Embed Size (px)
Citation preview
LIKOVNOOBRAZOVANIE
ODDELENIE
ZA
4
Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.10-1609/1од 19.06.2009 година се одобрува употребата на овој учебник
CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје ОРДЕВ, Данчо Ликовно образование за 4 одделение / Данчо Ордев. - Скопје :Министерство за образование и наука, 2009. - 87 стр. : илустр. во боја ; 29 см
ISBN 978-608-4575-33-7
373.3.016:73(075.2)=163.3
COBISS.MK-ID 79205898
Izdava~: MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE INAUKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ul. Mito Haxi-Vasilev Jasmin, bb
Recenzenti: Maja Raunik Kirkov - pretsedatel Kasiopea Naumovska - ~len Ilija Ko~ovski - ~len
Печати: Графички центар дооел, Скопје
Тираж: 12.400
Izdava~: MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ul. Mito Haxi-Vasilev Jasmin, bb
Recenzenti: D-r Maja Raunik Kirkov, pretsedatel Suta Topkoska, ~len Agim Saiti, ~len
Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.22-2326/1 од 21.04.2010 година се одобрува употребата на овој учебник
CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје373.3.016:73/76 (075.2) = 163.3ОРДЕВ, Данчо Ликовно образование за 5 одделение / Данчо Ордев, Игор Ордев. - Скопје :Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 105 стр. : илустр. ; 26 смРечник на поими: стр.96-97ISBN 978-608-4575-84-91. Ордев, Игор [автор]COBISS.MK-ID 84076042
2
3
04
DRAG U^ENIKU,
Ovoj u~ebnik e namenet da ti pomogne vo nastavatapo likovno obrazovanie. Negovata cel e da te vovedevo vol{ebniot svet na likovnata umetnost. Vou~ebnikov se obraboteni najraznovidni sodr`ini koiteoretski i vizuelno }e te zapoznaat so vidovitelikovno tvore{tvo, so likovniot jazik, so mate-rijalite i tehnikite, so odredeni likovni poimi i sotvore{tvoto i imiwata na poznati svetski i make-donski likovni umetnici.
Od u~ebnikov }e doznae{ deka likovnata umetnostse deli na slednive likovni podra~ja: crtawe, slikawe,plasti~no oblikuvawe, grafika i dizajn. Likovniotjazik }e te zapoznae so likovnite elementi i principiod koi e sostaveno likovnoto delo.
Preku reprodukciite, pomesteni na stranicite odu~ebnikov, na vrvni umetni~ki dela od svetski imakedonski likovni umetnici, analiziraj gi sodr-`inite od likovniot jazik, }e vidi{ na koj na~in tie giupotrebile vo svoite dela.
Na svoite likovni tvorbi, pak, upotrebuvaj go ona{to go ~uvstvuva{ kako tvoe.
Se nadevam deka }e u`iva{ vo sozdavaweto ubavilikovni tvorbi, a predmetot po likovno }e tipretstavuva posebno zadovolstvo.
Avtorot
4
5
Lazar Li~enoski: Avtoportret,maslo na platno
_______________________________(ime)
_______________________________(prezime)
_______________________________(oddelenie)
_______________________________(osnovno u~ili{te)
(Nacrtaj go svojot avtoportret voprazniot prostor)
MOJOT AVTOPORTRET
Albreht Direr: Avtoportret,crte`
Vinsent van Gog: Avtoportret,maslo na platno
Endi Vorhold: Avtoportret,grafika
Mikelanxelo: Avtoportret, crte`M. Milutinovi}:
Avtoportret, maslo na platno
Francisko Goja: Avtoportret,maslo na platno
AVTOPORTRETINA POZNATI LIKOVNI UMETNICI
6
SODR@INA
LIKOVNA UMETNOST...................................................................................8
LIKOVEN JAZIK ..........................................................................................10
Linija...............................................................................................................12
Boja....................................................................................................................14
Ton.....................................................................................................................16
Tekstura...........................................................................................................18
Nasoka .............................................................................................................20
Golemina.........................................................................................................22
Forma-volumen..............................................................................................24
Prostor............................................................................................................26
Kontrast..........................................................................................................28
Ritam-povtoruvawe.....................................................................................30
Harmonija........................................................................................................32
Ramnote`a......................................................................................................34
Gradacija.........................................................................................................36
Proporcija......................................................................................................38
Edinstvo..........................................................................................................40
Kompozicija....................................................................................................42
Motiv................................................................................................................44
LIKOVNI PODRA^JA..................................................................................50
CRTAWE................................................................................................................52
Linija................................................................................................................54
Tekstura.....................................................................................................................55
Prostor................................................................................................................56
Ritam..................................................................................................................57
Ramnote`a.......................................................................................................58
Tu{.....................................................................................................................59
7
SODR@INA
SLIKAWE........................................................................................................60
Boja....................................................................................................................62
Gradacija.........................................................................................................63
Gva{....................................................................................................................64
Kola`................................................................................................................65
GRAFIKA.........................................................................................................66
Monotipija...........................................................................................................68
Karton-pe~at.......................................................................................................69
OBLIKUVAWE....................................................................................................70
Forma.................................................................................................................71
Ramnote`a...........................................................................................................72
Boja.....................................................................................................................73
Proporcija...........................................................................................................74
Kompozicija.........................................................................................................75
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII.................................................76
GALERIJA NA MAKEDONSKI LIKOVNI UMETNICI.......................78
RE^NIK NA POIMI....................................................................................80
TEST 1...............................................................................................................83
TEST 2...............................................................................................................85
8
01
LIKOVNI ELEMENTI I PRINCIPI
LIKOVNA UMETNOST
MUZIKA
KNI@EVNOST
BALET FOTOGRAFIJA
FILM
TEATAR
^ovekot se zanimava so najrazli~ni dejnosti i zanaeti.Vo svetot ima tolku mnogu raznovidni profesii {to te{komo`at da se nabrojat. Edno e sigurno, site nie so svojata rabotame|usebno si pomagame vo sekojdnevniot ̀ ivot i proizveduvameedni za drugi. Del od lu|eto se zanimavaat so umetnost. Nivgi narekuvame umetnici. Delata od umetnicite go razubavuvaatna{eto slobodno vreme vo ̀ ivotot i ~ovekot go pravi sre}en.Znaeme za pove}e vidovi umetnosti, za muzikata, teatarot,baletot, kni`evnosta, fotografijata, a me|u niv se vbrojuvai likovnata umetnost.
Muzi~kata umetnost sekojdnevno ne sledi vo ̀ ivotot i prekuubavinata na zvukot i melodijata go ispolnuva na{eto sekojdnevie.
Teatarskata umetnost pre-ku dvi`eweto i govorot nascenata go zbogatuva na{iot`ivot so posebni do`ivuvawa.
Baletot preku ubavinatana govorot na teloto, dvi`e-weto i muzikata ne ispolnuvaso posebna ubavina i do`ivu-vawe.
Filmot e umetnost bez kojadene{niot ~ovek ne mo`e dago zamisli svojot `ivot.Filmot e prisuten sekade i goispolnuva na{eto slobodnovreme.
Kni`evnosta preku svoetotvore{tvo i ubavinata nazborot go zbogatuva na{iotduhoven `ivot koj ne mo`e dase zamisli bez knigatya kakona{ prijatel
Preku fotogrfijata ~ove-kot go zapoznava svetot kakodokument i vizuelna prets-tava.
9
LIKOVNA UMETNOST
01LIKOVNA UMETNOST
SKULPTURA
FRESKA
SLIKACRTE@
SLIKA
DIZAJNSKULPTURAGRAFIKA
RELJEF
Delata na likovnata umet-nost se pravat od razni mate-rijali i ni slu`at za razu-bavuvawe na prostorot kade{to `iveeme, u~ime i raboti-me. ^ovekot od svoeto postoe-we do denes izrabotuvalumetni~ki dela od raznimaterijali. Likovnta umet-nost mo`eme da ja do`iveemeso gledawe, a nekoi dela i sodopir.
10
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
Site umetnosti gi prepoznavame spored nekoja specifi~nost, muzikata spored zvukot imelodijata, kni`evnosta i teatarot spored zborot, baletot spored igrata, a filmot sporeddesjtvoto. Site umetnosti se izrazuvaat so ne{to specifi~no, pa taka i likovnata umetnost.Izrazot na likovnata umetnost go vikame likoven jazik. Likovniot jazik e mnogu lesen zasovladuvawe. Toj se deli na likovni elementi i likovni principi. Nie vo u~ebnikov }e sezapoznaeme poedine~no so sekoj od niv, a preku crtawe, slikawe i vajawe }e gi pretstavimena{ite likovni tvorbi. Likovnite elementi i principi se mnogu ednostavni za razbirawe, amnogu }e ni pomognat likovno da se izrazuvame, kako i da ja razbereme likovnata umetnost.Likovni elementi na likovniot jazik se: linija, boja, ton, tekstura, nasoka, golemina, forma(volumen) i prostor. Likovni principi se: kontrast, ritam, harmonija, ramnote`a, gradacija,proporcija, edinstvo i kompozicija.
L I N I J ALinijata spa|a vo elementi inea ja prepoznavame kako tra-ga na podlogata koga crtame ipi{uvame.
G O L E M I N AGoleminata e element koj nika`uva deka ne{tata okolunas se pomali ili pogolemi.
F O R M AFormata ve}e ja znaeme. Sitepredmeti, pa i nie samite,imame forma i spored nea seprepoznavame.
T O NTonot zna~i posvetli i potem-ni boi od edna ista boja. Toj sedobiva mnogu lesno, so me{a-we na bojata so crna i bela.
B O J ABojata ja sre}avame sekadeokolu nas i taa gi obojuva voprekrasni boi site ne{ta {togi gledame i {to ne opkru`u-vaat
T E K S T U R ATeksturata e prika`uvawe narapavi i mazni povr{ini nanekoi predmeti.
N A S O K ANasoka e pravec na gledawena eden crte`, slika, skulp-tura ili grafika.
P R O S T O RProstorot se pretstavuva naslikata. Kako prostor se ime-nuva seto ona niz koe se dvi`i-me nie, pticite, vozilata...Rastenijata rastat slobodno.
11
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
E D I N S T V OEdinstvoto kako princip gosreduva likovnoto delo vomirna celina.
P R O P O R C I J AProporcijata e kako da ginapravime skladni raznitegolemini vo tvorbata kakocelina.
R A M N O T E @ ARamnote`ata kako princip }eni poka`e kako tvorbata dabide odmerena, a rasporedotvo nea ramnomeren.
H A R M O N I J AHarmonija zna~i kako likov-nata tvorba da ja napravime dabide skladna i ubava
K O M P O Z I C I J AKompozicijata e krajniot prin-cip koj ne u~i kako da gi raspore-dime liniite, boite, tonovitevo na{ata likovna tvorba.
R I T A MPovtoruvaweto ili ritamot gosre}avame sekade, vo muzi-kata tonovite imaat ritam.denot i no}ta se povtoruvaat,nedelite, mesecite i godini-te isto taka itn.
G R A D A C I J AGradacijata e mo`ebi novzbor, no so nego u~ime kako volikovnata tvorba postepenose menuvaat bojata, linijata,tonot i drugite elementi.
K O N T R A S TKontrastot e likven princip.Toj zna~i ne{to sprotivno,kako svetlo-temno, golemo-malo, nisko-visoko, toplo-ladno itn.
12
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
LINIJA
Linijata e prviot element so koj se izrazuvamevo svoeto likovno tvore{tvo. Linijata ja gledamesekade okolu nas, vo prirodata, rastenijata,objektite, figurite i vo site predmeti {to nèopkru`uvaat. So linijata pi{uvame tekstovi ikomunicirame me|u sebe.
Liniite gi delime na krivi i pravi, a mo`e dabidat debeli i tenki, kusi i dolgi.
Razlikuvame konturna i teksturna linija. Sokonturnata linija go opi{uvame nadvore{niot liki forma na predmetot ili ona {to go prika`uvame.Teksturnata linija ni go pretstavuva karakterotna povr{inata na predmetite {to gi crtame, dalise rapavi ili mazni. Vo zavisnost od gustinata naliniite i na~inot kako gi nanesuvame ja pretstavu-vame teksturata na materijalot.
Linija vo prirodata Linija vo sekojdnevniot `ivot
Linija pri pi{uvawe
Linija so razni materijali
13
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Ordan Petleski: Izrastoci, tu{,perce Idejna skica za obleka
Detski crte`, teksturna ikonturna linija
Vasko Ta{kovski: Drvo naperiferija, crte`
Konturna linija Teksturna linija
Pravi, krivi, debeli, tenki, kusii dolgi linii
Pravi i krivi linii
14
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
BOJABojata ja sre}avame sekade okolu nas, vo pri-
rodata, na predmetite i se {to postoi na svetotima boja. Bojata se gleda samo koga ima svetlina,prirodna ili ve{ta~ka.
Bez svetlina nema boja.Prvata podelba na boite e na primarni i
sekundarni.Primarni boi se: crvenata, sinata i ̀ oltata. Od
niv, sekoj od nas mo`e, so me|usebno me{awe dadobie nekoja od sekundarnite boi, na primerzelena, violetova i portokalova.
Boja na gr~ki se vika „hroma” i od toj zbor siteboi gi narekuvame hromatski boi. Vo likovniotjazik belata i crnata ne se boi tuku pretstavuvaatsvetlina ili temnina. Belata i crnata zatoa senarekuvaat ahromatski boi.
Koga slikame mo`eme da upotrebime boi koi sesli~ni edna so druga ili boi koi se me|usebnokontrastni.
Ako slikame so sli~ni boi velime deka upot-rebuvame harmoni~ni boi, a ako slikame sosprotivni boi velime deka slikame kontrastno.
Kaj boite razlikuvame razni vidovi kontrastime|u koi najpoznat e komplementarniot kontrast.Vo ovoj kontrast boite me|usebno se zajaknuvaat ideluvaat poubavi i poizrazeni.
Me|usebno komplementarni boi se zelenata icrvenata, sinata i portokalovata, `oltata ivioletovata.
Dragan Najdenovski: Predel 607,maslo na platno (harmoni~ni boi)
Pablo Pikaso: Al`irki, maslo naplatno (hromatski boi)Ahromatski boi
Harmonija so boja
Bojata vo prirodata, fotografija
15
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Komplementarni parovi na boiteEndi Varhold: Merlin,
kontrastni boi
Oboen krug
Komplementarni boi Cvet,fotografija (crveno i zeleno)
Temnina-crna boja
Svetlina-bela boja
Primarni boi i dobivawe na sekundarni boi
16
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
TONTonot e del od bojata. Od edna boja mo`eme da
dobieme mnogu svetli i temni tonovi od istata boja.Tonot e koli~estvo na svetlina vo edna boja.
Ako na edna boja postepeno i dodavame po malkusvetlina, odnosno bela boja, }e dobieme sèposvetla i posvetla boja.
Ako pak postepeno i dodavame po malku temnina,odnosno crna boja, }e dobieme se potemna ipotemna boja. Na primer, ako na sinata postepenoi dodavame bela boja }e dobieme posvetli iposvetli tonovi na sinata, a ako pak postepeno idodavame od crnata boja }e dobieme potemni ipotemni tonovi od sinata.
Kako i kaj bojata i kaj tonot razlikuvamehromatski i ahromatski tonovi. Ako na hro-matskite boi im dodavame bela ili crna boja }edobieme hromatski tonovi. Ako pak me|usebno gime{ame belata i crnata }e dobieme ahromatskitonovi
Hromatska tonska skala\oko Matevski: Gr~evi, maslo na
platno (ton)
Ahromatski tonovi
Goce Bo`urski: Slika, maslo nadrvo (harmoni~ni tonovi)
17
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Ahromatska tonska skala
Hromatska tonska skala na sino
K. Ka~ev: Adam,maslo na platno
Hromatski tonovi
Rembrant: Apostol, maslo naplatno (ton)
Tonot vo prirodata, fotografija
18
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
TEKSTURA
Sekoj materijal i s� {to e napraveno od nekojmaterijal ima povr{ina. Povr{inata mo`eme daja vidime ili da ja osetime so dopir.
So gledawe ili so dopir mo`eme da zabele`imedeka povr{inata e rapava, mazna, prijatna,neprijatna, meka, tvrda, mokra ili suva.
Ako pak povr{inata ja pretstavime vo crte`,slika, grafika ili vo skulptura, rezultatot gonarekuvame tekstura.
Umetnicite na svoite crte`i tekstura prets-tavuvaat so upotreba na linijata. Za da se prets-tavat razni materijali so raznovidna tekstura seupotrebuvaat debeli, tenki, dolgi, kusi, pravi ikrivi linii.
Liniite se crtaat na razni na~ini, poretko ipogusto zbieni, podebeli ili potenki, so {to sedobiva iluzija na tekstura. Za taa cel se upot-rebuvaat najraznovidni materijali i tehniki.
Tekstura se dobiva i vo slikaweto, so upotrebana bojata, vo grafikata so linijata i povr{inatakako i vo skulpturata so dlabewe i grebewe.
Prirodna teksturaPrirodna tekstura na kamen
Tekstura na ve{ta~ki materijali
Prirodna tekstura
Napravena tekstura so boja
19
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Risto Kal~evski: Slika 21-76, maslo na platno (tekstura so boja) Detska tvorba (tekstura so boja)
Kal'~ev: Slika 1-1369, maslo naplatno (tekstura)
Ordan Petleski: Jadro soproces, maslo na platno (tekstura)
Du{an Xamowa: Metalna skulptura 73,metal (tekstura)Tekstura so linija
20
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
NASOKA^ovekot se dvi`i vo nekoj pravec. Pravecot ili
nasokata kade odime zavisi od na{ata cel. Ina{eto oko seto vreme se dvi`i vo nekoja nasoka.Gledame pred sebe, levo ili desno, gore ili dolu.Koga gledame drvo na{eto oko se dvi`e gore - dolu.Ako gledame voz, reka ili pat, na{ata nasoka nagledawe e levo - desno, odnosno taa e horizon-talna. Koga pak gledame avion koga sletuva ilipoletuva, na{ata nasoka na gledawe e kosa.
I vo likovnata umetnost imame likoven elementkoj go narekuvame nasoka. Toa zavisi od toa kakose dvi`i na{eto oko koga gledame nekoe umetni~kodelo.
Vo deloto imame linii, boi i povr{ini koi godvi`at na{eto oko vo nekoj pravec. Vo zavisnostod toa kako se dvi`i na{eto oko razlikuvamehorizontalna, vertikalna i kosa nasoka. No ima inekoi dela vo koi na{eto oko se zadr`uva vnatrevo deloto, bidej}i nema nekoja sila koja odreduvanasoka. Toga{ velime deka deloto e bez nasoka.
Ako vnimatelno gi pogledneme delata pret-staveni na ovaa stranica od u~ebnikot }e vidimevo koi nasoki ni se dvi`i okoto.
Francisko Goja: Oble~ena Maja, maslo na platno (kosa nasoka) Tvorba bez nasoka
Kowovi}: @ito, maslo na platno(horizontalna nasoka)
El Greko: Kr{tevawe na Hristos,maslo na platno
(vertikalna nasoka)
21
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Mark [agal: Rodenden, maslo na platno (kosa nasoka)
Tawa Balak: Nekolku prikazni,maslo na platno (kontrast na
nasoka)
Tvorba bez nasoka
Tawa Tanevska: KA NA,kombinirana tehnika(vertikalna nasoka)
Vladimir Georgievski: Zlatnotele, maslo na platno(vertikalna nasoka)
Tvorbaso kosa nasoka
Bernardo Stoci: Svira~ na lauta,maslo na platno (kosa nasoka)
22
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
GOLEMINA
Sè ona {to ne opkru`uva ima odredena golemina,pomala ili pogolema. Site golemini na svetotvelime deka se relativni vo zavisnost od toa kojagolemina so {to ja sporeduvame.
Vie, decata, od ova oddelenie ste pomali akose sporeduvate so decata od pogornite oddeleniaili so vozrasnite, no vie ste pogolemi ako sesporeduvate so decata od gradinka. Edna zgradamo`e da ka`eme deka e golema ako ja sporedime sopomala, ama mo`eme da ka`eme deka e mala ako jasporedime so pogolema.
Site golemini mo`at da bidat pomali ilipogolemi, samo zavisi so {to gi sporeduvame.
Vo sekoja likovna tvorba upotrebuvame raznigolemini na formi, boi, linii i tonovi so cel danapravime ubava kompozicija.
Ako ja sporeduvame goleminata br. 4 so goleminata br. 3, taa e pogolema,ako ja sporeduvame pak, istata golemina so br. 5 taa e pomala
Tvorba so sli~ni formi i golemina Tvorba so razni golemini
Tvorba so isti golemini
23
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Tvorba so sli~na forma i boja
Du{an Xamowa: Skulptura 73,metal
Teo Van Dizburg: Igra~i na karti, maslo naplatno (sli~ni golemini)
Pit Mondrijan: Tablo II,maslo na platno
Jan Helion: Kompozicija, maslo na platno(sli~ni formi i golemini)
24
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
FORMAOkolu nas postojat bezbroj formi napraveni od
prirodata ili od ~ovekot. Formite od prirodatagi narekuvame prirodni, a formite sozdadeni od~ovekot ve{ta~ki formi.
Formata e nadvore{niot izgled na eden oblikpretstaven na crte`, slika, grafika ili skulptura.
Razlikuvame dvodimenzionalni i trodimenzi-onalni formi. Dvodimenzionalni ili plo{niformi se onie koi nastanuvaat koga likot se crtana dvodimenzionalen prostor (crte`, slika,grafika, mozaik ili vitra`).
Trodimenzionalna forma nastanuva koga soodreden tvrd ili mek materijal se oblikuvaumetni~ki objekt vo prostorot (skulptura, kera-mika, glina, drvo, kamen ili objekt vo arhitek-turata).
Trodimenzionalna forma zafa}a odredenprostor. Toj prostor go narekuvame volumen.Volumenot vo skulpturata mo`e da bide prazen,ispolnet so vozduh ili ispolnet so materijal odkoj skulpturata e izrabotena. Ako deloto e celoso materijal velime deka ima masa kolku ivolumen. Na primer topkata ima pogolem volumenod masata od koja e napraven, dodeka kamenot imaista masa i volumen.
Crte` (dvodimenzionalna forma)Portret na Artemidor, slika na
sarkofag (dvodimenzionalna forma)Skulptura od glina
(trodimenzionalna forma)
Ve{ta~ki formi
Prirodni formi
25
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Pavle Kuzmanovski: Svedok, maslo na platno(dvodimenzionalna forma)Forma koja zafa}a ist volumen i masa
Forma koja zafa}a odreden volumenso pomala masa
Dimo Todorovski: Umetnikovamajka, bronza (trodimenzionalna
forma)
Egipetska freska(dvodimenzionalna forma)
Blagove{tenie bogorodi~no, ikona,Ohrid (dvodimenzionalna forma)
B. Miqu{: Nostalgija, grafika(dvodimenzionalna forma)
26
02
LIKOVNI ELEMENTI
LIKOVEN JAZIK
PROSTOR
Sè {to ne opkru`uva okolu nas e prostor. Voprostorot se dvi`ime, se zabavuvame, spieme,`iveeme. Ulicata, u~ili{teto, stanot, poleto,planinata, se e prostor. Ovoj prostor go narekuvamerealen, zatoa {to postoi i nie se dvi`ime vo nego.
Postoi vnatre{en i nadvore{en prostor.Vnatre{en ili zatvoren e sekoj prostor koj enapraven od ~ovekot za da mu poslu`i za odredenanamena. Nadvore{en ili otvoren prostor e onoj vokoj mo`eme da se dvi`ime bez ograni~uvawe, a toae prirodata, neboto, ulicata, parkot, plo{tadot,planinata, poleto itn.
Umetnicite na svoite dela se obiduvaat da goprika`at prostorot. Prika`uvaweto na prostorotna crte`ot, slikata ili grafikata go narekuvameiluzija na prostor.
Grad, realen otvoren prostor, fotografijaGalerija realen zatvoren prostor,
fotografija
Skica za vnatre{en prostor
Priroda, realen nadvore{enprostor, fotografija
Realen otvoren prostor
27
LIKOVNI ELEMENTI
02LIKOVEN JAZIK
Iluzija na otvoren prostor so ton Tomo Vladimirski: Motiv od Praga, maslo na platno (iluzija na prostor)
F. Pavlovec: Zimski predel,maslo na platno (iluzija na
prostor)
Dimitar Pandilov: Tovaren voz,maslo na platno (iluzija na
prostor)
Piter Brojgel: Vra}awe na stadoto,maslo na platno (iluzija na prostor)
Piter Brojgel: Pejza` od Egipet, maslo na platno(iluzija na prostor)
28
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
KONTRASTKontrastot vo sekojdnevniot `ivot zna~i koga
}e sporedime dve ne{ta koi me|usebno se spro-tivni, na primer: golemo i malo, temno i svetlo,meko i tvrdo, visoko i nisko, debelo i tenko itn.
Kontrastot e likoven princip koj mo`e da seprimeni na site likovni elementi, so linijata,bojata, tonot, nasokata, teksturata i sl.
Vo likovnata tvorba mo`eme da upotrebimekontrast na linii (debeli i tenki, pravi i krivi,kusi i dolgi), kontrast na boja (temni i svetli,ladni i topli), kontrast na svetli i temni tonovi,kontrast na golemi i mali, okrugli i aglesti formi,horizontalna i vertikalna nasoka itn.
Vasilij Kandinski: Improvizacija 6, maslo na platno (kontrast na boi) Kontrast na crno i belo
Kontrast na ahromatski tonovi
Kontrast na linija
29
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Koontrast na teksturaEndi Vorhold: Cve}iwa,
(kontrast na boja)
Edvard Munk: Pubertet, maslo naplatno (kontrast na nasoka)
Kontrast na topli i ladni boiVasilij Kandinski: Kompozicija IX, maslo na platno
(kontrast na golemina i forma)
30
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
RITAMMnogu ne{ta vo prirodata i vo na{iot `ivot se
povtoruva. Se povtoruva denot i no}ta, nedelite,mesecite, godi{nite vremiwa. Se povtoruvaatna{ite naviki vo ishranata, oblekuvaweto,spieweto i odeweto na u~ili{te. Ova povtoruvawego narekuvame ritam. Skoro se vo prirodata i vona{eto `iveewe ima ritam.
I vo likovnata umetnost imame princip koj gonarekuvame ritam ili povtoruvawe. Ritam voumetnosta e koga nekoj likoven element se povto-ruva vo umetni~koto delo.
Povtoruvaweto ~esto se sretnuva vo narodniterakotvorbi, vo grn~arstvoto, vo narodnite nosii,vo arhitekturata, vo prirodata i kaj predmetitekoi gi upotrebuvame vo sekojdnevniot `ivot.
Razlikuvame prost i alternativen ritam. Prostritam e koga eden ist element se povtoruva mnogupati bez da ja promeni svojata golemina, forma iboja.
Alternativniot ritam e koga imame mnogu patipovtoruvawe no elementot {to se povtoruva ne eist, ili se povtoruvaat dva razli~ni elementinaizmeni~no.
Makedonski naroden vez (ritam na forma i boja)Kompjuterska tvorb,alternativen ritam
Alternativen ritam
Regularen ritam
31
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Ritam vo arhitektirataMakedonski naroden vez
(regularen i alterantiven ritam)
Islamska umetnost (ritam naforma i boja)
Simon [emov: Posmatrawe nayvezdi, grafika (alternativen
ritam)
Endi Vorhold: Mona Liza, akrilik na platno (ritam)
32
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
HARMONIJAHarmonijata e potrebna vo site sferi na
`iveewe, vo prirodata, vo `ivotot, vo odnositeme|u lu|eto pa i harmonijata na na{ata li~nost.Harmonija e princip vo likovnata umetnost.
Ovoj likoven princip pridonesuva da se dobieharmonija vo likovnoto delo, na crte`ot, slikata,grafikata i skulpturata.
Harmonija vo edno likovno delo mo`eme dapostigneme ako upotrebime sli~ni linii, boi,tonovi, teksturi, formi, golemini i sl.
Harmonija dobiena so upotreba na sli~nivrednosti se vika harmonija po analogija.
Nehat Bekiri: Tragi, akrilik na platno (harmonija so ton)Ordan Petleski: Fantastmagie 1,
crte` (harmonija so linija)
Harmonija so krivi linii
Harminija so krivi linii
Harmonija so pravi linii
33
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Ilija Ko~ovski: Lov na eleni, litografija (harmonija)
Harmonija so forma
Harmonija so boja
Harmonija so forma i boja
Pit Mondrijan: Crveno drvo,maslo na platno (harmonija so boja,
linija i forma)
@ak Vilon: Vojnici na mar{,maslo na platno
(harmonija so forma i ton)
Predrag Uro{evi}: Crte`,(harmonija so linija)
34
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
RAMNOTE@ARamnote`ata ni e potrebna na site i na ona {to
ne opkru`uva. ^ovekot se stremi kon umstvena ifizi~ka ramnote`a, prirodata za da se so~uvapostignuva ramnote`a. Ovoj princip vo sekoj-dnevnoto `iveewe e va`en za za~uvuvawe nacelinata na `ivotot i opstanokot na site.
Ramnote`a vo likovnoto delo se postignuva sokombinacija na likovnite elementi, od levata idesnata polovina na tvorbata vo edna celina.Celinata ja postignuvame po pat na simetrija iasimetrija, spored toa imame simetri~na iasimetri~na ramnote`a.
Simetrija se dobiva sosema lesno i ednostavno,so identi~en raspored na elementite vo dvete,levi i desni polovini od tvorbata so postavuvaweednakvi vrednosti na identi~en na~in.
Asimetri~na ramnote`a se dobiva koga imameramnote`a pome|u dvete polovini no so razli~nopostavuvawe na elementite na dvete polovini.
Crkva, Staro Nagori~ane (simetrija) Hram Tax Mahal (simetrija)
Detska tvorba (simetri~naramnote`a)
Detska tvorba (simetri~naramnote`a)
35
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Vasko Ta{kovski:Vertikalna
Orientacija,maslo na platno
(asimetrija)
Asimetri~na ramnote`a
Simetri~na ramnote`a
Detska trovba(asimetri~na ramnote`a)
Detska trovba(asimetri~na ramnote`a)
Detska trovba (simetrija)
Detska trovba (simetrija)
36
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
GRADACIJASè {to ne opkru`uva, pa i nie lu|eto, postepeno
se menuvame. No}ta postepeno preminuva vo den iobratno, rastenijata postepeno se razvivaat,~ovekot od bebe raste i se menuva se do starosta.Seto toa stanuva postepeno i poleka. Koga nekoine{ta postepeno se menuvaat od edna sostojba vodruga, od edna polo`ba vo druga, toa se vikagradacija.
Vo likovniot jazik postoi likoven principnare~en gradacija.
Ovoj princip ni poka`uva deka sekoj likovenelement mo`e postepeno da se menuva od ednavrednost vo druga. Tonot mo`e da premine odposvetol kon potemen postepeno, bojata od `oltada premine poleka kon zelena, pa sina, potoa konvioletova, se do crvena. Gradacijata na bojatanajdobro mo`e da se zabele`i kaj spektarot naboite.
Gradacija so boja Gradacija so tekstura
Gradacija so linija
37
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Gradacija so tekstura O. Mujaxi}: Fudbal, maslo na platno (gradacija so ton)
Gradacija so forma
Krsto Hegedu{i}: Trite od Hamburg, maslo na platno (gradacija so ton)
Zgradata na NIP NovaMakedonija, Skopje
(gradacija vo arhitekturata)
38
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
PROPORCIJAProporcijata e poim {to go ozna~uva odnosot na
goleminite vo edna celina. Likovnite umetnici iarhitektite od sekoga{ barale na~in kako li-kovnoto delo ili arhitekturata da izgledapoidealno po ubavina i so koi proporcii bi gopostignale toa.
Niz istorijata i umetnicite, i arhitektiteprona{le najdobri proporcii vo prika`uvawe na~ove~koto telo i vo izgradbata na zgradi, hramovi,katedrali itn.
Gr~ki hram (proporcija)Poliklet Doriforos, mermer
Proporcija so bukvi
Katedrala vo Strazbur
39
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Manastir Joakim Osogovski (proporcija vo arhitekturata)Ohridska ku}a (proporcija vo
arhitekturata)
Proporcija na prika`uvawe na ~ovekovoto teloPraksitel, Hermes, mermer
Leonardo da Vin~i: Kanon zaproporcija na ~ovekovoto telo
^ovekot kako proporcija zapredmeti vo enterierot
40
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
EDINSTVO
Umetnicite sekoga{ imaat za cel da postignatnivnite dela da imaat edna celina, da ne seslu~uva deloto da izgleda kako da e sostaveno odrazni delovi koi me|u sebe ne se vo celina. Volikovnata umetnost toa se postignuva so likovniteprincipi: ramnote`a, harmonija, povtoruvawe ilikontrast.
Edinstvoto kako likoven princip ima zada~aisto kako i drugite principi, da ja reguliracelinata vo edna tvorba. Toa se postignuva pokrajdrugoto i so upotreba na ednakvi vrednosti kako ikaj harmonijata.
Edinstvo so linija i golemina Edinstvo so ton
Edinstvo so linija
Edinstvo so linija
41
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Edinstvo so forma, golemina i ton Edinstvo so golemina, boja i forma
Edinstvo so ton Edinstvo so golemina, forma i ton
Edinstvo so boja, golemina, formai ton
Edinstvo so boja, forma i golemina
42
02
LIKOVNI PRINCIPI
LIKOVEN JAZIK
KOMPOZICIJASè {to e sostaveno od pove}e delovi mo`e da
se nare~e kompozicija.Vo muzikata imame kompozicija na tonovi, vo
kni`evnosta kompozicija na tekstovi itn. Volikovniot jazik kompozicijata e likoven princippo koj se pravi raspored na mestata na upot-rebenite likovni elementi.
Kompozicijata se dobiva so upotreba na boite,tonovite, linijata, formite vo edna celina,rasporedeni spored `elbite na avtorot.
Ako likovnite elementi prete`no se raspore-deni horizontalno zaklu~uvame deka imamehorizontalna kompozicija, taka e i so vertikal-nata i so dijagonalnata kompozicija.
Reljef (horizontalna kompozicija)Evangelis Mateja, ikona, Ohrid
(vertikalna kompozicija)
Zatvorena kompozicija
Horizontalna kompozicija
Vertikalnakompozicija
Dijagonalnakompozicija
Horizontalna kompozicija, fotografija
43
LIKOVNI PRINCIPI
02LIKOVEN JAZIK
Re{at Ameti: Urbana sredina, maslo na platno(vertikalna kompozicija)
Mark [agal: Zelen violinist,maslo na platno (vertikalna
kompozicija)
Dijagonalna kompozicija
Zatvorena kompozicija
Dim~e Nikolov,grafika(vertikalna kompozicija)
44
03
LIKOVNA UMETNOST
MOTIV
PORTRETSekoe delo od likovnata umetnost e izgradenoso me|usebno kombinirawe na likovnite elementikako {to se linijata, bojata, tonot, nasokata,teksturata, prostorot, goleminata, formata,volumenot. Vo nego se prisutni i likovniteprincipi koi gi reguliraat likovnite elementi.
Gledaj}i go likovnoto delo, vo nego mo`eme daprepoznaeme nekoja poznata sodr`ina pretstavenakako portret, avtoportret, karikatura, figura, akt,sceni od sekojdnevniot `ivot, `ivotni, interier,pejza` ili mrtva priroda. Pretstavuvaweto nane{tata vo delata go narekuvame motiv.
Ako vo likovnoto delo imame samo kombinacijana linija, boja, tonovi, tekstura i sl, a nema motivvelime deka toa delo e apstraktno, odnosno bezmotiv.
Ako na likovnoto de-lo e pretstaven ~ove~kilik velime deka motivna deloto e portret. Se-koj umetnik koga pret-stavuva portret na ne-koja li~nost se obiduvada go pretstavi negoviotspecifi~en izraz i karak-terot na li~nosta, a nesamo fizi~kiot izgled.
Francisko Goja: Oble~enaMaja, maslo na platno (slika
so motiv)
Edo Murti}: Slika,maslo na platno(apstraktna slika)
Leonardo da Vin~i: Mona Liza,maslo na platno
Vasil Vasilev: Ana, drvo
45
LIKOVNA UMETNOST
03MOTIV
AVTOPORTRET
Likovnite umetnicimnogu ~esto go pretsta-vuvaat svojot lik prekucrte`, slika, grafikaili skulptura. Takvotodelo velime deka e av-toportret. Avtoportre-tot mo`e da bide kakosamostalno likovno de-lo, a ponekoga{ umet-nicite go slikale svojotavtoportret vo grupnisceni vo koi se prika-`uva nekoe istoriskoili biblisko dejstvo. Natoj na~in nie osoznavamekako izgledal nekoj umet-nik od vremeto koga ne-malo fotografija.
K. Miji}: Portret na mojata `ena,maslo na platno
Nikola Martinovski:Avtoportret, maslo na platno
Albreht Direr: Avtoportret,maslo na platno
Blagoja Nikolovski: Portret nastarica, maslo na platno
Jan van Ajk: Portret, maslo na platno
Francisko Goja: Avtoportret
Vinsent Van Gog: Avtoportret,maslo na platno
46
03
LIKOVNA UMETNOST
MOTIV
KARIKATURA FIGURANekoi umetnici vo svo-
eto tvore{tvo ja prika-`uvaat psihologijata na~ovekot, negovata sme{-na, neprijatna ili ne~o-ve~na osobina, so {to gopotenciraat negativ-noto kaj lu|eto. Vo toapretstavuvawe se kari-kira izgledot na li~nos-tite i ovoj motiv go na-rekuvame karikatura.
Likovnite dela ~estoni prika`uvaat oble-~eni figuri na lu|e odrazni periodi od isto-rijata na ~ovekot.
Figurata kako motivima golemo zna~ewe zanas zatoa {to toa e doku-ment preku koj se zapoz-navame so na~inot na kojlu|eto bile oble~eni vominatite vremiwa.
Onore Domie: Ovoj mo`eme mirnoda go oslobodime, litografija
Onore Domie: Konte, bronzaAvgust od Primaporte, Rim, mermer
Jan van Ajk: Xovani Arnolfinii negovata nevesta,maslo na platno
Aamdeo Modiljani: ^ovek so lule,maslo na platno
Eduard Mone: Frula{, maslo naplatno
47
LIKOVNA UMETNOST
03MOTIV
AKT @ANR
Od predistorijata dodenes umetnikot crtal,slikal ili preku skulp-turata go pretstavuval`enskoto i ma{koto te-lo bez obleka. Re~isinema umetnik koj vo svo-eto tvore{tvo ne ja pret-stavil ubavinata na ~o-ve~kiot lik.
Mnogu umetnici vo ce-loto svoe tvore{tvo pri-ka`uvaat sceni i dejst-vija od sekojdnevniot`ivot vo vremeto vo koe`iveele. Preku nivnitedela nie, denes, se za-poznavame so ̀ ivotot nalu|eto niz istorijata,kako se oblekuvale, ka-ko i kade `iveele, kak-vi obi~ai imale, so koialatki se slu`ele.
Ovoj motiv e doku-ment za vremeto vo koee sozdadeno deloto.
Gaston La{oz: @ena koja stoi,bronza
G. A. Kos: Dva akta, maslo naplatno
Dega: @ena {to si ja ~e{lakosata, pastel
Hubert van Ajk: Adam i Eva,slika na drvo
Piter Brojgel: Selska svadba,maslo na platno
[arden: Vra}awe od pazar,maslo na platno
48
03
LIKOVNA UMETNOST
MOTIV
@IVOTNI ENTERIER
Nekoi umetnici mnogu~esto vo svoeto tvore{-tvo pretstavuvale odre-deni doma{ni ili divi`ivotni. Pretstavuva-weto na `ivotnite kakomotiv go narekuvame ani-malizam.
Za prika`uvawe `i-votni umetnicite bileinspirirani od ubavi-nata na odredeno ̀ ivot-no ili simbolot koj gopretstavuva `ivotnoto.
Pretstavuvaweto navnatre{en prostor gonarekuvame interier.Preku crte`, slika iligrafika umetnikot gopretstavuva vnatre{-niot prostor na domotili javnite prostori.Preku ovoj motiv se za-poznavame so izgledotna `iveali{teto i dru-gite prostori vo koi ̀ i-veele lu|eto.
Vol~ica, Rim, bronzaVinsent Van Gog: Soba, maslo na
platno
Majstorot od Flamale:Blagovestie, maslo na drvo
Gilgame{: Ukras za kutija
49
LIKOVNA UMETNOST
03MOTIV
PEJZA@ MRTVA PRIRODA
Mnogu likovni delani ja pretstavuvaat uba-vinata na prirodata {tose narekuva pejza`. Pre-ku pejza`ot ni se pret-staveni ubavinite naplaninite, {umite, eze-rata, rekite, poliwata,selata, gradovite i uli-cite.
Koga likovniot umet-nik na svoeto delo imapretstaveno razni pred-meti, rastenija ili mrt-vi `ivotni velime dekadeloto e so motiv mrtvapriroda.
Preku mrtvata priro-da umetnicite sakaat dani ja pretstavat, vsu{-nost ubavinata na lini-jata, bogatstvoto na boja-ta i povr{inite vo li-kovnoto delo.
Vinsent van Gog: Cve}e, maslo naplatno
Pol Sezan: Praski i cre{i,maslo na platnoPiter Brojgel: Zimski pejza`,
maslo na platnoF. Kova~evi}: Zimski pejza`,
maslo na platno
Vinsent Van Gog: @itno pole,maslo na platno
Panorama, fotografija
Dan~o Ordev: Qubanci, maslo naplatno
50
04 LIKOVNI PODRA^JA
LIKOVNA UMETNOST
Likovnatat umetnost kako i drugite umetnostimo`e da se podeli za pove}e podra~ja. Vo za-visnost od toa so kakvi materijali se raboti ikakvi tvorbi se dobivaat, likovnata umetnost jadelime na crtawe, slikawe, skulptura, grafika ivizuelni komunikacii.-Crtaweto e podra~je od likovnata umetnost
kade {to se izrabotuvaat crte`i. Ova podra~je seizrazuva preku upotrebata na raznovidni linii.-Slikarstvoto kako podra~je od likovnata
umetnost e mnogu rasprostraneto, a negovi tvorbise slikite. Slikite se izrabotuvaat od raznimaterijali so upotreba na boja i povr{ini.-Vo likovnoto podra~je skulptura ili plasti~no
oblikuvawe kako {to go vikame, umetniciteizrabotuvaat skulpturi i reljefi. Ovie dela sepostavuvaat vo prostorot i se izrabotuvaat odrazli~ni tvrdi i meki materijali.-Grafikata e likovno podra~je vo koe likovnite
dela se izrabotuvaat so pomo{ na pe~atewe. Ovieumetnici gi narekuvame grafi~ari, a delatagrafiki.-Imame i umetnici koi go izmisluvaat izgledot
na predmetite za sekojdnevnata upotreba. Tie goizmisluvaat izgledot na koricite i ilustraciiteza knigite i spisanijata, plakatite, ambala`atana proizvodite, tekstilnite proizvodi i drugipredmeti kako {to se: avtomobilite, predmetiteza doma}instvoto i seto ona {to go sre}avame i goupotrebuvame vo sekojdnevniot `ivot. Ovieumetnici se vikaat dizajneri.
CRTE@
CRTE@ CRTE@
SLIKA
SLIKA
51
LIKOVNI PODRA^JALIKOVNA UMETNOST
04
GRAFIKA
GRAFIKA
SKULPTURA
SKULPTURA
SKULPTURA
REZBA
DIZAJN
DIZAJN
DIZAJN
DIZAJN
52
05 CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Crtaweto e prvo likovno podra~je vo koelikovniot umetnik se izrazuva so crte`. ^ovekotzapo~nal da crta u{te od predistorijata pa se dodenes. Vo likovnata umetnost crte`ot se smetakako umetni~ko delo i mnogu slikari napravileprekrasni crte`i. No mnogumina umetnici cr-taweto go upotrebuvaat kako podgotovka za izra-botka na drugite likovni dela, sliki, skulpturi igrafiki. So crte`ot se zabele`uva idejata, sepravi skica za deloto.
Za crtawe mo`at da se upotrebat site ma-terijali koi ostavaat traga na podlogata. Crte`otmo`e da se izraboti so moliv, jaglen, razni vidovipastel, voso~en i obi~en, tu{, kako i so akvarelnii temperni boi
Crte` so moliv
Crte` so jaglenDetski crte` so flomasterPraistoriski crte` vo pe{terataAltamira
Rembrant: Crte`, tu{
53
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
Crte` so akvarel Crte` so jaglen
Modiljani: ^ovek so brada, tu{
Ordan Petleski: Crte`, tu{,perce
Crte` so molivPredrag Uro{evi}: Crte`
54 LINIJA
Linijata najmnogu ja upotrebuvame vo crtaweto.Linijata mo`eme da ja upotrebime na mnogu na~inivo crte`ot vo zavisnost od toa {to sakame dapretstavime. Mo`eme da gi povtorime istite iliraznovidni, vo ritam, da gi isprepletuvame me|usebe, da gi naneseme na crte`ot vo razli~nigolemini, debelini ili gustini. Pri crtawe narazni predmeti mo`eme so konturna linija da gipretstavime nivnite formi i izgled, a so teks-turna linija nivnite specifi~ni povr{ini.
Ako upotrebime sli~ni linii, }e dobiemeharmoni~en crte`, a mo`eme da upotrebime ikontrastni linii za da dobieme raznovidnost vocrte`ot.
05 CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Edgard Dega: Balerina, tu{
Konturna linija
Detski crte`, tu{
Petleski: Monument,crte`, tu{
55TEKSTURA
Sekoj predmet {to go crtame ima povr{ina kojamo`e da bide rapava, mazna, tvrda, meka, bodlivai sl. So pomo{ na linijata go prika`uvamekarakterot na taa povr{ina, a tie linii znaemedeka se narekuvaat teksturni. So teksturni liniija pretstavuvame: korata na drvoto, na kamenot,trevata, po~vata i na mnogu drugi materijali.
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
Tekstura so oboena linija
Priridna tekstura Teksturna linija
Teksturna linija
Teksturna linijaPrirodna tekstura na kora od drvo
56
05 CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
PROSTOR
So crtaweto mo`eme da pretstavime sè {tosakame, razni predmeti, `ivotni, lu|e, rastenija,priroda i razni objekti prika`ani od nadvor ivnatre.
Prika`uvaj}i go prostorot so crtawe niepretstavuvame iluzija na prostor. So upotreba naraznovidni linii umetnicite go prika`uvaatnadvore{niot prostor, odnosno prirodata kako{to se planini, more, poliwa, ulici, zgradi, grad,odnosno objekti vo koi `iveeme, u~ime, rabotime,ili se zabavuvame.
Osven nadvore{niot, preku crtawe go pri-ka`uvame i vnatre{niot prostor, odnosno izgledotna na{iot dom, u~ilnica, na{ata soba, a mo`emeda napravime i skica ili plan kako da izgledana{iot stan.
Iluzija na prostor sopreklopuvawe
Skica na vnatre{en slo`enprostor
Krsto Hegedu{i}: [tala, tu{ iperceVinsent van Gog: Pejza`, tu{, perce (iluzija na prostor)
57
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
RITAM
Vo crtaweto, kako i vo drugite likovni tvorbi,imame ritam na linii. Ako vo prirodata go gledamedrvoredot }e vidime deka imame ritam na drvjata,kaj ogradata imame ritam na razni formi, kajskalite imame skala do skala koja se povtoruva,kako i mnogu drugi ne{ta koi se prisutni okolu nas.Seto ova nie mo`eme da go pretstavime so cr-taweto. Ritam na skali
Ritam na liniiRitam na formi
Ritam na bojaRitam na boja i linija
58
05 CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
RAMNOTE@A
Vidovme deka ramnote`ata e sekade okolu nas,vo prirodata, kaj lu|eto i vo umetnosta. Vo crte`otisto taka se trudime da postigneme ramnote`a naona {to go pretstavuvame na levata i na desnata stra-na od tvorbata. Znaeme deka ramnote`ata najednos-tavno se pretstavuva so simetrija, no i so asimetrija.
Vo prirodata postojat formi koi sami po sebese simetri~ni, odnosno nivnata desna i levapolovina se identi~ni. Toa najlesno go voo~uvameako nacrtame peperutka, vazna, {i{e ili portretna ~ovek vo anfas.
Zabele`uvame deka dvete polovini na ovieformi se identi~ni, odnosno simetri~ni.
Tvorba so simetrija
Detski crte`, flomaster(asimetrija)
Crte` so laviran tu{(asimetrija) Crte` so laviran tu{
(asimetrija)
Kompjuterski crte` (simetrija)Detska tvorba (simetrija)
59
CRTAWELIKOVNO PODRA^JE
05
TU[
Za crtawe se upotrebuvaat i razni vidovimaterijali, kako {to e molivot, tu{ot, flomas-terot, bajcot, jaglenot, a mo`e da se crta i sovodeni boi~ki.
Tu{ot e te~en materijal za likovno izrazuvawe.Mo`e da bide crn, no postoi i tu{ vo pove}e boi. Secrta na mazna hartija, naj~esto na hamer, zatoa {topodlogata ne go vpiva vedna{ tu{ot i ne go razleva.
Kako sredstva za nanesuvawe na tu{ot seupotrebuvaat metalno perce, za{ileno drvce ili~etka so vrv. Sekoj od ovie materijali ostavaspecifi~na traga so posebni likovni kvaliteti.
So tu{ot mo`eme da go pretstavime sekoj detaqna ona {to go crtame. Crtaweto so perce mo`emeda go kombinirame i so ~etka. Koga }e go zavr{imecrte`ot so perce, so ~etka mo`eme da nanesemerazreden tu{ i so nego celiot crte` da go prek-rieme so potemni i posvetli povr{ini po na{a`elba. Ovoj vid na crte` go imenuvame lavirancrte` ili crte` so laviran tu{.
Bajcot e sli~na tehnika kako i tu{ot samo {totoj ima specifi~na kafeno - okeresta boja. Sobajcot se raboti na ist na~in kako i so tu{ot.
Crte`ot so bajc ili tu{ naj~esto se sretnuva soista crno - siva ili kafeno - okeresta boja. Kogatvorbata e izrabotena vo sli~en ton, velime dekae monohromen crte`, a toa zna~i deka ne smeupotrebile pove}e raznovidni boi pri crtaweto.
Portret na ~ovek, tu{, perce
Drva so granki, tu{-perce
Laviran crte`, tu{Tragi od razni vidovi percaPribor za crtawe so tu{
60
06 SLIKAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Mnogu poznato likovno podra~je i mo`ebinajprisutno vo likovnata umetnost e slikarstvoto.Kako podra~je slikaweto se izrazuva so likovnodelo koe go narekuvame slika. Slikata e ka-rakteristi~na po toa {to e oboena so raznobojnipovr{ini, formi, linii i boi. Slikata se do-`ivuva so gledawe vizuelno, a mnogu retko i sodopir.
Slikata se izrazuva so nanesuvawe boja vrzodredena podloga. Bojata se izrabotuva od pig-menti (boja vo prav) {to se me{aat so nekojate~nost za da mo`e da se slika so toa. Na toj na~innastanale akvarelnite boi, tempernite boi imaslenite boi {to gi koristat likovnite umetnici.
Spored toa kako e podgotven pigmentot imame iraznovidni tehniki vo slikarstvoto: akvarel,tempera, akrilik, kola`, freska, maslena tehnika,vitra` i tapiserija.
Umetnicite gi nanesuvaat boite na slikata so~etki. ^etkite se pravat od specijalni finivlakna od nekoi `ivotni, a denes i od ve{ta~kimaterijali. Imame razni vidovi ~etki so ostar iliramen vrv, okrugli i spleskani. ^etkite serazlikuvaat i spored goleminata, a goleminata eozna~ena so brojka.
Slikata ima i podloga na koja se slika. Podlogaza slikawe mo`e da bide hartija, platno, yid, drvoili staklo.
^etki za slikawe
Leonardo da Vin~i: Mona Liza,maslo na platnoPigmenti od koi se pravi boja
61
SLIKAWELIKOVNO PODRA^JE
06
Du{ko Stojanovski: Tapiserija
Sezan: Planina Sent Viktori,maslo na platno
Miroslav Masin: Od ciklusot transformacii, maslo na platno
Bogorodica, ikona, OhridSimnuvawe na Hristos od krstot, freska od Nerezi
62
06 SLIKAWE
LIKOVNO PODRA^JE
BOJA
Slikarite vo svoite dela najmnogu ja upotre-buvaat bojata vo kombinacija so drugite elementiod likovniot jazik.
Znaeme deka boite se delat na primarni isekundarni, topli i ladni, svetli i temni,hromatski i ahromatski.
Hromatski se site primarni i sekundarni boi, aahromatski se crnata i belata so site tonovi koise dobivaat od nivnoto me|usebno me{awe.
Site nie slikame so boi koi ni se dopa|aat. Akosakame nekoja boja da bide poubava i poizrazena,go upotrebuvame komplementarniot kontrast. Voovoj kontast komplementarni parovi se: crvena -zelena, sina - portokalova, `olta - violetova.
Mnogu umetnici za da ja potenciraat ubavinatana boite vo svoite sliki gi kombiniraat komple-mentarnite parovi.
Kako i kaj crte`ot, ako vo slikata upotrebimeedna boja so raznovidni tonovi od nea, velime dekaslikata e monohroma, a ako slikame so mnoguvidovi intenzivni i jaki boi velime deka slikatae koloristi~ki naslikana.
Kostas \eorgiu: Stasis II, maslona platno
Svetlin Rusev: Izbor nacivilizacijata, maslo na platno
(monohrimna)
Petleski: Sogoreno podra~je,maslo na platno (koloristi~ka)
Vasko Ta{kovski: Korewata naplaninata, maslo na platno
(koloristi~ka) Koloristi~ka kompozicija
63
SLIKAWELIKOVNO PODRA^JE
06
GRADACIJA
Vo likovniot jazik se sretnavme so poimotgradacija. Toa be{e postepeno menuvawe nalinijata, bojata, tonot ili formata od edna vodruga vrednost.
Vo slikarstvoto ~esto ja sre}avame upotrebatana gradacijata.
Umetnicite vo svoite sliki so gradacija nabojata i tonot ni pretstavuvaat iluzija na pros-torot vo prika`uvaweto na prirodata, ni pri-ka`uvaat iluzija na volumenot na predemetite,odnosno raznovidnosta i ubavinata na bojata itonot kako bogatstvo na na{eto do`ivuvawe. J. Mi{e: Devoj~e, maslo na platno
(gradacija so ton)
Sveto Manev: Crte`-slika,(gradacija so ton)
Gradacija so boja
Gradacija so bojaQ. Popovi}: Oma`, maslo na platno (gradacija so ton)
Gradacija so ton
64
06 SLIKAWE
LIKOVNO PODRA^JE
GVA[U~enicite, no i odredeni umetnici, svoite
likovni tvorbi gi rabotat vo gva{-tehnika.Gva{ot e tehnika na vodeno slikawe vo koja se
upotrebuvaat akvarelni (vodeni) boi i belatempera vo tuba. Gustinata na bojata zavisi odkoli~estvoto na bela tempera {to se dodava.
Vo odnos na likovnata ideja, so gva{ mo`e da sedobie ne`na ili gruba povr{ina, intenzivno ilizagaseno naslikana, retko ili gusto nanesena boja,proyirno i pokrivno, zvu~na boja ili blago tonskostepenuvawe.
Za rabota so gva{ ni se potrebni: akvarelni boi,bela tempera od tuba, ~etki: {iroki, flah-~etkiza golemi povr{ini, pomali i pogolemi so izrazenvrv so koj se crta i slika. ^etkata treba da imasposobnost da vpie i da nosi koli~estvo boja, dase sviva pri dopir so podlogata bez da se delatvlaknata i da ima izrazen vrv i mekost. Potrebnise u{te: dve kanti~ki (za ~ista i ne~ista voda),paleta (par~e plasti~na ili drvena plo~ka) zame{awe na bojata, list bela hartija za proba nabojata i krp~e za bri{ewe na ~etkite vo tekot narabotata.
So gva{ mo`e da se raboti direktno so boja iliprvin blago da se iscrtaat konturite so moliv. Somolivot treba lesno da se pritiska i poretko dase bri{e za da ne se o{teti hartijata, ne e potrebnoiscrtuvawe sitni detali i sen~awe so molivbidej}i bojata }e go pokrie crte`ot, a pritoa }ebide ne~ista.
Deca slikaat so gva{
Tvorba so gva{
Portret, detska tvorba, gva{Detska tvorba, gva{ Detska tvorba, gva{
65
SLIKAWELIKOVNO PODRA^JE
06
KOLA@
Koga crtame i slikame, nie mo`eme da kom-binirame i drugi raznovidno oboeni povr{ini koi}e gi nalepime na crte`ot ili slikata. Kogapravime likovna tvorba so lepewe (aplikacija) nadrugi oboeni povr{ini od razni materijali,velime deka taa tehnika e kola`.
Koga kombinirame crte` i kola` so drugipovr{ini, velime deka imame kola`iran crte`, akoga kombinirame slikawe i kola`, velime dekaimame kola`irana slika.
Za kola` mo`eme da upotrebime oboeni povr-{ini od raznovidni materijali, od hartija,tekstil, tekstura od hartija, delovi od foto-grafija ili oboeni ili tekstualni povr{ini oddrugi pe~ateni materijali. Vo najnovo vreme zakola` se upotrebuvaat i drugi materijali koi gisre}avame vo sekojdnevnata upotreba.
Sekoj avtor si odbira so kakva boja, forma igolemina }e ja kombinira svojata tvorba. Siteoboeni povr{ini se lepat i kombiniraat napodlogata od hartija vo edna kombinacija kojagradi edna celina.
Fatlice Veseli: Senka, kola`
Tvorba so kola`
Kola` so oboeni i tekstualnipovr{iniPribor za rabota so kola`
66
07 GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
Grafikata e likovno podra~je koe go sretnuvamevo likovnata umetnost.
Grafikata se razlikuva od crtaweto i sli-kaweto po toa {to likovnite dela nastanuvaat popat na otpe~atuvawe vo razli~ni tehniki imaterijali. Deloto napraveno vo grafikata istotaka se narekuva grafika ili grafi~ki list, aumetnikot - grafi~ar.
Vo grafikata avtorot ne crta direktno nahartijata za da dobie grafika kako likovno delo.Vo ova podra~je grafi~arot prvin pravi skica zasvoeto delo, pa potoa na nekoja plo~a ja prenesuvaidejata. Plo~ata mo`e da bide od raznovidnimaterijali od drvo, linoleum ili metal. Toj taaplo~a, {to ja vikame matrica, ja dlabi, ja re`e iliso hemikalii ja obrabotuva i otkako }e ja prema~kaso boja otpe~atuva grafika, ra~no ili so ma{inaza pe~atewe.
Rabota na kamena plo~a zalitografija
Ma{ina za pe~atewe
Direr: Sv. Toma, gravura
Du{an Per~inkov: Romanti~en predel, sito-pe~at
67
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
07
Studentska tvorba, linorez Detska tvorba, linorez
Detska tvorba, linorez
Linorez
Dan~o Ordev: Akt, litografija
Ilija Ko~ovski: Ubavica i yvar, drvorez
Bo`in Barutovski: Jama, linorez
Fatmir Krupa: Kompresija,akvatinta
68
07 GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
MONOTIPIJA
Monotipijata e grafi~ka tehnika {to ovoz-mo`uva dobivawe na samo eden otpe~atok. Zatoasekoj otpe~atok e edinstven i nepovtorliv.
Za realizacija na monotipijata se primenuvaramna staklena, plasti~na ili metalna plo~apogolema od listot na koj }e se pe~ati. Vrz plo~ata{to se koristi, so ~etka se nanesuva sakanata boja(ili pove}e boi po `elba) i dodeka e sè u{tevla`na, vrz nea go postavuvame listot. Celatapovr{ina na listot blago ja pritiskame so dlan-kata sè dodeka listot ne nalegne na celatapovr{ina na plo~ata i ne ja vpie bojata. Sledno evadeweto na listot: so dvata prsta, so dvete racegi zemame dvata gorni agli od hartijata i goodlepuvame so podigawe od plo~ata. So toaotpe~atokot e gotov.
Vo monotipijata mo`e da se raboti so edna bojakako crte` ili so popolneti povr{ini, so dve ilipove}e boi, so tonsko stepenuvawe, so i bez motiv,so grebewe na bojata itn.
Monotipijata e privle~na grafi~ka tehnika zaumetnici so slikarski afiniteti.
Podloga za pe~atewe na monotipijata prete`noe hartijata, no mo`e da se pe~ati i na tekstil ilina drug materijal po izbor.
Proces na pe~atewe so monotipija Tvorba so monotipija vo edna boja
Tvorba so monotipija so pove}eboi
Monotipija
Monotipija
69
GRAFIKALIKOVNO PODRA^JE
07
KARTON - PE^AT
Karton - pe~at e grafi~ka tehnika na visokpe~at. Kako podloga za pe~atewe se koristi karton.Od kartonot se izrabotuva matrica koja ni slu`iza otpe~atuvawe na grafikite.
Najprvo se zemaat dve isti plo~i od karton. Naednata se iscrtuvaat sakanite formi, se se~at ise lepat na drugiot karton. Koga }e se izrabotimatricata na nea se nanesuva boja so valjak, potoase stava list hartija, se pritiska so nekoj val~estpredmet na hartijata i se dobiva otpe~atok.
Vo ovaa tehnika na matricata mo`at da sezalepat i razni drugi materijali, po ̀ elba, so {to}e se dobijat neo~ekuvani i interesni efekti naotpe~atokot.
Detska tvorba, karton-pe~atMaterijali za rabota so karton-
pe~at
Proces na rabota so karton-pe~at
Detska tvorba, karton-pe~at
Detska tvorba, karton-pe~at
70
08 OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Skulptura e likovno podra~je ~ii likovni delase napraveni od meki i tvrdi materijali koizafa}aat prostor. Ova podra~je se narekuva iplasti~no oblikuvawe, a umetnikot skulptor ilivajar.
Skulpturata se izrabotuva vo razli~ni materi-jali koi imaat svoi karakteristiki i ubavini.Naj~esti materijali za izrabotka na skulpturi sekamenot, drvoto, metalot i keramikata.
Pokraj klasi~nite materijali vo skulpturata seizrabotuvaat i dela od hartija, plastika, pa i odupotrebeni otpadni materijali.
Vo zavisnost od toa od koj materijal se izrabo-tuva skulpturata, imame i razni postapki naoblikuvawe, kako {to se so dodavawe i odzemawe,gradewe, dlabewe, grebewe i perforirawe vomaterijalot, so lepewe i sostavuvawe, so vrzu-vawe, kinewe i previtkuvawe.
Skulpturata ja sre}avame kako polna plastikakoja mo`eme da ja gledame od site strani, kakoreljef koj e postaven na nekoja yidna ili slobodnavertikalna povr{ina, kako bista koja pretstavuvaportret na nekoja li~nost ili kako asambla`,kompozicija od grupa poedine~ni skulpturipostaveni vo edna celina.
Vo skulpturata se prisutni site likovni prin-cipi koi go pravat kvalitetno umetni~koto delokako {to se: volumenot, linijata, teksturata,proporcijata, bojata itn.
Venera Vilendorska, skulptura vokamen
Reljef, Egipet
Vencislav Rihter: H-1, aluminiumMobilna skulptura vo prostorVlado Avram~ev: Ciklus predeli,
keramika
71
OBLIKUVAWELIKOVNO PODRA^JE
08
FORMAZnaeme deka formata e nadvore{niot izgled na
ne{tata {to gi gledame ili gi prika`uvame.Skulpturata e trodimenzionalna forma kojazafa}a odreden prostor, odnosno ima volumen. Akotoj volumen celiot e ispolnet so materijal, velimedeka ima masa. Masata e materijalot koj go zafa}aprostorot. Ispolnetata skulptura so materijalima isto koli~estvo na volumen i masa.
Kamenot ima ist volumen i masa, a balonot imagolem volumen a sosema mala masa (materijal). Skulptura od hartija
Ikonostas vo crkva Sv. Dimitrie,Bitola, rezba
Figura od pe~ena glina, Erusalim Mikelanxelo: Mojsie, kamen
72
08 OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
RAMNOTE@A
Kako i vo drugite likovni podra~ja, i vo skulp-turata ramnote`a dobivame so simetrija i asi-metrija, odnosno vizuelna ramnote`a na levata ina desnata polovina od deloto.
Vo skulpturata pove}e se primenuva asimet-ri~nata ramnote`a.
Spomenik Makedonium, Kru{evo(simetrija)
Marijeta Sidovska: Baram ~ovekvo ogledalo, kombinirana
tehnika (asimetrija)Stefan Manevski: Skulptura H-1,
metal (asimetrija)
Oto Logo: Relikvija, metal(simetrija)
B. Veli~kovski: Torzo, terakota(simetrija) Glava na bo`ica od Jabolce, Skopje (simetrija)
73
OBLIKUVAWELIKOVNO PODRA^JE
08
BOJA
Bojata vo skulpturata e prisutna od pred-istorijata do denes. Otkrieni se bezbroj dela sotragi na boja so {to se potencira ubavinata naskulpturata. Denes, mnogu sovremeni skulptorisvoite dela gi kombiniraat so boja.
Radovan Trnavac: Umetni~kaforma, drvo (oboena skulptura) Oboen reljef Bo`ica Nepal, oboena skulptura
Jordan Grabulovski: Paradoks nakoegzistencijata
Moderna skulpturaTutankamon, Egipet, oboena skulptura
74
08
LIKOVNO PODRA^JE
PROPORCIJA
Umetnicite sekoga{ se trudele da prika`atubavina na svoite dela, a najmnogu ubavinata na~ove~koto telo. Vo odreden istoriski period,posebno vo gr~kata umetnost, do{le do idealnisoodnosi vo pretstavuvaweto na ~ovekot.
Proporcijata e likoven princip koj go izu~uvaodnosot pome|u goleminite, odnosno detalite voedna celina.
OBLIKUVAWE
Gr~ka skulptura, proporcija
Praksitel: Venera, Grcija, kamenDragan Popovski-Dada: Po{tar,
mermerMikelanxelo: Pieta, detaq,
kamen
Aleksandar Kalder: Kow, `ica
Umetnik od Hopeh: Statua naArhat, oboena kermanika
75
LIKOVNO PODRA^JE
KOMPOZICIJA
Sekoe umetn~ko delo e sostaveno od mnogu ne{taslo`eni vo edna kompozicija. Vo skulpturataimame kompozicija od mnogu ednostavni volumenivo eden slo`en volumen, ili pak od pove}esamostojni skulpturi vo edna celina nare~enaasambla`.
Ako skulpturata e postavena vo otvoren prostor,taa treba da bide povrzana so okolinata vo ednakompoziciska celina. Sekoj skulptor koga pravidelo za odreden prostor, razmisluva kakva da bidetaa skulptura za da se vklopi vo okolinata.
OBLIKUVAWE
Jordan Grabulovski: Komunikacija II, kombinirana tehnika
Vasil Vasilev: Vertikalnaasocijativna forma XII i VIII, drvo
Jordan Grabuloski: Prostornibelezi, bel cement Kalder: Semejstvo, `ica
Tome Serafimovski: Kiril iMetodij, bronza
76
09 DIZAJN I VIZUELNI
KOMUNIKACIILIKOVNO PODRA^JE
� Vizuelnite komunikacii i dizajnot go op-fa}aat celokupniot izgled na seto ona {to mo`eda se vidi okolu nas i {to mu slu`i na ~ovekot vosekojdnevniot `ivot za negov opstanok, egzis-tencija i zabava. Dizajn e oblikuvawe na nad-vore{niot izgled na ne{tata okolu nas, odnosnona upotrebnite predmeti.
� Vizuelnite komunikacii se ona preku {to~ovekot komunicira so drugite okolu sebe, kako naprimer: knigi, katalozi, prospekti, soobra}ajniznaci, spisanija, vesnici, reklami, oglasi, pla-kati, ilustracii, stripovi i sl.
� Vo vizuelnata komunikacija plakatot e ne-zamenliv del od razmenata na informacii i idei.So mo`nosta da prezentira tekst i slika vo edno,plakatot pretstavuva eden od najdirektniteprenesuva~i na vizuelni poraki za: koncerti,proizvodi, izlo`bi, kampawi, razni manifestaciii sl. Umetnicite koi gi oblikuvaat vizuelnitekomunikacii gi narekuvame grafi~ki dizajneri.
� Vo vizuelnite komunikacii glavna uloga imaprimenata na fotografijata. Kompjuterot denes eglavno sredstvo za kombinirawe, istra`uvawe ikreirawe na interesni i privle~ni re{enija.
PLAKAT PLAKAT
INDUSTRISKI DIZAJN
INDUSTRISKI DIZAJN
MODEN DIZAJN
77
DIZAJN I VIZUELNIKOMUNIKACII LIKOVNO PODRA^JE
09
NAKIT NAKITPLAKAT
PLAKAT ZNAK
SPISANIESPISANIE
SPISANIE
78
10 GALERIJA
MAKEDONSKI UMETNICI
\or|i Zografski:@enski portret,maslo na platno
DimitarAndonov-
Papradi{ki:Pejza`, maslo
na platno
Dimitar Avramovski Pandilov: @etvarki, maslo na platno Qubomir Belogaski: Motiv od Boka II, akvarel
LazarLi~enoski:Dolap, maslona platno
VangelKoxoman:
Motiv odPrilepsko I,
maslo na{perplo~a
79
GALERIJAMAKEDONSKI UMETNICI
10
Nikola Martinovski: Nevesta, maslo na platno
AngeleIvanovski:
Staro Skopje,maslo na platno
Mile Korubin: Kombinacija, maslo na platno
Borko Lazeski:Apstrakcija, tempera
Dimo Todorovski:Umetnikovata majka, bronza
Borislav Trajkovski: Kombinacija, maslona platno
80
12 RE^NIK NA POIMI
AAmater - qubitel na umet-
nosta koj ima druga svojaprofesija, a se zanimava solikovno tvore{tvo od qubov,a ne profesionalno.
Animalist - likoven umet-nik koj osobeno se zanimava soprika`uvawe, odnosno socrtawe ili vajawe na ̀ ivotni.
Antika - naziv na staritekulturi, osobeno na rimskatai na gr~kata.
Apstraktna umetnost -pravec vo modernata umetnostkoj go napu{ta prika`uvawetona realniot svet i tvori soslobodni formi.
Arabeska - ornament voarapski stil koj se sostoi odstilizirani geometriski irastitelni elementi.
Atelje - rabotilnica, ra-botna prostorija na likovenumetnik ili na lica za krea-tivni profesii.
Ambala`a - likovno dizaj-nirawe na materijalot vo kojse pakuva i se prodava pro-izvodot.
BBareljef - mnogu nizok,
plitok reljef vo skulpturata.Bienale - izlo`ba koja se
odr`uva sekoja vtora godina.Bista - prika`uvawe na
glavata i gorniot del od ~o-ve~koto telo vo vajarstvoto.
VValer - soodveten fran-
cuski zbor za ton.Viweta - mal crte` ili
slika {to slu`i kako ukras nanekoj tekst.
Vitra` - prozorec ilistaklena povr{ina, izrabotenaili ukrasena so par~iwa raz-nobojno staklo.
GGalerija - prostor izgra-
den so namena za izlo`uvawena umetni~ki dela.
Gva{ - tehnika za crtaweso vodeni boi i so bela temper-na.
Grafi~ki list - otpe~ate-na grafi~ka likovna tvorba.
Galeriska skulptura -skulptura koja po svojata go-lemina mo`e da se izlo`uvavo galerija (realna i mini-jaturna golemina).
DDekoracija - ukrasenost,
odnosno ukrasuvawe na pros-tor, kako i na poedine~niformi na ukrasuvawe.
Dizajn - crte` namenet zaoblikuvawe na proizvodi zaindustrisko proizvodstvo.
Dizajner - umetnik, spe-cijalist za estetsko oblikuva-we na predmeti ili povr{iniza industrisko proizvodstvo.
@@anr - prika`uvawe na
sliki od sekojdnevniot ̀ ivotpreku likovna tvorba.
IIlustracija - slika ili
crte` povrzan so dejstvo odpi{uvan tekst.
Istorija na umetnost -nauka za pojavata i razvojot naumetni~kite pravci, nivnatavrednost i istorisko zna~ewe.
Iluzija - iluzija vo sli-karstvoto e pretstavuvaweprostor, ton, perspektiva itn.
Industriski dizajn - li-kovno oblikuvawe na predmetiza sekojdnevna upotreba koi-{to se proizveduvaat indus-triski.
KKatalog - publikacija vo
koja se potpi{ani site izlo-`eni dela na muzejot, gale-rijata, izlo`bata ili tvore{-tvoto na umetnikot.
Ki~ - neumetni~ka zanaetskaili umetni~ka produkcija. Ki~e delo koe nastanuva poradievtina `elba za dopa|awe,zna~i dopadlivo nadomestu-vawe za umetnosta, a se pojavu-va kako rezultat na nerazvienaumetni~ka sredina.
Kolorit - oboenost, svoj-stvo, izraz, efekt na umetni~-koto delo postignato so boja.
Kroki - brz i lesen crte`so ednostavni linii i malkudetali.
81
RE^NIK NA POIMI 12
LLazurna boja - providno
nanesuvawe na boja niz kojamo`e da se vidi podlogata.
Likovna umetnost - zaed-ni~ki imenitel za arhitektura,slikarstvo, vajarstvo i grafi-ka, tvorbi koi ~ovekot kreativ-no gi sozdava.
Linearno - karakteristikana slikarsko, skulptorsko iligrafi~ko delo na koe glavnoizrazno sredstvo im e linija-ta.
MMarina - umetni~ko prika-
`uvawe na morski pejza`.Minijatura - slika ili
skulptura vo izrazito malformat.
Mozaik - umetni~ka tvorbakoja se izrabotuva so sostavu-vawe na raznobojni kocki~kiod staklo, kamen i sl.
Monografija - kniga vokoja iscrpno se prika`ani`ivotot i tvore{tvoto nanekoj umetnik.
Monohromija - slikarskodelo izraboteno samo so ednaboja.
NNaturalizam - nastojuva-
we na umetnosta, pojavite ipredmetite da se prika`atpovistinski i porealni.
OOrnament - geometriski,
rastitelni ili zoomorfnistilizirani formi so koi e
ukrasena nekoja povr{ina, koimo`at da se povtoruvaat ilivariraat.
Obvivka - likovno obliku-vawe, dizajnirawe na koricaza kniga ili za drug relklamenmaterijal.
PPaleta - povr{ina na koja
slikarot gi me{a boite predda gi nanese na deloto.
Panorama - prika`uvawena prirodata so {iroki i dale~-ni vidici.
Pejza` - slika na koja seprika`uva priroda.
Primeneta umetnost -naziv na umetni~ko oblikuvanipredmeti za upotrebliva name-na.
Profil - izgled na likili na predmet gledani otstra-na.
RRamen pe~at - grafi~ka
tehnika bez dlabewe na pod-logata (sito-pe~at, monotipija,litografija).
Reproduktivna grafika -kopija ili dela koi ne sera~no pe~ateni, tuku so ofset-industriski pe~at.
SSignatura - svoera~en pot-
pis na umetnikot na slikata,grafikata ili skulpturata{to ja izrabotil.
Skica - provizorna, nafr-lana i nedoterana slika, skulp-tura ili gradba.
Stilizacija - uprostuva-we, sveduvawe na formite odprirodata na ednostavni iosnovni oblici.
TTapiserija - op{t naziv
na umetni~ko delo izrabotenood tekstilen materijal.
Terakota - op{t naziv zaproizvodi od glina koi sezacvrsteni so pe~ewe.
Triptih - likovno delosostaveno od tri dela.
FFaktura - povr{ina na
umetni~koto delo vo slikar-stvoto so koja se dobivaatnekoi osobenosti na povr{ina-ta.
Figurativnost - karak-teristika na likovnoto delokoga na nego mo`e da se pre-poznae konkreten lik, sodr`i-na ili motiv.
CCrte` - likovno delo na
povr{ina, ostvareno so lini-ja kako glavno izrazno sredstvo.
[[tafelaj - slikarski sta-
lak - nosa~, nogalki na koiumetnikot ja postavuva slikatapri rabota.
82
?TEST 1
Drag u~eniku,
Koga }e dojde{ do ovie testovi, ve}e si se zapoznalso pogolemiot broj na sodr`ini od u~ebnikov. Do denessigurno si nau~il dosta nepoznati raboti, a nekoi tise ve}e poznati.
Ovie testovi se samo proverka na tvoite znaewa.Nekoi delovi od tekstot se so odgovori na postavenitepra{awa, a nekoi se re{avaat so crtawe. Se nadevamdeka testovite ne se te{ki i deka bez pogolem napor}e gi re{i{.
Testovite }e gi popolnuva{ vo vreme koga }e re{inastavnikot po likovno, prviot pri krajot na prvoto,a vtoriot pri krajot na vtoroto polugodie. Odgovoritena sekoe pra{awe }e se ocenuvaat so bodovi koi }e giopredeli nastavnikot po likovno. Testovite senapraveni taka {to mo`at da se otkinat i da mu sepredadat na nastavnikot za ocenuvawe.
Ti po`eluvam uspe{no re{avawe na testovite,dobri ocenki i zadovolstvo pri rabotata.
83
TEST 1
IME I PREZIME ___________________________________________________
ODDELENIE _____________________________________________________
U^ILI[TE ________________________________________________________
DATUM _____________________
1. Dali nekoga{ dobiva{ ̀ elba dacrta{?
dane
2. Dali poznava{ razli~ni teh-niki na crtawe?
dane
3. Dali pove}e saka{ da crta{, daslika{ ili da modelira{?
da slikamda crtamda modeliram
4. Zaokru`i gi slikarskite teh-niki:
tu{ i pero molivpastel kola`akvarel tempera
5. Koga gleda{ slika, dali taa votebe pobuduva interes i dalizastanuva{ da ja razgleda{?
daneponekoga{ne me interesira
6. Opi{i {to e skulptura?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
84
TEST 1
7. Navedi od koi materijali mo`e{da napravi{ skulptura.
______________________________
______________________________
______________________________
8. Dali znae{ {to e grafika?
______________________________
______________________________
______________________________
9. Mo`e{ li da nacrta{ nekojpoznat znak ili amblem?
10. Dali si posetil nekoj muzej iligalerija dosega i navedi kade?
______________________________
______________________________
13. Dali si videl umetni~ko delovo mestoto kade {to `ivee{ i akoznae{ navedi od kogo?
______________________________
______________________________
12. Navedi nekolku imiwa na svet-ski likovni umetnici.
______________________________
______________________________
______________________________
11. Navedi nekolku imiwa na make-donski likovni umetnici.
______________________________
______________________________
______________________________
14. Navedi vo koe likovno podra~jespa|a reljefot.
______________________________
______________________________
85
TEST 2
IME I PREZIME ___________________________________________________
ODDELENIE ______________________________________________________
U^ILI[TE ________________________________________________________
DATUM_____________________
1. Nacrtaj forma so konturna linija Nacrtaj ja istata forma so teksturna linija
2. Obidi se so tempera da nanese{ zelena bojavo vnatre{niot kvadrat i nejzinata komple-mentarna boja vo nadvore{niot kvadrat.
3. Nacrtaj formi so regularen ritam vo edniot i alternativen ritam vo drugiot kvadrat.
3. Obidi se so tempera da nanese{ sina bojavo vnatre{niot kvadrat i nejzinata komple-mentarna boja vo nadvore{niot kvadrat.
86
TEST 25. Koja od dvete sliki ti se dopa|a pove}e?
6. Nacrtaj grupa na formi so kosa nasoka. 7. Nacrtaj grupa na formi vo horizontalna kompozicija.
8. Pretstavi edinstvo so sli~ni formi. 9. Nacrtaj ne{to po tvoj izbor.
Pol Kle: Senecio, maslo na platnoRenoar: Gospo|ica Granpel, maslo na platno
87
ZABELE[KI
88 Dan~o ORDEV
LIKOVNO OBRAZOVANIE ZA IV ODDELENIEZA DEVETGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE
Jazi~en lektorM-r Elizabeta Ralpovska
Grafi~ki dizajnProf. Dan~o ORDEVJovan ALEKSOVSKI
Kompjuterska podgotovkaJovan ALEKSOVSKI
Podgotovka za pe~atPROSVETNO DELO AD
ul. Dimitrija ^upovski 15 - Skopje
Pe~atiEvropa 92, Ko~ani
Tira`10100
CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka“Sv. Kliment Ohridski#, Skopje
373.3.016:73(075.2)=163.3
ORDEV, Dan~o
Likovno obrazovanie za 4 oddelenie / Dan~o Ordev. - Skopje :Ministerstvo za obrazovanie i nauka, 2009. - 87 str. : ilustr. voboja ; 29 cm
ISBN 978-608-4575-33-7
COBISS. MK - ID 79205898
