1

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPŠTINE PLUŽINE

2013.

2

2013, Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Plužine (LBAP)

Radni tim za izradu LBAP-a:

Slobodan Delić, savjetnik za preduzetništvo, Opština Plužine – LBAP koordinator

Nenad Žarković, savjetnik, Uprava za šume

Jelena Nišić, pripravnik, Turistička organizacija Plužine

Mileva Radojičić, pripravnik, Opština Plužine

Petar Mitrić, savjetnik za upravni postupak i radne odnose, Opština Plužine

Fotografije: Arhiva Turističke organizacije opštine Plužine

Interesne grupe:

1. lokalna uprava Opštine Plužine 2. Turistička organizacija 3. NVO sektor 4. NP „Durmitor“ 5. privatni sektor 6. Uprava za šume 7. Lovačko i ribolovačko društvo 8. Udruženje pčelara 9. obrazovne ustanove Zainteresovane strane: 1. Agencija za zaštitu životne sredine 2. ministarstva 3. Zavod za zaštitu prirode 4. lokalno stanovništvo 5. međunarodne organizacije 6. susjedne opštine (Šavnik, Žabljak, Nikšić, Gacko, Foča)

Ekspert/regionalni koordinator za LBAP:

Aleksandra Mladenović, magistar bioloških nauka

Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, Kancelarija u Crnoj

Gori:

Bojana Miranović, projektni menadžer

3

Ovaj dokument je pripremljen u okviru projekta: „Mreža za lokalno akciono planiranje za

biodiverzitet na Zapadnom Balkanu – SEE BAP II“, kojim je rukovodio Evropski centar za

zaštitu prirode (ECNC – European Center for Nature Conservation), u saradnji sa Regionalnim

centrom za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC – Regional Environmental

Center for Central and Eastern Europe), a koji je finansiran od strane Ministarstva spoljnih

poslova Finske.

Slika 1: dokoljen

4

Sadržaj LISTA SKRAĆENICA .................................................................................................................................. 6

PREDGOVOR ....................................................................................................................................... 8

REZIME ................................................................................................................................................ 9

UVOD ................................................................................................................................................ 13

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Plužine – ciljevi .............................................................. 15

Zašto je biodiverzitet važan za lokalnu zajednicu? ............................................................................... 17

VIZIJA ................................................................................................................................................ 21

SADAŠNJE STANJE: BIODIVERZITET U NAŠOJ OPŠTINI, PITANJA I MOGUĆNOSTI ............................ 22

Geografski položaj i granice opštine Plužine ........................................................................................ 22

Pejzaž i predione odlike ........................................................................................................................ 23

Pejzažna jedinica Pivskog područja ...................................................................................................... 25

Zaštita karaktera predjela..................................................................................................................... 26

Hidrološke i hidrogeološke karakteristike ............................................................................................ 28

Klimatske karakteristike ....................................................................................................................... 31

Geološke i geomorfološke karakteristike ............................................................................................. 32

Zemljišta: tip, površina i upotreba ....................................................................................................... 33

Populaciona struktura .......................................................................................................................... 34

Naselja .................................................................................................................................................. 35

Privreda ................................................................................................................................................ 36

Turizam ................................................................................................................................................. 38

BIODIVERZITET – KARAKTERISTIKE I VRIJEDNOSTI ........................................................................... 40

FLORA ................................................................................................................................................... 41

Endemične vrste biljaka zabilježene na prostoru opštine Plužine: ...................................................... 45

5

Reliktne vrste biljaka u opštini Plužine ................................................................................................. 47

Tercijarni relikti ..................................................................................................................................... 47

Glacijalni relikti: .................................................................................................................................... 48

Rijetke biljne vrste ................................................................................................................................ 48

Florističko-vegetacijske karakteristike jezera u opštini Plužine ........................................................... 50

ŠUME I ŠUMАRSTVO ............................................................................................................................ 52

GLJIVE – MAKROMICETE ...................................................................................................................... 55

FAUNA .................................................................................................................................................. 58

DIVERZITET STANIŠTA PTICA ................................................................................................................ 73

ZAŠTIĆENE VRSTE I STANIŠTA PREMA NACIONALNOM ZAKONODAVSTVU I MEĐUNARODNIM

KRITERIJUMIMA ................................................................................................................................ 79

PRIORITETI ZASNOVANI NA TOME ŠTA SE MOŽE POSTIĆI U OKVIRU RASPOLOŽIVIH SREDSTAVA . 80

PRIORITETI, CILJEVI I INDIKATORI ..................................................................................................... 83

PETOGODIŠNJI AKCIONI PLAN – OPŠTINA PLUŽINE, CRNA GORA, 2013–2018. GODINE................. 88

JEDNOGODIŠNJI AKCIONI PLAN OPŠTINE PLUŽINE .......................................................................... 95

REFERENCE ....................................................................................................................................... 97

6

LISTA SKRAĆENICA

BiH Bosna i Hercegovina

CG Crna Gora

ECCF European Council for Conservation of Fungi – Evropski savet za zaštitu

gljiva

ECNC European Center for Nature Conservation – Evropski centar za zaštitu

prirode

EPCG Elektroprivreda Crne Gore

EU Evropska Unija

GIS Geografski informacioni sistem

HE Hidroelektrana

IFA Important Fungus Area – Područja važna za gljive

IPA projekti Instrument for Pre-Accession Assistance – Instrument pretpristupne

pomoći

IUCN International Union for Conservation of Nature – Međunarodna unija za

zaštitu prirode

KJP Komunalno javno preduzeće

LBAP Lokalni akcioni plan za biodiverzitet

NP Nacionalni park

NVO Nevladina organizacija

REC CEE Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe - Regionalni

centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu

RP Regionalni park

SEE BAP South Eastern European Biodiversity Action Plans – Akcioni planovi za

biodiverzitet Jugoistočne Evrope

7

SFRJ Socijalistička federativna republika Jugoslavija

SNV Netherlands Development Organisation – Holandska razvojna organizacija

SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats – snage, slabosti,

mogućnosti i pretnje (analiza)

TO Turistička organizacija

UNDP United Nation Development Program - Program za razvoj Ujedinjenih

nacija

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization –

Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu

USAID United States Agency for International Development – Agencija Sjedinjenih

američkih država za međunarodni razvoj

WWF World Wide Fund for Nature– Svetski fond za prirodu

8

PREDGOVOR

U Crnoj Gori opština Plužine se posebno izdvaja po svojim prirodnim ljepotama, visokim planinama,

prostranim pašnjacima i šumskim površinama, pitkim vodama, čistim vazduhom i zdravom hranom.

Kao takva, predstavlja oazu prirodne jedinstvenosti i, u dobroj mjeri, očuvanosti koju treba u

narednom periodu sačuvati.

Zbog potrebe za očuvanjem i postojeće očuvanosti prirode, Prostornim planom Crne Gore predviđen

je park prirode na prostoru opštine Plužine. Nakon izrade Studije zaštite za Regionalni park prirode

„Piva“, Prostornim planom opštine (Prostorni plan usvojen oktobra 2012. godine), određene su

granice parka i zaštita. Lokalna uprava je u postupku definisanja upravljanja Regionalnim parkom,

nakon čega će se donijeti akt o proglašenju upravljača.

U izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet (LBAP), stručnu i finansijsku pomoć pružili su nam

Evropski centar za zaštitu prirode (ECNC) i Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu

Evropu (REC). Na taj način, kroz izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet, obuhvaćeni su

stavovi stručnih lica. Uvaženo je mišljenje građana opštine koji su aktivno učestvovali u izradi LBAP-a

i učestvuju u aktivnostima očuvanja biodiverziteta. Koristim priliku da im se svima zahvalim, uz

njihove preporuke ćemo nastaviti rad u sprovođenju aktivnosti i implementaciji akcionog plana.

Posebnu zaslugu za uspješno završen proces akcionog planiranja za biodiverzitet u opštini Plužine

ima opštinski LBAP tim, koji je radio na izradi dokumenta.

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet urađen je u skladu sa zahtjevima EU o očuvanju životne sredine,

kao i zahtjevom za povećanje površina zaštićenih područja.

Predsjednik

Mijuško Bajagić .

9

REZIME

Opština Plužine nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore, uz granicu Bosne i

Hercegovine i pripada jugoistočnim Dinaridima. U pogledu fizičko-geografskih karakteristika,

geodiverziteta i geonasljeđa i biodiverziteta, predstavlja kompleksan dio Dinarida. Površina

opštine Plužine iznosi 854 km2 i prema veličini prostora je sedma opština u Crnoj Gori.

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet (LBAP) opštine Plužine nastao je u okviru

projekta:„Mreža za lokalno akciono planiranje za biodiverzitet na Zapadnom Balkanu – SEE

BAP II“, koji je realizovan u partnerstvu Evropskog centra za zaštitu prirode (ECNC –

European Center for Nature Conservation), Regionalnog centra za životnu sredinu za

Centralnu i Istočnu Evropu (REC – Regional Environmental Center for Central and Eastern

Europe) i lokalne uprave Opštine Plužine. Projekat je finansiran od strane Ministarstva

spoljnih poslova Finske, u periodu 2011–2013. godine. Tokom participativnog procesa koji je

uključivao najšire zainteresovane strane na lokalnom i nacionalnom nivou, u vezi sa

zaštitom biološke raznovrsnosti i održivog korišćenja usluga ekosistema u opštini Plužine,

definisani su prioriteti, mjere i aktivnosti za postizanje ciljeva zaštite. Napravljeni su

petogodišnji i jednogodišni akcioni planovi, bazirani na potrebama prvenstveno lokalnog

stanovništva opštine Plužine.

U izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet, zainteresovane strane i opštinski LBAP tim rukovodili su se opšteprihvaćenim principima održivog razvoja, razvojnih aktivnosti i smjernicama denifisanim Prostornim planom CG, Prostornim planom opštine Plužine i Strategijom razvoja opštine Plužine. U ovim strateškim dokumentima, kao jedan od prioriteta, definisana je potreba za sprovođenjem aktivnosti i mjera zaštite i unapređenja životne sredine opštine Plužine, što predstavlja jedan od bitnijih preduslova za zaštitu biodiverziteta na ovom području, a koji se definiše Lokalnim akcionim planom za biodiverzitet. Osnovni cilj donošenja Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet je zaštita biodiverziteta na području opštine Plužine, koji je po mnogo čemu specifičan i karakterističan. Na dijelu opštine prostire se Nacionalni park „Durmitor“ (14% površine NP „Durmitor“ nalazi se na teritoriji opštine Plužine), a u planu je proglašenje Regionalnog parka „Piva“, koji će obuhvatati 38,1% površine opštine Plužine. Urađena je Studija zaštite za novo zaštićeno prirodno dobro kroz projekat sa Zavodom za zaštitu prirode Crne Gore: Stručna podloga –Studija zaštite prirodnog dobra „Piva“. U periodu izrade LBAP-a za opštinu Plužine, procedura proglašenja zaštićenog prirodnog dobra je bila u završnoj fazi. Na pojedinim područjima opštine nalazi se veliki broj jedinstvenih biljnih i životinjskih vrsta, endemičnih, rijetkih, zaštićenih i na drugi način korisnih i značajnih vrsta, zbog čega se

10

prirodne vrijednosti, ekosistemske usluge i posebno biodiverzitet područja opštine Plužine izdvajaju kao njen najvažniji dio. Ukupan broj vaskularnih biljaka na ovom području procijenjen je na oko 1.200, što predstavlja više od trećine ukupne flore Crne Gore, pa se područje opštine Plužine može svrstati u izuzetno vrijedne centre biodiverziteta. Zbog velikog broja registrovanih rijetkih i ugroženih biljaka, ovo područje spada u kategoriju najznačajnijih i najvrjednijih u centralnim Dinaridima. Od ukupno 274 zaštićene vrste vaskularne flore na teritoriji čitave Crne Gore, 68 biljnih vrsta (ili skoro četvrtina) nalazi se na teritoriji Bioča. Čitavo područje opštine Plužine ima planinski karakter i predstavlja dobro očuvan (u skoro izvornom obliku) i bez prisustva značajnijeg zagađenja faunistički rezervat. Na osnovu dosadašnjih istraživanja i saznanja utvrđeno je da nekoliko područja na prostoru Plužina imaju poseban faunistički značaj i zaslužuju poseban tretman kao faunistički objekti. Među njima poseban značaj imaju visokoplaninska jezera sa svojom okolinom. Na prvom sastanku zainteresovanih strana za izradu Lokalnog akcionog plana za

biodiverzitet opštine Plužine, definisana je vizija u smislu kako će biodiverzitet u Opštini

izgledati u dužem vremenskom periodu, u narednih dvadesetak godina. Na prvom mjestu

prisutni su istakli blagostanje ljudi, stanovnika opštine, postignuto i usklađeno sa prirodnim

resursima koji su im na raspolaganju. Posebno je istaknuta potreba vraćanja tradicionalnim

vrijednostima, koje bi mogle biti osnova za ekonomski i socijalni napredak i razvoj lokalne

zajednice.

Područje opštine Plužine ima vrlo raznovrstan i dinamičan pejzažni prostor. Svi pejzaži bi se

mogli svrstati u četiri osnovne grupe: prvobitni, prirodni, kulturni i devastirani pejzaž. Glavni

problemi očuvanja autentičnih odlika pejzaža su neplanska gradnja, vikend, turistički i

infrastrukturni objekti, kao i neadekvatne pejzažne intervencije. Negativan primjer u

okruženju opštine Plužine je sadašnje stanje NP „Durmitor“. Činjenica je da je NP „Durmitor“

upisan u listu Svjetske prirodne i kulturne baštine, između ostalog i zbog izuzetnih

vrijednosti, kako sa estetskog, tako i sa naučnog gledišta, gdje složenom, dinamičnom i

mozaičnom pejzažu svakako treba dati jedan od priroriteta.

U morfološkom pogledu Piva pripada durmitorsko-volujačkoj visiji koja je dio prostrane

regije visokih planina i površi sjeverne Crne Gore. Geografsko područje Pive, sa jasnom i

prepoznatljivom šemom predionih elemenata, pripada pejzažnoj jedinici Pivsko područje.

Strukturu ovog predjela čine površi (Pivska planina i Pivska župa), planinski grebeni (Bioč,

Maglić i Volujak) i riječne doline. Cijeli predio je ograničen dubokim dolinama rijeka Pive,

Tare, Vrbnice, Komarnice i Sušice. Osim geomorfoloških karakteristika, raznolikost

vegetacije na vertikalnom profilu područja, bogatstvo biljnih vrsta i brojne florističke

specifičnosti takođe su utkane u strukturu predjela. Od dna kanjonskih dolina pa sve do

najviših planinskih vrhova izdiferencirani su različiti šumski pojasevi (pojas termofilne

lišćarsko-listopadne vegetacije, pojas mezofilnih lišćarsko-listopadnih šuma, pojas

četinarskih šuma, subalpskih bukovih šuma i pojas bora krivulja), u okviru kojih se jasno

11

izdvajaju nešumska staništa (livade, pašnjaci, kamenjari, sipari, točila, tresave, bare i jezera)

sa karakterističnom vegetacijom.

Među limnološkim objektima, naročito se ističu prirodna planinska jezera: Trnovačko,

Stabanjska, Škrčka i Sušičko jezero.

Pivsko jezero je vještačko jezero koje je nastalo izgradnjom hidroelektrane 1975. godine.

Kod Mratinja na 10 km od Šćepan Polja nalazi se brana visoka 220 m, koja spada među

najviše u Evropi. Jezero je na nekim mjestima duboko i preko 200 m, a dugo je 45 km. Pivsko

jezero predstavlja najveći rezervoar pitke vode na Balkanu i ima izvanredne uslove za

sportove na mirnim vodama. Posebno je atraktivno za ribolov i one koji žele da uživaju u

pogledu na preostale djelove potopljenog kanjona rijeke Pive.

Specifični problemi razvoja u opštini Plužine, pored deficitarnosti vode i ugroženosti

zemljišta erozijom, su neravnomjeran raspored mreže naselja i zahtjevi za usklađivanje

razvoja poljoprivrede sa zaštitom okoline u područjima nacionalnih parkova. Mreža naselja

na ovom prostoru je vrlo disperzna, a niz naselja ima demografske potencijale, pojedinačno

ili kao grupa naselja, gdje treba stvoriti privredna jezgra, odnosno centre razvoja opštine.

Jedan od uslova je i kvalitetna infrastrukturna mreža, koju je potrebno planirati bez

narušavanja predionih vrijednosti.

U pogledu razvoja turizma, prema Prostornom planu opštine Plužine, planira se otvaranje

više punktova: dogradnja hotela i izgradnja autokampa u Plužinama, kao i izgradnja motela

u Goranskom. Komplementarni smještaj (domaća radinost) planira se u naseljima Trsa, Pi-

šće, Crkvičko Polje i Stabnima.

Površinа šumа nа području opštine Plužine iznosi 36.416 hа ili 44% u odnosu nа ukupnu

površinu opštine, od čegа držаvnih 32.746 hа i privаtnih 3.670 hа. Procenаt privаtnih šumа

u ukupnoj površini iznosi svegа 10%, što je znаtno mаnje od prosjekа u držаvi, аli i od učešćа

ostаlih opštinа u Crnoj Gori. Čаk bi se moglo reći dа je nаjmаnji uz sаmo neke opštine nа

sjeveru Crne Gore.

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Plužine sadrži sve informacije koje su do sada

sakupljene o biodiverzitetu čitavog prostora opštine Plužine i okoline, sa posebnim osvrtom

na rijetke, ugrožene, endemo-reliktne i zaštićene vrste i staništa prema nacionalnom

zakonodavstvu i međunarodnim kriterijumima. Dat je pregled najznačajnijih faunističkih

lokaliteta, a posebno je obrađena i cjelokupna fauna područja. Stoga, ovaj dokument

predstavlja jedinstvenu bazu podataka o biodiverzitetu lokalne zajednice opštine Plužine, sa

akcionim planom za zaštitu i održivo korišćenje usluga koje pružaju registrovani ekosistemi.

Dokument je podložan revizijama, izmjenama i dopunama, baziranim na stručnim i naučnim

12

saznanjima i doprinosu lokalnog stanovništva, kao najboljih poznavalaca sopstvenog

okruženja, resursa i mogućnosti.

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Plužine donesen je za period 2013–2018.

godine. Usvojen je 4. aprila 2013. godine, na sjednici Skupštine.

13

UVOD

Biološka raznovrsnost ili biodiverzitet predstavlja skup svih živih organizama koji naseljavaju Zemlju. Uključuje biljke, životinje, gljive i mikroorganizme, pa čak i bakterije. Stabilan biodiverzitet obično podrazumijeva zdravu životnu sredinu.

Biološka raznovrsnost se dijeli u tri nivoa:

1. raznolikost vrsta, 2. genetska raznovrsnost, 3. raznovrsnost ekosistema.

Raznolikost vrsta

Uključuje sveukupnost svih živih vrsta u jednoj regiji, koje se razmnožavaju kako bi osigurale zdravo potomstvo. Odrasli članovi neke vrste najčešće su izgledom slični, ali mogu postojati razlike u izgledu u zavisnosti od pola ili starosti. Od milion različitih vrsta najveći dio otpada na životinje. Od životinja, najviše je insekata.

Genetska raznolikost

Svaka biljka, životinja, gljiva ili bakterija ima skup gena. Geni svakoj jedinki daju skup njenih karakteristika. Razlike u genima među različitim jedinkama unutar neke vrste čine ih međusobno drugačijima. Ove razlike nazivamo genetskom raznolikošću.

Populacija je skupina organizama jedne vrste koji naseljavaju isto stanište. Često populacije dijele slične gene, koji su različiti u odnosu na neku drugu populaciju iste vrste. Zbog toga je bitno da sve populacije mogu preživjeti kako bi se zadržala genetska raznolikost. Što je unutar neke vrste više različitih gena, to je ta vrsta sposobnija da se prilagodi promjenama klime ili staništa, a i vjerovatnije je da će jedinke preživjeti i nastaviti širiti svoje gene na podmladak.

Raznovrsnost ekosistema

Predstavlja skup različitih tipova ekosistema na Zemlji. Ekosistem uključuje svaku živu jedinku u nekom okruženju, njihov dom, vodu, zemlju, pa čak i vremenske uslove.

Različiti ekosistemi uključuju šume, rijeke, potoke, livade, koralne grebene, stijene na plažama ili u klisurama i kanjonima...

Vrlo je važno zadržati raznolike ekosisteme jer svaki ekosistem održava u životu čitav niz različitih organizama. Ti organizmi imaju različitu funkciju: čiste vodu, filtriraju vazduh, modifikuju temperaturu, čiste prirodni otpad, održavaju zemlju čistom, održavaju ravnotežu

14

različitih organizama. Uz to, ljudi mogu koristiti njihova ljekovita svojstva, dobijati tekstilna vlakna i ostale materijale.

Iako još uvijek nijesu otkrivene i popisane sve biljne i životinjske vrste koje žive na našoj planeti, naučnici vjeruju da postoji preko 100 miliona vrsta.

Predviđa se da jednoj od četiri vrste sisara, kao i jednoj od osam vrsta ptica u bliskoj budućnosti prijeti istrebljenje. Predviđa se da će populacija svih ovih vrsta biti smanjena barem za jednu petinu u sljedećih 10 godina.

Trenutno je preko 16.000 biljnih i životinjskih vrsta svrstano u neku od kategorija ugroženosti.

Ukoliko se nastavi trenutna stopa istrebljenja, do 2025. godine mogli bismo izgubiti jednu petinu svih poznatih vrsta.

Zbog svega navedenog, zbog značaja biodiverziteta za lokalnu zajednicu, naciju i globalno

planetu Zemlju, zbog svih prijetnji kojima uništavanjem biodiverziteta čovjek direktno

ugrožava svoj opstanak na Zemlji, neophodno je što prije otpočeti sa aktivnostima podizanja

svijesti, najprije lokalnih zajednica, direktno zavisnih od usluga ekosistema u neposrednom

okruženju, pa do nacionalnog nivoa, u smislu zakonske i pravne regulative u oblasti zaštite

prirode, šuma, voda... Lokalni akcioni planovi za biodiverzitet predstavljaju jedan od

primjera kako se na konkretan način, za svaku zajednicu specifično i u skladu sa konkretnim

uslovima, može pokrenuti briga zajednice za sopstveno okruženje.

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet za opštinu Plužine donosi se u skladu sa važećim zakonskim propisima i to: Zakonom o životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08), Zakonom o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br. 51/08), Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05), Zakonom o nacionalnim parkovima („Sl. list RCG“, br. 47/91, 17/92, 27/94 i 56/09), Zakonom o divljači i lovstvu („Sl. list CG“, br. 52/08), Zakonom o slatkovodnom ribarstvu („Sl. list CG“, br. 11/07), Zakonom o vodama („Sl. list RCG“, br. 16/95), Prostornim planom Crne Gore („Sl. list CG“, br. 24/08). Osnovne vrijednosti prirodnih potencijala čitavog područja u kome se nalazi i opština Plužine navedene su u strateškim i drugim razvojnim dokumentima od značaja za očuvanje biodiverziteta, kao što su Nacionalna strategija održivog razvoja, Nacionalna strategija biodiveziteta sa Akcionim planom, Studija „Pravci razvoja Crne Gore kao ekološke države“, Prostorni plan područja posebne namjene NP „Durmitor“, Program i razvoj zaštite NP „Durmitor“ i dr. Program integralnog razvoja Durmitorskog područja, kojem pripada i opština Plužine,

baziran je na nekoliko uporišnih tačaka, kao što su međunarodno priznati eko-prostori,

značajne površine šuma i pašnjaka, prirodni elementi za razvoj turizma, relativno povoljan

položaj. Korišćenje prostora i zaštita biodiverziteta su, po pravilu, suprotstavljene aktivnosti,

što dovodi prvenstveno do infrastrukturnog ograničavanja obima aktivnosti u planiranju

uređenja prostora. Ciljevi izrade programa integralnog razvoja Durmitorskog područja

svakako obuhvataju usklađivanje ekonomskog razvoja sa imperativom očuvanja prirode, ori-

jentaciju na razvoj turizma, proizvodnju biološki vrijedne hrane i uslužnih djelatnosti, razvoj

15

društvenih djelatnosti i postizanje boljeg kvaliteta života, onemogućavanje spontanog i

neorganizovanog koncentrisanja objekata raznih namjena, identifikaciju i otklanjanje svih

žarišta zagađivanja, zaustavljanje procesa iseljavanja i sl.

Akcenat u ovom dijelu Republike potrebno je staviti na razvoj turizma, kao dvosezonske ak-tivnosti, i poljoprivrede, prije svega stočarstva (prema Zelenoj strategiji Crne Gore). To bi, uz aktiviranje domaće radinosti i racionalnu eksploataciju šuma i ljekobilja, omogućilo integral-ni razvoj Durmitorskog područja. Inače, u zoni Nacionalnog parka „Durmitor“ predviđa se 5.500 ležaja, od čega 55% u osnovnom i 45% u komplementarnom smještaju, što će na specifičan način predstavljati opterećenje za biodiverzitet i raspoložive prirodne resurse, ukoliko se ne pristupi planiranju i primjeni održivih standarda u njihovoj zaštiti. U Prostornom planu opštine Plužine navedeni su osnovni pravci i prioriteti razvoja, a to su:

maksimalno korišćenje postojećih proizvodnih kapaciteta, naročito u industriji; razvoj poljo-

privrede, naročito stočarstva; razvoj turizma i turističke privrede; razvoj privrede. Prihvaćen

koncept razvoja počiva na djelatnostima industrije i poljoprivrede, potpomognutim ostalim

djelatnostima kao što su šumarstvo, ugostiteljstvo i turizam, dok razvoj društvenih djelatno-

sti prati trend ukupnog razvoja sa osnovnom funkcijom zadovoljenja potreba stanovništva.

Ovim Prostornim planom se predviđa uspostavljanje regionalnog parka prirode, koji bi obu-hvatio veći dio opštine sa blažim, tj. slobodnijim režimom korišćenja prostora. Unutar tog prostora bi se uspostavile različite kategorije zaštite: specijalni prirodni rezervati, spomenici prirode, zaštitne zone oko spomenika kulture, zaštitne zone akumulacije HE „Piva“ i rezerva-ti pojedinih vrsta divljači. Preporuka iz Prostornog plana opštine Plužine je da bi trebalo posvetiti posebnu pažnju dolinama rijeka Pive i Vrbnice. Radi usklađivanja sa opšteprihvaćenim principima održivog razvoja i razvojnih aktivnosti i opredjeljenja denifisanih Prostornim planom CG, Prostornim planom opštine Plužine i Strategijom razvoja opštine Plužine, prioritetno se nameće potreba sprovođenja aktivnosti i mjera zaštite i unapređenja životne sredine opštine Plužine, što predstavlja jedan od bitnijih uslova za zaštitu biodiverziteta na ovom području, a koji se definiše ovim Lokalnim akcionim planom za biodiverzitet (LBAP).

Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Plužine – ciljevi

Osnovni cilj donošenja Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet jeste zaštita biodiverziteta na području opštine Plužine, koji je po mnogo čemu specifičan i karakterističan, a u nekim segmentima jedinstven. Na dijelu opštine prostire se Nacionalni park „Durmitor“ (14% površine NP „Durmitor“ nalazi se na teritoriji opštine Plužine), a u planu je proglašenje Regionalnog parka „Piva“, koji će imati površinu od 32.471,2 ha i obuhvataće 38,1% površine opštine Plužine. Opštinska uprava i administracija su visoko svjesni prirodnih vrijednosti u svom neposrednom okruženju, što pokazuje velika zainteresovanost i

16

spremnost Opštine da se zaštiti dio teritorije. Opština Plužine je finansirala Studiju zaštite za novo zaštićeno prirodno dobro (na osnovu člana 53 i člana 56 Zakona o zaštiti prirode), kroz projekat sa Zavodom za zaštitu prirode Crne Gore: Stručna podloga – Studija zaštite prirodnog dobra „Piva“ (Zavod za zaštitu prirode, 2011).

Slika 2: položaj opštine Plužine i prostiranje budućeg zaštićenog područja na teritoriji

opštine

Prirodne vrijednosti, ekosistemske usluge i posebno biodiverzitet područja opštine Plužine se izdvajaju kao njen najvažniji dio, jer se na pojedinim područjima nalazi veliki broj jedinstvenih biljnih i životinjskih vrsta, endemičnih, rijetkih, zaštićenih i na drugi način korisnih i značajnih vrsta. Prema Studiji zaštite prirodnog dobra „Piva“, ukupan broj vaskularnih biljaka procijenjen je na oko 1.200, što predstavlja više od trećine ukupne flore Crne Gore, pa se slobodno područje opštine Plužine može svrstati u izuzetno vrijedne centre biodiverziteta. Zbog velikog broja registrovanih rijetkih i ugroženih biljaka, ovo područje spada u kategoriju najznačajnijih i najvrjednijih u centralnim Dinaridima. Od ukupno 274 zaštićene vrste vaskularne flore na teritoriji čitave Crne Gore, 68 biljnih vrsta (ili skoro četvrtina) nalazi se na teritoriji Bioča. Čitavo područje opštine Plužine ima planinski karakter i predstavlja dobro očuvan (u skoro izvornom obliku) i bez prisustva značajnijeg zagađenja

17

faunistički rezervat. Na osnovu dosadašnjih istraživanja i saznanja utvrđeno je da nekoliko područja na prostoru Plužina imaju poseban faunistički značaj i zaslužuju poseban tretman kao faunistički objekti. Među njima poseban značaj imaju visokoplaninska jezera sa svojom okolinom (Zavod za zaštitu prirode, 2011). Detaljniji prikaz vrijednosti biodiverziteta opštine Plužine prikazan je u dijelu Sadašnje stanje: biodiverzitet u našoj opštini, pitanja i mogućnosti. Imajući u vidu da je prostor opštine Plužine jedna ekološki očuvana sredina, to je cilj izrade i donošenja ovog plana da to bude i u budućnosti, da se što je moguće više očuva netaknuta i jedinstvene priroda, a sve u cilju ekonomskog interesa i održivog razvoja opštine. Plužine predstavljaju potencijalnu turističku destinaciju sa prirodnim ljepotama koje posjetiocu mogu ponuditi više vrsta odmora i rekreacije, zabave, uživanja u ekstremnim sportovima i ekoturizmu, a naučnicima i istraživačima pružaju mogućnost da otkriju nove vrste biljnog i životinjskog svijeta, da otkriju neke, do sad neotkrivene prirodne pojave i fenomene tipične za ovo područje. Na osnovu svega gore navedenog, izrada Akcionog plana za biodiverzitet predstavlja potrebu, ali i obavezu lokalne samouprave, koja ima mandat da svoj prostor maksimalno prezentuje na održivim i realnim osnovama, a lokalnom stanovništvu omogući brži ekonomski razvoj i bolji način življenja. Ovim dokumentom će biti definisano šta treba zaštititi i na koji način, u kom vremenskom periodu i ko će biti nosioci aktivnosti. Takođe će biti naznačeni rokovi za završetak pojedinih aktivnosti, kao i troškovi njihove realizacije, sa listom potencijalnih donatora. Vrijednost i potreba za usvajanjem Akcionog plana za biodiverzitet prepoznata je i od strane lokalnog stanovništva, lokalne uprave, privrednih subjekata, ali i od međunarodne zajednice, što predstavlja jedan mali, ali bitan korak ka evropskim integracijama Crne Gore.

Zašto je biodiverzitet važan za lokalnu zajednicu?

Već je napomenuto da je opštinska vlast u Plužinama svjesna prirodnih vrijednosti koje

postoje na teritoriji opštine i da su preduzete mjere da se veliki dio opštine, skoro 40%,

zaštiti na adekvatan način, u skladu sa aktuelnim zakonskim propisima, i izrade planovi

upravljanja zaštićenim područjem. Proglašenje predloženog područja zaštićenim je u

proceduri, koja je pokrenuta od strane same lokalne zajednice. Tokom procesa izrade

Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet, zainteresovane strane u ovoj opštini su vrlo

aktivno učestvovale i davale svoj doprinos. Lokalna zajednica opštine Plužine je još ranije, na

osnovu smjernica datih u Prostornom planu države Crne Gore, gdje je planirano

18

uspostavljanje parka prirode kao zaštićenog područja na Pivi, pokrenula inicijativu i

napravila prve i najvažnije korake u stvaranju osnova za napredak čitave zajednice, bazirane

na sopstvenim resursima. U tom smislu, biodiverzitet za ljude u opštini Plužine predstavlja

osnovnu pokretačku i razvojnu snagu, jedinstvenu i specifičnu. Raspoloživi resursi su najprije

valorizovani, napravljen je „inventar biodiverziteta“, što daje velike mogućnosti u daljem

planiranju i korišćenju usluga koje pružaju ekosistemi u ovoj opštini, ali na održiv način, u

skladu sa razvojem i potrebama zajednice.

Stanovnici opštine Plužine jednu od razvojnih mogućnosti vide u proglašenju zaštićenog

prirodnog dobra – Regionalnog parka „Piva“. U tom smislu, posjetiocima će biti pružane

usluge stručnog vođenja, razgledanja prirodnjačke zbirke, kampovanja i boravka u prirodi,

posmatranje ptica. Zatim, u komercijalne svrhe i radi ostvarivanja dobiti i daljeg razvoja

zaštićenog područja, biće omogućeno snimanje igranih i komercijalnih filmova, spotova i

reklama, kao i splavarenje i iznajmljivanje čamaca i brodova. Sakupljanje, branje i otkup

šumskih plodova na adekvatan i kontrolisan način, prepoznato je kao mogućnost i velika

snaga, od čega direktno lokalno stanovništvo može imati veliku korist. Zatim sportski

ribolov, u funkciji zaštite ribolovnih voda, može se uvezati sa turističkom ponudom u

ugostiteljstvu, korišćenjem smještajnih kapaciteta u domaćoj radinosti i promocijom

domaće hrane i proizvoda.

Na prvom sastanku širih zainteresovanih strana u procesu izrade LBAP-a, održanom 27. 11. 2012. godine u opštini Plužine, urađena je SWOT analiza zajedno sa prisutnim predstavnicima najširih društvenih grupa koje su prisutne u opštini: lokalne uprave i administracije Opštine Plužine, Turističke organizacije, NVO sektora, privatnog sektora, Uprave za šume, Lovačkog i ribolovačkog društva, Udruženja pčelara, obrazovnih ustanova.

Na osnovu analize, evidentno je da su prisutni svjesni prirodnih vrijednosti i potencijala koji

postoje u opštini Plužine. Kao snaga i pokretačka moć opštine prepoznati su „čista,

netaknuta priroda“, staništa rijetkih i ugroženih vrsta i same vrste koje su od značaja za

zaštitu (staništa velikog tetrijeba, mrki medvjed, divokoza...). Posebno su istaknuti lokaliteti

ledničkih jezera (Trnovačko jezero, Stabanjska jezera) koja se nalaze na teritoriji opštine i

koja su od potencijalnog značaja za razvoj turizma, planinarenja i privlačenje posjetilaca.

Takođe, ljekovito bilje i šumski plodovi koji se sakupljaju sa lokaliteta u opštini Plužine

predstavljaju izvor finansiranja pojedincima, ali bi trebalo, u narednom periodu, veću pažnju

posvetiti obukama sakupljača u vezi sa pravilnim načinom sakupljanja iz prirode, zatim

podstaći plantažno gajenje pojedinih ekonomski isplativih vrsta i inicirati unapređivanje

mreže samih sakupljača, kao i otkupljivača zbog bolje cijene i boljeg plasmana na tržište.

Strateški plan razvoja opštine i Prostorni plan opštine Plužine su usvojeni, a podrška lokalne

vlasti je posebno istaknuta kao velika prednost u uspostavljanju konkretne saradnje i

podrške različitim projektima. Još jedna privredna mogućnost koju stanovnici vide kao šansu

19

za rast i napredak je postojanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, koji ne radi, a potrebno ga je

pokrenuti, kako bi se dobila mlađ za poribljavanje Pivskog jezera i uposlio određen broj

lokalnog stanovništva.

Problemi koji su prepoznati i za koje se u narednom periodu očekuju rješenja unutar

opštine, ali i pomoć sa strane, u vezi su, uglavnom, sa pojedinačnim snagama i prednostima.

Tako prijetnje čistoj i netaknutoj prirodi, staništima i vrstama od značaja za zaštitu, potiču

prvenstveno od strane ljudske nemarnosti, kao što je neprimjereno odlaganje otpadaka od

strane posjetilaca Trnovačkog jezera, devastiranost lijeve obale Tare zbog čišćenja prostora

za rafting-kampove, zbog pristupnih puteva do kampova i zbog bespravne gradnje

neadekvatnih objekata na samoj obali rijeke. Jedan od velikih problema je generalno

neinformisanost stanovništva o problemima koji postoje, najviše zbog medijske

nepokrivenosti (nepostojanje lokalnih radija i štampanih medija). Još jedan od problema

odnosi se na unos invazivnih vrsta u Pivsko jezero, kao što je klen, koji sve više istiskuje

pastrmku sa njene teritorije. Ribolov postaje sve više neodrživ, a nesavjesni ribolovci svojim

aktivnostima dovode do gubitka biodiverziteta u vodama i oko njih. Takođe, opšti problem u

većini opština u čitavom regionu jugoistočne Evrope su neregulisane deponije i

nepostojanje sistema za odlaganje, reciklažu i preradu otpada, nepostojanje kolektora za

otpadne vode i nepostojanje sistema za prečišćavanje otpadnih voda. Sve ove slabosti,

nedostaci i problemi koji direktno ili indirektno negativno utiču na prirodne resurse u opštini

Plužine prepoznati su od strane tima za izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet, pa

će ovim dokumentom za neke od njih, koji su u domenu lokalne zajednice, biti predložene

aktivnosti za rješavanje ili, bar, ublažavanje negativnog efekta.

Mogućnosti za dalji napredak u unapređivanju stanja u oblasti zaštite biodiverziteta u

opštini Plužine prepoznate su kroz korišćenje sredstava iz međunarodnih fondova, kao što je

IPA fond, kroz projekte na nacionalnom nivou i prekogranične, posebno sa opštinom Foča iz

BiH i Nacionalnim parkom „Sutjeska“ (spajanjem NP „Sutjeska“ i budućeg Parka prirode

„Piva“ u prekogranično zaštićeno područje). Pristup IPA komponenti u vezi sa

poljoprivredom, u narednom programskom periodu od 2014. godine, otvoriće nove

mogućnosti za unapređivanje ruralnog razvoja i životne sredine. Strani donatori, vlade,

ministarstva inostranih poslova i ambasade, međunarodne organizacije kao što su USAID,

UNDP, WWF, IUCN, REC, ECNC itd., već su kroz projekte pomagale razvoj lokalne zajednice

opštine Plužine u raznim oblastima, pa i u oblasti unapređenja stanja u životnoj sredini.

Dobra saradnja Turističke organizacije opštine Plužine postoji sa srodnim organizacijama u

susjedstvu i u drugim državama, posebno na izradi zajedničke turističke ponude čitavog

regiona. U opštini Plužine prihvaćen je prostorni koncept razvoja turizma koji se zasniva na

regionalizaciji i specifikaciji turističke ponude, smanjenju disproporcija u razvoju turističke

baze između primorskog i kontinentalnog područja Republike, kao i na koordinaciji sa razvo-

jem poljoprivrede i, posebno, očuvanjem prirodne sredine. I na kraju, ali ne manje važna, je

20

činjenica da je veliki broj poslovnih ljudi i naučnih radnika porijeklom iz Pive, koji su činili, ali

mogu još više, za dobrobit svojih sugrađana i održivi razvoj kraja.

Prijetnje za biodiverzitet i resurse u ovoj opštini prepoznate su najviše u postojanju

elementarnih nepogoda, na koje čovjek ne može direktno da utiče, mada je svojom

djelatnošću izazvao globalnu promjenu klime i povećao i umnožio dejstva prirodnih

nepogoda, kao što su požari, suše, veliki snjegovi i sl. Međutim, još uvijek nijesu definisani

precizni mehanizmi za ublažavanje ovih promjena i pojava, što predstavlja mogućnost za

nove izazove u pronalaženju adekvatnih i efikasnih načina prevencije. Jedna od realnih

prijetnji koja bi lako mogla biti rješiva uz malo više ulaganja, ali za dugoročnu dobit, dolazi iz

okolnih opština, kao što je Hemijska industrija u Mojkovcu, koja utiče na sve elemente

životne sredine, zagađujući vodu, vazduh i zemljište. Sve prijetnje su, bilo neposredno ili

posredno, definitivno uzrokovane ljudskim aktivnostima i nemarom, a naročito postojanjem

niskog nivoa svijesti o potrebi očuvanja biodiverziteta i usluga koje ekosistemi pružaju

najprije lokalnoj zajednici, a onda i širem društvu. Zbog toga je potrebno dugoročno raditi

na podizanju svijesti i uključivanju javnosti u procese donošenja odluka na lokalnom nivou,

naročito prilikom nominovanja i proglašenja nekog područja zaštićenim. Na taj način će se

dobiti adekvatna zaštita područja u praksi, a odnosi između upravljača i korisnika prostora

mogu biti u velikoj mjeri unaprijeđeni i poboljšani.

21

VIZIJA

„Vraćanje tradicionalnim vrijednostima kroz sklad prirode i čovjeka.“

„Unapređenje životne sredine uz poštovanje i čuvanje različitosti ekosistema.“

„Snaga prirode očuvana kroz produktivnost lokalnog stanovništva.“

Na prvom sastanku zainteresovanih strana za izradu Lokalnog akcionog plana za

biodiverzitet opštine Plužine, definisana je vizija u smislu kako će biodiverzitet u opštini

izgledati u dužem vremenskom periodu, u narednih dvadesetak godina. Na prvom mjestu

prisutni su istakli blagostanje ljudi, stanovnika opštine, postignuto i usklađeno sa prirodnim

resursima koji su im na raspolaganju. Predloženim vizijama još jednom je pokazana visoka

svjesnost o prirodnim vrijednostima koje postoje u opštini, kao i želja, namjera da se

raspoložive usluge ekosistema kroz održivo korišćenje sačuvaju. Posebno je istaknuta

potreba vraćanja tradicionalnim vrijednostima, koje bi mogle biti osnova za ekonomski i

socijalni napredak i razvoj lokalne zajednice.

Slika 3: sastavci Pive i Tare

22

SADAŠNJE STANJE: BIODIVERZITET U NAŠOJ OPŠTINI, PITANJA I MOGUĆNOSTI

U toku izrade Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet opštine Plužine bila je završena

Studija zaštite za Regionalni park „Piva“ – Stručna podloga, koju je uradio Zavod za zaštitu

prirode Crne Gore sa saradnicima, stručnjacima iz regiona relevantnim za date oblasti (2011.

godine). Podaci vezani za hidrološke, hidrogeološke, klimatske, vremenske karakteristike i

biodiverzitet, predstavljeni u okviru ovog odjeljka, preuzeti su iz pomenute Studije.

Geografski položaj i granice opštine Plužine

Opština Plužine nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore, uz granicu Bosne i

Hercegovine i pripada jugoistočnim Dinaridima. U pogledu fizičko-geografskih karakteristika,

geodiverziteta, geonasljeđa i biodiverziteta, predstavlja veoma zanimljiv i kompleksan dio

Dinarida.

Površina opštine Plužine iznosi 854 km2 i prema veličini prostora je sedma opština u Crnoj

Gori. Istorijski, ona je starohercegovački kraj i nalazi se u centralnim djelovima Stare

Hercegovine. Crnoj Gori je priključena poslije Berlinskog kongresa 1878. godine. Opština se

u užem, regionalnom smislu, može označiti kao dio prostrane Durmitorske regije kojoj

pripadaju opštine Plužine, Šavnik i Žabljak, odnosno krajevi Piva, Drobnjaci, Uskoci, Jezera i

Šaranci, zbog čega u narodu postoji osjećaj pripadnosti pivskom plemenu.

Opština Plužine je podijeljena na šest mjesnih zajednica i sastoji se od oko 60 sela i zaseoka.

Ovaj prostor je nepravilnog elipsastog oblika, a duža osa je meridijanskog pravca.

Administrativni centar opštine su Plužine, gradić smješten na samoj obali Pivskog jezera.

Nekada, prije potapanja kanjona Pive, Plužine su se nalazile na mnogo nižoj nadmorskoj

visini. Izgradnjom hidrocentrale „Piva“, krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka (1975),

ovo područje je potopljeno, a na obali nastalog jezera sagrađeno je novo naselje. Stare

Plužine su potopljene, a nove su počele da se grade 1971. i završene 1975. godine. Tako su

današnje Plužine najmlađa varošica na Balkanu.

Opština ima jasne prirodne granice, najčešće planinske grebene, dok je prema sjeveroistoku

rijeka Tara, takođe jasna prirodna granica. Na istoku je odvojena grebenima Durmitora i

kanjonom Sušice od opštine Žabljak. Na jugoistoku je od opštine Šavnik odvojena južnim

obroncima Durmitora i kanjonom Komarnice. Od opštine Nikšić prema jugu odvojena je

grebenima Vojnika i Javorka, a na zapadu grebenom Golije. Od opština Gacko i Foča u BiH,

odnosno Republici Srpskoj, prema zapadu odvojena je Ledenicom, prevojem Ravno,

Volujkom i Maglićem, a sjeverna granica počinje od Maglića, preko Ulobića i Vučeva, pada

23

na Šćepan Polje kod sastavka Pive i Tare. Najviša tačka u opštini je Bobotov kuk na 2.522 m

nadmorske visine. Granica opštine Plužine prema opštini Žabljak ide preko Bobotovog kuka,

koji je ujedno i najviši vrh Durmitora. Najniža tačka u opštini je na sastavcima Pive i Tare,

kod Šćepan Polja, i iznosi 433 m n. v. Teritorija u najvećem obimu pripada morfološkom

slivu Pive i pritoke Komarnice, potom slivu Tare, a samo veoma malim dijelom slivovima

Zete, Trebišnjice i Sutjeske.

Slika 4: opština Plužine – granice sa susjednim opštinama

Pejzaž i predione odlike

Područje opštine Plužine ima vrlo raznovrstan i dinamičan pejzažni prostor. Svi pejzaži bi se

mogli svrstati u četiri osnovne grupe: prvobitni, prirodni, kulturni i devastirani pejzaž.

24

Prvobitni pejzaž se srijeće relativno rijetko, on je znatno izmijenjen u poslijeratnom periodu

izgradnjom hidroakumulacije „Piva“, izgradnjom saobraćajnica, zatim naselja Plužine,

industrijalizacijom, širenjem naselja sa arhitektonskim oblikovanjem objekata, koji

odudaraju od autentične arhitekture.

Prirodni pejzaž je vezan za područja koja su izložena uticaju čovjeka, ali njegovo djelovanje

nije prouzorokovalo bitnije promjene u procesu samoregulacije. Prirodni pejzaž ne

posjeduje prostorne elemente koji su nastali pod uticajem čovjeka, ili su ti uticaju

zanemarljivi.

Kulturni pejzaž je svojstven područjima koja su objekat intenzivne djelatnosti čovjeka.

Posljedice su nastale u sistemu prirodnih uslova i poremećajem prostora djelovanjem

čovjeka. U kulturnom pejzažu narušena je sposobnost za samoregulaciju, što zahtijeva

odgovarajuću zaštitu i mjere njege koje su neophodne za uspostavljanje prirodnog balansa,

odnosno ravnoteže.

Devastirani pejzaž je svojstven jakim interventnim mjerama čovjeka, bilo uticajem

intenzivnog razvoja industrije i procesa urbanizacije, ili usljed neadekvatnog korišćenja

zemljišnih resursa u šumarstvu i poljoprivredi. To su prostori u kojima su prirodni ekosistemi

znatno poremećeni, a parcijalno i nepovratno uništeni. U ovom pejzažu dominiraju elementi

unijeti djelovanjem čovjeka.

Istraživanjem i kartiranjem terena za potrebe izrade Studije zaštite za Regionalni park

„Piva“, utvrđeno je da dominiraju sljedeći tipovi pejzaža: viši submediteranski, brdsko-

silikatni, mezofilni, planinski, visokoplaninski i antropogeni tip.

Viši submediteranski tip pejzaža zahvata manje prostore u nižim djelovima dolina rijeka, a

brdsko-silikatni tip pejzaža takođe zahvata relativno mali prostor brdskih predjela, koji je u

znatnoj mjeri narušen.

Mezofilni tip pejzaža zahvata zonu crnograbovih i bukovih mezofilnih šuma, dok je planinski

tip pejzaža najrasprostranjeniji, zahvata velike prostore koji su parcijalno narušeni

eksploatacijom šumskog pokrivača i zahtijeva mjere zaštite i rekultivacije pojedinih šumskih

predjela.

Visokoplaninski tip pejzaža ostavlja poseban pečat visokoplaninskoj zoni Pivske planine, a

posebno zoni Maglića i Volujka. To je pejzaž za koji se predlaže poseban tretman zaštite.

Antropogeni tip pejzaža zahvata zonu naselja, djelimično i katuna, a naročito je izražen u

prigradskim naseljima u kojima je prirodni pejzaž znatno poremećen.

Radi zaštite i održavanja specifičnosti prirodnih pejzaža na teritoriji opštine Plužine,

preporučuje se rekultivacija ukupnog pejzaža upotrebom autohtonih vrsta biljaka u skladu

25

sa utvrđenim fitocenološkim zajednicama. Hortikulturno pejzažno rješenje u gradskim i

prigradskim naseljima trebalo bi da polazi od istih postavki.

Glavni problemi očuvanja autentičnih odlika pejzaža su neplanska gradnja vikend, turističkih

i infrastrukturnih objekata, kao i neadekvatne pejzažne intervencije. Negativan primjer u

okruženju opštine Plužine je sadašnje stanje NP „Durmitor“. Činjenica je da je NP „Durmitor“

upisan u listu Svjetske prirodne i kulturne baštine, između ostalog i zbog izuzetnih

vrijednosti, kako sa estetskog, tako i sa naučnog gledišta, gdje složenom, dinamičnom i

mozaičnom pejzažu svakako treba dati jedan od priroriteta. Jezerska površ sa planinskim

vrhovima predstavlja prostor koji karakteriše velika složenost, raznovrsnost reljefa i

pojedinih reljefnih oblika na maloj udaljenosti, a samim tim obiluje različitim pejzažnim

tipovima koji predstavljaju jedno od najvećih bogatstava u brojnim prirodnim sadržajima

Nacionalnog parka. Na ovom prostoru smjenjuju se brdski, planinski, mezofilni i

visokoplaninski, kao i antropogeni pejzažni tipovi. Posljednjih desetak godina posebno je u

porastu antropogeni tip koji je rezultat brojnih antropogenih uticaja koji su oličeni u

bespravnoj i haotičnoj gradnji vikendica, puteva, infrastrukturnih objekata itd., koji daju

jednu veoma ružnu sliku o degradaciji, djelimično, pa i skoro potpunom uništenju

autohtonih i izvornih pejzaža, po kojima je ovo područje bilo karakteristično.

Pejzažna jedinica Pivskog područja

U morfološkom pogledu Piva pripada durmitorsko-volujačkoj visiji koja je dio prostrane

regije visokih planina i površi sjeverne Crne Gore. Prema pejzažnoj regionalizaciji Crne

Gore1, geografsko područje Pive, sa jasnom i prepoznatljivom šemom predionih elemenata,

pripada pejzažnoj jedinici Pivsko područje. Strukturu ovog predjela čine površi (Pivska

planina i Pivska župa), planinski grebeni (Bioč, Maglić i Volujak) i riječne doline. Cio predio je

ograničen dubokim dolinama rijeka Pive, Tare, Drine, Vrbnice, Komarnice i Sušice. Osim

geomorfoloških karakteristika, raznolikost vegetacije na vertikalnom profilu područja,

bogatstvo biljnih vrsta i brojne florističke specifičnosti takođe su utkane u strukturu

predjela. Od dna kanjonskih dolina, pa sve do najviših planinskih vrhova izdiferencirani su

različiti šumski pojasevi (pojas termofilne lišćarsko-listopadne vegetacije, pojas mezofilnih

lišćarsko-listopadnih šuma, pojas četinarskih šuma, subalpskih bukovih šuma i pojas bora

krivulja), u okviru kojih se jasno izdvajaju nešumska staništa (livade, pašnjaci, kamenjari,

sipari, točila, tresave, bare i jezera) sa karakterističnom vegetacijom. Unutar pejzažne

jedinice Pivsko područje javlja se više tipova predjela, odnosno područja različitog karaktera,

1 Sektorska studija 4.3. Prirodne i pejzažne vrijednosti i zaštita prirode u Crnoj Gori (Univerzitet Crne Gore i Republički zavod

za urbanizam i projektovanje, 2005).

26

kao i varijeteti koji imaju svoj individualni karakter: Pivska planina, dolina Pive, Pivska župa i

planinsko područje Bioč – Maglić – Volujak.

Slika 5: opština Plužine – Pivska planina, dolina Pive, Pivska župa i planinsko područje Bioč

– Maglić – Volujak.

Zastupljenost više područja različitog karaktera u vidnom polju odražava se ne samo na

obogaćivanje sadržaja, već i na vizuelni, funkcionalni i kvalitet panoramskog doživljavanja

prostora.

U navedenim predjelima, koji su dio nacionalnog predionog nasljeđa, reflektuju se prirodne

vrijednosti područja, kao i određene promjene nastale kao rezultat antropogenih uticaja i

različitih načina korišćenja prostora. Područje, uglavnom, odiše prirodnošću, izuzev Pivske

župe, koja ima odlike kultivisanog predjela ruralnog karaktera i antropogenog predjela na

prostoru akumulacionog jezera u dolini Pive.

Zaštita karaktera predjela

Crna Gora je u novembru 2008. godine ratifikovala Evropsku konvenciju o predjelima

(European Landscape Convention, Council of Europe, Florence 2000) koja se bavi prirodnim,

ruralnim, urbanim i periurbanim područjima, uključujući kopno, kopnene vode i morska

područja. Konvencija prepoznaje značaj predjela kao iskonskog nosioca kvaliteta života, a

27

njenim potpisivanjem država se obavezala da sprovodi očuvanje predjela kroz instrumente

za njihovu zaštitu, upravljanje i planiranje.

U skladu sa odredbama čl. 27 Zakona o zaštiti prirode („Sl. list Crne Gore“ br. 51/08), zaštita

predjela vrši se „planiranjem i sprovođenjem sveobuhvatnih mjera kojima se sprečavaju

neželjene promjene i degradacija prirodnih, prirodi bliskih ili stvorenih predjela, radi

očuvanja značajnih obilježja i karaktera predjela, raznovrsnosti, jedinstvenosti i estetske

vrijednosti i omogućavanja trajnog korišćenja prirodnih dobara“.

Osnovni problemi na ovom prostoru su: šumski požari, hidroenergetski objekti,

saobraćajnice i drugi krupni infrastrukturni zahvati.

Strategijom razvoja identifikovanih tipova predjela treba dati naglasak na očuvanju i zaštiti

prirodnih predjela i elemenata kulturnog predjela uz nužno sadejstvo sa razvojnim

aktivnostima, zasnovanim na principima održivog razvoja, koje neće ugroziti osnovni

karakter predjela.

Slika 6: Djevič Kamen, kanjon Sušice

28

Hidrološke i hidrogeološke karakteristike

Kroz opštinu Plužine protiču rijeke Piva, Tara, Komarnica i Vrbnica, a čitavo područje obiluje

vodama među kojima se ističu Pivsko jezero, kao akumulacija, i lednička jezera – Trnovačko,

Veliko i Malo Stabanjsko.

Rijeka Piva predstavlja najveći hidrografski objekat opštine Plužine. Nastaje pretežno od

voda kraškog vrela Sinjac, koje je poslije izgradnje brane za Hidroelektranu „Piva“

potopljeno. Piva je dugačka 32,5 km, odlikuje se kanjonskom dolinom i ima nekoliko pritoka,

od kojih je najznačajnija rijeka Komarnica.

Rijeka Tara se nalazi na samoj sjevernoj granici opštine. Teče između Sinjajevine, Bjelašnice,

Ljubišnje i Durmitora. Poslije toka od 150 km spaja se sa Pivom i gradi Drinu. Izvorišni dio

Tare je na nadmorskoj visini od 1.250 m, a sutok sa Pivom na 433 m nadmorske visine.

Rijeka Tara je zaštićena međunarodnim programom „Čovjek i biosfera“ i ima kategoriju

zaštite Rezervata biosfere.

Pivsko jezero je vještačko jezero koje je nastalo izgradnjom hidroelektrane 1975. godine.

Kod Mratinja na 10 km od Šćepan Polja nalazi se brana visoka 220 m, koja spade među

najviše u Evropi. Jezero je na nekim mjestima duboko i preko 200 m, a dugo je 45 km. Pivsko

jezero predstavlja najveći rezervoar pitke vode i ima izvanredne uslove za sportove na

mirnim vodama. Posebno je atraktivno za ribolov i one koji žele da uživaju u pogledu na

preostale detalje potopljenog kanjona rijeke Pive.

Slika 7: Pivsko jezero

29

Među limnološkim objektima, naročito se ističu prirodna planinska jezera. Trnovačko jezero

se nalazi na 1.517 metara nadmorske visine, u krajnjem zapadnom dijelu Crne Gore,

nedaleko od granice prema Bosni i Hercegovini. Ovo jezero je dugačko 825 m, a široko 715

m. Nad plitkim zapadnim dijelom jezera voda je bistra i u tankom sloju bezbojna.

Povećanjem dubine, u pravcu istoka voda je sve intenzivnije zelenkaste boje. Jezero je

najvjerovatnije glacijalnog porijekla. Tokom zime jezero je često zamrznuto, uz obilan snijeg

koji se zadržava čak do ljetnjih mjeseci. Jezero je u potpunosti okruženo planinskim

masivima, čiji vrhovi prelaze 2.000 m. Do jezera se može doći šumskim putem od Tjentišta,

preko Dragaš sedla, gornjeg toka Perućice i katuna na Prijevoru. Od Prijevora, stazom kroz

Suvu jezerinu, do jezera se može stići za sat i po hoda. Staza od Tjentišta do granice sa

Crnom Gorom obilježena je u okviru realizacije akcionog plana gdje je cilj bio definisati

zajedničke aktivnosti u prekograničnoj saradnji i u oblasti održivog turizma, između NP

„Sutjeska“ i NP „Durmitor“. Ovaj akcioni plan je nastao u okviru projekta „Životna sredina za

stanovništvo Dinarskog luka“, koji je podržan od strane WWF, IUCN i SNV, a finansiran

sredstvima Ministarstva spoljnih poslova Finske. Iz pravca Plužina ka Trnovačkom jezeru

vodi staza uz rijeku Vrbnicu i pored Malog i Velikog Stabanjskog jezera. Zbog velikog uspona

i naporne staze, iz Plužina do jezera može se doći za pet, šest sati hoda.

Slika 8: Trnovačko jezero

Stabanjska jezera (Veliko i Malo) dobila su naziv po naselju Stabna, od kojeg su udaljena 4,5

km. Veliko Stabanjsko jezero leži na 1.319 m n. v. (dugačko 305 m), a Malo na 1.194 m n. v.

30

(dugačko 165 m). Najlakši prilaz jezerima je iz pravca Plužina stazom uz Vrbnicu i Stabanjski

potok. Jezera su posebno interesantna i atraktivna ljeti, kada se turisti, planinari i ljubitelji

prirode odvaže da ih posjete i uživaju u njihovoj jedinstvenoj zelenoj boji vode.

Slika 9: Veliko Stabanjsko jezero

Tu su i glečerska jezera – čuveno Škrčko na Durmitoru, koje svojim velikim dijelom zahvata

teritoriju Pive. Ono je u sastavu Nacionalnog parka „Durmitor“. Naspram Šrčkog je i Sušičko

jezero. Do ovih jezera se može doći autom na udaljenosti od oko 90 minuta hoda, a zatim

pješke se može prići samim jezerima, što predstavlja poseban izazov ljubiteljima prirodnih

ljepota i planinarima. Jezera sa svom ljepotom koja ih okružuje posebno obogaćuju vrijednu

turističku ponudu durmitorskog kraja. Škrčka jezera (Veliko i Malo) inače spadaju u red

najviših hidrografskih objekata na Durmitoru. Veliko jezero leži na 1.700 m, a Malo na 1.730

m nadmorske visine. Nalaze se u prostranom cirku između Prutaša, Šarenih pasova,

Bobotovog kuka i Soja. Cirk je zatvoren sa tri strane, pa su jezera teško pristupačna. Do

jezera se može doći iz Žabljaka preko Ališnice, pored Bobotovog kuka i Samara. Ovaj pravac

je izuzetno naporan i može se savladati sa pet, šest sati hoda. Drugi prilaz je iz pravca

Pošćenskog kraja, putem koji vodi za Trsu. Do Štita se mogu koristiti terenska vozila, a zatim

se pješice stiže u područje Šarenih pasova. Uspon i spuštanje u cirk Škrčkih jezera traje jedan

sat. Boja vode i jednog i drugog jezera je zelenkasta, pa se zbog toga Veliko jezero naziva i

Zelenim jezerom. Voda Škrčkih jezera, koja se preliva preko oboda cirka i teče površinski

jednim dijelom Dolova, brzo nestaje i poslije izvjesnog podzemnog toka, javlja se u vidu

snažnih vrela na odsjeku Skakala. Tu u proljeće nastaje snažan tok rijeke Sušice, koja u svom

srednjem toku ispuni basen istoimenog jezera i površinski otiče ka rijeci Tari. Sušičko jezero

31

se nalazi u proširenom dijelu doline Sušice, na 1.140 m nadmorske visine. Do jezera se može

doći iz Žabljaka, kolskim putem za Trsu. Od ovog puta ide staza za Škrčka jezera, a zatim

preko Dolova i Skakala stiže do jezera. Na jezero se može doći i preko sela Bosače i Velikog

Štulca. Sušičko jezero je dugačko od 350 do 450 m, a maksimalna širina mu je 200 m. Dubina

vode je od četiri do pet metara. Preko ljeta rijeka i jezero Sušica često nestanu, po čemu su i

dobili ime. Sušičko jezero je jedino periodsko jezero na Durmitoru. U blizini ovih jezera

nalazi se planinarski dom, koji je moguće koristiti za odmor ili prenoćište.

Slika 10: Škrčka jezera

Klimatske karakteristike

Klima na teritoriji opštine Plužine je umjereno kontinentalna sa relativno toplim ljetima i

veoma hladnim zimama. Veći dio opštine ima srednju godišnju temperaturu od 2 do 8 ºC.

Temperatura vazduha je različita na teritoriji opštine Plužine, što je posljedica visinskih

razlika. Temperatura raste idući prema dolinama Pive, Tare i Komarnice i dostiže vrijednost

preko 8 ºC u dolinama ovih rijeka.

32

Šire područje opštine Plužine ima planinski tip klime, sa mjestimičnim modifikacijama

kontinentalnog i maritimnog tipa. Područje Plužina je veoma specifična zona do koje dopire

visinski uticaj maritimne – jadranske klime, koji je posebno izražen tokom jeseni, definišući

godišnji režim padavina koji više odgovara maritimnom tipu, a manje klasičnom

kontinentalnom tipu. Tokom godine padavine su uglavnom ravnomjerno raspoređene, sa

dva maksimuma (jesenji, sa maksimumom u novembru i decembru mjesecu, i proljećni,

manjeg intenziteta u martu i aprilu). Minimum padavina javlja se u ljetnjim mjesecima.

Od klimatskih parametara najznačajniji su režim padavina, režim temperature, vlažnost,

insolacija i sniježni pokrivač. Za šire područje opštine karakteristične su velike sniježne

padavine i produženo trajanje perioda sa sniježnim pokrivačem. Srednja maksimalna visina

sniježnog prekrivača kreće se od 200 cm na vrhovima planina do oko 40 cm u dolinama

rijeka. Temperature vazduha su izuzetno povoljne za održavanje pozitivnog vodnog bilansa,

odnosno procesi produkcije vode su uravnoteženi sa procesom isparavanja. Jedan dio, viši

planinski predjeli oko 2.000 m, imaju srednju godišnju temperaturu koja je ispod nule, pa

shodno utvrđenim kriterijumima, ova područja imaju ledeni tip klime.

Geološke i geomorfološke karakteristike

Kada je u pitanju geološka struktura Pivske planine, tu su dominantne tzv. verfenske

naslage (pješčari i škrljci) i javljaju se u najnižim djelovima dolina, oko Pivskog oka, Sinjca i

na više mjesta gdje su i nastala proširenja u kanjonu Pive i Komarnice. Krečnjaci srednjeg i

gornjeg trijasa, ređe i dolomiti, zahvataju najveći dio prostora. Zona durmitorskog fliša

(konglomerati, pješčari, lapori i laporoviti krečnjaci) proteže se pravcem jugoistok-

sjeverozapad, od Bobotova kuka, preko Prijespe, slivom Vrbnice, gdje dostiže znatnu širinu.

Morenskih naslaga ima oko sela, Borkovića, Brezana, Bajova Polja, na Treskavcu, oko

Stabanjskih jezera i Trnovačkog jezera. Na zaravni Brezna ima i jezerskih sedimenata (glina,

laporci sa slojevima uglja). Na Šćepan Polju ima i pojava eruptiva 19. Teritorija Pive bila je

zahvaćena veoma snažnim tektonskim pokretima koji traju i danas. Ovo je kraj sa najčešćim

tektonskim pokretima u cijelom dinarskom planinskom sklopu.

33

Slika 11: masiv Durmitora

Struktura, izgled i posebnosti geomorfoloških elemenata planinskog masiva Durmitora i

kanjona rijeke Tare predstavljaju posebne vrijednosti značajne za oblasti ekologije, nauke i

obrazovanja, kulture, zdravstva, rekreacije i turizma. Ovaj prostor se odlikuje osobinama

koje određuju morfologiju regije visokih planina i površi: dominantan i karakterističan

izgled, znatna nadmorska visina i raščlanjenost terena koja je uzrokovala velike razlike u

visinama na kraćim horizontalnim rastojanjima. Na bazi morfoloških kriterijuma, a

djelimično i ukupnih prirodnih karakteristika, cio prostor opštine može se podijeliti na tri

osnovne cjeline: 1. zona relativno nižeg zemljišta uz tok rijeke Pive i proširenja uz tokove

njenih pritoka, koja je poznata kao Pivska župa. Najveći broj stanovnika ove opštine

nastanjuje zonu relativno niskog zemljišta; 2. visoka planinska zona istočno od rijeke Pive,

koju od korita Pive odvajaju strmi kanjonski odsjeci, zona koja je poznata kao Pivska planina;

3. zapadna planinska zona (Bioč, ogranci Volujka, Maglić, Lebršnik, Ledenica, Golija).

Zemljišta: tip, površina i upotreba

Na teritoriji opštine Plužine najviše su zastupljena sljedeća zemljišta: krečnjačko-dolomitna

crnica, rendzina, distrično smeđe zemljište i smeđe zemljište na krečnjaku. U šumskim

kompleksima dominiraju šumska smeđa zemljišta. Ova su zemljišta relativno očuvana i

zaštićena šumskim pokrivačem, na blagim inklinacijama znatno su dublja, sa humificiranim

34

slojem i preko 5 cm, naročito u bukovim šumama. Najsiromašnija su humusom i relativno

plitka (2–3 cm) u borovim šumama, a zatim u šumama crnoga graba. Ova su zemljišta

dovoljno rastresita, mrvičaste strukture, relativno vlažna. Pri eksploataciji šuma ne smiju se

otvarati radi podložnosti spiranja i erozionim procesima.

Populaciona struktura

Na osnovu podataka iz Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, 2011.

godine, u opštini Plužine živi 3.246 stanovnika, što predstavlja 0,52% od ukupnog broja

stanovnika u Crnoj Gori. Populaciona struktura prema polu u opštini Plužine je skoro

uravnotežena, 51,32% stanovnika je muškog pola, dok je preostalih 48,68% ženskog pola.

TABELA – Stanovništvo po tipu naselja i populaciona struktura prema polu u opštini Plužine

– broj i struktura (Izvor: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, 2011)

Populacija Struktura stanovništva po

tipu naselja (%)

Ukupno Urbano Ruralno Urbano Ruralno

Crna Gora 620.029 392.020 228.009 63.23 36.77

Opština

Plužine

3.246 1.341 1.905 41.31 58.69

Populacija Populaciona struktura po polu (%)

Ukupno Muški pol Ženski pol Muški pol Ženski pol

Crna Gora 620.029 306.236 313.793 49.39 50.61

Opština

Plužine

3.286 1.666 1.580 51.32 48.68

Što se tiče starosne strukture, prosječna starost stanovništva Crne Gore je 37 godina, dok je

stanovništvo Plužina u prosjeku najstarije sa 44 godine.

35

Što se tiče strukture stanovništva po tipu naselja, u opštini Plužine je veći procenat (58,69%)

ruralnog stanovništva u odnosu na urbano (41,31%), iako je sve više evidentno pomjeranje

stanovnika i napuštanje seoskih domaćinstava.

Naselja

Specifični problemi razvoja, pored deficitarnosti vode i ugroženosti zemljišta erozijom, su

neravnomjeran raspored mreže naselja i zahtjevi za usklađivanje razvoja poljoprivrede sa

zaštitom okoline u područjima nacionalnih parkova. Mreža naselja na ovome prostoru je

vrlo disperzna, a niz naselja ima demografske potencijale, pojedinačno ili kao grupa naselja,

gdje treba stvoriti privredna jezgra, odnosno centre razvoja opštine. Jedan od uslova je i

kvalitetna infrastrukturna mreža, koju je potrebno planirati bez narušavanja predionih

vrijednosti. S tim u vezi, a na osnovu Prostornog plana opštine Plužine, predviđeno je

smanjivanje razlika u razvoju pojedinih područja i naselja na teritoriji opštine, uz

obezbjeđenje ravnomjernijeg i simultanog razvoja, aktiviranje zaleđa i izbor sekundarnih

centara opštine. Magistralni put Nikšić – Plužine – Foča predstavljaće okosnicu mreže pute-

va, dok će se regionalni put Žabljak – Trsa – Plužine modernizovati, a produžiće se i

rekonstruisati put od Plužina do Gacka. Mreža lokalnih puteva biće kvalitetno poboljšana i

upotpunjena sa oko 20 km novih puteva na Pivskoj površi. Veliki problem u naseljima je

nepostojanje odlagališta i regulisane deponije za komunalni otpad, a dodatno štetu

prouzrokuje opasan i medicinski otpad, za koji još uvijek na nivou države ne postoji

definisana zakonska regulativa.

36

Slika 12: Plužine

Privreda

Prema Prostornom planu posebne namjene za Nacionalni park „Durmitor“, predviđeno je

da se „na prostorima opština Žabljak, Šavnik i Plužine razvija laka industrija, orijentisana na

lokalne resurse i na elemente primarne prerade baznih industrija. Mala privreda, u sprezi sa

proizvodnjom relativno jednostavnih komponenti finalnih proizvoda za potrebe vodećih

kapaciteta, imaće pozitivne efekte na razvoj ovih opština“. Prema Prostornom planu opštine

Plužine, predviđeno je da postojeći industrijski kapaciteti zadrže sadašnji nivo, a predviđa se

i otvaranje novih, malih pogona sa prerađivačkim kapacitetima. Lokacija pogona je u

Plužinama, Goranskom, Breznima, Trsi i Stabnima, ali je istovremeno neophodno sprovoditi

zaštitu prirodnih vrijednosti unutar Nacionalnog parka „Durmitor“, kao i unapređenje,

sanaciju već degradiranog priobalnog prostora oko Pivskog jezera.

Slika 13: HE

„PIVA“

Koncept prostornog razvoja poljoprivrede na bazi regionalizacije u Crnoj Gori zasniva se na

regionalizaciji prema prirodnim odlikama, specijalizaciji poljoprivredne proizvodnje na bazi

utvrđenih poljoprivrednih kompleksa, već formiranoj mreži centara poljoprivrednih servisa,

kao i na koordinaciji razvoja poljoprivrede sa programima razvoja prehrambene industrije i

komplementarnih aktivnosti sa izdvojenim cjelinama. Tako je Sjeverni region podijeljen u tri

poljoprivredna subregiona, od kojih je jedan Centralno-planinski subregion, koji obuhvata

visokoplaninske karstne površi i područja Gornje Tare. Ovaj subregion je orijentisan na

37

proizvodnju mlijeka, mesa, vune, krompira i sakupljanje šumskih plodova. Zone intenzivne

poljoprivrede su platoi Sinjajevine, Durmitora, Pivske planine, Stožca i Lole, koje posebno

karakterišu visokoplaninski pašnjaci i tradicija stočarstva, te blizina nacionalnih parkova

„Durmitor“ i „Bjelasica“, i budućih regionalnih parkova „Maganik“ i „Piva“.

Prema Prostornom planu opštine Plužine, predviđeno je intenzivnije korišćenje zemljišta

koje je trenutno napušteno i/ili zapušteno, dok će stočarstvo uz postupnu promjenu rasnog

sastava stoke i dalje biti osnovna djelatnost. Očekivano povećanje broja grla goveda je za

20%, dok će broj ovaca ostati na istom nivou. I biljna proizvodnja biće usmjerena na razvoj

stočarstva i to na pašnjacima i livadama, dok će krompir biti i dalje glavna povrtlarska

kultura.

Na rijeci Vrbnici postoje povoljni uslovi za uzgoj ribe i riblje mlađi. Na ovoj rijeci postoje

zapuštena i nedovoljno iskorišćeno mrestilište, koje je moguće uz dobar plan i program

ponovo staviti u funkciju. Time bi se obezbijedila nova radna mjesta za zapošljavanje

lokalnog stanovništva. Gajenjem posebno karakteristične pivske pastrmke i poribljavanjem

rijeka ovom vrstom, omogućio bi se opstanak ove vrste i unaprijedilo stanje biodiverziteta.

Šume su neizostavni dio ovog predjela. Hrastove šume pružaju se do 1.100 m. Pored njih, u

ovom pojasu mogu se naći i šume bijelog grabića, hrasta kitnjaka i običnog graba, zajednica

crnog graba i mečije lijeske, kao i bukove šume koje su razvijene od 500 m do 1.600 m

nadmorske visine. Duž rijeke Pive nalaze se fragmenti močvarnih šuma (šuma crne johe i

bijele vrbe), a šume crnog bora imaju fragmentalni raspored. Oblast šumarstva se reguliše

planom razvoja i programom gazdovanja šumama. Važećim zakonodavstvom, šume u

državnoj svojini su date na korišćenje koncesionarima u skladu sa ugovorima o davanju

prava na korišćenje na period 7–15 godina. Aktivnosti na sječi i uvođenju šumskih

sortimenata na pojedinim lokalitetima, gdje su staništa rijetkih, značajnih i ugroženih vrsta,

potrebno je uskladiti sa biološkim ciklusom, kako bi se na pravilan način sačuvao i obnovio

biodiverzitet. Radovi na obnovi i podizanju novih šuma u prethodnom periodu izvršavani su

na osnovu važećih planova u šumarstvu, a pošumljavanje je vršeno autohtonim vrstama

drveća, u skladu sa orografskim, edafskim i drugim stanišnim uslovima.

Na ovom prostoru se nalaze relativno dobro očuvane sastojine sljedećih šumskih vrsta:

1. Sastojine šumske zajednice crnog bora (Pinetum nigrae); Mratinje, Borje.

2. Sastojine šumske zajednice brdske bukve (Fagetum silvaticae montanum); Mratinje,

Košara, Milogora, okolina Stabanjskih jezera.

3. Sastojine šumske zajednice bukve i jele (Fagetum silvaticae abietetosum); kanjon

Sušice, Milogora i kod Trnovačkog jezera.

38

4. Sastojine pretplaninske bukve i javora sa smrčom (Aceri-Fagetum piceetosum); na

Vučevu.

5. Sastojine smrčeve šume (Piceetum excelsae croaticum); Milogora, Jerinići, kanjon

Sušice.

6. Sastojine bijelog bora sa primjesom crnog bora (Pinetum nigrae-sylvestris); Jerinići.

Sve ove sastojine su dobro očuvane i bogate raznim vrstama flore i faune, pa ih je potrebno

adekvatno zaštititi.

Na nivou opštine donose se regulatorni akti vezani za privredu, kao što su Ribarska osnova i

Plan upravljanja ribolovnim vodama, Šumsko-privredna osnova i Lovna osnova.

Turizam

Prostor Crne Gore je podijeljen na dva turistička regiona: Primorski i Sjeverni, pri čemu vezu

između njih čini Središnji region, koji kao saobraćajni čvor ima u turizmu tranzitni karakter.

Sjeverni turistički region će svoj koncept organizacije turizma zasnivati na stimulisanju

područja u kojima je moguće razvijati one vidove turizma koji obezbjeđuju cjelogodišnje

trajanje sezone, uspostavljanju ravnoteže prostornog razvoja izgradnjom dva područja –

Durmitora i Bjelasice. Okosnicu mreže turističkih centara činiće Žabljak i Kolašin, dok će Plav,

Andrijevica, Rožaje i Plužine biti takođe značajni centri. Ovako postavljena mreža je

preduslov za obezbjeđivanje turističkih servisa na čitavom području Sjevernog turističkog

regiona.

U pogledu razvoja turizma, prema Prostornom planu opštine Plužine, planira se otvaranje

više punktova: dogradnja hotela i izgradnja autokampa u Plužinama, kao i izgradnja motela

u Goranskom. Komplementarni smještaj (domaća radinost) planira se u naseljima Trsa, Pi-

šće, Crkvičko Polje i Stabnima.

39

Slika 14: rafting Tarom

40

BIODIVERZITET – KARAKTERISTIKE I VRIJEDNOSTI

Čitav sjeverozapadni dio Crne Gore, uključujući i opštinu Plužine, pripada Kontinentalnom

biogeografskom regionu, sa karakterističnim biomima:

biom južnoevropskih, pretežno listopadnih šuma;

biom evropskih, pretežno četinarskih šuma borealnog tipa;

biom visokoplaninske i nordijske tundre;

biom kamenjara, pašnjaka i šuma na kamenjarima;

biom (oro)mediteranskih planina.

Na teritoriji opštine Plužine zabilježen je veliki broj raznih vrsta biljaka i životinja i vrlo

raznovrsna zeljasta i šumska vegetacija. Uz to, ovi prostori se posebno ističu i po

geodiverzitetu. Tu se nalaze kanjoni rijeka Tare, Pive, Komarnice i Sušice, zatim lednička

jezera (Trnovačko, Škrčko, Veliko i Malo Stabanjsko jezero), tragovi lednika (morenski

materijal) u selu Stabnima, što sve zajedno daje ovom prostoru posebnu vrijednost i ukazuje

na potrebu njegove valorizacije i zaštite. Zbog toga i zbog svega što je poznato kroz istoriju

ovog kraja, i uzimajući u obzir rezultate istraživanja brojnih istraživača i naučnika u

posljednjih 70 godina, dio teritorije opštine Plužine predložen je za zaštićeno područje kao

Regionalni park „Piva“.

Zbog izrazite reljefne dinamičnosti, prostor opštine Plužine je i ekološki veoma složen,

mozaičan i dinamičan. Čitav prostor je planinski, bez prisustva značajnijih ravnica, sa

planinskom klimom. U okviru teritorije opštine, mogu se razlikovati sljedeće osnovne

ekološke zone:

1. visokoplaninski dio (iznad gornje šumske granice);

2. zona planinskih šuma;

3. zona planinskih pašnjaka i livada;

4. zona termofilnih šuma na osunčanim djelovima kanjona;

5. zona vodenih tokova;

6. zona vodenih akumulacija;

41

7. zona urbanih područja.

U svakoj od nabrojanih zona postoji veći broj karakterističnih biotopa sa svojevrsnim

sastavom biljnog i životinjskog svijeta.

FLORA

Centri diverziteta vaskularne flore su skoro svi planinski predjeli Crne Gore, sa 1200–1400

biljnih taksona, među kojima se ističu Durmitor, sa Biočem i kanjonima rijeka Tare, Pive i

Sušice; masiv Prokletija, kao i primorske planine Orjen, Lovćen i Rumija (Stevanović i Vasić,

1995).

Zahvaljujući složenim i kompleksnim fizičko-geografskim faktorima i visinskom razlikom oko

2.000 m n. v. od dna kanjona pa do najviših planinskih vrhova, na području opštine Plužine

je formiran raznovrsni vegetacijski pokrivač, a zastupljeno je preko 1.200 predstavnika

vaskularne flore i skoro sve fitocenoze koje se mogu naći na sjevernoj hemisferi (Rohlene,

1942, Blečić, V., Lakušić, R., Pulević, V.). Neke od njih vode porijeklo iz daleke geološke

prošlosti, pa se na ovom području mogu naći vrste koje su karakteristične za daleki Arktik. U

kanjonima Pive i Tare sačuvane su pojedine vrste tercijarne flore iz ledenog doba (tercijarni

relikti): planinski javor (Acer heldreichii), Pančićev prelazni makljen (Acer intermedium),

javor gluvač (Acer obtusatum), makljen (Acer monspessulanum), crni grab (Ostrya

carpinifolia), bjelograbić (Carpinus orientalis), medvjeđa lijeska (Corylus colurna), divlji orah

(Juglans regia), tisa (Taxus baccata) i druge. Neke od ovih vrsta su rijetke, kao npr. tisa i

medvjeđa lijeska, pa je za njih potrebno predložiti efikasnije mjere zaštite.

Slika 15: Daphne malyana

42

Mnoge od ovih vrsta su nacionalnim zakonodavstvom stavljene na listu zaštićenih vrsta.

Područje obiluje velikim brojem endemičnih, rijetkih, zaštićenih i na drugi način značajnih

biljnih vrsta, među kojima su malobrojni primjerci zaštićene vrste lincure (Gentiana lutea),

kao i pojedine vrste orhideja iz rodova Orchis i Ophrys, koje su usljed antropogenih faktora

svedene na minimum. Prema trenutno važećem popisu zaštićenih biljnih vrsta Crne Gore,

od ukupno 274 zaštićene vrste vaskularne flore, skoro četvrtina vrsta je zabilježena na

teritoriji Bioča (68 vrsta biljaka).

. Slika 16: Salvia officinalis L.

Mediteranska klima sa jedne strane i planinska klima sa druge strane, uticale su na razvoj

bogate flore ovog podneblja. Tako se u kanjonu Pive mogu naći i interesantni mediteranski

elementi (kanjon Pive je bogat pelinom – Salvia officinalis L.), ali i elementi planinske klime. I

druge endemične biljke karakteristične su za ovo područje, kao što je balkanski endemit

modro lasinje (Moltkea petraea), a pored toga veliko bogatstvo predstavlja i oko 150 vrsta

ljekovitog i veliki broj medonosnog bilja od kojeg su najkarakterističnije: borovnica, dan i

noć, hajdučka trava, jela, kantarion, kleka, majčina dušica, maslačak, medvjeđe grožđe,

razgon, suručica, trava iva, vranilova trava.

Planina Bioč i susjedne planine su prostori gdje je zabilježen najveći broj endemičnih biljnih

vrsta u opštini Plužine. Lokalni endemiti (Cardamine maglicensis, Hieracium maglicense,

43

Edraianthus sutjeskae u kanjonu Sutjeske, Valeriana brauni-blanqueti i Festuca

pseudokorabensis koje su zabilježene samo za Maglić, Bioč i Durmitor), predstavljaju

najznačajniju grupu sa stanovišta očuvanja genetske i specijske raznovrsnosti. Prisutne su 73

vrste endemičnih dinarskih i balkanskih taksona iznad 1.400 m nadmorske visine

(Amphoricarpos autariatus, Cerastium dinaricum, Pancicia serbica, Cicerbita pancicii, Viola

zoysii, Vicia montenegrina, Potentilla montenegrina, Plantago reniformis, Scrophularia

bosniaca i druge).

Karakteristika masiva Bioča i susjednih planina je izražena raznovrsnost florističkog

bogatstva i zajedno sa masivima južnih Dinarida (Orjen, Lovćen, Durmitor, Prokletije i dr.)

predstavlja centar florističkog diverziteta na Balkanu, jedan od šest centara evropske i jedan

od 158 centara svjetske biološke raznovrsnosti.

U Studiji zaštite za Regionalni park „Piva“, navedene su sljedeće posebne vrijednosti flore i

vegetacije Maglića, Bioča, Volujka i Pivske površi:

1. biljne vrste od međunarodnog značaja;

2. biljne zajednice u kojima su prisutne neke endemične vrste od međunarodnog

značaja;

3. biljne zajednice u kojima su edifikatori neke endemo-reliktne biljne vrste;

4. endemo-reliktne vrste biljaka, endemične vrste biljaka, reliktne vrste biljaka.

1. Biljne vrste od međunarodnog značaja predstavljaju posebnu vrijednost u endemičnoj

flori Crne Gore, kao specifičan biološki resurs za globalno očuvanje genofonda i

biodiverziteta. Na prostoru Maglića, Bioča, Volujka i Pivske površi konstatovan je veći broj

biljnih vrsta od međunarodnog značaja, a to su:

1. Eryngium palmatum – kotrljan (kanjon rijeke Pive i Komarnice);

2. Pancicia serbica – srpska pančićija (suvi bor na Magliću i Vučevo);

3. Hieracium blecicii Niketić – Blečićeva runjika;

4. Hieracium maglicense – maglićka runjika (Maglić);

5. Hieracium pseudotommasinii – runjika (Mratinje);

6. Gentianella laevicalyx – raven;

7. Verbascum durmitoreum – durmitorska divizma;

44

8. Daphne malyana – Malijev likovac (endemit jugoistočnih Dinarida, kanjoni rijeka Pive,

Komarnice, Tare, Sušice, Volujak, Maglić, Bioč, Vučevo);

9. Valeriana brauni-blanquetii – valerijana;

10. Geranium dalmaticum – dalmatinska iglica (endemit prostora nekadašnje SFRJ i Albanije,

kanjon rijeke Pive i Komarnice);

11. Vicia montenegrina – crnogorska grahorica (endemit prostora nekadašnje SFRJ);

12. Lonicera formanekiana subsp. hectoderma –Formanekova kozokrvina (prema: Rješenju

o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta, Službeni list Crne Gore br.76/06,

od 12,decembra 2006.godine)

13. Amphoricarpos neumayeri – Nojmajerova krčagovina (kanjon Pive);

14. Listera cordata – čopotac (Vučevo);

15. Cephalaria pastricensis – paštrički praskoč (endemit prostora nekadašnje SFRJ i Albanije,

dolina rijeke Vrbnice kod Oraha);

16. Platanthera bifolia – vimenjak (kanjon rijeke Pive i Komarnice);

17. Euphorbia pancicii – Pančićeva euforbija (kanjon Pive i Komarnice).

2. Biljne zajednice u kojima su prisutne neke endemične vrste od međunarodnog značaja

imaju posebnu vrijednost u pogledu zaštite, zbog endemičnih i reliktnih biljnih vrsta. U takve

zajednice se ubraja zajednica uskolisnog zvonca i Pančićeve euforbije (Edraianthetum pivae,

konstatovana u kanjonu Pive i Komarnice), u kojoj su endemične vrste od međunarodnog

značaja: Edraianthus tenuifolius subsp. pivae i Euphorbia pancicii.

3. Biljne zajednice u kojima su prisutne neke endemo-reliktne biljne vrste uglavnom

predstavljaju šumske zajednice endemo-reliktnih drvenastih biljaka, kao što su sljedeće

šumske zajednice:

Šumska zajednica javorova i bjelograbića (Aceri-Carpinetum orientalis) sa

dominacijom bjelograbića, u kojoj je endemo-reliktna vrsta Pančićev prelazni

makljen (Acer intermedium). U ovoj zajednici je zastupljen veći broj endemičnih,

reliktnih i rijetkih vrsta biljaka među kojima su: javor gluvač (Acer obtusatum),

zanovijet (Petteria ramentacea), makljen (Acer monspessulanum), crni grab (Ostrya

carpinifolia), divlji orah (Juglans regia), medvjeđa lijeska (Corylus colurna) i druge.

Ova šumska zajednica na ovom prostoru je razvijena samo u kanjonima rijeka Pive i

Komarnice.

45

Šumska zajednica sa dominacijom planinskog ili grčkog javora (Aceretum visianii

subalpinum) u kojoj je endemo-reliktna vrsta Acer heldreichii subsp. visianii

(planinski javor). Ova zajednica je na ovom prostoru konstatovana na sljedećim

lokalitetima: Vučevo, Maglić i Ljeljenak.

Šumska zajednica sa dominacijom subalpinske forme mezijske bukve i grčkim

javorom (Aceri visianii-Fagetum moesiacae subalpinum) u kojoj je endemo-reliktna

vrsta, takođe, Acer heldreichii subsp.visianii (planinski javor). Ova zajednica je na

ovom prostoru konstatovana na sljedećim lokalitetima: Prepelička gora i Milogora.

4. Endemo-reliktne vrste biljaka na prostoru Maglića, Bioča, Volujka i Pivske površi su

vrste od interesa za globalno očuvanje biodiverziteta i genofonda, kao endemične vrste

tercijarne starosti (paleoendemiti). Takve endemo-reliktne vrste na ovom prostoru su:

Edraianthus serpyllifolius – lopatolisto zvonce (endemit Dinarida, kanjon rijeke Pive i

Komarnice), Lilium bosniacum – bosanski ljiljan (Vučevo), Moltkia petraea – modro lasinje

(endemit Dinarida, kanjon rijeke Pive i Komarnice), Acer intermedium – Pančićev prelazni

makljen (kanjon rijeke Pive i Komarnice), Pancicia serbica – srpska pančićija (endemit

Dinarida, Suvi bor na Magliću i Vučevu), Acer heldreichii – planinski (grčki) javor (Maglić,

Volujak, Vučevo, Prepelička gora, Milogora, Ljeljenak), Acer obtusatum – javor gluvač

(kanjon rijeke Pive i Komarnice).

Endemične vrste biljaka zabilježene na prostoru opštine Plužine:

1. Potentila speciosa – lijepi petoprst (endemit Balkanskog poluostrva);

2. Pedicularis brachyodonta – širokozubi ušivac (endemit Dinarida);

3. Scabiosa silenifolia – kamenica (subendemit Balkanskog i Apeninskog poluostrva,

veći dio njenog areala je na Dinaridima);

4. Potentila montenegrina – crnogorska petoprsta (balkanski endemit, Maglić, Volujak);

5. Viola elegantula – ljupka ljubičica (endemit Dinarida);

6. Crepis dinarica – dinarski dimak (endemit Dinarida);

7. Daphne blagayana – Blagajev likovac (Vučevo);

8. Petteria ramentacea – zanovijet (kanjon rijeke Pive);

9. Corydalis ochroleuca subsp. leiosperma – mlađa žućkasta (endemit prostora

nekadašnje SFRJ, kanjon rijeke Pive i Komarnice);

46

10. Genista sylvestris subsp. dalmatica – dalmatinska žutilovka (endemit Dinarida,

kanjon rijeke Pive i Komarnice);

11. Geranium dalmaticum – dalmatinska iglica (endemit prostora nekadašnje SFRJ i

Albanije, kanjon rijeke Pive i Komarnice);

12. Rhamnus orbiculatus – okruglolisni pasdren (endemit Dinarida, kanjon rijeke Pive i

Komarnice);

13. Viola zoysii – Cojzova ljubičica (endemit jugoistočnih Alpa i Dinarida, Maglić,

Volujak, Durmitor);

14. Micromeria croatica – hrvatski vrisić (endemit Dinarida, kanjon rijeke Pive i

Komarnice);

15. Edraianthus serpyllifolius – lopatolisto zvonce (endemit Dinarida, kanjon rijeke Pive

i Komarnice);

16. Edraianthus sutjeskae – zvonce Sutjeske (endemit jugoistočnih Dinarida,

stenoendemit; samo u kanjonu rijeke Sutjeske kod Vratara, na Magliću, Volujku,

Zelengori i dr.).

47

Slika 17: Sušičko jezero

Reliktne vrste biljaka u opštini Plužine

Posebnu vrijednost genofonda vaskularne flore ovog prostora, pored endemita, čine i

reliktne vrste biljaka. To su biljke tercijarne starosti, tzv. tercijarni relikti i glacijalni relikti

(ostaci flore ledenih doba, rasprostranjene su u najvišim regionima planina na refugijalnim i

hladnim staništima kakvi su snježanici, sipari i rudine na kojima se snijeg dugo zadržava).

Tercijarni relikti

Rasprostranjeni su, uglavnom, u kanjonima rijeka Pive i Komarnice:

1. Juglans regia – orah obični;

2. Acer intermedium – Pančićev prelazni makljen;

3. Acer obtusatum – javor gluvač;

4. Acer monspessulanum – makljen;

48

5. Taxus baccata – evropska tisa;

6. Corylus colurna – medvjeđa lijeska;

7. Carpinus orientalis – bjelograbić;

8. Carpinus betulus – grab obični;

9. Ostrya carpinifolia – crni grab;

10. Cotinus coggygria – ruj;

11. Acer monspessulanum – makljen;

12. Hedera helix – bršljan;

13. Ilex aquifolium – božikovina;

14. Oreoherzogia fallax – ilirska ljigovina, smrdljika;

15. Viscum album – imela bijela;

16. Fraxinus ornus – crni jasen;

17. Asarum europaeum – kopitnjak;

18. Staphylea pinnata – klokočika.

Glacijalni relikti:

1. Vaccinium uliginosum – pasjača, cretna borovnica;

2. Salix herbacea – zeljasta vrba;

3. Silene acaulis – sjedeća pušina;

4. Gentiana verna – kaluđerak;

5. Hieracium villosum – vlasasta runjika.

Rijetke biljne vrste

Neke biljne vrste su rijetke na cijelom svom arealu ili na teritoriji neke države, a na ovom

prostoru od takvih biljaka zastupljene su:

49

1. Corylus colurna – medvjeđa lijeska (u kanjonu Pive i u Mratinju);

2. Spirea media – suručica (Mratinje);

3. Spirea chamedryfolia – suručica (na Prijevoru i Vučevu);

4. Taxus baccata – tisa (u gornjem slivu Mratinjske rijeke);

5. Daphne cneorum – likovac (iznad lokaliteta Studenci na Volujku i iznad Prijevora

na Magliću);

6. Ribes alpinum – planinska ribizla (Maglić pivski i oko Trnovačkog jezera);

7. Vaccinium vitis-idea – brusnica (na Magliću, Bioču i Volujku);

8. Juniperus Sabina – planinska somina (iznad Prijevora);

9. Juniperus sibirica – patuljasta kleka (na Vučevu i Magliću, zajedno sa klekovinom

bora);

10. Pinus mugo ssp. mughus – klekovina bora (na Vučevu prema Magliću);

11. Staphylea pinnata – klokočika (kod Brljeva);

12. Sorbus austriaca ssp. austriaca – planinska mukinja (na Vučevu);

13. Sorbus chamaemespilus – mukinjica (na Magliću);

14. Cotoneaster tomentosa – mušmulica (na Magliću i Volujku);

15. Daphne malyana – Malijev likovac (vrlo rijetka vrsta, nađena na području Maglića

iznad Trnovačkog jezera i u kanjonu rijeke Pive);

16. Arctostaphylos uva ursi – medvjeđe grožđe (Mratinje i Ljeljenak).

Polidominantne reliktne šumske zajednice su šumske zajednice sa velikim bogatstvom

biljnih vrsta, naročito drvenastih. U tim zajednicama je veliki broj vrsta edifikatora, kao i

veliki broj endemičnih i reliktnih vrsta vaskularne flore. Takve zajednice su najsličnije

nekadašnjim davnim ishodišnim tercijarnim šumskim zajednicama. U takve zajednice se

ubraja šumska zajednica medvjeđe lijeske i crnog graba (Corylo colurnae-Ostryetum

carpinifoliae), koja u svom sastavu ima 38 vrsta drveća i grmlja, među kojima je veliki broj

tercijarno-reliktnih vrsta: medvjeđa lijeska (Corylus colurna), crni grab (Ostrya carpinifolia),

krušina kamenjarka (Rhamnus rupestris), brekinja (Sorbus torminalis), crni jasen (Fraxinus

ornus), kopitnjak (Asarum europaeum) i druge, a od endemičnih vrsta zabilježene su jesenja

šašika (Sesleria autumnalis), smrdljika (Rhamnus fallax) i glacijalni relikt borovnica

50

(Vaccinium myrtillus). Ova šumska zajednica je vrlo rijetka u Crnoj Gori, zastupljena je na

ovom prostoru i još samo na Bijeloj gori (opština Nikšić).

U rijetke i ugrožene šumske zajednice na ovom prostoru ubraja se šumska zajednica javora i

jasena (Aceri-Fraxinetum montenegrinum), koja je na cijelom prostoru Crne Gore rijetka,

ima vrlo male sastojine i zbog vrlo cijenjenog „dževeravog“2 drveta javora i jasena

antropogeno je veoma ugrožena usljed pretjerane eksploatacije. Na sreću, na ovom

prostoru su konstatovane četiri veće sastojine (više desetina stabala) ove šumske zajednice

koje su u relativno dobrom stanju (lokaliteti: Prepelička gora, Košara, Barni Do i Milogora) i

jedna manja sastojina u kanjonu rijeke Tare na lokalitetu Brijeg. Ovakve, veće i relativno

dobro očuvane sastojine ove šumske zajednice su veoma rijetke na cijelom prostoru Crne

Gore, pa zbog toga zaslužuju posebnu pažnju sa aspekta zaštite, s jedne strane kao

specifične i rijetke vrste habitata, a sa druge strane kao potencijalno veoma važne

populacije u očuvanju genofonda ove šumske vrste i specifičnog i vrlo cijenjenog svojstva

„dževeravosti“.

Florističko-vegetacijske karakteristike jezera u opštini Plužine

U sklopu kompleksnih hidrobioloških istraživanja glacijalnih jezera Crne Gore, florističko-

vegetacijska i ekološka proučavanja obavljena su u jezerima: Trnovačko, Veliko i Malo

Stabanjsko, koja se nalaze u I zoni zaštite Regionalnog parka „Piva“. Ova jezera leže na

krečnjačkoj geološkoj podlozi. Odlikuju se čistom vodom, neutralne do slabo alkalne reakcije

(ph 7,3–7,8). Zbog velike amplitude kolebanja nivoa vode, naročito u Stabanjskim jezerima

(od 5 do 18 m), u vegetaciji odsustvuje tipična zona emerznih biljaka. Flotantne biljke su

razvijene mjestimično, a submerzne potpuno, ili u velikoj mjeri, obrastaju dno ovih jezera. U

vegetaciji Trnovačkog jezera, po brojnosti i pokrovnosti, dominiraju alge – harofite, a u

Malom Stabanjskom jezeru su jedine konstatovane makroskopske biljke. Zato ova jezera

pripadaju tzv. hara tipu jezera sa dominacijom biljne zajednice Chara virgata i Chara

contraria. Veliko Stabanjsko jezero je floristički najbogatije, a i vegetacijski se razlikuje od

prethodna dva.

2 Pojava dževeravosti je karakteristična samo za neke šumske vrste, to jest za tzv. plemenite lišćare (gorski

javor, planinski javor, gorski jasen, gorski brijest, divlji orah), a najčešće se susrijeće kod gorskog javora.

Dževeravost debla je anomalija u građi drvenih vlakana koja daje izuzetno lijepu teksturu drvetu i veoma je

cijenjena u drvnoj industriji. Stabla sa tim svojstvima su veoma cijenjena na tržištu, pa su često cijele sastojine

ove šumske zajednice potpuno uništene.

51

U florističkoj strukturi algi Trnovačkog jezera nađene su sljedeće taksonomske grupe:

Bacillariophyceae (36 vrsta), Chrysophyxeae (3 vrste), Dinophiceae (2 vrste), Xanthophyceae

(26 vrsta), Conjugatophyceae (26 vrsta), Chlorophyceae (21 vrsta) i Cyanophyceae (14

vrsta), u okviru 64 roda. Po bogatstvu vrsta i rodova naročito su se isticale Bacillariophyceae,

Conjugatophyceae, Cyanophyceae, Chlorophyceae.

U florističkoj strukturi algi Malog Stabanjskog jezera učestvovalo je šest klasa:

Bacillariophyceae (65 vrsta), Dinophyceae (3 vrste), Chlorophyceae (18 vrsta),

Conjugatophyceae (27 vrsta), Cyanophyceae (15 vrsta) i Euglenophyceae (5 vrsta). Ukupno

je zabilježeno 133 oblika algi. Sve nađene vrste su svrstane u 62 roda. U pogledu bogatstva

vrsta i rodova odlikuju se posebno Bacillariophyceae, Conjugatophyceae, Chlorophyceae i

Cyanophyceae. Od 133 ukupno evidentirane vrste, 63 su nove za ovo jezero.

U florističkoj strukturi algi Velikog Stabanjskog jezera učestvovale su sljedeće grupe algi:

Bacillariophyceae (53 vrsta), Chrysophyceae (1 vrsta), Dinophyceae (2 vrste), Chlorophyceae

(13 vrsta), Conjugatophyceae (17 vrsta), Cyanophyceae (9 vrsta). U pomenutih šest klasa

identifikovano je 95 vrsta iz 53 roda. Po bogatstvu rodova i vrsta prednjači klasa

Bacillariophyceae, ali je u grupama Conjugatophyceae, Chlorophyceae i Cyanophyceae

nađen relativno velik broj vrsta. Od 95 evidentiranih vrsta, 46 su nove za ovo jezero.

Slika 18: Škrčko jezero

52

ŠUME I ŠUMАRSTVO

Opšte kаrаkteristike

Do sredine sedаmdesetih godine dvаdesetog vijekа šumаrstvo, zаjedno sа poljoprivredom,

je predstаvljаlo glаvnu privrednu djelаtnost u Pivi, dok od sedаmdesetih godinа

elektroprivredа postaje dominantna djelatnost, izgrаdnjom Hidroelektrаne „Pivа“, а nešto

kаsnije znаčаjno mjesto dobijа i metаloprerаdа, izgrаdnjom fаbrike elektrodа u Gorаnskom.

Šumаrstvo je u prošlosti imаlo znаčаjnu ulogu zа život nа selu, zаhvаljujući upotrebnoj

vrijednosti šumskih proizvodа. Drvo kаo produkt šume je nezаmjenljiv proizvod od vremenа

nаseljаvаnjа Pive do dаnаšnjih dаnа: zа seoskа domаćinstvа služilo je kаo ogrijev,

grаđevinski mаterijаl i mаterijаl zа domаću rаdinost. Šumski prostori su bili kаo rezervаti

koji su, pored poljoprivrednog zemljištа, služili zа prehrаnu domаćih životinjа. Šumаrstvo

kаo orgаnizovаnа privrednа djelаtnost u širem smislu u Pivi prisutno je od osnivаnjа

šumskog gаzdinstvа u Plužinаmа i podizаnjа kаpаcitetа zа prerаdu drvetа – pilаne u

Breznimа pedesetih godinа dvаdesetog vijekа.

Površinа šume zаhvаtа skoro 50% površine opštine. Njen potencijаl mjeren količinom bruto

drvne mаse je znаčаjаn i dovoljаn zа podmirivаnje potrebа pilаne Breznа. Međutim, ovaj

resurs, posmatrano u prethodnom periodu, prostorno nije ravnomjerno korišćen.

Površine pod šumаma

Površinа šumа nа području opštine Plužine iznosi 36.416 hа ili 44% u odnosu nа ukupnu

površinu opštine, od čegа držаvnih 32.746 hа i privаtnih 3.670 hа. Procenаt privаtnih šumа

u ukupnoj površini iznosi svegа 10%, što je znаtno mаnje od prosjekа u držаvi, аli i od učešćа

ostаlih opštinа u Crnoj Gori, čаk bi se moglo reći dа je nаjmаnji uz sаmo neke opštine nа

sjeveru Crne Gore.

Površinа privrednih šumа u opštini iznosi 19.897 hа ili 55% od ukupne površine šumа.

Privredne šume su one koje prvenstveno služe zа trаjnu proizvodnju drvetа i drugih šumskih

proizvodа. One se nаlаze nа boljim stаništimа, sa zemljištima čiji je bonitet od jedаn do tri,

mаdа imа i zemljišta četvrtog i petog boniteta. Privredni rаzvoj opštine, kаdа je u pitаnju

šumskа privredа, zаsnivа se u prvom redu nа ovim šumаmа. Zаhvаljujući boljim bonitetimа

i klimаtskim uslovimа, privredne šume imаju veću drvnu mаsu po jedinici površine, а to

podrаzumijevа dа imаju i zаdovoljаvаjući tekući godišnji prirаst.

Kvаlitet privrednih šumа nаjviše zаvisi od vrste drvetа, аli i od klime, reljefnih uslovа i

nаdmorske visine. Nа području opštine su u privrednim šumаmа nаjviše zаstupljene

mješovite sаstojine jele i bukve, u mаnjem obimu, jele, bukve, smrče i djelimično čiste

53

sаstojine tih, kаo i drugih vrstа. Nаjviše privrednih šumа imа nа višim nаdmorskim visinаmа

(1.100–1.500 m) gаzdinskih jedinicа: Živа – Bundos, Lаtično, šume Pivske planine i Košаrа –

Vučevo. Imа ih i nа nižim kotаmа, kаo nа primjer Mrаtinjske šume (Omаr), gdje se nаlаzi

stаnište izuzetno vrijednog crnog borа nа visini ispod 1.000 m nаdmorske visine. Kаpаcitet

industrijske primаrne prerаde drvetа u opštini, pilаnа Breznа, locirаnа je u blizini

nаjvrjednijih kompleksа pivskih privrednih šumа. Breznа su izabrana kao optimаlnа lokаcijа

zа rаcionаlno poslovаnje pilаne, nаročito zbog relаtivno niskih troškovа trаnsportа sirovine,

lаkše dopreme sirovine u zimskim uslovimа i, zаhvаljujući tome, produžetkа rаdne sezone.

Ipаk, opredjeljujući fаktor je bio količinа i kvаlitet sirovine, koju nude gаzdinske jedinice:

Živа – Bundos, Bаbin vrh i Lаtično. Privredne šume, pored količine drvne mаse, kаrаkteriše i

kvаlitet gdje procenаt sortimenаtа potrebаn zа primаrnu prerаdu dostiže visinu od 80% kod

četinаrа, а kod lišćаrа do 50%, što nije slučаj u mаnje vrijednim šumаmа.

Zаštitne šume su zаstupljene u ukupnoj površini šumа u opštini sа 35 % i zаhvаtаju površinu

od 12.849 hа. Zаštitne šume prvenstveno služe zа zаštitu prirodnih i drugih objekаtа,

zemljišta, nаseljа, izvorištа vodotokа, zаštitu od erozije i snježnih smetova i dr. Ove šume se

nаlаze i nа „dobrim“ i nа „lošim“ stаništimа. Posmаtrаno sа аspektа vrijednosti sаstojine i

njihovih prinosnih mogućnosti u cilju korišćenjа zа potrebe privrede, nаjčešće bi se mogle

svrstаti u privredne, ali zbog njihovog znаčаjа za zaštitu pomenutih i drugih dobаrа, one su

nаmjenski proglаšene zа zаštitne (nа osnovu stručne procjene kompetentne institucije kojа

je rаdilа Šumsko-privrednu osnovu). Zаštitne šume se nаjvećim dijelom nаlаze u kаnjonimа

Pive, Tаre, Komаrnice i Sušice, nа gornjoj grаnici vegetаcije, nа pаdinаmа Durmitorа,

Volujkа, Mаglićа, Vojnikа, Golije, Ledenice i drugih plаninа, kаo i drugim djelovimа

Nаcionаlnog pаrkа „Durmitor“. Ovim šumаmа se gаzduje po posebnom režimu, što ih čini

interesаntnim zа turističku privredu, posebno djelovi koji pripаdаju Nаcionаlnom pаrku

„Durmitor“. One služe i zа borаvište i sklonište rаznih vrstа divljаči, čаk i visoko trofejne

(medvjed, divojаrci, tetrijebi i sl.), zbog čegа su korisne zа rаzvoj lovstvа i lovnog turizmа.

Površine koje su se ranije koristile kao pašnjaci ili livade za košenje, a u posljednjih desetak

godina se ne kose i ne koriste za napasanje stoke, obrasle su pionirskim vrstama drveća i

žbunja (Juniperus sp., Populus sp., Betula pendula i dr.), koje su prethodnica šumskom

pokrivaču. S toga se u narednom periodu očekuje povećanje površina pod šumama na

teritoriji opštine Plužine.

Sve aktivnosti koje se odnose na oblast šumarstva vrše se na osnovu važećih planova,

Zakona o šumama i pratećim podzakonskim aktima. Potrebno je usaglasiti postojeće

planove iz oblasti šumarstva sa prioritetima biodiverziteta, na području gdje se interesi

poklapaju, posebno na prostoru Parka prirode „Piva“.

Problem u gazdovanju šumama javlja se u eksploataciji i štetama od eksploatacije.

Ekonomska valorizacija od eksploatacije regulisana je na državnom nivou, dok lokalne

54

zajednice imaju vrlo malo ili nimalo nadležnosti u upravljanju šumama. Drugi problem je što

nije razvijena drvno-prerađivačka industrija, nema finalne prerade, šume se koriste samo

kao sirovina i za izvoz. U praksi je evidentirano da koncesionar koji koristi šume uz ugovor sa

državom Crnom Gorom, ne ispunjava ugovorne obaveze u vezi sa devastacijom prostora

gdje je dobio koncesiju. Prema Zakonu o koncesijama, lokalna uprava daje samo saglasnost,

ali nema nadzor nad ispunjavanjem obaveza koncesionara. U praksi je problem i sa izradom

i primjenom smjernica iz Šumsko-privredne osnove, gdje se određuju staze za traktore koji

vuku i po 10 kubika debla, a koncesionari ih ne poštuju i izvlačenje vrše po svojim trasama.

Zakačena stabla od po nekoliko metara se vuku i direktno uništavaju šumski podmladak.

Problem nastaje i oko pošumljavanja, posebno u privatnim šumama, gdje se nakon totalne

sječe ostavi ogoljen prostor, podložan klizištima i eroziji.

Slika 19: mrki medvjed

55

GLJIVE – MAKROMICETE

Tokom evolucionog procesa došlo je do uzajamne uslovljenosti u procesu nastanka i razvitka

velikog broja biljnih vrsta i vrsta gljiva, što se manifestuje kroz obligatni mikorizni

(simbiotski) odnos između ove dvije grupe organizama. Šume bukve, bijelog i crnog bora,

smrče i jele su veoma dobro razvijene na planinskom masivu Maglić, Bioč i Volujak, što

predstavlja neophodan uslov za razvoj velikog broja rijetkih vrsta mikoriznih i saprobnih

gljiva.

Takođe, posebno značajna staništa za gljive su stari pašnjaci na kojima se stoka još uvijek

uzgaja na tradicionalan način i koja predstavljaju staništa velikog broja rijetkih saprobnih

vrsta. Posebno je značajno prisustvo većeg broja vrsta gljiva iz roda Hygrocybe (vlažnice),

koje predstavljaju indikatore bogatstva biodiverziteta na ovom tipu staništa, i u tom smislu

značajni su lokaliteti Crkvičko Polje, Barni Do, Nedajno, na kojima je registrovan veći broj

vrsta iz ovog roda. Takođe, prirodne vrijednosti ovog područja su povezane i sa

vrijednostima Nacionalnog parka „Sutjeska“, prevashodno zbog prisustva prašume Perućica

koja pruže idealne uslove za razvoj velikog broja vrsta gljiva, što je ujedno karakteristika svih

prašuma.

U istraživanjima koja su sprovedena na području planinskog masiva Maglić, Bioč, Volujak

konstatovana je 121 vrsta gljiva koje pripadaju razdjelima Basidiomycota i Ascomycota. S

obzirom na to da na ovom području postoje izuzetni uslovi za razvoj različitih vrsta gljiva, u

budućim istraživanjima moguće je očekivati veći broj vrsta.

Međunarodne obaveze Crne Gore podrazumijevaju uključivanje u aktivnostima na zaštiti i

očuvanju globalno, kontinentalno ili subkontinentalno realno, ili potencijalno ugroženih

vrsta. Međunarodno značajne gljive su vrste koje se nalaze na listi ECCF projekta: „Kartiranje

i monitoring 50 najugroženijih vrsta gljiva Evrope“, među kojima se nalaze i 33 vrste

kandidata za appendix I Bernske konvencije (Dahlberg & Croneborg, 2003; Otto, 2001); kao i

vrste koje se nalaze na Evropskoj crvenoj listi (Ing, 1993).

Nacionalni razlozi podrazumijevaju obavezu Crne Gore da zaštiti i očuva raznovrsnost svoje

nacionalne prirodne baštine uključujući i populacije vrsta na tipskim lokalitetima. U Crnoj

Gori je zbog svoje rijetkosti i ugroženosti stavljeno pod zaštitu 111 vrsta gljiva Rješenjem o

stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta („Sl. list RCG“ br. 76/06).

Makromicete od međunarodnog i nacionalnog značaja na planinskom masivu Maglić, Bioč,

Volujak

56

Sa međunarodnog aspekta na području planinskog masiva Maglić, Bioč, Volujak značajno je

prisustvo sljedećih vrsta: Hygrocybe calyptriformis (ružičasta vlažnica), Mutinus caninus

(pasji stršak), Sarcodon imbricatus (crna ljuskavica) i Verpa conica (konična smrčkovica).

Hygrocybe calyptriformis se nalazi na prijedlogu za appendix I Bernske konvencije,

registrovana je u 22 zemlje Evrope, a nalazi se na nacionalnim crvenim listama u 11

evropskih zemalja. Glavni habitat na kome se javlja ova vrsta su stari pašnjaci (Dahlberg &

Croneborg, 2003). Veoma je rijetka. Predstavlja vrstu koju je neophodno zaštititi na

nacionalnom nivou. Vrste Mutinus caninus, Sarcodon imbricatus, Verpa conica se nalaze na

Crvenoj listi Evrope u C grupi. Navedene vrste, kao i Suillus luteus (osinac), su zaštićene

nacionalnim zakonodavstvom. U budućim istraživanjima očekuje se identifikacija većeg

broja vrsta gljiva na ovom području, koje imaju status međunarodno ili nacionalno značajnih

vrsta.

Važna staništa gljiva na Pivskoj planini, Magliću, Bioču, Volujku

Na osnovu kriterijuma za uspostavljanje IFA (Important Fungus Areas)3 na ovom području

identifikovana su važna staništa gljiva, shodno kriterijumu C i D. To su habitati u kojima

dominantnu ulogu imaju vrste drveća Fagus sylvatica, Picea abies, Abies alba, Pinus

sylvestris, kao i pašnjaci na lokalitetima Crkvičko Polje, Barni Do i Nedajno.

Na ovom području su konstatovane vrste koje su definisane Pravilnikom o bližem načinu i

uslovima sakupljanja, korišćenja i prometa nezaštićenih divljih vrsta životinja, biljaka i gljiva

koje se koriste u komercijalne svrhe („Sl. list CG“, br. 62/10) i to su: Armillaria mellea –

mednjača, Armillaria ostoyae, Boletus aestivalis – raspucali vrganj, Boletus edulis – pravi

vrganj, Boletus pinophilus – borov vrganj, Cantharellus cibarius – lisičarka, Craterellus

cornucopioides – mrka truba, Hydnum repandum – prosenjak, Hydnum rufescens – jež gljiva,

Lactarius deliciosus – borovača, mliječnica, Lactarius deterrimus – smrčina mliječnica,

Lactarius salmonicolor – jelina mliječnica, Morchella conica – stožasti smrčak, Marasmius

orades – supača. Sve navedene vrste se javljaju u velikom broju plodonosnih tijela na ovom

području.

3 Kriterijumi za selekciju Važnih područja gljiva (IFA– Important Fungus Areas) koje treba zaštititi su definisani

kriterijumima: A, B, C, D.

A kriterijum definiše IFA koja sadrže najmanje pet vrsta makromiceta sa: Nacionalne crvene liste, Evropske

crvene liste (Ing, 1993) i Liste ECCF projekta (Dahlberg & Croneborg, 2003; Otto, 2002).

B kriterijum definiše IFA koja ima najmanje 500 registrovanih vrsta makromiceta. U pitanju su područja sa

izuzetno bogatim ili vrlo bogatim diverzitetom gljiva.

C kriterijum definiše IFA koje ima tipove habitata koji su značajni za makromicete.

D kriterijumom se predlažu područja koja treba uzeti u razmatranje kao važna za zaštitu, ali za koja je

potrebno još dodatnih informacija.

57

Slika 20: Maglić

58

FAUNA

Na području Plužina zastupljena je raznovrsna fauna, a oko 300 životinjskih vrsta je

zaštićeno. Po zanimljivosti i bogatstvu, prvo mjesto pripada beskičmenjacima, sa velikim

brojem reliktnih i endemičnih vrsta, pogotovo među insektima. Od sisara su zastupljeni

medvjed (Ursus arctos), divokoza (Rupicapra rupicapra), vuk (Canis lupus), srna, zec, divlja

svinja, kuna, lisica i druge. Na ovom području živi i oko 170 vrsta ptica, a među raritetima su

veliki tetrijeb (Tetrao urogallus L.), suri orao (Aquila chrysaetos), jarebica kamenjarka, soko,

krstokljunka, bjeloglavi sup... Fauna riba je uglavnom zastupljena salmonidnim vrstama, koje

žive u brzacima rijeka ili jezerima, kao što su pastrmka potočarka, lipljen, mladica, jezerska

zlatovčica itd.

Slika 21: divokoze

Karakteristike faune područja opštine Plužine

a) Biotop visokoplaninskih pašnjaka i kamenjara

U okviru ovog biotopa razlikuje se više kategorija nižeg reda (pašnjaci, kamenjari raznog

stepena obraslosti, litice, snježnici itd.), ali je zbog relativno malog značaja za prostor Plužina

predstavljen kao jedinstven. Ovaj biotop prostire se na nadmorskim visinama preko 1.800 m

iznad gornje šumske granice. Odlikuje se kratkim trajanjem vegetacijske sezone i surovim

zimama. To se odražava i na sastav faune koja je migratorna ili, pak, hibernira.

Karakteristični pripadnici ovih biotopa su neke vrste ptica, kao što je planinski popić,

(Prunella mocollaris), planinska ševa (Eremophila alpestris), žutokljuna galica (Pyrrhocorax

graculus), sniježna zeba (Montifirngilla nivalis), a u nešto nižim, travnatijim djelovima tu su

brojne planinske crvenperke (Phoenicursu ochruros), planinske trepteljke (Anthus

59

spinoletta), uz postepeno povećavanje brojnosti obične belke (Oenenathe oenenthe). U

vrijeme ljeta ova zona pruža bazu za ishranu i nekim grabljivicama, kao što su suri orao

(Aquila chrysëtos), bjeloglavi sup (Gyps fulvus) i soko vjetruška (Falco tinnunculus).

Slika 22: orao

Fauna sisara je znatno siromašnija i nedovoljno poznata. Na ovim visinama žive neke vrste

sitnih glodara, pojavljuje se krtica (na djelovima pašnjaka), ali tipični sisar ovih prostora je

divokoza.

Vodozemci praktično odsustvuju, izuzev faune mrmoljaka (tritona), od kojih je planinski

mrmoljak (Triturus alpestris) brojan u povremenim i stalnim lokvama. Gmizavci su svedeni

na jednog predstavnika – planinskog guštera (Lacerta vivipara), koji ide i do visine od 2.000

m.

Značajno je prisutna, ali nedovoljno poznata fauna insekata.

b) Biotop visokoplaninskih jezera

Karakterističan je za zonu visokih planina, gdje se nalaze Trnovačko i dva Stabanjska jezera

(Veliko i Malo) .

Visokoplaninska jezera predstavljaju specifičan ekosistem prilagođen na surove planinske

uslove. Značajno su stanište faune insekata, jer se u njihovoj vodi razvijaju larveni oblici

(posebno je značajna fauna efemerida). Međutim, najkarakterističniji predstavnici faune

visokoplaninskih jezera su vodozemci, tritoni ili mrmoljci, posebno planinski mrmoljak, koji

je u nekim crnogorskim jezerima razvio specifične neotenične populacije i podvrste (Triturus

60

alpestris montenegrinus). Fauna tritona je veoma narušena i praktično uništena usljed

nerazumnog i najčešće nepotrebnog poribljavanja (uglavnom potočnom i kalifornijskom

pastrmkom).

c) Biotop četinarskih i četinarsko-lišćarskih šuma

Biološki je znatno složeniji od prethodnih, bogat vrstama i odlikuje se većom dinamikom. U

njemu je fauna sisara prisutna sa većim brojem vrsta. Pored pojave sitnih šumskih glodara

(šumski miševi, voluharice, vjeverice), pojavljuju se i krupni predstavnici sa velikim

radijusom kretanja, kao što su medvjed i divlja svinja, a gdje ima više lišćara, i srna. Od sitnih

zvijeri zabilježene su kuna i lasica, a moguće i hermelin (Mustella erminea), iako ne postoje

direktni dokazi.

Slika 23: veliki tetrijeb

Znatno bogatija je fauna ptica, sa tipičnim predstavnicima kao što su: veliki šareni djetlić

(Dendrocopus major), žune (Picus viridis, P. canus), neke vrste sjenica (Parus ater, P.

cristatus), zatim kraljići (Regulus regulus, R. ignicapillus) i predstavnik zeba – krstokljun

(Lexia curvirostra). Od pernate divljači zabilježeni su golubovi (Columba palumbus), veliki

tetrijeb (Tetrao urogallus) i lještarka (Tetrastes bonasia).

61

Fauna vodozemaca predstavljena je sa dvije vrste daždevnjaka, pri čemu crni (Salamandra

atra) nastanjuje više predjele, blizu gornje šumske granice, a šareni (Salamadra maculosa)

niže zone.

Tipični predstavnik faune gmizavaca je otrovna zmija šarka (Vipera berus), koja je veoma

karakteristična za pojas kleke (naročito sastojina sa Juniperus nana). U nižim predjelima se

javljaju i drugi predstavnici, kao što su sljepić (Anguis fragilis) i obični smuk (Coluber

longissimus).

Fauna insekata je veoma bogata i složena, a brojni su i predstavnici štetnih šumskih insekata

vezanih za četinare (razne sovice i borovi prelci).

d) Biotop listopadnih šuma

Rasprostranjen je šire od prethodnog i znatno je biološki složeniji. U njemu je prisutan veći

broj vrsta drveća i zeljastih biljaka i odnosi su složeniji. Grubo se može podijeliti na bukove

šume viših predjela (takođe i u nižim, zasjenčenim djelovima) i šume mješovitog sastava na

toplijim, osunčanim djelovima. Od vrsta su najzastupljeniji hrast (Quercus cerris, Q.

montana), grab (Carpinus betulus, Ostrya carpinifolia), uz značajno prisustvo drugih

listopadnih vrsta. Na nekim djelovima kanjona Pive razvijena je zajednica sa bjelograbićem

(Carpinus orientalis). To je vrsta koja pripada submediteranskim šibljacima karakterističnim

za južni dio Crne Gore, što govori o uticaju Mediterana.

Složenost flore i vegetacije ovog biotopa prati i odgovarajuća fauna. Odlikuje se velikim

brojem vrsta i velikom dinamikom, uz znatno veću aktivnost i tokom zimskog perioda.

Faunu sisara karakterišu krupni predstavnici divljači: divlja svinja (Sus scrofa), srna

(Capreolus capreolus), vuk (Canis lupus) i lisica (Vulpes vulpes). Broj sitnih sisara je mnogo

veći: više vrsta šumskih glodara (Apodemus flavicollis, Apodemus sylvaticus, Sciurus vulgaris,

Glis glis) i sitnih zvijeri, kao što su kune (Martes martes, Martes foina), lasice (Mustella

nivalis, M. erminea) i rovčice (Crocidura russula). Za područja koja se graniče sa otvorenim

predjelima karakteristična vrsta je zec (Lepus europaeus).

62

Slika 24: vuk

Broj vrsta ptica je mnogo veći. Dominiraju pjevačice, posebno predstavnici sjenica (Paridae),

zeba (Fringillidae), grmuša (Sylvidae), drozdova (Turididae) i vrana (Corvidae). Brojni su

predstavnici djetlića (Picidae). Broj ptica grabljivica takođe raste, naročito karakterističnih

predstavnika mišara (Buteo buteo), jastreba (Accipitar gentilis) i kopca (Accipiter nisus). Sove

(Strigidae) takođe imaju svoje predstavnike.

Evidentiran je mali broj vodozemaca. Osim šarenog daždevnjaka, vrste žaba koje su

zabilježene uglavnom u nižim, toplijim i vlažnijim predjelima su krastava žaba (Bufo bufo) i

mrka žaba (Rana temporaria). Nešto je veći broj vrsta gmizavaca, a najzastupljeniji je zidni

gušter (Lacerta muralis), na toplim stjenovitim stranama.

e) Biotop pašnjaka i livada

Zauzima velika prostranstva na prostoru opštine Plužine, posebno na području Pivske

planine. Ovaj biotop je nastao na račun uništavanja šuma, antropogeno ili prirodno (požari i

sl.). Karakterišu ga travnate zajednice koje se održavaju ispašom ili košenjem. Ovaj biotop je

mjestimično prošaran većim ili manjim šumarcima, šibljacima ili kamenjarima.

Fauna sisara se odlikuje jednostavnošću. Na mjestima gdje ima šumaraka i žbunja žive lisica

i zec, ponegdje kuna ili lasica. Travnate površine karakteriše velika brojnost krtica i nekih

vrsta miševa.

Fauna ptica je znatno bogatija po brojnosti, ali siromašna vrstama. Tipični predstavnici su

obična belka, koja je veoma brojna tamo gdje ima kamenja, zatim obična i ćubasta ševa. Na

ovom biotopu ne žive predstavnici ptica grabljivica (mišar, vjetruška, orao i sl.), kao ni

predstavnici omnivornih ptica (vrana i svraka).

Predstavnici faune vodozemaca odsustvuju, osim u lokvama gdje se nalaze mrmoljci i larve

krastača, a i gmizavaca je takođe malo.

63

Fauna insekata je bogata, ali neispitana, pa ne postoje detaljniji podaci.

f) Biotop stijena i litica

Karakterističan je za kanjon Pive i Komarnice, ali se nalazi i na drugim mjestima. To su strmi,

često potpuno okomiti stjenoviti odsjeci, litice sa odsustvom vegetacije. Biotop je značajan

samo kao stanište najrjeđih, ugroženih i zaštićenih ptica grabljivica, kao što je suri orao

(Aquila chrysaetos) i soko vjetruška (Falco tinnunculus). Od drugih ptica tu se gnijezdi gavran

(Corvus corax), a vjerovatno i rijetka, zaštićena ptica puzgavac (Tichodroma muraria).

g) Biotop vodenih tokova

Na području Plužina ovo stanište se nalazi prvenstveno kao očuvani dio rijeke Vrbnice i

Mratinjskog potoka. Ostale vode su od manjeg značaja za faunu ili su ušle u sastav

akumulacionog jezera „Piva“.

Fauna ovih vodenih tokova je relativno jednostavna. Od značaja je fauna insekata, zapravo

njihovih larvi koje predstavljaju značajan izvor hrane za ribe. Dominantna i najvrjednija vrsta

ribe u tekućim vodama ovog prostora je potočna pastrmka (Salmo trutta).

Karakteristični predstavnici drugih grupa su vodeni kos (Cinclus cinclus) i vodomar (Alcedo

atthis), kao i grabljiva, ali danas veoma rijetka i zaštićena vrsta sisara – vidra (Lutra lutra).

h) Biotop stajaćih voda

Pored već pomenutih visokoplaninskih jezera sa specifičnom faunom, najveća vodena

površina ovog prostora je akumulaciono jezero „Piva“, koje pripada hladnim, eutrofnim

vodama bez plitkih, eutrogenih zona, tako da je primarna produkcija ograničena na

fitoplanktonske organizme. Fauna dna je takođe skromna zbog čestih, naglih i velikih

promjena vodostaja. Iz istog razloga odsustvuje i priobalni pojas makrofitske vegetacije. To

je uticalo i na sastav faune koja je siromašna i ne može se uporediti sa bogatstvom slatkih

voda nižih, toplijih predjela. Prisutne su sljedeće vrste riba: kalifornijska pastrmka, klijen i

peš.

Više vrsta patki, gnjuraca i drugih vodenih ptica pojavljuje se samo za vrijeme seobe.

i) Biotop naseljenih mjesta

Jedini prostor koji nosi pečat ovakvog biotopa je opštinski centar Plužine, malo naselje koje

se ne može smatrati tipičnom urbanom sredinom u ekološkom smislu, nego samo

područjem sa takvim elementima. Ostala naselja na prostoru opštine su seoskog tipa i nose

karakteristike biotopa koji ih okružuju, uz poneki element urbane sredine.

64

Kao karakteristični elementi takve sredine zabilježene su vrste koje gravitiraju čovjeku. Od

sisara to su u prvom redu štetni glodari, kao što su pacovi i kućni miš, zatim pripadnici

pripitomljenih životinja, ali koje žive slobodno (pčele, mačke i psi lutalice). Kod ptica je

karakteristično povećanje brojnosti sinantropnih vrsta koje prate ljudske zajednice, kao što

je siva vrana (Corvus cornix), svraka (Pica pica), kućni vrabac (Passer domesticus), laste

(Hirundo rustica, Delichon urbica).

Najznačajniji faunistički lokaliteti na području opštine Plužine

S obzirom na planinski karakter prostora, čitavo područje opštine Plužine predstavlja jedan

faunistički rezervat, očuvan u relativno izvornom obliku i bez prisustva značajnijeg

zagađenja. Ipak, dosadašnjim istraživanjima, i posebno obavljenim terenskim istraživanjima,

utvrđeno je da nekoliko područja na prostoru Plužina zaslužuje posebnu pažnju zbog

faunističkih vrijednosti i poseban tretman kao faunistički objekti. To su sljedeći lokaliteti:

Visokoplaninska jezera sa svojom okolinom

Kao što je već naglašeno, radi se o Trnovačkom i dva Stabanjska jezera. To je

visokoplaninsko područje sa svojim specifičnostima u sastavu faune i kao takvo trebalo bi da

bude posebno zaštićeno, uz ograničavanje svih aktivnosti koje mogu ugroziti prirodni

integritet staništa, isključiti lov, bilo kakvu sječu i bilo kakvu aktivnost koja može dovesti do

zagađenja prostora. Prostor se može koristiti u turističko-rekreativne svrhe, ali bez gradnje i

drugih aktivnosti u prostoru. Poželjno bi bilo ispitati mogućnost potpunog izlovljavanja

ranije unijete ribe, a prekinuti svako poribljavanje, kako bi se u jezerima uspostavili

prvobitni životni uslovi i obnovile populacije rijetkih i zaštićenih životinja. To posebno važi

za Trnovačko jezero pošto se njegova okolina neposredno naslanja na NP „Sutjeska“, čineći

svojevrsnu tampon zonu. Osim toga, u šumi, na potezu Trnovačko jezero – Suva jezerina ima

i ugrožene divljači (velikog tetrijeba, lještarke) i treba je zaštititi i sa tog aspekta.

Okolina ovih jezera može služiti za tradicionalno pašarenje i napajanje stoke.

Šuma Omar

Nalazi se u podnožju vrhova Bioča i Maglića s jedne, i Vučeva s druge strane, u dolini

Mratinjskog potoka. Po sastavu je mješovita (crni bor, smreka, bukva). Niži djelovi su

eksploatacijom degradirani (crni bor je praktično posječen), a sačuvani su viši i nepristupačni

djelovi, iako se eksploatacija nastavlja. Šuma se relativno dobro podmlađuje i, uz potrebnu

zaštitu i uzgoj, ponovo bi se mogla obnoviti.

Ovaj lokalitet je važan jer je to najznačajnija površina sa četinarima na prostoru Plužina. Ima

sve karakteristike faune četinarskih šuma, pa ga kao takvog treba očuvati. Zbog povoljnih

65

uslova za razmnožavanje plemenite pernate divljači – tetrijeba, predlaže se kao rezervat ove

divljači na koju bi bio zabranjen lov, a ostali pripadnici faune bili bi zaštićeni shodno

odredbama važećih zakonskih akata.

Žagrica

To je listopadna šuma na desnoj obali rijeke Vrbnice. Prostor je relativno dobro ograničen

prirodnim granicama, teško prohodan i kao takav pogodan za zaštitu i unapređivanje fonda

divljači i faune uopšte. Predloženo je sticanje statusa rezervata za srneću divljač, ali

preporučuje se da ovom prostoru lovačka organizacija Plužina dodijeli status trajnog lovnog

zabrana sa karakteristikama naučno-istraživačkog rezervata. Na ovom prostoru trebalo bi

zabraniti svaki komercijalni i rekreacioni lov i dopustiti samo odstrijel u naučno-istraživačke

svrhe, uzgojni i sanitarni odstrijel srneće i druge krupne divljači. Eventualni odstrijel

štetočina u lovstvu trebalo bi dopustiti samo u slučaju prenamnoženja neke od njih i to uz

prethodnu naučnu analizu i odobrenje Republičkog zavoda za zaštitu prirode. Međutim,

nakon velikih požara 1995–96. godine, ovaj predio je dosta degradiran, pa se postavlja

pitanje da li je područje pogodno za pravljenje rezervata za srneću divljač. Na ovom

području je prisutna žbunasta vegetacija, tereni su teško prohodni i još uvijek su prisutna

debla koja su padala nakon požara i trulila.

Miljkovac

Područje okoline Miljkovca pripada tipu travnatih zajednica sa dosta kamenjara, sa

šumarcima i šibljacima. Od interesa je prisustvo poljske jarebice (Perdix perdix) na tom

prostoru. Zato je predloženo da se područje Miljkovca proglasi rezervatom poljske jarebice.

U toj zoni trebalo bi isključiti lov na ovu divljač, spriječiti bilo kakve zahvate koji bi doveli do

promjene karaktera staništa (agrotehničke mjere većih razmjera, pošumljavanje i sl.),

izbjegavati i lov na drugu divljač radi manjeg uznemiravanja, kontrolisati brojnost predatora

jarebice (lisica, mačaka, pasa lutalica...). Ostale aktivnosti okolnog stanovništva

(tradicionalna ispaša, obrada okućnica, vrtača i sl.) mogu se odvijati nesmetano.

Pivsko jezero

Pivsko jezero je u prvom redu ihtiološki objekat. S obzirom na njegovu prvenstvenu

namjenu – proizvodnju električne energije, njegove osobine se razlikuju od prirodnih jezera.

Vodostaj često, jako i naglo opada i raste, zbog čega je obalski rub, inače najbujnija zona

prirodnih jezerskih ekosistema, ovdje praktično pust. Odsustvuje fauna vodenih ptica,

vodozemaca i riba koje žive u plitkim vodama. Ipak, zahvaljujući čistoj vodi, bogatstvu

planktonskih organizama i redovnom poribljavanju, naselje salmonidnih riba je bogato.

66

Osim primarne namjene, jezero predstavlja rekreaciono područje i jedan od osnova razvoja

turizma. Što se životinjskog svijeta tiče, na jezeru se, uz redovno poribljavanje, može

razvijati sportski ribolov. Populacije vodenih ptica, koje pri seobi slijeću na jezero, ne bi

trebalo da predstavljaju značajniji lovni materijal, jer postoji obaveza zaštite migratorne

ornitofaune na međunarodnom planu.

Fauna dna

Istraživanja Trnovačkog, Velikog i Malog Stabanjskog, Škrčkog i vještačke akumulacije

Pivskog jezera vršena su uglavnom nesistematizovano i periodično, sa velikim vremenskim

razmacima između istraživanja. Istraživanja Velikog i Malog Stabanjskog i Pivskog jezera

vršena su uglavnom prije 30 i više godina (Stanković, 1975, Petković i Petković, 1977. i

Petković, 1986).

Dosadašnja istraživanja pomenutih jezera ukazuju da ova fauna nije endemična, ali prisustvo

pojedinih vrsta ukazuje na to da su neke od njih stare tercijarne vrste, koje su došle sa

sjevera za vrijeme ledenog doba, dok su neke došle sa istoka, vjerovatno u toku ili poslije

završetka glacijacije.

Registrovane vrste, kao bioindikatori ukazuju da su vode ovog područja uglavnom čiste i da

ih kao takve treba zaštiti od zagađenja i drugih oblika ugrožavanja.

Dosadašnja istraživanja zooplanktona Malog Stabanjskog jezera (Petković, 1989) ukazuju na

postojanje 42 vrste, iz 26 rodova, iz grupa Protozoa, Rotatoria, Cladocera, Copepoda,

Ostracoda i Gastrotricha. Najbrojnija grupa je Rotatoria sa 21 vrstom, odnosno 50% od svih

registrovanih vrsta. U ostalim grupama zabilježen je znatno manji broj vrsta. U grupi

Cladocera zabilježeno je pet vrsta, kod Copepoda je registrovano šest vrsta, kod Protozoa

osam vrsta, a kod Ostracoda i Gastrotricha po jedna vrsta (Petković, 1989). Najabudantnije

vrste su: Kellicottia longispina, Polyarthra vulgaris var. longiremis, Synchaeta oblonga,

Daphnia longispina, Acanthodiaptomus denticornis i Cyclops abyssorum tatricus.

U zajednici zooplanktona registrovane vrste se svrstavaju u dvije ekološke grupe i to:

planktonske forme i bentosne forme. Najveći dio zajednice je predstavljen bentosnim

formama, a samo šest vrsta su planktonske forme: Kellicottia longispina, Polyarthra vulgaris

var. longiremis, Synchaeta oblonga, Daphnia longispina, Acanthodiaptomus denticornis i

Cyclops abyssorum.

Na osnovu podataka S. Petkovića iz 1989. godine, zooplanktonska zajednica Velikog

Stabanjskog jezera predstavljena je sa 41 vrstom, iz 34 roda, iz grupa Protozoa, Rotatoria,

67

Cladocera, Copepoda, Ostracoda i Gastrotricha. Najveći broj vrsta (16) je iz grupe Rotatoria,

odnosno 39,02% od svih registrovanih vrsta. U ostalim grupama zabilježen je znatno manji

broj vrsta. U grupi Cladocera (devet vrsta), Copepoda (sedam vrsta), Protozoa (pet vrsta),

Ostracoda (tri vrste) i Gastrotricha (jedna vrsta). Najabudantnije vrste su planktonske forme,

kao što su: Kellicottia longispina, Daphnia longispina, Acanthodiaptomus denticornis i jedna

bentosna forma – Eucyclops serrulatus.

U zooplanktonskoj zajednici Malog i Velikog Stabanjskog jezera uglavnom su zastupljene

vrste indikatori oligosaprobnog stupnja čistoće vode, što znači da se radi o izuzetno čistim

vodama.

Dosadašnja istraživanja zooplanktona Pivskog jezera (Petković i Petković, 1977. i Petković,

1986) zabilježila su 172 vrste iz 67 rodova. Vrste se mogu svrstati u četiri grupe. Najbrojnija

je grupa Rotatoria sa 98 vrsta, zatim Protozoa sa 31 vrstom, Cladocera sa 24 vrste i

Copepoda sa 19 vrsta. Dominantno mjesto u zajednici imale su Rotatorie (57%), a

subdominantan položaj zauzimale su Protozoe (18 %). Ostale grupe učestvovale su sa 11 do

14%. U pogledu rodova naročito se ističu Rotatoria (30), zatim Protozoa (16), Cladocera (11)

i Copepoda (10).

Međutim, i pored velike raznovrsnosti, mali je broj vrsta koji doprinosi većoj produkciji

zajednice. Najabudantnije vrste su: Asplanchna priodonta, Polyarthra dolichoptera, P.

Vulgaris, Synchaeta oblonga, S. Pectinata, Keratella cochlearis, Ascomorpha saltans

(Rotatoria), Bosmina longirostris, Ceriodaphnia quadrangula, Daphnia longispina

(Cladocera) i Acanthodiaptomus denticornis (Copepoda).

Zooplanktonska zajednica predstavljena je uglavnom vrstama koje su oligosaprobiontne,

mada ima i betamezosaprobionata, što ukazuje da jezero pripada oligotrofnom tipu jezera.

Potrebe mjere zaštite

Jezera predstavljaju evolutivne hidrografske objekte sa malom moći samoprečišćavanja.

Jednom ugrožena, gotovo nikad i ničim se ne mogu dovesti u prvobitno stanje. Međutim,

mora se imati u vidu da su sva lednička jezera, u geološkom smislu riječi, osuđena na svoju

negativnu evoluciju u smislu iščezavanja, a u novije vrijeme antropogeni faktor dovodi do

ubrzavanja ovog procesa.

Jezera je potrebno štititi i kao vodene objekte, i kao staništa razvnovrsnog biljnog i

životinjskog svijeta. Dosadašnja biološka istraživanja utvrdila su veliki broj organizama

(biljnih i životinjskih), koji su po prvi put registrovani ne samo za ove lokalitete, već i za

teritoriju cijele Crne Gore.

68

Već je napomenuto da fauna vodenih objekata nije endemična, ali je veoma važna u okviru

poznavanja cjelokupne faune zbog svoje različitosti i porijekla. Mnoge od vrsta su alpskog ili

planinskog porijekla, a neke od njih su ovdje stigle u doba glacijacije i tu ostale zarobljene do

danas.

Biološka ravnoteža ovih vodenih objekata dosta je osjetljiva i relativno mali poremećaji

mogu imati vidljive posljedice pojedinih biocenoza u njima. Tako, na primjer, neplanska

izgradnja određenih objekata ili stihijsko poribljavanje, kako u pogledu broja, tako i u

sastavu vrsta, mogu imati ozbiljne negativne posljedice. U cilju zaštite vodenih objekata

ovog regiona, potrebno je nastaviti dalja biološka proučavanja radi detaljnijeg upoznavanja

biodiverziteta, spriječiti neplansku izgradnju u njihovoj neposrednoj blizini, zabraniti

stihijsko poribljavanjanje radi očuvanja autohtonosti faune. Ovo je vrlo bitno za razvoj

sportskog ribolova, kao značajnog vida turizma i rekreacije, koji bi trebalo zasnivati na

naučnim osnovama. Ove vodene objekte trebalo bi posmatrati kao rezervate specifične

faune i flore, koji privlače ljubitelje prirode, naučne radnike i institucije, turiste i planinare.

Entomofauna

Dosadašnja istraživanja entomofaune na različitim lokalitetima u opštini Plužine, uglavnom

su se odnosila na određene grupe: Tipulidae – 49 vrsta, Trichoptera – 95 vrsta, Heterocera –

160 vrsta, Tortricoidea – 87 vrsta, Heteroptera – 138 vrsta, Noctuidae – 260 vrsta,

Neuroptera – 62 vrste, Scolytidae – 46 vrsta, Collembola – 75 vrsta, Drosophillidae – 34

vrste, Pyralidae – 77 vrsta.

Istraživanja su vršena na fauni Rhopalocera (Lepidoptera), Tabanidae (Diptera), a istražena

je i endogejska fauna tvrdokrilaca. U okviru ovih grupa, pronađene su i analizirane značajne

rijetke i endemične vrste za entomofaunu, koje bi trebalo staviti pod zaštitu, pored već

postojećih zaštićenih vrsta.

U okviru istraživanja entomofaune Rhopalocera – dnevni leptiri, utvrđeno je ukupno 130

vrsta ovih insekata, što je veoma veliki broj u odnosu na do sada poznati cjelokupni sastav

faune ovih insekata na teritoriji Crne Gore (160 vrsta), uključujući geografski durmitorski

prostor. Na planinama graničnog područja između jugoistočne Bosne i Crne Gore, iznad

1.600 m pa do oko 1.800 m, nalazi se posebna visokoplaninska podvrsta Coenonympha

arcania philea frr. koja je endem ovog planinskog kompleksa.

69

Puževi (Gastropoda)

Istraživanja Gastropoda (puževa) na području rijeka Pive i Komarnice nijesu vršena, ali se

pretpostavlja, na osnovu literaturnih podataka, da većina oblika koji se susrijeću među

mekušcima Bosne i Hercegovine i Srbije (balkanski dio), vjerovatno dopiru i u područje

kanjona Pive i Komarnice. Neki oblici imaju ovdje granicu svog areala.

Prema literaturnim podacima (Jaeckel et al. 1957), na području sjevernog dijela Balkanskog

poluostrva, pronađeno je 750 vrsta. Prema bazi podataka predstavljenoj u Studiji zaštite za

Regionalni park „Piva“, konstatovano je ukupno 756 oblika (vrste i podvrste). Međutim, za

precizne podatke o broju taksona prisutnih na teritoriji opštine Plužine, potrebno je izvršiti

preciznija istraživanja, sa terenskim sakupljanjem materijala.

U fauni dna Trnovačkog jezera zabilježena je vrsta Gyraulus albus.

Herpetofauna

Prostor opštine Plužine spada u veoma složene faunističke teritorije, koje obiluju bogatom i

raznovrsnom herpetofaunom, bogatstvom endemskih i reliktnih oblika.

Posebno treba naglasiti značaj vrsta vodozemaca i gmizavaca, rijetkih i ugroženih u

evropskim razmjerama, kao što su Vipera ursinii i taksoni roda Triturus. Kada govorimo o

endemizmu, od deset vrsta vodozemaca i pet vrsta gmizavaca na ovom području, šest vrsta

su endemične.

Najznačajniji centri diverziteta herpetofaune za ovo područje su vodeni ekosistemi

(Trnovačko jezero, Veliko i Malo Stabanjsko jezero).

Ihtiofauna

Ihtiofauna vodenih staništa na području opštine Plužine nije dobro istražena. O jezerskoj

ihtiofauni ima malo podataka. Iako su sva jezera poribljavana, nema podataka o tome koje

su vrste i u koje jezero introdukovane. Tek naknadnim ispitivanjem je utvrđeno prisustvo

četiri vrste riba. U rijeci Tari, koja pripada NP „Durmitor“, kao i u rijeci Pivi, registrovano je

osam vrsta riba. U posljednjih 10 godina registrovane su sljedeće vrste riba:

70

- Salmonidae: Salmo trutta m. fario – potočna pastrmka, Hucho hucho – mladica, Salvelinus

alpinus – jezerska zlatovčica, Oncorhynchus mykiss – kalifornijska pastrmka;

- Thymallidae: Thymallus thymallus – lipljen;

- Cyprinidae: Barbus peloponnesius – potočna mrena, Chodrostoma nasus – skobalj,

Leuciscus souffia – jelsovka, Phoxinus phoxinus – gaovica;

- Cottidae: Cottus gobio – peš.

Poznato je da planinska jezera, a time i Pivsko, nemaju autohtonu ihtiofaunu. U dijelu toka

rijeke Tare živi osam vrsta riba koje su autohtone za ovo područje: Salmo trutta m. fario –

potočna pastrmka, Hucho hucho – mladica, Thymallus thymallus – lipljen, Barbus

peloponnesius – potočna mrena, Chodrostoma nasus – skobalj, Leuciscus souffia – jelsovka,

Phoxinus phoxinus – gaovica, Cottus gobio – peš.

Opšta ugroženost ribljih vrsta dolazi od prekomjernog nekontrolisanog ribolova i od lova

nedozvoljenim sredstvima, ali i zbog nekontrolisanog poribljavanja, i ne vodi se računa o

drugom živom svijetu na koji je ta vrsta uticala.

U Trnovačkom i Stabanjskim jezerima prisutna je samo potočna pastrmka (Salmo truta m.

fario). Povoljna okolnost za ova jezera, sa stanovišta očuvanja biodiverziteta, predstavlja i

njihova nepristupačnost, što otežava njihovo iskorišćavanje, a samim tim i poribljavanje.

Fauna dna ovih jezera, iako na prvi pogled izgleda dosta bogata biomasom, ipak ne

predstavlja dovoljnu podlogu za egzistenciju većih ribljih populacija u njima tokom cijele

godine. To je svakako uslovljeno veoma nepovoljnim klimatskim prilikama i ekološkim

uslovima tokom zimskog perioda. Stoga, svako nekontrolisano ubacivanje riblje mlađi u ova

jezera dovodi do velikog poremećaja biološke ravnoteže i izmjene sastava faune tih jezera

zbog prekomjernog uništavanja faune dna od strane ubačenih riba. Ribe postaju

neuhranjene i neupotrebljive za ljude, a fauna dna postaje devastirana i izmijenjena.

Ornitofauna

Zona Pivske visoravni i Pivskih planine predstavlja očuvani dio prirode Crne Gore i staništa

povremenog ili redovnog pojavljivanja, vjerovatno značajnijih populacija planinskih i

visokoplaninskih ptica. Pivska visoravan je bila predmet interesovanja Zavoda za zaštitu

prirode prije izgradnje brane Mratinje, gdje su izvršena ornitološka istraživanja područja

koje je sada pod vodom. Zavod za zaštitu prirode nastavio je sa istraživanjem ptica

kanjonskih dolina Crne Gore, u prvom redu kanjona Morače i kanjona Tare, ali je taj

71

projekat usljed prekida finansiranja zaustavljen i nije obnavljan do današnjih dana, tako da

ne postoji literaturna građa o ornitofauni Pive, osim rada koji je vezan za dolinu Pive prije

izgradnje akumulacije.

Ustanovljavanjem EMERALD programa Bernske konvencije, a kome je Crna Gora pristupila

2006. godine, donji dio kanjona Pive, tj. njegov ostatak ispod brane Mratinje, koji se danas

nalazi u izvornom obliku, proglašen je za dio Emerald područja države, između ostalog i zbog

njegovog značaja za boravak ptica.

Pivska planina se nalazi kao tranziciona zona između NP „Durmitor“ u Crnoj Gori i NP

„Sutjeska“ u Bosni i Hercegovini. I jedan i drugi nacionalni park poznati su po bogatstvu

ornitofaune: na Durmitoru je novijim istraživanjima zabilježeno 127, a na Sutjesci 114 vrsta

ptica. I za jednu i za drugu planinu spisak nije konačan. Usljed klimatskih promjena i izmjene

staništa, nove vrste naseljavaju ova područja.

Podaci o ornitofauni za Pivsku visoravan, koji se nalaze u Studiji, predstavljaju rezultate

sporadičnih istraživanja proteklih 10 godina i rezultate devetodnevnog terenskog

istraživanja ptica tokom 2010. godine za potrebe izrade Studije opravdanosti proglašenja

ovog dijela Crne Gore regionalnim parkom prirode. S obzirom na to da ne postoji literaturna

građa o pticama ovog dijela Crne Gore, na osnovu podataka dobijenih najnovijim

istraživanjima, ne mogu se utvrditi promjene u fauni ptica nastale čovjekovim djelovanjem,

prije svega usljed razvoja turizma i sječe šuma.

Osobita brojnost zavičajnih ptica u planinskom području Maglića, Volujka i Zelengore,

povezana je raznolikošću biotopa i vegetacije, koja zbog posebnog geografskog položaja

terena, po horizontalnom i vertikalnom raščlanjenju, stvara niz specifičnih i različitih biljnih

zajednica.

Submediteranska vegetacija, koja je predstavljena šikarama bijelog graba, predstavlja

stanište za dvije mediteranske vrste, Parus lugubris i Emberiza cirlus. U termofilnim šumama

crnog graba žive jedinke vrste Emberiza cia, dok je u reliktnim šumama crnog bora prisutna

vrsta Bonasa bonasia. Hrastove šume znatno upotpunjuju kvalitet ornitofaune nizom vrsta

koje su isključivo vezane za te šume, kao što su: Picus viridis, Dendrocopos minor,

Dendrocopos medius, Oriolus oriolus, Aegithalos caudatus, Certhia brachydactyla i

Muscicapa striata. U brdskim bukovim šumama javljaju se neke gorske i pretplaninske vrste

(D. leucotos, D. martius, Parus montanus, Certhia familiaris i Pyrrhula pyrrhula), ali se srijeće

i nizinska vrsta Parus caeruleus. U gorskim šumama bukve i jele javlja se niz vrsta: Nucifraga

caryocatactes, Parus ater, Parus cristatus, Regulus regulus i Regulus ignicapillus. Sve

subasocijacije s dominacijom smrče, kao i pretplaninske šume smrče, odlikuju se većom

brojnošću i stalnošću gniježđenja vrste Regulus regulus, te pojavom glacijalnog relikta,

Picoides tridactylus. Pretplaninske bukove šume imaju veoma reduciranu ornitofaunu

72

gorskih šuma. Planinske šume i rudine s mnogobrojnim manjim i većim stijenama odlikuju

se posebnim predstavnicima, od kojih su najznačajnije vrste Eremophila alpelstris,

Pyrrhocorax graculus, Turdus torquatus, Oenanthe oenathe, Phoenicurus ochruros, Prunella

modularis, Prunella collaris, Anthus spinoletta i Montifringilla nivalis.

Česte stijene u kanjonu Sutjeske i strme strane planinskih masiva, pružaju mogućnost

gniježđenja nizu vrsta, kao što su: Aquila chrysaetos, Falco tinnunculus, Columba livia,

Delichon urbica, Ptyonoprogne rupestris. U slivu Sutjeske žive značajne vrste: Actytis

hypoleucos, Cinlus cinclus i Motacilla cinerea, a na nekim glacijalnim jezerima niz močvarnih

vrsta, od kojih je svakako vrijedna pažnje kao gnjezdarica Aythia fuligula. Malobrojna

ljudska naselja ne ističu se većim brojem ptičijih vrsta, a specifične su Hirundo rustica i

Passer domesticus.

Predio Pivske visoravni koji je od interesa za ptice može se podijeliti u nekoliko ekološki

zasebnih cijelina, gdje su registrovane vrste karakteristične za određene tipove staništa:

1. Zona zahvata akumulaciju Pivsko jezero sa strmim stranama i velikom dubinom vode –

radi se o zoni duboke vode sa izrazitim fluktuacijama nivoa vode i nemogućnosti formiranja

priobalne vegetacije koja bi omogućila eventualno gniježđenje vodenih ptica. Otvorenu

vodu ovog jezera povremeno posjećuju kormorani i nekoliko vrsta pataka, gnjuraca i ronaca

i nikad u velikom broju. Na obalama je moguće registrovati čaplje, uglavnom veliku bijelu i

sivu. Značajno je istaći da postoje indicije da se na Pivskom jezeru gnijezdi veliki ronac

(Mergus merganser). Zona iznad domašaja voda akumulacije, stanište je jarebice

kamenjarke, planinskog djetlića i crne žune. Zbog prisustva divokoza na ovom području,

moguće je i naći surog orla, koji vjerovatno dolazi iz kanjona Tare, gdje je sigurno potvrđeno

njegovo gniježđenje, ili se gnijezdi na liticama kanjona Pive, što treba dodatnim terenskim

istraživanjima provjeriti.

2. Zona oboda Pivske visoravni koji predstavlja dio kanjona Tare i Sušice – zona izvornog

dijela Kanjona ispod zahvata akumulacije (EMERALD područje). Registrovane vrste ptica iz

Rezolucije 6 Bernske konvencije su: Ficedula albicollis, Gyps fulvus, Hieraatus fasciatus,

Hieraaetus pennatus, Lanius colurio, Picus cannus, Tetrao urogallus. Migratorne ptice su:

Tetrao urogallus, Turdus merula, Turdus philomelos, Turdus torquatus.

3. Zona Pivske visoravni – sve vrste ovog tipa staništa na Pivskoj planini su prilično

malobrojne. Interesantno je da i pored još uvijek zastupljenog stočarstva, a koje prati

košenje livada i povećan broj insekata, na pivskim pašnjacima populacije insektivornih ptica

nijesu mnogobrojne. Lošija je situacija u vrtačama ispod Nedajnog, na primjer. Na tim

otvorenim staništima lovi mišar, orao zmijar, vjetruška, suri orao, pupavac, zmijoglava,

bjeloguza, travarka, te više vrsta ševa. Ptice iz familije vrana veoma su zastupljene, što

73

ukazuje na dovoljno hrane i za druge vrste ptica. Po obodu Crkvičkog Polja i na pojedinačnim

stablima gnijezdi se desetak vrsta djetlića.

4. Zona Maglić, Bioč, Volujak – podnožje ovih planina u dijelu oko Trnovačkog jezera

obraslo je bukvom i četinarima iznad kojih se pruža bor krivulj. Za vrhove ovih planina

karakteristične su populacije Pyrrhocorax graculus i Tihodorma muraria, a ispod litica Turdus

torquatus, Anthus spinoleta, Prunela collaris, Montifringila nivalis, Carduelis canabina,

Phenicuros ochruros, Aquila chrysaetos. Oko jezera su prisutne populacije šumske sove,

sivog sokola, troprstog djetlića, zimovke, lještarke, crne žune i planinskog djetlića, drozda

kamenjara, drozda pjevača i imelaša.

5. Zona bukovih šuma oko Stabanjskih jezera je krčena i u većem dijelu svijetlog sklopa.

Zastupljene su sljedeće populacije vrsta: Alectoris greca, planinski djetlić, crna žuna, šumska

sova i buljina. Moguće je gniježđenje Bucephala clangula na Velikom Stabanjskom, kao i na

Trnovačkom jezeru.

6. Zona oboda kanjona Tare i Sušice. U ovoj zoni karakteristične su vrste lješnjikara,

krstokljun, tetrijeb, lještarka, zimovka, više vrsta drozdova i djetlića.

Na području opštine Plužine najznačajniji su i najrasprostranjeniji biotopi šuma, zatim

planinskih livada i rudina, koji pokrivaju gotovo cijelu površinu. Unutar tih biotopa izdvajaju

se biotopi stijena, potoka, rijeka i jezera, kao i malobrojnih naselja.

DIVERZITET STANIŠTA PTICA

Šumski biotopi

a) Brdski pojas

Najtoplija staništa pripadaju asocijaciji crnog graba, koja je ondje razvijena na suncu

izloženim, često i veoma suvim površinama, koje dosežu nadmorsku visinu pojasa gorskih

šuma. Od vanrednog značaja je da su putem širenja bijelog graba u dolini Sutjeske proširene

i dvije mediteranske vrste, Parus lugubris i Emberiza cirlus. Uz već navedene mediteranske

vrste, za ovaj biotop značajan je znatan broj ptica čistina (Lullula arborea, Motacilla alba,

Lanius collurio), te malih šumaraka i rubova šuma (Carduelis chloris, Carduelis carduelis,

Serinus serinus).

Šume crnog bora nalaze se u tom području samo na otvorenim grebenima, strmim

padinama i blokovima kamenja u dosta širokom visinskom pojasu. U čistim borovim

asocijacijama nađene su ove vrste: Bonasa bonasia, Dryocopus martius, Nucifraga

caryocatactes, Garrulus glandarius, Parus ater, Parus cristatus, Parus palustris, Sitta

74

europea, Certhia familiaris, Phylloscopus collybita, Anthus trivialis i Fringilla coelebs. Ovdje

se radi o značajnom fragmentu tipičnih gnjezdarica reliktnih borovih šuma.

Zajednica hrastovih šuma unosi u ovo planinsko područje niz vrsta značajnih za naše

nizinske šume. Registrovane vrste su: Picus viridis, Dendrocopus medius, Garrulus

glandarius, Parus palustris, Turdus merula, Lanius collurio, Emberiza citrinella, Accipiter

genillis, Dendrocopus minor, Aegithalos caudatus, Certhya brachidactyla, Muscicapa striata,

Cuculus canorus, Oriolus oriolus, Columba palumbus, Strix aluco, Parus major, Parus

coeruleus, Sitta europea, Erithacus rubecula, Sylvia atricapilla.

b) Gorski pojas

Ptice gorskih šuma bukve i jele: Columba palumbus, Cuculus canorus, Dendrocopus leucotos,

Dryocopus martius, Parus ater, Parus cristatus, Parus montanus, Sitta europea, Certhia

familiaris, Troglodytes troglodytes, Turdus viscivorus, Turdus philomelos, Turdus merula,

Phoenicurus phoenicurus, Sylvia atricapilla, Regulus regulus, Regulus ignicapillus, Pyrrhula

pyrrhula, Fringilla coelebs, Buteo buteo, Accipiter nisus, Strix aluco, Dendrocopus major,

Nucifraga caryocatactes...

c) Pretplaninski pojas

Kao značajne gnjezdarice tih šuma možemo navesti ove vrste: Buteo buteo, Columba

palumbus, Dendrocopos leucotos, Dryocopus maritius, Garrulus glandarius, Parus major,

Parus palustris, Sitta europea, Troglodytes troglodytes, Turdus viscivorus, Turdus philomelos,

Turdus merula, Phoenicurus phoenicurus, Erithacus rubecula, Sylvia atricapilla, Phylloscopus

collybita, Anthus trivialis, Pyrrhula pyrrhula, Fringilla coelebs i Emberiza citrinella. U ovim

staništima lokalno su zabilježene sljedeće vrste: Falco subbuteo, Picus canus, Corvus cornix.

d) Planinski pojas

Od tipičnih gnjezdarica visokih planina u planinskom pojasu su zabilježene samo tri vrste:

Turdus torquatus, Prunella modularis i Prunella collaris. U grmovima se gnijezde Sylvia

commnunis i Sylvia curruca, kao i sljedeće vrste: Columba palumbus, Cuculus canorus,

Dendrocopos leucotos, Dryocopus martius, Nucifraga caryocatactes, Parus ater, Parus

caeruleus, Parus cristatus, Parus palustris, Parus montanus, Sitta europea, Certhia familiaris,

Troglodytes troglodytes, Turdus viscivorus, Turdus philomelos, Turdus merula, Garrulus

glandarius, Erithacus rubecula, Sylvia atricapilla, Phylloscopus collybita, Regulus regulus,

Regulus ignicapillus, Anthus trivialis, Motacilla cinerea, Pyrrhula pyrrhula, Fringilla coelebs,

Emberiza cia, Buteo buteo, Bonasa bonasia, Strix aluco i Picoides tridactylus.

Biotop planinskih rudina

75

Planinske livade važne su za neke vrste rubnih ptica šuma gorskog pojasa (npr. Anthus

trivialis), dok se na njima prehranjuju mnoge vrste iz tih šuma, posebno nakon gniježđenja.

Gnjezdarice planinskih rudina su: Alectoris graeca, Alauda arvensis, Eremophila alpestris,

Saxicola rubetra, Anthus trivialis, Anthus spinoletta i Carduelis cannabina. Ovim vrstama bi

trebalo pridodati i one vrste koje su redovna pojava na rudinama, a gnijezde se u okolnim

stijenama i kamenjarima. To su: Pyrrhocorax graculus, Oenanthe oenanthe i Phoenicurus

ochruros. Postoji mogućnost da rudine u potrazi za hranom nadlijeće Gyps fulvus, kao i Falco

tinnunculus.

Izdvojeni biotopi

a) Stijene

Brojne su vrste koje nastanjuju biotop stijena. Na istraživanom području utvrđeno je

gniježđenje Aquila chrysaetosi. Ostale gnjezdarice su: Falco tinunculus, Falco peregrinus,

Columba livia, Delichon urbica, Ptyonoprogne rupestris, Pyrrhocorax graculus, Monticola

saxatilis, Oenanthe oenanthe i Phoenicurus ochruros. Montifringilla nivalis je posmatrana

oko Trnovačkog jezera.

Fauna sisara – Mammalia

Na području opštine Plužine zastupljene su sljedeće vrste sisara:

Insectivora (bubojedi):

- Erinaceidae (ježevi),

- Soricidae (rovke): Sorex minutus (mala rovka), Sorex araneus (šumska rovka), Sorex alpinus

(planinska rovka), Neomys fodiens (vodena rovka), Crocidura leucodon (poljska rovka),

- Talpidae (krtice): Talpa europaea (evropska krtica), Talpa caeca (slijepa krtica);

Chyropera (ljiljci):

- Rhinolophidae (potkovičari): Rhinolophus ferrumequinum (veliki potkovičar), Rhinolophus

hipposideros (mali potkovičar),

- Vespertilionidae (netopiri): Plecotus auritus (mrki dugoušan);

Lagomorpha (paglodari): - Leporidae (zečevi): Lepus europaeus (poljski zec);

76

Rodentia (glodari):

- Sciuridae (vjeverice): Sciurus vulgaris (evropska vjeverica),

- Microtidae (voluharice): Chlethrionomys glareolus (šumska ili riđa voluharica), Dynaromis

bogdanovi (runati voluhar, reliktna voluharica), Pytymis subterraneus (podzemni voluharić),

Microtus nivalis (snježna voluharica), Microtus arvalis (poljska voluharica),

- Spalacidae (sljepaši): Nannospalax hercegovinensis (hercegovački sljepaš),

- Muridae (miševi): Apodemus flavicollis (žutogrli miš), Apodemus sylvaticus (šumski miš),

Rattus ratus (dugorepi pacov), Mus musculus (domaći miš),

- Gliridae (puhovi): Glis glis (običan puh), Dryomys nitedula (šumski puh);

Carnivora (mesojedi):

- Canidae (psi): Canis lupus (sivi vuk), Vulpes vulpes (riđa lisica),

- Ursidae (medvjedi): Ursus arctos – mrki medvjed (pivske šume, Sušica),

- Mustelidae (kune): Mustela nivalis – riđa lasica (Zminje jezero, Crna poda, Veliki pas),

Mustela putorius – mrki tvor (nije česta vrsta), Martes martes – kuna zlatka (živi u okolini

svih naseljenih mjesta, u kanjonu Tare, Sušice i Komarnice), Martes foiona – kuna bjelica

(veoma je rasprostranjena i to više na otvorenim nego na šumskim terenima), Meles meles –

obični jazavac (ima ga veoma često), Lutra lutra – obična vidra (zapažena je na nekoliko

lokaliteta u okolini Tare, Sušice i Komarnice);

Artiodactyla (papkari):

- Cervidae (jeleni): Capreolus capreolus obični srndać, srna (naseljava prelaznu zonu parka i

blaže terene, najčešće bukovih i mješovitih šuma kanjonske doline Tare i površi Durmitora,

češća je u Tepačkim šumama i šumama Mlinskog potoka),

- Bovidae (goveda): Rupicapra rupicapra – obična divokoza (ima je u kanjonu Pive,

Komarnice; ljeti živi iznad gornje granice šuma, a zimi silazi niže među žbunove bora krivulja

i u gornje djelove šume, Bobotov kuk, Donja i Gornja Ališnica).

Treba napomenuti i prisustvo divlje svinje – Sus scrofa, koja se veoma razmnožila posljednjih

godina, te pričinjava velike štete.

Od sisara se na spisku rijetkih, prorijeđenih, endemičnih i ugroženih vrsta na području

Durmitora nalaze sve vrste slijepih miševa, slijepo kuče i vidra.

77

U Crnoj Gori zaštićen je kompletan red Chiroptera, tj. slijepih miševa. Fauna slijepih miševa

Plužina je nepoznata, ali su oni svi zaštićeni kao ugrožena grupa životinja. Od drugih sisara u

oblasti Plužina živi još hermelin (Mustella erminea). Pripada kunama i važi za krvoločnu

životinju. Na našem području njegova populacija je malobrojna i igra nezaobilaznu ulogu u

očuvanju prirodne ravnoteže u ekosistemu. Vidra (Lutra lutra) je takođe stanovnik Plužina.

Smatrajući je štetočinom, a i zbog kvalitetnog krzna, čovjek je vidru doveo na rub iščeznuća i

zato je ona zaštićena. Nepotvrđeno, ali vrlo vjerovatno je i prisustvo još jedne zaštićene

vrste sisara. To je slijepo kuče (Spalax leucodon), vrsta koja pripada fauni nižih predjela, ali u

Crnoj Gori se sačuvala neobična visinska populacija na Durmitoru. Kao prirodni raritet vrsta

je zaštićena.

Lov na teritoriji opštine Plužine

Osnovni kvalitet lovišta na području Pive su mogućnosti unapređivanja i uzgoja kvalitetne

krupne divljači, popularno zvane „divljač visokog lova“. U Lovištu „Plužine“ najcjenjenija

divljač je divokoza. Srna je takođe vrijedna divljač, dok je medvjed divljač tipa

„ekskluzivnog“ lova. Medvjeda ima oko 29 jedinki i radi se na podizanju brojnosti ove vrste,

primjenom odgovarajućih zaštitnih i uzgojnih mjera. Od sitne i pernate divljači nekoliko

vrsta privlači pažnju. Veliki tetrijeb (Tetrao urogallus) spada u vrstu više ekskluzivnog nego

masovnog lova. Radi se o vrsti ugroženoj na širem prostoru, pa su ženke trajno zaštićene.

Radi poboljšanja stanja ove divljači, treba odrediti rezervat gdje bi se obnovio matični fond i

prekinuti lov na ovu divljač dok se populacija ne oporavi i ne dostigne kapacitet lovišta. Zec

je popularna divljač masovnog lova, što je uz druge faktore uticalo na opasno smanjenje

populacija ove divljači u svim lovištima, pa i u plužinskom. Potrebno je preduzeti

maksimalnu zaštitu i primijeniti odgovarajuće uzgojne mjere za ovu divljač sve do

popunjavanja kapaciteta.

Fond jarebice kamenjarke od 200 primjeraka takođe je daleko ispod mogućnosti lovišta, što

zahtijeva primjenu određenih uzgojno-zaštitnih mjera.

Ostala sitna divljač ima manji značaj za Lovište „Plužine“, kao što su u prvom redu razne

patke i druge močvarice, koje se za vrijeme seobe pojavljuju na vodenim objektima u

lovištu. Pored toga, tokom seobe se pojavljuju i prepelice i više vrsta šljuka močvarica, zatim

golubovi i grlice. Sve ove vrste nemaju većeg značaja za razvoj lovišta, ali je potrebno

ograničiti pretjerani izlov migrirajućih populacija, zbog međunarodnih konvencija o zaštiti

ptica selica.

78

Kod odstrijela vrsta koje se smatraju štetočinama u lovstvu, dosljedno se moraju poštovati

zakonski propisi o vremenu, mjestu i načinu vršenja takvog lova, kao i poštovanje propisa o

ugroženim i zaštićenim vrstama. Neke vrste, kao jastreb kokošar, kobac i sova ušara

zaštićene su Rješenjem Republičkog zavoda za zaštitu prirode zbog toga što su njihove

populacije svedene na veoma nizak nivo i prijeti im potpuni nestanak.

79

ZAŠTIĆENE VRSTE I STANIŠTA PREMA NACIONALNOM ZAKONODAVSTVU I

MEĐUNARODNIM KRITERIJUMIMA

Obod Pivske visoravni, koji predstavlja dio kanjona Tare i Sušice, tj. zonu izvornog dijela

kanjona ispod zahvata akumulacije, nalazi se u EMERALD bazi Zavoda za zaštitu prirode.

Habitati iz Rezolucije 4 Bernske konvencije:

41.1. Beech forests;

41.2. Oak hornbeam forests;

41.7. Thermophilous and supra-Mediterranean oak woods;

41.8. Mixed Thermophilous forests;

42.62. Wetrrn Balcanic black pine forests;

44. 1. Riparian willow formations.

Vrste iz Rezolucije 6 Bernske konvencije:

Ptice: Ficedula albicollis, Gyps fulvus, Hieraatus fasciatus, Hieraaetus pennatus, Lanius

colurio, Picus cannus, Tetrao urogallus.

Migratorne ptice: Tetrao urogallus, Turdus merula, Turdus philomelos, Turdus torquatus.

Sisari: Canis lupus, Rupicapra rupicapra balcanica, Ursus arctos.

Ribe: Hucho hucho, Cotus gobio.

Ostale značajne vrste:

Narcissus angustifolius, Daphe malyana, Micromeria croatica, Amphoricarpos autariatus,

Daphne cneorum.

Staništa Pinus nigra i mješovitih termofilnih šuma su reprezentativna na ovom području. U

kanjonu Pive je zabilježena endemična vrsta Daphne malyana.

80

PRIORITETI ZASNOVANI NA TOME ŠTA SE MOŽE POSTIĆI U OKVIRU RASPOLOŽIVIH

SREDSTAVA

Već je navedeno da prostor opštine Plužine obiluje prirodnim, kulturnim i geonasljeđem

koje je u velikoj mjeri očuvano, ali je u izvjesnom stepenu i degradirano, ili mu prijeti

narušavanje usljed ljudskih aktivnosti i nemara. Prirodne vrijednosti i prirodni resursi u

opštini Plužine su dobro očuvani, na osnovu rezultata jednogodišnjeg posmatranja

stručnjaka okupljenih oko izrade Studije zaštite, a pojedina područja bi se mogla

kvalifikovati ne samo za kategoriju zaštite Regionalni park, nego i za veći nivo zaštite,

posebno u zonama planinskog masiva Bioča, Maglića i Volujka, kanjona Tare i ostatka

kanjona Pive, od HE „Piva“ do mjesta gdje zajedno sa Tarom Piva pravi Drinu.

Stoga bi trebalo da prvi prioritet bude očuvanje i aktivna zaštita pejzaža, bio-, agro- i

geodiverziteta. Prvi koraci od strane lokalne uprave su napravljeni naručivanjem Studije

zaštite za Regionalni park „Piva“, urađene 2011. godine od strane relevantnih stručnjaka iz

oblasti zaštite biodiverziteta (Zavod za zaštitu prirode, 2011). Trenutno se predlog nalazi na

usvajanju od strane najviših državnih tijela i zvaničnika, a paralelno se u lokalnoj zajednici

opštine Plužine radi na uspostavljanju lokalne administracije za upravljanje zaštićenim

prirodnim dobrom.

Na području opštine Plužine registrovano je preko 1.500 taksona biljaka među kojima se

srijeću mnoge endemične vrste, od kojih su neke vrste lokalni endemi (stenoendemi), kao

što su npr.: Malijev likovac (Daphne malyana), zvonce Sutjeske (Edraianthus sutjeske) i veliki

broj dinarskih i balkanskih endema, zatim tercijarni relikti, npr.: planinski javor (Acer

heldreichii), Pančićev prelazni makljen (Acer intermedium), javor gluvač (Acer obtusatum),

makljen (Acer monspessulanum), crni grab (Ostrya carpinifolia), bjelograbić (Carpinus

orientalis), medvjeđa lijeska (Corylus colurna), divlji orah (Juglans regia), tisa (Taxus

baccata) i druge. Neke vrste su rijetke, kao npr. tisa, medvjeđa lijeska i druge, pa je za

njihovo očuvanje potrebno preduzeti efikasnije mjere zaštite. Mnoge od navedenih vrsta su

nacionalnim zakonodavstvom stavljene na listu zaštićenih vrsta.

Masiv Maglića, Bioča, Volujka i susjednih planina pripada ekoregionu južnih Dinarida

(zajedno sa planinama Orjen, Lovćen, Durmitor, Prokletije i dr.), koji je najbogatije stjecište

visokoplaninske florističke raznovrsnosti i endemizma na Balkanu, jedan od šest centara

evropske i jedan od 158 centara svjetske biološke raznovrsnosti. Vegetacija masiva Maglića,

Bioča i Volujka predstavlja tipičan uzorak vegetacije sektora durmitorskih planina, sa skoro

svim svojim specifičnostima.

81

Posebnu vrijednost flore i vegetacije ovog prostora čine biljne vrste od međunarodnog

značaja, biljne zajednice u kojima su prisutne neke endemične vrste od međunarodnog

značaja i biljne zajednice u kojima su edifikatori neke endemo-reliktne biljne vrste.

Od registrovanih životinjskih vrsta takođe je visok procenat ugroženih i zaštićenih

međunarodnim ugovorima ili nacionalnim zakonima i pravilnicima. Neke grupe nijesu

dovoljno istražene, kao Gastropoda (puževi), pa je potrebno uraditi sistemska istraživanja

cjelokupne faune. Da bi se ugrožene vrste zaštitile od daljeg ugrožavanja, a naročito njihova

staništa, kroz Akcioni plan za biodiverzitet predviđene su kratkoročne i dugoročne akcije

koje će Opština Plužine, u saradnji sa drugim zainteresovanim stranama, preduzimati u

rješavanju ovog prioriteta. Kroz izradu katastra autohtonih vrsta divljih biljnih i životinjskih

vrsta, kao i autohtonih sorti kultura i rasa domaćih životinja, biće urađena ne samo njihova

identifikacija i valorizacija, nego će biti definisani i faktori ugrožavanja, nakon čega se može

pristupiti ublažavanju ili eliminisanju takvih faktora. Poseban akcenat bi trebalo staviti na

mogućnosti održivog korišćenja ljekovitog bilja i šumskih plodova. Promocija aktivnosti na

zaštiti biodiverziteta i Akcionog plana vršiće se u saradnji sa lokalnim i nacionalnim

medijima, kao moćnim sredstvom koje može da utiče na svijest stanovnika opštine Plužine i

turista. U saradnji sa Turističkom organizacijom opštine, koja bi trebalo da bude glavni

nosilac ove aktivnosti, postojeću turističku ponudu bi trebalo obogatiti sadržajima koji se

odnose na zaštitu biljnih i životinjskih vrsta i posebno ranjivih staništa, kao što su obale

ledničkih jezera, gdje sve veći problem predstavlja nekontrolisano odlaganje otpada od

strane turista i posjetilaca. Živi svijet jezera ugrožen je u velikoj mjeri unosom alohtonih,

često invazivnih vrsta, koje postaju kompetitivno jače od autohtonih, i vremenom ih

istiskuju, narušavajući prirodnu ravnotežu koja je postojala i koja održava ekosisteme

efikasnim i produktivnim.

Razvoj opštine Plužine, posebno turističkog centra koji će se razvijati kroz zaštićeno

područje Parka prirode „Piva“, uslovljen je uslugama ekosistema na mnogo različitih načina,

pa je jedan od prioriteta i održivo korišćenje usluga ekosistema, kako bi se spriječilo

nepovratno narušavanje ravnoteže. Na prvom mjestu vezano za zaštitu Regionalnog parka

„Piva“, a što će biti teško regulisati, su kontrola i planiranje izgradnje objekata, kako bi se

izbjegle nekontrolisane, neplanske i po prirodu i kulturne vrijednosti opasne, graditeljske

aktivnosti u okviru zona visoke zaštite. Hrana koja se može plasirati kao lokalni brend, izvori

čiste vode sa mogućnošću flaširanja u komercijalne svrhe, gorivo od drvne mase, tkanine,

prostor prilagođen za sport i rekreaciju i mnoge druge mogućnosti, neposredni su „pokloni“

prirode. Usluge ekosistema su sva dobra i usluge iz prirode koje čovjek koristi za sebe.

Međutim, te usluge su „besplatne“, ali nijesu beskonačne ukoliko ih čovjek koristi

nekontrolisano. Zato će kroz Akcioni plan za biodiverzitet biti definisane konkretne

aktivnosti, koje će pomoći da opština Plužine ostvari svoju viziju „unapređenja životne

sredine uz poštovanje i čuvanje različitosti ekosistema“ i zadrži „snagu prirode očuvanu kroz

82

produktivnost lokalnog stanovništva“. U najskorije vrijeme biće potrebno razmišljati o izradi

studije i strategije korišćenja obnovljivih izvora energije, rekultivacije devastiranih područja

ili korišćenje prirodnih dobara za sport i rekreaciju.

Naravno, svega negativnog ne bi bilo da postoji razvijena svijest ljudi, lokalnog stanovništva,

ali i posjetilaca, o potrebi očuvanja i održivog korišćenja postojećih resursa. Još jedan, ne

manje važan prioritet u tom smislu je podizanje svijesti stanovništva, rad na njihovoj

edukaciji i pozitivnoj promociji postojećih resursa, biološkog, geološkog i kulturnog nasljeđa.

Podizanje svijesti o značaju biodiverziteta i uslugama ekosistema ima ključnu ulogu u

očuvanju značajnih staništa i vrsta. Samo edukovano stanovništvo i posjetioci, korisnici

usluga ekosistema, mogu pozitivno uticati na očuvanje i održivo korišćenje biološke

raznovrsnosti. Posebnu pažnju potrebno je posvetiti radu i uključivanju školske djece i

omladine, jer djelujući na njihovu svijest posredno se može uticati i na svijest odraslih.

Školska djeca i omladina moraju biti obučeni da brinu o svojoj životnoj sredini i prirodi koja

ih okružuje, kako bi prirodni resursi bili dostupni i budućim generacijama. Opština Plužine i

posebno Regionalni park „Piva“ su odličan nastavni „poligon“ za škole u prirodi, kampove i

druge aktivnosti kojima se promovišu vrijednosti biodiverziteta i ukazuje na potrebe

njegovog aktivnog očuvanja. Kvalitetna ponuda sa obrazovnim sadržajima za turiste,

štampanje popularnih vodiča kroz floru i faunu, letaka, brošura, pozivanje na uključivanje u

aktivnosti opštine na zaštiti biodiverziteta, može dovesti do održivog korišćenja usluga

ekosistema i smanjenog pritiska na prirodne resurse od strane turista i posjetilaca, koji u

ove krajeve još uvijek dolaze neorganizovano i nekontrolisano od strane nacionalne i lokalne

turističke organizacije. Realizacija ovog prioriteta će na neki način, bilo posredno ili

neposredno, dovesti do poboljšanja ekonomske situacije opštine Plužine i pomoći da se i

neke privredne aktivnosti usmjere u pravcu održivog korišćenja biodiverziteta. Edukacija

članova lovačkih i ribolovačkih udruženja je takođe uključena u ovaj prioritet, kao i

sakupljača ljekovitog bilja i šumskih plodova, a sve u cilju smanjenja prekomjernog i

nekontrolisanog korišćenja prirodnih resursa.

83

PRIORITETI, CILJEVI I INDIKATORI

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI INDIKATORI

1. Očuvanje i aktivna

zaštita predjela i pejzaža,

bio-, agro- i

geodiverziteta

Spriječiti ili bar umanjiti

nekontrolisano i neplansko

narušavanje i korišćenje

prostora

Uraditi reviziju plana upravljanja šumama u

cilju održivog gazdovanja i uskladiti sa

planovima budućeg regionalnog parka; na

lokalitetima od izuzetnog značaja uskladiti

planove u šumarstvu datoj namjeni

Plan upravljanja i šumsko-

privredne osnove

revidirane u skladu sa

Prostornim planom

posebne namjene za

zaštićeno područje

Regionalnog parka „Piva“

Napraviti akcioni plan zaštite od šumskih

požara i izrada kaptaže za vodu koja bi se

koristila u periodima šumskih požara

Smanjen broj požara u

kritičnim periodima godine

Smanjiti sušenje šuma izazvano

fitopatološkim i entomološkim faktorima, sa

posebnim akcentom na zaštitu šuma u RP

„Piva“

Smanjen procenat

posječenih stabala van

sanitarne sječe i smanjena

površina novonastalih

pašnjaka u odnosu na

šumske površine

Kontrolisati širenje i uticaj hidroenergetskih

objekata koji su samim prisustvom narušili

predioni izgled i prvobitne osobine

Urađene studije uticaja za

svaki zahvat koji se odnosi

na proširivanje djelatnosti u

oblasti hidroenergetike;

materijalna nadoknada

lokalnoj zajednici i/ili

kompenzacija za korišćenje

prostora u svrhe proširenja

energetskih objekata

Izraditi studije uticaja i planove za proširivanje

ili izgradnju novih saobraćajnica

Broj novih saobraćajnica

raste u skladu sa

kapacitetima resursa i

prostora

Zaštititi aktivno na terenu

ključne vrste i vrste

edifikatore

Napraviti monitoring sistem za divlje životinje

Napravljene funkcionalne

hranilice za divlje životinje,

vidikovce i čeke za

posmatranje životinja;

registrovane životinje na

hranilištu; povećan broj

uočenih životinja;

napravljen monitoring

sistem

Zaštititi endemične, rijetke i ugrožene vrste

Napravljena brošura o

vrstama po kategorijama

zaštite i uvršćena u

84

turističku ponudu;

smanjeno uništavanje

jedinki i populacija

endemičnih, rijetkih i

ugroženih vrsta u opštini

Plužine (posebno vrste i

staništa malog tetrijeba

ruževca)

Zaštita autohtonih vrsta

Napravljena brošura o

autohtonim vrstama koje

su ugrožene alohtonim,

invazivnim vrstama i

ostalim faktorima

ugrožavanja; smanjeno

uništavanje jedinki i

populacija autohtonih vrsta

u opštini Plužine; urađene

planske obuke ribolovačkih

i lovačkih udruženja zašto je

potrebno, i na koji način,

štititi i podsticati razvoj

populacija autohtonih

vrsta; stavljeno u funkciju

postojeće mrestilište;

izrađena nova lovna osnova

Zaštita ljekovitih biljaka i šumskih plodova, sa

naglaskom na održivo sakupljanje iz prirode

Smanjen procenat

ljekovitog bilja i šumskih

plodova koji se beru i

sakupljaju na neodrživ

način; populacije dovedene

do nivoa održivog opstanka

na ključnim lokalitetima

Na osnovu liste vrsta značajnih za Natura

2000, mapirati staništa koja su registrovana

na teritoriji opštine Plužine

Urađena mapa vrsta i

staništa prilagođena

turistima i posjetiocima,

izrađen i dizajniran

dvojezični materijal za

turiste i posjetioce koji će

sadržati opise i fotografije

Natura 2000 vrsta i

napravljen dvojezični

propagandni materijal koji

će oslikavati vrijednosti

datih vrsta

Zaštititi značajna staništa

od degradacije i faktora

ugrožavanja

Napraviti turističku ponudu zajedno sa

nacionalnom i lokalnom turističkom

organizacijom, u cilju kontrole organizovanih

turističkih posjeta

U definisanom području u

okviru Regionalnog parka

„Piva“ograničena posjeta

turista (zona I stepena

85

zaštite), dostupna

evidencija broja

posjetilaca/dana u toku

turističke sezone

Zaštita i uzgoj autohtonih vrsta

Izvršeno pošumljavanje

autohtonim vrstama drveća

Zaštititi i unaprijediti biodiverzitet jezera i

rijeka u Pivi

Registrovan povećan broj

autohtonih vrsta čiji je broj

bio redukovan usljed

ugrožavanja antropogenim

faktorima

Zaštita agrobiodiverziteta Izraditi katastar autohtonih sorti biljaka i rasa

životinja

Povećano interesovanje za

gajenje autohtonih sorti

biljaka i rasa životinja,

poboljšan plasman

prerađevina i proizvoda

kroz turističku ponudu

Napraviti kulinarsku ponudu baziranu na

lokalnim proizvodima

Napravljena sirnica u

opštini; brendiranje sira kao

lokalnog proizvoda;

napravljeni lokalni brendovi

rakije, proizvoda od

ljekovitog bilja, mliječnih

proizvoda, proizvoda od

meda; organizovan sajam

zdrave hrane; obnovljen

jedan od starih mlinova u

cilju promocije zdrave

ishrane i dobijanja brašna

na tradicionalan način

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI INDIKATORI

2. Održivo

korišćenje usluga

ekosistema

Zaštititi postojeće prirodne

resurse opštine

Očuvati u izvornom obliku i adekvatno urediti

hidrološke objekte, posebno lednička jezera,

klisure i kanjone rijeka

Očuvane funkcionalne

interakcije žive i nežive

prirode ovih jezera;

jezerska voda i okruženje

predstavljaju utočište

mnogim biljnim i

životinjskim vrstama

Izraditi karte značajnih lokaliteta za

biodiverzitet u opštini Plužine (Natura 2000),

u saradnji Opštine i Zavoda za zaštitu prirode

Crne Gore

Proglašenjem Regionalnog

parka „Piva“ i izradom karti

povećane površine sa

očuvanim biodiverzitetom,

područje prepoznato i

prihvaćeno kao Natura

86

2000 područje

Izraditi i promovisati predloge za

uspostavljanje ekološke mreže Natura 2000

Izvršena istraživanja target

vrsta od značaja za Naturu

2000

Preći na korišćenje obnovljivih prirodnih

resursa, prvenstveno u okviru zaštićenih

područja koja postoje u opštini

Smanjen pritisak na

prirodne resurse od strane

privrednih djelatnosti i

turista

Institucionalizovati zaštitu životne sredine

Organizovana služba u

opštini Plužine koja se bavi

monitoringom stanja u

životnoj sredini i zaštitom

biodiverziteta

Rekultivisati devastirana područja

Devastirana područja

rekultivisana autohtonom

vegetacijom

Koristiti na održiv način prirodna dobra za

sport i rekreaciju

Povećano interesovanje

posjetilaca za posjetu

terenima u opštini Plužine i

u okviru Regionalnog parka

„Piva“, gdje su dozvoljene

sportske i rekreativne

aktivnosti

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI INDIKATORI

3. Podizanje

svijesti

stanovništva

Edukovati zainteresovane

strane o vrijednostima

biodiverziteta i potrebama

za njegovo očuvanje

Podizati svijest lokalnog stanovništva koristeći

promotivne metode i javne medijske nastupe

Stanovnici opštine Plužine

uskladili svoje aktivnosti sa

prirodnim kapacitetima

resursa, smanjenjem

pritiska na usluge koje

pružaju, obnovljeni

ugroženi ekosistemi;

smanjen broj šumskih

požara izazvanih

nemarnošću ljudi,

povećano medijsko

praćenje aktivnosti na

zaštiti biodiverziteta u

opštini

Edukovati školsku djecu i omladinu,

organizovanjem škola i kampova u prirodi

Povećan broj

zainteresovanih škola za

rekreativnu nastavu i škole

u prirodi u opštini Plužine

Edukovati turiste i posjetioce, izraditi Edukovani turisti i

87

propagandni materijal

posjetioci o vrijednostima

biodiverziteta u opštini

Plužine, povećano

interesovanje za posjetu

zaštićenom području

88

PETOGODIŠNJI AKCIONI PLAN – OPŠTINA PLUŽINE, CRNA GORA, 2013–2018. GODINE

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI AKTIVNOSTI AKTERI ROK ZA REALIZACIJU

AKTIVNOSTI

IZVORI FINANSIRANJA

I POTREBNA

SREDSTVA

ZAINTERESOVANE

STRANE – KORISNICI

REZULTATA

1. Očuvanje i aktivna zaštita

predjela i pejzaža, bio-,

agro- i geodiverziteta

Spriječiti ili bar umanjiti

nekontrolisano i

neplansko narušavanje i

korišćenje prostora

Uraditi reviziju plana

upravljanja šumama u cilju

održivog gazdovanja i uskladiti

sa planovima budućeg

regionalnog parka; na

lokalitetima od izuzetnog

značaja uskladiti planove u

šumarstvu datoj namjeni

Stručna revizija plana

upravljanja šumama,

koristeći pozitivno

iskustvo šumara iz

okruženja

Lokalna šumska

uprava, lokalna

samouprava,

Ministarstvo

poljoprivrede i

šumarstva, Šumarski

fakultet

2014. godina Državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume, donatori,

10.000 eur

Državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume, uprava RP

„Piva“

Napraviti akcioni plan zaštite

od šumskih požara;

Napraviti kaptažu vode na

Pivskoj planini, zapremine oko

150 m3, na lokalitetu Graba

Izrada akcionog plana

zaštite od šumskih

požara, na osnovu

iskustva iz regiona i

razvijenih zemalja;

Izrada kaptaže sa vodu

sa pomoćnim

mobilijarom

Uprava za šume,

lokalna samouprava,

Ministarstvo

poljoprivrede i

šumarstva, Šumarski

fakultet, adekvatne

institucije iz regiona,

uprava zaštićenog

područja RP „Piva“

2013. godina Državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume, donatori,

5.000 eur

Uprava za šume ili

uprava budućeg

Regionalnog parka

„Piva“, 25.000 eur

Državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume, uprava RP

„Piva“

Smanjiti sušenje šuma

izazvano fitopatološkim i

entomološkim faktorima, sa

posebnim akcentom na zaštitu

šuma u RP „Piva“

Odrediti prostor, zone

šuma u RP „Piva“

zabranjen za sječu,

odrediti prostor za

pošumljavanje i mjere

kompenzacije

Uprava zaštićenog

područja RP „Piva“,

lokalna šumska

uprava, lokalna

samouprava,

Ministarstvo

poljoprivrede i

šumarstva,

poljoprivredne stručne

službe, Šumarski

fakultet,

Poljoprivredni fakultet

2013 – kontinuirano Državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume, NVO

2.500 eur/godišnje

Uprava zaštićenog

područja RP„Piva“,

državna i lokalna

uprava, Uprava za

šume

Kontrolisati širenje i uticaj

hidroenergetskih objekata koji

su samim prisustvom uticali

Izrada studije uticaja i

strateške studije uticaja

za nove objekte;

EPCG , Ministarstvo

privrede, Ministarstvo

održivog razvoja i

2013 – po potrebi EPCG, Vlada

Republike Crne Gore;

Lokalna uprava, država

Crna Gora

89

i/ili postoji opasnost uticaja na

biodiverzitet

uspostavljanje

monitoring sistema za

praćenje stanja

turizma, lokalna

samouprava,

konsultantska firma

Potrebna sredstva

zavisiće od veličine

zahvata i objekta

Izrada studija uticaja na

biodiverzitet predviđenom

rekonstrukcijom i izgradnjom

putne infrastrukture

Izrada plana studije u

skladu sa prostornim

planovima CG i

prostornim planom i

strategijom razvoja

opštine; izrada studije

uticaja za nove

saobraćajnice

Lokalna i državna

uprava, Ministarstvo

za saobraćaj,

Ministarstvo

ekonomije,

Ministarstvo finansija,

lokalna samouprava,

susjedne opštine

2013 – po potrebi Vlada Republike Crne

Gore; lokalna

samouprava Opštine

Plužine i susjednih

opština

Potrebna sredstva

zavisiće od veličine

zahvata i objekta

Država Crna Gora,

lokalna zajednica

opštine Plužine i

okolne opštine

Zaštititi aktivno na terenu

ključne vrste i vrste

edifikatore

Napraviti monitoring sistem za

divlje životinje

Postavljanje hranilišta,

pojilišta, kamera, izlasci

na teren stručnjaka i

stručnih službi, pisanje

periodičnih izveštaja o

stanju na terenu i

evidentiranje svih

negativnih pojava

Zavod za zaštitu

prirode, Biološki

fakultet, Uprava za

šume, lokalna uprava,

uprava zaštićenog

područja RP „Piva“, NP

„Durmitor“,

konsultanti

2013 – kontinuirano

sakupljanje podataka

sa terena

Lokalna uprava,

Ministarstvo

poljoprivrede i

šumarstva, donatori

20.000 eur za

uspostavljanje

sistema, 5.000

eur/godišnje za

monitoring

Lokalna uprava, Zavod

za zaštitu prirode,

država Crna Gora,

posjetioci

Zaštititi endemične, rijetke i

ugrožene vrste

Terenski izlasci i

sakupljanje materijala i

podataka, izrada studije

endemičnih vrsta sa

faktorima ugrožavanja i

izrada strategije zaštite

en. vrsta

Lokalna samouprava,

Biološki fakultet,

Zavod za zaštitu

prirode, ministarstva i

instituti, civilni sektor,

planinarska društva

2013 – 2015. Opština, ministarstva,

međunarodni

donatori, EU kroz FP

projekte

350.000 eur

Lokalna zajednica,

organizacije civilnog

društva, posjetioci, tu

rističke organizacije,

uprava RP „Piva“,

uprava NP „Durmitor“

Zaštita autohtonih vrsta

Izrada brošure o

autohtonim vrstama

koje su ugrožene

alohtonim, invazivnim

vrstama i ostalim

faktorima ugrožavanja;

planske obuke

ribolovačkih i lovačkih

udruženja zašto je

Lokalna samouprava,

Uprava za šume,

Ministarstvo

poljoprivrede i

šumarstva, lovačka i

ribolovačka udruženja,

Zavod za zaštitu

prirode

2013 – 2015. Opština, ministarstva,

Uprava za šume,

međunarodni

donatori, EU kroz IPA

projekte

250.000 eur

Lokalna zajednica,

organizacije civilnog

društva, lovci i

ribolovci, Zavod za

zaštitu prirode

90

potrebno i na koji način

štititi i podsticati razvoj

populacija autohtonih

vrsta; stavljanje u

funkciju postojećeg

mrestilišta; izrada nove

lovne osnove

Zaštita ljekovitih biljaka i

šumskih plodova, sa

naglaskom na održivo

sakupljanje iz prirode

Popis vrsta ljekovitih

biljaka i šumskih

plodova, sa pregledom

faktora ugrožavanja,

izrada strategije zaštite,

organizovanje

predavanja

sakupljačima kako da

pravilno sakupljaju u

prirodi, organizovanje

seminara o plantažnom

gajenju ljekovitog bilja,

analiziranje mogućnosti

za otkup i plasman

Lokalna samouprava,

Ministarstvo

šumarstva i

poljoprivrede,

asocijacije

poljoprivrednih

proizvođača,

sakupljača ljekobilja,

otkupljivača,

Poljoprivredni fakultet

i institut

2013 –2014,

povremeno do 2018.

godine

Opština, ministarstva,

međunarodni

donatori, EU kroz IPA

projekte

20.000 eur/godina

Lokalna zajednica,

organizacije civilnog

društva, posjetioci,

turističke organizacije,

poljoprivredni

proizvođači i

udruženja

poljoprivrednika,

berači i sakupljači

ljekobilja i šumskih

plodova

Na osnovu liste vrsta značajnih

za Natura 2000, mapirati

staništa koja su registrovana

na teritoriji opštine Plužine

Izrada mape Natura

2000 staništa u opštini

Plužine i susjednim

teritorijama

Zavod za zaštitu

prirode, Biološki

fakultet, GIS eksperti

2013 – 2015. Vlada Crne Gore,

preko međunarodnih

projekata i ugovora

100.000 eur

Lokalna uprava, Zavod

za zaštitu prirode,

Ministarstvo održivog

razvoja i turizma

Zaštititi značajna staništa

od degradacije i faktora

ugrožavanja

Napraviti turističku ponudu

zajedno sa nacionalnom i

lokalnom turističkom

organizacijom, u cilju kontrole

organizovanih turističkih

posjeta

Edukacija turista,

štampanje

propagandnog

materijala, povećani

nadzor inspekcijskih

službi

Lokalna samouprava,

Turistička organizacija

2013 – 2018. Lokalna samouprava,

Turistička organizacija

Turisti, stanovnici

Zaštita i uzgajanje autohtonih Izrada karte značajnih

staništa za biodiverzitet,

Lokalna samouprava,

Uprava za šume ,

2013 – 2015. Lokalna samouprava,

šumska uprava,

Opština, stanovništvo,

91

vrsta

organizovanje akcija

sađenja drveća

autohtonim vrstama;

formiranje botaničke

bašte i rasadnika

autohtonih biljaka sa

teritorije opštine

Plužine

Zavod za zaštitu

prirode

vlasnici posjeda vlasnici posjeda

Zaštititi i unaprijediti

biodiverzitet jezera i rijeka u

opštini

Uklanjanje divljih

deponija u okolini

vodenih površina,

izgradnja kolektora za

prečišćavanje otpadnih

voda, poribljavanje

jezera i rijeka

autohtonim vrstama,

unapređivanje

ribolovne čuvarske

službe kroz kupovinu

opreme i angažovanje

većeg broja ljudi na

čuvanju, organizovanje

ribolovačkih susreta u

cilju promocije i

očuvanja ribljeg fonda

(edukativne radionice)

Komunalna služba

opštine, građani,

volonteri, NVO,

učenici, ribolovačka

udruženja, opštinska

uprava

2013 – 2018:

uklonjeno 95%

deponija, izgrađen

kolektor do 2018,

povećan riblji fond za

30% do 2014,

nabavljena oprema i

uposleno ljudstvo u

čuvarskoj službi do

2014.

Komunalna služba i

volonteri na

uklanjanju deponija –

4.000 eur; lokalna

samouprava, obaveza

EPCG za izgradnju

kolektora – kapitalna

investicija (oko

2.000.000 eur), rad sa

ribolovačkim

udruženjem i

poribljavanje – 5.000

eur

Građani, obrazovne

ustanove, ribolovačka

udruženja, NVO

Zaštita agrobiodiverziteta Izraditi katastar autohtonih

sorti biljaka i rasa životinja

Popis autohtonih vrsta

biljaka i životinja, sa

pregledom faktora

ugrožavanja, izrada

strategije zaštite

autohtonih sorti biljaka

i rasa životinja

Poljoprivredni fakultet

i institut, Ministarstvo

poljoprivrede, lokalna

uprava, poljoprivredna

udruženja, individualni

poljoprivredni

proizvođači, uprava

zaštićenog područja

2014 – 2016. Ministarstvo

poljoprivrede, EU

preko IPA fondova,

međunarodni

donatori, projekti

prekogranične

saradnje

20.000 eur

Lokalno

poljoprivredno

udruženje, individualni

poljoprivredni

proizvođači,

posjetioci, uprava

zaštićenog područja

Napraviti kulinarsku ponudu

baziranu na lokalnim

proizvodima

Izrada turističko-

kulinarske ponude

bazirane na lokalnim

proizvodima, edukacija

Turistička organizacija,

proizvođači i domaćini

2013 – 2014. Ministarstvo

poljoprivrede,

Ministarstvo turizma,

EU preko IPA fondova,

Lokalno

poljoprivredno

udruženje, individualni

poljoprivredni

92

stanovništva, priprema

promo-materijala,

brendiranje lokalnih

proizvoda

međunarodni

donatori, projekti

prekogranične

saradnje

300.000 eur

uključujući pripremu i

proceduru

sertifikovanja

proizvoda

proizvođači,

posjetioci, turisti,

uprava zaštićenog

područja, Turistička

organizacija

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI AKTIVNOSTI AKTERI ROK ZA REALIZACIJU

AKTIVNOSTI

IZVORI FINANSIRANJA

I POTREBNA

SREDSTVA

ZAINTERESOVANE

STRANE – KORISNICI

REZULTATA

2. Održivo korišćenje usluga

ekosistema

Zaštititi postojeće

prirodne resurse opštine

Očuvati u izvornom obliku i

adekvatno urediti hidrološke

objekte, lednička jezera,

klisure i kanjone rijeka

Izrada studije zaštite

hidroloških objekata,

obilježavanje staza,

postavljanje info tabli,

izrada promotivnog

materijala za posjetioce

Uprava RP„Piva“ i

uprava NP„ Durmitor“,

Zavod za zaštitu

prirode, Biološki

fakultet, NVO

2014 – 2016. Opštinska uprava,

država Crna Gora,

preko međunarodnih

ugovora, projekata i

donacija

100.000 eur

Turisti, posjetioci,

lokalna zajednica,

Turistička organizacija,

NVO, planinari

Izraditi kartu značajnih

lokaliteta za biodiverzitet u

opštini Plužine (Natura 2000),

u saradnji Opštine i Zavoda za

zaštitu prirode Crne Gore

Izrada turističke mape,

sa ponudom i ucrtanim

postojećim stazama i

objektima od značaja za

biodiverzitet i zaštitu

Geografski fakultet,

Geo-zavod, GIS

eksperti

2013 – 2014. Opštinska uprava,

država Crna Gora,

preko međunarodnih

ugovora, projekata i

donacija, Turistička

organizacija

20.000 eur

Turisti, posjetioci,

lokalna zajednica,

Turistička organizacija,

NVO, planinari

Izraditi i promovisati predloge

za uspostavljanje ekološke

mreže Natura 2000

Izrada i štampa

publikacije sa Natura

2000 staništima na

nacionalnom nivou,

koja bi uključivala i

lokalitete u opštini

Plužine, izrada brošure

samo sa zaštićenim

lokalitetima u opštini

Plužine

Ministarstvo životne

sredine, Zavod za

zaštitu prirode,

Biološki fakultet

2013 – 2017. Opštinska uprava,

država Crna Gora,

preko međunarodnih

ugovora, projekata i

donacija, Turistička

organizacija

30.000 eur

Turisti, posjetioci,

lokalna zajednica,

Turistička organizacija,

NVO, Zavod za zaštitu

prirode, studenti

prirodnih nauka

93

Preći na korišćenje obnovljivih

prirodnih resursa (solarna

energija, energija vjetra,

biogas), prvenstveno u okviru

zaštićenog područja

Izgradnja vizitorskog

centra u zaštićenom

području na bazi nulte

emisije

Ministarstvo,

ekonomije,

infrastrukture,

finansija, energetike,

opštinska uprava,

konsultantske firme

2015 – 2018. Država Crna Gora,

donatori, Svjetska

banka, Evropska

razvojna banka, kroz

povoljne kredite

1.000.000 eur

Lokalna zajednica,

država Crna Gora,

Turistička zajednica,

posjetioci, turisti

Institucionalizovati zaštitu

životne sredine

Uspostavljanje uprave

zaštićenog područja sa

inspekcijskom i

rendžerskom službom

Lokalna samouprava,

Vlada Crne Gore

2013 – 2014. Lokalna uprava, Vlada

Crne Gore

300.000 eur/godišnje

Lokalna zajednica,

uprava zaštićenog

područja RP „Piva“

Rekultivisati devastirana

područja

Identifikovanje

devastiranih područja,

izrada akcionog plana

sanacije devastiranih

područja, sanacija

devastiranih područja

Lokalna uprava, KJP,

NVO, EKO sekcije i

udruženja,

ministarstva,

privrednici

2013– 2018. Opština, ministarstva,

donatori, privredni

sektor

50.000 eur

Lokalno stanovništvo,

privreda, turisti

Koristiti na održiv način

prirodna dobra za sport i

rekreaciju

Trasiranje staza:

zdravlja, planinarskih,

biciklističkih,

obiljeležavanje lovačkih

i ribolovačkih terena,

postavljanje info tabli,

izgradnja vidikovaca

Lokalna uprava,

Turistička zajednica,

Ministarstvo za lokalni

razvoj, sportska

udruženja, klubovi,

planinari, uprava

zaštićenog područja

2014 – 2018. Opština, ministarstva,

donatori, privredni

sektor

80.000 eur

Lokalno stanovništvo,

privreda, turisti,

sportisti, korisnici

zdravstvenog turizma,

uprava zaštićenog

područja RP „Piva“

PRIORITETI OPŠTI CILJ POSEBNI CILJEVI AKTIVNOSTI AKTERI ROK ZA REALIZACIJU

AKTIVNOSTI

IZVORI FINANSIRANJA

I POTREBNA

SREDSTVA

ZAINTERESOVANE

STRANE – KORISNICI

REZULTATA

3. Podizanje svijesti

stanovništva i turista

Edukovati lokalno

stanovništvo i

zainteresovane strane o

vrijednostima

biodiverziteta i

potrebama za njegovo

očuvanje

Podizati svijest lokalnog

stanovništva koristeći

promotivne metode i javne

medijske nastupe

Izrada propagandnog

materijala za

stanovništvo, plakata,

letaka, organizovanje

tribina i nastupa u

medijima; poseban

naglasak staviti na

edukaciju putem

direktnog kontakta,

vezanu za sprečavanje

namjernog izazivanja

Lokalna uprava,

uprava zaštićenog

područja, organizacije

civilnog društva,

mediji, šumari

2013 – kontinuirano Opštinska uprava i

mediji, šumska uprava

3.000 eur/godina

Lokalna zajednica,

šumska uprava,

uprava zaštićenog

područja

94

šumskih požara

Edukovati školsku djecu i

omladinu, organizovanjem

škola i kampova u prirodi

Organizovanje ciljanih

izleta i ljetnjih kampova

u prirodi

Turistička organizacija,

škole, Ministarstvo

prosvjete, uprava

zaštićenog područja

2014 – kontinuirano Opštinska uprava,

privreda, donatori

20.000 eur/godišnje

Škole, Turistička

organizacija, uprava

zaštićenog područja

RP „Piva“

Edukovati turiste i posjetioce,

izraditi propagandni materijal

Izrada informativno-

edukativnog promo

materijala

Turistička organizacija,

uprava zaštićenog

područja

2013 – kontinuirano Opštinska uprava,

turistička organizacija,

donatori

5.000 eur/godišnje

Turistička organizacija,

uprava zaštićenog

područja RP „Piva“,

posjetioci, turisti,

domaćini

95

JEDNOGODIŠNJI AKCIONI PLAN OPŠTINE PLUŽINE

Nakon konsultacija članova opštinskog tima za izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet opštine Plužine i

zainteresovanih strana, urađen je jednogodišnji akcioni plan, kao osnova za mjerenje postignutih ciljeva u zaštiti biološke

raznovrsnosti. Jednogodišnji akcioni plan podložan je reviziji svake godine i predstavlja sukcesivnu realizaciju planiranih

aktivnosti predviđenih petogodišnjim akcionim planom.

Kao prioritetne, u skladu sa trenutnim kapacitetima i raspoloživim mogućnostima opštine, LBAP tim je definisao sljedeće

prioritetne aktivnosti:

1. Uređenje staze, izgradnja odmorišta i vidikovca na lokalitetu Odrag u Nikovićima

Cilj projekta je uređenje lokaliteta, postavljanje mobilijara i njegova valorizacija u turističke svrhe. Sa vidikovca Odrag

vide se Durmitor, Štuoc, dio kanjona Tare i Sušice, Ljubišnja, Maglić, Volujak. Posebna atrakcija je što se u neposrednoj

blizini nalazi 10 zidanih bunara za vodu iz prethodnog perioda. Iz tih bunara moguće je koristiti vodu za protiv-požarnu

zaštitu, što je jedan od prioriteta u zaštiti biološke raznovrsnosti od nepogoda, kao što su požari, posebno na teško

pristupačnim lokalitetima pod šumom. Lokaliteti se nalaze na planinarskoj ruti međunarodnog karaktera koja ide od

Zabojskog jezera, preko Pive, Trnovačkog jezera, Zelengore. Na toj ruti je planirana izgradnja većeg broja atraktivnih

pratećih sadržaja.

Ciljne grupe: turisti, izletnici, lokalno stanovništvo, turistički uposlenici.

Očekivani rezultati: markirana staza do Odraga, izgrađeno planinarsko odmorište, postavljen mobilijar.

Indikatori: povećan broj turista i izletnika za 50%.

2. Uređenje staze i postavljanje info tabli o vrijednostima biodiverziteta i potrebi očuvanja prirode na lokalitetu

Trnovačko jezero

Cilj projekta je obilježavanje i uređenje staze iz pravca Mratinja prema Trnovačkom jezeru, kako bi se omogućilo

turistima da na siguran i bezbjedan način mogu doći do jezera. Planirano je postavljanje info tabli u okolini jezera, koje bi

uticale na svijest turista o zaštiti obale jezera od stvaranja deponija, kao i postavljanje punktova sa kesama za otpad,

kako bi otpad sakupljali u biorazgradive plastične kese i nosili nazad do prvog kontejnera.

Ciljne grupe: lokalno stanovništvo, turisti, izletnici, planinari, Turistička organizacija, Opštinsko komunalno preduzeće...

Očekivani rezultati: markirana i pročišćena staza od Mratinja do Trnovačkog jezera, postavljeni punktovi sa kesama za

otpad, postavljene info table o vrijednostima biodiverziteta i očuvanju okoline jezera od otpada.

Indikatori: povećan broj turista za 30%, smanjen broj privremenih deponija za 70%.

3. Popis vrsta ljekovitih biljaka i šumskih plodova i edukacija stanovništva

Cilj projekta: popis vrsta ljekovitih biljaka i šumskih plodova, sa pregledom faktora ugrožavanja, izrada strategije zaštite,

organizovanje predavanja sakupljačima kako da pravilno sakupljaju u prirodi, organizovanje seminara o plantažnom

gajenju ljekovitog bilja, analiziranje mogućnosti za otkup i plasman.

96

Ciljne grupe: opštinska uprava, Odjeljenje za poljoprivredu, Ministarstvo šumarstva i poljoprivrede, asocijacije

poljoprivrednih proizvođača, sakupljača ljekobilja, otkupljivača, Poljoprivredni fakultet i institut.

Očekivani rezultati: povećan procenat ljekovitog bilja i šumskih plodova koji se beru i sakupljaju na održiv način,

populacije dovedene do nivoa održivog opstanka na ključnim lokalitetima, podignut nivo znanja lokalnih sakupljača

ljekovitog bilja i šumskih plodova, unaprijeđen sistem otkupa, stvoreni uslovi za plantažno gajenje određenih vrsta

biljaka.

Indikatori: povećan procenat prodaje ljekovitog bilja i šumskih plodova za 30 %, povećanje površine sa ljekovitim biljem i

šumskim plodovima plantažnog karaktera za 30%.

4. Organizovanje škola u prirodi i edukovanje djece i omladine

Cilj projekta je organizovanje ciljanih izleta i ljetnjih kampova u prirodi, kako bi se poboljšalo znanje o vrijednostima

prirode i biodiverziteta, kao i o načinima očuvanja ekosistema.

Očekivani rezultati: povećano znanje djece i omladine o načinima, potrebi za očuvanjem i vrijednostima biodiverziteta.

Ciljne grupe: Turistička organizacija, Ministarstvo prosvjete, uprava RP„Piva“, obrazovni centri u opštini i okruženju.

Indikatori: školi u prirodi prisustvovalo 30% učenika srednjih i osnovnih škola, 10% prisutne djece su iz okruženja, van

opštine Plužine, podignut nivo saznanja o biodiverzitetu, model Kamp mladih rendžera iz NP „Tara“.

5. Uklanjanje privremenih deponija na teritoriji opštine

Cilj projekta je uklanjanje privremenih deponija na teritoriji opštine Plužine, sa posebnim akcentom na teritoriju budućeg

Parka prirode „Piva“.

Očekivani rezultati: smanjen broj privremenih deponija na teritoriji opštine, uklonjene sve deponije sa teritorije budućeg

Parka prirode „Piva“.

Ciljne grupe: Komunalno preduzeće, Turistička organizacija, lokalna uprava, Obrazovni centar.

Indikatori: smanjen broj privremenih deponija za 80%, uklonjene sve deponije sa teritorije budućeg Parka prirode „Piva“.

97

REFERENCE

Dubljević, D. B. (2006): Planina Pivska (priroda i čovjek), Draslar Partner, Beograd

Jaeckel, S. G., Klemm, W., & Meise, W. (1957): Die land und Süsswasser mollusken der nördlichen

Balkanhalbinsel, Abh. Ber. Mus. Tierk. Dresden, 23 (2): 141–205.

Lakušić R., Kutleša Lj. i Šoljan D. (1982): Specifičnosti flore i vegetacije durmitorskog prostora, Glasn. Republ.

zav. zašt. prir. – Prirod. muz., 15: 91–102, Titograd

Petković, St. (1986): Prilog poznavanju razvoja zooplanktona Pivskog jezera u periodu 1976–1980,

Poljoprivreda i šumarstvo, XXXII, 4, 33–56. Titograd

Petković, St. (1989): Oktobarski aspekt 1983. zooplanktona i mikrozoobentosa Malog i Velikog Stabanjskog

jezera, Poljoprivreda i šumarstvo, XXXV, 1–2, 3–18, Titograd

Petković Sm. & Petković St. (1977): Prvi sezonski rezultati u formiranju planktonskih zajednica Pivskog jezera,

Polj. šum., 23 (1): 61–73, Titograd

Rohlena J. (1942): Conspectus florae montenegrinae, XX–XXI: 1–506, Preslia, Praha

Stanković St. (1975): Planinska jezera Crne Gore, Društva za nauku i umjetnost Crne Gore (pos. izdanja)

Odjeljenje prirodnih nauka, knj. 5, Titograd

Stevanović, V. i Vasić, V. (1995): Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja,

Biološki fakultet i Ecolibri, Beograd

Zavod za zaštitu prirode (2011): Studija zaštite za Regionalni park „Piva“ – Stručna podloga, Zavod za zaštitu

prirode, Podgorica & Opština Plužine