Lirie REXEPI - DIC...V. Britanija GBR SAD USA Zemji ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2003 i ponatamu Rep. Slova~ka SVK Turcija TUR Zemji koi ne se ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA

Skopje, 2004 godina

Lirie REXEPITawa ANDONOVA - MITREVSKA

Olga SAMARXI] - JANKOVA

2000

POSTIGAWA NA UÊNICITE

VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETOODDELENIE ZA OCENUVAWE

PISA 2000



Avtori:Lirie REXEPITawa ANDONOVA - MITREVSKAOlga SAMARXI] - JANKOVA

Sorabotnici:M-r Gorica MickovskaBojana NacevaAnica AleksovaBeti Lameva

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNarodna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje

373.312.61(497.7)

REXEPI, LiriePISA 2000: Postigawa na u~enicite vo Republika Makedonija / Lirie Rexepi,Tawa Andonova - Mitrevska, Olga Samarxi} - Jankova; [sorabotnici GoricaMickovska, Bojana Naceva, Anica Aleksova, Beti Lameva]. - Skopje: Biro zarazvoj na obrazovanieto, Oddelenie za ocenuvawe, 2004. - 81 str.; 29 sm

Bibliografija: str. [82]

ISBN 9989-939-29-2

1. Andonova-Mitrevska, Tawa 2. Samarxi}-Jankova, Olga. - I. Mitrevska, TawaAndonova - vidi Andonova-Mitrevska, Tawa. - II. Jankova, Olga Samarxi} -vidi Samarxi}-Jankova, Olgaa) Uspeh vo u~eweto - Me|unarodna programa PISA - Makedonija

COBISS.MK-ID 55695626

U

3

2000 PISA Postigawa na uènicite vo Republika Makedonija

Voved1

U~estvoto na Republika Makedonija vo Programata za me|u-narodno ocenuvawe na u~enicite (PISA) ni ovozmoì da dobiemegolem broj podatoci i informacii za sposobnostite i znaewata nau~enicite na krajot na zadolìtelnoto obrazovanie na vozrast od15 god. vo trite podra~ja: osposobenost za ~itawe so razbirawe,matemati~kata pismenost i pismenosta vo prirodnite nauki.

So PISA pove}e se proveruva{e kolku dobro u~enicite sepodgotveni za ìvot po zavr{uvaweto na u~ili{teto, otkolku kol-ku dobro u~enicite gi sovladale sodrìnite {to se predvideni sonastavnite programi.

Ovie podatoci }e im ovozmoàt na kreatorite na obrazovna-ta politika, vo golema mera, objektivno i kvalitativno da ja sogle-daat realnata sostojba vo nastavata po maj~in jazik, matematika iprirodnite nauki vo osnovnoto i vo srednoto obrazovanie kaj nas.

PISA preku OECD vklu~i eksperti od zemjite u~esni~ki koiimaat zaedni~ki interesi. Niz zaedni~kata rabota na ovie eks-perti se izgradi metod na vrednuvawe na u~enicite, koj e validenza site dràvi i relijabilen vo mereweto na odredeni ve{tini,baziran na sekojdnevni ìvotni situacii.

Izve{tajov, pred s¢, im e namenet na licata koi profesional-no se zanimavaat so problematikata na obrazovanieto, {to zna~ina stru~wacite od resornoto ministerstvo, stru~nite i nau~niteinstitucii od oblasta na obrazovanieto i na u~ili{tata.

Centralno mesto vo Izve{tajot imaat poglavjata za postiga-wata na u~enicite po maj~in jazik, matematika i prirodnata grupapredmeti. Vo nego }e bide prikaàno i poglavjeto za faktoritepovrzani so postigawata na u~enicite: vklu~enosta na u~enicitevo procesot na u~ewe, nivnata motivacija, angaìranosta vo u~e-weto i aspektite na nivnite strategii za u~ewe, za polovite raz-liki vo uspehot, za vrskite me|u uspehot na u~enicite i semejniteuslovi, stavovite na u~enicite i nivnite priodi kon u~eweto.

4

2000PISA

Nositel na proektot kaj nas e Oddelenieto za ocenuvawe priBiroto za razvoj na obrazovanieto, a site aktivnosti se odvivaa soekspertska pomo{ i bliska sorabotka me|u zemjite u~esni~ki voPISA, ekspertite i instituciite koi rabotat vo Konzorciumot naPISA, OECD i UNESKO.

Internacionalniot izve{taj be{e podgotven od Direktora-tot za edukacija na OECD, Institutot za statistika na UNESKO iProgramata za trgovija i razvoj od Institutot za internacionalnaekonomija vo Hamburg (HWWA), pod rakovodstvo na Andreas [laj-her (OECD) i Albert Motivans (UNESKO).

Vo implementacijata na proektnite aktivnosti vo RepublikaMakedonija (od izrabotkata na testovite, preku testiraweto nau~enicite i obrabotkata i analizata na podatocite) bea vklu~enigolem broj lica (univerzitetski profesori, sovetnici, nastavni-ci, direktori na u~ili{ta i u~enici) i site vloìja maksimum se-koja od planiranite aktivnosti da se izvr{i so visok kvalitet so{to pridonesoa za validnosta i verodostojnosta na pokazatelite{to se dobieni.

Bi sakale da im se zablagodarime na site onie koi pridone-soa za realizacijata na ova istraùvawe, kako i vo podgotovkatana ovoj izve{taj.

Posebna blagodarnost izrazuvame do site 15-godi{ni u~enicikoi odvoija tri ~asa od svoeto vreme vo u~ili{te za kompletirawena ova istraùvawe, kako i na stru~nite slu`bi za nivnoto u~es-tvo vo istoto.

Avtorite

1

VOVED

D

7


Voved1

Dali u~enicite se dovolnopodgotveni da se soo~at so prediz-vicite na idninata? Dali se tiesposobni efikasno da analiziraat,da razmisluvaat i da gi soop{tuva-at svoite idei? Dali se tie sposob-ni da go prodolàt obrazovanietovo tekot na celiot svoj ìvot? Oviepra{awa postojano gi postavuvaatroditelite, u~enicite, javnosta ionie koi{to se zadolèni da girealiziraat obrazovnite sistemi.

Programata za me|unarodno oce-nuvawe na u~enicite (PISA-Program-me for International Student Assessment)e eden obid za sorabotka me|u drà-vite ~lenki na Organizacijata za eko-

11..11.. {TO E OECD / PISA

8

2000PISA

nomska sorabotka i razvoj (OECD – Organization for Economic Co-ope-ration and Development).

Izgotvena zaedni~ki od zemjite ~lenki na OECD, Programataza me|unarodno ocenuvawe na u~enici (PISA) ima za cel da dadeocenka do koj stepen u~enicite kon krajot na zadolìtelnoto obra-zovanie na vozrast od 15 godini steknale izvesni znaewa i sposob-nosti koi se smetaat za osnovni za celosno u~estvo vo op{testvoto.

Vo ovaa me|unarodna studija se ocenuvaat sposobnostite iznaewata na u~enicite na krajot na zadolìtelnoto obrazovanievo tri podra~ja:

osposobenost na u~enicite za ~itawe so razbirawe - ikriti~ki pristap vo ~itaweto na pi{ani materijali;

matemati~ka pismenost - ~itawe, interpretirawe ire{avawe na daden problem so organizirawe i tolkuvawedadeni informacii i izbirawe metod za re{avawe;

pismenost vo prirodnite nauki - prepoznavawe na nau~nipra{awa, koristewe na nau~ni znaewa, identifikuvawena sodrìnata vo nau~nite istraùvawa i povrzuvawe nanau~nite podatoci so dokazi i zaklu~oci.

Proektot PISA pretstavuva proces na sorabotka. Toj gi zbli-ùva ekspertite od nau~nite oblasti od zemjite u~esni~ki za da iz-gotvat metod za ocenuvawe na u~enicite koj{to }e bide validen vozemjite, za da bide dobra osnova vo merewe na su{testvenite spo-sobnosti i koj{to }e se bazira na avtenti~ni ìvotni situacii.

Proektot PISA be{e implementiran preku Me|unarodniotkonzorcium predvoden od Avstraliskiot sovet za obrazovni istra-ùvawa (ACER). Konzorciumot, isto taka, gi vklu~uva: Holandskiotnacionalen institut za obrazovni merewa (CITO), Slu`bata zaobrazovni testirawa (ETS) i Westat od SAD, i Nacionalniot ins-titut za obrazovni istraùvawa (NIER) od Japonija.

PISA istraùvaweto vo Makedonija se realizira{e prekuBiroto za razvoj na obrazovanieto - Oddelenie za ocenuvawe sozna~ajna poddr{ka od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka,Institutot Otvoreno op{testvo Makedonija, Holandskata vlada iSvetskata banka.

Grantot na Institutot Otvoreno op{testvo pomogna za pokri-vawe na tro{ocite na PISA vo vrska so adaptacijata na instru-

11..22.. KOJ JA SPROVEDUVA{E PISA

9


Voved1

mentite, prevod na podatocite na makedonski i na albanski jazik,grafi~ki dizajn, pe~atewe, kako i organizirawe na seminari zaprezentacija na rezultatite.

Zemjite u~esni~ki ja implementiraa PISA na dràvno nivopreku nivnite proekt-menaxeri koi odigraa vitalna uloga vo rea-lizacijata na proektot.

Prvoto ocenuvawe na PISA se realizira{e vo 2000-ta godinaso tendencija ocenuvawata da se vr{at na sekoi tri godini. Trite„podra~ja“ - osposobenosta - pismenosta za ~itawe, matemati~katapismenost i nau~nata pismenost, ja formiraat jatkata na sekoj cik-lus - no dve tretini od vremeto za testirawe na sekoj ciklus e po-sveteno na edno „glavno“ podra~je, {to se ocenuva podlaboko. Glav-nite podra~ja se: osposobenosta za ~itawe vo 2000-ta godina, mate-mati~kata pismenost vo 2003 i nau~nata pismenost vo 2006 godina.

Vo probnoto ocenuvawe za prviot ciklus (osposobenosta za~itawe) kaj nas bea opfateni okolu 1000 u~enici na 15-godi{navozrast vo 30 do 35 u~ili{ta, a vo glavnoto testirawe se testiraanad 4500 u~enici.

Primerokot opfati i razli~ni vidovi oddelenija/klasovi vokoi{to pogolem broj bea u~enici na 15-godi{na vozrast.

Pritoa bea opfateni i razli~ni geografski regioni so dobrapretstavenost na u~ili{ta od urbanite i ruralnite sredini, vklu-~uvaj}i javni i privatni u~ili{ta.

Populacijata za ovaa studija bea u~enici na 15-godi{na voz-rast od osnovnite i srednite u~ili{ta vo Republika Makedonijavo koi nastavata se izveduva na makedonski i na albanski nas-taven jazik.

Vo primerokot vlegoa 88 sredni (dve privatni) i tri osnovniu~ili{ta so 4736 u~enici na vozrast od 15 godini.

Vo po~etokot vo PISA zedoa u~estvo 28 zemji na OECD i 4zemji koi ne bea ~lenki na OECD. Vo 2001-ta godina, poradi gole-miot interes, zedoa u~estvo u{te 11 zemji koi ne se ~lenki na OECD,i toa: Albanija, Argentina, Bugarija, île, Hongkong, Indonezija,

11..33.. PRIMEROK

11..44.. ZEMJI UÊSNI^KI VO PISA

10

2000PISA

Izrael, Makedonija, Peru, Romanija i Tajland. Za da odgovori natakviot interes, Sekretarijatot na OECD lansira paralelen pro-ekt nare~en PISA+ za da im ovozmoì na zainteresiranite zemjida u~estvuvaat vo ocenuvaweto.

Celite {to gi prezemaa dvata proekti ne se razlikuvaat.Obata imaa za cel da ocenuvaat kako u~enicite {to se pribliù-vaat do krajot na zadolìtelnoto obrazovanie steknale izvesniznaewa i sposobnosti {to se osnovni za celosno u~estvo vo op{-testvoto.

1.1. Zemji u~esni~ki vo PISA

Avstralija AUSAvstrija AUTBelgija BELKanada CANRep. ê{ka CZEDanska DNKFinska FINFrancija FRAGermanija DEUGrcija GRCUngarija HUNIsland ISLIrska IRLItalija ITAJaponija JPN

Koreja KORLuksemburg LUXMeksiko MEXHolandija NLDNov Zeland NZLNorve{ka NORPolska POLPortugalija PRT[panija ESP[vedska SWE[vajcarija CHEV. Britanija GBRSAD USA

Zemji ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2003 i ponatamu

Rep. Slova~ka SVKTurcija TUR

Zemji koi ne se ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2003 i ponatamu

Kina CHITunis TUNUrugvaj URU

Zemji koi ne se ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2000

Albanija ALBArgentina ARGBrazil BRABugarija BGRîle CHLHongkong HKGIndonezija IDNIzrael ISRMakedonija MKDLatvija LVALihten{tajn LIEPeru PERRomanija ROMRuska Feder. RUSTajland THA

Zemji ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2000

11


Voved1

Postapkite koi se koristeni vo studijata ovozmoùvaat spo-reduvawe na postignatite rezultati me|u dràvite. Za da se obez-bedi sporeduvawe na rezultatite, prezemeni se strogi postapkipri procesot na preveduvawe i verifikacija na prevodot, proce-sot na testirawe i procesot na bodirawe na u~eni~kite odgovori.Izborot na primerokot be{e vr{en vrz osnova na taka dizajniranistandardi i postapki {to ovozmoùvaat sporeduvawe na rezul-tatite od u~enicite i drugite pribrani podatoci.

Ovaa studija dava mnogu empiriski pokazateli prezentiranivo komparativniot internacionalen izve{taj i vo nacionalniteizve{tai na zemjite u~esni~ki. Rezultatite od ispituvaweto }emoàt da se iskoristat vo obrazovnata politika na R. Makedonijaza:

odreduvawe na profilot na osnovnite znaewa i sposob-nosti na u~enicite;

osovremenuvawe na nastavnite programi;

definirawe na nivoata na postigawa na u~enicite;

stru~no osposobuvawe i usovr{uvawe na nastavniot kadar;

definirawe na standardi za vrednuvawe na znaewata nau~enicite vo trite glavni podra~ja (~itawe, matematika iprirodnata grupa predmeti);

rezultatite da bidat osnova za obrazovnata politika.

Ovaa studija ovozmoì:

da se dobijat validni podatoci za osposobenosta za~itawe, matemati~kata pismenost i pismenosta voprirodnite nauki na u~enicite od 15-godi{na vozrast;

da se dobijat validni podatoci za navikite i stavovite nau~enicite kon u~eweto;

11..55.. KOLKAVA E MO@NOSTA ZA SPOREDUVAWE

11..66.. {TO NI OVOZMO@I VKLUÛVAWETO

VO OVAA STUDIJA

12

2000PISA

da se dobijat soznanija za socio-ekonomskite faktori koise povrzani so procesot na osposobuvawe na u~enicite za~itawe, matemati~kata pismenost i pismenosta vo pri-rodnite nauki;

da se dobijat podatoci za postigawata vo drugite zemji,koi se zna~ajni za nas kako informacija za toa kako seizveduva ovoj proces vo zemjite vo koi se postigaat dobrirezultati na ova testirawe;

steknato e iskustvo za organizacijata i izveduvaweto navakov vid istraùvawe spored internacionalni standardi.

Osnovata na proektot PISA e eden dinami~en model na obra-zovanie vo tekot na ìvotot vo koe{to novite znaewa i sposobnos-ti za uspe{no prilagoduvawe kon svetot na promeni se steknuvaatniz ìvotot. U~enicite ne moàt da nau~at vo u~ili{te s¢ {totreba da znaat vo sekojdnevniot ìvot. Za da bidat efikasni u~es-nici vo obrazovanieto vo tekot na ìvotot, nim im treba solidnaosnova vo klu~nite podra~ja kako {to se ~itaweto, matematikata inau~noto podra~ja. Tie, isto taka, mora da bidat sposobni da go or-ganiziraat svoeto u~ewe za da u~at samostojno ili vo grupi. Toa odniv bara da bidat svesni za svoite mislovni procesi i da umeat daprimenuvaat razni strategii i metodi na u~ewe. Za da se ocenuva-at vakvite aspekti, proektot PISA ne samo {to gi ocenuva{e zna-ewata i sposobnostite na u~enicite, tuku, isto taka, bara{e od u~e-nicite da davaat izve{tai za sopstvenoto samostojno u~ewe, niv-nite motivaciski prioriteti i nivnite prioriteti za razli~nividovi situacii na u~ewe.

Proektot obezbeduva soodveten instrument za kontinuiranosledewe. Opredelbata da se pokrie sekoe podra~je na ocenuvawe,vo detali na sekoi devet godini, i tie da se aùriraat na sekoi trigodini, }e im ovozmoì na zemjite u~esni~ki da go sledat, redovnoi predvidlivo, svojot napredok vo realizacijata na klu~nite ob-razovni celi i zada~i.

Proektot ja proveruva kompetentnosta (osposobenosta) za si-tuacii od realniot ìvot. Prethodnite me|unarodni ocenuvawa sekoncentriraa na „u~ili{nite“ znaewa. Novite ocenuvawa na OECDimaat za cel da merat kolku dobro u~enicite gi primenuvaat znae-wata i sposobnostite nadvor od nastavnite programi vo podra~jata{to se ocenuvaat.

11..77.. KONCEPTUALNA RAMKA NA STUDIJATA

13


Voved1

Proektot PISA 2000 ocenuva tri „podra~ja“:

pismenosta (osposobenosta) za ~itawe;

matemati~kata pismenost;

nau~nata pismenost.

Terminot „pismenost“ e izbran za da ja odrazi {iro~inata naznaewata, ve{tinite i sposobnostite {to se ocenuvaat. Podra~-jata na ocenuvaweto se definiraat vo ramkite na sodrìnata ilistrukturata na znaewata {to u~enicite treba da gi steknat vosekoe podra~je; procesite {to treba da se vr{at; i kontekstot vokoj jazikot i sposobnostite se primenuvaat. Za sekoe podra~je naneprekinata skala se prikaùvaat nivoata na postigawa na u~eni-cite poedine~no i raspredelbata na uspehot na populaciite. Nemanekakov edinstven minimum me|u „pismeni“ i „nepismeni“, tuku, na-mesto toa, uspehot na u~enicite }e bide opredeluvan preku serijana posledovatelni nivoa na osposobenost.

Proektot PISA ja analizira motivacijata i drugite aspektinasloveni kako „Poim za sebe“.

Osposobenosta za ~itawe bara od u~enikot da moè da izvr-{uva spektar na zada~i preku razli~ni vidovi tekstovi, matema-ti~kata pismenost bara primena na matemati~kite sposobnosti nanekolku nivoa, po~nuvaj}i od izveduvaweto na standardni matema-ti~ki operacii do matemati~koto mislewe i sfa}awe; nau~natapismenost vklu~uva primena na klu~ni nau~ni poimi koi{to po-magaat da se razbere i da se donesuvaat odluki za svetot na priro-data.

Za testiraweto na znaewata i sposobnostite se koristeatest-kni{ki, podgotveni od me|unarodni ekspertski grupi, preve-deni i adaptirani na makedonski i na albanski jazik, a podatociteza navikite i stavovite na u~enicite kon ~itaweto bea pribraniso pomo{ na pra{alnici.

11..88.. PODRA^JA NA OCENUVAWE

11..99.. INSTRUMENTI ZA PRIBIRAWE PODATOCI

14

2000PISA

Za ovaa studija se koristea 9 testa. Testovite bea podelenina dva dela i se re{avaa vo dve sesii so pauza me|u sesiite. Sekojtest sodrè{e informativen i literaturen tekst i test-zada~i.Zada~ite vo test-kni{kite u~enicite gi re{avaa so pi{uvawe. Sebara{e da pro~itaat izvesen broj pasusi od pi{ani tekstovi(ponekoga{ kombinirani so dijagrami) i da odgovorat na pra{awa-ta {to se vo vrska so niv. Nekoi pra{awa bea so pove}e~len izbor,a drugi baraa od u~enicite da sostavat svoi odgovori. Celta napogolem del od ispitnite zada~i be{e pove}e da se opredeli daliu~enicite moàt da dadat svoe mislewe i da razmisluvaat aktiv-no za podra~jeto, otkolku ednostavno da gi povtoruvaat znaewata{to gi nau~ile.

Edna od najva`nite karakteristiki na proektot PISA e dekaovoj proekt gi testira{e vistinskite korisni sposobnosti i znae-wa na na~ini {to se validni vo mnogu razli~ni zemji. Vo tekot na1999 godina, golem broj na ispitni pra{awa bea isprobani vo sitezemji u~esni~ki. Rezultatite od probnite testirawa bea iskoris-teni za da se izberat ispitni pra{awa koi pridonesuvaat indika-torite na ispituvanite sposobnosti i znaewa da bidat validni zavr{ewe sporeduvawa na postigawata na u~enicite vo razli~nizemji.

Standardizirani proceduri za podgotovka i implementacijana testot

PISA pretstavuva obid za sporeduvawe na rezultatite me|udràvite, kulturite i razli~nite jazici. Za pismenosta vo ~itaweu~enicite bea testirani na pove}e tekstovi i pra{awa koi bea po-vrzani so tekstot. 45% od testot be{e so odgovori so pove}e~lenizbor, a vo 55% od testot se bara{e da se dadat kratki odgovorina pra{awata ili poop{irni odgovori kade }e dojdat do izraz raz-misluvawata na u~enicite.

Instrumentite na PISA za proverka na sposobnosta za ~ita-we, matematika, kako i prirodnata grupa predmeti opfa}aa ne-kolku razli~ni vidovi ajtemi (ispitni zada~i), i toa:

Ajtemi so pove}e~len izbor. U~enicite treba{e dazaokruàt edna od dadenite alternativi (4-5) kojamoè{e da bide broj, zbor, fraza ili re~enici.

Kompleksni ajtemi so pove}e~len izbor. U~enicite imaaserija na izbor. Tie treba{e da zaokruàt zbor ili krat-ka fraza (na pr., da ili ne).

1.9.1. TESTOVI

15


Voved1

Zatvoreni ajtemi. Ovie ajtemi baraa od u~enicite sami dagi konstruiraat odgovorite, so limitiran izbor na pri-fatlivi odgovori.

Ajtemi so kratki odgovori. U~enicite treba{e da dadatkratok odgovor pri {to imaa {irok izbor na mo`niodgovori.

Otvoreni ajtemi. U~enicite moèa da konstruiraatpodolg odgovor. Ovie ajtemi obi~no baraa od u~enicite dagi povrzat ajtemite ili ideite od tekstot so nivniteiskustva ili mislewa.

Testiraweto na u~enicite poedine~no trae{e dva ~asa, a serealizira{e vo u~ili{tata vo koi tie u~at.

Bea sobrani i informacii za op{tata i semejnata sostojba. Zapopolnuvawe na soodvetniot pra{alnik sekoj u~enik posveti oko-lu 20 minuti, a sekoj direktor na u~ili{te okolu 30 minuti. Oviepra{alnici obezbedija va`ni kontekstualni informacii koi{topomognaa vo interpretacijata i analizata na rezultatite.

Anketiraweto se vr{e{e so 3 razli~ni pra{alnici, i toa:

pra{alnik za u~enikot;

pra{alnik za me|upredmetnite sposobnosti na u~enicite;

pra{alnik za direktorot na u~ili{teto.

Pra{alnikot za u~enikot be{e baziran na internacionalni-ot pra{alnik za sporedba so ostanatite zemji. Toj sodrè{e pra-{awa za u~enicite - nivnite li~ni podatoci kako {to se datum nara|awe, pol, mesto na ra|awe i glaven jazik koj go koristat doma.Pra{aweto za nivnoto semejno poteklo gi opfa}a ~lenovite nanivnoto semejstvo, obrazovanieto na nivnite roditeli (koe be{ekoristeno kako indikator za socio-ekonomskiot status) i resur-site vo domot. Razgleduvana be{e i nivnata motiviranost i anga-ìranost, kako i nivnite strategii za u~ewe.

Isto taka, bea pribirani informacii od u~enicite za pi{u-vawe na doma{nite zada~i, percepciite na odnosite nastavnik-u~enik i klimata vo u~ili{teto.

Pra{alnikot za me|upredmetnite sposobnosti na u~enicitesodrè{e pra{awa za na~inot na u~ewe, koja e celta na u~ewetona u~enicite, kako u~at, koi aktivnosti gi izveduvaat vo slobod-

1.9.2. PRA{ALNICI

16

2000PISA

noto vreme, kako rabotat vo grupi, koj e nivniot najomilen predmeti sl.

Pra{alnikot za u~ili{teto go popolnuva{e direktorot nau~ili{teto ili nekoj ~len od stru~nata slu`ba. Toj be{e baziranna internacionalnite pra{alnici za u~ili{teto. U~ili{niot pra-{alnik PISA sodrè{e bitni pra{awa za u~ili{teto kako: gole-minata na u~ili{teto i paralelkite, na~inot na birawe na kada-rot, nastavnata praktika i organizacijata na u~ili{teto, eti~kitevrednosti i opredelbi na nastavnikot, faktorite povrzani sonastavnikot koi{to vlijaat vrz u~ili{nata klima, kako i o~eku-vawata na nastavnikot od u~enicite.

Za u~ili{tata koi u~estvuvaa vo proektot PISA bea odre-deni u~ili{ni koordinatori koi bea vrska me|u u~ili{tata i Na-cionalniot centar na ova istraùvawe.

U~ili{nite koordinatori, osven {to go sledea testiraweto,imaa zada~a:

da go opredelat datumot na testiraweto;

da obezbedat spisok na u~enici na 15-godi{na vozrast ida go dostavat do Nacionalniot centar za potrebite iizborot na primerokot na u~enicite;

da gi izvestat nastavnicite, u~enicite i roditelite zatestiraweto vo proektot PISA;

da obezbedat pra{alnikot na u~ili{teto da bide popol-net i vraten na sproveduva~ot na testot;

da mu pomognat na sproveduva~ot na testot za vreme natestiraweto.

Za da se obezbedat standardiziranite postapki vo testira-weto i bezbednosta na ispitnite zada~i, ne be{e dozvoleno ni-kakvo kopirawe na materijalite za testirawe, pravewe fotogra-fii ili videosnimki od sesiite za ocenuvawe.

Testovite bea ocenuvani spored predvidenata {ema, a ocenu-va~ite sledea seminari organizirani od Konzorciumot.

11..1100. SPROVEDUVAWE

17


Voved1

Rezultatite na 43 dràvi, {to u~estvuvaa vo PISA, se pre-zentirani vo eden me|unaroden izve{taj koj{to pokaùva zna~i-telni varijacii vo nivoto na znaewata i sposobnostite me|u u~e-nicite, u~ili{tata i zemjite.

Izve{tajot sodrì statisti~ki podatoci za postigawata nana{ata zemja sporedeni so dràvite u~esni~ki vo studijata, spo-reduvawe na sekoja od dràvite so internacionalnite nivoa napostigawa, kako i podatoci od pra{alnicite. Toj, isto taka, sodr-ì i zaklu~oci so rezime za naodite, kako i jasen pregled na pre-poraki.

11..1111.. {TO SODR@I INTERNACIONALNIOT IZVE{TAJ

2

ÎTAWE

SO RAZBIRAWE

V

21


îtawe so razbirawe2

Vo PISA istraùvaweto pisme-nosta, ~itawe so razbirawe, se defi-nira kako sposobnost za razbirawe,koristewe i refleksija na pi{anitekstovi so zada~a za postigawe naodredeni celi, razvoj na odredenoznaewe i potencijal, kako i efektiv-no participirawe vo op{testvoto.

Od vakvata definicija proizle-guva deka u~enicite treba da imaat se-vkupna pismenost za ~itawe so razbi-rawe pri {to pro~itanite pi{ani in-formacii da moàt da gi upotrebatza ispolnuvawe na odredeni celi vosovremenoto op{testvo.

êstopati vo ~ovekovoto sekoj-dnevie pismenosta se sfa}a i kakosposobnost na ~ovekot da ~ita i da pi-{uva {to e osnova za razvoj na obrazo-vanieto kaj sekoj ~ovek. Pove}estra-noto tolkuvawe na ovoj poim ukaùvana isklu~ivoto zna~ewe na vakvatapismenost kaj sekoj sovremen ~ovek.

22..11.. VOVED

22

2000PISA

Svetskite stru~ni izvori koi go tolkuvaat po{iroko poimot„pismenost“ mnogu ~esto ovoj izraz go vrzuvaat so pokonkretno zna-~ewe. Taka, na primer, do poimot pismenost gi sre}avame atribu-tite „~ita~ka jazi~na pismenost“ (reading literacy); „matemati~kapismenost“ (mathematical literacy); „nau~na pismenost“ (scientific litera-cy). Bukvalniot prevod na ovie izrazi povlekuva potreba ododredeno pojasnuvawe koe najkratko kaàno bi glaselo: sposobnostza kriti~ki pristap kon prepoznavawe i re{avawe na problemi vodadeni pi{ani materijali1. Vakviot kriti~ki pristap e osnova voobrazovniot proces na ~ovekot. Postoeweto na klu~nite jazi~ni,matemati~ki i nau~ni ve{tini mu ovozmoùva na ~ovekot osnova zadoìvotno u~ewe.

Postoeweto na sposobnosta kaj ~ovekot da ~ita so razbirawevo golema mera vlijae na ekonomskiot razvoj na edna zemja. Svet-skite istraùvawa pokaùvaat deka nivoto na „pismenost na gra-|anite“ mnogu vlijae na sevkupnite rezultati vo obrazovanieto, eko-nomijata, naukata... Od ovie istraùvawa moème da go pro~itamesoodnosot na nivoto na „pismenosta“ so verojatnosta za uspeh na ed-na dràva - kolku e „pismenosta“ pogolema tolku e pogolema mo`-nosta za razvoj na zemjata.

Vo ovoj del od izve{tajot na PISA istraùvaweto }e bidatprezentirani:

opis na kriteriumite za procena na uspehot na u~enicitevo segmentot „~itawe so razbirawe“ ili jazi~nata pisme-nost na u~enici na 15 godini spored koi se napravenivrednuvawata na istraùvawata;

pregled na uspehot vo nekoi zemji koi postignale najviso-ki, sredni i niski rezultati so prikaz na srednata vred-nost na u~eni~kite postigawa i nivna raspredelba ponivoa;

pregled na raspredelbata na postigawata na u~enicite vo„~itawe so razbirawe“ vo kombiniranata skala za ~itawe.

Preku PISA istraùvaweto se ocenuvaat sposobnostite na u~e-nicite na trite procesi na ~itawe na razli~ni pi{ani materijali.Trgnuvaj}i od definicijata dadena vo PISA istraùvaweto za ~i-taweto so razbirawe se sogleduva deka ovaa pismenost vlijae na:

22..22.. {TO SE OCENUVA VO PISA

John Chaffee, Ph.D. - Thinking Critically - Houghtoun Company - Boston - New York - 1996

23



ostvaruvaweto na li~nite celi;

razvojot na znaeweto i potencijalot na poedinecot;

efektnata participacija vo op{testvoto na poedinecot.

Vakvata postavenost na sposobnosta ~itawe so razbirawezna~i podgotvenost na sekoja individua za koristewe na pi{aniteinformacii vo ispolnuvawe na celite, kako i osposobenost zavklu~uvawe vo kompleksnoto sovremeno op{testvo.

PISA 2000 koriste{e najrazli~ni zada~i so koi ja vrednuva-{e takvata osposobenost na u~enici od 15-godi{na vozrast. Vo ovaistraùvawe se koristeni zada~i koi od u~enicite baraat odgovo-ri koi, pred s¢, se baziraa na nivnoto razbirawe na tekstot. U~e-nicite vo site vidovi zada~i, za da dadat odgovor, moraa da na-vlezat vo dlabo~inata na tekstot. Takvoto ~itawe na pi{aniotmaterijal za testiranite u~enici pretstavuva sloèn mislovenproces. Tie imaa za zada~a da gi razgledaat pi{anite tekstovi odpove}e aspekti.

Vakviot dinami~en proces na mislewe ima pove}e dimenzii,no moàt da se istaknat slednive koi bea osnova na strukturata natekstovite i zada~ite vo PISA istraùvaweto:

Izrazni formi na pi{ani materijali:

razli~ni prozni tekstovi (narativni, vovedni, argumenta-tivni i drugi);

„nehronolo{ki“ tekstovi (tekstovi so grafikoni, listi,dijagrami, formulari).

Razli~niot vid na pi{ani materijali se bazira na principi-te na individualnite nameni na tekstovite koi se koristat vou~ili{te i vo povozrasnite godini od ìvotot. Vakviot izbor naizrazni formi na pi{ani materijali ovozmoùva koristewe sood-vetna ve{tina vo procesite na ~itawe za locirawe na relevant-nite informacii vo tekstot. Se o~ekuva ovaa sposobnost u~enici-te na ovaa vozrast da ja upotrebuvaat vo ~itawe na pi{ani teks-tovi.

Vid zada~i za ~itawe:

povratni informacii - zada~i;

razbirawe na tekstot na generalno nivo;

interpretirawe informacii;

2.2.1. OPIS NA PI{ANITE MATERIJALI I ZADAÎ

24

2000PISA

vlijanie (refleksija) na izvle~enite informacii vrzznaeweto;

dokaùvawe na sopstvenoto viduvawe na tekstot.

Razli~nite zada~i za ~itawe determiniraat edno nivo odkognitivnite ve{tini na u~enikot koi mu se potrebni na sekoj do-bar ~itatel, {to e i karakteristika na zada~ite vo PISA istra-ùvaweto.

Vo PISA zada~ite vaì mototo „~itawe preku koe se u~i“, ane „u~ewe da se ~ita“. U~enicite ne se ocenuvaat kako ~itaat, tukudali i kolku go razbrale toa {to go ~itaat. Se smeta deka najgolemdel od u~enicite na 15 godini ve}e umeat da ~itaat.

Namena na pi{aniot materijal:

pi{an materijal za ~itawe za li~ni potrebi (romani,pisma, biografii, upatstva, geografski karti);

pi{an materijal za ~itawe za javna upotreba (regulativa,pravilnici, programi, zakoni);

pi{an materijal za ~itawe za profesijata (prira~nici,rasporedi na vremeto, izve{tai);

pi{an materijal za ~itawe za u~ili{ni potrebi (teksto-vi, tabeli, grafikoni, lekcii).

Namenata zaradi koja ne{to se ~ita moè da go odreduva inivoto i kvantitetot na razbirawe na pi{aniot tekst. Se o~ekuvadeka u~enicite na ovaa vozrast ve}e umeat da napravat razlika natekstovi so razli~na namena.

Celta zaradi koja ne{to ~itame go odreduva i pi{aniot ma-terijal {to go ~itame. Vo PISA istraùvaweto vo preku 141 zada-~a se dava prikaz na nivnata teìna za u~enicite, kako i na nivo-to na ve{tinata za davawe to~ni odgovori na tie pra{awa. Vo ta-belata 2.1. e daden izbor zada~i spored razli~no teìnsko nivoso kratok opis na selektiran broj zada~i za ocenuvawe zaedno sonivnata skala na vrednost. Vakviot opis e vklu~en vo ocenuvawe-to preku site vidovi na zada~i.

Analizata na podatocite vo PISA istraùvaweto e baziranana teorijata za odgovarawe na ajtemi (IRT). Ovaa teorija dava prikazna nivoto na teìnata na zada~ite so verojatnosta u~enikot to~no da

22..33.. TE@INSKO NIVO NA ZADAÎTE

25



2.1. Lista na PISA zada~i za ~itawe so razbirawe vo trite procesi na ~itawe sporedteìnsko nivo

gi odgovori istite. Od primenetata teorija vo PISA istraùvawetose pokaùva deka prose~nata vrednost na postigawa za OECD zem-jite e 500 poeni, od koi dve tretini se dviàt me|u 400 i 600 poeni.

Razgleduvaj}i go primerot na zada~ata ozna~ena so 421 poenna skalata za teìna se sogleduva deka 62% od u~enicite imaat{ansa da dadat to~en odgovor.

Preku tabelata 2.1., isto taka, moè da se sogleda deka u~e-nicite podobro odgovaraat na zada~ite vo koi se bara izvlekuva-we informacii otkolku koga tie treba da lociraat i da vklopatinformacii vo odreden tekst. Od prikazot na teìnskata skala nazada~ite generalno e vidlivo deka od trite procesi na ~itawe zau~enicite na ovaa vozrast najteòk e tretiot - davawe zabele{kii evalvacija za pi{anite materijali.

822 HIPOTEZI za neo~ekuvani fenomeni

727 ANALIZA na pove}e slu~ai

652 OCENKA na zaklu~oci od dolgi tekstovi

603 KONSTRUKCIJA na mislewe vo re~enica vo kontekst na DOLG TEKST

581 KOMPARIRAWE I PROCENA na stilovi na dve otvoreniPISMA

542 ZAKLUÔK I ANALOGIJA NA ODNOSITE me|u dva diskutirani fenomeni vo otvoreno pismo

539 KONSTRUKCIJA NA MISLEWE za kratok citat od DOLGTEKST vo relacija so atmosferata ili momentnata situacija

529 POJASNUVAWE na karakteri vo ograni~eni nastani voDOLGI TEKSTOVI

485 LOCIRAWE broj~ani informacii vo TRI DIJAGRAMI

447 INTERPRETIRAWE informacii vo edine~ni pasusi za dase razberat okolnostite vo RASKA@UVAWETO

421 IDENTIFIKACIJA na zaedni~ka CEL vo DVA KRATKI TEKSTA

356 PREPOZNAVAWE TEMA na eden del so jasni podnaslovi ina delovi koi se nepotrebni

Te`

ina

na z

ada~

ata

na P

IS

A s

kal

ata

Zab

ele{

ki

i

ev

alv

aci

ja

In

ter

pr

eti

raw

ete

kst

Otk

ri

vaw

e i

nf

or

mac

ii

Vid na zada~ata (pojasnuvawe na pi{aniot materijal)

26

2000PISA

Locira i, po mo`nost, sloùva ilikombinira pove}e~leni delovi oddlaboko vmetnata informacija, odkoi nekoi moàt da bidat nadvor odglavniot del na tekstot. Ukaùvana toa koja informacija od tekstote relevantna na zada~ata. Se spra-vuva so visoko uverliva i / ili eks-tenzivno natprevaruva~ka infor-macija.

Go tolkuva zna~eweto na teòkza razbirawe jazik ili demon-strira celosno i detalno raz-birawe na tekstot.

Kriti~ki ocenuva ili pravipretpostavki pokaùvaj}i pro-fesionalno znaewe. Se spravu-va so koncepti koi se sprotivnina o~ekuvawata i pokaùva dla-boko razbirawe na dolgi ilisloèni tekstovi.

2.2. Opis na nivoata na postigawa vo ~itawe so razbirawe vo trite procesi na ~itawe

Otkrivawe informacija Interpretirawe tekstovi Zabele{ki i evalvacija

Hronolo{ki tekstovi: Se izbiraat tekstovi ~ija tematska struktura ne e o~igledna ili jasno obeleànaza da se zabeleì vrskata na specifi~nite delovi na tekstot na negovata implicitna tema ili namera.

Nehronolo{ki tekstovi: Identifikuvaat modeli me|u pove}e delovi od informacija prezentirana najasen na~in koja moè da bide dolga i detalizirana, ponekoga{ so navra}awe na informacija koja e eks-terna na ona {to e izloèno. Na ~itatelot moèbi }e mu bide potrebno da sfati nezavisno deka celosnorazbirawe na del od tekst bara referenca na poseben del od istiot dokument kako, na primer, fusnota.

5

prodolùva

^lenovite na grupacijata eksperti koi sostavuvaat zada~i zakriti~ko ~itawe otkrivaat deka teìnata na vakvite zada~i tre-ba da se bara vo dolìnata na tekstovite, strukturata i komplek-snosta na istite. Tie ukaùvaat deka postoi tesna povrznost nateìnata na zada~ata so teìnata (moèbi sloènosta) na tekstot.

U~enicite so malku znaewe i nezna~itelni ve{tini pokaù-vaat niski rezultati i, sprotivno na ovaa slika, u~enicite so mnoguznaewe i izrazeni ve{tini postignuvaat visoki rezultati.

nivo poeni na PISA skalata

1 335 - 407

2 408 - 480

3 481 - 552

4 553 - 625

5 pove}e od 625

Izgledot na zada~ite od site nivoa na pismenosta vo ~itawe sorazbirawe dava ekspertska lista na zna~eweto na specifi~niteodliki, barawata i razlikite na tie zada~i od nisko i visoko nivo.

Vakviot rezultat od nivoata se dobar na~in za progresija vosite skali od segmentot ~itawe so razbirawe. Ovaa progresija vonivoata e sumarno prikaàna vo tabela 2.2., zaedno so opisot nanivoto na barawata vo trite procesi na ~itawe.

2.3.1. SKALA NA TE@INSKO NIVO VO ZADAÎTE

Otkrivawe informacija Interpretirawe tekstovi Zabele{ki i evalvacija4

27



Locira i, po mo`nost, sloùva ilikombinira pove}e~leni delovi odvmetnata informacija, od koi sekoj}e treba da ispolni pove}e~lenikriteriumi, vo tekst so nepoznatkontekst ili forma. Donesuva zak-lu~ok koja informacija vo tekstote relevantna na zada~ata.

Koristi visoko nivo na razbi-rawe bazirano na tekst za darazbere i da primeni kategoriina nepoznat tekst i da go tolku-va zna~eweto na eden del odtekstot zemaj}i go predvid teks-tot kako celina. Se spravuva so dvosmislenosti,idei koi se sprotivni na o~eku-vaweto i negativno iskaàniidei.

Koristi formalno ili javnoznaewe za da pravi pretpostav-ki ili kriti~ki da ocenuvatekst. Iskaùva razbirawe nadolgi ili sloèni tekstovi sogolema to~nost.

Hronolo{ki tekstovi: Sledat lingvisti~ki ili tematski vrski niz nekolku pasusi, ~esto so otsustvo najasni tematski pokazateli, za da se locira, interpretira ili evalvira vmetnata informacija ili izve-duva psiholo{ko ili metafizi~ko zna~ewe vo tekstot.

Nehronolo{ki tekstovi: Skeniraat dolg, detaliziran tekst so cel da se najde relevantna informaci-ja, ~esto so mala pomo{ ili bez pomo{ na organizatori kako {to se napisi ili specijalno formatiraweza da se lociraat nekolku dela od informacijata koi }e se sproveduvaat ili kombiniraat.

2

Locira i vo nekoi slu~ai ja prepoz-nava vrskata pome|u delovite nainformacijata, a od sekoj od delo-vite se bara da gi ispolni pove}e-~lenite kriteriumi. Se raboti soisturena natprevaruva~ka infor-macija.

Integrira nekolku dela na edentekst so cel da identifikuvaglavna ideja, da razbira vrskaili da tolkuva zna~ewe na zborili fraza. Sporeduva, pravikontrast ili kategorizira ze-maj}i predvid mnogu kriteriu-mi. Se spravuva so natprevaru-va~ka informacija.

Pravi povrzuvawa ili spored-bi, dava objasnuvawa ili davaocenka za edna osobina na tekst.Demonstrira detalno razbira-we na tekstot vo odnos na poz-nato, sekojdnevno znaewe ilipokaùva op{to znaewe.

Hronolo{ki tekstovi: Koristat pravila za organizacija na tekst vo koj postojat i sledat implicitniili eksplicitni logi~ki vrski kako {to se pri~insko-posledi~ni vrski vo re~enicata ili vo pasusiteso cel da se locira, interpretira ili evalvira informacijata.

Nehronolo{ki tekstovi: Tretiraat edno izloùvawe vo ramkite na vtor, poseben dokument ili izloù-vawe, mo`no vo poinakov format, ili kombiniraat nekolku dela od prostorna, verbalna i numeri~ka in-formacija vo grafikon ili mapa za da se donese zaklu~ok za informacijata koja e pretstavena.

3

Locira eden ili pove}e delovi odinformacijata i od sekoj se bara dagi ispolni pove}e~lenite kriteri-umi. Se raboti so natprevaruva~ka in-formacija.

Ja identifikuva glavnata idejavo eden tekst, ja razbira vrska-ta, formira ili primenuva ed-nostavni kategorii, ili tolkuvazna~ewe vo ramkite na ograni-~en del od tekstot vo koj infor-macijata ne e istaknata i sebara nisko nivo na razbirawe.

Pravi sporedba ili bara vrskipome|u tekstot i nadvore{notoznaewe ili objasnuva osobina natekstot pokaùvaj}i li~no is-kustvo i stavovi.

Hronolo{ki tekstovi: Sledat logi~ki i lingvisti~ki vrski vo ramkite na eden pasus so cel da se loci-ra ili interpretira ili sintetizira informacija niz celiot tekst ili delovite na eden tekst za da seizvle~e zaklu~ok za celta na avtorot.

Nehronolo{ki tekstovi: Demonstriraat razbirawe na naglasena struktura na vizuelno izlagawe kako{to e ednostaven dijagram vo vid na drvo ili tabela ili kombiniraat dva dela od informacijata od gra-fikon ili tabela.

1

Locira eden ili pove}e nezavisnidelovi od jasno kaàna informa-cija ispolnuvaj}i eden edinstvenkriterium so mala ili bez natpre-varuva~ka informacija vo tekstot.

Ja razbira glavnata tema ilicelta na avtorot vo tekst napoznata tema vo koj baranatainformacija e na nekoj na~inistaknata.

Pravi ednostavno povrzuvaweme|u informacijata vo tekstotso op{toto sekojdnevno znaewe.

Hronolo{ki tekstovi: Koristat mnogu naslovi i pasusi ili ednostavni pe~atarski konvencii za da sesozdade ~uvstvo za glavnata ideja na tekstot ili da se locira informacija koja e eksplicitno kaàna voramkite na eden kus del od tekstot.

Nehronolo{ki tekstovi: Se fokusiraat na oddelni delovi od informacijata obi~no vo ramkite na ednoizlagawe kako, na primer, vo vid na ednostavna mapa, linearen grafikon koj prezentira malku informa-cii vo pravolinski redosled so ograni~en ili mal broj zborovi vo verbalniot del od tekstot.

28

2000PISA

Progresijata na postigawata na u~enicite vo kombiniranataskala za ~itawe e sumarno prikaàna na grafikonot 2.3.

2.3. Procent na postigawata na u~enicite vo kombiniranata skala za ~itawe

17 18 18 18 17 19 20 2017

22 22 20 22 21 23 2126 25 26

22 23 24 25 26 2529

26 2427 27 26

3730 30 28

2421

25

15

5

5 7 7 7 8 99 9 9

11

10 1111

11 1212 13

12 1114

1315 15 16 16 17

1818

18

21 2221

27

28 28 33

28

27

38

26

2

13 2 3 3 5 3 4 3 8

4 4 6 4 66 7

4 65

10 89 7

9 10

913 15

1418 23

1016

20

2335 44

31

54

27 29 28 27 27 25 24 25 22 20 21 19 1713 11

8 65

32

31

31

28

29

27

26 2524

26

2625 24

2424

2122

21

2120 19

19

1919 18

17 17

14 15

95 6

5

18 10

1710

14

19 18 1611

12 9 911

8

12 8 7

9

10

00 0

1419

29 30

3130

272625

3033

2833

39 333128 2927

31 312826 28 30

00

0

00

32

11

11

13

9

1

1

1 12

2

556

554

3

6

4

44

2

9

Fin

ska

Kor

eja

Hon

gkon

g

Kan

ada

Japo

nija

Irs

ka

Nov

Zel

and

Avs

tral

ija

Vel

ika

Bri

tani

ja

[ve

dsk

a

Bel

gija

Avs

trij

a

Isl

and

Nor

ve{

ka

Fra

ncij

a

SA

D

Dan

ska

[va

jcar

ija

[pa

nija

Rep

ubl

ika

ê{

ka

Ita

lij

a

Germ

anij

a

Lih

ten{

tajn

Pol

ska

Ung

arij

a

Grci

ja

Por

tuga

lij

a

Rus

ka F

eder

acij

a

Lat

vija

Izr

ael

Luk

sem

burg

Bug

arij

a

Arg

enti

na

Taj

lan

d

Mek

siko

îl

e

Bra

zil

Mak

edon

ija

Al

bani

ja

Ind

onez

ija

Per

u

100

80

60

40

20

0

20

40

60

80

100

Procent na u~enici Pod prvo nivo Na prvo nivo Na vtoro nivo Na treto nivo Na ~etvrto nivo Na petto nivo

Preku ovoj grafikon e o~igledno deka u~enicite ne demon-striraat samo znaewe i ve{tini vklu~eni vo baranoto nivo, tukupokaùvaat i ve{tini zna~ajni za ponisko nivo. Zna~i, u~eniciteod tretoto nivo se isto tolku ve{ti vo odgovorite kako i u~eni-cite od nivoata 1 i 2, no vo drug proces na ~itawe. Od site u~enicise o~ekuva deka }e dadat to~ni odgovori na barem polovina odzada~ite.

U~enicite koi se vo prvoto nivo so okolu 335 poeni pokaù-vaat samo bazi~ni sposobnosti od onie {to gi meri PISA istraù-vaweto.

Vakvite postigawa bi trebalo da zna~at seriozen signal zau~eni~kite sposobnosti vo primenata na znaeweto i ve{tinite vorazli~ni nastavni predmeti.

Preku vakvata skala ne se gledaat samo momentnite postiga-wa na u~enicite, tuku i nivnite mo`nosti voop{to.

29



Od diskusijata za zada~ite se sogleduvaat razli~ni nivoa napostigawa koi obezbeduvaat uvid vo dostrelite na barawata nau~enicite i potrebnite postigawa {to tie treba da gi demon-striraat na razli~ni to~ki na skalata na postavenite nivoa nau~eni~kite postigawa.

Sposobnostite na u~enicite se opi{ani na pette nivoa na ska-lata na postigawa vo sposobnosta ~itawe so razbirawe, preku koise pokaùva kolkava proporcija od niv se ve{tina na dadeno nivoili se identifikuva procentot na najzastapena ve{tina na toa ni-vo.

Razgleduvaj}i go procentot na postigawata na u~enicite ponivoa, se sogleduvaat razli~ni brojki vo razli~ni zemji. Brojkitepokaùvaat deka vo odredeni zemji u~enicite znaat odli~no daizvlekuvaat informacii od nepoznat tekst, no imaat niski posti-gawa vo vrednuvawe tekstovi. Vakvata slika pokaùva deka u~e-nicite imaat razli~no razvieni sposobnosti vo zavisnost od raz-li~ni vlijanija.

Odej}i po nivoata na kombiniranata skala za ~itawe so razbi-rawe se dobiva slika na razli~ni postigawa na u~enicite vo raz-li~ni nivoa vo ispitanite zemji (tabela 2.4.).

Postigawata na u~enicite na 5-to nivo (pove}e od 625 poeni)vo kombiniranata skala za ~itawe se temelat na zbir specifi~nizada~i vo koi vode~kite informacii se te{ki za nao|awe vo ne-poznati tekstovi; pokaùvaat detalno razbirawe na tekstovite izaklu~ocite na informaciite vo tekstovite; su{tinska sposob-nost za vrednuvawe i gradewe na hipotezi; izvlekuvawe na speci-fi~no znaewe; smestuvaat koncepti sprotivno na o~ekuvawata.

Me|u zemjite koi ne se del od OECD grupacijata, proporcija-ta na u~enicite {to go dostignuvaat 5-to nivo, pokaùva zna~ajnivarijacii od 10% vo Hongkong do 0,1% ili pomalku vo Albanija,Indonezija, Makedonija i Peru. Dodeka, pak, sprotivno na oviezemji, ~lenkite na OECD vo dostrelite na postigawata na u~enicitena ova nivo se dviàt 10% i pove}e od 15%.

Ispituvawata na trite procesi na ~itawe spored kombini-ranata skala pokaùvaat mnogu varijacii vo mnogu zemji. Varijaci-ite vo postigawata se odnesuvaat na razli~en procent na dostig-nuvawa vo procesite na ~itawe. Vo odredeni zemji se slu~uva do-bar procent na u~enici da postignale dobri rezultati vo inter-

22..44.. PREGLED NA SPOSOBNOSTA ZA ÎTAWE SO

RAZBIRAWE KAJ UÊNICI NA 15-GODI{NA

VOZRAST NA 5-TE NIVOA

% S.E. % S.E. % S.E. % S.E. % S.E. % S.E.Albanija 43.5 (1.5) 26.8 (0.9) 20.6 (0.9) 7.7 (0.5) 1.3 (0.2) 0.1 (0.1)

Argentina 22.6 (3.2) 21.3 (2.0) 25.5 (1.6) 20.3 (2.0) 8.6 (1.3) 1.7 (0.5)

Avstralija 3.3 (0.5) 9.1 (0.8) 19.0 (1.1) 25.7 (1.1) 25.3 (0.9) 17.6 (1.2)

Avstrija 4.4 (0.4) 10.2 (0.6) 21.7 (0.9) 29.9 (1.2) 24.9 (1.0) 8.8 (0.8)

Belgija 7.7 (1.0) 11.3 (0.7) 16.8 (0.7) 25.8 (0.9) 26.3 (0.9) 12.0 (0.7)

Brazil 23.3 (1.4) 32.5 (1.2) 27.7 (1.3) 12.9 (1.1) 3.1 (0.5) 0.6 (0.2)

Bugarija 17.9 (1.3) 22.4 (1.3) 27.0 (1.4) 21.5 (1.4) 9.0 (1.0) 2.2 (0.6)

Kanada 2.4 (0.3) 7.2 (0.3) 18.0 (0.4) 28.0 (0.5) 27.7 (0.6) 16.8 (0.5)

île 19.9 (1.3) 28.3 (1.2) 30.0 (1.2) 16.6 (1.0) 4.8 (0.5) 0.5 (0.1)

Rep. ê{ka 6.1 (0.6) 11.4 (0.7) 24.8 (1.2) 30.9 (1.1) 19.8 (0.8) 7.0 (0.6)

Danska 5.9 (0.6) 12.0 (0.7) 22.5 (0.9) 29.5 (1.0) 22.0 (0.9) 8.1 (0.5)

Finska 1.7 (0.5) 5.2 (0.4) 14.3 (0.7) 28.7 (0.8) 31.6 (0.9) 18.5 (0.9)

Francija 4.2 (0.6) 11.0 (0.8) 22.0 (0.8) 30.6 (1.0) 23.7 (0.9) 8.5 (0.6)

Germanija 9.9 (0.7) 12.7 (0.6) 22.3 (0.8) 26.8 (1.0) 19.4 (1.0) 8.8 (0.5)

Grcija 8.7 (1.2) 15.7 (1.4) 25.9 (1.4) 28.1 (1.7) 16.7 (1.4) 5.0 (0.7)

Hongkong 2.6 (0.5) 6.5 (0.7) 17.1 (0.9) 33.1 (1.1) 31.3 (1.1) 9.5 (0.8)

Ungarija 6.9 (0.7) 15.8 (1.2) 25.0 (1.1) 28.8 (1.3) 18.5 (1.1) 5.1 (0.8)

Island 4.0 (0.3) 10.5 (0.6) 22.0 (0.8) 30.8 (0.9) 23.6 (1.1) 9.1 (0.7)

Indonezija 31.1 (1.9) 37.6 (1.7) 24.8 (1.7) 6.1 (1.1) 0.4 (0.2) 0.0 (0.0)

Irska 3.1 (0.5) 7.9 (0.8) 17.9 (0.9) 29.7 (1.1) 27.1 (1.1) 14.2 (0.8)

Izrael 14.9 (2.3) 18.3 (1.7) 24.1 (1.5) 24.0 (1.5) 14.6 (1.7) 4.2 (0.8)

Italija 5.4 (0.9) 13.5 (0.9) 25.6 (1.0) 30.6 (1.0) 19.5 (1.1) 5.3 (0.5)

Japonija 2.7 (0.6) 7.3 (1.1) 18.0 (1.3) 33.3 (1.3) 28.8 (1.7) 9.9 (1.1)

Koreja 0.9 (0.2) 4.8 (0.6) 18.6 (0.9) 38.8 (1.1) 31.1 (1.2) 5.7 (0.6)

Latvija 12.7 (1.3) 17.9 (1.3) 26.3 (1.1) 25.2 (1.3) 13.8 (1.1) 4.1 (0.6)

Lihten{tajn 7.6 (1.5) 14.5 (2.1) 23.2 (2.9) 30.1 (3.4) 19.5 (2.2) 5.1 (1.6)

Luksemburg 14.2 (0.7) 20.9 (0.8) 27.5 (1.3) 24.6 (1.1) 11.2 (0.5) 1.7 (0.3)

Makedonija 34.5 (1.0) 28.1 (0.9) 24.4 (0.9) 11.1 (0.5) 1.8 (0.2) 0.1 (0.1)

Meksiko 16.1 (1.2) 28.1 (1.4) 30.3 (1.1) 18.8 (1.2) 6.0 (0.7) 0.9 (0.2)

Nov Zeland 4.8 (0.5) 8.9 (0.5) 17.2 (0.9) 24.6 (1.1) 25.8 (1.1) 18.7 (1.0)

Norve{ka 6.3 (0.6) 11.2 (0.8) 19.5 (0.8) 28.1 (0.8) 23.7 (0.9) 11.2 (0.7)

Peru 54.1 (2.1) 25.5 (1.2) 14.5 (1.1) 4.9 (0.6) 1.0 (0.2) 0.1 (0.1)

Polska 8.7 (1.0) 14.6 (1.0) 24.1 (1.4) 28.2 (1.3) 18.6 (1.3) 5.9 (1.0)

Portugalija 9.6 (1.0) 16.7 (1.2) 25.3 (1.0) 27.5 (1.2) 16.8 (1.1) 4.2 (0.5)

Ruska Feder. 9.0 (1.0) 18.5 (1.1) 29.2 (0.8) 26.9 (1.1) 13.3 (1.0) 3.2 (0.5)

[panija 4.1 (0.5) 12.2 (0.9) 25.7 (0.7) 32.8 (1.0) 21.1 (0.9) 4.2 (0.5)

[vedska 3.3 (0.4) 9.3 (0.6) 20.3 (0.7) 30.4 (1.0) 25.6 (1.0) 11.2 (0.7)

[vajcarija 7.0 (0.7) 13.3 (0.9) 21.4 (1.0) 28.0 (1.0) 21.0 (1.0) 9.2 (1.0)

Tajland 10.4 (1.1) 26.6 (1.2) 36.8 (1.1) 20.8 (1.0) 4.8 (0.6) 0.5 (0.2)

V. Britanija 3.6 (0.4) 9.2 (0.5) 19.6 (0.7) 27.5 (0.9) 24.4 (0.9) 15.6 (1.0)

SAD 6.4 (1.2) 11.5 (1.2) 21.0 (1.2) 27.4 (1.3) 21.5 (1.4) 12.2 (1.4)

OECD prosek 6.0 (0.1) 11.9 (0.2) 21.7 (0.2) 28.7 (0.2) 22.3 (0.2) 9.5 (0.1)

OECD vkupno 6.2 (0.4) 12.1 (0.4) 21.8 (0.4) 28.6 (0.4) 21.8 (0.4) 9.4 (0.4)

30

2000PISA

2.4. Procent na postigawata na u~enicite na kombiniranata skala za ~itawe

Pod nivo 1(pomalku od335 poeni)

Nivo 1(od 335 do 407

poeni)


poeni)


poeni)


poeni)

Nivo 5(nad 625poeni)

31



pretacija na tekstovi nasproti slabite rezultati vo izvlekuvawezabele{ki i evalvacija od odredeni pi{ani materijali.

Vo nekoi OECD zemji se javuvaat interesni sliki na procen-tot na dostrelite na u~enicite na 5-to nivo, nasproti procentot nau~enicite na prvoto nivo. Vo Finska, na primer, 19% od u~enicitego dostignuvaat 5-to nivo, a samo 2% se ponisko od prvoto nivo.

Vakvata slika na dostignuvawata na postigawata na u~enici-te ukaùva na postoe~koto vlijanie ne samo na sposobnosta za ~i-tawe so razbirawe, tuku i na globalnata ekonomija vo sekoja drà-va.

Postigawata na u~enicite na 4-to nivo (od 553 do 625 poeni)vo kombiniranata skala za ~itawe se temelat na osposobenosta za~itawe na te{ki tekstovi; locirawe na vgradeni informacii votekstot; konstrukcija na mislewe za specifiki na jazikot i kri-ti~ko vrednuvawe na tekst.

Spored rezultatite na postigawata na tretoto nivo (od 481do 552 poeni) vidlivo e deka na primer vo Peru eden od 12 u~enicidostignuva rezultati me|u 481 i 552 poeni.

Slikata na postigawata na u~enicite na vtoroto nivo (od 408do 480 poeni) pokaùva specifi~ni postigawa na u~enicite od Ma-kedonija. Spored kombiniranata skala polovina od makedonskiteu~enici ne se del od ova nivo nasproti u~enicite od zemjite ~len-ki na OECD, koi, pak, pove}e od polovina vleguvaat vo postigawa-ta na 2-to nivo.

Prvoto nivo na PISA istraùvaweto (od 335 do 407 poeni) gimeri osnovnite u~eni~ki znaewa i sposobnosti. Ova nivo ne zna~iproverka na tehni~kite sposobnosti za ~itawe „u~ewe da se ~ita“,tuku „~itawe za da se u~i“. Proverkata na vakvata sposobnost nau~enicite od 15 godini ukaùva deka najgolem broj od niv, sporedPISA istraùvaweto, go dostignuvaat prvoto nivo.

Vo grupata na zemji koi ne se ~lenki na OECD specifi~ni re-zultati se sre}avaat vo Peru, Albanija, Indonezija i Makedonijavo koi e vidliv visok procent na dostignato prvo nivo.

Postigawata na u~enicite vo zemjite koi ne se ~lenki na OECDkoi go dostignale prvoto nivo ne pokaùvaat zna~ajni razliki vodostrelite na trite skali za ~itawe. Vakvite pokazateli kaùva-at deka u~enicite ~ii{to sposobnosti za ~itawe so razbirawe selo{i e eden aspekt koj vlijae na nivnite slabi postigawa vo triteprocesi na ~itawe so razbirawe. Vo ovie zemji postigawata nau~enicite imaat relativni ili zna~ajni razliki na nivoata napostigawa. Vo ovie zemji u~enicite imaat dobri ili lo{i rezul-tati i vo otkrivaweto informacii, i vo interpretacijata i vred-nuvaweto na pi{anite materijali.

Na{ata zemja, spored prikazot na grafikonot 2.3., pokaùvadeka od testiranite u~enici:

32

2000PISA

35% se pod prvoto nivo;

28% go dostignuvaat prvoto nivo;

24% go dostignuvaat vtoroto nivo;

11% go dostignuvaat tretoto nivo;

2% go dostignuvaat ~etvrtoto nivo;

0% go dostignuvaat pettoto nivo.

Brojkite gi pokaùvaat postigawata na na{ite u~enici i go-vorat deka tie ne se osposobeni za otkrivawe na skrieni infor-macii vo nepoznati tekstovi; za razbirawe tekstovi so posloènjazik i davawe sud, vrednuvawe so sopstveni argumenti na dadentekst ili situacija.

Spored brojkite na{ite u~enici se dobri vo bazi~no ~itawena tekstovi, {to zna~i deka tie znaat da ~itaat, no se bez sposob-nost za dlabo~insko osoznavawe na istite.

Republika Makedonija e me|u trite zemji (zaedno so Albanijai Peru) koi imaat najvisok procent u~enici ~ii postigawa se podprvoto nivo.

Samo kako ilustracija Makedonija vleguva so 35% pod prvo-to, nasproti Finska (zemja koja pokaùva najdobri rezultati voPISA) koja ima 32% u~eni~ki postignawa na ~etvrtoto nivo.

Prikazot na srednite postigawa na u~enicite na nivo na dr-àva, kako i sporedbenata slika na postigawata na u~enicite nanekoi od zemjite u~esni~ki e del od PISA istraùvaweto. Iakosrednata vrednost na postigawa ~esto se koristi kako indikatorza kvalitetot na u~ili{teto i obrazovniot sistem, sepak ne davacelosna slika za razli~nite postigawa na u~enicite vo ramkite naklasot, u~ili{tata ili obrazovniot sistem. Naj~esto cel na krea-torite na obrazovnata politika na edna zemja ne e samo da pottik-nuvaat visoki postigawa, tuku, isto taka, da gi minimiziraat raz-likite vo postigawata na u~enicite.

Nivoata na postigawa za osposobenost za ~itawe pretstavu-vaat opisi na znaewata i sposobnostite na u~enicite. Raspredel-bata na rezultatite na u~enicite niz nivoata na postigawata po-kaùva soodnos na sposobnostite na u~enicite vo sekoja zemja pre-ku {to se demonstrira specifi~no nivo na znaewe i sposobnosti{to bi bilo osnova na bazi~nite apsolutni standardi na u~eni~kipostigawa, raspredelba na rezultatite, soodnosot na opstojuvawe-to me|u u~enicite od najviskoto i najniskoto nivo vo sekoja zemja.Ova e vaèn indikator za izedna~eni obrazovni re{enija vo do-menot na pismenosta za ~itawe so razbirawe.

PISA istraùvaweto na poleto na raspredelbata na posti-gawata na u~enicite pokaùva deka polovina od u~enicite ja pre-

33



~ekoruvaat veli~inata na nivoto na sposobnosta. Republika Ma-kedonija e me|u pette dràvi (zaedno so Albanija, Brazil, Indone-zija i Peru) vo koi vrvot na postigawata e ~etvrto nivo, dodeka naj-niskite postigawa se smesteni pod bazi~noto nivo.

Vo koj obem razli~nite u~eni~ki postigawa se reflektiraatna raspredelbata na sposobnosta i kolkava e teìnata na vlija-nieto na dràvnata politika, e pra{awe na koe ne moè da se da-de eden odgovor. No, preku PISA plus istraùvaweto moàt da seizvle~at slednive sugestii:

Varijaciite vo postigawata na u~enicite vo ~itawe sorazbirawe se prisutni me|u zemjite vo postavenite grani-ci na skalata na postigawa me|u 75 i 25 percentili. Naprimer, na ovaa skala Indonezija, Koreja i Tajlanddostignuvaat pomalku od 101 poen, dodeka Argentina iIzrael imaat pove}e od 150 poeni.

Zemjite so sli~ni nivoa na postigawa pokaùvaat zna~aj-ni varijacii vo disparitetot na postigawata na u~enikot.Na primer, Indonezija i Republika Makedonija imaatsli~ni postigawa na kombiniranata skala za ~itawe, nopokaùvaat razliki na skalata na postigawa izrazena vopercentili. (Makedonija 135 poeni, Indonezija 101 poen.)Indonezija se noa|a zna~ajno pod prosekot na OECD zemji-te, dodeka Makedonija e prose~no razli~na od ~lenkitena OECD.

Od napravenata komparacija me|u dostrelite vo postiga-wata i razlikite vo prose~nite postigawa me|u dràviteo~igleden e faktot deka toa ne e neophoden uslov zazemjite vo globalno postavenata cel za ostvaruvawevisoki rezultati. Kako ilustracija moàt da posluàtprimerite koi kaùvaat deka 4 od 7 zemji koi se so malirazliki na skalata za postigawa od 75 do 25 percentiliimaat najdobri sevkupni rezultati vo ~itawe so razbi-rawe.

Analizata na vakvite rezultati pokaùva deka pove}eto zem-ji se so zna~ajni razliki vo postigawata vo sekoj obrazoven sistem.Vakvite varijacii moè da se rezultat na razli~nite socio-eko-nomski uslovi na studentite i u~ili{tata, na razli~nite ~ove~kii finansiski resursi vo u~ili{tata, na razli~nite nastavni pla-novi, na razli~nite metodolo{ki procesi na u~ewe. Nekoi zemjiimaat neselektiven sistem taka {to baraat za site u~enici da seobezbedat isti uslovi za u~ewe i vo sekoe u~ili{te da imamo`nosti za celosni dostreli za postigawata na u~enikot.

(TRI PROCESI NA ÎTAWE: OTKRIVAWE INFORMACII;

INTERPRETIRAWE TEKSTOVI;

ZABELE{KI I EVALVACIJA)

Trite procesi na ~itawe se osnova vrz koja se izvlekuvanianalizite vo PISA istraùvaweto. Vo opisot na zada~ite moè{eda se vidi deka tie se koncipirani vo poso~enite procesi na ~ita-we. Postigawata na u~enicite vo trite procesi na ~itawe se raz-li~ni vo potskalite na ~itawe so razbirawe. Od napravenite ana-lizi koi se baziraat na edine~nite rezultati na zemjite koiu~estvuvaat vo PISA istraùvaweto go dobivame sledniov prikaz(primer na pet zemji):

Otkrivawe informacii:

Interpretirawe tekstovi:

34

2000PISA

498

22..55.. POSTIGAWA VO POTSKALITE

ZA ÎTAWE SO RAZBIRAWE

prosek naOECD zemji

zemji poeni

Finska 556

Ungarija 478

Bugarija 422

Makedonija 362

Peru 289

501

prosek naOECD zemji

zemji poeni

Finska 555

Ungarija 480

Bugarija 434

Makedonija 381

Peru 342

35



Zabele{ki i evalvacija:

Vo trite tabeli prikaàni se poenite na pet zemji, pri {tospored poenite vidlivo e deka Finska ima najdobri rezultati vosite procesi na ~itawe. Makedonija vo site tri procesi na ~itawese nao|a me|u poslednite dràvi. Na{ite u~enici sporedbeno napostigawata vo trite procesi na ~itawe najdobri rezultati poka-ùvaat vo izvlekuvawe informacii, dodeka najlo{o se snao|aatvo vrednuvawe na pi{anite materijali.

Dodeka OECD prosekot vo trite aspekti na supskalata e sko-ro identi~en, trite procesi na ~itawe vo testiranite zemji ima raz-li~na teìna. Na grafikonot 2.5. moè da se vidi soodnosot napostigawata vo otkrivawe informacii i zabele{ki i davawesudovi za pi{ani materijali.

Na grafikonot 2.6. e pokaàn soodnosot na postigawata nau~enicite vo otkrivawe informacii i interpretirawe tekstovikako procesi na ~itawe. Od prikazot na rezultatite moè da sevidat razli~nite postigawa na u~enicite, kako i mestoto na Ma-kedonija na ovaa supskala.

502

prosek naOECD zemji

zemji poeni

Finska 542

Ungarija 481

Bugarija 431

Makedonija 360

Peru 323

36

2000PISA

-52

-44

-44

-36

-34

-33

-29

-28

-24

-23

-22

-16

-15

-14

-12

-10

-9

-9

-9

-8

-7

-4

-4

-4

-3

-3

-2

-2

-1

2

4

5

5

5

6

9

10

18

19

23

24

Brazil

Grcija

Meksiko

Izrael

Peru

Tajland

île

Indonezija

Portugalija

Argentina

[panija

Hongkong

Velika Britanija

Albanija

Kanada

Avstrija

Luksemburg

Bugarija

Irska

SAD

Latvija

Ruska Federacija

Republika ê{ka

Japonija

Ungarija

Danska

Polska

Norve{ka

Island

Makedonija

Koreja

Germanija

Nov Zeland

Italija

[vedska

Avstralija

[vajcarija

Belgija

Francija

Finska

Lihten{tajn

2.5. Razliki vo postigawata na u~enicite vo otkrivawe informacii so zabele{ki i evalvacija

Povisoki postigawa vozabele{ki ievalvacija

Povisoki postigawa vo otkrivawe informacii

-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30Postignat rezultat

37



2.6. Razliki vo postigawata vo otkrivawe informacii i interpretirawe na tekstovi

-53

-36

-36

-33

-27

-25

-25

-19

-19

-18

-17

-17

-16

-14

-13

-12

-9

-8

-7

-7

-6

-6

-6

-4

-2

-2

-2

-1

0

0

2

2

3

3

5

8

8

8

9

9

9

Peru

île

Brazil

Tajland

Izrael

Grcija

Indonezija

Republika ê{ka

Makedonija

Portugalija

Ruska Feredacija

Meksiko

Albanija

Island

Luksemburg

Bugarija

Latvija

Argentina

[panija

Polska

Avstrija

[vedska

SAD

Germanija

Ungarija

Irska

Kanada

Italija

Norve{ka

Hongkong

Finska

[vajcarija

Belgija

Danska

Koreja

Japonija

Nov Zeland

Lihten{tajn

Avstralija

Velika Britanija

Francija

Povisoki postigawa vo interpretirawe na tekstovi

Postignat rezultat

Povisoki postigawa vo otkrivaweinformacii

-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30Postignat rezultat

38

2000PISA

Rezultatite od PISA istraùvaweto pokaùvaat razliki voznaeweto i sposobnostite za ~itawe so razbirawe me|u zemjite{to bea vklu~eni vo ova istraùvawe. Dveste i devetnaeset skorpoeni, trite procesi na ~itawe, izdvoeni so najvisoki i najniskidostreli na postigawa na site vklu~eni dràvi, se prikaàni nakombiniranata skala za ~itawe so razbirawe. Razlikite me|u dr-àvite pokaùvaat, kako i sekoga{, varijacii vo u~eni~kite pos-tigawa {to, vsu{nost, zna~at i razliki vo postigawata me|u drà-vite.

Vo sekoja zemja vo koja petnaesetgodi{ni u~enici imaat viso-ki dostreli vo PISA istraùvaweto, pokaùvaat sposobnost zacelosno ~itawe na test-zada~ite, detalno razbirawe na teksto-vite i relevatnite komponenti vo niv, sposobnost za kriti~kovrednuvawe, kako i za gradewe na hipotezi so prikaz na specifi~noznaewe. Vo grupata dràvi koi pokaùvaat sevkupni visoki do-streli vo ~itawe so razbirawe se Finska, Kanada, Japonija, [ved-ska, Koreja...

Sprotivno na vakvata populacija na u~enici, od ova istra-ùvawe se gleda i sprotivnata slika. Vo zemjite vo koi u~enicitena 15 godini imaat niski postigawa toa pokaùva deka istite seosposobeni samo za bazi~no ~itawe so razbirawe ili tie „~itaatna povr{inata na listot“.

Vakvata bazi~na sposobnost {to ja poseduvaat u~enicite za~itawe so razbirawe pokaùva deka tie nemaat mo} za dlabo~in-sko navleguvawe vo tekstovite, ne umeat da vrednuvaat ili da da-vaat sud za tekstovite. U~enicite na ovaa vozrast {to postignaleniski rezultati vo site tri procesi na ~itawe ne se osposobeni dago interpretiraat svoeto osnovno ili specifi~no znaewe {tomoèbi go poseduvaat. Vo listata na dràvi koi imaat niskirezultati vo PISA istraùvaweto se île, Brazil, Makedonija,Albanija, Peru...

Koga }e se vidi listata na dràvite so visoki i niski posti-gawa vedna{ moè da se napravi i korelacija so socio-ekonom-skiot razvoj na tie zemji.

Od ovie rezultati na PISA istraùvaweto do odreden ste-pen vidliv e i procentot na vloùvaweto na dràvata vo obrazo-vanieto kako del od op{testvenoto ureduvawe.

Refleksijata na osposobenosta na u~enicite od koja bilo u~i-li{na vozrast za ~itawe so razbirawe e prisutna vo site segmentina op{testvenoto sovremeno ìveewe. Site dràvi koi go prifa-tile ovoj fakt reagirale vo sevkupnata obrazovna strategija i tak-voto obrazovanie im ovozmoùva sekojdneven sevkupen progres.

22..66 ZAKLUÔCI

39



22..77.. PRIMERI NA TEST-ZADAÎ

Crteòt A gi pokaùva promenlivite nivoa na ezeroto âd, vo saharskata oblast na SevernaAfrika. Ezeroto âd sosema is~eznalo vo okolu 20 000 godina pred na{ata era, za vreme naposledniot leden period. Na okolu 11 000 godina pred n.e. toa povtorno se pojavilo. Denes,negovoto nivo e pribli`no isto kako {to bilo vo 1000 godina od na{ata era.

Crte` APromenlivite nivoa na ezeroto âd

1000

0 pr

ed n

.e

8000

pr

ed n

.e

6000

pr

ed n

.e

4000

pr

ed n

.e

2000

pr

ed n

.e 0

1000

n.

e.

Dl

abo~

ina

vo m

etri

60

50

40

30

20

10

s. 4000 pred n.e.

denes

Forma na tekstot: nehronolo{ki tekstProces na ~itawe: otkrivawe informaciiNivo: 2Skor na PISA skalata: 478

Prvoto barawe vo ovaa zada~a e: „Kolku e denes dlaboko ezeroto âd?“koe samo po sebe pretstavuva ednostavno pra{awe za to~en odgovor (oko-lu 2 metri). No, u~enicite ne vnimavale na zborot „denes“ koj pretstavuvaklu~ za ~itawe na to~niot odgovor. Samiot zbor „denes“ na u~enicite imovozmoùva to~no otkrivawe na baranata informacija.

Od testiranite u~enici vo Makedonija 34, 52 % dale to~en odgovor.

2.7.1. Test-zadaà 1: EZEROTO ÂD

Ovaa test-zada~a ima vkupno 5 barawa, od koi }e vidime prikazna rezultatite na dve. Se nao|a na vtoroto nivo so 478 poeni.

Barawe 1:

Kolkava e denes dlabo~inata na ezeroto âd?a) Okolu dva metri.b) Okolu petnaeset metri.v) Okolu pedeset metri.g.) Toa sosema e is~eznato.d) Takva informacija ne e dadena.

40

2000PISA

Crteòt B ja pokaùva saharskata pe{terska umetnost (stari crteì ili sliki najdeni po yi-dovite na pe{terite) i promenlivite {abloni na diviot ìvotinski svet.

Crte` BSaharskata pe{terska umetnost i diviot ìvotinski svet

bafalo

nosorog

nilski kow

evropski bizon

slon

ìrafa

noj

gazela

govedo

ku~e

kow

kamila

8000

pr

ed n

.e

7000

pr

ed n

.e

6000

pr

ed n

.e

5000

pr

ed n

.e

4000

pr

ed n

.e

3000

pr

ed n

.e

2000

pr

ed n

.e

1000

pr

ed n

.e 0

1000

n.

e.

Forma na tekstot: nehronolo{ki tekstProces na ~itawe: interpretacija na tekstNivo: 3Skor na PISA skalata: 508

Poslednoto barawe vo ovaa zada~a e u~enicite da otkrijat koi ìvot-ni is~eznale vo odreden period. Za da go otkrijat to~niot odgovor ispi-tanicite treba da gi povrzat dvete sliki i da gi kompariraat informaci-ite od dvata prikazi.

To~en odgovor na ova barawe dale 39,47% od testiranite u~enici voMakedonija.

Barawe 5:

Za ova pra{awe treba da koristi{ informacii od slikata 1 i odslikata 2.

Is~eznuvaweto na nosorogot, nilskiot kow i evropskiot bizon odsaharskata pe{terska umetnost se slu~ilo:

a) na po~etokot na posledniot leden period;

b) vo sredinata na periodot koga ezeroto âd bilo na svoeto najvisoko nivo;

v) otkako nivoto na ezeroto âd po~nalo da opa|a vo period od preku iljada godini;

g) vo po~etokot na eden neprekinat su{en period.

41



Rezultati od finansiskata 1996 godina na proektot Me|unaroden plan

REGION NA ISTO^NA I JU@NA AFRIKA RESA

Podobruvawe na zdravstvenata za{tita

Izgradeni zdravstveni ambulanti so 4 ili pomalku sobi 1 0 6 0 7 1 2 0 9 26

Zdravstveni rabotnici na ednodnevna obuka 1 053 0 719 0 425 1 003 20 80 1 085 4 385

Deca na koi im se dodeleni dodatoci za ishrana > 1 sedmica 10 195 0 2 240 2 400 0 0 0 0 251 402 266 237

Deca na koi im e dodelena finansiska pomo{ za zdravstveno/ stomatolo{ko lekuvawe 984 0 396 0 305 0 581 0 17 2 283

Obrazovanie

Nastavnici na ednosedmi~na obuka 0 0 367 0 970 115 565 0 303 2 320

Kupeni/sponzorirani rabotni tetratki 667 0 0 41 200 0 69 106 0 150 0 111 123

Kupeni/sponzorirani u~ebnici 0 0 45 650 9 600 1 182 8 769 7 285 150 58 387 131 023

Kupeni/proizvedeni/ sponzorirani uniformi 8 897 0 5 761 0 2 000 6 040 0 0 434 23 132

Deca na koi im e dadena pomo{ za {kolski taksi/ stipendija 12 321 0 1 598 0 154 0 0 0 2 014 16 087

Proizvedeni/kupeni/ sponzorirani u~ili{ni klupi 3 200 0 3 689 250 1 564 1 725 1 794 0 4 109 16 331

Izgradeni trajni u~ilnici 44 0 50 8 93 31 45 0 82 353

Izvr{ena popravka na u~ilnici 0 0 34 0 0 14 0 0 33 81

Vozrasni koi bile na obuka za opismenuvawe vo ovaa finansiska godina 1 160 0 3 000 568 3 617 0 0 0 350 8 695

@iveali{ta

Iskopani/izgradeni klozeti ili bawi 50 0 2 403 0 57 162 23 96 4 311 7 102

Povrzuvawe na ku}i so noviot kanalizaciski sistem 143 0 0 0 0 0 0 0 0 143

Iskopani/podobreni bunari (ili kaptaà na izvori) 0 0 15 0 7 13 0 0 159 194

Izdup~eni novi sigurni bunari 0 0 8 93 14 0 27 0 220 362

Izgradeni gravitacioni sistemi za voda za piewe 0 0 28 0 1 0 0 0 0 29

Popravka/podobruvawe na sistemite za voda za piewe 0 0 392 0 2 0 0 0 31 425

Renovirani ku}i so proektot PLAN 265 0 520 0 0 0 1 0 2 788

Izgradeni novi ku}i za korisnici 225 0 596 0 0 2 6 0 313 1 142

Izgradeni ili renovirani sali na komunalnata zaednica 2 0 2 0 3 0 3 0 2 12

Voda~i na komunalnata zaednica na ednodnevna ili pove}ednevna obuka 2 214 95 3 522 232 200 3 575 814 20 2 693 13 365

Podobruvawe na patnata mreà vo kilometri 1.2 0 26 0 0 0 0 0 53.4 80.6

Izgradeni mostovi 0 0 4 2 11 0 0 0 1 18

Semejstva koi{to dobile nadomest direktno od kontrolata za erozija 0 0 1 092 0 1 500 0 0 0 18 405 20 997

Ku}i kako novi korisnici na proektot za elektrifikacija 448 0 2 0 0 0 0 0 44 494

2.7.2. Test-zadaà 2: PROEKT ME|UNARODEN PLAN

42

2000PISA

Forma na tekstot: nehronolo{ki tekstProces na ~itawe: zabele{ki i evalvacijaNivo: 5Skor na PISA skalata: 705 i 822

Testiranite u~enici imaat tri stepeni za to~en odgovor, no koj i da goizbrale osnovnoto barawe na ovaa zada~a e da vrednuvaat informacii ida dadat pojasnuvawe za aktivnostite na Me|unarodniot plan vo Etiopijavo sporedba so drugite zemji. Davaweto svoj sud vrz osnova na ponudenitefakti pokaùva deka za 15-godi{nicite ne e lesna rabota. U~enicitetreba da gi upotrebat site tri procesi na ~itawe na ponudenite sliki iduri potoa da dadat sud (vrednuvawe) za konkretnata sostojba vo Etiopija.

Moèn odgovor koj se vrednuva so 3 poeni:Obu~uvaweto na rabotnicite od komunalnata zaednica moèbi e edinstveniotvid pomo{ {to tie moàt da ja dadat tamu. Moèbi nema bolnici ili u~ili{tavo koi tie bi moèle da smestat i drugi vidovi aktivnosti za davawe pomo{.

Mo`ni odgovori koi se vrednuvaat so 2 poeni:Pretpostavuvam deka drugite zemji dobile pomo{ prvi i deka na Etiopija }e £se pomogne vo bliska idnina.Narodot vo Etiopija moèbi ima izvesni kulturni karakteristiki koi{to jaote`nuvaat zaemnata interakcija so strancite.

Moèn odgovor koj se vrednuva so 1 poen:Etiopija ne e tolku siroma{na kako i drugite zemji, pa zatoa ne £ treba tolkumnogu pomo{ od proektot PLAN. (Izvlekuva zaklu~ok od informaciite votabelata, no ne e dosleden na informaciite za relativnata siroma{tija naEtipija dadeni vo osnovata.)

2,57% od makedonskite u~enici to~no odgovorile na ovaa pra{awe,dodeka neto~en odgovor dale 29,07% ispitanici.

Barawe 4:

Vo 1996 godina Etiopija bila edna od najsiroma{nite zemji vo svetot.

Imaj}i go predvid ovoj fakt i informaciite od tabelata, {to misli{deka moè da go objasni nivoto na aktivnostite na ME\UNARODNIOTPLAN vo Etiopija vo sporedba so negovite aktivnosti vo drugite zem-ji?

3

MATEMATI^KA

PISMENOST I

PISMENOST VO

PRIRODNITE

NAUKI

V

45


Matemati`ka pismenost i pismenost vo prirodnite nauki3

Vo najgolemiot del od posled-niot vek, sodrìnata koja se izu~uva-la vo matematikata i prirodnite na-uki bila opredelena od potrebata namal broj u~enici koi re{avale dastanat matemati~ari, nau~nici iliinèneri. Raste~kata uloga na pri-rodnite nauki, matematikata i teh-nologijata na modernoto ìveewe,nalaga potreba od pismenost vo ma-tematikata, prirodnite nauki i teh-nologijata kaj site ~lenovi od zaed-nicata, a ne samo onie koi re{ile dase zanimavaat so taa profesija.

Pismenosta vo matematikata iprirodnite nauki e potrebna za po-dobro razbirawe na medicinata, eko-nomijata, za{titata na ìvotnata sre-dina ili drugite predizvici na mod-ernoto op{testvo koi se potpiraat nanapredokot na naukata i tehnikata.

Podolgoro~no gledano, sposob-nostite vo podra~jata na matemati-

33..11.. VOVED

46

2000PISA

kata i prirodnite nauki, koi gi imaat najdobrite u~enici vo ednadràva, }e imaat vlijanie na ulogata koja taa dràva }e ja ima voidnina vo pogled na konkurencijata kaj naprednatata tehnologijana svetsko nivo. Sprotivno na toa, deficitot na pismenost vo ma-tematikata i prirodnite nauki ima negativni posledici na u~es-tvoto na poedinecot na pazarot na trudot, negovata zarabotuva~kai sposobnosta za potpolno u~estvo vo op{testvoto.

Poradi toa kreatorite na obrazovnata politika pridavaatgolema va`nost na izu~uvaweto na matematikata i prirodnite na-uki. Potrebata od soodvetni ve{tini vo matematikata i prirodni-te nauki nalaga obrazoven sistem koj }e gi sledi mladite od po~e-tok do kraj i }e im ovozmoì sozdavawe ve{tini vo ovie oblasti.Ve{tinite vo matematikata i prirodnite nauki formiraat inte-gralen del od konceptot na pismenost vo PISA. Definiciite namatemati~kata pismenost i pismenosta vo prirodnite nauki dade-ni vo vovedniot del davaat opis na procena na znaewata koi zamodernoto op{testvo se porelevantni otkolku opisot na potreb-nite znaewa koj moè da se najde vo sekoj nacionalen kurikulum.

Vo ova poglavje }e se razgleduvaat rezultatite od testira-wata vo PISA koi se odnesuvaat na matemati~kata pismenost ipismenosta vo prirodnite nauki.

Vo ova poglavje se dadeni:

objasnuvawata na kriteriumite koi gi procenuvaatsposobnostite vo pismenosta vo matematikata i prirod-nite nauki so dadeni primeri na zada~i so barawa sorazli~na teìna koi se koristeni vo PISA 2000;

sumiranite sposobnosti vo sekoja zemja pretstaveni prekuprosekot vo postigawata na u~eni~kata populacija.

PISA 2000 posvetuva najgolemo vnimanie na ~itaweto so raz-birawe. Za ovaa cel ispituvaweto na pismenosta vo matematikatai prirodnite nauki e ograni~eno i analizata na rezultatite ne etolku detalno dadena kako onaa kaj ~itaweto. Analizata na mate-mati~kata pismenost }e se pravi vo PISA 2003, a analizata napismenosta kaj prirodnite nauki }e bide vo PISA 2006.

47



Postigawata na u~enicite vo matemati~kata pismenost se oz-na~uvaat na edine~na skala, kako {to e slu~aj i kaj pismenosta na~itaweto so razbirawe, a koja e napravena so sredna vrednost 500poeni i standardna devijacija od 100 poeni za zemjite na OECD sonapomena deka dve tretini od u~enicite vo zemjite na OECD pos-tignale me|u 400 i 600 poeni. Skalata ja prikaùva sposobnosta nau~enicite za prepoznavawe i pretstavuvawe na matemati~ki prob-lemi od sekojdnevniot ìvot, preveduvawe na ovie problemi najazikot na matematikata i upotreba na matemati~kite znaewa i po-stapki za re{avawe na problemite. Isto taka, se meri sposobnos-ta za pretstavuvawe na rezultatite vo uslovite na originalniotproblem vrz {to se reflektira metodot koj u~enikot go primenilza da gi dobie sakanite rezultati.

Kriteriumite koi go definiraat nivoto na teìna na zada-~ite sodràt:

Broj i kompleksnost na ~ekorite vo presmetkite ilipostapkite pri re{avawe na zada~ata. Zada~ite vari-raat od onie kaj koi e potrebno elementarno znaewe da seizvr{i ednostavna matemati~ka operacija do kompleksnizada~i koi sodràt delovi vo koi u~enikot treba da od-lu~i kako ponatamu }e te~e re{avaweto ili koi presmet-ki i postapki treba da se primenat.

Sposobnost za povrzuvawe i integrirawe na materija-lot. Najednostavnite zada~i baraat od u~enikot da pri-meni ednostavna prezentacija na tehnikite vrz edine~nainformacija. Pokompleksnite zada~i baraat od u~enikotintegrirawe na pove}ekratni informacii preku razli~nina~ini na pretstavuvawe ili razli~ni matemati~ki alat-ki i znaewa vo poedine~nite ~ekori na re{avawe.

Prezentacija i interpretacija na materijalot i ref-leksija vrz re{enieto i metodite koi se koristele. Kajovie zada~i barawata variraat od prepoznavawe i koris-tewe na osnovni formuli, preku koristewe na soodvetenmetod za re{avawe do kreirawe na model za re{avawe sodavawe soodvetni argumenti i, kone~no, generalizacija naproblemot.

33..22.. POSTIGAWA NA UÊNICITE

VO MATEMATI^KATA PISMENOST

3.2.1. KAKO SE PRIKA@ANI REZULTATITE

VO MATEMATI^KATA PISMENOST VO PISA

Sposobnostite i ve{tinite vo matemati~kata pismenost sepretstaveni preku srednata vrednost (prosekot) na postigawata{to e mo{ne polezno pri sporedbata na postigawata so drugitedràvi ili postigawata pome|u razni kategorii na u~enici, no, is-to taka va`no e da se razgleda raspredelbata na rezultatite naskalata za da se voo~i razlikata vo postigawata na najuspe{nitei najmalku uspe{nite u~enici.

Za razlika od ~itaweto so razbirawe, u~enicite ne se kate-goriziraat vo nivoa na postigawa na znaewe ili ve{tini vo mate-matikata. Vo svetski ramki ovoj tip na ispituvawe vo podra~jetoza matemati~ka pismenost }e bide napraveno po vtoriot ciklus natestiraweto PISA 2003.

Vo slu~aj na skalata na matemati~kata pismenost dadeni seslednite objasnuvawa:

U~enicite koi osvoile okolu 750 poeni imaat aktivna ikreativna uloga vo na~inot na re{avawe na matemati~ki-te problemi. Tie gi interpretiraat i formuliraat prob-lemite koristej}i soodvetna matemati~ka terminologija,re{avaat pokompleksni problemi i koristat pove}e~ekori vo re{avaweto.

Tipi~no za u~enicite koi imaat okolu 570 poeni e toa {totie imaat sposobnost za interpretirawe, povrzuvawe iintegrirawe na razli~ni vidovi na prezentirawe naproblemot so razli~ni vidovi na informacii; koristewena daden model, naj~esto so algebarski presmetuvawa idokaùvawe ili proverka na dadeni modeli ili tvrdewa.Problemite koi se re{eni se pomalku kompleksni odgorenavedenite i vo nivnoto re{avawe se koristat pomalbroj na ~ekori.

Sposobnosta na u~enicite koi imaat okolu 380 poeni e vore{avaweto na ednostavni zada~i vo koi postoi samoeden ~ekor vo re{enieto ili vo koi se koristat ednostav-ni presmetuvawa. U~enicite se vo sostojba da gi prepoz-naat samo o~iglednite informacii dadeni preku dijagra-mi, grafikoni ili tabeli.

Iako zada~ite za ispituvawe na matemati~kata pismenost voistraùvaweto PISA bea dizajnirani da nema potreba od kalku-latori, na u~enicite im bilo dozvoleno da gi upotrebuvaat za vre-me na testiraweto. Nema posebni indikacii deka u~enicite koikoristele kalkulator bile vo prednost nad onie koi ne koristele.

Kako ilustracija i objasnuvawe daden e primer na zada~a (3.1.)od testot vo koja se zapazeni nivoata na skalata na matemati~katapismenost.

48

2000PISA

49



0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0

0.5 1.5 2.5

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Brzina (km/h)

StartRastojanie dol` patekata (km)

BRZINA NA TRKA^KI AVTOMOBIL

Ovoj grafik pokaùva kako se menuva brzinata na eden trka~ki avtomobil vo tekot na negoviot vtorkrug po ramna pateka dolga 3 kilometri.

3.1. Primer na test-zada~a po matematika koristena vo PISA

Brzina na trka~ki avtomobil po pateka dolga 3 km (vtor krug)


Eve sliki na pet pateki:Po koja od ovie pateki vozelavtomobilot za da dobiegrafikot brzina koja{to eprikaàna pogore?

Sredna vrednost na odgovorenopra{awe 655*

- To~en odgovor B

BARAWE 8

Ovaa zada~a bara od u~enicite da jarazberat i interpretiraat grafi~kaprezentacija na fizi~ka zavisnost(brzina i rastojanie na avtomobilot)i seto toa da go povrzat so fizi~ka-ta stvarnost. U~enicite treba da po-vrzat i integriraat dve dijametralnorazli~ni vizuelni prezentacii nadvièweto na avtomobilot po trka~-ka pateka. U~enicite treba da pre-poznaat i da odberat eden to~en odgo-vor od site ponudeni alternativi.

naj

vi

sok

o

750S

A

B

V

G

DS: startna to~ka

S

S S

S

Teìna na baraweto

50

2000PISA


Kolkavo e pribli`no rasto-janieto od startnata linija dopo~etokot na najdolgiot pravdel od patekata?

a) 0,5 kmb) 1,5 kmv) 2,3 kmg) 2,6 km


- To~en odgovor B:1,5 km

BARAWE 5

Ovaa zada~a bara od u~enicite da jarazberat i interpretiraat grafi~ka-ta prezentacija na fizi~kata zavis-nost (brzina i rastojanie na avtono-bilot koj se dviì po pateka so ne-poznat oblik). U~enicite treba da gointerpretiraat grafikot povrzuvaj}igo tekstualnoto objasnuvawe na zada-~ata so dve zna~ajni karakteristikina grafikot (edna ednostavna i ednakoja bara podlaboko razbirawe nanekolku elementi na grafikot i ona{to tie go pretstavuvaat). Tie potoatreba da ja prepoznaat i pro~itaatbaranata informacija od grafikot ida ja odberat to~nata opcija odponudenite alternativi.

sred

no

570


[to moè{ da kaè{ za brzi-nata na avtomobilot me|uoznakite 2,6 km i 2,8 km?

a) Brzinata na avtomobilot ostanuva konstantna.

b) Brzinata na avtomobilot se zgolemuva.

v) Brzinata na avtomobilot se namaluva.

g) Brzinata na avtomobilotne moè da se opredeli od grafikot.


- To~en odgovor B:Brzinata na avto-mobilot se zgole-muva.

BARAWE 7

Ovaa zada~a bara od u~enicite da japro~itaat informacijata od grafi-kot koj ja pretstavuva fizi~kata za-visnost (brzina i rastojanie na avto-mobilot). U~enicite treba da go pre-poznaat mestoto na grafikot koesoodvetstvuva na tekstualniot opis ida prepoznaat {to se slu~uva sobrzinata na avtomobilot vo taa to~kai da ja odberat to~nata opcija odponudenite alternativi.

Ovaa zada~a bara od u~enicite da japro~itaat informacijata od grafi-kot koj ja pretstavuva fizi~kata za-visnost (brzina i rastojanie na avto-mobilot). U~enicite treba da prepoz-naat edna specifi~na karakteristi-ka od grafikot (brzina na avtomobi-lot), da ja pro~itaat nejzinata mini-malna vrednost od grafikot i da jaodberat to~nata opcija od ponudenitealternativi.

naj

ni

sko


Kade bila registrirana naj-malata brzina vo tekot navtoriot krug?

a) Na startnata linija.b) Na okolu 0,8 km.v) Na okolu 1,3 km.g) Na polovina pat okolu

patekata.


- To~en odgovor V:Na okolu 1,3 km.

BARAWE 6

380

Teìna na baraweto

51



Za lu|eto koi ja kreiraat politikata na obrazovanieto vozemjite u~esni~ki vo ova istraùvawe glavna alatka vo prikaù-vaweto na postigawata na nivniot obrazoven sistem se sporedbiteme|u dràvite. Ovie sporedbi ovozmoùvaat objektivna evalvaci-ja na efektivnosta na obrazovnite sistemi. Najednostavnatasporedba na postigawata vo matemati~kata pismenost e prekusredniot uspeh na dràvata.

Vo taa sporedba se voo~uva deka u~enicite vo Hongkong,Japonija i Koreja se so najvisok prosek vo matemati~kata pisme-nost. Zemjite koi se, isto taka, nad OECD prosekot se Avstralija,Avstrija, Belgija, Kanada, Danska, Finska, Island, Lihten{tajn, Ho-landija, [vedska, [vajcarija i Velika Britanija.

Kako {to e slu~aj i vo drugite zemji, rangot na matemati~kiteve{tini i sposobnosti e mnogu {irok i e mnogu pogolem od raz-likite vo srednite vrednosti od sekoja dràva.

Grafikot 3.2. ja pokaùva raspredelbata na postigawata vomatematikata. Intervalot na doverba od 95% okolu (srednata

3.2.2. RASPREDELBA NA POSTIGAWATA KAJ MATEMATI^KATA

PISMENOST

Hon

gkon

g

Japo

nija

Kor

eja

Nov

Zel

and

Fin

ska

Avs

tral

ija

Kan

ada

[va

jcar

ija

Vel

ika

Bri

tani

ja

Bel

gija

Fra

ncij

a

Avs

trij

a

Dan

ska

Isl

and

Lih

ten{

tajn

[ve

dsk

a

Irs

ka

Nor

ve{

ka

Rep

ubl

ika

ê{

ka

SA

D

Germ

anij

a

Ung

arij

a

Rus

ka F

eder

acij

a

[pa

nija

Pol

ska

Lat

vija

Ita

lij

a

Por

tuga

lij

a

Grci

ja

Luk

sem

burg

Izr

ael

Taj

lan

d

Bug

arij

a

Arg

enti

na

Mek

siko

îl

e

Al

bani

ja

Mak

edon

ija

Ind

onez

ija

Bra

zil

Per

u

800

700

600

500

400

300

200

100

Postigawa na skalata na matemati~kata pismenost

3.2. Raspredelba na postigawata na u~enicite na skalata na matemati~ka pismenost

Raspredelba na rezultatite od 5-ot do 95-ot percentil Prosek kaj ma{kite u~enici

Sredna vrednost (prosek) na skalata na matemati~ka pismenost Prosek kaj ènskite u~enici

95% interval na doverba okolu prosekot Prosek na OECD

52

2000PISA

vrednost) prosekot e prikaàn so sredna crna linija. Po defini-cija, pretpostavenata vrednost na prosekot e sredina na ovoj inter-val. [iro~inata na pravoagolnikot go pretstavuva rangot na sred-nite 90% od postignata raspredelba na rezultatite. Toj po~nuvaod 5% (najniskite rezultati postignati od u~enicite) i se dviìdo 95% (najvisokite rezultati postignati od u~enicite).

Srednoto postignato nivo na u~enicite vo Makedonija e po-nisko od prosekot na site zemji vo koi se testirani postigawata nau~enicite vo zemjite na OECD i iznesuva 381.

Iako postojat golemi razliki me|u postigawata vo srednitevrednosti me|u zemjite, varijaciite me|u postigawata na u~enicitevo samata zemja se mnogu pogolemi. Srednata vrednost ne dava ce-losna slika za postigawata na u~enicite i vpe~atokot za samiotklas, u~ili{te ili obrazoven sistem ja nema statisti~kata zna~aj-nost za raspredelbata na postigawata. Eden od glavnite prediz-vici so koi se sre}ava eden obrazoven sistem e da go motivira po-stigaweto na visoki rezultati, a vo isto vreme da gi minimizirarazlikite vo samata zemja.

Kako i kaj matemati~kata pismenost, pismenosta vo prirodnitenauki se ozna~uva na edine~na skala koja e napravena so srednavrednost 500 poeni i standardna devijacija od 100 poeni za zemjitena OECD so napomena deka dve tretini od u~enicite vo zemjite naOECD postignale me|u 400 i 600 poeni. Skalata ja prikaùva spo-sobnosta na u~enicite za koristewe na znaewata od prirodnitenauki vo prepoznavawe, pretstavuvawe i istraùvawe na proble-mi od sekojdnevniot ìvot.

Vo kriteriumite so koi se definira teìnata na zada~ite sevklu~eni: kompleksnosta na zadadenite poimi, koli~estvoto nazadadenite podatoci, na~inot na rezonirawe i preciznosta so kojatreba da bide dadeno re{enieto. Ponatamu na teìnskoto nivovlijae vo koj kontekst i na koj na~in se zadadeni informaciite isamata prezentacija na pra{aweto. Zada~ite vo PISA baraat poz-navawa od prirodnite nauki (vo raste~ki redosled na teìnskitenivoa): potsetuvawe na osnovnite znaewa ili podatoci; primenana konceptite od prirodnite nauki vo pra{awa vo koi e potrebno

33..33.. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO PISMENOSTA

VO PRIRODNITE NAUKI

3.3.1. KAKO SE PRIKA@ANI REZULTATITE VO PISMENOSTA

VO PRIRODNITE NAUKI VO PISA

53



osnovno poznavawe na procesot na istraùvawe; upotreba na po-sloèni koncepti ili sledstveno rasuduvawe i poznavawe na kon-cepciski modeli koi }e vodat kon alternativen pristap vo re{a-vaweto na zada~ite.

Na vrvot na skalata na pismenosta kaj prirodnite nauki(okolu 690 poeni) u~enicite, glavno, se vo sostojba dakreiraat svoi ili da koristat postoe~ki konceptualnimodeli za da napravat odredeni predviduvawa ili dadadat objasnuvawe, da go analiziraat istraùvawetokako, na primer, da osmislat eksperiment ili da procenatalternativni gledi{ta ili razli~ni perspektivi pritoakoristej}i nau~ni argumenti i obrazloùvawa koi se pre-cizni i detalni.

Na okolu 550 poeni, u~enicite se sposobni da gi koristatnau~nite koncepti za da napravat predviduvawe ili dadadat soodvetno objasnuvawe preku istraùvawe i pre-poznavawe na detalite koi go karakteriziraat istraù-vaweto i da gi odberat bitnite informacii za da izvle-~at zaklu~oci.

Na dolniot del od skalata (okolu 400 poeni) u~enicite sesposobni da se potsetat na ednostavni pravila, fakti,imiwa ili termini i da go iskoristat op{toto znaewe odprirodnite nauki za da izvle~at zaklu~oci.

Kako ilustracija i objasnuvawe na prethodnoto, daden e pri-mer na zada~a (3.3) od testot vo koja se zapazeni nivoata na skala-ta na pismenosta vo prirodnite nauki.

54

2000PISA

1841 1842 1843 1844 1845 1846

Bro

j na

smrt

ni s

lu~

ai

Prv oddel

Vtor oddel

Godina

DNEVNIKOT NA SEMELVAJS - TEKST 1

„Juli, 1846 godina. Slednata nedela }e ja prezemam dol`nosta „glaven doktor“ vo Prviot oddel naginekolo{kata klinika na Op{tata Vienska bolnica. Bev ispla{en koga slu{nav za procentot napacientki koi umiraat vo ovaa klinika. Ovoj mesec ne pomalku od 36 od vkupno 208 majki umreletamu, site od porodilna treska. Ra|aweto dete e isto tolku opasno kolku i po~etnoto vospaleniena belite drobovi.“

DNEVNIKOT NA SEMELVAJS - TEKST 2

Del od istraùvaweto vo bolnicata bila i disekcijata. Na teloto od po~inata bil napraven otvo-ren rez za da se najde pri~inata za smrtta. Semelvajs zapi{al deka studentite koi rabotele vo Pr-viot oddel obi~no zemale u~estvo vo disekciite na ènite koi{to umrele prethodniot den, predda gi ispituvaat ènite koi{to tuku{to se porodile. Tie mnogu ne vnimavale da se izmijat posledisekciite. Nekoi od niv bile duri i gordi na faktot deka ~ovek moèl da pogodi po nivniot mirisdeka tie pred toa rabotele vo mrtove~nica, bidej}i toa kaùvalo kolku bile vredni!

Eden od prijatelite na Semelvajs umrel otkako se isekol za vreme na edna takva disekcija. Disek-cijata na negovoto telo pokaàla deka toj gi imal istite simptomi kako i majkite koi umrele od po-rodilna treska. Toa mu dalo na Semelvajs nova ideja.

Lekarite, a me|u niv i Semelvajs, ne znaele ni{to za pri~inata na porodilnata treska. Vo dnevni-kot Semelvajs povtorno veli:

„Dekemvri 1846. Zo{to bez nikakvi pri~ini mnogu èni umiraat od ovaa treska po neproblemati~-noto poroduvawe? So vekovi naukata ni kaùva deka majkite umiraat od nekakva nevidliva epide-mija. Pri~inite moàt da se baraat vo vozduhot ili vo nekakvo vlijanie nadvor od zemjava ili odnekakvo dvièwe na samata zemja, odnosno zemjotres.“

Denes malku lu|e smetaat deka mo`ni pri~ini za taa treska se nekakvi vlijanija nadvor od zemja-ta ili pak zemjotresite. No vo vremeto koga ìveel Semelvajs, mnogu lu|e, pa duri i nau~nici, mis-lele taka. Denes znaeme deka toa ima vrska so higienskite sostojbi. Semelvajs znael deka ne e ve-rojatno takvata treska da bide predizvikana od nekakvo vlijanie nadvor od zemjata ili od nekojzemjotres. Toj ukaùval na podatocite {to gi sobiral (vidi go dijagramot) i gi koristel da gi ubedisvoite kolegi.

Ovie redovi od dnevnikot naIgnac Semelvajs (1818 - 1865)gi ilustriraat opusto{uva~kiteefekti na porodilnata treska,zarazna bolest od koja umrelemnogu èni po poroduvaweto.Semelvajs sobiral podatoci zabrojot na smrtnite slu~ai od po-rodilnata treska kako vo Prviotoddel, taka i vo Vtoriot oddel(Vidi go dijagramot)!

3.3 Primer na test zada~a po prirodni nauki koristena vo PISA

Broj na smrtni slu~ai od porodilna treska na 100 poroduvawa

20

15

10

5

0

55



DNEVNIKOT NA SEMELVAJS

Pretpostavi deka si Semel-vajs. Napi{i edna pri~ina(vrz osnova na sobranite po-datoci od Semelvajs), zo{tone e verojatno pri~ina za po-rodilnata treska da bidezemjotres!

Sredna vrednost na odgovoreno pra{awe 666*

- Se odnesuva na razlikata me|u brojot na smrtni slu~ai (na 100 poroduvawa) vo dvata oddela.


- Se odnesuva na faktot deka zem-jotresite ne se pojavuvaat ~esto.

- Se odnesuva na faktot deka zemjotresite isto taka vlijaat na lu|eto koi ne se vo oddelite.

- Se odnesuva na razmisluvaweto deka koga ima zemjotres, maìte nemaat treska.

BARAWE 1U~enikot gi nadminuvaosnovnite barawa vosvoeto znaewe, pokaùvarazbirawe pri analizana dobienite rezultatii lesno komunicira, ko-ristej}i definicii, iz-razi i simboli.

U~enikot gi postignuvaosnovnite barawa vosvoeto znaewe i lesnokomunicira, koristej}idefinicii, izrazi isimboli.

naj

vi

sok

o

690


Mnogu bolesti moàt da sele~at so antibiotici. Me|u-toa, uspe{nosta na nekoi an-tibiotici protiv porodilnatatreska e namalena vo posled-nive godini.Koja e pri~inata za toa?


- To~en odgovor B:Bakteriite stanuvaat otporni na antibioticite.

BARAWE 4- pove}e~len izbor

Od u~enikot se bara dagi iskoristi osnovnotoznaewe od prirodnitenauki i da go obrazloìna svojot odgovor.

Ova pra{awe bara odu~enikot pravilno iz-vlekuvawe na zaklu~oci.

U~enikot gi postignuvaosnovnite barawa vosvoeto znaewe odprirodnite nauki.

sred

no

naj

ni

sko


Novata ideja na Semelvajsimala vrska so visokiot pro-cent na èni koi umirale voOddelot za poroduvawe i od-nesuvaweto na studentite.Na {to se odnesuvala taa ideja?


- To~en odgovor A:Ako studentite se zadolèni da se izmijat posle disekciite, toa treba da dovede do namaluvawe na porodilnata treska;

BARAWE 2- pove}e~len izbor

550

400

Teìna na baraweto


Semelvajs uspeal vo svoiteobidi da go namali brojot nasmrtni slu~ai od porodilnatreska. No porodilnata tres-ka duri i denes ostanuva bo-lest koja te{ko se eliminira.Treskite {to se te{ki za le-kuvawe s¢ u{te pretstavuvaatproblem vo bolnicite. Mnogurutinski merki sluàt da sekontrolira vakviot problem.Me|u takvite merki se i pere-weto na ~ar{avite na visokitemperaturi.Objasni, zo{to visokata tem-peratura (pri pereweto na~ar{avite), pomaga da go na-mali rizikot pacientite dadobijat treska!


- Se odnesuva na ubivaweto na bakterijata.

- Se odnesuva na uni{tuvawe na mikroorganizmi, klici ili virusi.

- Se odnesuva na otstranuvawe (ne ubivawe) na bakterijata.

- Se odnesuva na otstranuvawe (ne ubivawe) na mikroorganizmi, klici i virusi.

- Se odnesuva na sterilizacija na ~ar{afite.

BARAWE 3

Kako i kaj matemati~kata pismenost, postigaweto vo pisme-nosta kaj prirodnite nauki moè da se sumira vo sredniot uspeh nadràvata.

U~enicite vo Japonija, Koreja i Hongkong se so najvisok pro-sek vo pismenosta vo prirodnite nauki. Zemjite koi se, isto taka,nad OECD prosekot se Avstralija, Avstrija, Kanada, Republikaê{ka, Finska, [vedska i Velika Britanija, dodeka Belgija,Francija, Ungarija, Island, [vajcarija i Soedinetite AmerikanskiDràvi se okolu prosekot na OECD.

Kako {to e slu~aj i vo drugite zemji, rangot na ve{tinite isposobnostite vo prirodnite nauki e mnogu {irok i e mnogu pogo-lem od razlikite vo srednite vrednosti na sekoja dràva.

Grafikot 3.4. ja pokaùva raspredelbata na postigawata voprirodnite nauki. Intervalot na doverba od 95% okolu (srednatavrednost) prosekot e prikaàn so sredna crna linija. Po defini-

56

2000PISA

3.3.2. RASPREDELBA NA POSTIGAWATA KAJ PISMENOSTA

VO PRIRODNITE NAUKI

Kor

eja

Japo

nija

Hon

gkon

g

Fin

ska

Vel

ika

Bri

tani

ja

Kan

ada

Nov

Zel

and

Avs

tral

ija

Avs

trij

a

Irs

ka

[ve

dsk

a

Rep

ubl

ika

ê{

ka

Fra

ncij

a

Nor

ve{

ka

SA

D

Ung

arij

a

Isl

and

Bel

gija

[va

jcar

ija

[pa

nija

Germ

anij

a

Pol

ska

Dan

ska

Ita

lij

a

Lih

ten{

tajn

Grci

ja

Rus

ka F

eder

acij

a

Lat

vija

Por

tuga

lij

a

Bug

arij

a

Luk

sem

burg

Taj

lan

d

Izr

ael

Mek

siko

îl

e

Mak

edon

ija

Arg

enti

na

Ind

onez

ija

Al

bani

ja

Bra

zil

Per

u

800

700

600

500

400

300

200

100

Postigawa na skalata na pismenost vo prirodnite nauki

3.4. Raspredelba na postigawata na u~enicite na skalata na pismenost vo prirodnite nauki

Raspredelba na rezultatite od 5-ot do 95-ot percentil Prosek kaj ma{kite u~enici

Sredna vrednost (prosek) na skalata na pismenost vo prirodnite nauki Prosek kaj ènskite u~enici

95% interval na doverba okolu prosekot Prosek na OECD

57



cija, pretpostavenata vrednost na prosekot e sredina na ovoj in-terval. [iro~inata na pravoagolnikot go pretstavuva rangot nasrednite 90% od postignata raspredelba na rezultatite. Toj po~-nuva od 5% (najniskite rezultati postignati od u~enicite) i sedviì do 95% (najvisokite rezultati postignati od u~enicite).

Srednoto postignato nivo na u~enicite vo Makedonija e po-nisko od prosekot na site zemji koi se testirani za postigawata nau~enicite vo zemjite na OECD i iznesuva 401.

Kako {to be{e kaàno vo prethodnoto poglavje, postojat zna-~ajni faktori koi vlijaat vo postigaweto na najvisokite i najnis-kite rezultati postignati od u~enicite vo sekoja zemja. Ovie fak-tori vo daden obrazoven sistem moè da se rezultat na socijalno-ekonomskoto poteklo na u~enicite ili u~ili{teto, na ~ove~kite ifinansiskite resursi koi se na raspolagawe na u~ili{teto, narazlikite vo nastavnite planovi, na obrazovnata politika i prak-tikata pri izborot na u~enicite i na na~inot na koj se organizirai sproveduva nastavniot proces.

33..44.. ZAKLUÔK

4

SOCIO -

EKONOMSKI

FAKTORI KOI

VLIJAAT NA

UÊWETO

P

61


Socio-ekonomski faktori koi vlijaat na uèweto4

Preku sevkupnite rezultati napostigawata na u~enicite vo jazi~-nata, matemati~kata i nau~nata pis-menost vo PISA istraùvaweto beaispituvani vlijanijata na razli~nisocio-ekonomski faktori. Socio-ekonomskite uslovi doveduvaat i dorazli~ni nivoa na postigawata nau~enicite vo zemjite koi se del odPISA istraùvaweto. Vrz osnova napove}eto pra{alnici koi gi popolnu-vaa u~enicite, ova me|unarodno is-traùvawe dava slika za sostojbatavo site zemji po slednive pra{awa:obrazovanieto na roditelite, pro-fesijata na roditelite, jazikot na kojse govori vo domot, dràvata i mesto-to na ra|awe, strukturata (brojnosta)na semejstvoto, komunikacijata me|uroditelite i decata, polot na u~eni-cite, klimata vo u~ili{teto.

Mnogu deca doa|aat na u~ili{tepodgotveni i ̀ elni za u~ewe. Kako mo-

44..11.. VOVED

62

2000PISA

àt u~ili{tata da ja neguvaat i zajaknuvaat èlbata na u~enicitei po zavr{uvaweto na {koluvaweto da se motivirani da prodolàtda u~at? U~enicite imaat potreba od efektiven pristap konu~eweto kako vo tekot na samoto {koluvawe, taka i ponatamu vosvojot raboten vek. Na u~enicite im e potrebno da nau~at kako dau~at za da postignat odredeni celi vo ìvotot. U~eweto nana~inite koi ovozmoùvaat polesno u~ewe e cel na sekoj obra-zoven sistem. U~enicite koi praktikuvaat razli~ni na~ini naefektivno u~ewe, postignuvaat podobri rezultati. Ovie na~ini,odnosno ve{tini iako ne se del od koj bilo kurikulum, sepak vli-jaat na sposobnostite koi u~enikot gi zdobiva vo i od u~ili{tetoi igraat presudna uloga vo nivnata idnina.

Lu|eto vklu~eni vo obrazovnata politika vo tekot na istori-jata £ davaat zna~itelen prioritet na problematikata na ednak-vosta na polovite vo obrazovanieto, so posebno vnimanie na nepo-volnata polo`ba so koja{to se soo~uvaat devoj~iwata i mom~iwata.

Vo site zemji ènskite deca vo prosek se podobro osposobeniza ~itawe otkolku ma{kite. Najvpe~atliva razlika me|u polovitedobiena so PISA e deka ènskite u~enici dosledno gi nadminu-vaat ma{kite vo osposobenosta za ~itawe.

Grafikonot 4.1. gi pokaùva postigawata na u~enicite vopismenosta za ~itawe, matemati~kata i prirodnata grupa pred-meti.

Razlikite se zna~ajni vo site zemji osven vo Izrael i vo Pe-ru. Podobrite postigawa na devoj~iwata vo ~itawe posebno se zna-~ajni vo Albanija, Finska, Latvija i Makedonija. Vo prosek me|usite 42 zemji ovaa razlika e 32 poeni {to s¢ u{te pretstavuva sko-ro polovina od nivoto na postigawe i e generalno pogolemo odtipi~nata razlika vo srednata vrednost me|u zemjite.

Vo matemati~kata i nau~nata pismenost, razlikite me|u po-lovite se pomali otkolku vo osposobenosta za ~itawe. Prose~natarazlika vo matematika e okolu edna tretina ili 11 boda vo koristna ma{kite deca. Vo matemati~kata pismenost ima statisti~kizna~ajna razlika vo 15 zemji kade mom~iwata pokaùvaat podobrirezultati i edna zemja (Albanija) kade devoj~iwata postignalezna~ajno podobri rezultati od mom~iwata.

Vo pismenosta vo prirodnite nauki ima zna~ajni razliki me|uma{kite i ènskite u~enici. 33 zemji ne pokaùvaat statisti~ki

44..22.. RAZLIKI ME|U POLOVITE VO POSTIGAWATA

NA UÊNICITE VO PISMENOSTA ZA ÎTAWE,

MATEMATI^KATA I PRIRODNATA GRUPA PREDMETI

63



4.1. Razliki me|u polovite vo postigawata na u~enicite

-30

-53-58

-51-50-47-46-44-43

-41-40-38-38-37-37-37-36-35-34-33-32-32-31-30-29-29-28-27-26-26-25-25-25-24-20-20

-17-16-16-14

-7

-30

Per

uK

orej

aI

zrae

lH

ongk

ong

Bra

zil

Ind

onez

ija

Mek

siko

[pa

nija

Por

tuga

lij

aD

ansk

a^

ile

Vel

ika

Bri

tani

jaA

vstr

ija

Luk

sem

burg

SA

DI

rska

Fra

ncij

aJa

poni

ja[

vajc

arij

aL

ihte

n{ta

jnU

ngar

ija

Kan

ada

Bel

gija

Avs

tral

ija

Germ

anij

aP

olsk

a[

ved

ska

Grci

jaR

epub

lik

a ^

e{ka

Ita

lij

aR

uska

Fed

erac

ija

Isl

and

Taj

lan

dN

orve

{ka

Arg

enti

naN

ov Z

elan

dB

ugar

ija

Mak

edon

ija

Fin

ska

Lat

vija

Al

bani

jaH

olan

dij

a

60

40

20

0

-20

-40

-60

Razliki vo postigawata na kombiniranata skala za ~itawe so razbirawe

Mom~iwata pokaùvaat podobri rezultati

Devoj~iwata pokaùvaat podobri rezultati

11

-18

61

-3-4-3-3

11

-6-5-2

812

775

1512

610

712

8

1413

7

15

27

88

151918

115

27

1812

27

16 14

Per

uK

orej

aI

zrae

lH

ongk

ong

Bra

zil

Ind

onez

ija

Mek

siko

[pa

nija

Por

tuga

lij

aD

ansk

a^

ile

Vel

ika

Bri

tani

jaA

vstr

ija

Luk

sem

burg

SA

DI

rska

Fra

ncij

aJa

poni

ja[

vajc

arij

aL

ihte

n{ta

jnU

ngar

ija

Kan

ada

Bel

gija

Avs

tral

ija

Germ

anij

aP

olsk

a[

ved

ska

Grci

jaR

epub

lik

a ^

e{ka

Ita

lij

aR

uska

Fed

erac

ija

Isl

and

Taj

lan

dN

orve

{ka

Arg

enti

naN

ov Z

elan

dB

ugar

ija

Mak

edon

ija

Fin

ska

Lat

vija

Al

bani

jaH

olan

dij

a

60

40

20

0

-20

-40

-60

Razliki vo postigawata na kombiniranata skala za matemati~ka pismenost



1

-22-23

-6

-16

-5

-12-14

-7

-13

-5

-14

-9

1

-7

06

3

-3-2-2-2

7

-7

6

-6-5-7

12

46

12

-6

1

450

9

2019

1116

Per

uK

orej

aI

zrae

lH

ongk

ong

Bra

zil

Ind

onez

ija

Mek

siko

[pa

nija

Por

tuga

lij

aD

ansk

a^

ile

Vel

ika

Bri

tani

jaA

vstr

ija

Luk

sem

burg

SA

DI

rska

Fra

ncij

aJa

poni

ja[

vajc

arij

aL

ihte

n{ta

jnU

ngar

ija

Kan

ada

Bel

gija

Avs

tral

ija

Germ

anij

aP

olsk

a[

ved

ska

Grci

jaR

epub

lik

a ^

e{ka

Ita

lij

aR

uska

Fed

erac

ija

Isl

and

Taj

lan

dN

orve

{ka

Arg

enti

naN

ov Z

elan

dB

ugar

ija

Mak

edon

ija

Fin

ska

Lat

vija

Al

bani

jaH

olan

dij

a

60

40

20

0

-20

-40

-60

Razliki vo postigawata na kombiniranata skala za pismenost vo prirodnite nauki



64

2000PISA

zna~ajni razliki vo postigawata vo nau~nata pismenost. Podobrirezultati kaj mom~iwata se javuvaat vo Avstrija, Danska, Koreja, apodobri rezultati vo nau~nata pismenost kaj devoj~iwata se javu-vaat vo Albanija, Latvija, Makedonija, Nov Zeland, Ruskata Fede-racija i Tajland2.

Zna~ajnata prednost na devoj~iwata vo osposobenosta za ~i-tawe vo site zemji i prednosta na mom~iwata vo matemati~katapismenost vo mnogu zemji moè da e rezultat na po{irokiot socio-kulturen kontekst ili obrazovnata politika i praksa. Koja i da epri~inata, vo sekoj slu~aj rezultatite sugeriraat deka zemjiteimaat razli~en uspeh vo eliminiraweto na polovite razliki. Vokoja bilo varijanta podatocite ukaùvaat deka postojnite razlikime|u polovite ne se neposredni posledici na stilot na u~ewe kajmladite mom~iwa i devoj~iwa.

[to se odnesuva do razlikite me|u polovite i interesotza nastavniot predmet moè da se konstatira deka najgolem brojod zemjite pokaùvaat deka ma{kite deca imaat pogolem interesza matematikata, osven vo Portugalija i vo Makedonija - edins-tveni zemji kade ènskite deca pokaùvaat pogolem interes odma{kite.

Vo site zemji u~esni~ki ènskite deca imaat povisoko nivona angaìranost vo ~itawe od ma{kite.

Od podatocite dadeni vo grafikonot 5.7. (od Internacional-niot izve{taj) se gleda deka vo prosek niz zemjite na OECD 46% odma{kite deca se soglasuvaat so stavot deka „~itaat samo koga mo-raat“ so obyir na faktot deka ova e to~no za samo 26% od ènskitedeca. Iako ovaa razlika e pogolema od 20% vo polovina od zemjiteu~esni~ki, u~enicite od pet isto~noaziski zemji: Hongkong, Indo-nezija, Japonija, Koreja i Tajland pokaùvaat deka ovaa razlika epomala od 10%.

Procentot na u~enicite koi se soglasuvaat so ovoj iskaz eekstremno visok vo ~etiri od ovie zemji, na pr.: vo Tajland 61% odènskite i 70% od ma{kite deca ~itaat samo ako moraat. Od drugastrana, pove}e od 50% od ma{kite vo Albanija, Indonezija, Make-donija, Meksiko i Peru go smetaat ~itaweto za „edno od najomile-nite hobija“.

44..33.. RAZLIKI ME|U POLOVITE I ANGA@IRANOSTA

VO ÎTAWETO

2 Tabela 5.2a Aneks B5. „Literacy Skills for the World of Tomorrow“, str.317.

65



Okolu 58% od ma{kite deca (sporedeno so 33% od ènskitedeca) se izjasnile deka ~itaat samo za da ja izvle~at potrebnatainformacija. Ovoj pokazatel e posebno visok vo Argentina, île,Latvija i Ruskata Federacija kade me|u 68% i 70% od ma{kite ipomalku od 50% od ènskite deca ~itaat so taa cel. Poalarmantene faktot deka dvojno kako ma{ki, taka i ènski go gledaat na~itaweto kako na gubewe vreme. Vo 25 od 42 zemji u~esni~ki,pome|u ~etvrtina i polovina ma{ki u~enici na ~itaweto gledaatkako na gubewe vreme.

Ovie podatoci ukaùvaat deka vo mnogu obrazovni sistemi nese vodi dovolno grià za vklu~uvawe na u~enicite, posebno ma{-kite, vo aktivnosta ~itawe.

Za toa kakva e sostojbata vo Makedonija, }e vidime od pri-loènive tabeli:

Pribli`no kolku vreme sekoj den obi~no posvetuva{ na ~itawe za zadovolstvo?

Kolku ~esto ~ita{ vakvi materijali od zadovolstvo?

Spored frekvencijata, raznovidnosta i vremeto minato za~itawe za zadovolstvo u~enicite bea grupirani na ~etiri profiliili klasteri, i toa:

Mom~iwa (%)

Devoj~iwa (%)

Ne ~itam odzadovolstvo

16,2

7,2

30 min. ilipomalkusekoj den

21,7

18,2

31 do 60 min.sekoj den

28,9

30,3

1 do 2 ~asasekoj den

20,8

27,2

Pove}e oddva ~asasekoj den

11,9

17,2

Spisanija

Stripovi

Romani - noveli

Dokumentarni knigi

Elektronska po{ta i veb-stranici

Vesnici

Mom~iwa (%)

66,7

37,7

30,8

19,7

48,8

75,1

Devoj~iwa (%)

84,8

30,0

45,1

12,4

41,7

78,0

66

2000PISA

Vo prosek niz zemjite na OECD ènskite deca pove}e od ma{-kite sakaat da ~itaat romani, noveli, raskazi, prikazni (37% odènskite ~itaat vakvi knigi nekolku pati mese~no ili nekolkupati nedelno sporedeno so 19% od ma{kite) i spisanija.

Mom~iwata pove}e od devoj~iwata sakaat da ~itaat vesnici(68% od mom~iwata ~itaat vesnici sekoj mesec ili sekoja nedelasporedeno so 60% od devoj~iwata), stripovi (35% od mom~iwatanekolku pati mese~no ili sedmi~no sporedeno so 24% od devoj~i-wata) i elektronska po{ta i veb-stranici (50% od mom~iwata ne-kolku pati mese~no ili sedmi~no i 40% od devoj~iwata). @enski-te i ma{kite u~enici vo prosek niz zemjite u~esni~ki se verojatnoisti vo ~itawe dokumentarni knigi (19% od ènskite i ma{kitenekolku pati mese~no i nedelno).

Poverojatno e deka ènskite deca }e kaùvaat deka tie ima-at kontrola vrz svoeto sopstveno u~ewe, {to pretstavuva strate-gija {to vodi kon uspehot vo u~eweto. Me|utoa postoi tendencijaènskite pove}e da se potpiraat vrz strategiite za memorizira-we, koi{to pomalku dosledno se povrzuvaat so podobriot uspeh,otkolku strategiite koi{to se odnesuvaat na novite znaewa vopostojniot fond znaewa, za koi ma{kite kaùvaat deka pove}e gisakaat.

Spored grafikonot 5.11.a (od Internacionalniot izve{taj)vo 20 od 26 zemji ènskite deca pokaùvaat deka frekventnodobivaat visoki ocenki po predmetite povrzani so jazikot i dekau~at, brzo. Razlikite se osobeno izrazeni vo Albanija, Bugarija, Fin-

Klasteri

Klaster 1Slabo zainteresirani ~ita~i - koi frekventno ~itaat spisanija, a vo mnogu mal procent ~itaat stripovi i romani.

Klaster 2 Umereno zainteresirani ~ita~i koi ~esto~itaat spisanija i vesnici.

Klaster 3 Pove}e zainteresirani za ~itawe na kratkitekstovi i umereni ~ita~i na romani.

Klaster 4 îta~i fokusirani na dolgi tekstovi.

Mom~iwa (%)

17,2

27,1

38,3

17,4

Devoj~iwa (%)

11,5

31,3

33,3

24,0

Postoi tendencija ma{kite i ènskite deca da prifa}aatrazli~ni strategii za u~ewe.

67



ska, Germanija, Italija i SAD. Vo ostanatite zemji: Brazil Lihten-{tajn, Latvija, Holandija i Ruskata Federacija, ma{kite pokaù-vaat povisoko nivo na sopstven koncept za ~itawe od ènskite.

@enskite deca vo Danska, Makedonija, Italija i SAD poka-ùvaat najvisoko nivo na sopstven koncept vo ~itawe.

Vo site zemji ma{kite deca nastojuvaat da izrazat povisokonivo na sopstven koncept vo matematika od ènskite, vo Germanija,Holandija, Norve{ka i [vajcarija. (grafikon 4.2)

Ovie razliki me|u polovite imaat tesna vrska so razlikiteme|u polovite vo osposobenosta za ~itawe i matematika.

PISA pretpostavuva deka sopstveniot koncept deluva pozi-tivno na postigawata na u~enicite pove}e vo matematika otkolkuvo ~itawe.

44..44.. OBRAZOVANIE NA RODITELITE

ALB

BRA

BGR

CHL

HKG

ISR

LVA

LIE

MKD

RUS

THA

ALB

BRA

BGR

CHL

HKG

ISR

LVA

LIE

MKD

RUS

THA

Vo ovoj tekst }e bidat prikaàni vlijanijata na del od oviefaktori vrz postigawata na u~enicite.

Analizata na poso~enite pra{alnici vo kombinacija so re-zultatite dava jasna slika za vlijanieto na sekoj od faktorite vrz

4.2.

600

550

500

450

400

350

300

OECD zemji, mom~iwa OECD zemji, devoj~iwa

Ne-OECD zemji, mom~iwa Ne-OECD zemji, devoj~iwa

Postigawa na skalata za matemati~ka pismenost

Vrskata me|u sopstveniot koncept vo matematika i postigawata na skalata za matemati~ka pismenost

-0.80 -0.60 -0.40 -0.20 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80

68

2000PISA

postigawata na u~enicite. Od tabelite i grafikonite o~igledno edeka poobrazovani roditeli so podobra profesija ovozmoùvaatpodobri uslovi za u~ewe na svoite deca. Ovie u~enici imaat pogo-lema motivacija za postignuvawe na podobri rezultati.

Semejnite karakteristiki se najzna~aen izvor za disparite-tot na u~eni~kite obrazovni rezultati. Semejstvata koi se so dob-ri uslovi za ìvot, impliciraat pove}e uslovi za u~ewe i na u~i-li{te i doma. Podobro obrazovanite roditeli vo svoite semejstvase poprisutni so dnevni instrukcii za u~eweto na svoite deca, ka-ko i so postojanite nasoki za vklu~uvawe na svoite deca vo raz-li~ni aktivnosti na u~ili{te.

Od PISA istraùvaweto kako vaèn faktor se izdvojuva iobrazovanieto na majkata koe spored stru~nata literatura pove}evlijae na postigawata na u~enicite. Na grafikonot 4.3. e dadenprikaz na obrazovanieto na majkata nasproti postigawata na u~e-nicite vo zemjite koi u~estvuvaa vo PISA istraùvaweto. Od ovojprikaz moàt da se vidat postigawata na u~enicite ~ii majki ima-at kompletirano osnovno, sredno i visoko obrazovanie. Vo site dr-àvi koi ne se ~lenki na OECD grupacijata preminot na srednatavrednost na postigawa na u~enicite ~ii majki imaat zavr{enosredno obrazovanie so onie koi go nemaat istoto kompletirano e47 poeni i pove}e. Preminite na postigawata se osobeno visoki voMakedonija - 78 poeni, Bugarija 69 poeni i Albanija 60 poeni.

Vo mnogu zemji u~enicite ~ii majki imaat zavr{eno fakul-tetsko obrazovanie pokaùvaat mnogu podobri rezulati od onieu~enici ~ii majkite go kompletirale samo srednoto obrazovanie.

4.3. Obrazovanie na majkata i postigawata na u~enicite

Kan

ada

[ve

dsk

a

Nov

Zel

and

Dan

ska

Izr

ael

Nor

ve{

ka

Vel

ika

Bri

tani

ja

Rus

ka F

eder

acij

a

Lat

vija

Bug

arij

a

SA

D

Bel

gija

Fra

ncij

a

Avs

trij

a

Irs

ka

Fin

ska

Grci

ja

Isl

and

Al

bani

ja

Ung

arij

a

Arg

enti

na

Mak

edon

ija

Germ

anij

a

Pol

ska

Avs

trij

a

Per

u

[va

jcar

ija

[pa

nija

Luk

sem

burg

îl

e

Por

tuga

lij

a

Rep

ubl

ika

ê{

ka

Ita

lij

a

Kor

eja

Mek

siko

Bra

zil

Taj

lan

d

Ind

onez

ija

Hon

gkon

g

Hol

and

ija

%100

80

60

40

20

0

Procent na majki koi zavr{ile razli~ni nivoa na obrazovanieMajki so zavr{eno osnovno obrazovanie

Majki so zavr{eno sredno obrazovanie

Majki so zavr{eno visoko obrazovanie

69



Mestoto na ra|awe i semejnata struktura se faktori koi vli-jaat na postigawata na u~enicite. U~enicite koi poteknuvaat odsemejstva so eden roditel pokaùvaat poniski rezultati vo PISAtestiraweto. Makedonija spa|a vo grupata dràvi, spored odgov-orite na ispitanite u~enici, sekoe desetto dete poteknuva odsemejstva so eden roditel. Slikata na postigawata pokaùva dekau~enicite koi poteknuvaat od semejstva so eden roditel i vo OECDdràvite i vo zemjite koi ne se ~lenki na ovaa grupacija, imaatponiski rezulati vo kombiniranata skala za ~itawe i toa za 18 /24poeni, odnosno za 12 poeni vo odnos na u~enicite koi se del odsemejstva so dvajca roditeli.

Semejna struktura i postigawata na u~enicite vo kombiniranataskala po tipovi semejna struktura (primer na izbor zemji)

Mestoto na ra|awe e, isto taka, vaèn faktor koj vlijae napostigawata na u~enicite. Ovoj element go povlekuva i jazikot nakomunikacijata vo domot na ispitanicite kako faktor koj vlijae napostigawata na u~enicite. Trgnuvaj}i od vakvata postavenost seizdvojuvaat 3 kategorii na u~enici koi u~estvuvaa vo PISA testi-raweto: u~enici na koi jazikot na testiraweto e i niven maj~injazik, prva generacija na u~enici koi go govorat jazikot na koj sepravi testiraweto, u~enici za koi jazikot na koj se sproveduvatestiraweto e stranski jazik. Vakvata postavenost na u~enicite ei pri~ina za razli~ni razultati vo PISA testiraweto. Rezulta-tite naj~esto pokaùvaat deka najvisoki postigawa imaat u~eni-cite na koi jazikot na koj se vr{i testiraweto im e maj~in jazik.U~enicite od dvete drugi grupi pokaùvaat poslabi rezultati.

44..55.. SEMEJNA STRUKTURA I JAZIKOT

NA KOJ SE ZBORUVA DOMA

Finska

Ungarija

Bugarija

Albanija

[vedska

Makedonija

procent na u~enici

5,2%

30,5%

15,7%

36,4%

26,7%

5,2%

U~enici so eden roditel

Zemji

U~enici od drugi tipovi na semejna struktura

procent na u~enici

5,2%

30,5%

15,7%

36,4%

26,7%

5,2%

sredna vrednost

na postigawa

5,2%

30,5%

15,7%

36,4%

26,7%

5,2%

sredna vrednost

na postigawa

5,2%

30,5%

15,7%

36,4%

26,7%

5,2%

70

2000PISA

Interesna slika ima vo Hongkong ~ii{to u~enici od site trigrupi imaat realitivno izedna~eni postigawa, taka {to u~enicite~ii{to maj~in jazik e jazikot na koj se vr{i testiraweto so u~eni-cite od prvata generacija govoriteli na jazikot na testirawetoimaat izedna~eno nivo na postigawa.

Vo grupata na socio-ekonomski faktori koi vlijaat vrz u~e-ni~kite postigawa se vbrojuva semejnata komunikacija - me|usebnirazgovori na roditelite i decata. (grafikon 4.4.)

[este postaveni pra{awa se klasificirani vo dva indeksa,i toa: indeks za komunikacija na pole na kulturata i socijalnakomunikacija.

Odgovorite na u~enicite davaat interesna slika od koja segleda deka vo dràvite koi ne se OECD ~lenki decata pove}e raz-govaraat so svoite roditeli za pra{awa od oblasta na kulturatai socijalniot ìvot.

Angaìraweto na u~enicite vo u~ili{teto i procesot na u~e-we se va`ni rezultati od obrazovanieto. U~enicite koi izlegu-vaat od u~ili{te so jasno postaveni li~ni celi i so ~uvstvo dekamoàt istite da gi postignat se potencijalni doìvotni u~enici.Motivacijata i angaìraweto na u~enicite se odrazuvaat na kva-litetot na ìvotot na u~enicite za vreme na nivnata mladost imoàt da vlijaat vo ponatamo{noto obrazovanie ili ulogata vopazarot na trudot. Postojat mnogu vnatre{ni i nadvore{ni fak-tori - samodoverbata na u~enikot, politikata i praksata na u~i-li{teto, dobivawe visoki ocenki, dobri izgledi za vrabotuvawe,poddr{ka i interes na roditelite - povrzani so motivacijata nau~enikot za u~ewe i negoviot odnos kon u~ili{teto.

Dodeka nekoi u~enici pokaùvaat pozitiven odnos kon u~i-li{teto i se mnogu motivirani za u~ewe, drugi ne gledaat golemapridobivka od u~eweto nitu se privrzani kon svoite u~ili{ta iprotiv svojata volja u~estvuvaat vo u~ili{noto sekojdnevie. Is-traùvawata sugeriraat deka i pokraj kompleksnosta na site oviefaktori koi ja oblikuvaat motivacijata i angaìraweto na u~eni-

44..66.. KOMUNIKACIJA ME|U RODITELITE I DECATA

44..77.. ANGA@IRAWE NA UÊNICITE

VO UÎLI{TETO I UÊWETO

71



Italija

Ungarija

Ruska Federacija

Bugarija

Portugalija

île

Republika ê{ka

Danska

[panija

Argentina

Francija

Grcija

Latvija

Brazil

Albanija

Makedonija

SAD

Polska

Velika Britanija

Norve{ka

[vedska

Meksiko

Irska

Island

Belgija

Koreja

Luksemburg

Japonija

Finska

Kanada

Germanija

Hongkong

[vajcarija

Peru

Avstrija

Tajland

Nov Zeland

Avstralija

Izrael

Lihten{tajn

Indonezija

Holandija

4.4. Socijalna i kulturna komunikacija so roditelite i postigawata na u~enicite

Pod prosekot na OECD

Nad prosekot na OECD

Indeks na socijalna komunikacija Indeks na kulturna komunikacija

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8Indeksni poeni

72

2000PISA

kot kon u~eweto i u~ili{teto, moàt da pomognat na nastavnicite,roditelite i kreatorite na obrazovnata politika vo podobrotorazbirawe na slu~aite koga u~enikot stanuva oddale~en od u~i-li{teto {to vodi kon negovo otsustvo od u~ili{teto.

Vo slednoto poglavje fokusot e naso~en kon razlikite vopostigawata na u~enicite so razli~ni individualni i semejni ka-rakteristiki. Vodej}i se od ovie razliki vo ova poglavje se pravianaliza na sredinata vo u~ili{teto i vlijanieto koe taa go ima vopostigawata na u~enicite. Poradi toa {to sredinata vo u~ili{-tata e direktno vrzana so reformite vo obrazovanieto, informa-ciite za politikata koja ja oblikuva sredinata za u~ewe i ocenu-vawe e od osobeno zna~ewe za obrazovanieto.

Sredinata vo u~ili{tata ja karakteriziraat pove}e elemen-ti. Nekoi od niv, kako {to e infrastrukturata ili goleminata naklasot, moàt lesno da se procenat i izmerat. Drugi va`ni fak-tori, kako {to se u~ili{nata organizacija i menaxment ili odno-sot me|u nastavnicite i u~enicite se mnogu pote{ko merlivi. Kakoi da e, site ovie aspekti mora da se razgledaat za da se dobie ce-losna slika za mo`nostite koi gi dava u~ili{teto kako sredina zau~ewe.

Sredinata vo u~ili{tata ja karakterizira i odnosot me|u sa-mite u~enici. Istiot u~enik moè da razvie razli~ni sposobnos-ti vo zavisnost od motivacijata, sposobnostite i socijalno-eko-nomskiot status na negovite ili nejzinite sou~enici. Individual-nite ili semejnite karakteristiki koi ve}e bea razgledani voprethodnoto poglavje od ovoj izve{taj }e mora povtorno da se raz-gledaat, no sega od druga perspektiva: Koe e vlijanieto na socijal-no-ekonomskiot status na u~ili{teto vrz postigawata na u~eni-kot, mereno vrz osnova na socijalno-ekonomskiot status na u~eni-cite vo istoto u~ili{te? Kakvo vlijanie ima obrazovnata politi-ka koja vodi kon diferencijacija spored odredeni kriteriumi?

Vo ova poglavje se razgleduvaaat soznanijata koi gi dobilaPISA od pristapot koj u~enicite go imaat kon u~eweto.

Ovie podatoci se dobieni od pra{alnikot za u~enikot vo kojse postavuvaat golem broj na pra{awa okolu navikite za u~ewe nau~enikot, preku negoviot odnos kon u~eweto do negovite sklonos-ti kon odreden predmet. PISA razgleduva tri aspekti koi moàtda vlijaat vrz kapacitetot na sekoj u~enik i da upravuvaat so u~e-weto. Prviot aspekt e koristewe na efektivni strategii na u~e-we, kako {to e, na primer, povtoruvawe so cel da se proveri {tose nau~ilo, otkolku proverkata da bide merka za ocenkata. Vtori-ot aspekt e motivacijata. U~enicite koi sakaat da ~itaat podobro

4.7.1. PRISTAP NA UÊNICITE KON UÊWETO

73



napreduvaat vo razvivawe na ve{tinite na ~itawe. Tretiot aspekte pozitivniot stav kon svojata li~nost, zatoa {to samodoverbata ezna~ajna komponenta vo procesot na u~ewe.

Site tri aspekti sozdavaat kompleksen del vo procesot nau~ewe i rezultiraat postigawa na dobri rezultati na u~enikot vou~ili{teto.

Istraùvawata na ova pole pokaùvaat deka sposobnosta dase vlijae na ne~ij proces na u~ewe e glaven faktor za uspehot vou~ili{teto i motivacija na edinkata da u~i celiot svoj ìvot.

Povrzanosta na site faktori koi vlijaat na doìvotnoto u~e-we vo ova poglavje ne se razgleduva samo preku statisti~kata ras-predelba na stavot koj u~enicite go imaat kon u~eweto, tuku i pre-ku obidot da se vospostavat vrski pome|u site faktori i rezulta-tite dobieni od PISA istraùvaweto.

Kako {to be{e kaàno vo prethodnite poglavja, postojat zna-~ajni razliki me|u najvisokite i najniskite rezulatati postignatiod u~enicite vo sekoja zemja. Ovie varijacii na postigawata vosklop na daden obrazoven sistem moè da se rezultat na socijal-no-ekonomskoto poteklo na u~enicite ili u~ili{teto, na ~ove~-kite i finansiskite resursi koi se na raspolagawe na u~ili{teto,na razlikite vo nastavnite planovi, na politikata i praktikatapri izborot na u~enicite i na na~inot na koj se organizira i spro-veduva nastavniot proces.

Od pregledot na vlijanieto na socioe-konomskite faktorivo u~eni~kite postigawa vo pismenosta na decata od 15-godi{navozrast se izvlekuvaat nekolku zaklu~oci:

Socio-ekonomskite, kulturnite i semejnite uslovi, kakorazli~ni faktori koi vlijaat na postigawata na u~enici-te, se prisutni vo site zemji koi u~estvuvaa vo PISA tes-tiraweto. U~enicite ~ii roditeli imaat podbro obrazo-vanie i podobra rabota pokaùvaat povisoko nivo na pos-tigawa.

4.7.2. VARIJACII VO POSTIGAWATA NA UÊNICITE

I RAZLIKI ME|U UÎLI{TATA

44..88.. ZAKLUÔK

74

2000PISA

U~enicite koi pokaùvaat pogolema interakcija (komuni-kacija) so svoite roditeli se podobri „~itateli” ({tozna~i pogolema sevkupna pismenost za ~itawe so razbira-we, matematika i prirodnite nauki).

Nekoi dràvi se podobri od drugi vo nadminuvawe narazlikite na pismenosta na u~enicite so socio-ekonom-skite uslovi. Tie dràvi obezbeduvaat podobar pristapna nadminuvawe na postoe~kite ras~ekori me|u uslovite imo`nostite na u~enicite.

Va`na distinkcija me|u u~enicite so visoki i niski pos-tigawa na kombiniranata skala za ~itawe e usvoeniotpriod za ~itawe. U~enicite koi pominuvaat podolgo vre-me vo ~itawe od zadovolstvo pokaùvaat mnogu popozi-tivni stavovi za ~itawe {to, pak, povlekuva povisokonivo na postigawa vo sevkupnata pismenost. Nivna ten-dencija e da bidat {to e mo`no podobri vo sevkupnatapismenost.

Od pra{alnicite vo koi se preslikuva socio-ekonomskata,kulturnata i semejnata sostojba na edna dràva preku PISA istra-ùvaweto moàt da se vidat {ansite na decata za nivniot idenakademski uspeh vo ìvotot.

5

ZAKLU^NI

SOGLEDUVAWA

V

77


Zaklu`ni sogleduvawa5

Vo 2002 godina e izvedeno glav-noto PISA testirawe vo RepublikaMakedonija. PISA istraùvaweto einternacionalna studija dizajniranaza merewe na postigawata na u~eni-cite na 15-godi{na vozrast za pisme-nosta/osposobenosta na u~enicite za~itawe so razbirawe, matematika iprirodnata grupa predmeti, kako i vli-janieto na socio-ekonomskite faktorivrz rezultatite na u~enicite.

Rezultatite od ova istraùva-we ukaùvaat na razlikite vo znae-wata i sposobnostite na u~eniciteme|u zemjite u~esni~ki vo PISA is-traùvaweto. No, razliki vo posti-gawata se prisutni i vo ramkite naedna zemja {to ukaùva na postojnivlijanija vrz procesot na u~ewe kajsekoj u~enik posebno. Dobienite re-zultati se dobar pokazatel za sitekreatori na obrazovnata politika vosekoja zemja u~esni~ka vo ova istra-

55..11.. VOVED

78

2000PISA

ùvawe da napravat seopfatni analizi za podobruvawe i obezbe-duvawe pribli`no ednakvi uslovi za site u~enici.

So PISA istraùvaweto se ocenuvaa sposobnostite na u~e-nicite vo trite procesi na ~itawe preku razli~ni vidovi zada~iso razli~ni pi{ani materijali. Vo istraùvaweto se koristeanajrazli~ni zada~i preku koi se sogleduva{e osposobenosta nau~enicite da razberat pi{an materijal pri {to od niv se bara{eizvlekuvawe informacii, vrednuvawe ili davawe sud za izvle-~eni informacii od pi{ani materijali.

Zada~ite preku koi se ispituva{e osposobenosta na u~enici-te bea vbroeni vo 5 teìnski nivoa spored brojot na mo`nite os-voeni poeni.

Sekoe nivo dava lista na specifi~nite odliki, barawa irazliki {to ajtemite gi imaat vo osnovata na svojata postavenost.

Od dadeniot opis na nivoata vo trite procesi na ~itawe sesogleduva i teìnskoto nivo na samite zada~i koi u~enicite gire{avaa.

Vo vakvata postavenost na zada~ite u~enicite vo site vklu-~eni zemji pokaàa razli~ni rezultati. Postigawata na u~eniciteod Makedonija se pod prosekot na postigawata vo site procesi na~itawe. Prose~nite postigawa vo PISA istraùvaweto vo otkri-vawe informacii se 498 poeni, dodeka u~enicite od na{ata drà-va osvoile 362. Interpretacijata na tekstovi, kako vtor proces na~itawe, pokaùva prose~ni postigawa od 501 poen, a na{ite u~e-nici osvoile 381. Vo tretiot proces na ~itawe, zabele{ki i eva-luacija, prose~nite postigawa se iska~uvaat na 502 poeni, a posti-gawata na u~enicite vo Makedonija se 360 poeni. Sevkupnite re-zultati vo ova istraùvawe pokaùvaat deka nitu eden u~enik odMakedonija ne go dostignuva pettoto, najvisoko nivo, a duri 35% odu~enicite se pod prvoto nivo vo teìnskata kombinirana skala za~itawe.

Ovie razultati se dobra slika za osposobenosta na u~eniciteza ~itawe so razbirawe na razli~ni vidovi pi{ani materijali.Zemjite vo koi u~enicite dostignuvaat visoki rezultati ukaùvaatna faktot deka tie dràvi ja akcentiraat sposobnosta ~itawe sorazbirawe kako vaèn element od obrazovnata strategija.

55..22.. POSTIGAWA NA UÊNICITE

VO ÎTAWE SO RAZBIRAWE

79



Matemati~kata pismenost i pismenosta vo prirodnite naukise va`ni za podobro razbirawe na site parametri koi se sprotis-taveni vo modernoto op{testvo, a se temelat na prednostite koi gidavaat naukata i tehnikata. Postigawata vo matematikata i pri-rodnite nauki na najdobrite u~enici od edna zemja, sekako, }e ima-at vlijanie na idniot razvoj na tehnologijata vo taa zemja, dodekanedovolnata opismenetost na u~enicite vo ovie dve oblasti }eima negativni posledici na razvojot na celoto op{testvo.

Prose~nata vrednost na rezultatite na u~enicite od Make-donija kaj matemati~kata pismenost e 381, a kaj pismenosta vo pri-rodnite nauki e 401 poen {to pokaùva deka i dvete vrednosti sepod OECD prosekot.

Ako se sporedat rezultatite spored polot na u~enicite moèda se konstatira deka vo R. Makedonija, kako i na internacional-no nivo, devoj~iwata postignale zna~itelno podobri rezultati voodnos na mom~iwata. Vo site zemji ènskite deca vo prosek se po-dobro osposobeni za ~itawe so razbirawe od mom~iwata so zna~aj-na razlika vo pokaànite rezultati.

Vo matemati~kata i nau~nata pismenost, razlikite me|u polo-vite se pomali otkolku vo osposobenosta za ~itawe. Zna~ajnataprednost na devoj~iwata vo osposobenosta za ~itawe vo site zemjii prednosta na ma{kite vo matemati~kata pismenost vo mnogu zemjimoè da e rezultat na po{irokiot socio-kulturen kontekst iliobrazovnata politika i praksa.

Semejnite karakteristiki se zna~aen pokazatel za dispari-tetot na u~eni~kite obrazovni rezultati. Posebno vlijanie na u~e-ni~kite postigawa ima obrazovanieto na majkata pri {to u~enici-te ~ii majki imaat kompletirano visoko obrazovanie pokaùvaatzna~itelno podobri rezultati vo site segmenti na PISA istraù-vaweto.

Spored odgovorite na ispitanicite, od pra{alnicite koris-teni vo ova istraùvawe, se sogleduva vlijanieto na socio-eko-nomskite faktori vrz u~eni~kite postigawa vo site vidovi pis-menost. Vakviot fakt ukaùva na potrebata vo sekoja dràva da se

55..44.. VLIJANIE NA SOCIO-EKONOMSKITE FAKTORI

VRZ POSTIGAWATA NA UÊNICITE

55..33.. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO MATEMATI^KATA

PISMENOST I PISMENOSTA VO PRIRODNITE

NAUKI

koristat dobienite rezultati vo gradeweto na obrazovnata stra-tegija.

Vo tradicionalnite metodi, nastavnikot go prezentira nas-tavniot materijal, u~enicite u~at i gi pi{uvaat doma{nite zada-~i, periodi~no se proveruva znaeweto na u~enicite pri {to se za-beleùvaat ocenkite i se preminuva na narednata tema od progra-mata bez da se obrne posebno vnimanie na toa dali site u~enici goimaat sovladano potrebnoto znaewe.

Vo PISA istraùvaweto e koristen tradicionalen test pre-ku koj u~enicite treba da pokaàt {to znaat, no i koja e dlabo~i-nata i razbiraweto na nivnoto znaewe.

Poednostavno kaàno, u~enicite treba da odgovorat na dvepra{awa:

[to znam?

[to moàm da napravam so svoeto znaewe?

Spored rezultatite vo PISA istraùvaweto, u~enicite vona{ata dràva ne umeat sopstvenoto znaewe da go prezentiraatsoodvetno na potrebite.

Rezultatite ukaùvaat deka e potrebna promena vo obrazov-niot sistem i na~inot na proverka na znaeweto na u~enicite od po-kaùvawe na osnovno znaewe do demonstracija na znaeweto prekuizrabotka na proekti, eksperimenti, istraùvawe i sli~ni na~inina prakti~na primena i prikaz na znaeweto.

Poradi ova nastavnikot ne smee da bide samo prenesuva~ naznaewe, tuku i olesnuva~ na procesot na u~ewe. Vo erata na tehno-logija i informacii, koga postojano se zgolemuva koli~estvoto napotrebnoto znaewe, nastavnicite mora da vlijaat na procesite nakreirawe na nastavnite programi, na~inot na prezentirawe nanastavnite sodrìni i ocenuvaweto na pismenosta na u~enicite vosite vidovi testirani sposobnosti na u~enicite.

80

2000PISA

55..55.. {TO NAUÎVME OD PISA ISTRA@UVAWETO

81



5.1. Pismenost na 15-godi{nite u~enici

ÎTAWE MATEMATI^KA PISMENOST SO RAZBIRAWE PISMENOST VO PRIRODNITE NAUKI

Zemja Prosek Y.E. Zemja Prosek Y.E. Zemja Prosek Y.E.

Finska 546 (2.6) Hongkong 560 (3.3) Koreja 552 (2.7)

Kanada 534 (1.6) Japonija 557 (5.5) Japonija 550 (5.5)

Nov Zeland 529 (2.8) Koreja 547 (2.8) Hongkong 541 (3.0)

Avstralija 528 (3.5) Nov Zeland 537 (3.1) Finska 538 (2.5)

Irska 527 (3.2) Finska 536 (2.2) V. Britanija 532 (2.7)

Hongkong 525 (2.9) Avstralija 533 (3.5) Kanada 529 (1.6)

Koreja 525 (2.4) Kanada 533 (1.4) Nov Zeland 528 (2.4)

V. Britanija 523 (2.6) [vajcarija 529 (4.4) Avstralija 528 (3.5)

Japonija 522 (5.2) V. Britanija 529 (2.5) Avstrija 519 (2.6)

[vedska 516 (2.2) Belgija 520 (3.9) Irska 513 (3.2)

Avstrija 507 (2.4) Francija 517 (2.7) [vedska 512 (2.5)

Belgija 507 (3.6) Avstrija 515 (2.5) Rep. ê{ka 511 (2.4)

Island 507 (1.5) Danska 514 (2.4) Francija 500 (3.2)

Norve{ka 505 (2.8) Island 514 (2.3) Norve{ka 500 (2.8)

Francija 505 (2.7) Lihten{tajn 514 (7.0) SAD 499 (7.3)

SAD 504 (7.1) [vedska 510 (2.5) Ungarija 496 (4.2)

Danska 497 (2.4) Irska 503 (2.7) Island 496 (2.2)

[vajcarija 494 (4.3) Norve{ka 499 (2.8) Belgija 496 (4.3)

[panija 493 (2.7) Rep. ê{ka 498 (2.8) [vajcarija 496 (4.4)

Rep. ê{ka 492 (2.4) SAD 493 (7.6) [panija 491 (3.0)

Italija 487 (2.9) Germanija 490 (2.5) Germanija 487 (2.4)

Germanija 484 (2.5) Ungarija 488 (4.0) Polska 483 (5.1)

Lihten{tajn 483 (4.1) Ruska Fed. 478 (5.5) Danska 481 (2.8)

Ungarija 480 (4.0) [panija 476 (3.1) Italija 478 (3.1)

Polska 479 (4.5) Polska 470 (5.5) Lihten{tajn 476 (7.1)

Grcija 474 (5.0) Latvija 463 (4.5) Grcija 461 (4.9)

Portugalija 470 (4.5) Italija 457 (2.9) Ruska Fed. 460 (4.7)

Ruska Fed. 462 (4.2) Portugalija 454 (4.1) Latvija 460 (5.6)

Latvija 458 (5.3) Grcija 447 (5.6) Portugalija 459 (4.0)

Izrael 452 (8.5) Luksemburg 446 (2.0) Bugarija 448 (4.6)

Luksemburg 441 (1.6) Izrael 433 (9.3) Luksemburg 443 (2.3)

Tajland 431 (3.2) Tajland 432 (3.6) Tajland 436 (3.1)

Bugarija 430 (4.9) Bugarija 430 (5.7) Izrael 434 (9.0)

Meksiko 422 (3.3) Argentina 388 (9.4) Meksiko 422 (3.2)

Argentina 418 (9.9) Meksiko 387 (3.4) île 415 (3.4)

île 410 (3.6) île 384 (3.7) Makedonija 401 (2.1)

Brazil 396 (3.1) Albanija 381 (3.1) Argentina 396 (8.6)

Makedonija 373 (1.9) Makedonija 381 (2.7) Indonezija 393 (3.9)

Indonezija 371 (4.0) Indonezija 367 (4.5) Albanija 376 (2.9)

Albanija 349 (3.3) Brazil 334 (3.7) Brazil 375 (3.3)

Peru 327 (4.4) Peru 292 (4.4) Peru 333 (4.0)

KORISTENA LITERATURA

Literacy Skills for the World of Tomorrow - Further Results From PISA2000 - Organization for Economic co-operation and development -UNESCO institute of Statistics

Student Engagement at School - A sense of belonging and participation - Results from PISA 2000

Literacy Skills for the World of Tomorrow - Further results from PISA 2000 - Executive Summary

Glogal Education Digest 2003 Comparing Education Statistics Across the World

John Chaffee, Ph.D. - Thinking Critically - Houghtoun Company -Boston - New York - 1996

PIRLS - Izve{taj za postigawata na u~enicite od ~etvrto oddelenie vo ~itawe so razbirawe

World Declaration on Education for all - UNESCO - 1990

Za uspe{noto sproveduvawe na studijata PISA vo RepublikaMakedonija im se zablagodaruvame na:

Ministerstvoto za obrazovanie i nauka i na ministerot

Biroto za razvoj na obrazovanieto i golem broj sovetnicidirektno vklu~eni vo studijata

Oddelenieto za ocenuvawe pri Biroto za razvoj na obrazovanieto

Institutot Otvoreno op{testvo Makedonija

OECD - Organizacija za ekonomska sorabotka i razvoj

UNESCO - Institut za statistika

ACER - Avstraliski sovet za postignuvawa vo oblasta naobrazovanieto

CITO - Nacionalen institut za merewa vo obrazovanieto- Holandija

NIER - Nacionalen institut za postigawa vo obrazovanieto - Japonija

ETS - Edukativen centar za testirawe i Westat od SAD

nadvore{nite sorabotnici vklu~eni vo fazata na podgo-tovka na instrumentite za sproveduvawe na studijata ikompjuterska obrabotka na pribranite podatoci

osnovnite i srednite u~ili{ta vklu~eni vo studijata

nastavnicite i stru~nite slu`bi vo u~ili{tata vklu~enivo pribiraweto podatoci i pregleduvaweto na testovite

testiranite u~enici

Nacionalen koordinator na proektotLirie Rexepi

VOVED 1.1. [TO E OECD / PISA 71.2. KOJ JA SPROVEDUVA[E PISA 81.3. PRIMEROK 91.4. ZEMJI UÊSNI^KI VO PISA 91.5. KOLKAVA E MO@NOSTA ZA SPOREDUVAWE 111.6. [TO NI OVOZMO@I VKLUÛVAWETO VO OVAA STUDIJA 111.7. KONCEPTUALNA RAMKA NA STUDIJATA 121.8. PODRA^JA NA OCENUVAWE 131.9. INSTRUMENTI ZA PRIBIRAWE PODATOCI 13

1.9.1. Testovi 141.9.2. Pra{alnici 15

1.10. SPROVEDUVAWE 161.11. [TO SODR@I INTERNACIONALNIOT IZVE[TAJ 17

ÎTAWE SO RAZBIRAWE 2.1. VOVED 212.2. [TO SE OCENUVA VO PISA 22

2.2.1. Opis na pi{anite materijali i zada~i 232.3. TE@INSKO NIVO NA ZADAÎTE 24

2.3.1. Skala na teìnsko nivo na zada~ite 262.4. PREGLED NA SPOSOBNOSTA ZA ÎTAWE SO RAZBIRAWE

KAJ UÊNICI NA 15-GODI[NA VOZRAST NA 5-TE NIVOA 292.5. POSTIGAWA VO POTSKALITE ZA ÎTAWE SO RAZBIRAWE 342.6. ZAKLUÔCI 382.7. PRIMERI NA TEST-ZADAÎ 39

2.7.1. Test-zada~a 1: Ezeroto âd 392.7.2. Test-zada~a 2: Proekt Me|unaroden plan 41

MATEMATI^KA PISMENOST

I PISMENOST VO PRIRODNITE NAUKI3.1. VOVED 453.2. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO MATEMATI^KATA PISMENOST 47

3.2.1. Kako se prikaàni rezultatite vo matemati~kata pismenost vo PISA 47

3.2.2. Raspredelba na postigawata kaj matemati~kata pismenost 51

SODR@INA

1

2

3

3.3. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO PISMENOSTA VO PRIRODNITE NAUKI 523.3.1. Kako se prikaàni rezultatite vo pismenosta

vo prirodnite nauki vo PISA 523.3.2. Raspredelba na postigawata kaj pismenosta

vo prirodnite nauki 563.4. ZAKLUÔK 57

SOCIO-EKONOMSKI FAKTORI KOI VLIJAAT

NA UÊWETO4.1. VOVED 614.2. RAZLIKI ME\U POLOVITE VO POSTIGAWATA NA UÊNICITE

VO PISMENOSTA ZA ÎTAWE, MATEMATI^KATA I PRIRODNATA GRUPA PREDMETI 62

4.3. RAZLIKI ME\U POLOVITE I ANGA@IRANOSTA VO ÎTAWETO 644.4. OBRAZOVANIE NA RODITELITE 674.5. SEMEJNA STRUKTURA I JAZIKOT NA KOJ SE ZBORUVA DOMA 694.6. KOMUNIKACIJA ME\U RODITELITE I DECATA 704.7. ANGA@IRAWE NA UÊNICITE VO UÎLI[TETO I UÊWETO 70

4.7.1. Pristap na u~enicite kon u~eweto 724.7.2. Varijacii vo postigawata na u~enicite

i razliki me|u u~ili{tata 734.8. ZAKLUÔK 73

ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA5.1. VOVED 775.2. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO ÎTAWE SO RAZBIRAWE 785.3. POSTIGAWA NA UÊNICITE VO MATEMATI^KATA PISMENOST

I PISMENOSTA VO PRIRODNITE NAUKI 795.4. VLIJANIE NA SOCIO-EKONOMSKITE FAKTORI

VRZ POSTIGAWATA NA UÊNICITE 795.5. [TO NAUÎVME OD PISA ISTRA@UVAWETO 80

KORISTENA LITERATURA 82

4

5

BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETOODDELENIE ZA OCENUVAWE

Ul. „Ru|er Bo{kovi}“, b.b., Skopje

Za izdava~ot:]amil XELADINI, direktor na BRO

Lirie REXEPI, Tawa ANDONOVA-MITREVSKA, Olga SAMARXI]-JANKOVA

PISA 2000



Lektura:Suzana STOJKOVSKA

Dizajn i kompjuterska podgotovka:Biljana MIHAJLOVSKA

Tira`:500 primeroci

Pe~ati:„HERAKLI KOMERC“

Documents

Lirie REXEPI - DIC...V. Britanija GBR SAD USA Zemji ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA 2003 i ponatamu Rep. Slova~ka SVK Turcija TUR Zemji koi ne se ~lenki na OECD - u~esni~ki vo PISA