy li ban dy (trój ko lo ro wej wstê gi) i cza p kiw br¹zo wym ko lo rze Poli te ch ni ki, chara ktery sty cz nych dlaSa r ma tii. Jest to nie powe to wa na stra ta dla œwia ta aka demi c -kie go. Bra ciom, co po ¿y cia znoju...

Da mian Pio run,pre zes Ko r po ra cji Aka de mi c kiej Sa r ma tia,

Poli te ch ni ka Wa r sza wska,

Wa r sza wa

c c c

Pro f. JE RZY PRZY STA WA(29.4.1939–3.11.2012)WSPOMNIENIE

3 li sto pa da 2012 r. zmar³ w wie -ku 73 lat Je rzy Przy sta wa, przezdzie siê cio le cia Pro fe sor Fi zy ki Teo re -ty cz nej Uni wer sy te tu Wroc³awskie -go, a w osta t nich la tach pra co w nikNa ro do we go Cen trum Ba dañ J¹dro -wych w Œwier ku. Pro fe sor Przy sta wa spe cja li zo wa³ siê w fi zy ce cia³asta³ego ze szcze gó l nym uw z glêd -nie niem po wsta wa nia i prze mianz³o¿o nych stru ktur mag ne ty cz nych.Pro wa dzi³ ba da nia w sze re gu oœro d -

kach na uko wych, ta kich jak Du b na (d. ZSRR), Cen trum Fi zy kiTeo re ty cz nej w Trie œcie (W³ochy), czy Co r nell Uni ve r si ty ( Ithaca NY Ca m pus, USA).

Dziê ki ogro mne mu ta len to wi lite ra c kie mu i zna ko mi tejzna jo mo œci an gie l skie go sta³ siê au to rem do sko na³ych prze -

k³adów prac na uko wych i popu larno nau ko wych, ta kich jak(wspó l nie z An drze jem Pê ka l skim) Ma g ne tyzm kry szta ³ów:za sto so wa nie te o rii grup sy me trii ko lo ro wej A.P. Cracknell’a[1982], czy (sa mo dzie l nie) Dro ga do rze czy wi sto œci. Wy cze r -puj¹cy prze wod nik po pra wach rz¹dz¹cych Wszech œwia temRo ge ra Penrose’a [2006] oraz Czas na czas: klucz do te o riiEin ste i na N. Da vi da Mermin’a [2008].

Je rzy Przy sta wa uro dzi³ siê w Czo r tko wie (wte dy w Wo je -wó dztwie Tar no po l skim) w 1939 r. i jak wie lu po wo jen nychre pa trian tów z Kre sów Po³udnio wo- Ws chod nich osie d li³ siêwe Wroc³awiu. By³ wie l kim pa triot¹ i cz³owie kiem nie z³om -nych za sad je œli cho dzi o do bro Pol ski. Tym za sa dom pod -porz¹dko wa na by³a jego dy na mi cz na dzia³al noœæ w Pie r w -szej „Soli da r no œci” (za ko ñ czo na in ter no wa niem), dzia³al -noœæ w stru ktu rach pod zie mnych (w tym, wraz z Ko r ne lemMo ra wie c kim, w „Soli da r no œci Walcz¹cej”) oraz sto su nek do kon so li da cji od ro dzo ne go w 1989 r. NZSS „S” wokó³ oœro d -ków tzw. „kon stru kty w nej opo zy cji”. Ni g dy nie za akce p to wa³ wy eli mino wa nia bar dzo zas³u¿o nych dzia³aczy „S” z pro ce suwy bo r cze go Zwi¹zku po „Okr¹g³ym Sto le” i osta te cz niewyst¹pi³ z „Soli da r no œci”. W la tach dzie wiê æ dzie si¹tych przezki l ka ka den cji wy bie ra ny by³ na Rad ne go Wroc³awia za cho -wuj¹c przy tym ca³ko wit¹ nie za le ¿ noœæ po li tyczn¹.

Je rzy Przy sta wa by³ wni kli wym obse r wa to rem, wszech -stron nie wy kszta³co nym eru dyt¹ (m.in. zna³ œwie t nie ³aci nê)i mia³ do sko na³e pió ro. Jego fe lie to ny by³y pub li ko wa new pi s mach krajo wych i emi gra cy j nych w Ka na dzie, USA,a tak¿e w pa ry skiej „Ku l tu rze” Je rze go Gie dro y cia. Przez ki l ka lat Je rzy Przy sta wa wyg³asza³ coty go d nio we ko men ta rzew pro gra mie na da wa nym przez ka to lick¹ sta cjê ra diow¹ weWroc³awiu.

Pub li cy sty ka prof. Je rze go Przy sta wy czê sto za wie ra³aana li zê, ta k ¿e ilo œciow¹, pro ce sów eko no mi cz nych w tymprzep³ywów pie ni¹dza. 18 maja 1992 r. uka za³a siê (na pi sa -na wspó l nie z prof. M. Da ko wskim) ksi¹¿ka Je rze go Przy sta -wy „Via Bank i FOZZ...”. By³a ona opa r ta na ra po r cie kon tro -le ra NI K -u Mi cha³a Fa l z man na do tycz¹cym fun kcjo no wa niaFun du szu Obs³ugi Zad³u¿e nia Za gra nicz ne go, któ ry Przy sta -wa i Da ko wski z³o¿y li w pro ku ra tu rze. W ksi¹¿ce zna j du je siêwie le in te re suj¹cych ob se r wa cji z pie r wszych lat post komu -nisty cz nej trans fo r ma cji w Pol sce. Miê dzy in ny mi prof. Przy -sta wa za cy to wa³ (z nie zna cz ny mi skró ta mi) ar ty ku³ au to ratego wspo mnie nia pt. „Nie szu kaj mnie w Ar gen ty nie czy linasza Apo ka li p sa” opub li ko wa ny 27 maja 1991 r. w dwu -tygodniku „Nowy Ku rier” (Poli sh- Ca na dian In de pen dent Courier) w To ron to. W la tach pó Ÿ nie j szych, na ³amach tegopi s ma, Pro fe sor Przy sta wa opu b li ko wa³ se t ki zna ko mi tychfe lie to nów.

Je rzy Przy sta wa przez ca³e ¿y cie g³êbo ko wie rzy³ w de mo -kra cjê i to spo wo do wa³o Jego wie lo le t ni¹ ka m pa niê po li -tyczn¹ i pu b li cy styczn¹ na rzecz zmia ny or dy na cji wy bo r czejw Pol sce. Pre fe ro wa³ sy stem an glo sa ski ‘First-past-the post’czy li or dy na cjê wiê kszo œciow¹ w jedno man da to wych okrê -gach wy bo r czych. Uwa ¿a³, ¿e taka or dy na cja, isto t nie bar -dziej prze j rzy sta ni¿ pro po rcjo nal na, by³aby w sta nie na pra -wiæ ja koœæ rz¹dze nia w post komu nisty cz nej Pol sce. Oce na jakoœci tych rz¹dów wy ni ka³a z kry ty cz ne go spo j rze nia uczo -nego -fi zy ka, oce niaj¹cego œwiat ze w nê trz ny wed³ug fa któwi za sad lo gi ki nie zaœ tytu³ów na pie r wszych stro nach ga zet.By³ cz³owie kiem nie zwy kle ucz ci wym, zaan ga ¿o wa nym,twó r czym i bar dzo sym pa ty cz nym. Dla tych, któ rzy Go zna lifakt, ¿e tak dy na mi cz ny cz³owiek ju¿ od szed³ z trud no œci¹prze bi ja siê do œwiadomoœci. Czeœæ Jego pamiêci.

Da riusz Wi told Ku l czy ñ ski,

P.Eng., Ka na da

PTJ VOL.59 Z.1 2013

56 PTJM

AIR

OM

EM

NI

M¥DRALIN 2013M¥DRALIN 2013

„Nauka i technika wobec wyzwaniabudowy elektrowni j¹drowej

”M¥DRALIN 2013

„Nauka i technika wobec wyzwaniabudowy elektrowni j¹drowej

”M¥DRALIN 2013

Konferencja Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego13-15 lutego 2013 WarszawaInstytut Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej

Konferencja Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego13-15 lutego 2013 WarszawaInstytut Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej

Documents

ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJ 1-20131-2013 ŒL¥SKIE CENTRUM RADIOMETRII ŒRODOWISKOWEJ G£ÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA Pracownia wysokorozdzielczej spektrometrii gamma