Lời nói dối vĩ đại của não - sachvui.com · năng kiểm soát sự tập trung, cảm xúc và ước muốn – ảnh hưởng đến sức khỏe về mặt thể chất,

LờiNóiDốiVĩĐạiCủaNão

Tácgiả:KellyMcGonigalDịchgiả:KhánhThủy

CôngtypháthànhTháiHàNhàxuấtbảnLaoĐộngNgàyxuấtbản11-2014

-----★-----

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤCGiớithiệu

Chương1:Tôisẽ,tôisẽkhông,tôimuốn:Ýchílàgìvàtạisaoýchíquantrọngđếnvậy?

Chương2:Bảnnăngýchí:Cơthểbạnđượcsinhrađểcưỡnglạibánhkem

Chương3:Quámệtmỏiđểkhángcự:Tạisaotựchủgiốngnhưcơbắp?

Chương4:Giấyphépđểphạmlỗi:Tạisaolàmngườitốtlạichophépchúngtatrởnêntồitệ?

Chương5:Lờinóidốivĩđạicủanão:Tạisaochúngtanhầmlẫnmongmuốnvớiniềmhạnhphúc?

Chương6:Cảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàng

Chương7:Tạisaoýchílạidễlâylan?

Chương8:Đừngđọcchươngnày:Nhữnghạnchếcủaquyềnnăng“tôisẽkhông”

Chương9:Nhữngsuynghĩcuốicùng

B

GIỚITHIỆU:

CHÀOMỪNGBẠNĐẾNVỚI101BÍQUYẾTÝCHÍ

ấtcứkhinàotôinóirằng,tôiđanggiảngdạymộtkhóahọcvềýchí,sựphảnứngthườngthấyluônlà:“Ồ,đóchínhlàthứtôicần.”Hơnbaogiờhết,ngàynayngườitanhậnthấyrằng,ýchí–khảnăngkiểmsoátsựtậptrung,cảmxúcvàướcmuốn–ảnhhưởngđếnsứckhỏevềmặtthểchất,anninhtàichínhvàsựthànhcông

trongsựnghiệpcủahọ.Tấtcảchúngtađềubiếtrõđiềunày.Rằng,chúngtatưởngmìnhcóthểkiểmsoátđượctấtcảcáckhíacạnhtrongcuộcsống,từviệcăngì,đếnlàmgì,nóigìvàmuagì.

Vậymà,hầuhếtmọingườiđềucảmnhậnđượcsựthấtbạicủaýchí-mớiphúttrướctakiểmsoátđược,nhưngchốclátsaulạibịlấnátvàmấtkiểmsoát.TheoHiệphộiTâmlíhọcHoaKì,ngườiMỹcoisựthiếuýchílànguyênnhânsốmộtkhiếnhọphảiđấutranhvấtvảđểđạtđượcmụctiêu.Rấtnhiềungườicảmthấycólỗikhikhiếnchínhmìnhvàngườikhácthấtvọng.Nhữngngườikháclạiphómặcchoýnghĩ,cảmxúcvàkhaokhátcủachínhmình,vìcuộcsốngcủahọđượcđưađẩybởisựthôithúchơnlànhữnglựachọncóýthức.Ngaycảngườicó-khả-năng-kiểm-soát-tốt-nhấtcũngcảmthấykiệtsức,khilúcnàocũngphảikiểmsoátmọithứvàhọtựhỏi,chẳnglẽcuộcsốnglạilàmộtcuộcchiếncamgođếnvậy.

LàmộtnhàtâmlíhọcsứckhỏevàgiảngviênchươngtrìnhNângcaoSứckhỏecủaTrườngYStandford,nhiệmvụcủatôilàgiúpđỡmọingườichếngựcăngthẳngvàđưaranhữnglựachọnlànhmạnh.Saunhiềunămquansátmọingườiphảivấtvảđấutranhđểthayđổisuynghĩ,cảmxúc,dángdấpvàthóiquen,tôinhậnthấyrấtnhiềungườiđặtniềmtinvàoýchíđãngầmpháhoạisựthànhcôngcủachínhhọvàtạorasựcăngthẳngkhôngcầnthiết.Mặcdùcácnghiêncứukhoahọcchothấy,tinvàoýchícóthểgiúpíchchohọ,nhưngrõràng,đaphầnmọingườichưahiểurõđiềunày.Họtiếptụctrôngcậyvàonhữngchiếnlượckhông-hiệu-quảđểcóđượcsựtựchủ.Rấtnhiềulầntôithấyrằng,các

chiếnlượcmàmọingườiápdụngkhôngnhữngkhônghiệuquảmàcòngâyphảntácdụng,dẫnđếnsựtựhủyhoạivàmấtkiểmsoát.

Đólàlídokhiếntôixâydựngkhóahọc“KhoahọcÝchí”dànhchotoànbộcôngchúngthôngquachươngtrìnhKhóahọcNângcaocủaĐạihọcStandford.Khóahọcnàycungcấpnhữnghiểubiếtmớinhấtvềsựtựchủdướiquanđiểmcủatâmlíhọc,kinhtếhọc,khoahọcthầnkinhvàyhọc,nhằmđưaraphươngphápgiúpchúngtatừbỏthóiquencũvàtạodựngthóiquenlànhmạnh,chiếnthắngđượctínhchầnchừ,xâydựngkhảnăngtậptrungvàkiểmsoátcăngthẳng.Khóahọcnàycũnglàmsángtỏnguyênnhânkhiếnchúngtađầuhàngcámdỗvàphươngpháptìmthấynghịlựcđểchốnglạicámdỗ.Khóahọccũngchothấytầmquantrọngcủasựhiểubiếtvềcácmặthạnchếcủasựtựchủ,vàđưaracácchiếnlượctốtnhấtnhằmrènluyệnýchí.

Tôirấtvuisướngkhikhóahọc“KhoahọcÝchí”nhanhchóngtrởthànhmộttrongnhữngkhóahọcphổbiếnnhấtđượcgiảngdạytrongchươngtrìnhKhóahọcNângcaocủatrườngStandford.Lầnđầutiênkhóahọcdiễnra,chúngtôiphảitổchứctạiphònghọcrộnggấpbốnlầndựkiếnmớiđủsứcchứasốlượnghọcviênngàycàngđôngđảo.Nhữngngườiquảnlítrongtổchức,giáoviên,vậnđộngviên,nhânviênytếvàrấtnhiềungườivôcùngtòmòkhigiảngđườngrộngnhấttrườngStandfordlạichậtcứnghọcviênthamgiakhóahọcvềýchí.Cáchọcviêncũngđưatheochồng,convàđồngnghiệpthamgiakhóahọcđểcùngnhausẻchiakinhnghiệm.

Tôimongkhóahọcsẽhữuíchvớinhómhọcviênđadạngnày,bởihọđếnđâyvớirấtnhiềumụctiêu,từviệccaithuốclá,giảmcânđếnviệcthoátkhỏinợnầnvàtrởthànhngườicha,ngườimẹtốthơn.Nhưngchínhbảnthântôicũngbấtngờvớikếtquảđạtđược.Saubốntuầntổchứckhóahọc,mộtcuộckhảosátđượctiếnhànhvàchúngtôipháthiệnrarằng,97%họcviêncảmthấyhọhiểuhơnvềhànhvicủabảnthânvà84%họcviênnóirằng,cácchiếnlượcđãgiúphọcónhiềuýchíhơn.Cuốikhóahọc,cáchọcviênkểnhữngcâuchuyệnvềviệchọđãtừbỏthóiquennghiệnđồngọtsuốt30năm,rồiviệccuốicùnghọcũngđãtrảhếtsốthuếtồnđọng,thôikhôngquátmắngconcái,kiêntrìvớichươngtrìnhtậpthểdục,vànhìnchung,họcảmthấytốthơnvàcótráchnhiệmhơnvớinhữnglựachọncủabảnthân.Họgọiđâylàkhóahọcthay-đổi-cuộc-đời.Sựđồnglòngcủahọcviênđãrấtrõràng:họhiểurằng,khoahọcýchíđemđếnchohọcácchiếnlượcxâydựngsựtựchủ,cóthêmsứcmạnhđểtheođuổicácmụctiêuquantrọngtrongcuộcđời.Các

chiếnlượctựchủgiúpmọingườicưỡnglạisựcámdỗ,vídụnhưsựcámdỗcủasô-cô-la,tròchơiđiệntử,muasắmvàthậmchícảsựcámdỗcủamộtđồngnghiệpđãcógiađình.Cáchọcviênnàythamgiakhóahọcnhằmđạtđượccácmụctiêucánhân,vídụnhưthamgiachạyma-ra-tông,khởinghiệpkinhdoanhkiểmsoátcăngthẳngkhimấtviệc,mâuthuẫngiađìnhvàthậmchícảbàikiểmtrahọcvầnđángsợmỗisángthứSáu(đólàkhicácbàmẹbắtđầuđưatrẻđihọc).

Hiểnnhiên,tôicũnghọcđượcrấtnhiềuđiềutừcáchọcviênnày.Họngủgậtkhitôinóigiọngđềuđềuquálâuvềsựkìdiệucủamộtpháthiệnkhoahọc,màlỡquênkhôngnóiđếnviệcpháthiệnkìdiệuấyliênquanthếnàođếnnhữngthửtháchýchícủahọ.Họnhanhchóngchotôithấychiếnlượcnàohiệuquảvàkhônghiệuquảtrongthựctế(nghiêncứutrongphòngthínghiệmsẽkhôngbaogiờchobạnthấyđiềunày).Trongcácbàitậphàngtuần,cáchọcviênđềuđưararấtnhiềuphươngphápsángtạovàchotôithấyphươngphápmớiđểbiếnlíthuyếttrừutượngthànhcácquytắchữuíchtrongcuộcsốngthườngnhật.Cuốnsáchnàylàsựkếthợpcủanhữngpháthiệnkhoahọctốtnhấtvàcácbàihọcthựctếtừkhóahọc,vậndụngcácnghiêncứumớinhấtvàvốnhiểubiếtthunhậnđượctừhàngtrămhọcviênthamgia.

ĐỂTỰCHỦTHÀNHCÔNG,BẠNCẦNBIẾTMÌNHĐÃTHẤTBẠINHƯTHẾNÀO

Hầunhưtấtcảcáccuốnsáchvềthayđổihànhvi–dùlàchươngtrìnhănkiêngmớihayhướngdẫnvềtựdotàichính–đềugiúpbạnthiếtlậpmụctiêu,thậmchícònchỉchobạncáchđạtđượcmụctiêu.Nhưngnếunhưchỉcầnbiếtmìnhmuốnthayđổinhữnggìlàđủ,thìchắcchắncáccamkếttrongnămmớisẽlàmộtthànhcôngrựcrỡvàkhóahọccủatôisẽvắngtanhvắngngắt.Rấtítcuốnsáchgiúpbạnthấyrõnguyênnhânkhiếnbạnchưasẵnsànglàmmọiviệc,mặcdùbạndưsứcbiếtrằng,bạncầnphảilàmnhữngviệcđó.

Bảnthântôitinrằng,cáchtốtnhấtđểnângcaosựtựchủlàphảithấyrõnguyênnhânvàphươngcáchkhiếnbạnmấtkiểmsoát.Dùnhiềungườilosợ,nhưngbiếtrõnguyênnhânkhiếnbạnđầuhàngkhôngphảilàlídokhiếnbạnthấtbại.Thayvàođó,nósẽgiúpbạncổvũchínhmìnhvàtránhxanhữngcạmbẫydẫnđếnthấtbạiýchí.Nghiêncứuchỉrarằng,nhữngngườinghĩhọcóýchícaonhất,chínhlànhữngngườicó

khảnăngmấtkiểmsoátcaonhấtmỗikhibịcámdỗ(1).Vídụ,nhữngngườinghiệnthuốclácótháiđộlạcquannhấtvềkhảnăngchốnglạicámdỗlànhữngngườisẽsớmtáihútvàithángsauđó,vànhữngngườiănkiênglạcquanquámứclànhữngngườikhógiảmcânnhất.Tạisaoư?Vìhọthấtbạitrongviệcdựđoánthờiđiểm,địađiểmvàlídohọphảitừbỏ.Họkhiếnbảnthânphảiđốimặtvớinhiềucámdỗhơn,vídụnhưlangthangtụtậpvớinhữngngườinghiệnthuốclá,hoặcđểbánhngọtkhắpnhà.Họcũngchínhlànhữngngườicókhảnăngbịbấtngờcaonhấttrướcthấtbạicủachínhmình,vàhọtừbỏmụctiêukhigặpkhókhăn.

Biếtmìnhbiếtta–đặcbiệtlàphươngpháptìmthấychínhmìnhkhigặpphiềnmuộnvềýchí–làcơsởcủasựtựchủ.Đâylàlídokhiếnkhóahọc“KhoahọcÝchí”vàcuốnsáchnàytậptrungvàocácsailầmphổbiếnvềýchímàchúngtathườnggặp.Mỗichươngsẽxuatanmộtquanniệmsailầmvềsựtựchủvàtrangbịchobạnphươngphápmớiđểsuynghĩvềthửtháchýchí.Đốivớimỗisailầmvềýchí,chúngtôisẽtiếnhànhphântíchthậttỉmỉ:khinàochúngtađầuhàngcámdỗhoặctrìhoãnviệcmàtabiếttanênlàm,nguyênnhânkhiếntasuysụp?Đâulàsailầmnghiêmtrọngvàtạisaotagâyrasailầmđó?Quantrọngnhấtlàchúngtasẽtìmkiếmcơhộibảovệbảnthânkhỏihậuquả.Làmcáchnàođểbiếnsựhiểubiếtvềphươngthứckhiếntathấtbạithànhchiếnlượcgâydựngthànhcông?

Ítnhất,khiđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽhiểuhơnvềhànhvicònthiếusótchứkhôngphảihoànhảocủamộtngười.KhoahọcÝchíchothấyrõmộtđiều,đólàaiaicũngphảiđấutranhvấtvảtrướccámdỗ,sựxaolãngvàchầnchừ.Đâykhôngphảilàđiểmyếucánhânthểhiệnsựthiếusótcủamỗingười,màđólàkinhnghiệmchungvàlàmộtphầntrongmỗingười.Tôisẽrấtvuinếunhưcuốnsáchnàygiúpbạnnhậnthấytínhnhânvăntrongcáccuộcđấutranhvềýchí.Nhưngtôicũngmongcuốnsáchnàysẽmanglạichobạnnhiềuhơnthếvàmongrằng,cácchiếnlượchoạchđịnhtrongcuốnsáchsẽtraochobạnquyềnđượctạoranhữngthayđổithựctếvàlâudàitrongcuộcđời.

SỬDỤNGCUỐNSÁCHNHƯTHẾNÀO?

HãylàmộtnhàkhoahọcvềýchíTôitrởthànhnhàkhoahọcnhờđàotạovàmộttrongnhữngđiềuđầutiêntôihọcđượclàlíthuyếtrấthay,nhưngdữliệucònhữuíchhơn.Vìvậy,tôimạnphépđềnghịbạncoicuốnsáchnàynhưmộtcuộcthínghiệm.Phươngphápkhoahọccủasựtựchủkhôngbịgiớihạntrongphòngthínghiệm.Bạncóthể–vànên–biếnbảnthânthànhđềtàitrongcuộcnghiêncứuthếgiớithựccủachínhmình.Khiđọccuốnsáchnày,bạnđừngtiênđoánhàmýtronglờinóicủatôi.Bởisaukhiđưarabằngchứngchứngminhmỗiýtưởng,tôisẽđềnghịbạnthửnghiệmýtưởngđóvàocuộcsốngcủachínhmình.Hãytựthuthậpdữliệuđểbiếtđiềugìđúngvàđiềugìhiệuquảvớibạn.

Trongmỗichươngsẽcóhaibàitậpgiúpbạntrởthànhnhàkhoahọcvềýchí.Bàitậpthứnhấtcótên“Dướikínhhiểnvi”.Nhữnglờinhắcnhởnàyyêucầubạntậptrungvàophươngthứcvậndụngýtưởngtrongcuộcsống.Trướckhithayđổiđiềugìđó,bạncầnphảithấyđượchiệntrạngcủanó.Vídụ,tôisẽđềnghịbạnnhậnbiếtthờiđiểmkhiếnbạnđầuhàngsựcámdỗ,hoặcsựảnhhưởngđếnchitiêucủabạnkhibạnmongmuốncóđượcthứgìđó.Tôisẽđềnghịbạnchúýđếnphươngcáchbạntròchuyệnvớibảnthânvềcácthửtháchýchí,baogồmđiềubạntựnhủmỗikhidodựcáchbạnđánhgiáthànhcôngvàthấtbạivềýchí.Thậmchí,tôicũngsẽyêucầubạntiếnhànhnghiêncứuthựctế,vídụtìmhiểuxemcáccửahàngbánlẻđượcbốtrínhưthếnàonhằmlàmsuyyếusựtựchủcủabạn.Trongmỗibàitập,bạnhãyápdụngphươngphápcủamộtngườiquansáthiếukì,trunglập–giốngnhưmộtnhàkhoahọcđangchămchúnhìnkínhhiểnvivớimongmuốnkhámpháđượcđiềugìđóthúvịvàhữuích.Sẽkhôngcócơhộiđểbạntựtráchbảnthântrướcmỗiđiểmyếuvềýchí,hoặcchỉtríchthếgiớihiệnđạivàbiếtbaocámdỗngoàiđó.(Sẽkhôngcóchỗchotrườnghợpthứnhấtvàtôisẽchịutráchnhiệmvềtrườnghợpthứhai.)

Trongmỗichươngsẽcóphần“ThínghiệmÝchí”.Đâylàcácchiếnlượcthựctế,nhằmnângcaosựtựchủdựatrênlíthuyếthoặcnghiêncứukhoahọc.Bạncóthểápdụngngaycáckếtquảnàyvàocácthửtháchtrongđờisống.Tôicũngkhuyếnkhíchbạncótưtưởngcởimởđốivớimỗichiếnlược,ngaycảkhichiếnlượcđócóvẻkhácthường(vàsẽcórấtnhiềuchiếnlượcnhưthế).Đólàcácchiếnlượcdocáchọcviênthamgiakhóahọccủatôithựchiệnthíđiểm,vàmặcdùkhôngphảitấtcảchiếnlượcđềuhiệuquảđốivớimọingười,nhưngchúngnhậnđược

sựtándươngcaonhất.

Cácthửnghiệmnàylàphươngphápthúvịđểthoátkhỏilốimònvàtìmragiảiphápmớichonhữngvấnđềcũ.Tôikhuyếnkhíchbạnnênthửnghiệmnhiềuchiếnlượcvàthuthậpdữliệuxemchiếnlượcnàohiệuquảnhấtvớibạn.Vìđâychỉlàthửnghiệm,khôngphảibàikiểmtra,nênbạnkhôngthểtrượtđược–ngaycảkhibạnquyếtđịnhthửnghiệmchiếnlượchoàntoànđốilậpvớichiếnlượcdokhoahọcđưara(nóichocùng,khoahọcrấtcầnnhữngngườitheochủnghĩahoàinghi).Hãychiasẻcácchiếnlượcnàyvớibạnbè,giađình,vàđồngnghiệprồiquansátxemchiếnlượcnàohiệuquảvớihọ.Bạnsẽluônluônhọcđượcđiềugìđóvàbạncóthểvậndụngđiềumìnhvừahọcđểtrauchuốtchiếnlượcvềsựtựchủcủabảnthân.

ThửtháchýchícủabạnĐểsửdụngcuốnsáchnàymộtcáchhiệuquảnhất,đốivớimỗiýtưởng,tôikhuyênbạnnênlựachọnmộtthửtháchýchícụthểnhằmmụcđíchthửnghiệm.Chúngtaaicũngcónhữngthửtháchýchí.Mộtsốthửtháchrấtphổbiến,chẳnghạnnhư,vìbảnnăngsinhhọcnêntathèmđườngvàchấtbéo,vìvậytacầnphảikiềmchếsựthôithúcgiúpcửahàngbánhgầnnhàănnênlàmgia.Nhưngrấtnhiềuthửtháchýchílàđộcnhấtvônhị.Cóthểngườikhácsẽcựtuyệtthứmàbạnthèmthuồng.Hoặclàhọthấyđiềukhiếnbạnmêtítquảlànhàmchán.Hoặcngườikhácsẵnsàngbỏtiềnramuathứbạnvừavứtbỏ.Bấtkểthửtháchlàgì,chúngvẫnsẽhiểnhiệntheođúngmộtcách.Cơnthèmsô-cô-lacủabạnkhôngkhácgìcơnthèmthuốccủamộtngườinghiệnthuốcláhaycơnthèmtiêutiềncủamộtngườinghiệnmuasắm.Cáchbạnnóivớibảnthânvềviệcthôikhôngrènluyệnthânthểcũngkhôngkháclàmấysovớicáchngườikhácbiệnminhvềviệckhôngmởnhữnghóađơnquáhạn,hayaiđótrìhoãnhọcbàithêmmộtbuổitốinữa.

Thửtháchýchícủabạncóthểlàđiềubạnvẫnluôncốlẩntránh(chúngtasẽgọithửtháchnàylàthửthách“Tôisẽ”),hoặcthóiquenmàbạnmuốntừbỏ(thửthách“Tôisẽkhông”).Bạncũngcóthểlựachọnmộtmụctiêuquantrọngtrongcuộcsốngmàbạnvẫnmuốntậptrungnhiềuhơnvàođó(thửthách“Tôimuốn”)–bấtkểđólàthửtháchnhằmnângcaosứckhỏe,chếngựcăngthẳng,nângcaokĩnănglàmchamẹ,haypháttriểnsựnghiệp.Doviệckiểmsoátsựxaolãng,cámdỗ,tínhbốc

đồngvàsựdodựlànhữngthửtháchphổbiếncủaconngười,nêncácchiếnlượctrongcuốnsáchnàysẽhữuíchđốivớimọimụctiêu.Khiđọcxongcuốnsách,bạnsẽhiểuhơnvềtháchthứccủabảnthânvàtrợthủđắclựccủabạnsẽlàmộtloạtcácchiếnlượctựchủ.

HãybắtđầuthôiĐâylàbàitậpđầutiêncủabạn:Chọnmộtthửtháchchochuyếnhànhtrìnhkhoahọcvềýchí.Sauđó,hãygặptôitrongChương1,ởđóchúngtasẽdungoạnngượcthờigianđểnghiêncứunơikhởinguồncủaýchívàphươngthứcgiúpchúngtagặtháiđượcnhiềuthànhcônghơntừýchí.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:

HÃYCHỌNTHỬTHÁCHÝCHÍCỦABẠN

Nếuchưachọnđượcthìđâylàlúcbạnlựachọnmộtthửtháchmàcóthểbạnsẽápdụngcácýtưởngvàchiếnlượcnêutrongcuốnsáchnày.Cáccâuhỏidướiđâysẽgiúpbạnnhậnđịnhthửtháchmàbạnsẽchọn:

•Thửthách“Tôisẽ”:Điềubạnmuốnlàmnhiềuhơnhoặcthôikhôngtrìhoãnlàgì,vìbạnbiếtrằng,làmđiềuđósẽgiúpcảithiệnchấtlượngcuộcsốngcủabảnthân?

•Thửthách“Tôisẽkhông”:Thóiquen“cốkếtnhất”củabạnlàgì?Bạnsẽlàmgìđểtừbỏhoặcgiảmbớtthóiquenđóvìnóhủyhoạisứckhỏe,hạnhphúchoặcthànhcôngcủabạn?

•Tháchthức“Tôimuốn”:Mụctiêudàihạnquantrọngnhấtmàbạnmuốntậptrungvàolàgì?“Mongmuốn”trướcmắtnàocóthểkhiếnbạnxaolãngnhấthoặckhiếnbạnkhôngmuốntheođuổimụctiêunữa.

K

CHƯƠNG1

TÔISẼ,TÔISẼKHÔNG,TÔIMUỐN:

ÝCHÍLÀGÌVÀTẠISAOÝCHÍQUANTRỌNGĐẾNVẬY?

hibạnnghĩvềđiềugìđócầnđếnýchí,điềuđầutiênxuấthiệntrongtâmtríbạnlàgì?Đốivớihầuhếtchúngta,thửtháchvềýchítheokiểutruyềnthốngchínhlàviệckhángcựlạicámdỗ,dùcámdỗđólàmộtchiếcbánhnướng,mộtđiếuthuốc,mộtmónhànghạgiáhaymốiquanhệmộtđêm.Khiaiđónói:“Tôikhông

cóýchí,”điềuhọthựcsựmuốnnóilà:“Tôigặprắcrốikhiphảinóikhôngtrongkhimiệng,dạdày,contim,hoặc(hãyđiềnthêmcácbộphậncơthểkhácvàođây)muốnnóicó.”Hãycoiđólàquyềnnăng“Tôisẽkhông.”

Nhưngnóikhôngchỉlàmộtphầncủaýchívàthứmàýchícầnđến.Suychocùng,“chỉcầnnóikhông”làbốntừđượcưachuộngnhấtcủanhữngngườihaychầnchừvànhữngngườisuốtngàyxemtivi.Đôilúc,nóicóquantrọnghơnrấtnhiều.Tấtcảnhữngviệcbạnđợingàymaimớilàm(hoặclàtrìhoãnmãimãi)ư?Ýchígiúpbạnđưanhữngviệcđóvàodanhsáchviệc-cần-làm-hôm-nay,ngaycảkhisựlolắng,đãngtrí,hoặcchươngtrìnhchạyma-ra-tôngthựctếlàmốiđedọa,ngăncảnbạnlàmnhữngviệcđó.Hãycoiđólàquyềnnăng“Tôisẽ”–khảnănglàmviệcbạncầnlàm,ngaycảkhimộtphầntrongbạnkhôngmuốn.

Quyềnnăng“Tôisẽ”và“Tôisẽkhông”làhaimặtcủasựtựchủ,nhưngchỉriênghaiyếutốnàykhôngthểtạonênýchí.Đểnóikhôngkhibạnphảinóikhông,vànóicókhibạnphảinóicó,bạncầnđếnquyềnnăngthứba:khảnăngnhớđếnmongmuốnthựcsựcủabảnthân.Tôibiết,bạnnghĩrằng,thứbạnthựcsựmuốnlàbánhsô-cô-lahạnhnhân,làlimartinithứba,hoặcmộtngàynghỉngơi.Nhưngkhibạnđốimặtvớicámdỗhoặctháiđộchầnchừ,bạncầnnhớđiềubạnthựcsựmuốnlàmặcvừavặnchiếcquầnjeanốngbó,đượcthăngchức,thoátkhỏitình

trạngnợnần,duytrìhạnhphúcgiađìnhhoặctránhxanhàlao.Nếukhông,điềugìsẽngănbạnchạytheonhữngmongmuốnnhấtthờiđây?Đểcósựtựchủ,bạncầntìmthấyđộnglựckhicầnthiết.Đólàquyềnnăng“Tôimuốn”.

Ýchíliênquanđếnviệcvậndụngbaquyềnnăng“Tôisẽ”,“Tôisẽkhông”và“Tôimuốn”nhằmgiúpbạnđạtmụctiêuđềra(vàtrútbỏâulo).Nhưchúngtasẽthấy,chúngta,nhữngconngườibằngxươngbằngthịt,lànhữngkẻtiếpnhậnmaymắncủanãobộ–nơinuôidưỡngcảbakhảnăngnày.Trênthựctế,sựpháttriểncủabaquyềnnăngcóthểxácđịnhrõconngườicóýnghĩathếnào.Trướckhibắttayvàophântíchnguyênnhânkhiếnchúngtathấtbạikhivậndụngcácquyềnnăngnày,hãybắtđầubằngviệctrântrọngsựmaymắncủabảnthânkhicóbaquyềnnăngđó.Chúngtasẽtìmhiểukháiquátvềnãobộđểxemđiềukìdiệunằmởđâu,vàkhámpháphươngphápgiúpchúngtarènluyệnnãobộnhằmcóthêmýchí.Trướchết,chúngtasẽtìmhiểutạisaoýchílạikhótìmđếnthế,vàphươngthứcvậndụngđặcđiểmđộcnhấtvônhịkháccủaconngười–tựnhậnthức–nhằmtránhthấtbạiýchí.

TẠISAOCHÚNGTACÓÝCHÍ?Bạnhãyhìnhdungthếnày:Cáchđây100.000năm,bạnlàngườiđứngđầucủamộtbộlạcngườicổvừatiếnhóa.Hãydànhmộtgiâyđểtỏraphấnkhíchtrướchaingóntaycái,xươngsốngthẳngvàxươngmónghìnhchữU.Bạncũngnênhồhởitrướckhảnăngbiếtsửdụnglửavàkĩnănglạngthịttrâuvàhàmãnhờcáccôngcụmàinhọnbằngđá.

Chỉvàithếhệtrước,tráchnhiệmcủabạnđơngiảnlắm:1.Kiếmthựcphẩmchobữatối.2.Sinhcon.3.TránhgặpphảiCrocodylusanthropophagus(ngônngữLa-tinh,nghĩalà“cásấuănthịtngười”).Bạnsốngtrongmộtbộlạcliênkếtchặtchẽvớinhau,mọingườicùngdựavàonhauđểtồntại.Lốisốngcộngđồngđòihỏisựhợptácchungvàcùngchiasẻ–bạnkhôngthểlấythứbạnmuốn.Lấytrộmbánhnhânthịttrâuhoặcănnằmvớivợ/chồngcủangườikhác,cóthểkhiếnbạnbịđuổikhỏicộngđồng,thậmchícóthểbịgiết.(Bạnhãynhớ,nhữngngườikháccũngcócáccôngcụmàinhọnlàmbằngđá,còndabạnmỏnghơndahàmãnhiều.)Hơnthếnữa,bạncũngcầnbộlạcchămsócmỗikhibạnbịốmhoặcbịthương–lúcđóbạnkhôngthểsănbắnvàháilượmđược.Ngaycảtrongthờikìđồđá,quytắclấylòngtincủacộngđồngvàchiphốingườikháccũngrấtgiốngngàynay:Hợptáckhihàngxómcầnnơi

nươngthân,chiasẻđồăntốichodùbạnvẫnđói,vàuốnlưỡibảylầntrướckhinói“Mặckhốtrôngcậubéoú.”Nóicáchkhác,hãyvuilòngtỏrabiếtkìmchếmộtchút.

Cuộcsốngcủabạnkhôngchỉnhưvậythôiđâu.Sựsinhtồncủabộlạcphụthuộcvàokhảnăngcủabạntrongviệclựachọnngườichiếnđấubêncạnh(ngườikhôngthuộcbộlạc)vàbạnđời(khôngphảingườihọhànggầngũiđâunhé–bạncầnmởrộngsựđadạngvềgen,cónhưvậycảbộlạcsẽkhôngbịxóasổkhidịchbệnhquétqua).Vànếubạnmaymắntìmđượcmộtngườibạnđời,ngườiđómuốnbạngắnbósuốtđờivớihọ,thayvìchỉqualạibỡncợtđôilần.Đúngvậy,vớibạn,conngười(gầnnhưhoàntoàn)hiệnđại,cóvôsốcáchđâmđầuvàorắcrốivớinhữngbảnnăngcần-thời-gian-thử-thách:hammuốn,sựhiếuchiếnvàtìnhdục.

Đóchỉlàkhởiđầucủasựcầnthiếtmàngàynaychúngtagọilàýchí.Từthờitiềnsửđếnnay,sựphứctạpngàycànggiatăngcủaxãhộicầnđếnsựgiatăngtươngxứngcủasựtựchủ.Việccầnthiếtphảiliênkết,cộngtácvàduytrìcácmốiquanhệlâudàigâyáplựcchobộnãocổxưacủachúngta,buộcnãobộphảiđưaracácchiếnlượcxâydựngsựtựchủ.Conngườichúngtahiệnnaychínhlàsựđáptrảtrướcnhữngnhucầuđó.Nãobộcủachúngtabắtkịpnhucầu,vậylàchúngtacóýchí:khảnăngkiểmsoátnhữngcơnbốcđồnggiúpchúngtatrởthànhnhữngconngườihoànthiện.

Tạisaogiờđâyýchílạiquantrọngđếnvậy?

Quaytrởlạivớicuộcsốnghiệnđạingàynay(bạnvẫncònnguyênhaingóntaycái,đươngnhiênlàvậy,nhưngcólẽbạnmuốnmặcthêmítvảinữachokínđáo).Thờixưa,ýchígiúpphânbiệtconngườivớiđộngvật,vàthờinay,ýchígiúpphânbiệtconngườivớiconngười.Cóthểtấtcảchúngtasinhrađềucónănglựcýchí,nhưngmộtsốngườivậndụngýchíthườngxuyênhơnnhữngngườikhác.Nhữngngườicókhảnăngkiểmsoátsựtậptrung,cảmxúcvàhànhđộngtốthơnlànhữngngườicóýchítốthơn.Họsốngvuivẻvàlànhmạnhhơn,cácmốiquanhệcủahọlâubềnhơnvàđemlạikếtquảvừaýhơn.Họkiếmđượcnhiềutiềnhơnvàtiếnxahơntrongsựnghiệp.Họcókhảnăngtốthơntrongviệcchếngựcăngthẳng,xửlímâuthuẫnvàvượtquanghịchcảnh.Thậmchí,họ

cũngsốngthọhơn.Nếusovớicácđứctínhkhác,thìýchíluônđứngđầu.Sựtựchủlàcôngcụdựđoánthànhcôngvềhọcvấnthayvìdựđoántríthôngminh,làyếutốquyếtđịnhmạnhmẽhơnvềkhảnănglãnhđạohiệuquảthayvìkhảnănggâydựnglòngtin,vàcóvaitròquantrọnghơnđốivớihạnhphúchônnhânthayvìsựcảmthông(bíquyếtcủamộtcuộchônnhânbềnlâucólẽlànênhọccáchimlặng).Nếuchúngtamuốncảithiệncuộcsống,ýchísẽkhôngphảilàmộtđiểmxuấtpháttồiđâu.Đểlàmđượcđiềunày,chúngtacầnhỏithêmchútthôngtintừnãobộđược-trang-bị-chuẩn-mựccủamình.Trướchết,chúngtasẽbắtđầutìmhiểuthứmàchúngtađangphốihợplàmviệccùng.

KHOAHỌCTHẦNKINHCỦA“TÔISẼ”,“TÔISẼKHÔNG”VÀ“TÔIMUỐN”

Nănglựccủachúngtavềsựtựchủhiệnđạilàsảnphẩmcủanhữngáplựctừthờixaxưavềviệcchúngtaphảitrởthànhhàngxómtốt,chamẹtốt,vợ/chồngtốt.Nhưngchínhxácthìbộnãocủaconngườibắtkịpmongmuốnkianhưthếnào?Câutrảlờichínhlàsựpháttriểncủavỏnãotrước–đólàmộtbúidâythầnkinhnằmsautránvàmắt.Vớiquátrìnhtiếnhóa,vỏnãotrướcchủyếukiểmsoátcáchànhvivềmặtthểchất:đi,chạy,với,đẩy–loạihìnhtựchủsơkhainhất.Cùngvớisựtiếnhóacủaconngười,vỏnãotrướcngàycànglớnhơnvàgắnkếthơnvớicácphânkhukháctrongnãobộ.Vỏnãotrướccủaconngườichiếmtỉlệlớnhơnsovớivỏnãotrướccủacácloàikhác–đólàlídokhiếnbạnkhôngbaogiờthấychúcúncưngtiếtkiệmthứcănphòngkhivềgià.Khivỏnãotrướcpháttriển,nócũngđảmnhậnthêmchứcnăngkiểmsoát:kiểmsoátmốiquantâm,ýnghĩvàcảmgiáccủabạn.Điềunàygiúpvỏnãotrướckiểmsoáthànhđộngcủabạnhiệuquảhơn.

RobertSapolsky,nhàthầnkinhhọctạiĐạihọcStandford,đãlậpluậnrằng,chứcnăngchínhcủavỏnãotrướcngàynaycóxuhướngđưađẩynãobộtheohướnglàm“việckhóhơn”.Vỏnãotrướcsẽkhiếnbạnmuốnđứnglênvàtậpluyện,mặcdùnằmlìtrêngiườngđemlạicảmgiácthoảimáihơn.Vỏnãotrướccũngsẽnhớđếnlídokhiếnbạngọitràthayvìgọimóntrángmiệng.Vàvỏnãotrướccũngsẽgiúpbạnmởtàiliệuvàbắttaylàmviệcthayvìhoãnviệcđếnhômsau.

Ýchítrongnão

Vỏnãotrướckhôngphảilànơihợpnhấtcủachấtxám;nógồmbaphânkhuphụtráchnhiệmvụcủaTôisẽ,TôisẽkhôngvàTôimuốn.Phânkhunằmphíatrên,bêntráicủavỏnãotrướcchuyênvềquyềnnăngTôisẽ.Phânkhunàygiúpbạnkhởiđộngvàgắnbóvớicáccôngviệcnhàmchán,khókhănhoặccăngthẳng,vídụ:bạnmảimiếtlàmcáccôngviệcđơnđiệutrongkhibạnnênđitắmchosảngkhoái.PhânkhuđốidiệnnằmbênphảiphụtráchquyềnnăngTôisẽkhông,nhằmngăncảnbạnbámriếtlấymọithôithúc.Bạnnêncảmơnphânkhunàyvìcólầnbạnrấtmuốnđọctinnhắntronglúcláixe,nhưngnóđãgiúpbạntiếptụctậptrungnhìnđường.Cảhaiphânkhunàykiểmsoáthànhđộngcủabạn.

Phânkhuthứbanằmngaybêndướivàgiữavỏnãotrước,phụtrách

theodõimụctiêuvàmongmuốncủabạn.Nóquyếtđịnhđiềubạnmuốn.Cáctếbàocủaphânkhunàyđốtcháycàngnhanh,bạnsẽcàngcóđộnglựcđểhànhđộnghoặcchốnglạisựcámdỗ.Phânkhunàygợinhớđếnđiềubạnthựcsựmuốn,ngaycảkhiphầncònlạicủanãobộđanggàothét:“Ănmónđó!Uốngthứđó!Hútđiếuthuốcđó!Muamónđồđó!”

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:CÁIGÌKHÓHƠN?

Mọitháchthứcvềýchíđềuđòihỏiphảilàmđiềugìđókhókhăn,dùđólàviệctránhxacámdỗhaykhônglẩntránhtìnhhuốngcăngthẳng.Hãyhìnhdungbạnđangphảiđốimặtvớimộttháchthứcýchínàođó.Phầnkhóhơnlàgì?Điềugìkhiếnnókhóđếnvậy?Bạncảmthấythếnàokhinghĩđếnviệcphảilàmviệcđó?

TrườnghợpgâyảogiáckhikhôngcóýchíVỏnãotrướcđóngvaitròquantrọngthếnàođốivớisựtựchủ?Cómộtcáchđểtrảlờicâuhỏinày,đólànhìnvàonhữnggìxảyrakhibạnmấttựchủ.TrườnghợpnổitiếngnhấtvềsựhưhạicủavỏnãotrướcchínhlàcâuchuyệnvềPhineasGage.Vàcảnhbáobạnnhé,đâylàmộtcâuchuyệnhãihùngđấy.Cólẽ,bạnsẽmuốnđặtmónbánhsandwichxuống.

Năm1848,PhineasGage25tuổivàlàđốccôngcủamộtnhómcôngnhânngànhđườngsắt.Cáccôngnhânnàycoicậulàđốccôngtốtnhấtbấylâunay.Họnểtrọngvàrấtmếncậu.Bạnbèvàgiađìnhchorằng,cậuítnóivàbiếttôntrọngngườikhác.JohnMartynHarlow,bácsĩcủacậu,môtảcậulàngườimạnhmẽphithườngvềcảlítrílẫnthểchất,“Cậutacóýchísắtđávàdathịtsănchắcnhưthép.”

Nhưngvàohồi4h30chiềuthứTưngày13/9,tấtcảđềuthayđổi.GagevàtoáncôngnhânđangdùngchấtgâynổpháđoạnđườngtạiVermont,đểlàmđườngsắtchotàuRutlandvàBurlington.NhiệmvụcủaGagelàchâmngòinổ.Cậuđãlàmviệcnàycảnghìnlầnvàlầnnàocũngtrơntru,nhưnglầnnàylạicósaisót.Ngòiphátnổquásớm,vàtiếngnổđinhtaikhiếnmộtthanhsắtdàihơn1mbaythẳngvàođầuGage.Thanhsắtxuyênvàomátrái,đâmthủngvỏnãotrướcvàrơicáchcậukhoảng

30m.

CóthểbạnđangmườngtượnghìnhảnhGagenằmngãngửarasauvàcậubỏmạngtrongtíchtắc.Nhưngcậukhôngchết.Theocácnhânchứng,thậmchícậucònkhôngbịbấttỉnh.Toáncôngnhânđặtcậulênxebòvàkéokhoảngmộtkilôméttrởlạiquántrọ.Bácsĩkhâuvếtthươngchocậuvàđắpphầnsọđượcđưavềtừhiệntrườngvụtainạnvàochỗcũ,vàôngcũngkéocăngdađầuđểchekínphầnbịthương.

Gagemấthơnhaithángđểphụchồithểchất(thờigianbịchậmcólẽdoảnhhưởngphầnnhiềubởisựsốtsắngcủaTiếnsĩHarlowtrongviệckêloạithuốcbơmthụtkhicácnốtsùicứmọclồiradaidẳngtrênphầnnãohởcủaGage).Đếnngày17/11,cậuđủbìnhphụcđểtrởlạivớicuộcsốngthườngngày.ChínhGagenói,cậu“cảmthấykhỏehơntrênmọiphươngdiện”vàcậukhôngcònđauđớngì.

Cóvẻcâuchuyệnkếtthúccóhậu.NhưngkhôngmaychoGage,câuchuyệnchưakếtthúctạiđây.Cácvếtthươngbênngoàicủacậucóthểđãlànhhết,nhưngcógìđórấtlạđangdiễnrabêntrongnãobộcủaGage.Bạnbèvàđồngnghiệpcủacậuchobiết,tínhcáchcủacậuđãthayđổi.TiếnsĩHarlowmôtảnhữngthayđổinàytrongbáocáoyhọcvềvụtainạnnhưsau:

Sựcânbằnggiữatrítuệvàxuhướngcáugiậndườngnhưđãbịpháhủy.Bệnhnhânrấtthấtthường,thiếutôntrọngmọingười,hànhđộngtựý,đôilúcsửdụnglờilẽthôtục(trướcđâybệnhnhânkhônghềnhưvậy),íttôntrọngđồngnghiệp,khôngkiênnhẫnhoặckhôngchịulắngnghelờikhuyênnếuđiềuđómâuthuẫnvớimongmuốncủabệnhnhân,vẽrarấtnhiềuhoạchđịnhtrongtươnglainhưngkếhoạchvừaxâydựngđãbịbỏ…Vềmặtnày,lítrícủabệnhnhânđãthayđổihoàntoàn,đếnmứcbạnbèvàngườithânđềunóirằng,bệnhnhân“khôngcònlàGagenữa.”

Nóicáchkhác,khiGagebịmấtphầnvỏnãotrước,cậumấtluônquyềnnăngsẽ,sẽkhông,vàmuốn.Ýchísắtđácủacậu–đặctínhkhôngthểlaychuyểntrongtínhcách–đãbịhủyhoạibởithanhsắtđâmxuyênquađầu.

Hầuhếttấtcảchúngtađềukhôngphảilolắngvềthanhsắtđườngrayđenđủicóthểcướpđisựtựchủcủabảnthân,nhưngtrongmỗichúngtađềucómộtchútPhineasGage.Khôngphảilúcnàovỏnão

trướccũngđángtincậynhưtamongmuốn.Rấtnhiềutrạngtháinhấtthời–nhưsayrượu,mấtngủhoặcđãngtrí–gâyứcchếchovỏnãotrước,giốngtrườnghợptổnthươngnãocủaGage.Lúcđó,chúngtacóítkhảnăngkiểmsoátsựthôithúchơn,mặcdùchấtxámvẫnnằmantoànbêntronghộpsọ.Ngaycảkhinãobộcủachúngtađượcnghỉngơithoảimáivàtỉnhtáo,chúngtacũngchưahoàntoànthoátkhỏinguycơ.Đólàdotrongkhichúngtađềucónănglựclàmviệckhóhơn,chúngtavẫnmongmuốnlàmđiềuđốilập.Sựthôithúcnàycầnphảiđượcnénlại,vànhưchúngtasẽthấy,nócũngcólítríriêng.

VẤNĐỀCỦAHAITRÍÓCKhichúngtathấyýchícủamìnhbịsuyyếu–tiêuquánhiềutiền,ănquánhiều,lãngphíthờigianvàmấtbìnhtĩnh–nócóthểkhiếnchúngtaphảitựhỏi,liệumìnhcóvỏnãotrướckhông.Chắcchắnrồi,tacóthểkhángcựcámdỗ,nhưngkhôngchắcchắnchúngtasẽlàmđiềuđó.Cóthểhiểuđượcrằng,chúngtahoàntoàncóthểlàmngaynhữngviệcbịhoãnđếnngàymai,nhưngthôngthường,ngàymailạichiếmthếthượngphong.Vềthựctếđángnảnlòngnày,bạnnênbiếtcảmơnquátrìnhtiếnhóa.Khiconngườitiếnhóa,nãobộkhôngthayđổinhiều.Quátrìnhtiếnhóathiênvềbổsungthêmvàonhữnggìđãcó,thayvìbắtđầutừđầu.Vìvậy,khiconngườicầnkĩnăngmới,bộnãonguyênthủycủachúngtakhôngbịthaythếbởimộtbộnãohoàntoànmới–hệthốngtựchủđượcgắnthêmvàophíatrêncùngcủahệthốngcũ:sựthôithúcvàbảnnăng.

Điềuđónghĩalà,đốivớimỗibảnnăngtừngphụcvụchúngtarấttốt,quátrìnhtiếnhóavẫngiữnguyênbảnnăngđó–ngaycảkhihiệngiờbảnnăngấyđangkhiếntarơivàorắcrối.Tintốtlànhlàquátrìnhtiếnhóacũngtraochochúngtaphươngphápxửlínhữngrắcrốimàtavướngphải.

Mộtsốnhàkhoahọcchuyênsâuvềthầnkinhchorằng,chúngtacómộtbộnão,nhưngcóđếnhaitríóc–thậmchí,họcònnóirằng,cóhaiconngườisốngbêntrongtâmtríchúngta.Mộtngườitheođuổisựthôithúcvàtìmkiếmsựthỏamãnngaytứckhắc,mộtngườikiểmsoátsựthôithúcvàtrìhoãnsựthỏamãnnhằmbảovệmụctiêulâudàicủachúngta.Cảhaingườiđóđềulàbảnthânchúngta,nhưngchúngtaliêntụcđổivaicủamình.Đôilúctaủnghộconngườimuốngiảmcân,đôilúctalạiủnghộconngườichỉmuốnănbánhquy.Đâylàđiềuchothấytháchthứcýchí:Mộtphầntrongbạnmuốnthứnày,nhưngphầnlại

muốnthứkhác.Hoặcbạncủahiệntạimuốncómộtthứ,nhưngbạncủatươnglaisẽgiàucóhơnnếubạnđãlàmmộtviệckhác.Khihaingườinàytrongbạnbấtđồngvớinhau,mộtngườiphảichiếmưuthế.Ngườimuốnđầuhàngkhôngxấu–chỉđơngiảnlàcóquanđiểmkhácvềviệccáigìlàquantrọngnhất.

Vấnđềcủahaitríóc

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:GẶPGỠHAITRÍÓC

Mọithửtháchýchíđềulàmâuthuẫngiữahaiphầncủamộtconngười.Phầnbịthôithúctrongbạnmuốngì?Phầnkhônngoanhơntrongbạnmuốngì?Mộtsốngườithấyhữuíchkhiđặttênchohaiphầnnày,vídụnhư“conquỷbánhngọt”làtêncủaphầntríóclúcnàocũngmuốnđượcthỏamãnngaylậptức,hay“nhàphêbình”làtêncủaphầntríóchayphànnànvềmọingườivàmọiviệc,hay“kẻchầnchừ”làngườikhôngbaogiờmuốnbắttayvàoviệc.Đặttênchophầntríócnàysẽgiúpbạn

nhậnbiếtthờiđiểmnóđanglấnátvàcũnggiúpbạnthứctỉnhphầntríócthôngtháihơnđểđượctrợgiúpvềýchí.

Quytắcýchíđầutiên:biếtmìnhbiếttaTựchủlàmộttrongnhữngtiếnbộvượtbậccủaloàingười,nhưngđókhôngphảilànétđặctrưngduynhấtcủachúngta.Chúngtacònsởhữusựtựnhậnthức:khảnăngnhậnbiếtmìnhđanglàmgìvàhiểurõtạisaotalạihànhđộngnhưvậy.Nếumaymắn,chúngtacòncóthểdựđoánmìnhcóthểlàmgìtrướckhihànhđộng.Điềuđótạochochúngtavôsốcơhộiđểcânnhắcmọiviệc.Mứcđộtựnhậnthứcnàychỉcóduynhấtởconngười.Đúnglàcáheovàvoicóthểnhậnrabảnthânchúngtronggương,nhưngcórấtítbằngchứngchothấy,chúngtựnhậnthứcvềbảnthânmình.

Thiếuđikhảnăngtựnhậnthức,hệthốngtựchủsẽtrởnênvôdụng.Bạncầnnhậnbiếtthờiđiểmđưaramộtquyếtđịnhcầnđếnýchí,nếukhông,nãosẽmặcđịnhthựchiệnviệcđótheocáchdễdàngnhất.Hãycùngxemxéttrườnghợpmộtngườinghiệnthuốclámuốnbỏthuốc.Côấycầnnhậnbiếtdấuhiệuthèmthuốcđầutiên,vàyếutốcókhảnăngkhiếncôấytáihút(đangởbênngoài,trờilạnh,taycầmbậtlửa).Côấycũngcầnbiếtrằng,nếuđầuhàngcơnthèmthuốclầnnày,rấtcóthểngàymaicôấysẽtáihút.Vànếucứtiếptụchútthuốc,côsẽmắcphảivôsốnhữngcănbệnhkhủngkhiếp.Đểtránhtrườnghợpnày,côcầnđưaramộtlựachọncóýthức,rằng,khôngđượchútthuốcnữa.Côấysẽthấtbạinếukhôngcósựtựnhậnthức.

Việcnàynghecóvẻđơngiản,nhưngcácchuyêngiatâmlíhọcbiếtrằng,hầuhếtcáclựachọncủachúngtađềuđượcđưaramộtcáchtựđộng,khônghềýthứcxemđiềugìthúcđẩylựachọnđó,vàchắcchắncũngkhôngcósựxemxétnghiêmtúcvềhậuquả.Vậymà,hầunhưchúngtavẫnthườngxuyênkhôngnhậnrarằng,mìnhđangđưaramộtlựachọn.Vídụ,mộtnghiêncứuđềnghịngườithamgiachobiếtmỗingàyhọđưarabaonhiêuquyếtđịnhliênquanđếnthựcphẩm.Bạnsẽtrảlờisaonào?Mọingườichorằng,tínhtrungbình,mỗingàyhọđưarakhoảng14quyếtđịnh.Thựctế,khihọcẩnthậnnhớlạicácquyếtđịnhcủamình,consốtrungbìnhlà227.Hơn200lựachọnmàbanđầuhọkhôngýthứcđến–vàđólànhữngquyếtđịnhliênquanđếnviệcăn

uống.Làmsaobạncóthểkiểmsoátbảnthânnếunhưchínhbạncũngkhôngýthứcđượcrằng,bạnphảikiểmsoátđiềuđó?

Vớiquánhiềutròtiêukhiển,xãhộihiệnđạikhônggiúpíchchoviệcnày.GiáosưBabaShiv,chuyênvềlĩnhvựcmarketingtạitrườngKinhdoanhStandfordchobiết,nhữngngườibịphântâmcókhảnăngđầuhàngcaohơn.Vídụ,nhữngsinhviênnàophảirấtcốgắngmớinhớđượcmộtsốđiệnthoạithìsẽcó50%khảnănglàchọnbánhsô-cô-lathayvìchọnhoaquảtrongquánănnhanh.Nhữngngườimuasắmhaybịphântâmcũngdễbịảnhhưởnghơnbởicácchươngtrìnhkhuyếnmạitrongcửahàng,vàhọthườngtrởvềnhàvớinhữngmónđồkhôngnằmtrongdanhmụcmuasắm(1).

Khibạnlolắng,sựthôithúc–khôngphảimụctiêulâudàicủabạn–sẽdẫndắtbạnđưaralựachọn.Bạnsoạntinnhắntrongkhiđứngxếphàngđợigọimóntrongquáncàphêư?Cóthểbạnsẽthấymìnhgọicàphêsữamochathayvìgọicàphêđá.(Tinnhắnđến:“Tớdámcálàcậukhôngmuốnbiếtđồuốngđócóbaonhiêuca-lođâu.”)Bạnkhôngthểkhôngnghĩtớicôngviệcư?Cóthểbạnsẽthấymìnhnhấttrívớinhânviênkinhdoanhrằng,bạncầnnângcấpgóidịchvụkhônggiớihạn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

THEOSÁTCÁCLỰACHỌNLIÊNQUANĐẾNÝCHÍ

Đểtựchủhơn,trướchếtbạncầnbiếttựýthứchơn.Bướcđầutiênlàbạnphảinhậnbiếtthờiđiểmđểđưaralựachọnliênquanđếntháchthứcýchí.Mộtsốlựachọnrấtrõràng,vídụ:“Tansởmìnhcóđitậpthểdụckhông?”Tácđộngcủacácquyếtđịnhkháccóthểsẽhiểnhiệnrõràngsauđó,khibạnnhìnthấyhậuquả.Vídụ,bạncóquyếtđịnhchuẩnbịsẵndụngcụtậpđểkhỏiphảivềnhàkhông?(Thôngminhlắm!Bạnsẽcóítkhảnăngviệncớđểởnhà).Bạncóbậnngheđiệnthoạiđếnmứcđóiquákhôngthểđithẳngđếnphòngtậpkhông?(Úitrời!Bạnsẽcóítkhảnăngtậpthểdụchơnnếubạnphảighévàoăntốitrước.)Hãytheosátcáclựachọncủabạn,ítnhấtlàtrongmộtngày.Đếncuốingày,hãynhìnlạinhữnglựachọnđóvàphântíchxemnếuquyếtđịnhđóđượclựachọn,nósẽhỗtrợhayhủyhoạimụctiêucủabạn.Cốgắngtheosátlựachọncủabảnthâncũnggópphầngiảmbớtsốlượngquyếtđịnhbạnđưaratrongkhibị

phântâm–phươngphápđảmbảonângcaoýchícủabạn.

Ngườinghiệnthưđiệntửbắtđầucainghiện

Michele31tuổi,làđạodiễnchươngtrìnhphátthanh,liêntụckiểmtrathưđiệntửbằngmáytínhhoặcđiệnthoại.Việcnàycảntrởnăngsuấtlàmviệccủacôvàkhiếnbạntraicôkhóchịu–anhchàngchưabaogiờnhậnđượcsựchúýtrọnvẹncủaMichele.Tháchthứcýchícủacôtrongkhithamgiakhóahọclàkiểmtrathưđiệntửíthơn,vàcôđặtmụctiêuđầythamvọnglàkiểmtramộtgiờmộtlần.Sautuầnđầutiên,côthôngbáorằng,thậmchícôcònchưađếngầnđượcmụctiêu.Vấnđềnằmởchỗ,nhiềukhicôcũngkhôngnhậnramìnhđangkiểmtrathư,chođếnkhicôrêchuộtxuốngmụcthưmới.Côcóthểdừngviệcđóngaykhibiếtrõmìnhđanglàmgì,nhưngđộnglựcthôithúccôngóđămđămvàođiệnthoạivànhấpchuộtvàohòmthưlạinằmngoàiphầnnhậnthứccóýthứccủacô.Micheleđặtmụctiêusẽtựýthứcđượcbảnthântrongkhikiểmtrathư.

Trongtuầnkếtiếp,côđãcóthểnhậnbiếtđượcthờiđiểmcôđưataycầmđiệnthoạihoặcmởhòmthư.Điềuđógiúpcôcócơhộiluyệnkĩnăngngừnglạitrướckhiđắmchìmvàohòmthư.Sựthôithúcphảikiểmtrathưcònkhóhiểuhơn.Michelegặpkhókhăntrongviệctìmranguyênnhânkhiếncôphảikiểmtrathưtrướckhicôlàmviệcđó.Dùvậy,dầndầncôcũngnhậnthấymộtcảmgiácrấtgiốngvớibệnhngứa–sựcăngthẳngtrongnãobộvàcơthểđượcgiảitỏakhicôkiểmtrathư.PháthiệnđókhiếnMichelerấtthíchthú;côchưabaogiờcoiviệckiểmtrathưlàmộtcáchgiảitỏacăngthẳng.Côchỉnghĩrằngcôđangtìmkiếmthôngtin.KhiMichelechúýđếncảmgiáccủabảnthânsaukhikiểmtrathư,cônhậnthấyrằng,giốngnhưgãingứa,kiểmtrathưcũngkhôngmanglạihiệuquảgì–nóchỉkhiếncôngứangáyhơn.Khiýthứcđượcsựthôithúcvàphảnứngcủabảnthân,côcókhảnăngkiểmsoáttốthơnđốivớihànhvicủamìnhvàthậmchícôcònvượtmụctiêubanđầuvàthậmchílàchỉkiểmtrathưngoàigiờlàmviệc.

Tuầnnày,bạnhãycamkếtquansátquátrìnhbạnđầuhàngsựthôithúc.Bạnchưacầnđặtmụctiêunângcaotínhtựchủ.

Hãyquansátxemliệubạncóthểnhậnthứcđượcsựviệcsớmhơnhaykhông;hãychúýđếnýnghĩ,cảmnhậnvàtìnhhuốngcókhảnăngcaonhấtdẫnđếnsựthôithúc.Bạnnghĩrằngbảnthânmìnhnghĩhoặcnóigìsẽkhiếnbạnđầuhàngsựthôithúcđó?

TẬPLUYỆNCHONÃOĐỂCÓÝCHÍQuátrìnhtiếnhóamấthàngtriệunămmớicóthểcungcấpchovỏnãotrướckhảnăngđảmnhậnmọiviệcmàconngườichúngtacầnđến.Vìvậy,cólẽhơithamlamkhitôiđặtracâuhỏinày,nhưngliệucócáchnàogiúpnãotựchủtốthơn,màkhôngcầnđếncảtriệunămtiếnhóanữahaykhông?Nếubộnãocơbảncủaconngườihiệnđangtựchủrấttốtrồi,thìliệuchúngtacóthểlàmgìkhácngaylúcnàyđểnângcấpmôhìnhtiêuchuẩnđókhông?

Từthuởsơkhai,hoặcítnhấtlàtừkhicácnhànghiêncứubắttayvàonghiêncứunãobộ,ngườitavẫnchorằng,nãolàmộtkếtcấucốđịnh.Nãongườilàmộttácphẩmvẹntoàn,thayvìlàmộtcôngtrìnhpháttriểntheoquátrình.Sựthayđổiduynhấtcủanãolàkhitavềgià.Nhưnghơnmộtthậpkỉqua,cácnhàkhoahọcvềthầnkinhpháthiệnrarằng,nãocũnggiốngnhưmộtsinhviênhăngháihọctập,nóbiếtđúckếttừkinhnghiệm.Bạnhãysiênglàmtoánmỗingày,vàcàngngàynãosẽcànggiỏitoánhơn.Bạnhãyđểnãololắngvàcànglúcnócànglolắngnhiềuhơn.Hãyđểnãotậptrungvànósẽtậptrungtốthơn.

Nãokhôngchỉnhậnthấynhữngviệcđóngàycàngdễdànghơn,màtrênthựctế,nósẽtựtổchứcchứcnăng,dựatrênviệcbạnmuốnnóthựchiện.Mộtsốphầncủanãongàycàngnặnghơn,vànơiđóchứađựngngàycàngnhiềuchấtxám–giốngnhưcơbắpvạmvỡnhờtậpluyệnthểthao.Vídụ,đốivớinhữngngườihọccáchchơitròtunghứng,sẽpháttriểnchấtxámnhiềuhơntạinhữngkhuvựcnãođảmnhậnnhiệmvụtruytìmcácvậtthểdiđộng.Cácphânkhubêntrongnãocũngkếtnốichặtchẽhơnvớinhau,nhằmchiasẻthôngtinnhanhchónghơn.Vídụ,nếunhữngngườithamgiatròchơicầnđếnkhảnăngghinhớ25phútmỗingày,cácphânkhunãophụtráchnhiệmvụtậptrungvàghinhớsẽgắnkếtchặtchẽvớinhauhơn.

Nhưngtậpluyệnchonãokhôngchỉnhằmchơitròtunghứng,hoặc

nhớxembạnđểquênkínhởđâu–ngàycàngnhiềubằngchứngkhoahọcchothấy,bạncóthểtậpluyệnchonãonhằmtựchủtốthơn.Vậychươngtrìnhtậpluyệnnãođểcóýchísẽnhưthếnào?Ừm,bạncóthểthửtháchquyềnnăng“Tôisẽkhông”bằngviệcđặtthậtnhiềucámdỗquanhnhà–hộpbánhsô-cô-latrongngănkéođựngvớ,mộtchairượumactinicạnhchiếcxeđạpthểthao,dántấmhìnhcôngườiyêucũtừthờihọcphổthôngngoàicửatủlạnh.

Hoặcbạncóthểlàmviệcgìđóđơngiảnhơnvàítgâyđauđớnhơn:chẳnghạnnhưngồithiền.Cácnhàkhoahọcvềthầnkinhpháthiệnrarằng,khibạnbắtnãophảithiền,nósẽkhôngchỉgiỏithiềnhơnmàcòngiỏirấtnhiềukĩnăngtựchủkhác,baogồm:khảnăngtậptrung,chúý,kiểmsoátcăngthẳng,kiểmsoátsựthôithúcvàtựnhậnthức.Nhữngngườingồithiềnthườngxuyênkhôngchỉgiỏicáckĩnăngnày.Theothờigian,nãohọtrởthànhbộmáyýchí.Nhữngngườithiềnthườngxuyêncónhiềuchấtxámhơntrongvỏnãotrước,cũngnhưcácphânkhucủanãobộcóchứcnănghỗtrợsựtựýthức.

Bạnsẽkhôngmấtcảđờingồithiềnđểthayđổinãobộ.Mộtsốnhànghiêncứutiếnhànhtìmhiểucácđốitượngchưatừngngồithiền–baogồmcảnhữngngườihoàinghivềthiền–vàhướngdẫnhọcáckĩthuậtthiềnđơngiản,giốngnhưkĩthuậtbạnsẽthấydướiđây.Nghiêncứuchothấy,chỉsaubagiờngồithiền,khảnăngtậptrungvàtựchủcủaconngườiđượctănglên.Sau11giờ,cácnhànghiêncứucóthểthấyrõnhữngthayđổitrongnão.Nhữngngườinàycósựgiatănggắnkếtgiữacácphânkhunãophụtráchnhiệmvụtậptrung,phớtlờsựxaolãngvàkiểmsoátsựthôithúc.Mộtnghiêncứukhácchothấy,támtuầntậpngồithiềngiúpgiatăngkhảnăngtựnhậnthứctrongcuộcsốngthườngngày,cũngnhưgiatăngchấtxámtrongcácphânkhutươngứngcủanão.

Cóvẻkhótinkhinãocóthểtáiđịnhhìnhnhanhchóngđếnvậy,nhưngngồithiềngiúptănglưuthôngmáuđếnvỏnãotrước,rấtgiốngvớiviệcnângcácvậtnặngsẽtănglưuthôngmáuđếncơbắp.Tươngtựnhưcơbắp,nãonhanhchóngthíchnghivớiviệctậpluyệnvàkhiđó,nãosẽpháttriểnvàhoạtđộngnhanhhơn,nhằmđápứngtốthơnnhucầucủabạn.Vìvậy,nếubạnđãsẵnsàngtậpluyệnchonão,phươngphápthiềndướiđâysẽgiúpmáulưuthôngmạnhvềvỏnãotrước–phươngphápgầngũinhấtchúngtacóthểthựchiện,đểthúcđẩyquátrìnhtiếnhóa,vàtậndụngtriệtđểtiềmnăngcủanãobộ.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

NGỒITHIỀNNĂMPHÚTĐỂRÈNLUYỆNNÃOBỘ

Tậptrunghítthởlàkĩthuậtthiềnđơngiản,nhưngrấtcótácdụngchoviệcrènluyệnnãobộvàtăngýchí.Nógiúpgiảmbớtcăngthẳngvàdạytríócphươngphápxửlísựxaolãngnộitại(cơnthèm,mốilolắng,khaokhát)vàcáccámdỗbênngoài(âmthanh,hìnhảnhvàmùivị).Mộtnghiêncứumớiđâychothấy,việctậpthiềnthườngxuyêngiúpchúngtabỏđượcthuốc,giảmcânvàluôntỉnhtáo.Bấtkểtháchthức“Tôisẽ”và“Tôisẽkhông”củabạnlàgì,thìviệcngồithiềnnămphútvẫnlàbàiluyệntậphiệuquảchonãođểnângcaoýchí.

Dướiđâylàcácbướctậpluyện:

1.Ngồiim

Bạnhãyngồitrênghế,haichânđặtdướiđất,hoặcngồitrênđệmvàkhoanhchânlại.Ngồithẳnglưng,đặthaitaylênđùi.Quantrọnglàbạnkhôngđượccựaquậytrongkhithiền–đólànềntảngthểchấtcủasựtựchủ.Nếubạnnhậnthấycầnphảigãingứa,hãyđiềuchỉnhtay,bắtchéohoặcbuônglỏnghaichânnhưngbạnkhônghànhđộngtheosựthúcgiụcđó.Ngồiimlàmộtphầntậpluyệnbiếnviệcthiềnthànhphươngpháprènluyệnýchíhiệuquả.Bạnđanghọccáchkhôngđượctựđộnglàmtheomọisựthôithúcmànãovàcơthểđòihỏi.

2.Tậptrungvàohítthở

Bạnhãynhắmmắtlại,hoặcnếubạnlomìnhsẽngủgật,hãytậptrungnhìnvàomộtđiểm(vídụbứctườngtrống).Hãybắtđầuchúýđếnmỗinhịphítthở.Hãytựnhủ“hítvào”khibạnhítvàovà“thởra”khibạnthởra.Khibạnthấytâmtríđanglơđễnh,hãytrởlạivớiviệchítthở.Luyệnhítvàothởrakhiếnvỏnãotrướcphảicócôngsuấtlàmviệccao,xoadịucăngthẳngvàlàmdịucácphânkhuphụtráchcơnthèmtrongnãobộ.

3.Nhậnbiếtcảmgiáchítthởvàtâmtrílơđễnhrasao

Sauvàiphút,bạnhãythôithầmnhủ“hítvào/thởra.”Hãychỉtậptrungvàocảmgiáchítthở.Cóthểbạnsẽnhậnthấycảmgiáchơithởđivàovàđirakhỏimiệng,mũi.Cóthểbạnsẽcảmthấybụnghoặcngựcphồnglênkhibạnhítvào,vàxẹpxuốngkhibạnthởra.Cóthểtâmtríbạnsẽlơđễnhhơnsaukhibạnthôithầmnhủ“hítvào/thởra.”Nhưlúctrước,khibạnnhậnthấymìnhđangnghĩvềviệckhác,hãytậptrungnghĩđếnquytrìnhhítthở.Nếubạncầnphảitậptrunglại,hãytậptrunghítthởvàthầmnhủ“hítvào/thởra”thêmvàilầnnữa.Phươngphápnàyvừagiúprènluyệnsựtựnhậnthức,vừagiúprènluyệnsựtựchủ.Bạnhãybắtđầuvớinămphútmỗingày.Saukhiviệcnàythànhthóiquen,hãynânglên10hoặc15phútmỗingày.Nếuviệcgiatăngthờilượngkhiếnbạnthấynặngnề,hãygiảmxuốngcòn5phút.Tậpluyệnngắnmỗingàytốthơnlàtậpluyệndàinhưngbịbỏgiữachừng.Sẽhữuíchnếubạnchọnthờigiantậpluyệncụthểtrongngày,vídụtrướckhitắmbuổisáng.Nếukhông,hãylinhhoạtlựachọnthờigiantậpluyện.

NgồithiềnkémtốtchosựtựchủAndrewthấymìnhlàmộtngườingồithiềncựckìkém.Viênkĩsưđiện51tuổinàytinchắcrằng,mụcđíchcủathiềnlàtrútbỏtoànbộýnghĩvàkhiếntâmtrítrốngrỗng.Ngaycảkhiôngtậptrungvàoviệchítthở,cácýnghĩkhácvẫnlenlỏivàotâmtrí.Chẳngmấychốc,ôngtừbỏviệctậpluyện,vìôngkhôngtiếnbộnhanhchóngnhưmongđợivàôngchorằng,nếukhôngthểtậptrungvàoviệchítthở,ôngchỉlãngphíthờigianmàthôi.

Hầuhếtnhữngngườimớithiềnđềumắcsailầmnày,nhưngsựthậtlàviệcngồithiền“kém”chínhlàyếutốgiúpviệctậpluyệnhiệuquả.TôikhuyếnkhíchAndrewvàtấtcảnhữngngườimớithiềnkháctronglớphọc,khôngnênchỉchúývàoviệchọtậptrungtốtnhưthếnàotrongkhithiền,màcònnênquantâmtớisựảnhhưởngcủaviệcngồithiềnđốivớikhảnăngtậptrungvàđưaralựachọntrongthờigiancònlạitrongngày.

Andrewnhậnthấyrằng,ngaycảkhiôngbịxaolãngtrongkhithiền,nhưngsovớiviệcbỏthiền,ôngcảmthấymìnhtậptrunghơnsaukhitập

luyện.Ôngcũngnhậnthấyrằng,việcônglàmtrongkhithiềnchínhlàviệcôngcầnlàmtrongđờithực:ôngthấymìnhchạytrốnkhỏimụctiêuvàsauđóquaytrởlạimụctiêu(trongtrườnghợpnày,hãytậptrungvàohơithở).Thiềnlàphươngpháptậpluyệnhoànhảokhiôngcóýđịnhđặtmóngìđómằnmặnvàđượcchiêndầuchobữatrưa,vàkhiđó,ôngcầnphảidừnglạivàgọimónănkháccólợihơnchosứckhỏe.Đólàphươngpháptậpluyệnhoànhảokhiôngđịnhđưaranhậnxétmỉamaivàôngcầndừnglại,nghĩkĩtrướckhinói.Vàđócũnglàphươngpháptậpluyệnhoànhảo,đểôngnhậnbiếtnhữnglúcônglãngphíthờigiantạicôngsởvàcầnquaylạivớicôngviệc.Vớikhảnăngnhậnbiếtnày,Andrewkhôngcònquantâmđếnviệcngồithiền10phútkhiếnôngxaolãngvàôngtậptrungtrởlạivàohơithở.Càngthiền“kém”,ôngcàngluyệntậptốthơntrongđờithực,chỉcầnôngcókhảnăngnhậnbiếtkhinàotâmtrímìnhđanglơđễnh.

Thiềnkhôngphảilàphươngphápgiúpbạntrútbỏtoànbộýnghĩ;thayvàođó,nólàphươngphápgiúpbạnkhôngbịlạclốitrongcácýnghĩđếnmứckhiếnbạnquênmấtmụctiêucủamình.Đừnglolắngnếukhảnăngtậptrungcủabạnchưahoànhảotrongkhithiền.Chỉcầnbạnápdụngphươngpháphítthởliêntục.

LờicuốiNhờcấutrúccủabộnãohiệnđạimàbêntrongmỗichúngtađềucórấtnhiềuphầnđangđấutranhđểkiểmsoátýnghĩ,cảmgiácvàhànhđộng.Mỗitháchthứcýchílàmộtcuộcchiếngiữanhữngphầnđó.Đểphầntốthơnchiếnthắng,chúngtacầnnângcaotínhtựchủvàtựnhậnthức.Khiđó,chúngtasẽtìmthấyýchívàquyềnnăngmuốnđểlàmphầnviệckhóhơn.

Đ

CHƯƠNG2

BẢNNĂNGÝCHÍ:

CƠTHỂBẠNĐƯỢCSINHRAĐỂCƯỠNGLẠIBÁNHKEM

iềuđóđượckhởiđầuvớimộttiaphấnkhích.Nãobạnkêuoo,timbạnđậprộnràng.Nhưthểcảcơthểbạnđangnóicó.Nhưngrồinỗiloậpđến.Phổivàcáccơcăngra.Bạnbắtđầucảmthấychóngmặtvàhơibuồnnôn.Gầnnhưbạnđangrunrẩy,bạnmuốnmónbánhnàylắm.Nhưngbạnkhôngthểăn.Nhưngbạnmuốnlắm.

Nhưngkhôngthểănđược!Bạnbiếtmìnhphảilàmgì,nhưngbạnkhôngbiếtchắcliệubảnthâncóxửlíđượccảmgiácnàymàkhôngđểbảnthânbuồnphiềnhoặcphảiđầuhàng.

Chàomừngbạnđếnvớithếgiớicủacơnthèm.Cóthểlàbạnthèmthuốclá,thèmmộtlirượuhoặcmộtlicàphêsữa.Hoặcchỉlàkhibạnnhìnthấyhàngsiêugiảmgiá,mộttấmvésố,hoặcmộtchiếcbánhtrongcửahàngbánhngọt.Tronggiâyphútđó,bạnđốimặtvớimộtlựachọn:chiềutheonó,hoặctìmđượcnộilựcđểkiểmsoátbảnthân.Đâylàlúcbạncầnphảinói“Tôisẽkhông”,khimọitếbàotrongcơthểbạnđangnói“Tôimuốn.”

Bạnbiếtthờiđiểmbạnphảiđốimặtvớitháchthứcýchíngoàiđờithực,vìlúcđó,cơthểbạncảmnhậnđượcnó.Đókhôngphảilàcuộctranhluậntrừutượnggiữacáiđúngvàcáisai.Nógiốngnhưmộtcuộcchiếndiễnrabêntrongbạn–cuộcchiếngiữahaicáitôi,hoặcgiữahaiconngườihoàntoànkhácnhautrongbạn.Đôilúccơnthèmthắngthế.Đôilúcphầnconngườihiểubiếthơn,hoặccónhữngmongmuốntốthơnchocơthểbạn,sẽchiếnthắng.

Lídokhiếnbạnthắnghoặcthuatrướcnhữngtháchthứcýchínàycóvẻgiốngnhưmộtbíẩn.Mớihômtrướcbạnkìmnénđược,nhưnghômsaubạnchịuthua.Cóthểbạntựhỏi:“Mìnhnghĩgìvậy!”Nhưngcâu

hỏihayhơncóthểlà:“Cơthểmìnhđanglàmgìvậy?”Khoahọcpháthiệnrarằng,sựtựchủkhôngchỉliênquanđếntâmlí,màcònliênquanđếnsinhlíhọc.Đólàtrạngtháitạmthờicủacảtâmtrívàcơthể,mangđếnchobạnsứcmạnhvàsựbìnhtĩnhđểgạtbỏsựthôithúc.Hiệncácnhànghiêncứubắtđầuhiểuđượctrạngtháiđóvànguyênnhânkhiếnthếgiớihiệnđạicảntrởnó.Tintốtlàbạncóthểhọccáchchuyểntrạngtháisinhlíhọccủabạnsangtrạngtháiđókhibạncầnýchínhất.Bạncũngcóthểluyệnchocơthểluônởtrongtrạngtháinày,đểkhicámdỗậpđến,phảnứngbảnnăngcủabạnchínhlàsựtựchủ.

CÂUCHUYỆNCỦAHAIMỐIĐEDỌAĐểhiểurõđiềugìdiễnrabêntrongcơthểkhichúngtacầnđếnsựtựchủ,chúngtacầnbắtđầuvớimộtsựkhácbiệtquantrọng:sựkhácbiệtgiữahổrăngkiếmvàbánhkemdâutây.Mộtmặt,hổvàbánhkemđềugiốngnhau–chúngđềucóthểkhiếnbạnđitrệchmụctiêusốngthọvàsốngkhỏe.Mặtkhác,chúnglàhaimốiđedọahoàntoànkhácnhau,nêncáchxửlícủacơthểvànãobộđốivớihaimốiđedọanàycũngsẽrấtkhácnhau.Thậtlàmayvìquátrìnhtiếnhóađãphúchobạnnhữngkĩnăngcầnthiết,giúpbạnbảovệbảnthântrướccảhaimốinguyđó.

KhinguyhiểmậptớiChúngtahãybắtđầuvớichuyếndungoạnngượcthờigian,đếnnơimàhổrăngkiếmđangđuổitheoconmồi.HãytưởngtượngbạnđangởtrongrừngSerengetitạimiềnĐôngchâuMĩ.Mộtconhổrăngkiếmđangnấpdướitáncâygầnđó.Cóthểnóvừachénmónkhaivịlàconlinhdươngvàmónthứhaicủanó:chínhlàbạn.Trôngnórấtsẵnsàngcắnphậphàmrăngdàitới30cmkiavàodathịtbạn,vàkhônggiốngvớibạncủathếkỉXXI,loàidãthúănthịtngườinàykhôngphảibănkhoănvềviệcphảithỏamãncơnthèmthịtcủanó.Bạnđừngmongnóđangănkiêngvàtưởngrằng,đườngcongcủabạnlàphầnthịtchứaquánhiềuca-lo.

Thậtmaymắn,bạnkhôngphảilàngườiđầutiênnhậnthấymìnhđangởtrongtìnhthếnày.Tổtiêncủabạncũngtừngphảiđốimặtvớikẻthùnàyvànhiềukẻthùkhác.Nênbạnđượcthừahưởngtừtổtiênbảnnăngđốiphó,trướcmọimốinguycầnphảichiếnđấuhoặcbỏchạyđể

cóconđườngsống.Bảnnăngnàyđượcgọilàphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy.Bạnbiếtrõcảmgiáclúcđó:timđập,hàmnghiếnchặt,mọigiácquanđềutrongtrạngtháicảnhgiáccaođộ.Nhữngthayđổinàycủacơthểkhôngphảingẫunhiên.Chúngđượcđiềuphốibằngphươngpháptinhvicủanãobộvàhệthầnkinhnhằmđảmbảobạnhànhđộngmaulẹvàtậndụngtriệtđểtừngchútsứclựccủamình.

Vềmặtsinhlíhọc,thìdướiđâylàsựviệcdiễnrakhibạnnhìnthấyconhổrăngkiếmđó:trướchết,hìnhảnhthunhậntừmắtchạythẳnglênphânkhuchấtxámtrongnão–phânkhunàycóchứcnănggiốngnhưhệthốngcảnhbáocánhâncủabạn.Hệthốngnàynằmởtrungtâmnãobộvàcóchứcnăngpháthiệncáctìnhhuốngkhẩncấp.Khithấymốinguyhiểm,vịtrítrungtâmgiúpnódễdàngchuyểnthôngđiệpđếncácbộphậnkháccủacơthểvànão.Khihệthốngcảnhbáonhậnđượctínhiệutừnhãncầu,rằng,cómộtconhổrăngkiếmđangquansátbạn,nósẽphátramộtloạttínhiệuđếnnãovàcơthể,tạoraphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy.Tuyếnthượngthậntiếtrahoócmôncăngthẳng.Nănglượng–dướidạngchấtbéovàđường–đượcgangiảiphóngvàomạchmáu.Hệhôhấpkhiếnphổihoạtđộngnhanhhơnđểnạpthêmô-xychocơthể.Hệtimmạchhoạtđộngmạnh,đảmbảonănglượngtrongmáusẽđượcđưađếncáccơbắp,phụcvụviệcchiếnđấuhoặcbỏchạy.Mọitếbàotrongcơthểbạnđềunhậnđượcbảnthôngbáonộibộ:thờiđiểmchothấybạnsẵnsàngvớiphươngánnào.

Trongkhicơthểđangsẵnsàngbảovệmạngsốngcủabạn,hệcảnhbáotrongnãobộcũngbậnrộnvớiviệccốgắngđảmbảorằng,bạnkhôngđầuhàngphươngáncủacơthể.Nótậptrungvàosựchúývàcácgiácquancủabạnvềconhổrăngkiếmcùngmôitrườngxungquanh,đảmbảokhôngcóýnghĩnàokhiếnbạnlơđễnhkhỏimốiđedọatrướcmắt.Hệcảnhbáocũngtạorasựthayđổiphứctạpvềcácchấttrongnão,ứcchếvỏnãotrước–phânkhuphụtráchkiểmsoátsựthôithúc.Đúngvậy,phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạymuốnlàmchobạnbịthôithúchơn.Phầnvỏnãotrướccólítrí,khônngoanvàcẩnthậnđãchìmsâutronggiấcngủ.Nhânnóivềviệcchạytrốn,tôithấyrằng,trongtìnhhuốngnày,tốtnhấtbạnnênbắtđầucocẳngchạyđithôi.

Phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạylàmộttrongnhữngmónquàtuyệtvờinhấttạohóabantặngchoconngười:khảnănggắnliềngiữacơthểvànãobộnhằmcốnghiếntoànbộsứclựcđểcứumạngbạntrongtìnhthếnguykhốn.Bạnkhôngphảilãngphíchútsứclựcnào,dùvềmặtthểchấthaytrítuệ,chonhữngviệckhônggiúpbạnsốngsót

trongtìnhthếcấpbách.Vìvậy,khiphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạychiếmưuthế,phầnsứclựcthểchấtcóthểvừaphụcvụbạntiêuhóabữasánghoặclàmlànhvếtdaxướcsẽđượchướngthẳngđếnnhiệmvụtựbảovệ.Dùnănglượngtrínãovừađượcdànhchoviệctìmkiếmbữatốihoặclênkếhoạchvẽhangđộnglớnkếtiếpnhưngcũngđượcchuyểnthẳngđếntrạngtháiđềphòngngaylúcnàyvàhànhđộngnhanhchóng.Nóicáchkhác,phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạylàbảnnăngquảnlínănglượng.Nóquyếtđịnhviệcbạnsẽsửdụngnănglượngthểchấtvàtrítuệcógiớihạncủamìnhnhưthếnào.

MốiđedọamớiTôirấtxinlỗinếuchuyếndungoạnngượcthờigiancủachúngtacóphầncăngthẳng,nhưngchúngtacầnphảiđivòngnhưvậyđểhiểurõđặctínhsinhhọccủasựtựchủ.Hãyquaytrởlạivớithờihiệnđại,tránhxaánhmắtrìnhmòcủaloàidãthúđãtiệtchủngđó.Bạnhãyhítthởvàthưgiãnmộtchút.Chúngtasẽcùngtìmmộtnơiantoànvàthúvịhơn.

ChúngtađidạotrênMainStreetnhé?Bạnhãyhìnhdungkhungcảnh:mộtngàyđẹptrời,nắngrựcrỡvàgiókhẽthổi.ChimchóctrêncâyđangngânvangbàihátImaginecủaJohnLennon,rồibỗngnhiên–BÙM!Trongcửahàng,họtrưngbàychiếcbánhkemdâutâyngonlànhnhấtmàbạntừngthấy.Lớpsốtđỏmượttrênbềmặtkemmềmmịn.Vàilátdâutâyđượcbàytỉmỉkhiếnbạnnhớđếnhươngvịcủanhữngmùahèthuởấuthơ.Trướckhibạnkịpnói:“Ồ,đợiđã,mìnhđangănkiêng,”haichânđãvộirảobướcvềphíacửahàng,taykéonắmđấmcửavàtiếngchuôngvanglênkhibạnứanướcmiếngthèmthuồng.

Lúcnày,chuyệngìđangdiễnratrongnãobộvàcơthểbạn?Cómộtsốchuyệnnhưsau.Ngaykhinhìnthấychiếcbánhkemdâutây,nãotiếtrachấtdẫntruyềnthầnkinhgọilàđô-pa-minchạytừnãogiữađếnphânkhuphụtráchsựchúý,độnglựcvàhànhđộng.Cácsứgiảđô-pa-minnhonhỏnàynóivớinãorằng,:“PhảimuabánhkemNGAY,hoặclàchịuđựngsốphậntồitệhơncảcáichết.”Điềunàycóthểgiảithíchchohànhvigần-như-chủ-độngcủađôichânvàđôitayhướngvềphíacửahàngbánh.(Tayaivậynhỉ?Cóphảitaymìnhtrêncửakhông?Phải,phảirồi.Ừm,cáibánhkemnàybaonhiêutiềnnhỉ?)

Trongkhisựviệcnàyđangdiễnra,đườnghuyếtcủabạngiảm

xuống.Ngaykhinãodựđoánvềmiếngbánhkemđầutiêntrongmiệngbạn,nósẽtiếtrachấtrahiệuchocơthểtiếpnhậnnănglượngđanglưuthôngtrongmáu.Líluậncủacơthểnhưsau:Mộtmiếngbánhkemnhiềuđườngvàgiàuchấtbéosẽkhiếnđườnghuyếttăngmạnh.Đểtránhviệctănglượngđườngtrongmáuvàcáichếthiếmhoidoănbánhkem,bạncầnphảihạngaylượngđườngtrongmáu.Cơthểthậttốtbụngkhinhìnthấyviễncảnhnàygiúpbạn!Nhưngkhilượngđườngtrongmáugiảm,cóthểkhiếnbạncảmthấyrunrunvàcáukỉnh,khiếnbạnthèmbánhkemhơnnữa.Ừm,quảlàvụngtrộm.Tôikhôngmuốnmìnhgiốngmộtnhàlíluậnâmmưuđâu,nhưngnếuđólàcuộcthigiữabánhkemvàýđịnhănkiêngcủabạn,tôidámchắcbánhkemsẽchiếnthắng.

Nhưngkhoanđã!CũnggiốngnhưtrênthảonguyênSerengeti,bạncómộtvũkhíbímật:ýchí.Bạncónhớđếnýchí–khảnănglàmnhữngviệcthựcsựquantrọng–ngaycảtronglúckhókhănkhông?Ngaylúcnày,điềuthựcsựquantrọngkhôngphảilàcảmgiácsungsướngkhibánhkemchạmvàovòmmiệng.Mộtphầntrongbạnbiếtrằng,bạncónhữngmụctiêulớnhơn.Nhưmụctiêuvềsứckhỏe,hạnhphúcvàngàymaiphảimặcvừachiếcquầnjeanbósát.Phầnnàytrongbạnbiếtrằng,bánhkemđedọamụctiêulâudàicủabạn.Vậynên,nósẽlàmmọiviệccóthểnhằmxửlímốinguyhạinày.Đólàbảnnăngýchícủabạn.

Nhưngkhônggiốngvớihổrăngkiếm,bánhkemkhôngphảimốinguythậtsự.Bạnhãynghĩđếnnó:bánhkemkhôngthểlàmbấtcứđiềugìgâyhạiđếnbạn,đếnsứckhỏehoặcvòngeocủabạntrừkhibạnnângdĩalên.Đúngvậy:Lầnnày,kẻthùởbêntrongbạn.Vàchắcchắnbạnkhôngcầnphải“giết”cáibánhkemnày.Thayvàođó,bạncầnlàmgìđóvớinhữngcơnthèmnày.Bạnkhôngthểgiếtchếtmộtmongmuốn,vàbởivìcơnthèmnằmẩnsâubêntrongtâmtrívàcơthểbạn,nênsẽkhôngcócuộcchạytrốnrõràngnàocả.Phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạyđưabạnđếnvớisựthôithúcnguyênthủynhất,khôngphảilàphảnứngbạncầnđếnngaylúcnày.Sựtựchủđòihỏiphươngphápkhácđểtựbảovệbảnthân–phươngphápgiúpbạnxửlímốiđedọamớinày.

BẢNNĂNGÝCHÍ:

DỪNGLẠIVÀLẬPKẾHOẠCHSuzanneSegerstromlànhàtâmlíhọccủaĐạihọcKentucky.Bànghiên

cứusựảnhhưởngcủatrạngtháitâmtrí,vídụnhưsựcăngthẳngvàhivọng,đốivớicơthể.Bàpháthiệnrarằng,cũnggiốngnhưsựcăngthẳng,sựtựchủcũngcódấuhiệusinhhọc.Nhucầuđốivớisựtựchủtạoramộtloạtthayđổitrongnãovàcơthể,giúpbạnchốnglạilạicámdỗvàchiếnthắngnhữngsựthôithúccóthểhủyhoại-bảnthân.Segerstromgọinhữngthayđổinàylàphảnứngdừnglại-và-lập-kế-hoạch,vàphảnứngnàykhácphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy.

Chắchẳnbạncònnhớ,trongchuyếndungoạnđếnthảonguyênSerengeti,phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạydiễnrakhibạnnhậnthấymốinguyhiểmbênngoài.Sauđónãobộvàcơthểbướcvàotrạngtháitựvệđểtấncônghoặcchạytrốn.Phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchcósựkhácbiệtquantrọng:nódiễnrakhitaýthứcđượcmâuthuẫnbêntrong,chứkhôngphảimốinguyhiểmbênngoài.Bạnmuốnlàmmộtviệcgìđó(hútmộtđiếuthuốc,ănmộtbữatrưanocăngbụng,ghévàotrangweblạkhiđanglàmviệc),dùbạnbiếtviệcđólàkhôngnên.Hoặcbạnbiếtmìnhnênlàmviệcgìđó(trảthuế,hoànthànhviệcđượcgiao,tậpthểthao)nhưngbạnlạikhônglàm.Sựmâuthuẫnbêntrongnàychínhlàmốinguymới:Bảnnăngđangthôithúcbạnđưaramộtquyếtđịnhtồi.Vìvậy,điềucầnthiếtlàbạnphảitựbảovệbảnthân.Đóchínhlàýnghĩacủasựtựchủ.Phảnứnghữuhiệunhấtlàgiảm,thayvìtăngtốcđộ(phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạylàtăngtốcđộ).Vàđâychínhlàhoạtđộngcủaphảnứngdừnglại-và-lậpkếhoạch.Nhậnthứcđượcnhữngthayđổivềmâuthuẫnbêntrongnãobộvàcơthểsẽgiúpbạngiảmtốcđộvàkiểmsoátđượcsựthôithúc.

ÝchícủanãobộvàcơthểGiốngnhưphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,phảnứngdừnglại-và-lập-kế-hoạchbắtđầutrướchếtởnãobộ.Giốngnhưhệthốngcảnhbáotrongnãoluôngiámsátđiềubạnnghe,nhìnvàngửithấy,cácphânkhukháccũngphụtráchtheodõisựviệcdiễnrabêntrongbạn.Hệthốngtựgiámsátnàyđượcphânbốkhắpnãobộ,kếtnốicácphânkhutựchủcủavỏnãotrướcvớicácphânkhuphụtráchýnghĩ,cảmgiácvàcảmxúccủacơthể.Mộtnhiệmvụquantrọngcủahệthốngnàylàngănbạngâyranhữngsailầmngớngẩn,vídụnhưphávỡthóiquenkhônguốngrượusuốtsáutháng,lớntiếngvớisếphoặcphớtlờhóađơnthẻtíndụngđãquáhạn.Hệthốngtựgiámsátchờđợiđểpháthiệncáctínhiệucảnhbáo–dướihìnhthứcýnghĩ,cảmxúcvàcảmgiác–rằng,bạnchuẩnbịlàm

việcgìđómàbạnsẽhốitiếcsaunày.Khinãonhậnthấycảnhbáođó,ngườibạntốtcủachúngta,tứclàvỏnãotrước,sẽhànhđộngngayđểgiúpbạnđưaralựachọnđúngđắn.Đểtrợgiúpvỏnãotrước,phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchchuyểnnănglượngtừcơthểlênnão.Đốivớisựtựchủ,bạnkhôngcầnđôichânsẵnsàngchạyhoặctayphảisẵnsàngđấm,thayvàođó,bạnchỉcầnbộnãođượcnạpđầyđủnănglượngđểthểhiệnquyềnnăngcủanó.

Nhưchúngtađãthấytrongphảnứngchiếnđấu-hoặcbỏchạy,phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchkhôngdừnglạitrongnão.Bạnhãynhớrằng,cơthểbạnđãbắtđầuphảnứngtrướcchiếcbánhkemkia.Nãocầnđưacơthểvềđúngmụctiêuvàđạpphanh“chiếcxethôithúc”.Đểlàmđượcđiềunày,vỏnãotrướcsẽtruyềntảithôngđiệpvềviệccầncósựtựchủđếncácphânkhunãothấphơn–cácphânkhunàyđiềuchỉnhnhịptim,huyếtáp,nhịpthởvàcácchứcnăngtựđộngkhác.Phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchđưabạnđếnhướngđốidiệncủaphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy.Thayvìđậpnhanhhơn,timbạnsẽđậpchậmhơnvàđườnghuyếtvẫnởmứcbìnhthường.Thayvìthởnhanh,thởdốcgiốngmộtngườihoảngloạn,bạnsẽhítthởsâu.Thayvìkhiếncơbắpphảicăngrađểsẵnsànghànhđộng,cơthểbạnsẽthưgiãnmộtchút.

Phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchđưacơthểbạnvàotrạngtháibìnhtĩnhhơn,nhưngkhôngquábìnhthản.Mụctiêucủanókhôngnhằmgiúpbạntạmngưnghoạtđộngkhiđốidiệnvớimâuthuẫnbêntrongcơthể,màtạochobạnsựtựdo.Bằngviệcngănkhôngchobạnchạytheosựthôithúcngaylậptức,phảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchgiúpbạncóthêmthờigianđểđưarahànhđộnglinhhoạthơn,thậntrọnghơn.Từtrạngtháinàycủacơthểvàtríóc,bạncóthểquyếtđịnhtránhxachiếcbánhkem,trongkhilòngkiêuhãnhvàchếđộănkiêngcủabạnkhônghềsứtmẻ.

Trongkhiphảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchlàphảnứngbẩmsinhgiốngnhưphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,chắcchắnbạnnhậnthấyrằng,khôngphảilúcnàophảnứngđócũngcócảmgiáctheobảnnănggiốngnhưănbánhkem.Đểhiểurõtạisaobảnnăngýchíkhôngluônluônđemlạihiệuquả,chúngtacầnnghiêncứusâuhơnvềmặtsinhhọccủasựcăngthẳngvàtựchủ.

“Khodựtrữ”ýchícủacơthểPhươngphápđolườngsinhlíhọctốtnhấtcủaphảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchđượcgọilàsựbiếnthiênnhịptim–hầuhếtmọingườichưatừngngheđếnphươngphápnày,nhưngnólàôcửathúvịgiúptanhìnthấutrạngtháicăngthẳnghoặcbìnhtĩnhcủacơthể.Nhịptimcủamỗingườiđềuthayđổiởmứcđộnàođó.Bạndễdàngcảmnhậnđượcsựthayđổinàykhibạnleocầuthangvànhịptimtănglên.Nhưngnếubạnkhôngkhỏemạnh,nhịptimsẽtănggiảmthấtthường,ngaycảkhibạnđọcsách.Ởđâychúngtakhôngnóiđếnchứngloạnnhịptim.Chỉlàsựthayđổinhonhỏthôi.Timbạnđậpnhanhhơnmộtchútkhibạnhítvàovàđậpchậmhơnkhibạnthởra.Tốtlắm.Vậylàtráitimkhỏe.Nghĩalàtimbạnnhậnđượctínhiệutừcácnhánhtronghệthầnkinhtựđộng:hệthầnkinhgiaocảmphụtráchthúcgiụccơthểhànhđộng,vàhệthầnkinhphógiaocảmphụtráchthúcđẩysựthưgiãnvàchữathươngtrongcơthể.

Khiconngườiđangtrongtrạngtháicăngthẳng,hệthầnkinhgiaocảmchiếmưuthế,khiđó,nólàmộtphầnsinhhọccơbảngiúpbạnchiếnđấuhoặcchạytrốn.Nhịptimtănglênvàsựbiếnthiêngiảmxuống.Timbị“mắckẹt”ởmứcnhịpcaohơn–gópphầnvàocảmnhậnthểchấtvềnỗilolắnghoặctứcgiậnđikèmvớiphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy.Ngượclại,khiconngườicósựtựchủ,hệthầnkinhphógiaocảmsẽhànhđộng,xoadịucăngthẳngvàkiểmsoáthànhđộngmangtínhthôithúc.Nhịptimgiảmxuống,nhưngsựbiếnthiêntănglên.Khiđó,nósẽgópphầnvàocảmgiáctậptrungvàđiềmtĩnh.Trướchết,Segerstromquansátdấuhiệusinhlíhọcnàycủasựtựchủkhibàđềnghịcáchọcviênđangđóibụngkhôngănbánhquysô-cô-lavừamớiralò.(Quảlàmộtkếhoạchtànnhẫn–cáchọcviênđượcđềnghịnhịnănnhằmchuẩnbịchomộtbàikiểmtravềvịgiác.Khiđếnnơi,họđượcđưavàomộtcănphòngbàybiệnrấtbắtmắtvớibánhquysô-cô-la,kẹosô-cô-lavàcàrốt.Sauđó,họđượcđềnghị:ănbaonhiêucàrốtcũngđược,nhưngkhôngđượcănkẹohoặcbánhquy.Haimónđóđượcdànhriêngchocácvịkháchkếtiếp.Mộtcáchmiễncưỡng,họphảikiềmchếtrướcnhữngviênkẹovàbánhngọtkia–vàđólàkhibiếnthiênnhịptimtănglên.Cónhữngvịkháchmaymắnđượcđềnghị“kiềmchế”trướcmóncàrốtvàthahồthưởngthứcbánhquyvàkẹongọtsao?Cũngkhôngcósựthayđổinàohết.)

Sựbiếnthiênnhịptimlàthướcđoýchímàbạncóthểvậndụng,

nhằmtiênđoánaisẽcưỡnglạiđượccámdỗvàaisẽđầuhàng.Vídụ,nhữngngườicairượucóbiếnthiênnhịptimtănglênthìkhinhìnthấyrượu,họsẽcókhảnăngtỉnhtáocaohơn.Nhữngngườicairượuchothấyphảnứngngượclại–biếnthiênnhịptimgiảmxuốngkhihọnhìnthấyrượu–cónguycơtáinghiệncaohơn.Cácnghiêncứucũngchothấyrằng,nhữngngườicóbiếnthiênnhịptimcaohơnbìnhthườngcókhảnăngphớtlờsựxaolãng,trìhoãnsựthỏamãnvàxửlícáctìnhhuốngcăngthẳng.Họcũngítđầuhàngtrướccácnhiệmvụkhókhăn,ngaycảkhihọthấtbạilúcđầuhoặcphảiđónnhậnnhiềuchỉtrích.Nhữngpháthiệnnàykhiếncácnhàtâmlíhọcgọibiếnthiênnhịptimlà“khodựtrữ”ýchícủacơthể–phươngphápsinhlíhọcđolườngkhảnăngtựchủcủabạn.Vậynên,nếubạncóbiếnthiênnhịptimcao,tứclàbạncónhiềuýchíhơnmỗikhicámdỗậpđến.

Tạisaomộtsốngườilạimaymắnđượcđốimặtvớitháchthứcýchícùngvớibiếnthiênnhịptimcao,trongkhinhữngngườikhácphảiđốimặtvớicámdỗcùngnhữngbấtlợirõrệtnhưvậyvềmặtsinhhọc?Córấtnhiềuyếutốảnhhưởngđếnkhodựtrữýchí,từthựcphẩmbạnăn(thựcphẩmtrồngvàchưachếbiếnrấthữuích;đồănnhanhkhônghữuíchđâu)đếnnơibạnsống(chấtlượngkhôngkhíkémlàmgiảmbiếnthiênnhịptim).Bấtcứthứgìcóthểkhiếntâmtríhoặccơthểbạncăngthẳngcũngcóthểcảntrởsinhlíhọccủasựtựchủ,vànóirộnghơn,nósẽpháhoạiýchícủabạn.Nỗilolắng,sựtứcgiận,thấtvọngvàcôđơnđềuliênquanđếnbiếnthiênnhịptimthấphơnvàsựtựchủkémhơn.Cơnđaukinhniênvàbệnhtậtcũngcóthểvắtkiệtsứclựccủacơthểvàkhoýchícủanão.Nhưngbạncóthểlàmrấtnhiềuviệcđểđưacơthểvàtâmtrítheohướngsinhlíhọccủasựtựchủ.Phươngphápthiềntrongchươngtrướclàmộttrongnhữngphươngphápdễdàngvàhiệuquảnhất,nhằmnângcaonềntảngsinhhọccủaýchí.Phươngphápđókhôngchỉgiúprènluyệnnãobộ,màcòngiúptăngbiếnthiênnhịptim.Tấtcảnhữngviệckhácmàbạncóthểlàm,nhằmgiảmcăngthẳngvàchămsócsứckhỏe–tậpthểdục,ngủmộtđêmngongiấc,ănuốngtốthơn,dànhthờigianbênbạnbèvàgiađình,thamgiahoạtđộngtôngiáohoặctâmlinh–sẽgiatăngkhoýchícủacơthể.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

THỞTHEOCÁCHCỦABẠNĐỂCÓTỰCHỦ

Bạnsẽkhôngtìmthấynhiềugiảiphápnhanhgọntrongcuốn

sáchnày,nhưngcómộtcáchnhanhchóngnângcaoýchí,đólà:giảmtốcđộhítthởxuốngcòn4đến6lầnmỗiphút.Tứclà15giây1lầnhítvàohoặcthởra–chậmhơnmứcbạnthởbìnhthường,nhưngkhônghềkhónếubạnchịukhóluyệntậpvàkiênnhẫnmộtchút.Việchítthởchậmsẽkíchhoạtvỏnãotrướcvàtăngbiếnthiênnhịptim,nhờđógiúpnãobộvàcơthểchuyểntừtrạngtháicăngthẳngsangtrạngtháitựchủ.Mộtvàiphúttậpluyệnkĩthuậtnàysẽgiúpbạncảmthấybìnhtĩnhvàcókhảnăngxửlícáccơnthèmhoặctháchthức.

Quảlàýtưởnghaykhibạntậphítthởchậm,trướckhinhìnchằmchằmvàochiếcbánhkem.Hãybắtđầubằngviệccăngiờ,xemmỗiphútbạnhítthởbaonhiêulần.Sauđó,hãybắtđầugiảmtốcđộhítthởmàchưacầnnínthở(vìnínthởsẽchỉkhiếngiatăngcăngthẳngthôi).Đốivớihầuhếtmọingười,việcthởrachậmdễdànghơn,vìvậybạnhãytậptrungthởrathậtchậmvàthởsâu(sẽhữuíchnếubạnmímmôilạivàhìnhdungbạnđangthởraquamộtcáiốnghúttrongmiệng).Thởrahếtsẽgiúpbạnhítvàođầyhơn,sâuhơnmàkhôngphảigồngmìnhgắngsức.Bạncũngđừnglolắngnếukhôngthểgiảmxuống4nhịphítthởmỗiphút.Biếnthiênnhịptimsẽtănglênổnđịnhnếunhịphítthởgiảmxuốngdưới12lần/phút.

Nghiêncứuchothấy,việctậpluyệnkĩthuậtnàythườngxuyênsẽgiúpbạnkiêncườnghơnkhiđốimặtvớicăngthẳngvàtăngcườngkhoýchí.Mộtnghiêncứucũngchothấy,mỗingàytậphítthởchậm20phútgiúpgiatăngbiếnthiênnhịptimvàgiảmcơnthèmcùngnỗithấtvọngcủanhữngngườicainghiệnthuốcnhữngngườivừakhỏichứngtrầmcảmsauchấnthương.Cácchươngtrìnhluyệntậpbiếnthiênnhịptim(vậndụngbàitậpthởtươngtự)cũngđượcápdụngnhằmtăngtínhtựchủvàgiảmcăngthẳngcủacáccảnhsát,chuyênviêngiaodịchchứngkhoánvàcácnhânviêndịchvụchămsóckháchhàng–baloạihìnhcôngviệccăngthẳngnhấttrêntoàncầu.Vàbởivìbạnchỉmất2phúthítthởchậmđểtăngcườngkhoýchí,nênđólàviệcbạncóthểlàmmỗikhiđốimặtvớitháchthứcýchí.

Toathuốccủaýchí

Nathan,mộttrongcáchọcviêncủatôi,làtrợlíbácsĩtạibệnhviệnđịaphương.CôngviệccủaNathancăngthẳng,baogồmtrựctiếpchămsócbệnhnhânvàlàmcáccôngviệchànhchính.Cậunhậnthấyrằng,bàitậphítthởchậmgiúpcậusuynghĩthấuđáovàđưaracácquyếtđịnhsángsuốthơnkhigặpáplực.Phươngphápđórấthữuích,vàcậucũnghướngdẫnchocácđồngnghiệpápdụng.Vàcácđồngnghiệpnàycũngbắtđầuhítthởchậm,nhằmchuẩnbịchonhữngtìnhhuốngcăngthẳngnhư:nóichuyệnvớigiađìnhbệnhnhân,hoặcxửlícăngthẳngvềthểchấtdolàmviệcsuốtcảcatrựcdàilêthêmàkhôngđượcngủđủgiấc.Thậmchí,Nathancòngợiýchocácbệnhnhânápdụngphươngphápnày,giúphọxửlínỗilolắnghoặcdễdàngvượtquaquátrìnhđiềutrịkhôngmấydễchịu.Rấtnhiềubệnhnhâncảmthấy,họkhôngthểkiểmsoátđượcsựviệcxảyđếnvớimình.Việchítthởchậmgiúphọcóýthứckiểmsoátýchívàcơthể,vàcóđượccanđảmcầnthiếttrongnhữngtìnhhuốngkhókhăn.

RÈNLUYỆNTRÍÓCVÀCƠTHỂMặcdùbạncóthểlàmrấtnhiềuviệcđểhỗtrợmặtsinhlíhọccủasựtựchủ,nhưngtuầnnày,tôisẽđềnghịbạncânnhắchaichiếnlượctốiưunhất.Cảhaichiếnlượcnàyđềurấtrẻ,cóhiệuquảngaylậptứcvànhữnglợiíchkèmtheođósẽchỉcóđượctheothờigian.Chúngcũngsẽnângcaonhómyếutốpháhoạiýchí,baogồmnỗithấtvọng,lolắng,cơnđaukinhniên,bệnhtimmạchvàtiểuđường.Đâylàsựđầutưtốtchonhữngaimuốncóthêmýchí,nhưngkhôngquantâmđếntácdụngphụđốivớisứckhỏevàhạnhphúccủabảnthân.

PhépmàuýchíMeganOaten,nhàtâmlíhọc,vàKenCheng,nhàsinhhọc,đưarakếtluậnđốivớinghiêncứuđầutiêncủahọvềphươngphápmớigiúpnângcaosựtựchủ.HainhànghiêncứunàythuộcĐạihọcMacquairetạiSydney,Úc,đềuhếtsứcngạcnhiêntrướcnhữngpháthiệnnày.Họhivọngsẽđạtđượcnhữngkếtquảtíchcực,nhưngkhôngaidámtiênđoántácđộngcủaphươngpháptrịliệunàysẽtiếnxađếnđâu.Nhữngngườithamgiathửnghiệmlà6namvà18nữ,ởđộtuổitừ18đến50.Sauhaithángđiềutrị,họđãchothấysựtiếnbộvềkhảnăngtậptrungvàphớtlờyếutốgâyxaolãng.Họtậptrungcaođộsuốt32giây;quảlàđángchúc

mừng.Nhưngcònhơnthếnữa.Họcòngiảmhútthuốc,uốngrượuvàđồcócaffeine–bấtchấpthựctếlàkhôngaiđềnghịhọnhưvậy.Họănítđồănnhanhhơnvàănnhiềuthựcphẩmcólợichosứckhỏehơn.Họdànhítthờigianxemtivihơnvàhọctậpnhiềuhơn.Họtiếtkiệmtiềnvàchitiêuíthơnvàonhữngthúvuimuasắm.Họcảmthấykiểmsoátcảmxúctốthơn,thậmchíhọcòndodựíthơnvàítđếnmuộnhơntrongcáccuộchẹn.

Chúaơi,phươngthuốcdiệukìnàylàgìvậyvàconcóthểxinởđâu?

Nhưngsựcanthiệpđókhôngphảidothuốc.Phépthuậtdiệukìcủaýchíchínhlàtậpthểdục.Trướckhithamgianghiêncứunày,khôngmộtngườinàotậpthểdụcđềuđặn.Khithamgia,họđượctraothẻhộiviênmiễnphítạicácphòngtậpthểthaovàđượckhuyếnkhíchtậndụngtốiđatấmthẻđó.Thángđầutiên,họtậptrungbìnhmộtlầnmộttuần,nhưngsauhaitháng,họtănglênbalầnmỗituần.Cácnhànghiêncứuđềnghịhọkhôngtạorabấtcứthayđổinàotrongcuộcsốngthườngngày,nhưngcóvẻnhưchươngtrìnhtậpluyệnđãthắplênsinhlựcmớimẻvàsựtựchủtrongmọilĩnhvựcđốivớicuộcsốngcủahọ.

Tậpluyệntrởthànhbướcđigầnnhất,tịnhtiếnđếnphươngthuốcdiệukìmàcácnhàkhoahọcvềsựtựchủđãpháthiệnra.Đốivớinhữngngườimớibắtđầutập,lợiíchýchícủaviệctậpluyệnnàylàngaylậptức.Mườilămphúttậpchạytrênmáygiảmbớtcáccơnthèm,đúngnhưcácnhàkhoahọcquansátđược,khihọthửcámdỗnhữngngườiănkiêngvàngườihútthuốcbằngsô-cô-lavàthuốclá.Tácđộnglâudàicủaviệctậpluyệncònấntượnghơn.Tậpluyệnkhôngchỉgiảitỏamốicăngthẳngthôngthườnghàngngày,màcònmạnhnhưthuốcchốngsuynhượcProzac.Hoạtđộngnàycũngnângcaomặtsinhhọccủasựtựchủ,thôngquaviệcgiatăngbiếnthiênnhịptimcơbảnvàrènluyệnnãobộ.Khicácnhàsinhhọcvềthầnkinhchămchúquansátbêntrongnãocủanhữngngườimớitậpthểdục,họthấysựgiatăngcủachấtxám–cáctếbàonão,môthầnkinhnãovàtủysống–chấtcôlậptrongtếbàonão,giúptruyềnđạtthôngtinnhanhchóngvàhiệuquả.Cáchoạtđộngthểchất–vídụnhưngồithiền–giúpnãobạnpháttriểnlớnhơnvàhoạtđộngnhanhhơn,vàvỏnãotrướcchothấytácđộnglớnnhấtcủachươngtrìnhtậpluyện.

Câuhỏiđầutiêncáchọcviêncủatôiđặtrakhihọngheđếnnghiêncứunàylà:“Tôicầnphảitậpluyệnbaonhiêu?”Câutrảlờicủatôiluônlà:“Cácbạnsẵnsàngtậpchừngnào?”Quảlàvôíchkhibạnđặtramục

tiêuvàtừbỏmụctiêuchỉtrongmộttuần,vàhiệncũngchưacósựthốngnhấtkhoahọcnàovềviệcbạncầnphảitậpluyệnbaonhiêu.Mộtphântíchvàonăm2010về10nghiêncứukhácnhauchothấy,tácđộnglớnnhấtvềcảithiệntâmtrạng,phávỡcăngthẳng,xuấtpháttừliềuthuốctậpluyệntrong5phút,thayvìtậpluyệncảgiờđồnghồ.Chẳngcógìđángxấuhổ–vàrấtnhiềuđiềuhayhocònẩnchứa–khibạncamkếtđibộnămphútquanhnhà.

Câuhỏikếtiếpcủamọingườilà:“Bàitậpluyệnnàolàtốtnhất?”Vàcâutrảlờicủatôilà:“Bạnsẽápdụngbàitậpnào?”Nãobộvàcơthểdườngnhưkhôngphânbiệtđốixửvớinhau,vìvậy,bấtkểbạnsẵnsàngtậpluyệnbàitậpnàothìđóchínhlàkhởiđầuhoànhảocủabạn.Làmvườn,đibộ,khiêuvũ,tậpyoga,tậpthểthaotheonhóm,bơilội,chơiđùavớiconcáihoặcthúcưng–ngaycảdọndẹpnhàcửavàlaucửakínhcũnglànhữngbàitậphiệuquả.Nếubạnthựcsựbịthuyếtphụcrằng,tậpluyệnkhôngphảidànhchobạn,tôikhuyênbạnnênnớirộngphạmviđóra,baogồmnhữngviệcbạnthựcsựthíchthúvàquađó,bạncóthểtrảlờihaicâuhỏisau:1.Bạnđangngồi,đứngimhayđangnằm?2.Cóphảibạnvừaănvặtvừalàmvậykhông?Khibạntìmthấymộthoạtđộngđápứngđượcphạmvinày,xinchúcmừng!Bạnđãtìmthấyphươngpháprènluyệnýchícủabảnthânrồiđấy(1).Mọiviệcbênngoàiphongcáchsốngởtrên,baogồmchỉnằmim,ngồiim,hoặcđứngim,sẽpháttriểnkhoýchícủabạn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:BÀITẬPXANH5PHÚT

Nếubạnmuốnnhanhchóngcóýchí,phươngpháptốtnhấtcólẽlàbạnnênđirangoài.Chỉcần5phúttậpphươngphápmàcácnhàkhoahọcgọilà“bàitậpxanh”sẽgiảmcăngthẳng,thayđổitâmtính,nângcaokhảnăngtậptrungvàsựtựchủ.BàitậpxanhlàhoạtđộngthểchấtđưabạnrakhỏinhàvàbướcvàothếgiớicủaMẹTựnhiên.Tintứctốtlànhnhấtlàkhiđếnvớibàitậpxanh,chỉcầntậpnhanhchóngcũnglàđủ.Sovớinhữngbàitậpdàihơi,bàitậpngắncótácđộnglâudàiđốivớitâmtrạngcủabạn.Bạncũngkhôngphảiđổmồhôihoặckhiếnbảnthânphảikiệtsức.Nhữngbàitậpcócườngđộthấp,vídụnhưđibộ,cótácđộngmạnhhơnsovớibàitậpcườngđộcao.Dướiđâylàmộtsốýtưởnggiúpbạncóýchínhờ5phútluyệnbàitậpxanh:

•Rakhỏivănphòngvàđiđếnkhuvựccâyxanhgầnnhất.

•CàibảnnhạcyêuthíchvàoiPodvàđibộhoặcchạybộnhanhquanhtòanhà.

•Đưachúchórangoàichơiđùa(vàchonórượttheobạn).

•Làmviệcvặttrongsânhoặcvườn.

•Rangoàihítthởkhôngkhítronglànhvàtậpnhữngbàivậnđộngcơthểđơngiản.

•Cùngconcáichơiđuổibắthoặcchơitròchơiởsân.

MộthọcviênthayđổiquyếtđịnhAntonio54tuổivàlàôngchủcủahainhàhàngÝnổitiếngcũngthamgiakhóahọccủatôitheochỉđịnhcủabácsĩ.Huyếtápvàcholesterolcủaôngrấtcao,cònbụngôngmỗinămlạităngthêm3cm.Bácsĩcảnhbáo,nếuôngkhôngthayđổiphongcáchsống,ôngcónguycơbịngấtxỉuvìđautimkhiđangănmónbênấuphomátÝ.

Antoniomiễncưỡngmuamộtchiếcxetập,nhưngchiếcxekhôngđượcsửdụngnhiềucholắm.Dườngnhưtậpthểthaochỉgâylãngphíthờigian;nókhôngthúvịvàcũngkhôngsinhlời–chưanóiđếnsựtứcgiậncủangườikháckhihọnóivớiôngvềviệcôngcầnphảilàm!

NhưngAntoniovẫnbịhấpdẫnbởiýtưởngchorằng,tậpthểdụccóthểgiúptăngsinhlựcchonãobộvàýchí.Ônglàmộtngườicótinhthầntranhđuavàôngkhôngmuốnđisaungườikhác.Ôngbắtđầucoitậpluyệnlàthứvũkhíbímật,cóthểgiúpôngđứngđầucuộcchơitrênthươngtrường.Phươngpháptậpluyệnnàykhôngkhiếnôngđauđớn,màgópphầntăngbiếnthiênnhịptim–đâylàthướcđochínhchothấynguycơtửvongcủanhữngngườimắcbệnhtimmạch.

Ôngbiếnchiếcmáytậpchạythànhmáyphátýchí,bằngcáchdánchữ“ýchí”trênmànhìnhtheodõilượngca-lo(vìthựcsựôngcũngkhôngmuốnbiếtmìnhđốtcháybaonhiêuca-lo–ôngsẵnsàngnémcảcụcbơvàochảomàkhôngnghĩngợi).Khiôngchạyvàđốtcháynhiềuca-lohơn,chữ“ýchí”kêutíchtắcvàôngcảmthấymạnhmẽhơn.Ông

bắtđầutậpbằngmáyvàomỗisáng,đểnạpđầyýchíchocáccuộchọpvànhữnggiờlàmviệcdàilêthê.

ChiếcmáyýchícủaAntonioquảlànângcaosứckhỏecủaông–đúngnhưbácsĩmongmuốn–nhưngAntoniocònđạtđượcmongmuốnkhácnữa.Ôngcảmthấycónhiềusinhlựchơnvàkiểmsoátđượcbảnthânsuốtcảngàydài.Ôngtưởngrằng,tậpthểthaosẽkhiếnôngmấtnănglượngvàlãngphíthờigian,nhưngrồiôngnhậnthấy,tậpluyệnđemđếnchoôngnhiềuhơnthứôngđãbỏra.

Nếubạntựnhủrằng,mìnhquámệtmỏihoặckhôngcóthờigiantậpluyện,bạnhãybắtđầucoitậpluyệnlàcôngcụgiúpbạnphụchồi,thayvìbònrútnănglượngvàýchícủabạn.

Giànhlấyýchítrongkhingủ!Nếubạnngủdưới6tiếngmỗiđêm,chắchẳnbạncũngkhôngnhớnổicảmgiáccóđượcđầyđủýchí.Ítngủhoặcmấtngủkinhniênkhiếnbạndễbịtácđộngbởicăngthẳng,bởicáccơnthèmvàcámdỗ.Nócũngkhiếnbạnkhókiểmsoátcảmxúc,tậptrung,hoặccónănglượngđểxửlícáctháchthứclớncủaquyềnnăng“Tôisẽ.”(Trongkhóahọccủatôi,luôncómộtnhómngaylậptứcnhậnrasựthậtcủalờituyênbốnày:cácôngbốbàmẹmớicócon.)Nếubạnbịmấtngủkinhniên,cóthểbạnsẽcảmthấyhốitiếcvàocuốingày,tựhỏitạisaomìnhlạitiếptụcđầuhàngcámdỗhoặctrìhoãnviệccầnlàm.Dầndà,cảmgiácđósẽbiếnthànhsựxấuhổvàcólỗi.Hiếmkhichúngtanhậnthấyrằng,mìnhkhôngcầnphảitrởthànhconngườitốthơn,mànênbiếtnghỉngơitốthơn.

Tạisaothiếungủlạihủyhoạiýchí?Mấtngủlàmsuyyếukhảnăngsửdụngglucosecủacơthểvànãobộ,trongkhiglucoselànănglượngchủchốt.Khibạnmệtmỏi,cáctếbàogặpkhókhăntrongviệchấpthụglucosetừmáu.Việcnàykhiếncáctếbàokhôngđượcnạpđủnănglượngvàkếtquảlàbạnkiệtsức.Khinãovàcơthểcầnnănglượng,bạnbắtđầuthèmđồngọtvàchấtcaffeine.Nhưngngaycảkhibạnnạpnănglượngbằngđườnghoặccàphê,cơthểvànãovẫnkhôngcóđượcnănglượngcầnthiết,bởivìchúngkhôngthểsửdụngnănglượngđómộtcáchhiệuquả.Đâylàtinxấuđốivớisựtựchủ,bởinãovàcơthểsẽtiêutốn

nguồnnhiênliệuhạnchếnàyvàomộttrongnhữngnhiệmvụhaotốnnănglượngnhất.

Phầnvỏnãotrước–tứclàkhuvựcđóinănglượng–chịuđựngsứcnặngcủasựkhủngkhoảngvềnănglượngcánhânnày.Cácnhànghiêncứuvềgiấcngủcònđặttênchotrạngtháinàylà:“hoạtđộngkhácthườngcủavỏnãotrước.”Thiếungủmộtchút,vàbạntỉnhgiấcvớitrạngtháitạmthờicủaPhineasGage–nhưthểnãobạnbịtổnthương.Cácnghiêncứuchothấy,thiếungủgâyảnhhưởngđếnnão,tươngđươngnhưtrạngtháibịsay–trạngtháikhiếnrấtnhiềungườitrongsốchúngtaphảithừanhậnrằng,nócótácđộngđốivớisựtựchủ.

Khivỏnãotrướchoạtđộngkém,nósẽmấtkiểmsoátđốivớicácphânkhukháctrongnão.Bìnhthường,nósẽxoadịuhệcảnhgiáctrongnão,giúpbạnxửlícăngthẳngvàcáccơnthèm.Nhưngchỉcầnmộtđêmthiếungủcũngtạorasựrờirạcgiữahaiphânkhunày.Khikhôngđượckiềmchế,hệcảnhgiácsẽphảnứngtháiquátrướcnhữngcăngthẳngbìnhthường.Cơthểbịmắckẹttrongtrạngtháisinhlíhọcchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,kèmtheođólàlượnghoócmôncăngthẳngtăngcaovàbiếnthiênnhịptimgiảmxuống.Hậuquả:thêmcăngthẳngvàbớttựchủ.

Tintốtlànhlàchúngtacóthểđảongượctìnhthế.Khingườimấtngủcógiấcngủtốthơn,hìnhảnhcắtlớpnãokhôngchothấydấuhiệusuyyếuvỏnãotrước.Trênthựctế,trôngnórấtgiốngnãocủanhữngngườinghỉngơitốt.Thậmchí,cácnhànghiêncứucònbắtđầutiếnhànhthínghiệm,canthiệpvàogiấcngủnhưmộtphươngphápđiềutrịđốivớinhữngngườilạmdụngthuốc.Theomộtnghiêncứu,nămphúttĩnhtâmtậptrunghítthởmỗingàygiúpnhữngngườimớicainghiệnbuồnngủ.Việcnàycộngthêmmộtgiờngủsâumỗiđêmhọ,vàgiúpgiảmhẳnnguycơtáisửdụngthuốc.Vìvậy,đểcóýchítốt,bạnhãyngủthậtngon.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:KHÒKHÒKHÒ

Nếubạnthiếungủ,córấtnhiềucáchgiúpbạnnạpnănglượng.Ngaycảkhibạnkhôngthểngủliêntục8tiếngmỗiđêm,nhưngnhữngthayđổinhỏcóthểtạokhácbiệtlớn.Mộtsốnghiêncứuchothấy,mộtđêmngủngongiấcphụchồichứcnăngnãoởmứcđộtốiưunhất.Vìvậy,nếubạnphảiđingủmuộnvàdậysớmtrongmộttuần,ngủngongiấcvàocuốituầnsẽgiúptiếp

thêmýchíchobạn.Cácnghiêncứukhácchothấy,ngủđủtrongtuầncóthểtạothànhkhodựtrữchốnglạinguycơmấtngủtrongtuầnkếtiếp.Vàmộtsốnghiêncứukhácchorằng,điềuquantrọngchínhlàsốgiờbạnthứcliêntục.Chợpmắtnhanhcóthểkhôiphụckhảnăngtậptrungvàtựchủ,ngaycảkhiđêmhômtrướcbạnngủkhôngnhiều.Bạnhãythửmộtvàicáchsau–ngủđủ,hoặcchợpmắt–đểxóabỏhoặcngănchặnảnhhưởngcủaviệcthiếungủ.

KhigiấcngủlàtháchthứcýchíLisa,họcviêncủatôi,cốgắngphávỡthóiquenthứckhuya.Cô29tuổi,độcthânvàsốngmộtmình,nghĩalàkhôngcóaithiếtlậpgiờngủchocô.Mỗisángthứcdậy,côthấykiệtsứcvàcốkéomìnhrakhỏigiườngđểđếnvănphòngthựchiệnnhiệmvụcủamộtnhânviênhànhchính.Côphảidùngsodacóchấtcaffeinedànhchongườiănkiêngmớiđủsứcchốngchịutrongngày,vàđôilúccôngủgậttrongcáccuộchọp.Đến5giờchiều,thầnkinhcôcăngnhưdâyđànvàcôrấtmệtmỏi.Haitâmtrạngđókhiếncôcáukỉnh,lơđễnhvàchọnăntốitạicáccửahàngđồănnhanh.Tuầnđầutiênthamgiakhóahọc,côthôngbáorằng,đingủsớmhơnsẽlàtháchthứcýchícủacô.

Tuầnsauđó,côthôngbáochưacókếtquả.Đếngiờăntối,côthườngtựnhủ:“Chắcchắntốinaymìnhsẽđingủsớm”,nhưngđến11giờ,quyếttâmđóđãcaochạyxabay.TôiđềnghịLisamôtảquytrìnhkhiếncôkhôngđingủsớm.Côkểchotôinghe1001việccóvẻcànglúccàngcấpbáchkhiđêmxuống.LướtFacebook,lautủlạnh,xửlíđốngthưrác,thậmchíxemquảngcáotrêntivi–khôngviệcnàotrongđóthựcsựcấpbách,nhưngvàolúcđêmmuộn,chúngđemđếncảmgiácrấthấpdẫn.Lisabịvướngvàovòngxoáy“làmnốtviệcnàynữalàxong”trướckhiđingủ.Đêmcàngmuộn,Lisacàngmệtmỏi,vàcôcàngítcókhảnăngcưỡnglạisựhàilòngmàmỗinhiệmvụkiahứahẹn.

Khichúngtôiđịnhnghĩalạirằng,ngủthêmlàtháchthứcsẽkhông,mọichuyệnthayđổihoàntoàn.Buộcbảnthânđingủsớmkhôngphảilàvấnđềthựcsự,thayvàođólàphảikéocôrakhỏinhữngviệckhiếncôluônluônbậnchânbậntay.Lisađềraquytắctắttivivàmáytínhvàkhôngbắttaylàmbấtcứviệcgìsau11giờđêm.Quytắcnàychínhlàthứ

côcầnđểcảmnhậnxemcôthựcsựmệtmỏiđếnmứcnàovàchophépmìnhđingủsớmhơn.Vớigiấcngủkéodài7tiếngmỗiđêm,Lisacảmthấychươngtrìnhquảngcáovànhữngcámdỗđêmmuộnkháckhôngcònhấpdẫnnữa.Chỉtronghaituần,côcóđủnănglượngđểxửlítháchthứcýchíkếtiếp:từbỏănkiêngbằngnướcsô-đavànhữngbữatốitạicửahàngđồănnhanh.

Nếubạnbiếtmìnhcóthểngủnhiềuhơnnhưnglạithấybảnthânphảithứckhuya,hãycânnhắcviệcbạnnói“có”thayvìđingủ.Quytắcýchínàycóthểđượcápdụngchomọinhiệmvụmàbạnđangnétránhhoặctrìhoãn–khibạnkhôngtìmthấyquyếttâm,đólàlúcbạncầntìmraviệc“sẽkhông”.

CÁIGIÁKHICÓQUÁNHIỀUSỰTỰCHỦBảnnăngýchílàmộtđiềukìdiệu:nhờnãolàmviệcchămchỉvàhợptáctíchcựcvớicơthể,cáclựachọncủabạnđượcthôithúcbởicácmụctiêudàihạn,thayvìbịthôithúcbởisựmơhồhoặcviệccầnthiếtphảithỏamãnsựhàilòngtrướcmắt.Nhưngtháiđộtựchủkhôngđếndễdàng.Tấtcảcácnhiệmvụcủatríóc–tậptrungchúý,sosánhcácmụctiêucạnhtranh,xoadịucăngthẳngvàcáccơnthèm–đòihỏinănglượngthểchấtthựcsựcủacơthể,tươngtựnhưcơbắpcầncónănglượngđểchiếnđấuhoặcchạytrốntrongtrườnghợpkhẩncấp.

Chúngtađềubiếtrằng,quánhiềucăngthẳngsẽcóhạichosứckhỏe.Khibạnbịcăngthẳngtriềnmiên,cơthểtiếptụcchuyểnnănglượngtừcácnhucầudàihạnnhưtiêuhóa,sinhsản,hàngắnvếtthươngvàchiếnđấuvớibệnhtật,nhằmđáptrảnhucầutrướcmắtcủanhữngtìnhhuốngkhẩncấprõrệt.Đólàcáchkhiếnchứngcăngthẳngkinhniêndẫnđếncácbệnhtimmạch,tiểuđường,đaulưngmãntính,khóthụthai,hoặcdễdàngbịcảmcúm.Việcbạnchưabaogiờthựcsựphảichiếnđấuhoặcchạytrốntrướcnhữngcăngthẳngthườngngàynày(hoặckhibạncốchạytrốnmónnợthẻtíndụng)nằmngoàimấuchốtvấnđề.Chỉcầnnãotiếptụcnhậnthấymốiđedọabênngoài,tâmtrívàcơthểsẽbịnémvàotrạngtháicảnhgiáccaođộvàcóthểhànhđộngtheosựthôithúc.

Vìsựtựchủcũngđòihỏimứcnănglượngcao,nênmộtsốnhàkhoahọcchorằng,sựtựchủthườngxuyêncũnggiốngnhưcăngthẳngmãn

tính,cóthểgiatăngcơhộibịốmdochuyểnhóanănglượngtừhệmiễndịch.Lầnđầutiênbạnnghethấy:quánhiềuýchísẽcóhạichosứckhỏe.Cólẽbạnđangnghĩ:cònmớthôngtinhỗnđộntrongchương1vềtầmquantrọngcủaýchíđốivớisứckhỏethìsao?Vậymàgiờanhlạinóivớitôirằng,tựchủsẽkhiếntôiphátốmsao?Ừm,cóthểlắm.Giốngnhưmộtcuộcsốnghạnhphúcvàhiệuquảcũngcầnchútcăngthẳng,vàmộtchúttựchủnữa.Nhưngcũnggiốngnhưviệcsốngtrongmốicăngthẳngkinhniênlàkhônglànhmạnh,nênviệccốgắngkiểmsoátmọisuynghĩ,cảmxúcvàhànhvichỉlàmộtchiếnlượcđộchại.Đóquảlàgánhnặngquálớnđốivớimặtsinhhọccủacơthể.

Giốngnhưphảnứngcăngthẳng,sựtựchủtiếnhóanhưmộtchiếnlượchữuhiệu,nhằmđốiphóvớicáctháchthứccụthể.Nhưngcũnggiốngnhưsựcăngthẳng,chúngtalâmvàorắcrốikhitựchủtrởnênthườngxuyênvàliêntục.Chúngtacầnthờigianđểphụchồitừsựcốgắngtựchủtrướcđó,vàđôilúc,chúngtacầndànhnguồntrítuệvàthểchấtvàoviệckhác.Đểduytrìsứckhỏevàhạnhphúc,bạncầntừbỏviệctheođuổisựhoànhảocủaýchí.Ngaycảkhigiatăngsựtựchủ,bạnvẫnkhôngthểkiểmsoátđượcmọiýnghĩ,cảmgiác,lờinóivàhànhđộngcủamình.Bạnphảikhônkhéolựachọnchiếntrườngcủaýchí.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

THƯGIÃNĐỂPHỤCHỒIKHOÝCHÍ

Thưgiãnlàmộttrongnhữngcáchtốtnhấtđểphụchồisaucăngthẳngvànhucầutựchủtrongcuộcsống.Thưgiãn–dùchỉvàiphút–giúptăngbiếnthiênnhịptimbằngcáchkhởiđộnghệthầnkinhphógiaocảmvàlàmdịuhệthầnkinhgiaocảm.Nócũngđưacơthểvàotrạngtháilànhthương,nângcaochứcnănghệmiễndịchvàgiảmlượnghoócmôncăngthẳng.Cácnghiêncứuchothấy,dànhthờigianthưgiãnmỗingàycóthểbảovệsứckhỏecủabạn,đồngthờilàmtăngsứcmạnhýchí.Vídụ,nhữngngườithườngxuyênthưgiãncóphảnứngsinhlíhọctốthơntrướccáctháchthứcliênquanđếnsựcăngthẳng:thửnghiệmtậptrungtrítuệvàthửnghiệmchịuđựngcơnđau(ngâmmộtchânvàonướclạnhkhoảng3oC–nàybạn,đừngthửlàmvậyởnhànhé!).Cácvậnđộngviênbiếtthưgiãnbằngcáchhítthởsâuvànghỉngơicókhảnănghồiphụcnhanhhơnsaukhitậpluyệnmệtnhoài,giảmbớthoócmôncăngthẳngvàcác

ảnhhưởngxấudoô-xyhóađốivớicơthể.

Chúngtakhôngnóiđếnviệcngồixemtivihoặc“thưgiãn”bằngmộtlirượuvàmộtbữaănnoứ.PhươngphápthưgiãngópphầnnângcaoýchíphảilàphươngphápnghỉngơithậtsựvềcảmặttrítuệthểchấtvàđượcbácsĩchuyênkhoatimHerbertBensontạitrườngYHarvardgọilàphảnứngthưgiãnsinhlíhọc.Nhịptim,nhịpthở,huyếtápgiảmvàcơbắpgiảitỏađượccăngthẳng.Nãođượcnghỉngơivàkhôngphảibậntâmhoạchđịnhkếhoạchchotươnglaihoặcphântíchquákhứđãqua.

Đểkhởiđộngphảnứngthưgiãnnày,bạnhãynằmngửadùnggốikêdướihaiđầugốiđểhơinângchânlên(hoặcbạncóthểchọntưthếphùhợpnhấtđểnghỉngơi).Hãynhắmmắtlạivàhítthởsâuvàilần,đểchobụngcănglênvàxẹpxuống.Nếubạncảmthấybấtcứcăngthẳngnàotrongcơthể,bạncóthểsiếtchặthoặccocơlại,sauđódừnglại.Vídụ,nếubạncảmnhậnđượcsựcăngthẳngtronghaibàntayvàcácngóntay,hãynắmcácngóntaythànhnắmđấm,sauđómởrộnghaibàntayra.Nếubạnnhậnthấycăngthẳngởtránhoặcquaihàm,hãynheomắtvànhănmặt,sauđóhárộngmiệngtrướckhithưgiãntoànbộcơmặt.Bạnhãynằmyêntrongtưthếđókhoảng5đến10phút,hưởngthụniềmvuikhôngphảilàmgìkhácngoàihítthở.Hãyđặtchuôngbáothứcnếubạnlomìnhsẽngủgật.

Hãythựchànhhàngngày,nhấtlàkhibạnphảiđốimặtvớisựcầnthiếtcaovềýchíhoặccăngthẳngcaođộ.Thưgiãnsẽgiúpcơthểbạnhồiphụcsautácđộngsinhlíhọccủamốicăngthẳngmãntínhhoặcsựtựchủquámức.

TRẠNGTHÁICĂNGTHẲNGKhinóiđếnýchí,rấtnhiềungườinghĩngayđếnđịnhnghĩavềýchí:làđặcđiểmcánhân,làmộtđứctính,làthứmàbạncóhoặckhôngcó,hoặccóthểlàsứcmạnhbạnquytậpđượckhiđốimặtvớitìnhthếkhókhăn.Nhưngkhoahọclạitôlênbứchọahoàntoànkhácvềýchí.Đólànănglựcđượctiếnhóavàbảnnăngmàmỗingườiđềucó–làsựđolườngcẩntrọngcủasựviệcxảyratrongcơthểvànãobộ.Nhưngchúngtacũngnhậnthấyrằng,nếubạncăngthẳnghoặcthấtvọng,nãovàcơthểcóthểkhônghợptácvớinhau.Ýchícóthểbịcảntrởbởisựthiếungủ,ănkiêngkhôngđúngcách,lốisốngtĩnhlặng,vàvôsốyếutốkháclàmhao

mònnănglượng,hoặckhiếnnãovàcơthểbịmắckẹttrongphảnứngcăngthẳngmãntính.

Khoahọccũngchỉrarằng:Căngthẳnglàkẻthùcủaýchí.Chúngtavẫnthườngtinrằng,căngthẳnglàcáchduynhấtđểhoànthànhchoxongmọiviệc,vàthậmchí,chúngtacòntìmcáchgiatăngcăngthẳng–vídụnhưchờđợiđếnphútchót,hoặcchỉtríchbảnthânlườibiếng,mấtkiểmsoát–đểcóđộnglựcthúcđẩybảnthân.Hoặc,chúngtacoicăngthẳnglàcôngcụthúcđẩynhữngthứkhác,vídụnhưphảilàmviệccậtlựcởvănphònghoặcởnhà.Việcnàycóthểđemlạihiệuquảvềmặtngắnhạn,nhưngvềlâudài,khônggìvắtkiệtýchínhanhhơnsựcăngthẳng.Sinhhọccăngthẳngvàsinhhọctựchủđốilậpnhau.Phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạyvàphảnứngdừnglại-và-lập-kếhoạchliênquanđếnviệcquảnlínănglượng,nhưngchúnghướngnănglượngvàsựtậptrungtheonhữngcáchkhácnhau.Phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạygiúpcơthểtràntrềnănglượng,đểhànhđộngtheobảnnăng,vàlấytrộmnguồnnănglượngđótừcácphânkhunãocầnthiếtđểđưaraquyếtđịnhđúngđắn.Phảnứngdừnglại-vàlập-kếhoạchchuyểnnguồnnănglượngđólênnão–vàkhôngchuyểnđếnphânkhunàokhácngoàitrungtâmtựchủ,tứcvỏnãotrước.Sựcăngthẳngkhuyếnkhíchbạntậptrungngaylậptứcvàocácmụctiêu,kếtquảngắnhạn,cònsựtựchủđòihỏibạnphảilưuýđếnbứctranhtổngthể.Họccáchkiềmchếcăngthẳngtốthơn,làmộttrongnhữngviệcquantrọngbạncóthểlàm,nhằmnângcaoýchí.

Nếuchúngtanghiêmtúctìmkiếmphươngphápxửlínhữngtháchthứcmàtaphảiđốimặt,chúngtacầnnghiêmtúchơntrongviệcnhìnnhậnnhiệmvụkiềmchếcăngthẳngvàchămsócbảnthântốthơn.Thóiquenxấucủachúngta–từviệcănquánhiềuđếnngủquáít–khôngchỉphảnánhsựthiếukiểmsoát.Thậmchíchúngcònlấycắpsựtựchủcủachúngtathôngquaviệcvắtkiệtnănglượngvàtạoranhiềucăngthẳnghơn.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:CĂNGTHẲNGVÀTỰCHỦ

Tuầnnày,bạnhãythửnghiệmlíthuyết:căngthẳng–dùlàcăngthẳngthểchấthaytâmlí–làkẻthùcủasựtựchủ.Lolắnghoặclàmviệcquásứcảnhhưởngthếnàođếnlựachọncủabạn?Đóihaymệtmỏicóvắtkiệtýchícủabạnkhông?Cáccơnđauyếu,bệnhtậtvềmặtthểchấtthìsao?Hoặccáccảmxúcnhưtức

giận,côđơn,haybuồnchán?Hãynhậnbiếtthờiđiểmsựcăngthẳngxuấthiệntrongngàyhoặctrongtuần.Sauđó,hãyquansátsựviệcxảyrađốivớisựtựchủ.Bạncóthấycơnthèmnàokhông?Mấtbìnhtĩnhkhông?Trìhoãnviệcmàbạnbiếtmìnhnênlàmư?

LờicuốiKhitháchthứcýchílấnátchúngta,quảlàhấpdẫnkhitatựđổlỗichomìnhlàkẻyếuđuối,lườibiếng,nhútnhátkhôngcóýchí.Nhưngthôngthường,chỉđơngiảnlànãovàcơthểđangởtrongtrạngtháichưađúngđểcósựtựchủ.Khichúngtabịcăngthẳngkinhniên,chínhcáitôibịthôithúcnhấtphảiđốimặtvớitháchthứcýchí.Đểthànhcôngtrướccáctháchthứcýchí,chúngtacầnphảitìmratrạngtháicủatríóc,vàcơthểcóthểđưanănglượngtheohướngtựchủthayvìtựbảovệ.Nghĩalàđemđếnchocơthểthứmàchúngtacầnđểhồiphụcsaucăngthẳng,vàđảmbảochúngtacóđủnănglượngđểtrởthànhchínhmìnhtốtnhất.

R

CHƯƠNG3

QUÁMỆTMỎIĐỂKHÁNGCỰ:

TẠISAOTỰCHỦGIỐNGNHƯCƠBẮP?

MÔHÌNHSỨCMẠNHCỦASỰTỰCHỦoyBaumeister,chuyêngiatâmlíhọctạiĐạihọcbangFloridavốnnổitiếngnghiêncứuvềhiệntượngbốirối,lànhàkhoahọcđầutiênquansátvàthínghiệmmộtcáchcóhệthốngcáchạnchếcủaýchí.Mườilămnămqua,ôngđãyêucầumọingườichứngtỏýchítrongphòngthínghiệm–đặtbánhquyxuống,khôngquantâm

đếnyếutốgâyxaolãng,kiềmchếcơngiậnvàkhoanhtaytrongnướcđá.Saunhiềucuộcnghiêncứu,bấtkểôngđềranhiệmvụgì,sựtựchủcủangườithamgiacũngbịhaomòntheothờigian.Nhiệmvụtậptrungchúýkhôngchỉdẫnđếnviệctậptrungkémhơn,mànócònlàmkiệtquệsứckhỏevềmặtthểchất.Kiểmsoátcảmxúckhôngchỉdẫnđếnsựbùngnổvềcảmxúc;màcònkhiếnngườitasẵnsàngchitiềnvàonhữngviệckhôngcầnthiết.Kiềmchếtrướcnhữngviênkẹohấpdẫnkhôngchỉtạocơnthèmsô-cô-la,màcònthôithúctháiđộdodự,chầnchừ.Cứnhưthểmọihànhđộngcủaýchíđềuđượckéoratừcùngmộtnguồnsứcmạnh,khiếnconngườingàycàngyếuđuốihơnsaumỗihànhđộngtựchủthànhcông.

CácquansátnàyđưaBaumeisterđếnvớimộtgiảthuyếtgâytòmò:sựtựchủgiốngnhưmộtcơbắp.Khiđượcsửdụng,nótrởnênmệtmỏi.Nếubạnkhôngđểcơbắpđónghỉngơi,cóthểbạnsẽmấttoànbộsứclực,giốngnhưmộtvậnđộngviêntựkhiếnbảnthânkiệtsức.Kểtừkhiđưaragiảthuyếtđó,hàngchụcnghiêncứudoBaumeistervànhómcủaôngtiếnhành,đềuủnghộýtưởngchorằng,ýchílànguồnnănglượngcóhạn.Việccốgắngkiểmsoáttâmtrạngtrongmộtphạmvilàmtiêu

haocùngmộtnguồnsứclực.Vàbởivìmọihànhđộngýchíđềulàmsuyyếuýchínênviệcvậndụngkhảnăngtựchủcóthểdẫnđếnviệcmấttựchủ.Kiềmchếnóichuyệnphiếmtrongkhilàmviệcsẽkhiếnbạnkhókhănhơntrongviệccưỡnglạimóntrángmiệngtạibànuốngnước.VànếubạntừchốimónbánhngọtkiểuÝđầyhấpdẫn,cóthểbạnsẽkhótậptrungkhiquaytrởlạibànlàmviệc.

Cònrấtnhiềuviệcmàbạnkhôngnghĩrằng,khicầnđếnýchí,chúngcũngcầnđến–vàlàmtiêuhao–nguồnsứclựccóhạnnày.Cốgắnggâyấntượngvớimộtcôgáihoặcbắtnhịpvàovănhóamôitrườnglàmviệccũngkhôngnằmngoàingoạilệ.Hãythamgiachuyếnxeđầycăngthẳng,hoặcngồithamdựmộtcuộchọptẻnhạt.Bấtcứkhinàobạnphảitranhđấuvớimộtsựthôithúc,loạibỏyếutốgâyxaolãng,cânnhắccácmụctiêutranhđua,hoặcbuộcbảnthânphảilàmviệcgìđókhókhăn,làlúcbạnvậndụngthêmsứcmạnhýchí.Thậmchí,sứclựccũngtiêuhaokhibạnđưaracácquyếtđịnhkhôngquantrọng,vídụnhưlựachọngiữahailoạibộtgiặtngoàithịtrường.Nếunãocùngcơthểdừnglạivàlậpkếhoạch,bạnphảicăng“cơbắp”củasựtựchủ.

Môhìnhcơbắpvừalàmvữngdạ,vừagâynảnlòng.Thậthaykhibiếtrằng,mọithấtbạivềýchíđềutiếtlộsựthiếuhụtbẩmsinhcủachúngta;đôikhichúngcũngchothấymìnhđãlaođộngvấtvảnhườngnào.Nhưng,dùchúngtacảmthấydễchịukhibiếtrằng,mìnhkhôngthểkìvọngbảnthântrởnênhoànhảo,nghiêncứunàycũngchỉramộtsốvấnđềnghiêmtrọng.Nếuýchícóhạn,liệucóphảihiểnnhiênlàchúngtasẽthấtbạitrướcnhữngmụctiêuquantrọngnhấtkhông?

Thậtmaymắnvìbạncóthểlàmnhiềuđiềuđểvượtquanguycơkiệtquệýchívànângcaosứcmạnhtựchủ.Đólàbởivì,môhìnhsứcmạnhkhôngchỉgiúpchúngtathấynguyênnhânkhiếntathấtbạikhimệtmỏi;thêmvàođó,nócònchothấyphươngpháptậpluyệnchosựtựchủ.Chúngtasẽbắtđầubằngviệccânnhắclídokhiếntakiệtquệýchí.Sauđó,chúngtasẽrútrabàihọckinhnghiệmtừcácvậnđộngviêncósứcchịuđựngbềnbỉ–họthườngxuyênphảitậpluyệnđếnkhikiệtsức–vàkhámphácácchiếnlượctậpluyệnđểcóthểlựctựchủổnđịnhhơn.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:SỰTHĂNGTRẦMCỦAÝCHÍ

Môhìnhsứcmạnhcủaýchíchothấysựtựchủbịhaomòntrongngày.Tuầnnày,bạnhãychúýđếnthờiđiểmbạncónhiều

ýchínhất,vàthờiđiểmbạncókhảnăngđầuhàngcaonhất.Bạncótỉnhgiấcvớiýchítràntrềvàdầndầntiêuhaohếtkhoýchíđókhông?Haycònthờiđiểmnàokháctrongngày,khibạnthấybảnthânđượcnạpđầynănglượngvàtỉnhtáo?Bạncóthểvậndụngsựtự-biết-mìnhnàyđểkhônkhéothiếtlậpchươngtrìnhlàmviệc,vàhạnchếcámdỗkhibạnbiếtmìnhsẽbịtiêuhaonhiềunănglượngnhất.

Doanhnhântươnglaiưutiênlàmnhữngviệcquantrọngnhất

KhiSusantỉnhgiấclúc5h30sáng,việcđầutiêncôlàmlàkiểmtrathưđiệntửtạibànbếp.Côdành45phútkếtiếpnhấmnhápcàphêvàtrảlờicáccâuhỏi,đồngthờixácđịnhcáccôngviệcđượcưutiêntrongngày.Sauđó,côbắtđầuchuyếnhànhtrình1giờđểbướcvàomộtngàylàmviệc10tiếng,vớivịtríquảnlítàichínhchomộtcôngtyvậnchuyểnthươngmạilớn.Côngviệccủacôđòihỏirấtkhắtkhe–cầnphảithươnglượngkhicómâuthuẫn,xoadịulòngtựtrọng,đềracáchànhđộngcầnthiết.Đến6giờtối,côcảmthấythựcsựmệtmỏi,nhưngthôngthường,côthấymìnhphảicónghĩavụởlạimuộnhoặcđiăntối,uốngnướcvớiđồngnghiệp.Susanmuốnbắtđầutựkinhdoanhdịchvụtưvấn,vàcôđangchuẩnbịcácbướcvềtàichínhvàchuyênmôn.Nhưnghầuhếtcácbuổitốicôđềucảmthấyquámệtmỏi,đếnmứckhôngthểpháttriểnkếhoạchkinhdoanh,vàcôsợmìnhsẽmãimãibếtắctrongcôngviệchiệntại.

KhiSusanphântíchcáchcôsửdụngýchí,rõràngcôngviệcđãchiếm100%sứclựccủacô,bắtđầutừviệckiểmtrathưlúcsángsớmvàkếtthúcbằngchuyếnxedàilêthêvềnhà.Kiểmtrathưtrênbànbếplàthóiquen,từkhicômớinhậncôngviệcnàyvàsẵnsànglàmviệcvượtkìvọngcủagiámđốc.Nhưngđếngiờ,kiểmtranhữngbứcthưđókhôngmanglạilợiíchgì,trừkhicôđếncôngtylúc8giờvàtiếnhànhkiểmtrathưtạiđó.Susanquyếtđịnh,trướckhibắtđầumộtngàylàmviệcchínhlàthờiđiểmcôcóđủnănglượngtrítuệđểtheođuổimụctiêu.Côxâydựngthóiquenmớilàdànhgiờđầutiêntrongngàyxâydựngkếhoạchkinhdoanh,vàkhôngquantâmđếnnhucầucủangườikhácnữa.

ĐólàbướcđithôngminhcủaSusan,bởicôcầnphảiđặtýchívào

mụctiêucủabảnthân.Điềuđócũngchứngminhmộtquytắcýchíquantrọng:Nếudườngnhưbạnkhôngbaogiờcóthờigianvànănglượngchotháchthức“Tôisẽ”,hãylậpkếhoạchchotháchthứcđóvàothờiđiểmbạncónhiềunănglượngnhất.

TẠISAOSỰTỰCHỦLẠICÓHẠN?Rõràngchúngtakhôngcócơbắptựchủthựcsựẩnbêndướibắptay,đểngănchúngtathòtayănmóntrángmiệnghoặcrúttiềntrongvíra.Tuynhiên,chúngtacóđượccáigọilàcơbắptựchủbêntrongnão.Mặcdùnãolàmộtbộphậncủacơthể,khôngphảicơbắp,nhưngnócũngmệtmỏikhiphảiđốimặtvớihànhđộngtựchủlặpđilặplại.Cácnhàkhoahọcvềthầnkinhpháthiệnrarằng,vớimỗihànhđộngvậndụngýchí,hệthầnkinhtựchủtrởnênkémchủđộnghơn.Giốngnhưđôichâncủamộtvậnđộngviênmệtmỏisẵnsàngđầuhàng,nãocũngtiêuhaosứclựckhiphảicốgắngtiếptụccôngviệc.

MatthewGailliot,mộtnhàtâmlíhọctrẻtuổilàmviệcvớiRoyBaumeister,tựhỏiliệubộnãomệtmỏicóthựcsựlàvấnđềcủanănglượnghaykhông.Tựchủlànhiệmvụtiêutốnnănglượngcủanão,vànguồncungnănglượngnộitạicủachúngtacònhạnchế–nóichocùng,việcnàykhônggiốngnhưviệcvỏnãođượcbơmđườngquatĩnhmạch.Gailliottựhỏi:liệucóphảisựkiệtquệvềýchíđơngiảnlàdonãohếtnănglượngkhông?

Đểtrảlờicâuhỏinày,anhquyếtđịnhkiểmtra,liệutraochomọingườinănglượng–dướidạngđường–cóthểhồiphụcýchíđãbịtiêuhaokhông.Anhđưamọingườivàophòngthínghiệmnhằmtiếnhànhmộtloạtcácnhiệmvụliênquanđếnsựtựchủ,từviệcphớtlờsựxaolãngđếnviệckiểmsoátcảmxúc.Trướcvàsaukhithựchiệnnhiệmvụ,anhđolượngđườnghuyếtcủamỗingười.Đườnghuyếtcủamộtngườigiảmsaukhithựchiệnmộtnhiệmvụvềsựtựchủ,biểuhiệncủangườiđócàngxấuhơntrongnhiệmvụkếtiếp.Cứnhưthểsựtựchủđangvắtkiệtnănglượngcủacơthể,vàsựtiêuhaonănglượngnàylàmsuyyếusựtựchủ.

Sauđó,Gailliotđưachomỗithànhviênmộtlinướcchanh.Mộtnửatrongsốhọuốngnướcchanhcóđườngnhằmkhôiphụcđườnghuyết;mộtnửacònlạiuốngloạinướctrấnanvốnđượctạongọtvàsẽkhôngcungcấpbấtkìnguồnnănglượngnào.Thậtđángngạcnhiên,đường

huyếttăngquảlàgiúphồiphụcýchí.Nhữngngườiuốngnướcchanhcóđườngchothấysựtựchủđượccảithiện,trongkhisựtựchủcủanhữngngườiuốngnướcchanhđượctạongọttiếptụcthểhiệnhànhvikémhơn.

Nhưvậy,lượngđườnghuyếtthấpchothấymộtloạtcácthấtbạivềýchí,từviệcđầuhàngbàikiểmtrakhóđếnviệcmắngnhiếcngườikháckhibạngiậndữ.Gailliot,pháthiệnrarằng,nhữngngườicóđườnghuyếtthấpthườngphụthuộcvàocáckhuônmẫuvàítquyêngóptiềntừthiệnhoặcgiúpđỡngườilạ.Nhưthểviệccóítnănglượngkhiếnchúngtatrởthànhphiênbảntồitệnhấtcủachínhmình.Trongkhiđó,nếungườithamgiađượcuốngnướcđường,họtrởlạivớiphiênbảntốtnhấtcủabảnthân:kiêntrìhơnvàítbịthôithúchơn;suynghĩsángsuốthơnvàítíchkỉhơn.

Hẳnnhưhìnhdungcủabạn,đâylàpháthiệnđượcđón-nhận-nhiều-nhấtmàtôimôtảtrongkhóahọc.Ngaylậptức,hàmýsâuxađượcđónnhậnđầyhàohứng.Đườnglàngườibạnmớitốtnhấtcủabạn.Ănmộtthanhkẹohoặcuốngmộtlisô-đacóthểlàhànhđộngtựchủ!(Hoặcítnhấtlàkhôiphụcsựtựchủ).Cáchọcviêncủatôirấtthíchnghiêncứunàyvàhọrấthứngkhởitựthửnghiệmgiảthuyếtđó.

Nếuđườnglàbímậtthựcsựđểcónhiềuýchíhơn,chắcchắntôisẽluônđượcđàithọbởidoanhnghiệpbánkẹođắthàngnhấtvàrấtnhiềunhàtàitrợkhác.Nhưngtrongkhitôivàcáchọcviênđangcốgắngtiếnhànhcácthínghiệmvềbổsungýchí,mộtsốnhàkhoahọc–baogồmcảGailliot–bắtđầuđưaramộtsốcâuhỏirấtthôngminh.Chínhxáclàbaonhiêunănglượngđượcsửdụngtrongcáchoạtđộngtựchủcủatrítuệ?Vàliệuviệckhôiphụcnguồnnănglượngđócóthựcsựđòihỏiphảitiêuthụmộtlượngđườngtươngứngkhông?NhàtâmlíhọcRobertKurzbanthuộcĐạihọcPennsylvanialậpluậnrằng,nănglượngthựctếmànãocầnđểcósựtựchủíthơnmộtnửanhịpđậpcủatimmỗiphút.Nhưvậylànhiềuhơnkhinãosửdụngđốivớicácnhiệmvụtrítuệkhác,nhưngthấphơnnhiềusovớinănglượngcơthểsửdụngtrongkhivậnđộng.

KhủnghoảngnănglượngĐểtrảlờicâuhỏinày,cólẽsẽhữuíchkhichúngtanhớlạicuộckhủnghoảngngànhngânhàngnăm2009tạiMĩ.Saucuộckhủnghoảngtài

chínhnăm2008,cácngânhàngđónnhậnnguồntiềndồidàotừchínhphủ.Cácquỹnàynhằmgiúpcácngânhàngchitrảnghĩavụtàichính,đểcóthểbắtđầuchovaytrởlại.Nhưngcácngânhàngnàytừchốikhôngchocácdoanhnghiệpnhỏvàcánhânvaytiền.Họkhôngtựtinvàonguồntiềncungứng,vìvậyhọphảitíchtrữnguồntiềnhiệncó.Quảlànhữngkẻkeokiệt!

Hóaranãobạncũngcóthểlàmộtkẻkeokiệt.Tạibấtkỳthờiđiểmnhấtđịnhnào,nãocónguồnnănglượngrấtnhỏ.Nãocóthểtíchtrữchútnănglượngtrongcáctếbào,nhưngphầnlớnnóphụthuộcvàonguồncungglucoseổnđịnhlưuthôngtrongmáu.Khinãopháthiệnthấysựgiảmsúttrongnguồnnănglượngsẵncó,nósẽtrởnênlolắngmộtchút.Nếunhưnãocạnkiệtnănglượngthìsao?Giốngnhưcácngânhàng,cóthểnósẽquyếtđịnhdừngchitiêuvàtiếtkiệmnguồnnănglượngđangcó.Nósẽduytrìsựtồntạivớinguồnnănglượnghạnhẹp,khôngthiệnchítiêudùngnguồncungcấpnănglượngđầyđủ.Khoảnchiđầutiênbịcắtlàgì?Làsựtựchủ,mộttrongnhữngnhiệmvụtiêutốnnhiềunănglượngnhấttrongcáchoạtđộngcủanão.Đểgiữgìnnănglượng,cóthểnãosẽtrởnênmiễncưỡngkhidànhchobạntoànbộnănglượngtrítuệnhưbạncầnđểcưỡnglạicámdỗ,tậptrungchúýhoặckiểmsoátcảmxúc.

HainhànghiêncứuX.T.Wang,nhàkinhtếhọcvềhànhvi,vàRobertDvorak,nhàtâmlíhọc,thuộcĐạihọcNamDakota,đềxuấtmôhìnhtựchủ“ngânsáchnănglượng”.Họlậpluậnrằng,nãocoinănglượngnhưmộtnguồnngânsách.Nósẽtiêutốnnănglượngkhinguồnngânsáchcónhiềuvàtiếtkiệmnănglượngkhinguồnđógiảmxuống.Đểthửnghiệmýtưởngnày,họmời65ngườitrưởngthànhởđộtuổitừ19đến51đếnphòngthínghiệmđểthửnghiệmýchí.Ngườithamgiasẽđượclựachọngiữahaiphầnthưởng,vídụngàymaiđược120đôlahoặcmộtthángsauđược450đôla.Luônluôncómộtphầnthưởngnhỏhơn,nhưngngườithamdựnhanhchónglựachọnphầnthưởngđó.Cácnhàtâmlíhọccoiđâylàthửnghiệmcổđiểnvềsựtựchủ,vìnóđemđếnsựthỏamãnngaytứcthìsovớinhữngkếtquảdàihạn.Khinghiêncứunàykếtthúc,ngườithamdựcócơhộigiànhđượcmộttronghaiphầnthưởng.Điềunàyđảmbảohọcóđộngcơđưaraquyếtđịnhdựatrênthứmàhọmuốngiànhđược.

Trướckhibắtđầulựachọn,cácnhànghiêncứuđolượngđườnghuyếtcủangườithamdự,nhằmxácđịnhhiệntrạngcác“nguồnquỹ”sẵncócủasựtựchủ.Sauvòngquyếtđịnhđầutiên,nhữngngườinàyđược

mờinướcsô-đacóđường(nhằmtăngđườnghuyết)hoặcnướcsô-đakhôngcóca-lo.Sauđó,cácnhànghiêncứuđolạilượngđườnghuyếtvàđềnghịngườithamgiađưaramộtloạtcáclựachọnkhác.Nhữngngườiuốngnướcsô-đacóđườngchothấysựgiatăngđườnghuyếtnhanhchóng.Họcũngthườngtrìhoãnsựthỏamãnđốivớiphầnthưởnglớnhơn.Trongkhiđó,đườnghuyếtcủanhữngngườiuốngnướcsô-đakhôngcóca-logiảmxuống(1).Nhữngngườinàythườngchọnsựthỏamãnngaylậptứcđốivớiphầnthưởngnhanhhơn,nhỏhơn.Quantrọnghơncả,đườnghuyếtkhôngphảilàyếutốdựđoánlựachọncủangườithamgia–thayvàođólàđịnhhướngthayđổi.Nãohỏi,“Nguồnnănglượngcósẵnđangtănghaygiảmxuống?”Sauđó,nósẽđưaralựachọnmangtínhchiếnlượcvềviệcnênsửdụnghaytiếtkiệmnguồnnănglượngđó.

NgườiđóikhôngnêntừchốiđồănnhanhẨnsauvẻlưỡnglựthểhiệnsựtựchủkhinănglượngtrongcơthểgiảmxuống,cóthểnãocómộtđộngcơthứhai.Nãotiếnhóatrongmôitrườngrấtkhácvớimôitrườngcủachúngta–trongmôitrườngđó,nguồncungthựcphẩmkhôngthểđoántrước.(BạncócònnhớchuyếndungoạnngượcthờigiancủachúngtađếnthảonguyênSerengetikhông?).DvorakvàWanglậpluậnrằng,bộnãocủaconngườihiệnđạicóthểvẫncoiđườnghuyếtlàdấuhiệukhanhiếmhoặcdưthừathựcphẩmtrongmôitrườngsống.Liệubụirậmcóđầyrẫytráicâyhaykhông?Bữatốicósẵnxácmộtconvậtkhông,haytaphảirượtđuổitrênkhắpcánhđồng?Liệucóđủthứcănchotấtcảmọingườikhông,haytaphảitranhgiànhvớinhữngkẻkháctolớnvànhanhnhẹnhơn?

Quaytrởlạithờiđiểmkhinãongườicònđanghìnhthànhhìnhdạng,việctụtđườnghuyếtítliênquanđếnviệcliệubạncóvậndụngvỏnãotrướcđang-ngốn-năng-lượngđểcưỡnglạimộtchiếcbánhquykhông,vàliênquannhiềuhơnđếnviệcliệucósẵnthựcphẩmhaykhông.Lượngđườnghuyếtởmứcthấpnếulâulâubạnkhôngcógìăn.Đốivớibộnãodonănglượnggiámsát,lượngđườnghuyếtlàchỉsốchothấykhảnăngbạncóthểnhịnđóitrongtươnglaigầnnếu,bạnkhôngthểtìmthấythứgìđóđểăn.

Nếubộnãocóxuhướnghướngquyếtđịnhcủabạnthiênvềsựthỏamãnngaylậptứckhikhanhiếmnănglượng,vàthiênvềsựđầutưlâu

dàikhinănglượngdồidào,bộnãođóquảlàtàisảnđíchthựctrênđờinày.Nhữngngườichậmchạphơntrongviệclắngnghecơnđói,hoặcquálịchsựđểchiếnđấugiànhlấykhẩuphầncủamình,cóthểnhậnlấymiếngxươngcuốicùngđãbịrócsạchthịt.Trongthờikìthựcphẩmkhanhiếm,nhữngngườibiếtnghetheosựmáchbảocủacơnthèmănvàsựthôithúccócơhộisốngsótcaohơn.Ngườiđónnhậnnhữngrủirocaonhất–từviệckhaiphávùngđấtmới,đếnviệcnếmthửđồănmới–thườnglànhữngngườicókhảnăngsốngsótcaonhất(hoặcítnhấtgencủaanhtacũngđượcduytrì).Trongthếgiớihiệnđại,mấtkiểmsoátthựcsựlàvếttíchcònlạitrongbảnnăngcủanão,đốivớiviệcđónnhậnrủiromangtínhchiếnlược.Đểngănkhôngbịđói,nãochuyểnsangtrạngtháibịthôithúc,đónnhậnrủirocaohơn.Thêmvàođó,cácnghiêncứucũngchothấyrằng,conngườihiệnđạingàynaythườngđónnhậnmọirủirokhiđói,chẳnghạn,mọingườiđưaracáckhoảnđầutưrủirohơnkhibụngđói.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:CHẾĐỘĂNKIÊNGCỦAÝCHÍ

Đúngvậy,quảlàmộtmiếngđườngcóthểgiúpbạntăngýchíngắnhạntrongtrườnghợpkhẩncấp.Nhưng,vềlâudài,việcsửdụngquánhiềuđườngkhôngphảilàchiếnlượchayđểcósựtựchủ.Vàonhữnglúccăngthẳng,quảlàcámdỗđểtahướngvềnhómthựcphẩmchếbiếnsẵn,nhiềuchấtbéovàđường.Tuynhiên,điềunàysẽdẫnđếnviệcpháhủyvàđốtcháysựtựchủ.Vềlâudài,việcsửdụngvàtiêuthụđườngcóthểcanthiệpvàokhảnăngsửdụngđườngcủanãovàcơthể–nghĩalàcóthểlượngđườnghuyếtcủabạnsẽtănglên,nhưngnănglượngsẽgiảmxuống(nhưtrongtrườnghợpcủahàngtriệungườiMĩmắcbệnhtiểuđườngđộ2(2)).Kếhoạchtốthơnlàbạnnênđảmbảorằng,cơthểđượcnạpđầyđủthựcphẩmcóthểđemđếnchobạnnguồnnănglượngbềnvững.Hầuhếtcácnhàtâmlíhọcvàcácchuyênviêndinhdưỡngđềuđềxuấtchếđộănkiêngcónồngđộglycemicthấp–tứclàchếđộăngiúpbạngiữlượngđườnghuyếtởmứcổnđịnh.Cácthựcphẩmglycemicthấpbaogồm:proteintrongthịtnạc,cácloạihạtvàđỗ,ngũcốccónhiềuchấtxơ,vàhầuhếtcácloạiraucủ,hoaquả–vềcơbản,đólàcácthựcphẩmởtrạngtháitựnhiênvốncóvàkhôngbổsungthêmcảtấnđường,chấtbéovàhóachất.Cóthểbạnsẽcầnđếnmộtchútsựtựchủđểchuyểnsangsửdụngloạithựcphẩmnày,nhưngbấtkểbạnthựchiệnbướcnàođinữa(vídụănmộtbữa

sángđầyđủvàlànhmạnhtrongtuầnlàmviệcthayvìbỏbữasáng,hoặcănvặtcácloạiquảthayvìănđồngọt)sẽcótácdụngnhiềuhơnlàgiúpbạnlấylạiphầnýchímàbạnđãbỏrađểtạothayđổi.

TẬPLUYỆNCƠBẮPÝCHÍMọicơbắptrongcơthểđềucóthểkhỏehơnnhờtậpluyện–bạncóthểluyệncơbằngnângtạ,hoặcluyệnngóncáibằngviệcnhắntinđiệnthoại.Nếutựchủcũnglàmộtcơbắp(dùchỉlàmộtcơbắptheophépẩndụ),tacũngcóthểtậpluyệnchonó.Giốngnhưtậpthểdụcthểchất,cơbắptựchủcóthểmệtmỏi,nhưngdầndần,quátrìnhtậpluyệnsẽgiúpnómạnhmẽhơn.

Cácnhànghiêncứuđãđưaýtưởngnàyvàothửnghiệmcùngvớicơchếtậpluyệnchoýchí.Ởđây,chúngtakhôngnóivềmộtdoanhtrạiquânđộihoặccácbậcthầylaudọn.Sựcanthiệpnàycóphươngphápđơngiảnhơn:thửtháchcơbắptựchủ,bằngviệcyêucầumọingườikiểmsoátmộtviệcnhỏmàhọkhôngquenkiểmsoát.Vídụ,mộtchươngtrìnhrènluyệnýchíyêucầungườithamgiatựthiếtlậpvàđápứngcácthờihạnchótdohọtựđặtra.Bạncũngcóthểápdụngcáchnàyđốivớinhữngviệcmàbạnđangtrìhoãn,vídụnhưlaudọntủquầnáo.Thờihạnchótnàycóthểlà:Tuần1,mởcửavànhìnđốngbềbộn.Tuần2,xửlítoànbộđốngquầnáotrênmắctreo.Tuần3,bỏmọiđồvậtđãquáhạnsửdụng.Tuần4,–ừm,chắchẳnbạncũnghìnhdungđượccảnhđó.Khinhữngngườitậpluyệnchoýchíđềrakếhoạchgiốngnhưthếnàytronghaitháng,tủquầnáođượcdọnsạch,côngviệcđượchoàntất,vàhọcũngcảithiệnchếđộănkiêng,tậpluyệnnhiềuhơn,giảmhútthuốc,uốngrượuvàđồuốngcócaffeine.Cứnhưthểhọđãtăngsứcmạnhcơbắptựchủcủamình.

Cácnghiêncứukháccũngchothấyrằng,khicamkếtthựchiệnmọihànhđộngnhỏ,kiênđịnhvềsựtựchủ–cảithiệnvócdáng,tậpxàmỗingàyđếnkhimệtlả,giảmănđồngọtvàkiểmsoátmứcchitiêu–cóthểgiatăngýchíchung.Vàmặcdùcáchoạtđộngtựchủnhonhỏnàycóvẻvụnvặt,nhưngchúnggópphầnnângcaocáctháchthứcýchímàchúngtaquantâmnhiềunhất,baogồmtậptrungtrongcôngviệc,chămsóctốtsứckhỏecủabảnthân,cưỡnglạicámdỗvàkiểmsoátcảmxúccánhântốthơn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:RÈNLUYỆNÝCHÍ

Nếubạnmuốnápdụngchếđộrènluyệnýchí,hãythửápdụngmôhìnhtậpluyệncơbắpcủasựtựchủbằngmộttrongcácphươngphápsau:

•Nângcaoquyềnnăng“Tôisẽkhông”:Camkếtkhôngchửithề(hoặckiềmchếthóiquennóinhữngđiềukhôngnênnói),khôngbắtchéochânkhingồi,hoặcdùngtaytráilàmcácviệcthườngngàynhưănuốnghoặcmởcửa.

•Nângcaoquyềnnăng“Tôisẽ”:Camkếtmỗingàyđềulàmmộtviệcgìđó(khôngphảiviệcbạnđãlàmrồi)chỉnhằmthựchànhxâydựngthóiquenvàkhôngnóilờibiệnminh.Cóthểlàviệcgọiđiệnhỏithămmẹ,ngồitĩnhtâm5phút,hoặctìmtrongnhàxemcóđồvậtgìcầnbỏđihoặctáichếkhông.

•Nângcaokhảnăngtựgiámsát:Nghiêmtúcđểýđếnviệcbạnthườngkhôngquantâmlắm.Cóthểlàhoạtđộngchitiêu,thựcphẩm,thờigianlướtwebhoặcxemtivi.Bạnkhôngcầnphảiápdụngmộtkĩthuậtnàokháclạ–chỉcầnmộtcâybútchìvàmộttờgiấylàđủ.

Đốivớicácbàitậpluyệnýchínày,bạncóthểlựachọnbàitậpliênquanđếntháchthứcýchíchủchốt.Vídụ,nếumụctiêucủabạnlàtiếtkiệmtiền,bạncóthểtheodõicáckhoảnchitiêucủamình.Nếumụctiêucủabạnlàtậpluyệnthườngxuyênhơn,bạncóthểquyếtđịnhtậpđứnglên,ngồixuống10lầntrướckhitắmvàobuổisáng.Nhưngngaycảkhibạnkhôngápdụngthínghiệmnàyvàocácmụctiêulớnnhấtcủabảnthân,thìmôhìnhcơbắpcủasựtựchủchothấy,chỉcầnbạntậpluyệnýchímỗingày,chodùbằngcácphươngphápgiảnđơncũngsẽxâyđắpsứcmạnhchotấtcảcáctháchthứcýchícủabạn.

Ngườinghiệnđồngọtchinhphụcbệnhsâurăng

Jim,38tuổi,làchuyênviênthiếtkếđồhọatựdo,cóthóiquenmàchínhanhtựgọilàthóinghiệnđồngọt–khôngcómónkẹonàomàanhkhông

thích.Anhbịhấpdẫnbởimộtnghiêncứumàtôinóiđếntrongkhóahọc,vìnghiêncứuđóchothấyrằng,việcđểkẹotạicáckhuvựccóthểnhìnthấyđượccóthểgiatăngtínhtựchủchungcủaconngười(nếuhọđềuđặncưỡnglạicámdỗ).Jimlàmviệctạinhàvàanhthườngđilạigiữaphònglàmviệcvàcácphòngkhác.Anhquyếtđịnhđểmộtlọkẹotrongphòngkhách–nơianhphảiđingangquamỗikhirờikhỏihoặcquaytrởlạiphònglàmviệc.Anhkhôngcựtuyệttoànbộcácloạikẹo,nhưnganhbắtđầuthựchiệnnguyêntắc“khôngănkẹotronghộp”nhằmtháchthức“cơbắptựchủ”củabảnthân.

Trongngàyđầutiên,bảnnănglấyvàiviênkẹochovàomiệnglàhànhvitựđộngvàkhócóthểdừnglại.Nhưngtrongmộttuần,việctừchốingàycàngdễdànghơn.NhìnthấykẹokhiếnJimnhớđếnmụctiêucủaanhlàtậpluyệnquyềnnăngsẽkhông.Ngạcnhiêntrướcthànhcôngcủachínhmình,anhbắtđầurờikhỏighếthườngxuyênhơn,chỉvớimụcđích“tậpluyện”thêm.Mặcdù,banđầuJimlorằng,sựcámdỗhữuhìnhkiacóthểkhiếnýchícủaanhkiệtquệ,nhưngrồianhnhậnthấyquytrìnhđógiúpanhcónhiềunănglượnghơn.Khianhtrởlạiphònglàmviệcsaukhicưỡnglạihộpkẹo,anhcảmthấymìnhcóđộnglựclàmviệc.Jimrấtngạcnhiênkhibiếtrằng,thứmàanhtừngnghĩlànằmngoàitầmkiểmsoátcủabảnthân,lạicóthểthayđổinhanhchóngđếnvậykhianhthiếtlậpmộttháchthứcnhỏchobảnthân,vàcamkếtthựchiệnđúngtháchthứcđó.

Khibạncốgắngtạosựthayđổilớnhoặctừbỏmộtthóiquencũ,hãytìmkiếmphươngthứcđơngiảnđểrènluyệnsựtựchủnhằmnângcaoýchí,miễnsaophươngthứcđókhônglấnátbạn.

“GIỚIHẠN”CỦASỰTỰCHỦCÓTHẬTĐẾNMỨCNÀO?

Dùbạntìmkiếmcáckếtquảnghiêncứukhoahọchoặctrongđờisốngthựcđểcóbằngchứng,nhưngrõrànglàconngườichúngtacóxuhướngcạnkiệtýchí.Tuynhiên,cómộtđiềukhôngrõrànglà,liệuchúngtacạnkiệtsứcmạnhhaychỉcạnkiệtquyếttâm.Cóthậtlàmộtngườinghiệnthuốclá,khôngthểtrungthànhvớimộtkhoảnngânsách

nàođó,khianhtacốgắngtừbỏthuốclákhông?Luônluôncósựkhácbiệtgiữacáikhókhănvàcáikhôngthể,vàgiớihạncủasựtựchủcóthểphảnánhcảhaiđiềunày.Đểtrảlờicâuhỏinày,chúngtacầnphảiluilạimộtchútvềcơbắpẩndụcủasựtựchủvàquansátkĩlưỡnghơn,xemtạisaocơbắpthựcsự–vídụcơbắptayvàchân–lạimệtmỏivàphảiđầuhàng.

ThiếtlậpđíchđếnKara,30tuổi,cảmthấycựckìvuisướngkhicôchạyđượcmộtnửađoạnđườngtrênđườngđuadài42kmtrongcuộcthithểthaobamônphốihợpđầutiêncủamình.Côđãvượtquachặngbơi3,8kmvà180kmđạpxe,vàchạylàsởtrườngcủacô.Côchạynhanhhơnmongđợi.Sauđó,côchạyđếnđiểmrẽtrênđườngđua,bỗngnhiêncơthểcôđauđớnvôcùng.Chỗnàocũngđau,từđôivaiđếngótchân.Haichâncônặngtrĩuvàtrốngrỗng,nhưthểchúngkhôngcònsứclựcđểbướctiếp.Cứnhưthểmộtnútcôngtắctrongngườicôvừađượcbật,nhưnóivớicôrằng,“Thếlàxong.”Sựlạcquancủacôtanbiến,vàcôbắtđầutựnhủ,vừabắtđầuđãkếtthúcrồi.Nhưngbấtchấpcảmgiáckiệtsứckhiếnchâncẳngcônhưkhôngmuốnhợptác,chúngvẫnchạy.MỗikhicônghĩMìnhkhôngthểchạynữa,côlạitựnhủMìnhđangchạyrồivàcôcốgắngliêntụcđưachânnàylêntrướcchânkia,chođếnkhicôchạyđếnđích.

KhảnăngkếtthúcmônthiphốihợpcủaKaralàvídụđiểnhìnhvềsựmệtmỏigiả.Cácnhàsinhlíhọcvềtậpluyệnthườngtinrằng,khicơthểchúngtatừbỏ,đólàvìnókhôngthểtiếptụchoạtđộng.Mệtmỏilàsựthấtbạicủacơbắp,đơngiảnvàdễhiểunhưthế:cáccơbắpcạnkiệtnguồnnănglượngdựtrữ.Chúngkhôngthểthunạpđủô-xyđểchuyểnhóanănglượng.NồngđộpHtrongmáucóquánhiềutínhaxithoặctínhkiềm.Vềmặtlíthuyết,nhữnglờigiảithíchnàyquảlàcólí,nhưngchưaaichứngminhđượcrằng,đâylànguyênnhânkhiếnnhữngngườitậpluyệnphảigiảmtốcđộvàđầuhàng.

TimothyNoakes,mộtgiáosưvềkhoahọcthểthaovàtậpluyệntạiĐạihọcCapeTown,cóýkiếnhoàntoànkhác.Noakesrấtnổitiếngtronggiớiđiềnkinhvềviệcthửtháchnhữngniềmtinthâmcăncốđếcủaconngười.(Vídụ,ônggiúpchothấyrằng,uốngquánhiềuchấtlưutrongcáccuộcthiđấucườngđộcaocóthểkhiếnvậnđộngviêntửvong,dolàmloãnglượngmuốicầnthiếttrongcơthể.)BảnthânNoakestừnglàmột

vậnđộngviênma-ra-tôngvàôngrấthammêlíthuyếtít-người-biết-đến,đượcnhàsinhlíhọcArchibaldHillxâydựngnăm1924vàHillđãđoạtgiảiNobelnhờlíthuyếtnày.Hillchorằng,sựmệtmỏidotậpluyệncóthểđượcgâyrakhôngphảidosựthấtbạicủacơbắp,màbởilớpmàngbảovệquámứctrongnãobộvàlớpmàngnàymuốnngăncảnsựkiệtsức.Khicơthểlàmviệcvấtvảvàđặtranhucầucaochotim,lớpmàngnày(Hillgọiđâylà“bộphậnchỉhuy”)sẽcanthiệpnhằmgiảmtốcmọihoạtđộng.Hillkhôngchobiếtnãobộlàmcáchnàođểsảnsinhcảmgiácmệtmỏi,khiếncácvậnđộngviênphảiđầuhàng,nhưngNoakesbịhấpdẫnbởingụý:sựkiệtquệvềthểchấtlàmộtmánhkhóedonãobộgàivàocơthể.Nếuđúngnhưvậy,thìnhữnghạnchếvềthểchấtcủamộtvậnđộngviênnằmngoàithôngđiệpđầutiêncủacơthểlàphảitừbỏ.

Cùngvớimộtsốđồngnghiệp,Noakesbắtđầukiểmtrabằngchứngvềviệcxảyravớicácvậnđộngviêntrongđiềukiệnvôcùngkhắcnghiệt.Họkhôngtìmthấybằngchứngchothấysựthấtbạivềmặtsinhlíhọcdiễnrabêntrongcơbắp;thayvàođó,nãobộchínhlàcơquanyêucầucơbắpngừnghoạtđộng.Khicảmnhậnđượcnhịptimtăngvànguồnnănglượngtiêuhaonhanhchóng,nãosẽđạpphanhngănlại.Đồngthời,nócũngtạoracảmgiácmệtmỏihơnvàkhôngliênquanđếnkhảnăngtiếptụclàmviệccủacơbắp.Noakeschorằng:“Sựmệtmỏikhôngcònđượccoilàsựkiệnthểchấtnữa,thayvàođó,nóđượccoilàmộtcảmgiáchoặccảmxúc.”Hầuhếtchúngtađềucoikiệtsứclàdấuhiệukháchquanchothấy,chúngtakhôngthểtiếptục.Líthuyếtnàychỉrađóchỉlàmộtcảmgiácdonãobộsảnsinh,nhằmtạođộnglựcchochúngtangừnghoạtđộng,tươngtựnhưcảmgiáclolắngkhiếnchúngtathôikhônglàmviệcgìđónguyhiểmnữa,vàcảmgiácghêsợkhiếnchúngtathôikhôngănmónănsẽkhiếnchúngtabuồnnôn.Nhưngvìmệtmỏichỉlàhệthốngcảnhbáosớm,nêncácvậnđộngviêncóthểđềuđặnđẩylùigiớihạnđó.Cácvậnđộngviênnàynhậnthấyrằng,consóngđầutiêncủasựmệtmỏikhôngbaogiờlàgiớihạnthựcsự,vànếucóđủđộnglực,họcóthểlấnátconsóngđó.

Hiệnnay,mộtsốnhàkhoahọctinrằng,giớihạncủasựtựchủchỉlàgiớihạnvềmặtthểchấtcủacơthể–chúngtathườngcảmthấycạnkiệtýchítrướckhithựcsựkiệtquệ.Mộtphần,chúngtacóthểcảmơnnãobộvìđãtạođộnglựcgiúpchúngtabảotồnnănglượng.Cũnggiốngnhưkhinãonóivớicơbắpnêngiảmtốcđộ,khinólongạicósựcạnkiệtvềthểchất,nãocóthểđạpphanhgiảmtốctạikhuvựctiêuhaonănglượngtrongvỏnãotrước.Điềuđókhôngcónghĩalàchúngtacạnkiệtnănglượng;chúngtachỉcầntậphợpđộnglựcđểsửdụngnó.

Niềmtincủachúngtavềnănglựccủabảnthâncóthểquyếtđịnhliệuchúngtasẽđầuhànghaytiếptụctiếnlên.CácnhàtâmlíhọctạiĐạihọcStanfordpháthiệnra,mộtsốngườikhôngtinrằng,cảmgiácmệtmỏicủatríócđượcgâyrabởihànhvithửtháchcủasựtựchủ.Vàhọđãđưaraýkiếnlàmchấnđộnggiớinghiêncứuvềsựtựchủ,vìtuyênbốcủaNoakesthuộcvềlĩnhvựcsinhlíluyệntập:pháthiệnkhoahọcđượctheodõitrêndiệnrộngchorằng,sựtựchủlàcógiớihạn,cóthểphảnánhniềmtincủaconngườivềýchí,thayvìgiớihạnthựcsựvềthểchấtvàtrítuệ.Nghiêncứuvềýkiếnnàymớichỉbắtđầu,vàchưaaituyênbốrằng,conngườicónănglựcvôhạnvềsựtựchủ.Nhưngquảlàhấpdẫnkhinghĩrằng,chúngtathườngcónhiềuýchíhơnmongđợi.Nócũngđưarakhảnănglàchúngtacóthể,cũnggiốngnhưcácvậnđộngviên,gạtbỏcảmgiáccạnkiệtýchíđểchạytớiđíchkếtthúccủacáctháchthứcýchí.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:

SỰKIỆTSỨCCỦABẠNCÓTHẬTHAYKHÔNG?

Chúngtathườnglấylídomệtmỏiđểngừngtậpluyện,totiếngvớichồng/vợ,trìhoãnthêm,hoặcgọibánhpizzathayvìnấumộtbữaănngontốtchosứckhỏe.Nhucầucủacuộcsốngthựcsựkhiếnýchícủachúngtahaomòn,vàsựtựchủhoànhảochỉlàsựtìmkiếmvôíchcủakẻngốc.Lầntới,khibạnthấybảnthân“quámệtmỏi”,đểtỏratựchủ,hãythửtháchbảnthântránhxacảmgiácmệtmỏibanđầuđó.(Hãynhớrằng,cũngcóthểdobạntậpluyệnnhiềuquá–vànếubạnthấybảnthânliêntụccảmthấyhaomònsứclực,cóthểbạncầnphảicânnhắcxem,liệubạncóbịkiệtsứcthựcsựkhông.)

MuốnlàsẽcóKhiKara–vậnđộngviênthibamônphốihợplầnđầutiên–cảmthấyquámệtmỏiđểtiếptụcthiđấu,cônhớđếnmongmuốnđượccánđíchcủamìnhvàhìnhdungđámđônghòreocổvũởvạchđích.Hóara,“cơbắp”củaýchícũngcóthểbịthuyếtphụcđểcốgắngthêmnữa,nhờnguồncảmhứngthíchhợp.NhàtâmlíhọcMarkMuravenvàElisavetaSlessarevatạiĐạihọcAlbanyđãthửnghiệmrấtnhiềuđộnglựcđốivới

cácsinhviênbịhaomònýchí.Khôngngạcnhiênkhitiềnbạcgiúpcácsinhviênnàytìmthấymộtkhoýchí,vàhọsẽtìmđếntiềnbạcmỗikhicảmthấyquámệtmỏiđểlàmviệcgìđó.(Bạnhãyhìnhdungcóngườiđềnghịtặngbạn100đôlachỉđểnóikhôngvớikẹo.Quảlàlờiđềnghịkhôngthểcưỡnglạiđúngkhông?)Sựtựchủlêncaokhicácsinhviênđượcbiếtrằng,nếuhọnỗlựchếtsức,họsẽgiúpcácnhàkhoahọckhámpháraphươngthứcchữabệnhAlzheimer.Cuốicùnglàlờihứahẹnluyệntậpcóthểcảithiệnhiệuquảviệcthựchiệnnhiệmvụkhókhăn,đãgiúpcácsinhviênnàyvượtquacảmgiáccạnkiệtýchí.Mặcdùđâylàlídoíthiểnnhiênhơn,nhưngnóđóngvaitròquantrọngtrongviệcquyếtđịnh,liệumọingườicókiêntrìcốgắngvớicáctháchthứckhókhăntrongđờithựckhông.Nếubạnnghĩrằng,việckhônghútthuốclúcnàocũngkhókhănynhưngàyđầutiêncaithuốc,vàbạnsẵnsàngcàocấumắtmũichỉđểcóđượcmộtđiếuthuốc,bạnlàngườicókhảnăngtừbỏcaohơn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

QUYỀNNĂNG“MUỐN”CỦABẠNLÀGÌ?

Khiýchícủabạncònítỏi,hãycốgắngtìmrasứcmạnhmớimẻbằngviệctìmđếnquyềnnăngmuốn.Đốivớitháchthứcýchílớnnhấtcủabạn,hãycânnhắccácđộngcơdướiđây:

1.Bạnsẽhưởnglợithếnàotừthànhcôngtrướctháchthứcnày?Lợiíchđốivớicánhânbạnlàgì?Sứckhỏetốthơn,hạnhphúchơn,tựdohơn,đảmbảotàichính,haythànhcônghơn?

2.Aisẽhưởnglợiíchcùngbạnnếubạnthànhcôngtrướctháchthứcnày?Chắcchắnsẽcònnhữngngườikhácsốngphụthuộcvàobạnvàbịtácđộngbởilựachọncủabạn.Hànhvicủabạnảnhhưởngthếnàođốivớigiađình,bạnbè,đồngnghiệp,nhânviênhoặccấptrênvàcộngđồng?Thànhcôngcủabạnsẽgiúphọnhưthếnào?

3.Hãyhìnhdungrằng,theothờigian,tháchthứcnàysẽdễdànghơnvớibạn,nếulúcnàybạnsẵnsànglàmviệckhó.Bạncóthểhìnhdungcuộcsốngcủamình,vàbạnsẽcảmnhậnrasaovềbảnthânkhitiếnbộtrongtháchthứcnàykhông?Cósựkhóchịunàođángđểbạnthựchiệnkhông,nếubạnbiếtrằng,đóchỉlàcảmgiáckhóchịutạmthờiđểbạngặtháithànhcông?

Tuầnnày,khibạnđốimặtvớitháchthức,hãytựhỏiđộnglựcnàokiểmsoátnhiềusứcmạnhnhấtcủabạntronggiâyphútđó.Bạncósẵnlònggiúpngườikhácviệcgìđókhókhănkhông,khimàbạnkhôngthểlàmchochínhmình?Giấcmơvềtươnglaitốtđẹphơn–hoặcnỗilosợvềmộtđịnhmệnhkhủngkhiếp–cóphảilàlídoduynhấtkhiếnbạnbướctiếp?Khibạnnhậnthấyquyềnnăng“muốn”lớnnhấtcủabảnthân–thứđemđếnchobạnsứcmạnhkhibạncảmthấyyếuđuối–hãynhớđếnđiềuđómỗikhibạncảmthấybảnthânbịcámdỗtrướcnguycơphảiđầuhànghoặcbỏcuộc.

Ngườimẹtuyệtvọngtìmthấyquyềnnăng“muốn”củabảnthân

Erinlàngườinộitrợvàlàmẹcủahaicậucontraisinhđôi2tuổivôcùngnghịchngợm.Chịmệtlảvìchămbẵmchúngvàvôcùngkiệtsứckhihaicậunhócpháthiệnratừ“Không!”.Chịluônthấymìnhbịđẩyđếnmứckhôngthểchịuđựngnổi,vàchịmấtkiênnhẫntrướccuộcchiếnkhônghồikếtvớihaiđứaconsongsinhnày.Tháchthứcýchícủachịtrongkhóahọclàhọccáchgiữbìnhtĩnhkhichịcónguycơnổigiận.

KhiErinnghĩvềđộnglựclớnnhấtđểkiểmsoáttínhkhícủabảnthân,câutrảlờihiểnnhiênlà:“Đểtrởthànhngườimẹtốthơn.”Tuynhiên,tronglúcnónggiận,độnglựcnàykhôngđemlạihiệuquả.Chịvẫnnhớrằng,chịrấtmuốnlàmmộtngườimẹtốthơn,nhưngđiềuđóchỉkhiếnchịgiậnhơnmàthôi!Erinnhậnthấymộtđộnglựclớnnhấtnữalàkhaokhátđượclàmmẹ–khaokhátnàyhoàntoànkhácvớikhaokhátđượclàmmộtngườimẹtốthơn.Erinquáttháotronglúcnónggiận,khôngchỉvìhànhđộngcủahaiđứanhỏ,màcònvìchịcảmthấykhôngthểlàmmộtngườimẹlítưởng.Mộtnửathờigianchịcáugiậnvớichínhmình,nhưngrồichịlạitrútgiậnlênhaicon.Chịcũngbựcbộivìphảinghỉviệc–nơichịvốncảmthấylàmviệcvôcùnghiệuquả–vàđiềuđókhiếnchịcảmthấymấtkiểmsoát.Tựnhắcnhởbảnthân,mìnhkhôngphảilàmộtngườimẹhoànhảokhônggiúpchịtựchủhơn,màchỉkhiếnchịcảmthấytồitệhơnmàthôi.

Đểtìmđượcýchígiúpbảnthânkhôngnổigiận,Erinphảinhậnthấyrằng,giữbìnhtĩnhlàgiảiphápgiúpbảnthânchịvàhaiđứacon.Quáttháo,lahétkhôngcógìthúvị,vàchịkhôngmuốntrởthànhngườiphụ

nữmấtkiểmsoátkia.Chịrấtgiậndữtrướcsựkhácbiệtgiữalítưởngvàthựctếcủacuộcsốngthườngngày,đếnmứcchịbắtđầutựhỏi,liệumìnhcómuốnlàmmộtngườimẹkhông.VàErinmuốnđượclàmmẹ.Nỗlựcnguôicơngiận,hítthởvàtìmraphảnứngítcăngthẳnghơnkhôngchỉgiúpchịlàmngườimẹtốthơn.Nócòngiúpchịhưởngthụniềmvuilàmmẹbênhaicon,vàcảmthấyvuivẻtrướccôngviệcmàchịđãtừbỏđểởnhàchămcon.Khihiểurõđiềunày,Erinthấydễdànggiữbìnhtĩnhhơn.Khôngquátmắnghaiconlàcáchgiúpchịkhôngquátmắngchínhbảnthânmình,vàgiúpchịtìmthấyniềmvuikhiđượclàmmẹ.

Đôilúcđộnglựclớnnhấtcủachúngtakhôngphảilàđiềutanghĩ.Nếubạncốgắngthayđổihànhvinàođóđểlàmvừalòngngườikháchoặctrởthànhmộtngườikhác,thìhãyxemliệucócòn“mongmuốn”nàokháccóthểđemđếnnhiềuquyềnnănghơnchobạnkhông.

LờicuốiNhữnghạnchếcủasựtựchủchothấymộtnghịchlí:Chúngtakhôngthểkiểmsoátmọithứ,nhưngcáchduynhấtđểnângcaotựchủlàtănggiớihạn.Giốngnhưmộtcơbắp,ýchícủachúngtatuânthủquytắc“Dùnghoặcmất.”Nếuchúngtacốtiếtkiệmnănglượngbằngcáchtrởthànhngườilườivềýchí,chúngtasẽđánhmấtnănglượngcủamình.Nhưngnếuchúngtacốgắngthamgiađườngđuamarathonýchímỗingày,chúngtasẽthiếtlậpchomìnhmộtsựsụpđổhoàntoàn.Thửtháchcủachúngtalàtậpluyệngiốngnhưmộtvậnđộngviênthôngminh,biếtđẩycănggiớihạn,đồngthờibắtkịpchínhmình.Vàmỗikhichúngtatìmthấynănglượngtrongđộnglựccủabảnthânmỗikhimệtmỏi,chúngtacũngcóthểtìmkiếmcácphươngcáchgiúpcáitôimệtmỏiđưaracácquyếtđịnhđúngđắn.

M

CHƯƠNG4

GIẤYPHÉPĐỂPHẠMLỖI:TẠISAOLÀMNGƯỜITỐTLẠICHOPHÉPCHÚNGTATRỞNÊNTỒITỆ?ỗikhitôigiảngdạykhóahọcKhoahọcÝchí,cáchọcviênthườngchotôithấymộtthảmhọahoànhảovềýchí,nhằmchứngminhcholíthuyếtvềnguyênnhânkhiếnchúngtamấttựchủ.NhữngtàinăngbaogồmTedHaggard,EliotSpitzer,JohnEdwardsvàTigerWoods.Cóthểđếngiờnhữngcâuchuyệnnày

đãcũ(1),nhưnghiếmkhimộttuầntrôiquamàkhôngcótintứcnónghổivềmộtcôngdânkhỏemạnhnàođó–mộtchínhtrịgia,mộtthủlĩnhsùngđạo,mộtcảnhsát,giáoviên,hoặcvậnđộngviên–khiếncảthếgiớisửngsốtbằngsựthấtbạiýchícủaanhta.

Quảlàhấpdẫnkhihiểucáccâuchuyệnnàydướigócnhìnvềnhữnghạnchếcủasựtựchủ.Bốnngườiđànôngnàyphảichịuđựngáplựcghêgớm,từyêucầuphảicókếhoạchchuyênnghiệpđếnsựcầnthiếtphảikiểmsoáthìnhảnhtrướccôngchúngsuốt24giờ/ngày.Chắcchắncáccơbắptựchủcủahọđềukiệtquệ,ýchícủahọbịhaomòn,đườnghuyếtgiảmxuốngmứcthấp,vỏnãotrướcteotóptrongtưthếphảnđối.Cókhitấtcảhọđềuănkiêngnữa.

Đâylàmộtcâutrảlờiquádễdàng(mặcdùtôichắcchắnrằng,luậtsưbiệnhộsẽthửápdụng).Khôngphảimọisaisótvềsựtựchủđềuchothấysựmấttựchủtrênthựctế.Đôilúcchúngtađưaralựachọncóýthứcnhằmđầuhàngcámdỗ.Đểhiểurõnguyênnhâncủaviệccạnkiệtýchí,chúngtacầnđếnmộtlờigiảithíchkhácmangtínhtâmlíhọchơnlàsinhlíhọc.

Mặcdùcóthểkhôngcónguycơnằmtrongvụtaitiếngtìnháimangtầmcỡquốcgia,nhưngtấtcảchúngtađềucónguycơthựchiệnhànhviđạođứcgiảvềýchí.Nhằmtránhbướcvàovếtxeđổcủanhữngngười

đượcđăngtrêndòngtítmỗitờbáo,chúngtacầnphảisuynghĩlạivềgiảthuyếtrằng,mọithấtbạiýchídosựyếuđuốigâyra.Trongmộtsốtrườnghợp,chúngtalànạnnhâncủasựtựchủthànhcôngcủachínhbảnthân.Chúngtasẽxemxétsựtiếntriểncóthểhủyhoạiđộngcơcủachúngtanhưthếnào,sựlạcquancóthểchophépchúngtatựthỏamãnnhucầucủabảnthân,vàtạisaocảmgiácthúvịvềđạođứclạilàconđườngnhanhnhấtdẫnđếnthóivôđạođức.Trongmỗitrườnghợp,chúngtasẽnhậnthấyrằng,đầuhànglàmộtlựachọnvàcóthểtránhđược.Khinhậnthấyphươngcáchchúngtachophépbảnthânnhưvậy,chúngtacũngsẽkhámphárahướngđiđúng.

TỪTHÁNHNHÂNĐẾNKẺTỘIĐỒTôirấtmongbạnsẽđánhgiácâuphátbiểudướiđâydựatrêncácmức:Khôngtánthành,Khôngtánthànhlắm,Tánthành,vàRấttánthành.Trướctiên:Hầuhếtphụnữđềukhôngthựcsựthôngminh.Và:Hầuhếtphụnữđềuhợpvớivaitròởnhàchămsócconcáihơnlàđilàm.

Bâygiờ,hãyhìnhdungbạnlàngườiđặtrahaicâuhỏinàyvớicácsinhviênĐạihọcPrinceton.Nếubạnmaymắn,cácsinhviênnữsẽkhôngyêucầubạnchấmdứtcuộcnghiêncứuvớicácgiảđịnhngungốcnhưvậy.Ngaycảcácsinhviênnamcũngsẽcựtuyệtcáctuyênbốmangtínhphânbiệtgiớinhưvậy.Nhưngsẽthếnàonếubạnđềnghịhọđánhgiácáccâuphátbiểuhơikhácnhaumộtchút:Mộtsốphụnữkhôngthựcsựthôngminh,vàMộtsốphụnữphùhợpvớivaitròởnhàchămsócconcáihơnlàđilàm.Quảlàkhôngdễdànglắmđểkhướctừhaicâunhậnđịnhnày.Nghecóvẻhơiphânbiệtgiới,nhưngquảlàkhótranhcãinếutadùngtừ“mộtsố.”

CácnghiêncứunàylàmộtphầntrongnghiêncứucủanhàtâmlíhọcBenioiMoninvàDaleMiller.Họđãkiểmtracáckhuônmẫuvàviệcđưaraquyếtđịnh.Cóthểbạncũngđoántrướcđược,cácsinhviênĐạihọcPrincetonđượcđềnghịđánhgiáhaituyênbốđầutiênnhanhchónglênánhainhậnđịnhđó.Nhưngcácsinhviênđượcđềnghịđánhgiáphátbiểu“mộtsốphụnữ”lạicótháiđộtrunglậphơnvềvấnđềnày.

Saukhiđánhgiáhaicâuphátbiểu,cácsinhviênđượcđềnghịđưaraquyếtđịnhvềtìnhhuốnggiảđịnh.Nhiệmvụcủahọlàđánhgiátínhphùhợpcủamộtsốứngviên–cảnamvànữ–đốivớicôngviệcbậccaotronglĩnhvựccónhiềunamnhưxâydựnghoặctàichính.Dườngnhư

đâylàmộtnhiệmvụdễdàng,nhấtlàđốivớicácsinhviênphảnđốinhậnđịnhmangtínhphânbiệtgiới.Chắcchắnhọsẽkhôngphânbiệtđốixửđốivớimộtphụnữcónănglực.NhưngcácnhànghiêncứutạiĐạihọcPrincetonlạipháthiệnrađiềuhoàntoànđốilập.Cácsinhviênhoàntoànkhôngtánthànhvớicácphátbiểumangtínhphânbiệtgiới,thườngủnghộnamgiớithamgiacôngviệckiasovớicácsinhviêncóvẻlưỡnglựkhitánthànhnhậnđịnh“mộtsốphụnữ”ítmangtínhphânbiệtgiớihơn.Môhìnhtươngtựcũngxảyrakhicácnhànghiêncứuhỏicácsinhviênvềtháiđộphânbiệtchủngtộcvàsauđóchohọcơhộiphânbiệtsắctộc.

Cácnghiêncứunàykhiếnrấtnhiềungườisửngsốt.Cácnhàtâmlíhọctừlâuvốngiảđịnhrằng,mộtkhibạnthểhiệntháiđộnàođó,rấtcóthểbạnsẽhànhđộngphùhợpvớitháiđộđó.Nóichocùng,làmgìcóaithíchcảmgiáclàmộtkẻđạođứcgiảđâu?NhưngcácnhàtâmlíhọctạiĐạihọcPrincetonđãkhámpháratrườnghợpngoạilệ,đốivớimongmuốnđượctỏranhấtquáncủachúngta.Khinóiđếnvấnđềđúngsai,hầuhếtchúngtađềukhôngđấutranhđểcóđượcsựhoànhảovềđạođức.Chúngtachỉmuốncócảmgiácđủtốt–vàđiềuđóchophépchúngtalàmmọiviệcmìnhmuốn.

Cácsinhviênkịchliệtphảnđốicácphátbiểuphânbiệtgiớihoặcchủngtộc,cảmthấyhọđãlậpchomìnhphẩmchấtđạođức.Họchứngtỏvớibảnthânrằng,họkhôngphảilàngườiphânbiệtgiớihoặcphânbiệtchủngtộc,nhưngviệcnàykhiếnhọdễbịtổnthươngtrướcđiềumàcácnhàtâmlíhọcgọilàgiấyphépđạođức.Khibạnlàmviệcgìđótốt,bạncảmthấyrấtmãnnguyện.Điềunàynghĩalàbạntintưởnghơnvàosựthôithúccủabảnthân–vàđồngnghĩavớiviệcbạnchophépbảnthânlàmmộtviệctồitệ.Trongtrườnghợpnày,cácsinhviêncảmthấymãnnguyệnvớibảnthân,vìđãkịchliệtphảnđốicácphátbiểuphânbiệtgiớivàchủngtộc,vàhọtrởnênbớtcảnhgiáctrongviệcđưaraquyếtđịnhvềgiớihoặcchủngtộc.Họthườnglắngnghethànhkiếnbảnnăngvàítcókhảnăngcânnhắcxem,liệuquyếtđịnhđócónhấtquánvớimụctiêulớnhơncủahọlàsựcôngbằngkhông.Khôngphảihọmuốnphânbiệt–chỉlàhọbịlumờtrướcánhhàoquangcủahànhvitốtđẹptrướcđóvàkhiếnhọgâytổnhạichoquyếtđịnhcủamình.

Tácđộngcủagiấyphépđạođứccóthểlígiảinguyênnhânkhiếnmộtsốngườicógiấyphépđạođứcrõràng–bộtrưởng,chínhtrịgiathiênvềgiátrịgiađình,trưởngnhómluậtsưluôntốcáocáchànhvithamnhũng–cóthểtựbàochữavềmộtvàisailầmnghiêmtrọngcủa

họ.Hầuhếtmọingườiđềukhôngchấtvấnđộnglựccủabảnthânmìnhmỗikhihọcảmthấymìnhquảlàcóđạođức,vàvịthếcủamộtsốngườiluônluônkhiếnhọnhớđếnphẩmhạnhcủachínhmình.

Tạisaođộtnhiênchúngtalạinóivềphânbiệtchủngtộcthayvìnóiđếnchếđộănkiêngvàtháiđộchầnchừ?Bởitháchthứcýchílàgìnếukhôngphảilàcuộcchiếngiữacáitốtvàcáixấu?Mọithứbạnrăndạyđềutrởthànhtròchơicôngbằngdướitácđộngcủagiấyphépđạođức.Nếubạntựnhủrằng,bạnlàngười“tốt”khitậpluyệnvàbạnlàngười“xấu”khikhôngtậpluyện,vậythìrấtcóthểngàymaibạnsẽkhôngđiđếnphòngtậpnữa,nếuhômnaybạnmớitậpluyện.Hãytựnhủrằng,bạn“tốt”khitiếnhànhthựchiệnmộtdựánquantrọngvà“xấu”vìchầnchừ,rấtcóthểbạnsẽgiảmbớtsựcốgắngvàobuổichiều,nếubuổisángbạnđạtđượctiếnbộnàođó.Hayđơngiảnlà:Mỗikhichúngtacócácmongmuốnmâuthuẫnvớinhau,việclàmngườitốtchophépchúngtatrởnênxấuxamộtchút.

Líluậnnguyhiểmvàmờnhạtcủagiấyphép

Nóimộtcáchnghiêmtúc,líluậncủagiấyphépkhônghềhợplí.Thứnhất,chúngtahiếmkhicầnđếnmốiliênkếtgiữahànhvi“tốt”và“xấu”.Nhữngngườimuasắmkiềmchếbảnthânkhôngmuasảnphẩmđầycámdỗthườngvềnhàvàănmóngìđórấthấpdẫn.Nhữngnhânviênlàmthêmgiờcảmthấychínhđángkhidànhmộtkhoảnchitiêucánhânvàothẻtíndụngcủacôngty.

Mọithứkhiếnchúngtacảmthấyvuivẻvềphẩmhạnhcủachínhmình–dùchỉlànghĩđếnviệclàmgìđótốt–cũngcóthểchophépchúngtatheođuổisựthôithúccủabảnthân.Trongmộtcuộcnghiêncứu,mọingườiđượcđềnghịlựachọnphươngánthamgiahoạtđộngtìnhnguyện:dạyhọcchotrẻemtạimộtnơimàntrờichiếuđấthoặccảithiệnmôitrường.Mặcdùkhôngđăngkýthamgiabấtkỳhoạtđộngcóthựcnào,nhưngchỉhìnhdungđếnhailựachọncũnggiatăngmongmuốncủahọlàđượckhoechiếcquầnjeanthờithượng.Mộtnghiêncứukhácpháthiệnrarằng,chỉcầnnghĩđếnviệcquyêngóptiềntừthiện–màchưathựcsựgóptiền–cũnggiatăngmongmuốnkhiếnngườiquyêngópmuốntựthưởngchomìnhmộtbuổiđiđếnkhumuasắm.Hàophónghơncảlàthậmchíchúngtacòntựthưởngchomìnhvìviệcmàlẽ

rachúngtađãlàm,nhưngtrênthựctếchúngtachưahềlàm.Chúngtalẽracóthểănhếtcảchiếcbánhpizza,nhưngchúngtachỉăncóbamiếngthôi.Lẽrachúngtacóthểmuatủđựngquầnáomới,nhưngchúngtachỉmuamộtchiếcáokhoácmớithôi.Theođuổilốitưduylôgiclốbịchnày,chúngtacóthểbiếnmọihànhđộngbảnthânđammêthànhhànhđộngkhiếnchúngtathấyvôcùngtựhào.(Cảmthấycólỗivìmónnợtrongthẻtíndụngư?Nhưng,ítrabạncũngkhôngphảiđicướpnhàbăngđểtrảnợmà!).

Nhữngnghiêncứutươngtựnhưvậychothấyrằng,khôngthểtínhtoánchínhxácxemchúngtavốnđãtốtđếnmứcnàovàđãđammêbuôngthảđếnđâu.Thayvàođó,chúngtatintưởngcảmgiácrằng,mìnhquảlàngườitốt.Cácnhàtâmlíhọcnghiêncứuvềlíluậnđạođứcbiếtrõ,đâylàcáchkhiếnchúngtađánhgiánhiềunhấtvềsựđúng,sai.Chúngtacócâutrảlờiđầyquyếttâm,vàtìmralídohợplínếubịbuộcphảigiảithíchvềcảmgiáccủachínhmình.Nhiềulúcchúngtakhôngthểnghĩralídohợplíđểbảovệýkiếncánhân,nhưngchúngtavẫngiữchặtlấycảmgiáccủabảnthân.Nếumộthànhvi–vídụănthêmmộtmiếngbánhsinhnhậthoặcmuathêmmộtmónđồtạothêmgánhnặngchothẻtíndụng–khônggợiracảmgiác“saitrái”,chúngtasẽkhôngchấtvấnsựthôithúccủachínhmình.Đâylàcáchmàcảmgiáctốtđẹpvềbảnthânnhờcáchànhvitrongquákhứgiúpchúngtabiệnminhchođammêbuôngthảtrongtươnglaicủamình.Khibạncảmthấymìnhnhưmộtthánhnhân,ýtưởngvềsựbuôngthảkhôngtạoracảmgiácsaitrái.Nóđemđếncảmgiácđúngđắn.Giốngnhưthểbạnxứngđángcóđượcphầnthưởngđó.Vànếuđiềuduynhấtthúcđẩysựtựchủcủabạnlàkhaokhátđượclàmmộtngườitốt,bạnsẽđầuhàngmỗikhicảmthấytốtđẹpvềbảnthân.

Điềutồitệnhấtcủagiấyphépđạođứckhôngchỉlàlíluậnđángngờcủanó;vấnđềlớnnhấtlàcáchnógàibẫyđểchúngtacónhữnghànhđộngđốilậpvớilợiíchcủachínhmình.Nóthuyếtphụcchúngtarằng,hànhvitựhủyhoại–dùlàthôiănkiêng,tiêuhếtsạchtiềnhoặclénhútmộtđiếuthuốc–làmột“phầnthưởng.”Đâylàýnghĩđiênrồ,nhưngcũnglàmánhlớitácđộngmạnhmẽcủalítrínhằmbiếnmongmuốncủabạnthànhnhữngcái“nếu”.

Nhữngđánhgiávềđạođứccũngkhôngtạonhiềuđộnglựcnhưniềmtincủachúngta.Chúngtalítưởnghóakhaokhátđượclàmngườicóđứchạnh,vàrấtnhiềungườitintưởngrằng,họđượcthúcđẩynhiềunhấtbởitộilỗivàsựxấuhổ.Nhưngchúngtađangđùavớiaivậy?Chúng

tacónhiềuđộnglựcnhấtkhinhậnđượcthứmìnhmuốnvàtránhxathứmìnhkhôngmuốn.Răndạyđạođứcchomộthànhvikhiếnchúngtacótháiđộnướcđôihơn,thayvìcótháiđộrõràngvềhànhviđó.Khibạnxácđịnhrằng,tháchthứcýchílàviệcnênlàmđểtrởthànhngườitốthơn,bạnsẽtựđộngnghĩracáclậpluận,biệnminhcholídokhiếnbạnkhôngnênlàmviệcđó.Đólàbảnchấtcủaconngười–chúngtacưỡnglạicácquytắcdongườikhácđặtravìlợiíchcủachínhmình.Nếubạnthửápdụngcácquytắcnàytheoquanđiểmđạođứcvàpháttriểnbảnthân,bạnsẽsớmnghethấychínhmìnhlêntiếng–mộtphầntrongbạnkhôngmuốnbịkiểmsoát.Vàvìvậy,khibạntựnhủrằng,việctậpluyện,tiếtkiệmtiềnhoặcbỏthuốclàhànhđộngđúngđắncầnlàm–khôngphảihànhđộnggiúpbạnđạtmụctiêucánhân–bạnsẽítcókhảnănghànhđộngmộtcáchnhấtquán.

Đểtránhxacạmbẫygiấyphépđạođức,điềuquantrọnglàbạnphảitáchrờitìnhthếlưỡngnanvềđạođứcvớikhókhănđơnthuần.Gianlậnthuếhoặclừagạtbạnđờicóthểlàsailầmvềmặtđạođức,nhưnggianlậnvềchếđộănkiêngkhôngphảilàmộttộilỗiđạođức.Vậymàrấtnhiềungườinghĩrằng,cáchìnhthứctựchủđềulàmộtbàikiểmtravềđạođức.Đầuhàngmóntrángmiệng,đingủmuộn,mangtheosốdưthẻtíndụng–chúngtacoiđâylànhữnglídogiúpquyếtđịnhxemmìnhlàngườitốthayxấu.Khôngcólídonàochứađựngsứcnặngthựcsựcủatộilỗihoặcphẩmhạnh.Khichúngtanghĩvềtháchthứcýchítheophươngdiệnđạođức,chúngtalạclốitrongnhữnglờitựbiệnhộvàmấttầmnhìnvềviệccáctháchthứcnàytrợgiúpchúngtarasaođểđạtđượcmongmuốn.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:ĐẠOĐỨCVÀTHÓIXẤU

Tuầnnày,hãyquansátcáchbạnnóivớichínhmìnhvàngườikhácvềthànhcôngcùngthấtbạiýchícủabạn:

•Bạncótựnhủrằng,bạnquảlà“tốt”mỗikhithànhcôngtrướcmộttháchthứcýchínàođó,vàbạn“xấu”khibạnđầuhàngsựchầnchừhoặccámdỗkhông?

•Bạncóvậndụnghànhvi“tốt”nhằmchophépbảnthânlàmviệcgìđó“xấu”không?Đâylàphầnthưởngvôhại,haynóhủyhoạicácmụctiêuýchílớnhơncủabạn?

Khitậpluyệnchophépănuống,côdâutươnglaităngcân

Cheryl,35tuổi,làcốvấntàichínhvà8thángnữacôsẽkếthôn.Cômuốngiảm6kgtrướclễcướinêncôbắtđầuđếnphòngtập3buổimộttuần.Vấnđềlàcôbiếtchínhxácmỗibướctậpđốtcháybaonhiêuca-lo.Khiđốtcháynhiềuca-lohơn,côkhôngthểnàokhônghìnhdungracácmónănmàcôcóquyềnđượcăn.Mặcdùcôđãlênkếhoạchcắtgiảmlượngca-lothunạpvàocơthể,nhưngcôvẫntựchomìnhănthêmmộtchútthứcănvàonhữngngàytậpluyện.Nếucôtậpthêm5phút,côsẽănthêmvàimiếngsô-cô-lanhỏvớisữachua,hoặcuốngthêmlirượuthứhaivàobữatối.Tậpluyệntrởthànhtấmgiấyphépđểcôănuốngtùythích.Kếtquảlà,côtăngthêm1,5kg–theohướnghoàntoàntráingược.

Bằngviệcnghĩrằng,tậpluyệnlàcáchđểđượcphépănnhiềuthêm,Cherylđãpháhủymụctiêugiảmcâncủachínhmình.Đểthoátkhỏicạmbẫy“cấpphép”này,côcầnphảicoitậpluyệnlàbướcđicầnthiếtđểđạtmụctiêu,vàănuốnglànhmạnhhơnlàbướcđithứhai,độclậpmàcôcũngphảiápdụng.Haiphươngphápnàykhôngthểlàhànhvi“tốt”cóthểhoánđổichonhau,vàthànhcôngvớiphươngphápnàykhôngchophépcôdễdãivớiphươngphápkia.

Đừngnhầmlẫnhànhđộnghỗ-trợ-mục-tiêuvớibảnchấtcủamụctiêu.Bạnvẫnchưahếttrởngạichỉvìbạnlàmmộtviệcnhấtquánvớimụctiêu.Hãynhậnbiếtliệuviệcchophépbảnthânthựchiệnhànhđộngtíchcựccókhiếnbạnquênmụctiêuthựcsựcủamìnhkhông.

VẤNĐỀCỦASỰTIẾNBỘCólẽchúngtanênsuynghĩkĩtrướckhitraochomìnhmộtngôisaovàng.Trongkhitấtcảchúngtatinrằng,việcđạtđượctiếnbộtrongquátrìnhtiếntớimụctiêu,khuyếnkhíchchúngtađạtđượcthànhcônglớnhơn,nhưngcácnhàtâmlíhọcbiếtrằng,chúngtaquávộivãkhicoisựtiếnbộlàlờibiệnhộchohànhvidễdãicủamình.AyeletFishbach,giáosưtạitrườngKinhdoanhthuộcĐạihọcChicago,chothấyrằng,việcđạt

đượctiếnbộtrongquátrìnhtiếntớimụctiêutạođộngcơkhiếnmọingườicóhànhvihủy-hoại-mục-tiêu.Trongmộtnghiêncứu,họnhắcnhởnhữngngườiănkiêngthànhcôngvềtiếnbộhọđạtđượctrongquátrìnhđạtđượccânnặnglítưởng.Sauđó,họtặngnhữngngườiănkiêngnàymónquàcảmơnlàtáohoặcmộtthanhsô-cô-la.85%nhữngngườiănkiêngtự-chúc-mừng-bản-thânkhôngchọntáo,sovớichỉ58%nhữngngườiănkiêngkhôngđượcnhắcnhởvềtiếnbộhọđạtđược.Nghiêncứuthứhaipháthiệnratácđộngtươngtựđốivớicácmụctiêuvềhọctập:cácsinhviênđượctạocảmgiáctốtđẹpvềthờigianhọdànhrađểhọctậptrướckìthi,thườngdànhcảbuổitốiđểchơinémlonbiavớibạnbè.

Sựtiếnbộcóthểkhiếnchúngtatừbỏmụctiêumàtaphảilaođộngvấtvảđểđạtđược,bởivìnóchuyểnsứcmạnhcânbằnggiữahaicáitôiđangđấutranhbêntrongchúngta.Bạnhãynhớrằng,tháchthứcýchíliênquanđếnhaimụctiêunàymâuthuẫnvớinhau.Mộtphầntrongbạnnghĩđếnlợiíchlâudàicủabảnthân(vídụgiảmcân);nhưngphầnkiamuốnđượcthỏamãnngaylậptức(sô-cô-la!).Tronggiâyphútcámdỗ,bạncầncáitôilớnhơntranhluậnlớntiếnghơntiếngnóicủasựđammêsangã.Tuynhiên,thànhcôngcủasựtựchủcóhệquảkhôngdựtínhtrướcđược:Nótạmthờithỏamãncáitôicaohơn.Khibạnđạtđượctiếnbộtrongquátrìnhtiếntớimụctiêulâudài,nãobạn–vớidanhsáchrấtnhiềumụctiêu–thúcđẩybạntheođuổimụctiêudàihạn.Sauđó,nótậptrungchúývàomụctiêuvẫnchưađượcthỏamãn–tứclàtiếngnóicủasựđammêsangã.Cácnhàtâmlíhọcgọiđâylàgiảiphóngmụctiêu.Mụctiêumàlâunaybạnphảikìmnén,cùngvớisựtựchủđangtrởnênmạnhmẽhơn,vàmọicámdỗsẽtrởnênngàycànghấpdẫnhơn.

Trênthựctế,điềunàynghĩalàtiếnmộtbướcsẽchophépbạnlùihaibước.Việclậpkếhoạchđầutưhưutrítựđộngcóthểthỏamãncáitôimuốntiếtkiệmcủabạn,nhưngnósẽgiảiphóngcáitôimuốnđimuasắm.Việcsắpxếptàiliệugọngàngcóthểthỏamãncáitôimuốnlàmviệccủabạn,nhưngnósẽgiảiphóngcáitôimuốnxemchươngtrìnhthểthaotrêntruyềnhình.

Mặcdùnóđốilậpvớimọithứmàchúngtavẫntintưởngvềviệcđạtđượcmụctiêu,nhưngviệctậptrungvàosựtiếnbộcóthểkìmhãmchúngtađạtđượcthànhcông.Điềuđókhôngcónghĩalàbảnthânsựtiếnbộlàvấnđề.Vấnđềvớisựtiếnbộchínhlàcáchnókhiếnchúngtacảmthấynhưthếnào–vàthậmchísauđó,nósẽchỉlàvấnđềkhichúngtalắngnghecảmgiác,thayvìtrungthànhvớimụctiêuđềra.Sựtiếnbộ

cóthểlàđộngcơthúcđẩyvàcóthểtruyềncảmhứngchosựtựchủtrongtươnglai,nhưngchỉkhibạncoihànhđộngcủamìnhlàbằngchứngchothấybạntrungthànhvớimụctiêu.Nóicáchkhác,bạncầnnhìnvàoviệcmìnhđãlàmvàphảithựcsựquantâmđếnmụctiêucủabảnthânnhiềuđếnmức,bạnmuốnthựchiệnviệcđónhiềuhơnlàđạtmụctiêu.Cáchsuynghĩnàykhôngkhóápdụngnhưnghơikhácthường.

Hainếpsuynghĩnàyđemlạihệquảrấtkhácnhau.Khinhữngngườicóbướctiếntíchcựctrongquátrìnhđạtđượcmụctiêu–nhưtậpluyện,họctậphoặctiếtkiệmtiền–đượchỏi:“Bạntiếnbộđượcchừngnàotrênhànhtrìnhđạtmụctiêurồi?”thìhọsẽthườnglàmgìđómâuthuẫnvớimụctiêu,vídụbỏtậpngàyhômsau,đichơivớibạnbèthayvìhọcbài,hoặcmuamónđồnàođóđắttiền.Ngượclại,nhữngngườiđượchỏi:“Bạncamkếtthếnàovớimụctiêucủamình?”khôngbịhấpdẫnbởihànhvigâymâuthuẫn.Mộtsựchuyểnđổiđơngiảnvềtrọngtâmdẫnđếncáchhiểukhácnhauvềhànhđộngcủaconngười–“Tôilàmviệcđóbởivìtôimuốnlàm,”thayvì“Tôilàmviệcđó,tuyệtlắm,giờthìtôicóthểlàmviệcmàtôithựcsựmuốn!”

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

ĐỂHỦYGIẤYPHÉP,HÃYNHỚĐẾNNGUYÊNNHÂN

Làmcáchnàobạntậptrungvàosựcamkếtthayvìtậptrungvàosựtiếnbộ?CácnhànghiêncứuthuộcĐạihọcKhoahọcHồngKôngvàĐạihọcChicagođãtiếnhànhmộtnghiêncứu.Họyêucầucácsinhviênnhớđếnthờiđiểmkhướctừcámdỗ,giấyphépđạođứcđãchothấytácđộng,70%chớplấycơhộikếtiếpđểthỏamãnbảnthân.Nhưngkhicácnhànghiêncứuđềnghịngườithamgianhớđếnlídohọcưỡnglạicámdỗ,tácđộngcủagiấyphépbiếnmất–69%cưỡnglạicámdỗ.Giốngnhưmộtphépmàu,cácnhànghiêncứukhámpháracáchđơngiảnđểnângcaotựchủvàgiúpcácsinhviênnàyđưaralựachọnnhấtquánvớimụctiêuchung.Phươngphápnhớđến“lído”rấthiệuquả,bởivìnóthayđổicảmnhậncủabạnvềphầnthưởngđốivớiýthíchcủabảnthân.Nhớđếnlídocũnggiúpbạnnhậnracáccơhộikhácvàhànhđộngđểhoànthànhmụctiêu.

Lầnsau,khibạnnhậnthấymìnhđangdùnghànhvitốtđẹptrongquákhứđểbiệnminhchomongmuốnđượchànhđộngtheoý

thích,hãydừnglạivànhớđếnlído.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

NGÀYMAIGIỐNGNGÀYHÔMNAY

NhàkinhtếhọchànhviHowardRachlinđưaramộtbíquyếtthúvịnhằmvượtquavấnđềluônluônbắtđầuthayđổivàongàymai.Khibạnmuốnthayđổimộthànhvi,hãyhướngtớigiảmsựhaythayđổitronghànhvicủabạn,thayvìbảnthânhànhvi.Ôngchothấyrằng,nhữngngườihútthuốcđượcđềnghịthửhútcùngsốđiếuthuốcmỗingàysẽdầndầngiảmhútthuốc–ngaycảkhihọđượcnóithẳnglà,khôngnêncốgắnghútíthơnbìnhthường.Rachlinlậpluậnrằng,việcnàyđemlạihiệuquảvìngườihútthuốcbịcướpđibệđỡýthứcthôngthườngcủaviệcgiảvờrằngngàymaisẽkhác.Mỗiđiếuthuốckhôngchỉtrởthànhthêmmộtđiếuthuốcđượchúthômnay,màcònlàthêmmộtđiếuthuốcđượchútngàymai,ngàykia,ngàykìa.Việcnàycộngthêmtrọnglượngchomỗiđiếuthuốcvàkhiếnhọkhókhănhơntrongviệcphủnhậnhậuquảcủamộtđiếuthuốcđơnlẻ.

Tuầnnày,hãyvậndụnglờikhuyêncủaRachlinvàotháchthứcýchícủabạn:hướngtớigiảmsựhaythayđổitronghànhvimỗingày.Coimọilựachọncủabạnlàcamkếtđốivớitấtcảcáclựachọntrongtươnglai.Vìvậy,thayvìhỏi:“Bâygiờmìnhcómuốnănthanhkẹonàykhông?”hãytựhỏi:“Mìnhcómuốnhậuquảcủaviệcănmộtthanhkẹomỗichiềutrongcảnămtớikhông?”Hoặcnếubạnđãtrìhoãnviệcmàbạnbiếtmìnhnênlàm,thayvìhỏi:“Mìnhmuốnlàmhômnayhayngàymai?”hãytựhỏi:“Mìnhcóthựcsựmuốnhậuquảcủaviệcluônluôntrìhoãnkhông?”

ĂnchaytrướcbữatốiJeff,30tuổi,nhàphântíchhệthốngmạng,làmộtngườiănthịtluônphảiđấutranhtưtưởng.Anhliêntụcđọccácbàiviếtvềlợiíchkhiănítthịthơn,chưanóiđếnsựkhiếpsợcủaanhvớicôngnghiệpchếbiếnthực

phẩm.Nhưngkếđếnlàniềmvuithíchđượcănbánhbắpcuốnnhânthịt(2),pizzanhânxúcxíchbò,heovàtiêu,bánhmìkẹpănnhanhvàthịtxôngkhóichobữasáng.Jeffbiếtrằng,ănchaysẽgiảiphóngmốilovềđạolí,nhưngkhicómộtmiếngbánhpizzanằmtrongtầmvớicủaanh,khaokhátđượclàmmộtngườitốthơntanbiếntheolànhơibốclêntừmiếngphomáttanchảy.

Nỗlựcbanđầucủaanhtrongviệcănítthịthơndẫnđếnviệccấpgiấyphépđạođứckhásángtạo.Anhthấymìnhcoimónănchaylàcôngcụđểxóabỏ“sựxấuxa”củamộtmónănmặn–vídụgọimộtsuấtrauđểlàmdịutộilỗicủaanhkhigọimónbánhbắpcuốnnhânthịt.Hoặcanhsẽcoimónăntrongbữasánglàcôngcụđểquyếtđịnhliệuhômđólà“ngàytốt”hay“ngàyxấu”–nếuanhănbánhmìkẹpthịtxôngkhóivàtrứngvàobữasáng,hômđósẽlàngàyxấu,nghĩalàanhđượctựdoănthịtvàobữatrưavàbữatối.Ngàymai(anhtựnhủ)sẽlàmộtngàytốttừlúcbìnhminhđếnhoànghôn.

Thayvìchophépbảnthânđượclàmngườitốtmộtvàingàyvàlàmngườixấumộtvàingàykhác(cóthểđoántrướcrằng,sẽcónhiềungàyxấuhơnngàytốt),anhquyếtđịnhđónnhậntháchthứclàgiảmthayđổitronghànhvicủamình.Anhthiếtlậpchiếnlược“ănchaytrướcbữatối.”Anhsẽcamkếtănchayđến6giờtối,sauđó,sẽănmọimónanhthíchtrongbữatối.Vớiquytắcnày,anhkhôngthểănbánhmìkẹpthịtvàobữatrưavàanhtựnhủbữatốisẽchỉcómónbôngcảixanh–vàanhkhôngthểcoimónngũcốctrongbữasánglàlờibiệnhộchomóncánhgàvàobữatrưa.

Phươngphápnàyquảlàhữuhiệuđểchấmdứtcuộcđấutranhdaidẳngtrongnộitâm,vềviệcliệubạncóđượcphầnthưởngkhông.KhiJeffquyếtđịnhgiữamónbánhmìkẹpgiămbôngvớiphomátvàmónkhaivịlàmtừđậu,dầu,vừng,chanhvàtỏi,quytắcmớigiúpanhdễdànglựachọnhơn.Bữatrưalàmónchay,khôngcầntranhluậngìthêm.Vậndụngquytắcthườngngàycũngsẽgiúpbạnnhìnthấyảogiácrằng,việcbạnlàmngàymaisẽhoàntoànkhácbiệtvớiviệcbạnlàmhômnay.Jeffbiếtrằng,nếuanhphávỡquytắcmộtngày,anh–theohướngdẫncủathínghiệm–sẽphảiphávỡquytắccủacácngàycònlạitrongtuần.Mặcdùbánhmìkẹpgiămbôngvàphomátcóvẻhấpdẫn,nhưnganhthựcsựkhôngmuốntừbỏmụctiêusuốtcảtuần.Khianhcoimónbánhnàylàkhởiđầucủamộtquytắcmới,thayvìlàngoạilệ,anhthấymónbánhđóítngonmiệnghơn.

Cóquytắcsốngnàocóthểgiúpbạnchấmdứtcuộcđấutranhdaidẳngtrongnộitâm,khiếnbạnquênđimụctiêucủamìnhkhông?

KHITỘILỖIGIỐNGVỚIĐỨCTÍNHTỐTCònmộtcạmbẫycuốicùngvềsựcấpphépmàchúngtaphảihọccáchtránhxa,vàkhônggiốngvớinhữngcạmbẫymàchúngtađãthấy,cạmbẫynàykhôngliênquanđếnhànhvicóđạođức.Nóliênquanđếnmongmuốntrongsâuthẳmnhằmthuyếtphụctarằng,mongmuốncủatakhônghềxấu.Nhưbạnsẽthấy,chúngtaquáhàohứngđểtraochomụctiêucủasựcámdỗgiấyphépđạođứccủachínhnó,vìvậychúngtachophépmìnhđượccócảmgiáckhôngcólỗi.

ẤntượngtốtHãyhìnhdungbạnđangđứngtrongmộtcửahàngtạphóavàchọnmộtvàimónđồdùngvàocuốituần.Bạnđiquanhkhubánngũcốcđếnkhuđồđônglạnh,vàởđó,bạnnhìnthấychươngtrìnhkhuyếnmạiđặcsắctạiquầy.Mộtthiênthầnthựcsựcầmmộtkhaythựcphẩmmẫu.Chùmánhsángvàngphátratừvầnghàoquangcủathiênthầnnàysoisángđĩaxúcxíchnhỏ.Tiếngnhạcnhưthoátratừánhmắtcủathiênthầnđó.“Hãythửmộtmiếng,”thiênthầnmờigọibạn.Bạnnhìnmónrượumậnkhaivị,vàýnghĩvềchấtbéobãohòarồicholesterolxuấthiệntrongđầubạn.Bạnbiếtmónxúcxíchnàykhôngtốtchochếđộăncủamình,nhưngchắcchắnrồi,mộtthiênthầnsẽkhônglôikéobạnđisaihướngđúngkhông?Cóthểchỉlàmộtmiếngthôi…

Xinchúcmừng:bạnvừagặpvàsavàocạmbẫycủaấntượngtốt.Phươngthứcgiấyphépđạođứcnàytìmkiếmrấtnhiềulídođểnói“có”trướccámdỗ.Khichúngtamuốncósựchophépđểchiềutheoýthíchcủamình,chúngtasẽcoimọidấuhiệucủaphẩmhạnhđềulàlờibiệnhộchotháiđộđầuhàng.

Đểthấyđượcđiềunàytronghànhđộng,bạnkhôngcầnphảinhìnđâuxangoàibữatối.Cácnghiêncứuchorằng,nhữngngườigọimónăn

chínhvốnđượcquảngcáolàmónăntốtchosứckhỏe,sẽgọinhiềuđồuống,mónănthêmvàmóntrángmiệngtheoýthích.Mặcdùmụctiêucủahọlàđượckhỏemạnh,nhưngcuốicùng,họlạitiêuthụnhiềuca-lohơnnhữngngườigọimónănnhẹthôngthường.Cácnhànghiêncứuvềchếđộăngọiđâylàấntượngsứckhỏe.Chúngtacũngcảmthấytốtkhigọimónăncólợichosứckhỏe,vàmónăntheosởthíchkếtiếpkhônghềđemlạicảmgiáccólỗi.Chúngtacũngcoicáclựachọnmangtínhđạođứclànhữnghammêphủnhận–nghĩađenlàvậy,trongmộtsốtrườnghợp.Cácnhànghiêncứupháthiệnrarằng,nếubạngọimónbánhmìkẹpphómátkèmvớimónrautrộn,nhữngngườiăntốisẽtiênlượngrằng,bữaănđóchứaíthàmlượngca-lohơnlàgọiriêngmónbánhmìkẹpphómát.Điềunàyquảlàphilí,trừkhibạntinrằng,đặtraudiếplênđĩacóthểkhiếnca-lobiếnmấtmộtcáchkìdiệu.(Mặcdùnếuđánhgiáquamónăndomọingườigọikhiđixemphimvàđiănởnhàhàng,tôidámnóirằng,rấtnhiềungườitrongchúngtatinrằng,nướcsô-đadànhchongườiănkiêngcũngcóhiệuứngphủ-nhận-hàm-lượng-ca-lotươngtựnhưvậy.)

Điềuđangthựcsựdiễnrachínhlàmónrautrộnlàmlumờnhậnđịnhcủanhữngngườiđiăntối.Mónraunàytạochohọcảmgiácrằng,bữaăncủahọlàđúngđắn.Nhữngláraudiếpxuấthiệncùngvớihiệuứngấntượngsứckhỏevàtạoramộtvầnghàoquangchemờmónbánhmìkẹp,khiếnngườitađánhgiákhôngđúngmức“chiphí”sứckhỏecủabữaănđó.Nhữngngườiănkiêng–vềlíthuyếtsẽlàngườibiếtrõnhấtvềhàmlượngca-lotrongthựcphẩm–lạilànhữngngườicósựhoàinghicaonhấtđốivớihiệntượngấntượngtốt,vàlàmgiảm100ki-lôca-lotrongphầnướclượngkhimónrautrộnđượcgọikèmtheo.

Ấntượngtốtxảyraởbấtcứnơiđâucóhànhvichiềutheoýthíchđượcđikèmvớihànhvicóvẻđạođứchơn.Vídụ,cácnghiêncứucũngchỉrarằng,nhữngngườichuyênsănlùnghànghạgiámuađượcmónhờicũngcóthểcảmthấymìnhcóđứctínhtốtkhitiếtkiệmđượctiền,vàcảmgiácđókhiếnhọmuanhiềuhơndựtính,vànhữngngườitặngquàcóthểcảmthấyhọthậthàophóng,đếnmứchọquyếtđịnhrằng,mìnhcũngxứngđángđượcnhậnmộtmónquà.(Điềunàygiảithíchtạisaogiầydépvàquầnáonữgiớichiếmtỉlệlớnnhấttronghoạtđộngmuasắmđầucáckìnghỉ.)

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:BẠNCÓBỊTÁCĐỘNGBỞIHIỆUỨNGẤNTƯỢNGTỐTKHÔNG?

Bạncóchophépbảnthânchiềutheoýthíchbằngcáchtậptrungvàochấtlượngđạođứccủaýthíchđókhông?Bạncóngôntừkìdiệunàođểchophépbảnthânđượcchiềutheoýthíchkhông,vídụnhư“Mua1tặng1”,“Thậtsựthiênnhiên”,“Nhẹ”,“Giaodịchcôngbằng”,“Hữucơ”,hay“Vìsựnghiệptốt”không?Tuầnnày,hãyquansátxemliệubạncóbịvướngvàohànhvinàođó,dotácđộngcủahiệuứngấntượngtốtcónguycơhủyhoạimụctiêucủabạnkhông.

Ngườimuahàngbiếttiếtkiệmmuasắmnhiềuhơndựđịnh

Margaret,mộtdượcsĩmớinghỉhưu,làngườinghiệnsănhànggiảmgiá.Mứcgiảmgiácàngsâu,sốlượngsảnphẩmchịphảimuacànglớn.Chịđẩyxequacáclốivàokhohàng,chọncácmặthàngđượcsắptheolôởtrêngiá,vàchịthấythậtsungsướngkhinghĩmìnhmaymắnmuađượclôhànglớn.Giấyvệsinh,ngũcốc,giấygói–khôngquantrọnglàmặthànggì,chỉcầngiárẻ,chịđềumuahết.Trongcửahàng,từsảnphẩmcódánnhãnmứcgiáđượcgiảmđếnsảnphẩmkhôngđượctrangtríbắtmắtđềukêugào:“Thiêntàimuasắmơi,chịđangtiếtkiệmtiềnđấy!”VậymàkhiMargaretnhìnmộtcáchsửngsốt,khótinvàocáctờhóađơntừchuyếnmuasắmhàngtuầnđếncửahànggiảmgiá,rõrànglàchịđangtiêunhiềuhơnmứcchịtừngtiêuởcửahàngtạphóathôngthường.Chịđãquáquenvớiviệctậptrungvàonhãndán“Bạntiếtkiệmđược..........!”cuốimỗihóađơn,vìvậychịphớtlờtổngsốtiềnphảichi.Margaretnhậnrarằng,chỉcầnchịbướcchânvàocửahànggiảmgiá,chịsẽrơivàocạmbẫycủahiệuứngấntượngtốt.Hiệuứngđóchophépchịtựdomuasắmmàkhôngcảmthấycólỗi,vàchịquávuisướngđếnmứcthoảimáichiềutheoýthíchcủamình.Đểtìmcáchthoátkhỏicạmbẫynày,chịphảixácđịnhlạiýnghĩacủaviệctiếtkiệm.Chịkhôngcònquantâmđếnsốlượnghàngmuađượcnữa–chịphảituânthủđúnggiớihạnchitiêuvàxửlítốt.Chịvẫncảmthấyvuisướngkhitiếtkiệmtiền,nhưngchịkhôngcònđểvầnghàoquangcủahànhvitiếtkiệmbiếnnhữngbuổiđimuahàngmỗituầnthànhcácbuổitiêutiềnmuasắmlubù.

Khihiệuứngấntượngtốtxuấthiệntrongtháchthứcýchícủabạn,hãytìmđếnbiệnphápcụthểnhất(vídụhàmlượngca-lo,chiphí,thờigianbị

mấthoặclãngphí),xemliệulựachọnđócóphùhợpvớimụctiêucủabạnkhông.

RỦIROCỦATHÁIĐỘBẢOVỆMÔITRƯỜNGXANH

Đãbaonhiêulầnbạnđượcđềnghịbảovệmôitrườngbằngviệcthựchiệnmộthànhđộngnhỏ,từviệcthaybóngđènđếndùngtúimuasắmtáisửdụng?Cóthểbạncũngđượcđềnghịmuasảnphẩm“khôngchứacac-bon”–vềcơbản,đâylàsámhốitàichínhvìbạnsửdụngnănglượngvàtiêuthụquámức.Vídụ,cáclữkháchcảmthấycólỗivềtácđộngđốivớimôitrườngdođivémáybayhạngnhất,cóthểbỏthêmmộtchúttiềnnhonhỏđểhãnghàngkhôngtrồngthêmmộtcâyxanhởNamMĩ.

Vềbảnchất,tấtcảcáchànhđộngnàyđềutốtchomôitrường.Nhưngchuyệngìsẽxảyranếucáchànhđộngnàythayđổicáchchúngtasuynghĩvềchínhmình?Liệuchúngtacótựthuyếtphụcrằng,taquantâmđếnhànhtinhnày,vàkhuyếnkhíchbảnthântuânthủcácquytắcxanhbấtcứkhinàocóthểkhông?Hayliệunhữnglựachọnđạođứcnàysẽgópphầngâyhạichomôitrường,bằngcáchđóngvaitròlànhântốnhắcnhởthườngxuyênvềgiấyphépxanhcủachúngta?

Lầnđầutiêntôibắtđầulolắngvềđiềunàylàkhimộtnghiêncứuchothấy,hiệuứnggiấyphépđạođứcđốivớihànhđộngbảovệmôitrường.Chỉcầnlướtquamộttrangwebbáncácsảnphẩmxanh,vídụpinnạphoặcsữachuahữucơ,cũngkhiếnmọingườicảmthấybảnthânthậttốtđẹp.Nhưngbảovệmôitrườngkhôngphảilúcnàocũngđưalạihànhđộngcóđạođức.Nghiêncứuđópháthiệnrarằng,nhữngngườithựcsựquyếtđịnhmuamộtsảnphẩmthânthiệnvớimôitrườngsinhtháithườnggianlậntrongbàikiểmtramàhọđượctrảtiềnchomỗicâutrảlờiđúng.Họcũngthườnglấythêmtiềntrongphongbìmàhọđượcyêucầulấyđúngkhoảntiềncủamình.Đôilúcphẩmhạnhcủahànhđộngmuasắmxanhlạibiệnminhchotộilừagạtvàtrộmcắp.

Ngaycảnếunhưbạnkhôngnghĩrằng,láichiếcxePrius(3)sẽbiếnbạnthànhmộtkẻnóidối(4),kếtquảcủamộtcuộcnghiêncứucũngchothấyđiềuđó.NhàkinhtếhọcMatthewJ.Kotchenlongạirằng,cáchànhđộng“xanh”nhonhỏsẽgiảmbớtlỗicủacảngườilàmkinhdoanhvà

ngườitiêudùng,vàcấpphépchocáchànhvinguyhạihơn.Cóthểchúngtaquantâmđếnmôitrường,nhưngtạorasựthayđổilớnvềphongcáchsốngquảlàkhôngđơngiản.Cóthểsẽlàhơiquákhinghĩđếnmứcđộnghiêmtrọngcủasựthayđổikhíhậu,thiếuhụtnănglượngvàhànhđộngcầncóđểngănchặnthảmhọa.Khimọithứkhiếnchúngtacảmthấyđãhoànthànhphầnviệccủamình–đểchúngtacóthểthôinghĩvềvấnđềkia–chúngtasẽlaongayvàođó.Vàmộtkhicảmgiáccólỗivàsựlolắngtanbiến,chúngtasẽđượctựdotiếptụcthựchiệncáchànhvilãngphínhưthườnglệ.Vậynên,mộtchiếctúimuasắmtáisửdụngtrởthànhgiấyphépđểchúngtamuanhiềuhơn,trồngthêmmộtcâyxanhlàgiấyphépđểchúngtađimáybaythườngxuyênhơn,vàthaybóngđènlàgiấyphépđểchúngtađượcsốngtrongmộtngôinhàtolớnhơn,tiêutốnnănglượnghơn.

Tintốtlànhlà,khôngphảitấtcảcáchànhđộngxanhđềucóthểgợirahànhvitiêudùnghoangphíănuốngvôđộvàkhôngcảmthấycólỗikhithảicac-bon.CácnhàkinhtếhọcthuộcĐạihọcMelbournepháthiệnrarằng,hiệuứnggiấyphéphayxảyranhấtkhimọingườichitrảchoviệc“sámhối”vìhànhvixấu–vídụ,trảthêm2,5đôlađểtrồngmộtcâyxanhbùlạichiphíthảicac-bondosửdụngđiệntạinhà.Cảmgiáccólỗivớimôitrườngcủangườitiêudùngđượcgiảmnhẹ,vàgiatăngcơhộikhiếnhọcảmthấymìnhđượcphéptiêuthụnhiềunănglượnghơn.

Tuynhiên,khitađượctraocơhộiđểtrảthêmtiềnchohànhvithaythếhànhđộngcóhạibằnghànhđộngcólợichomôitrường–vídụ,trảthêm10%hóađơnđiệnđểsửdụngnguồnnănglượngxanh–hiệuứnggiấyphépnhưvậykhôngđượcthấyrõ.Tạisaokhông?Cácnhàkinhtếhọcnghiêncứuvàchorằng,hànhđộngxanhnàykhônglàmgiảmbớtcảmgiáccólỗinhiềunhưnólàmtăngýthứctráchnhiệmcủangườitiêudùngđốivớimôitrường.Khichúngtatrảthêmtiềnđểsửdụngnănglượnggióhoặcnănglượngmặttrời,chúngtanghĩrằng,mìnhlàngườibiếtlàmviệctốtchohànhtinhnày!Vàsauđó,chúngtaômkhưkhưnhậnđịnhđóbênmìnhvàtìmkiếmthêmcáchđểsốngvớiđúnggiátrịcủabảnthânvàđạtđượcmụctiêu.Nếuchúngtamuốnkhuyếnkhíchngườikháchànhđộngxanh,chúngtaphảikhônkhéotậptrunghơnnữavàocátínhcủamộtngườibiếtquantâmđếnmôitrường,vàquantâmíthơnđếnviệctraochomọingườicơhộiđượcmuaquyềnlàmtanchảycáctảngbăng.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:BẠNNGHĨMÌNHLÀAI?

Khibạnnghĩvềtháchthứcýchí,bạnthấycáitôinàogiốngbạn“thựcsự”nhất–cáitôimuốntheođuổimụctiêu,haycáitôimuốnđượckiểmsoát?Bạnnhậnthấynhiềuhơnvớikhaokhátvàsựthôithúc,hayvớigiátrịvàmụctiêudàihạncủabạn?Khinghĩvềtháchthứcýchí,bạncócảmthấymìnhlàngườicóthểthànhcông–haybạncảmthấybạncầnphảikìmnén,cảithiện,hoặcthayđổiconngườicủamìnhkhông?

LờicuốiTronghànhtrìnhđitìmsựtựchủ,quảlàsailầmkhigiớihạncáctháchthứcýchítrongkhuônkhổcủacáchànhviđạođức.Chúngtanhanhchóngcấpgiấyphépchobảnthânnhờvàocáchànhvitốtđẹphoặcchỉlàcáchànhviđượcdựtínhvànhanhchóngđầuhàng.Nghĩđếnkhíacạnh“đúng”và“sai”thayvìnhớđếnmongmuốnthựcsựcủabảnthân,sẽgâyranhữngsựthôithúccạnhtranhvàchophépcáchànhvitựhủyhoạibảnthân.Đểthayđổi,chúngtacầnphảicảmnhậnđượcbảnchấtcủamụctiêu,chứkhôngphảihàoquangcủahiệuứngấntượngtốtmàtacóđượckhilàmmộtngườitốt.

N

CHƯƠNG5

LỜINÓIDỐIVĨĐẠICỦANÃO:

TẠISAOCHÚNGTANHẦMLẪNMONGMUỐNVỚINIỀMHẠNH

PHÚC?ăm1953,JamesOldsvàPeterMilner,hainhàkhoahọctrẻtạiĐạihọcMcGilltạiMontreal,đãcốgắnglàmrõtrườnghợpthínghiệmgâybốirốivềmộtconchuột.Hainhàkhoahọcnàycấymộtđiệncựctrongnãochuột,quađóhọcóthểtruyềncáccơnsốcvàocơthểnó.Họcốgắngkhởiđộngkhuvựcnãomàcácnhàkhoahọc

khácđãpháthiệnrarằng,khuvựcđócóthểtạoraphảnứngsợhãiởchuột.Theocácbáocáotrướcđó,chuộtthínghiệmrấtghétcáccơnsốc,vìvậychúngthườnglảngtránhmọithứliênquanđếngiâyphútkíchthíchnão.NhưngconchuộtcủaOldsvàMilnerlạihoàntoànkhác,nóliêntụcquaytrởlạigócchuồngnơinóbịgâysốc.Cứnhưthểconchuộtchờđợiđếncúsốctiếptheo.

Hếtsứclúngtúngtrướchànhvilạlùngcủaconchuột,họquyếtđịnhthửnghiệmgiảthuyếtrằng,conchuộtmuốnđượcgâysốc.Họthưởngchoconchuộtmộtcơnsốcnhẹmỗikhinótiếnđếngầnphíabênphảivàtránhxagócchuồng.Conchuộtnhanhchóngbắtđượcdấuhiệuđó,vàchỉtrongvàiphút,nóđãdichuyểnsanggócđốidiệncủachuồngnhốt.OldsvàMilnernhậnthấyrằng,conchuộtsẽdichuyểntheomọihướngnếuhọthưởngchonómộtcơnsốc.Chẳnglâusau,họcóthểđiềukhiểnconchuộtgiốngnhưmộtchiếccầnđiềukhiển.

Cóphảicácnhàkhoahọckhácmắcsailầmvềhiệuứngkíchthíchkhuvựcnãogiữacủachuộtkhông?Hayhọđãtìmphảimộtconchuộtưabịhànhhạ?

Trênthựctế,dohơivụngvềtrongquátrìnhcấyghép,nênhọđãcấy

nhầmđiệncựcvàokhuvựcnãochưađượckhámphá.Oldsđượcđàotạotrởthànhchuyêngiatâmlíhọcxãhội,khôngphảilàmộtnhàkhoahọcthầnkinh,vàvìvậyanhvẫnchưathuầnthụccáckĩnăngtrongphòngthínghiệm.Anhđãcấynhầmđiệncựcvàomộtkhuvựckhác.Vàtìnhcờ,họđãtìmthấymộtkhuvựctrongnãocóvẻnhưsẽsảnsinhraniềmvuilạthườngmỗikhibịkíchthích.Cònđiềugìkháccóthểgiảithíchnguyênnhânkhiếnconchuộtdichuyểnđikhắpchốnchỉđểnhậnđượccơnsốckhác?OldsvàMilnergọipháthiệncủahọlàtrungkhuhânhoancủanãobộ.

NhưngOldsvàMilnervẫnchưahiểu,họđangđốimặtvớivấnđềgì.Conchuộtđóchưatừngtrảiquaniềmvuisướng–nómớichỉtrảinghiệmcơnthèmmuốn.Điềumàcácnhàkhoahọcthầnkinhhọcđượcvềtrảinghiệmcủaconchuộtđó,đemđếncánhcửasổthúvịvềtrảinghiệmcủachúngtađốivớicáccơnthèm,sựcámdỗvàcơnnghiện.Khichúngtanhìnxuyênquacánhcửasổđó,chúngtasẽthấyrằng,khinóiđếnhạnhphúc,chúngtakhôngthểtintưởngnãobộđểchỉchotathấyhướngđiđúngđắn.Chúngtacũngsẽtìmhiểuxem,lĩnhvựctiếpthịdựatrênkhoahọcnghiêncứuvềthầnkinh,vậndụngphươngphápkhoahọcnàynhưthếnào,đểđiềukhiểnnãovàsảnsinhmongmuốn,vàchúngtaphảilàmsaođểcưỡnglạimongmuốnđó.

HỨAHẸNTRAOTHƯỞNGNgaykhiOldsvàMilnerpháthiệnratrungkhu“hânhoan”trongnãochuột,họtiếnhànhchứngminhmứcđộphấnkhíchcủakhuvựcnãonàymỗikhibịkíchthích.Trướchết,họbỏđóiconchuộttrong24giờ,sauđóđặtnóvàogiữamộtcáihangcóđểthứcănởcảhaiđầu.Thôngthường,conchuộtsẽchạyđếnmộtđầuhangvàănnhanhphầnthứcănđểsẵn.Nhưngnếuhọgâysốcchoconchuộttrướckhiđưađếnchỗcóthứcăn,nósẽđứngtạiđúngđiểmđóvàkhôngnhúcnhích.Nóthíchđợicúsốctiếptheohơnlàphầnthứcănkia.

Hainhàkhoahọcnàycũngthínghiệmxem,liệuconchuộtcótựgâysốckhôngnếunócócơhội.Họdựngmộtcáiđònbẩy,vàkhiấnđònbẩy,nósẽtựđộngkíchđiệnvàotrungkhuhânhoancủaconchuột.Ngaykhiconchuộtpháthiệnracáchhoạtđộngcủađònbẩy,cứ5giâynólạitựgâysốc.Nhữngconchuộtkhácđượctiếpcậntựdovớisựtựkíchthíchkhôngthểhiệnbấtkìdấuhiệuthỏamãnnào,vàchúngtiếptụcấnđònbẩychođếnkhimệtlả.Thậmchíchuộtcũngchấpnhậnhànhvitựtra

tấnnếuđượckíchthíchnão.Oldsđặtđònbẩytựkíchthíchvàođầuđốidiệncủamộtđườngdâynhiễmđiện,vàthiếtlậpcơchế,saochoconchuộtchỉnhậnđượcmộtcúsốcvàothờiđiểmnóleolênmỗiđònbẩy.Đámchuộthồhởichạytớichạyluitrênđườngdâynhiễmđiệnchođếnkhibànchâncủachúngbịthươngđếnnỗikhôngthểchạytiếp.Oldscònbịthuyếtphụcrằng,niềmvuisướnglàthứduynhấtcóthểsảnsinhrahànhvinày.

Mộtchuyêngiatâmthầnhọckhôngmấtnhiềuthờigianđểnghĩrằng,thínghiệmnàylàphươngpháptuyệtvờiđểthửnghiệmvớiconngười.TạiĐạihọcTulane,RobertHeathcấyđiệncựcvàonãongườibệnhvàtraochohọhộpđiềukhiểnđểtựkíchthíchtrungkhuhânhoan.CácbệnhnhânnàyhànhxửrấtgiốngvớinhữngconchuộtcủaOldsvàMilner.Khiđượcchophéptựkíchthíchtheoýmuốn,trungbìnhhọtựkíchthíchkhoảng40cúsốcmỗiphút.Khiđượcphụcvụthứcăntronglúcnghỉngơi,cácbệnhnhânnày–họthừanhậnđangđói–khôngmuốndừnghànhvitựkíchthíchđểăn.Mộtbệnhnhâncònphảnđốikịchliệt,mỗikhingườilàmthínghiệmkếtthúcchươngtrìnhvàngắtđiệncực.Mộtngườithamgiakháctiếptụcấnnútđến200lầnsaukhiđiệnngắt,chođếnkhingườilàmthínghiệmphảiyêucầuôngtangừngviệcđólại.Dùthếnàođinữa,kếtquảnàycũngthuyếtphụcHeathtinrằng,tựkíchthíchnãolàkĩthuậtchữabệnhđốivớirấtnhiềubệnhrốiloạntâmtrí(cóvẻnhưhọthíchphươngphápnày),vàôngquyếtđịnhchorằng,sẽlàýtưởnghaykhiđểnguyêncáccựcđiệntrongnãocácbệnhnhânvàtraochohọmáytựkíchthíchcầmtay,đểhọđeovàothắtlưngvàsửdụngmỗikhihọmuốn.

Lúcnày,chúngtanêncânnhắcbốicảnhcủanghiêncứu.Môhìnhkhoahọcvượttrộivàothờiđiểmđóchínhlàngànhtâmlíhọchànhvi.Cácnhànghiêncứuvềhànhvitinrằng,điềuduynhấtxứngđángđượcđolường–dùcủaconngườihayđộngvật–đềulàhànhvi.Ýnghĩư?Cảmgiácư?Chỉlàmlãngphíthờigianthôi.Nếumộtngườiquansátkháchquankhôngthểthấyđiềuđó,vậythìđókhôngphảilàkhoahọc,vàkhôngquantrọng.CóthểđâylànguyênnhânkhiếncácbáocáovềcôngtrìnhcủaHeaththiếucácbáocáochitiếttrựctiếptừcácbệnhnhâncủaôngvềcảmgiáckhihọtựkíchthích.GiốngnhưOldsvàMilner,Heathkếtluậnrằng,bởivìcácđốitượngnghiêncứucủahọliêntụctựkíchthíchvàhọphớtlờthứcănđểchớplấycơhộiđượctiếptụctựgâysốc,nênhọđược“thưởng”vìhànhviđóbằngniềmvuiphấnkhích.Vàquảthật,cácbệnhnhânnóirằng,cáccơnsốcđókhiếnhọthấythíchthú.Nhưngmứcđộtựkíchthíchgần-như-liên-tục,kếthợpvớinỗilo

lắngsợdòngđiệnbịngắt,chothấyđiềugìđókháchơnlàsựthỏamãnthựcsự.Chitiếtítỏimàchúngtathunhậnđượcvềýnghĩvàcảmgiáccủacácbệnhnhânnàychothấymặtkháccủatrảinghiệmgiốngnhưniềmhânhoannày.Mộtbệnhnhântừnghứngchịuchứngủrũvàđượcgắnmôcấygiúpanhtaluôntỉnhtáo,đãmôtảcảmgiáctựkíchthíchlàgâykhóchịudữdội.Bấtchấphànhđộng“ấnnútthườngxuyên,đôilúcđiêncuồng”,anhtachưabaogiờđạtđếnmứcđộthỏamãnmàanhtanghĩmìnhsắpđượctrảinghiệm.Hànhđộngtựkíchthíchnàykhiếnanhtacảmthấylolắngthayvìvuivẻ.Hànhvicủaanhtagiốngvớisựépbuộchơnlàmộtngườiđangtrảinghiệmniềmvui.

NếunhưđànchuộtcủaOldsvàMilnertựkíchthíchchođếnkhikiệtsứckhôngphảibởivìchúngcảmthấythúvịđếnmứckhôngthểdừnglạithìsao?Nếunhưkhuvựcnãomàchúngkíchthíchkhôngtraochochúngtrảinghiệmđượcvuisướnghếtsức,màchỉđơngiảnlàhứahẹnrằng,chúngsẽđượctrảinghiệmniềmhânhoanthìsao?Liệuđànchuộtcóthểtựkíchthíchbởinãonóivớichúngrằng,nếuchúngnhấnđònbẩythêmmộtlầnnữa,điềukìdiệusẽxảyrathìsao?

OldsvàMilnerkhônghềkhámpháratrungkhuhânhoan–thayvàođó,họpháthiệnrakhuvựcmàcácnhàkhoahọcthầnkinhngàynaygọilàhệtraothưởng.Khuvựcmàhọkíchthíchlàhệđộnglựcnguyênthủynhấtcủanãobộ,vàhệnàytiếnhóanhằmthúcđẩychúngtahướngtớihànhđộngvàtiêuthụ.ĐólàlídokhiếnconchuộtđầutiêncủaOldsvàMilnercứdichuyểnquanhgócchuồngnơinóđượckíchthíchlầnđầutiên,vàlídokhiếnnhữngconchuộtkhácsẵnsàngbỏthứcănvàchođiệnchạyvàochânđểcócơhộiđượcgâysốcnão.Mỗikhikhuvựcnàyđượckhởiđộng,nãochuộtsẽnói:“Làmlạiđi!Việcnàysẽkhiếnmàythíchđấy!”Mỗisựkíchthíchđềukhuyếnkhíchconchuộttìmđếnsựkíchthíchthêmnữa,nhưngbảnthânsựkíchthíchkhôngbaogiờđemđếncảmgiácthỏamãn.

Nhưbạnsẽthấy,khôngchỉcáccựcđiệntrongnãomớicóthểkíchhoạthệthầnkinhnày.Thếgiớicủachúngtađầyrẫycáctácnhânkíchthích–từthựcđơnnhàhàngvàsáchbáothờitrangđếnvésốvàquảngcáotruyềnhình–cóthểbiếnchúngtathànhphiênbảnchuộtcủaOldsvàMilnerchạytheosựhứahẹnvềniềmvui.Khiviệcđóxảyra,nãochúngtabịámảnhbởi“Tôimuốn”vàgặpkhókhănkhiphảinói“Tôisẽkhông”.

Hệ'hứahẹntraothưởng'trongnãogiữa

SINHHỌCTHẦNKINHCỦA“TÔIMUỐN”

Hệthầnkinhtraothưởngthúcépchúngtahànhđộngnhưthếnào?Khinãonhậnthấycơhộiđượctraothưởng,nósảnsinhrachấtdẫntruyềnthầnkinhđượcgọilàđô-pa-min.Đô-pa-minnóivớiphầnnãocònlạivềthứphảitậptrungchúývàthứđểchúngtanhúngđôitaynhỏbéthamlamcủamìnhvào.Bảnthânsựxuấthiệnđô-pa-minồạtkhôngtạoraniềmvui–cảmgiácnàygiốngvớicảmgiácthíchthúhơn.Chúngtacảmthấytỉnhtáovàmêđắm.Chúngtanhậnthấycóthểcócảmnhậntốtđẹpvàsẵnsànglàmviệcvìcảmnhậnđó.

Mộtvàinămqua,cácnhàkhoahọcthầnkinhgọihiệuứngsảnsinhđô-pa-minbằngrấtnhiềucáitên,baogồmtìmkiếm,mongmuốn,khaokhátvàkhátvọng.Nhưngcómộtđiềurõràng:đókhôngphảilàtrảinghiệmvềsựthíchthú,thỏamãn,hânhoan,hoặcphầnthưởngthựcsự.Cácnghiêncứuchỉrarằng,bạncóthểhủydiệttoànbộhệđô-pa-mintrongnãochuột,vànóvẫnsẽnởnụcườingungốcnếubạnchonóănđường.Điềumànósẽkhônglàmchínhlàvềphầnthưởng.Nóthíchđường;chỉlànókhôngmuốnđườngtrướckhinócóđường.

Năm2001,nhànghiêncứuvềsinhhọcthầnkinhBrianKnutsontạiĐạihọcStandfordcôngbốthínghiệmđángtincậy,thểhiệnvaitròcủađô-pa-mintrongviệcdựđoán,chứkhôngphảitrongtrảinghiệm,phầnthưởng.ÔngphỏngtheophươngphápmộtnghiêncứunổitiếngvềtâmlíhànhvicủaIvanPavlovvềphảnxạcóđiềukiệncủachó.Năm1927,Pavlovquansátthấyrằng,nếuôngrungchuôngtrướckhichochóăn,chúngsẽtiếtnướcdãikhinghethấytiếngchuông,ngaycảkhitrướcmắtchúngkhôngcóthứcăn.Chúnghọcđượccáchliênhệtiếngchuôngvớilờihứađượcăntối.Knutsoncólinhcảmrằng,nãocũngcódạngthứctiếtnướcbọttươngtựkhinókìvọngđượcthưởng–vàphảnứngnàycủanãokhônggiốngnhưlúcnhậnđượcphầnthưởng.

Trongcuộcnghiêncứu,Knutsonđểnhữngngườithamgiadướimáyquétnãovàrađiềukiệnvớihọrằng,họnênmongchờcơhộinhậnđượctiềnkhinhìnthấymộtbiểutượngđặcbiệttrênmànhình.Đểgiànhđượctiền,họphảinhấnnútgiànhphầnthưởng.Ngaykhibiểutượngxuấthiện,trungtâmphầnthưởngsảnsinhđô-pa-mintrongnãotrởnênphấnkhích,vàngườithamgianhấnnútđểnhậnphầnthưởng.Nhưngkhingườithamgiathựcsựgiànhđượctiền,khuvựcnãonàydịuxuống.Niềmvuichiếnthắngđượcthểhiệnởkhuvựckháctrongnão.Knutsonđãchứngminhrằng,đô-pa-minphụcvụhànhđộngthayvìniềmvui.Lờihứahẹnđượcthưởngđảmbảorằng,ngườithamgiasẽkhôngđểvuộtmấtphầnthưởngnếuhọkhônghànhđộng.Điềuhọcảmnhậnđượckhihệphầnthưởngtrởnênphấnkhíchlàmộtsựđềphòng,khôngphảiniềmhânhoan.

Nhữngđiềukhiếnchúngtacảmthấytốtđẹpsẽkíchhoạthệphầnthưởng–khinhìnthấymónăncámdỗ,mùicàphê,biểngiảmgiá50%trongcửahàng,nụcườicủamộtcôgáixalạnhưngđầyquyếnrũ,chươngtrìnhquảngcáohứahẹnsẽbiếnbạnthànhtỉphú.Luồngđô-pa-mincoicácmụctiêumớimẻnàylàmốikhaokhátcótầmquantrọngynhưsựtồntạicủabạn...

Tấtnhiên,cũnggiốngvớirấtnhiềubảnnăngthuởnguyênthủy,hiệngiờchúngtathấymìnhđangởtrongmôitrườnghoàntoànkhácvớimôitrườngtiếnhóacủanão.Vídụ,luồngđô-pa-mintatrảinghiệmmỗikhichúngtanhìn,ngửi,hoặcnếmthứcăncóhàmlượngđườngcaohoặcnhiềuchấtbéo.Đâylàbảnnăngtuyệtvờinếubạnsốngtrongmôitrườngkhanhiếmthứcăn.Nhưngnếubạnsốngtrongmộtthếgiớingậptrànthứcănvàđượcthiếtkếriêngnhằmtốiđahóaphảnứngđô-pa-min,thìviệctheođuổitừngcơnsảnsinhđô-pa-minchínhlàcôngthứccủabệnhbéophì,thayvìkéodàituổithọ.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:ĐIỀUGÌĐỐTCHÁYCÁCNƠ-RONĐÔ-PA-MINCỦABẠN?

Bạncóbiếtcácnútbấmsảnsinhđô-pa-mincủamìnhlàgìkhông?Thứcănư?Hayrượu?Haymuasắm?Facebook?Hayđiềugìkhácnữa?Tuầnnày,hãychúýxemđiềugìkhiếnbạnphảichúý.Điềugìhứahẹntraothưởngbuộcbạnphảitìmkiếmsựthỏamãn?ĐiềugìkhiếnbạnbịámảnhnhưnhữngconchuộtcủaOldsvàMilner?

NÃOBẠNĐANGCÓNHIỀUĐÔ-PA-MIN:SỰGIATĂNGCỦAHOẠTĐỘNGNGHIÊNCỨUMARKETINGBẰNGTHẦNKINH

HỌCKhiđô-pa-minđượcsảnsinhnhờlờihứahẹnvềphầnthưởng,nócũngsẽkhiếnbạndễbịảnhhưởngbởiloạihìnhcámdỗkhác.Vídụ,khitưởngtượngvềtấmvésốđộcđắc,ngườitamuốnănnhiềuhơn–mơmộngvềnhữngphầnthưởngkhôngthểcóđượccóthểkhiếnbạnlâmvàocảnhrắcrối.Hàmlượngđô-pa-mincaonângcámdỗvềsựthỏamãnlênngaylậptức,trongkhikhiếnchobạnítbậntâmhơnvềhậuquảlâudài.

Bạncóbiếtaiđãpháthiệnrađiềunàykhông?Lànhữngngườimuốncótiềncủabạn.Rấtnhiềukhíacạnhtrongmôitrườngbánlẻngàynayđượcthiếtkếnhằmkhiếnchúngtaluônluônmongmuốnhơnnữa,từ

cáccôngtythựcphẩmlớnvớiphươngthứcsảnxuấtsảnphẩmkếthợptrọnvẹnđường,muốivàchấtbéo,khiếncácnơronđô-pa-mincủabạnphátcuồng,chođếncáccôngtybánxổsốkhuyếnkhíchbạnhìnhdungraviễncảnhbạnsẽlàmgìvớimộttriệuđôlanếunhưbạntrúnggiảiđộcđắc.

Cáccửahàngtạphóacũngkhônghềngốcnghếch.Họmuốnbạnđimuasắmdướisựảnhhưởngcủahàmlượngđô-pa-mintốiđa,vìvậyhọđặtcácsảnphẩmcámdỗnhấtởngayphíatrướcvàtrungtâmquầy.Khitôibướcvàocửahàngtạpphẩmgầnnhà,điềuđầutiêntôinhìnthấychínhlàcácmónbánhmiễnphítạiquầybánh.Khôngphảitìnhcờđâunhé.CácnhànghiêncứuvềthịtrườngtạiĐạihọcStandfordđãchothấyrằng,cácsảnphẩmđồuốngvàthựcphẩmmẫukhiếnngườimuasắmcảmthấykháthơnvàđóibụnghơn,khiếntâmtríhọởvàotrạngtháitìmkiếmphầnthưởng.Tạisaoư?Bởivìcácsảnphẩmmẫunàykếthợphailờihứaphầnthưởnglớnnhất:MiễnphívàĐồăn.Theomộtnghiêncứu,nhữngngườithamgiađượcmờiănthửđồngọtthườngmuacácthựcphẩmtheoýthíchnhưthịtnướnghoặcbánhngọt,vàcácsảnphẩmhạgiá.Cácmẫuthựcphẩmvàđồuốngđãthổiphồngsựhấpdẫncủasảnphẩmvàkíchhoạthệkhenthưởng.(Khônggìcóthểkíchhoạtlờihứavềphầnthưởngcủamộtbàmẹluônnghĩđếncáckhoảnchitiêuhơnlàcơhộiđượctiếtkiệmtiền!)Tuynhiên,ngaycảkhihàmlượngđô-pa-minlênđỉnhđiểmcũngkhôngthểkhiếngiấyvệsinhtrởnênvôcùnghấpdẫnđốivớimộtngườitiêudùngtrungbình.Nhưngchỉcầncắnmộtmiếngbánhngọthươngquếvàcóthểbạnsẽthấytrongxeđẩycóthêmvàimónđồmàbạnkhôngđịnhmua.Vàngaycảkhibạncưỡnglạisựcámdỗcủamónbánhănthửđó,nãobạn–khiđangchứađầyđô-pa-min–sẽtìmkiếmcáigìđókhácđểthỏamãnlờihứavềphầnthưởng.

CácnhànghiêncứutạiĐạihọcStanfordtiếnhànhnghiêncứunàyđãđềnghị21chuyêngiathựcphẩmvàdinhdưỡngdựđoánkếtquả,vàthậtngạcnhiênkhi81%tinrằng,kếtquảđốilậpmớilàđúng–cácsảnphẩmănthửlàmgiảmcơnđóivàcơnkhátcủangườimuasắm,làmthỏamãntháiđộtìmkiếmphầnthưởngcủahọ.Điềunàychothấysựkhôngcóýthứccủahầuhếtchúngta–baogồmcảcácchuyêngianày–vềcácyếutốmôitrườngcóthểgâyảnhhưởngđếnhànhvivàmongmuốnnộitạicủachúngta.Vídụ,hầuhếtmọingườiđềutinrằng,họmiễndịchvớicácchươngtrìnhquảngcáo,bấtchấpminhchứngchothấyrằng,quảngcáotruyềnhìnhvềđồănnhanhkhiếnbạnmuốnmởcửatủlạnhhơn–nhấtlàkhibạnlàngườiănkiêngđangmuốncắtcácsảnphẩmđồănnhanhrakhỏithựcđơn.

Hệkhenthưởngtrongnãocũnghưởngứngsựmớilạvàđadạng.Cuốicùng,cácnơ-ronđô-pa-miníthưởngứnghơnđốivớicácphầnthưởngquenthuộc,dùđólàphầnthưởngbạnthựcsựthích,nhưmóncàphêsữahàngngàyhoặcbữatrưađặcbiệtnhưmọikhi.KhôngphảingẫunhiênmàcáccửahàngcủaStarbucksvàJackintheBoxliêntụcgiớithiệucácsảnphẩmmới,vàcáccửahàngbánlẻquầnáogiớithiệuthêmnhiềumàumới.Mộtcốctrànhưmọikhiư?Córồiđấy,cứgọimónđóthôi.À,nhưngtrongthựcđơncóthêmmóngìđâynhỉ–càphêsô-cô-latrắngư?Niềmhưngphấntrởlạirồi!Chiếcáolenmaymáycótrongtạpchíthờitrangưathíchcủabạnư?Nhàmrồi.Nhưngđợiđã,hiệnđangcóchiếcáotươngtựmàunâunhạtvàvàngbơsao?Đô-pa-minlạixuấthiệnrồi!

Kếđếnlànhữngmánhlớivềgiáđượcđảmbảonhằmgiúpphầnnãonguyênthủycủabạnmuốnđượctíchtrữcácsảnphẩmkhanhiếm.Nhữngthứkhiếnbạncảmthấynhưthểmìnhđangmuavớigiáhờinhưquảngcáo“Mua1tặng1”đếncácbiểnhiệughi“Giảm60%”.Cóhiệulựcđặcbiệtchínhlànhãngiátạicáccửahànggiảmgiácóghi“giábánlẻ”caovọtbêncạnhmứcgiábánlẻthấphơn.NhưtrangAmazon.combiếtrõvàtànnhẫnlợidụng,nãobạnnhanhchóngướctínhkhoảntiềntiếtkiệmđượcvà(mộtcáchphilí)coikhoảnchênhlệchgiáđólàkhoảntiềnbạnkiếmđược.Từ999đôlagiảmxuốngcòn44,99đôlaư?Đúnglàmónhời!Dùtôikhôngbiếtdùngsảnphẩmđóđểlàmgì,nhưngphảichongayvàoxeđẩyhàngmớiđược!Chỉcầnápdụngmôhìnhchươngtrìnhtrongthờigiancóhạnhoặcsảnphẩmđangkhanhiếm(Chươngtrìnhgiảmgiákếtthúcvàobuổitrưa,giảmgiá1ngàyduynhất)vàbạnsẽsănlùngthugomnhưthểbạnvừatìmthấynguồncungcấpthựcphẩmcuốicùngtrênthảonguyên.

Cáchãngkinhdoanhcũngvậndụnghươngvịđểkhơidậymongmuốn.Mộtmùithơmtạocảmgiácngonmiệnglàcáchnhanhnhấtđểgợiralờihứaphầnthưởng,vàngaykhicácphântửthơmphứchạcánhxuốngthụquankhứugiác,nãosẽbắtđầutìmkiếmthựcphẩmđó.Lầntới,khibạnđingangquamộtnhàhàngbánđồănnhanhvàbịcámdỗtrướcmùikhoaitâychiênvàbánhmìkẹpthơmlừng,tôidámcálàbạnsẽkhôngngửimùithơmbêntrongcửahàng,thayvàođó,mùithơmđượctỏaravỉahèbằngnhữnglỗthôngđặcbiệt.TrangwebScentAir–hãngđiđầutronglĩnhvựctiếpthịmùithơm(1),khoekhoangvềphươngthứcmàhãngnàylôicuốnkháchhàngbướcvàocửahàngkemtạitầngthấphơncủamộtkháchsạn.Vớihệthốngtỏa-mùi-thơmđượcsắpđặtmộtcáchcóchiếnlược,họđểmùibánhquyđườngphảngphấttrên

đỉnhcầuthangvàmùiquếphảngphấtdướichâncầuthang.Kháchquađườngsẽnghĩ,họđangngửithấymùivịđíchthựccủamónbánhngọt.Nhưngthayvàođó,họđanghítcáchóachấttăngcườngđượctạoranhằmtốiđahóaquátrìnhđốtcháynơ-ronđô-pa-minvàdẫndắthọ–vàvítiềncủahọ–xuốngthẳngtầngdưới.CôngtyBloomingdalethayđổimùithơmtheocácphânkhubánhàng:Phấnthơmchoembégợilêncảmgiácấmáptrongkhubánhàngchomẹvàbé,mùiquảdừatrongkhubánđồbơinhằmgợihìnhdungvềnhữnglicocktailtrênbiển,và“mùihoatửđinhhươngnhènhẹ”trongkhubánđồlót,nhằmlàmlắngdịunhữngngườiphụnữthayđồdướiđènhuỳnhquangtrướctấmgươngbachiềutrongphòngthayđồ.Cóthểbạnkhôngnhậnthấymùithơmnàymộtcáchcóýthức,nhưngchúngvẫngâyảnhhưởnglênnãovàbuổimuasắmcủabạn.

Trởthànhthanhtrađô-pa-minCólầntôigiớithiệucácmánhkhóekinhdoanhvàtiếpthịnàychohọcviên,vànóđãkhơimàochomộtcuộcsăntìmminhchứng.Họbắtđầutìmxembaonhiêuthấtbạiýchícủamìnhbịthôithúcbởiđô-pa-mintrongcáchoạtđộngthườngngày.Tuầnkếtiếp,cáchọcviênnàytrởlạilớphọcvớivôsốcâuchuyệnvềphươngcáchmàcáccửahiệuquenthuộclôikéohọ,từánhnếnthơmsánglunglinhtronggianhàngbánđồnhàbếp,đếnthẻgiảmgiácào-và-trúngđượcđưađếntậntaykháchhàng.Họnhậnrađượctạisaomộtcôngtythờitranglạitreohìnhcáccôngườimẫukhôngmảnhvảichethân,vàtạisaonhữngngườiphụtráchcáccuộcđấugiálạimởđầuvớimứcgiárấthời.Mộtkhibạnbắtđầutìmkiếm,khôngthểnàokhôngnhìnthấyrấtnhiềucạmbẫyđượcgiăngsẵnđểbạn,cácnơronđô-pa-minvàtúitiềncủabạn,sậpbẫy.

Gầnnhưhọcviênnàocũngnóiđếncảmgiácđượctraoquyềnnhờsựquansátnày.Đitìmkiếmmánhkhóekhiếnhọcảmthấythúvị.Việcnàycũnggiúphọhiểurõmộtsốbíẩnmuasắm,chẳnghạnnhưtạisaomónđồtrôngcóvẻkhôngthểcưỡnglạitrongcửahiệulạigâythấtvọngđếnvậykhimuavềnhà,kháchoàntoànvớikhiđô-pa-minchemờnhậnđịnhcủabạn.Rútcuộc,mộtngườiphụnữđãhiểurõtạisaochịlạihướngthẳngđếncửahàngđồănngonmỗikhibuồnchán–chịđếnđókhôngphảivìđồăn,chỉbởivìchịmuốnđilangthangvànhìnngắmmọithứ.Nãohướngchịđếnvớiluồngđô-pa-minđángtincậy.Mặcdùchúngtasốngtrongmộtthếgiớiđượcthiếtkếđểkhiếnchúngtamongmuốn,

chúngtacóthểchỉnhờviệctậptrungchúý–nhìnthấumộtsốchiếnlượcđó.Biếtrõviệcđangxảyrasẽkhôngxóabỏtoànbộướcmuốncủabạn,thayvàođó,nósẽđemđếnchobạncơhộitậpluyệnquyềnnăng“Tôisẽkhông”,ítnhấtlàvậy.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:AIĐIỀUKHIỂNCÁCNƠ-RONĐÔ-PA-MINCỦABẠN?

Tìmkiếmphươngthứcmàcáccửahàngbánlẻvàcácnhàtiếpthịkhơigợilờihứavềphầnthưởng.Hãytựtổchứctròchơikhibạnbướcvàomộtcửahàngtạphóahoặcxemcácquảngcáo.Bạnngửithấymùigì?Bạnnhìnthấygì?Bạnnghethấygì?Biếtrõrằng,cácdấuhiệuđóđượclựachọnkĩlưỡngnhằmcámdỗbạn,bạnsẽhiểurõbảnchấtvàcưỡnglạichúng.

ĐƯAĐÔ-PA-MINVÀOCHẾĐỘLÀMVIỆC

Khitôithảoluậnvềphươngthứcmarketingthôngquanghiêncứuvềnơronthầnkinh,mộtsốhọcviênđềxuấtchúngtanêntiếnhànhmộtsốloạihìnhquảngcáonhấtđịnhvàcôngkhaisựlôikéocủacáccôngtybánlẻlàbấthợppháp.Sựthôithúcnàycóthểhiểuđược,nhưngchắcchắnlàkhôngthểápdụng.Sốlượngcủacácgiớihạnphảiđượcđưavàomộtnơinàođóđểtạoramôitrường“antoàn”khôngchỉbấthợplímàcònkhônghấpdẫnđốivớiđạiđasốmọingười.Chúngtamuốncảmnhậnđượckhaokhátcủamình,và–dùtốthơnhayxấuhơn–chúngtavẫnthíchthúvớimộtthếgiớiluônsẵnsàngtrưngbàyđểchúngtathahồmơmộng.Đólàlídokhiếnconngườithíchxemhànghóatrongtủkính,lậtxemthậtnhanhnhữngtrangtạpchíxaxỉ,vàđidulịchquanhữngngôinhàmởcửa.Thậtkhócóthểhìnhdungmộtthếgiớimàcácnơ-ronđô-pa-mincủachúngtakhôngđượcchàođón.Vàngaycảkhichúngtađược“bảovệ”trướccáctácnhânkíchthíchđô-pa-min,chúngtavẫnsẽtìmkiếmđiềugìđókháckíchthíchniềmkhaokhátcủamình.

Vìchúngtakhôngthểngăncấmlờihứavềphầnthưởng,nêntốthơnhếtchúngtanêntậndụngnó.Chúngtacóthểrútrabàihọckinhnghiệmtừcácnhàkhoahọcvềthầnkinhmarketingvàthử“đô-pa-min

hóa”cácnhiệmvụítđượcưathíchnhất.Mộtviệcvặtnhàmcháncóthểhấpdẫnhơnbằngcáchtraothưởng.Vàkhiphầnthưởngchohànhđộngcủachúngtaởmãitậntươnglaixa,chúngtacóthểthửvắtthêmmộtchútđô-pa-minrakhỏicácnơ-ronthầnkinhthôngquaviệctưởngtượngvềphầnthưởngcuốicùngđó(giốngvớicáccôngtybánxổsố.)

Thậmchí,mộtsốnhàkinhtếhọccònđềxuấtđô-pa-minhóanhữngthứ“nhàmchán”nhưtiếtkiệmtiềnđểnghỉhưuvàđóngthuếđúnghạn.Vídụ,hãyhìnhdungtàikhoảntiếtkiệm–nơitiềnbạccủabạnđượcbảovệ,vàbạncóthểrúttiềnbấtcứkhinàobạnmuốn–nhưngthayvìnhậnmứclãisuấtthấpđượcđảmbảo,bạnlạimuavésốvớimơướcđượcgiảithưởnglớn.Nhữngngườimuavésốnhưngkhôngcónổimộtđôlagửingânhàngcóthểsẽnhiệttìnhtiếtkiệmhơn,nếumỗikhoảntiềngửigiúphọcócơhộicóđược100.000đôla.

Lờihứavềphầnthưởngcũngđượcápdụngnhằmgiúpnhữngngườicainghiện.Mộttrongnhữngchiếnlượccanthiệphiệuquảnhấtđểcairượuvàthuốcphiệnđượcgọilàphươngthức“bểcá”.Cácbệnhnhânvượtquađợtxétnghiệmcócơhộirútmộtmẩugiấyrakhỏibể.Khoảngmộtnửacácmẩugiấynàycóinphầnthưởnghọnhậnđược,daođộngtừ1đến20đôla.Chỉcómộtmẩugiấycóphầnthưởng100đôla.Mộtnửasốgiấycònlạikhôngcóphầnthưởngnào–thayvàođólàcáccâunhư“Tiếptụclàmviệctốtnhé”.Điềunàynghĩalàkhibạnthòtayvàobểcá,rấtcóthểbạnsẽbắtđượcphầnthưởngchỉđánggiá1đôlahoặcchỉvàitừngữdễnghe.Việcnàykhôngtạođộnglựcđâu–nhưngmàlạicóđấy.Theomộtnghiêncứu,83%bệnhnhântiếpcậnvớiphầnthưởngtrongbểcátiếptụcđiềutrịtrongsuốt12tuần,sovớichỉ20%bệnhnhânđồngýđiềutrịtheochươngtrìnhmàkhôngnhậnđượclờihứavềphầnthưởng.80%bệnhnhânthamgiabốcthămtheohìnhthứcbểcávượtquatoànbộcáccuộcxétnghiệm,sovớichỉ40%ởnhómchữatrịthôngthường.Khisựcanthiệpnàyhết,nhómbểcácũngíttáinghiệnhơnsovớinhómđiềutrịthôngthường–mặcdùhọkhônghềđượchứahẹntiếpvềphầnthưởng.

Quảlàthúvị,khiphươngphápbểcáhoạtđộnghiệuquảhơnlàviệctrảtiềnchocácbệnhnhânvượtquacáccuộcxétnghiệm–bấtchấpthựctếrằng,cuốicùng,cácbệnhnhânnàynhậnđược“phầnthưởng”íthơnnhiềutừbểcásovớimứchọnhậnđượctừcáckhoảnthanhtoánđượcđảmbảo.Điềunàychothấysứcmạnhcủamộtphầnthưởngkhông-thể-dự-đoán-trước.Hệkhenthưởngphấnkhíchhơntrướcmộtphầnthưởnglớntrongtươnglaisovớimộtphầnthưởngđượcđảmbảo

nhưngnhỏhơn,vànósẽthôithúcchúngtalàmmọiviệcđểchớplấycơhộichiếnthắng.Đâylàlídokhiếnmọingườithàchơivésốcònhơnnhận2%lãisuấttrongtàikhoảntiếtkiệm,vàtạisaongaycảnhânviêncócấpbậcthấpnhấttrongmộtcôngtycũngđượctạoniềmtinrằng,mộtngàynàođóanhtasẽlàmộtCEOthứthiệt.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:ĐÔ-PA-MINHÓATHÁCHTHỨCQUYỀNNĂNG“TÔISẼ”CỦABẠN

Cáchọcviêncủatôiđãđô-pa-minhóacácnhiệmvụhọthườnghaytrìhoãn,bằngcáchvậndụngâmnhạc,tạpchíthờitrangvàtruyềnhìnhnhằmgiúphọlàmviệc;đemsốgiấytờđángnảnchíđếnmộtquáncàphêyêuthíchvàlàmchoxongviệcnhờmónsô-cô-lanónghổi;và,vớiđiệubộthựcsựsángtạo,muamộtlốvésốcàovàđặtngaycạnhcácdựán,côngviệcbịtrìhoãnquanhnhà.Nhiềuhọcviênkháchìnhdungkếtquảtốtnhấtnhờtháiđộlàmviệcchămchỉcủamình,đểbiếncácphầnthưởngxalắcxalơkiacóvẻthựctếhơn.Nếubạntrìhoãnviệcgìđóvìnókhôngthúvị,liệubạncóthểtựtạođộnglựcchomìnhbằngcáchkếtnốiviệcđóvớimộtviệccóthểgiúpđốtcháynơronđô-pa-mincủabạnkhông?

Ngườihaytrìhoãnđô-pa-minhóatháchthứcquyềnnăng“tôisẽ”

Nancycócontraiúttốtnghiệptrườngcaođẳnggầnnhàcảchụcnămtrướcvàchịgặprắcrốivớicănnhàtrốngtrảicủamình.Chịbiếnphòngngủcũcủacontraithànhphòng“thừa”vàsaunhiềunăm,cănphòngtrởthànhkhođựngđồphếthải.Mỗikhichịkhôngbiếtnêncấtmónđồnàođóởđâu,chắcchắnmónđồđólạiđượcđưavàocănphòngkia.Chịmuốndọndẹpsạchsẽvàbiếnnóthànhphòngkhách,thayvìlàmộtcănphòngmàchịphảigiấugiếmkháchkhứa.Thếnhưngmỗilầnmởcửaphòng,chịlạicảmthấychoángváng.Dọndẹpsạchcănphòngtrởthànhtháchthứcýchícủachịkhithamgiakhóahọc,nhưngmãiđếnkhichúngtôinóiđếnlờihứavềphầnthưởng,Nancymớitìmđượclốithoát.ChịđượctruyềncảmhứngbởimộtnghiêncứukếthợpnhạcGiángsinhvớihươngthơmcủakìnghỉ,nhằmgiatăngniềmvuithíchvàkhaokhát

củangườimuasắmđểđượcđứngmãibêntrongcửahiệu.Đốivớinhiềungười,mộtchútnhạcvuinhộncộngvớimùithơmtươimớicủalinhsamcũngđủgợiđếnkỉniệmvề“lờihứaphầnthưởng”kìdiệunhấtmàchúngtatừngtrảiqua:tỉnhdậyvàobuổisángGiángsinhvớimộtđốngquà.Nancyquyếtđịnhvậndụngnhạcnghỉlễvànếnđểgiúpchịhoànthànhnhiệmvụlaudọn.Mặcdùvốnrấtsợhãi,nhưngchịthựcsựthíchlàmviệctrongphòngdướitiếngnhạcdudương.Khichịbắttayvàodọn,cảmgiáchoangmangcòntồitệhơn,nhưngđô-pa-minvuivẻkiađãgiúpchịtìmthấyđộnglựcđểlàmviệc.

MẶTTRÁICỦAĐÔ-PA-MINĐô-pa-mincóthểlànhântốthúcđẩyvĩđại,vàngaycảkhinólôicuốnchúngtagọimóntrángmiệnghoặctiêuhếttiềntrongthẻtíndụng,vẫnkhócóthểmôtảchấtdẫntruyềnthầnkinhnhỏbénàylàmộtkẻácquỷ.Nhưngđô-pa-minquảlàcómặttrái,vàsẽkhôngkhónhậnthấymặttráiđónếuchúngtachúýcẩnthậnđếnnó.Nếuchúngtadừnglạivànhậnthấysựviệcđangthựcsựdiễnratrongnãovàcơthể,khichúngtaởtrongtrạngtháimongmuốn,chúngtasẽnhậnthấyrằng,lờihứavềphầnthưởngvừacăngthẳng,vừathúvị.Khôngphảilúcnàoniềmkhaokhátcũngkhiếntacảmthấyhayho–đôilúcnókhiếntacảmthấycựckìkhóchịu.Đólàbởivìchứcnănghàngđầucủađô-pa-minlàbuộcchúngtatheođuổiniềmvui,thayvìkhiếnchúngtavuivẻ.Nókhôngmảymaynghĩđếnviệcđặtthêmmộtchútáplựclênvaichúngta–ngaycảkhiđiềuđócónghĩalàkhiếnchúngtakhôngvuithúgìtrongsuốtquátrình.

Đểthôithúcbạntìmkiếmđốitượngcủacơnthèm,hệkhenthưởngcóhaivũkhí:mộtcủcàrốtvàmộtcâygậy.Hiểnnhiên,vũkhíđầutiênlàphầnthưởng.Cácnơ-ronsảnsinhrađô-pa-mintạoracảmgiácnàybằngcáchyêucầucácphânkhutrongnãotiênđoánniềmvuithíchvàlậpkếhoạchhànhđộng.Khicácphânkhunàythấmđẫmđô-pa-min,kếtquảchínhlàkhaokhát–củcàrốtkhiếnconngựaphinhanhvềphíatrước.Nhưnghệkhenthưởngcóthêmvũkhíthứhaicóchứcnănggiốngnhưcâygậymàaicũngbiết.Khitrungtâmkhenthưởngsảnsinhđô-pa-min,nócũnggửithôngđiệpđếntrungtâmcăngthẳngtrongnão.Trongphânkhunày,đô-pa-minkíchthíchsảnsinhracáchoócmôngâycăngthẳng.Kếtquả:bạncảmthấylolắngtrongkhitiênđoánvềkhaokhátcủamình.Sựcầnthiếtphảicóđượcthứbạnmongmuốntạocảmgiácnhưthểđólàsựcấpbáchsống-hoặc-chết–mộtvấnđềvềsựsinhtồn.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:

SỰCĂNGTHẲNGCỦAMONGMUỐN

Hầuhếtchúngtađềuchúýnhiềuhơnđếnlờihứavềcảmgiácthíchthúsovớicảmgiáctồitệthựcsựđikèmvớimongmuốndođô-pa-minthôithúc.Tuầnnày,hãychúýxembạncónhậnthấyniềmmongmuốnkhơigợicăngthẳngvàlolắngkhông.Nếubạnđầuhàngsựcámdỗ,bạncócảmthấymìnhđanghưởngứnglờihứavềphầnthưởngkhông?Haylàbạnđangcốgắnggiảmnhẹsựlolắng?

Mộtngườithíchmuasắmcảmthấylolắng,nhưngkiênquyếtgiữlờihứa

MỗikhiYvonnemuốncảmthấythoảimái,chịtìmđếnkhuphốmuasắm.Chịchắcchắnrằng,muasắmgiúpchịcảmthấyvuivẻ,bởivìmỗikhichánnảnhoặcbuồnlòng,chịchỉmuốnđimuasắm.Chịchưabaogiờnhậnthấynhữngcảmgiácphứctạpđikèmvớinhữngbuổimuasắm,nhưngchịvẫnquyếttâmđónnhậnnhiệmvụquantâmsâusắcđếnnhữngcảmgiácđó.Chịpháthiệnrarằng,chịcảmthấyvuivẻnhấtlàkhiđangtrênđườngđếnkhuphốmuasắm.Tronglúcláixeđếnđó,chịcảmthấytràntrềhivọngvàrấtphấnkhích.Đếnnơirồi,trongkhiđingónghiêngquacáccửahiệutrongtrungtâmkhuphố,chịthấyvuivui.Nhưngkhivàođếnbêntronggianhàng,cảmgiáccủachịthayđổi.Chịthấycăngthẳng,nhấtlàkhicửahiệuđôngđúc.Chịcảmnhậnđượcmộtsựthôithúcphảirờikhỏicửahiệu,vàkếđếnlàcảmgiácgấpgápvềthờigian.Khichịđứngxếphàngđợimuagìđó,chịnhậnthấymìnhmấtkiênnhẫnvàlolắng.Nếuvịkháchđứngtrướcchịcóquánhiềuđồhoặcđiđổihàng,chịthấyrấtkhóchịu.Chịthấynhẹnhõmkhiđếnđượcquầyđăngkívàđưathẻtíndụngchohọ,nhưngđókhôngphảilàcảmgiácvuivẻmàchịcảmnhậnđượctrướckhimuahàng.Yvonnenhậnrarằng,niềmhivọngvàsựphấnkhíchmàchịcóđượctrongkhiláixeđếnkhuphốchínhlàcủcàrốtthôithúcchịđếnđó;nỗilolắngvàsựtứcgiậnlàcâygậybuộcchịphảixếphàng.Trênđườngvềnhà,chịchưabaogiờcảmthấyvuivẻnhưkhiláixerờikhỏinhà.

Đốivớinhiềungười,sựnhậnthứcnàykhiếnhọquaylưngkhỏiphầnthưởngkhôngđemlạisựthỏamãnkia.NhưngYvonnelựachọnphươngánkhác:nhìnngócácmặthàngtrongtủkínhđểcóđượcniềmvuitốiđa.Cảmgiácđứngtrongkhuphốđemđếnchochịcảmnhậnmàchịthíchnhất;chitiêuquảlàgâycăngthẳng.Thậtngạcnhiên,khichịquyếttâmvớiýnghĩsẽkhôngmuasắmgìnữa,vàcấtthẻtíndụngởnhàđểkhôngcócơhộichitiêuquánhiều,chịtrởvềnhàtrongtâmtrạngvuivẻhơnlàkhichitiêunhiềutiền.

Khibạnhiểurõcáchmàcái-gọi-làphầnthưởngkhiếnbạncảmnhận,thìđólàlúctốtnhấtđểbạnđưaracácquyếtđịnhkhônngoanvềviệcphảilàmthếnàovàliệubạncómuốnvà“khenthưởng”bảnthânkhông.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:

THỬNGHIỆMLỜIHỨAVỀPHẦNTHƯỞNG

Hãythửnghiệmlờihứavềphầnthưởngvớisựcámdỗmàbạnvẫnthườngxuôitheobởinãonóivớibạnrằng,bạnsẽvuivẻ.Nhữnglựachọnphổbiếnnhấttrongkhóahọccủatôilàđồănnhanh,đimuasắm,xemtruyềnhìnhvàlãngphíthờigiantrênmạnginternetđểkiểmtrathưđiệntửhoặcchơibài.Bạnhãytựthỏamãnmộtcáchcóýthức,nhưngđừngvộivãkhiđangtrảinghiệmnhé.Hãychúýđếnnhữngcảmnhậnmàlờihứavềphầnthưởngmanglại:sựướcđoán,niềmhivọng,sựphấnkhích,nỗilolắng,chảynướcmiếng–bấtkểlàgì,miễnlànóđangdiễnratrongnãovàcơthể.Sauđó,hãychophépbảnthânđầuhàng.Trảinghiệmđósovớisựkìvọngcósựkhácbiệtnàokhông?Cảmnhậnvềlờihứavềphầnthưởngcótanbiếnkhông–haynótiếptụcthôithúcbạnănnhiềuhơn,tiêunhiềutiềnhơn,hoặcởlạilâuhơn?Bạncóthấythỏamãnkhông?Haybạnchỉđơngiảnđếnđượccáiđíchlàkhôngthểtiếptục,bởivìbạnđãăncăngbụng,kiệtsức,tứcgiận,hếtthờigian,hoặchết“phầnthưởng”?

Nhữngngườithửphươngphápnàythườngcómộttronghaikếtquảnhưsau.Mộtsốngườinhậnthấyrằng,khihọthựcsựchúýđếntrảinghiệmtựthỏamãn,họcầnítthứhơnlàhọtưởngđể

cảmthấythỏamãn.Nhữngngườikhácthấyrằng,trảinghiệmđóhoàntoànkhôngkhiếnhọthỏamãn,vàchothấysựkhácbiệtrõrệtgiữalờihứavềphầnthưởngvàtrảinghiệmthựctế.Cảhainhậnđịnhnàyđềucóthểtraochobạnsựtựchủlớnhơnđốivớithứcócảmgiácgiốngnhưhànhvimấtkiểmsoát.

TẦMQUANTRỌNGCỦAMONGMUỐNTrongkhichúngtagặprắcrốikhinhầmlẫnmongmuốnvớiniềmvui,thìgiảipháplàkhôngnênxóabỏmongmuốn.Cuộcsốngthiếuđimongmuốncóthểkhôngcầnđếnnhiềusựtựchủ–nhưngđólàcuộcsốngkhôngđángsống.

NgườinghiệncắtcơnthèmAdamkhôngphảilàngườibiếttựkiềmchế.33tuổi,mộtngàyđiểnhìnhcủaanhlàuống10lirượu,hútcô-ca-inmộtlầnvàđôilúcanhcòntựthưởngchomìnhmộtliềuthuốckíchthíchEcstasy.Anhlạmdụngchấtgâynghiệntừlâu,banđầulàuốngrượulúc9tuổivàhútcô-ca-inlúc13tuổivàđếnkhitrưởngthành,anhnghiệncầnsa,cô-ca-in,thuốccóchứachấtgâynghiệnvàEcstasy.

Mọithứthayđổikểtừngàyanhđượcđưatừmộtbữatiệcđếnphòngcấpcứu,vìđãvộivàngnuốttoànbộsốthuốccótrongngườiđểtránhbịbắtvìtàngtrữthuốctráiphép(khôngphảihànhđộngkhônngoan,nhưngcôngbằngmànói,lúcđóanhtacũngkhôngởtrongtrạngtháiminhmẫn).Sựkếthợpcủabạchphiến,Ecstasy,oxycodonevàthuốcngủgâytêkhiếnhuyếtáptụtmạnhvàgiảmlượngô-xytrongnão,ảnhhưởngđếntínhmạng.

Cuốicùng,mặcdùanhđãtỉnhlạivàkhôngcầnđếnsựchămsócđặcbiệt,nhưngsựthiếuhụtô-xytạmthờichothấysẽcòncónhiềuhậuquảkhólường.Adamkhôngcònthèmthuốcvàrượunữa.Việcdùngthuốchàngngàygiảmxuốngmứckiêngkhemhoàntoàn,vàđiềunàyđượcxácnhậnthôngquacácđợtxétnghiệmsáuthángsauđó.Sựthayđổikìdiệuđókhôngphảilàmộtbíẩnvềmặttinhthần,hoặcsựthứctỉnhnàođósaukhianhchạmtránthầnchết.TheoAdam,chỉđơngiảnlàvìanh

khôngcònmongmuốnsửdụngcácchấtđónữa.

Việcnàycóvẻgiốngvớimộtsựkiệntíchcực,nhưngviệcmấtđimongmuốnđókhôngliênquanđếncô-ca-invàrượu.Anhkhôngthểhìnhdungliệucógìkháccóthểgiúpanhthấyvuivẻhaykhông.Sứclựcvềmặtthểchấtvàkhảnăngtậptrungcủaanhbiếnmất,vàcàngngàyanhcàngtrởnêntáchbiệtvớimọingười.Mấtđikhảnăngmongđợiniềmvui,anhmấthếthivọngvàngàycàngrơivàotuyệtvọng.

Điềugìgâynênsựmấtmongmuốncủaanh?ChuyêngiatâmthầnhọcthuộcĐạihọcColumbia,ngườiđiềutrịchoAdam,pháthiệnracâutrảlờikhiôngchụpcắtlớpnãocủaanh.Sựthiếuhụtô-xytrongkhianhquálạmdụngthuốcđểlạimộtvếtthươngtronghệphầnthưởngtrongnãoAdam.

TheotờTâmthầnhọccủaHoaKì,trườnghợpcủaAdamlàkhácthường,dosựthayđổimạnhmẽtừviệcnghiệnthuốcđếnviệcmấthoàntoànquyềnnăng“Tôimuốn.”Nhưngvẫncórấtnhiềutrườnghợpkhác,khingườitamấtđimongmuốnvàkhảnăngmongđợiniềmvui.Cácchuyêngiatâmlígọiđólàchứnganhedonia–theonghĩađen,đólàhiệntượng“khôngvui”.Nhữngngườimắcchứnganhedoniamôtảcuộcsốngcủahọlàmộtchuỗinhữngthóiquenmàkhôngcósựkìvọngvềsựthỏamãn.Họăn,đimuasắm,giaolưuxãhội,vàcóquanhệphứctạp,nhưnghọkhôngdựliệuniềmvuitừcáchoạtđộngnày.Khôngcóniềmvui,họcũngmấtđiđộnglực.Quảlàkhóbướcrakhỏigiường,khibạnhìnhdungthấykhônggìcóthểkhiếnbạncảmthấyvuivẻ.

Khihệkhenthưởngkhônghoạtđộng,kếtquảkhôngđángmãnnguyệnnhưkhinólãnhđạm.ĐólàlídokhiếnrấtnhiềubệnhnhânmắcchứngParkinson–nãohọkhôngsảnsinhđủchấtđô-pa-min–tuyệtvọng,thayvìthấyyênbình.Trênthựctế,cácnhàkhoahọcthầnkinhhiệnđangnghingờrằng,hệkhenthưởngkémhoạtđộnggópphầnvàocơsởsinhhọccủanỗituyệtvọng.Khicácnhàkhoahọcquansáthoạtđộngnãocủanhữngngườituyệtvọng,họnhậnthấyrằng,hệkhenthưởngkhôngthểduytrìhoạtđộng,ngaycảkhiđốimặtvớiphầnthưởngtrướcmắt.Đúnglàcómộtchúthoạtđộng,nhưngkhôngđủđểtạoracảmgiáctrọnvẹncủa“Tôimuốn”và“Tôisẵnsànglàmviệcvìphầnthưởngđó”.Điềunàygâyrasựmấtmátmongmuốnvàđộnglựcmàrấtnhiềungườituyệtvọngđangphảitrảiqua.

LờicuốiMongmuốnkhôngphảilàchiếnlượchànhđộngcủanão.Nhưchúngtađãthấy,mongmuốncóthểlàsựđedọađốivớisựtựchủvàcũnglànguồncủaýchí.Khiđô-pa-minkhiếntađốimặtvớicámdỗ,chúngtaphảiphânbiệtđượcmongmuốnvớiniềmvui.Nhưngchúngtacũngcóthểvậndụngđô-pa-minvàlờihứavềphầnthưởngđểtạođộnglựcchobảnthânvànhữngngườikhác.Saucùng,mongmuốnkhôngtốtvàcũngkhôngxấu–vấnđềquantrọnglàchúngtachophépnóđưatađếnđâuvàliệutacóđủkhônngoanđểbiếtkhinàonêntheođuổinóhaykhông.

M

CHƯƠNG6

CẢMGIÁCTỒITỆDẪNĐẾNSỰĐẦUHÀNG

ỗikhithấtvọng,bạnlàmgìđểcảmthấykháhơn?Nếugiốngnhưhầuhếtnhữngngườikhác,bạnsẽchiềutheolờihứavềphầnthưởng.TheoHiệphộiTâmlíHoaKì(APA),phươngphápxửlícăngthẳngphổbiếnnhấtlàcácchiếnlượckíchhoạthệkhenthưởngcủanão:ănuống,đimuasắm,xemtruyềnhình,

lướtwebvàchơiđiệntử.Vàtạisaokhôngnhỉ?Đô-pa-minhứahẹnvớitarằng,tasẽcảmthấythúvị.Cũnglàtựnhiênkhichúngtatìmđếncôngcụgiảiphóngđô-pa-minlớnnhấtmỗikhitamuốncảmthấytốtđẹphơn.Chúngtahãygọiđólàlờihứakhuâykhỏa.

Mongmuốncảmthấytốtđẹplàcơchếsinhtồnlànhmạnh,nóđượcgâydựngtrongbảnnăngcủaconngườiynhưbảnnăngchạytrốnhiểmhọa.Nhưngnơichúngtatìmđếnsựkhuâykhỏamớithựcsựquantrọng.Lờihứavềphầnthưởng–nhưchúngtađãthấy–khôngphảilúcnàocũngcónghĩalàchúngtasẽcảmthấythúvị.Thôngthường,nhữngviệcmàchúngtatìmđếnlạiđốinghịchvớibảnthânchúngta.

Khitìmhiểuthêmvềtácđộngcủasựcăngthẳng,lolắngvàcảmgiáccólỗivềsựtựchủ,chúngtasẽnhậnthấyrằng,cảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàngtheocáchđángngạcnhiên.Nhữnglờicảnhbáohútthuốcđángsợkhiếnngườinghiệnthuốcthèmthuốc,khủnghoảngkinhtếkhiếnngườitamuasắmvàtintứcbuổitốicóthểkhiếnbạntăngcân.Không,vôlíquá,nhưngconngườilàthếđấy.Nếuchúngtamuốntránhnhữngthấtbạiýchícóliênquanđếncăngthẳng,chúngtacầnphảitìmcáchcảmthấytốthơnmàkhôngcầntìmđếnsựcámdỗ.Chúngtacũngsẽcầnphảitừbỏcácchiếnlượctựchủ–vídụcảmgiáccólỗivàtựchỉtríchbảnthân–chúngchỉkhiếntacảmthấytồitệhơnmàthôi.

TẠISAOSỰCĂNGTHẲNGKHIẾNCHÚNGTAMONGMUỐN?

Hóara,nãodễbịảnhhưởngnhấtbởicámdỗkhichúngtacảmthấytồitệ.Cácnhàkhoahọcđãnghĩracáchthứcthôngminhđểgâycăngthẳngchocácđốitượngthamgiathínghiệm,vàkếtquảluônluôngiốngnhau.Khingườinghiệnthuốchìnhdungđếnbuổikhámnhasĩ,họtrảiquacơnthèmthuốcngoài-mong-muốn.Khinhữngngườiănuốngvôđộđượcnóirằng,họsẽdiễnthuyếttrướccôngchúng,họthèmthứcăncónhiềuđườngvớihàmlượngchấtbéocao.Nhữngconchuộtthínghiệmbịcăngthẳngvớinhữngcúsốcđiệnkhôngđoántrướcđược(đốivớicơthể,khôngphảiđốivớitrungtâmkhenthưởng!)sẽkhiếnchúngtìmđếnđường,rượu,hê-rô-in,hoặcbấtcứphầnthưởngnàomàcácnhànghiêncứuđặtsẵntronglồng.Bênngoàiphòngthínghiệm,sựcăngthẳngcủathếgiớithựclàmgiatăngnguycơtáinghiệnthuốc,nghiệnrượu,vàkhiếnngườiănkiêngtừbỏchếđộ.

Tạisaocăngthẳnglạidẫnđếncáccơnthèm?Đólàmộtphầnnhiệmvụgiảicứucủanão.Chúngtađãthấysựcăngthẳngtạoraphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,đólàmộtloạtthayđổicótổchứctrongcơthể,giúpbạnbảovệbảnthântrướchiểmnguy.Nhưngnãokhôngchỉđượcthúcđẩyđểbảovệsựsống–nómuốnbảovệtâmtrạngcủabạnnữa.Vìvậy,mỗikhibạncăngthẳng,nãosẽchỉchobạnhướngtớithứmànónghĩsẽgiúpbạnvuivẻ.Cácnhàkhoahọcvềthầnkinhchobiếtsựcăngthẳng–baogồmcáccảmxúctiêucựcnhưsựtứcgiận,buồnchán,tựngờvựcvàlolắng–khiếnnãochuyểnsangtrạngtháitìmkiếmphầnthưởng.Saucùng,bạnsẽthèmmónănhoặchoạtđộngmànãoliêntưởngđếncùng,vớilờihứavềphầnthưởngvàbạnbịthuyếtphụcrằng,“phầnthưởng”làcáchduynhấtgiúpbạncảmthấytốthơn.Vídụ,khingườinghiệncô-ca-innhớđếncuộccãivãvớithànhviêntronggiađìnhhoặckhibịchỉtríchtrongcôngviệc,hệkhenthưởngcủaanhtasẽđượckíchhoạt,vàanhtatrảiquacơnthèmcô-ca-inmãnhliệt.Hoócmôncăngthẳngsảnsinhtrongquátrìnhxảyraphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,cũnggiatăngsựkíchđộngcủacácnơ-ronđô-pa-min.Điềuđónghĩalàbạnđangbịcăngthẳng,vàmọicámdỗxuấthiệntrướcbạnsẽtrởnêncámdỗhơn.Vídụ,mộtnghiêncứusosánhsựhấpdẫncủabánhsô-cô-lavớinhữngngườithamgiatrướcvàsaukhihọbịbuộcphảicảmthấytồitệvềbảnthân,bằngcáchnghĩvềnhữngthấtbạicánhân.Cảmgiáctồitệkhiếnchiếcbánhtrôngngonhơnvớitấtcảmọingười,nhưng

ngaycảnhữngngườitừngnói,họkhônghềthíchănbánhsô-cô-lavẫnđộtnhiênkìvọngrằng,chiếcbánhsẽkhiếnhọthấyvuivẻ.

Trongnhữnggiâyphútkhôngcăngthẳng,cóthểchúngtabiếtrằng,thứcănkhôngthựcsựkhiếnchúngtacảmthấytốtđẹphơn,nhưngsựminhmẫnnàytiêutantheogiókhichúngtabịcăngthẳng.Sựcăngthẳngđưachúngtađisaihướng,khôngtuântheosựkhônngoannhạybénvàhướngtớibảnnăngíthữuíchnhấtcủachúngta.Đólàsứcmạnhcủasựcăngthẳngvàđô-pa-min:chúngtabịlôikéoliêntụcđểđốimặtvớicácphươngánchiếnlượckhônghiệuquả,nhưngbộnãonguyênthủyvẫnkiênquyếttinrằng,cácchiếnlượcnàylàcánhcổngdẫntớithiênđường.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:LỜIHỨACỦASỰKHUÂYKHỎA

Bạntìmđếnđiềugìmỗikhithấycăngthẳng,lolắnghoặcphiềnmuộn?Khibuồnchán,bạncódễdàngbịkíchđộnghơnbởisựcámdỗkhông?Bạncódễdàngbịxaolãnghơn,haychầnchừlâuhơnkhông?Cảmgiáctồitệảnhhưởngnhưthếnàođếntháchthứcýchícủabạn?

THÍNGHIỆMÝCHÍ:THỬNGHIỆMCHIẾNLƯỢCGIẢITỎACĂNGTHẲNGHIỆUQUẢ

Trongkhirấtnhiềuchiếnlượcgiảitỏacăngthẳngphổbiếnkhôngthểkhiếnchúngtacảmthấydễchịuhơn,thìmộtsốchiếnlượcvẫntỏrarấthiệuquả.TheoHiệphộiTâmlíhọcHoaKì,phươngphápgiảitỏacăngthẳnghiệuquảnhấtlàtậpluyệnhoặcchơithểthao,cầunguyệnhoặcthamgiahoạtđộngtínngưỡng,đọcsách,nghenhạc,dànhthờigianởbênbạnbèhoặcgiađình,đimát-xa,đidạo,ngồitĩnhtâmhoặctậpyogavàdànhthờigianchomộtsởthíchsángtạonàođó.(Chiếnlượcíthiệuquảnhấtlàđánhbạc,muasắm,hútthuốc,uốngrượu,ănuống,chơiđiệntử,lướtinternetvàxemtruyềnhìnhhoặcxemphimhơnhaigiờ.)

Lầnsau,khibạncảmthấycăngthẳngvàchuẩnbịtìmđếnlờihứakhuâykhỏa,hãycânnhắcviệcthửápdụngyếutốgiảmcăngthẳnghiệuquảhơn.

Sựgiúpđỡnhonhỏgiúptanhớđếnphươngánhiệuquả

MỗikhiDenise–ngườiphụtráchpháttriểndựánkhởiđộngchươngtrìnhcôngnghệcao–gặpmộtngàykhókhăntrongcôngviệc,côtựthưởngchomìnhmộtchairượuvàghéthămtrangwebưathíchvềbấtđộngsản.Cônhấpchuộttớitấpvàocáclựachọnvôtậnvànhạtnhẽovềcácphòngkhách,bếpăn,sânvườn.Khônggiớihạnbảnthântạikhuvựclánggiềng,côthườnggõtêncácthànhphốởxatíttắpđểxemởPortland,RaleighhoặcMiamicócănhộhoặcmảnhđấtnàogiảmgiákhông.Sauchừngkhoảngmộtgiờ,côcảmthấyvôvịvàkhôngđượcthưthái(chưanóiđếncảmgiáchơithấtvọngvềchiềudàikhunhàgiápbốnphốgầnnhàvàmặttrướccáccửahiệukhônglátđágranite).

Vàinămtrướcđó,khiDeniselàmcôngviệcítkhắtkhehơn,côthíchđitậpyogasaugiờlàmviệc.Tậpluyệngiúpcôthưtháivàtỉnhtáo.Côbiếtyogasẽgiúpcôcảmthấytốthơnlànhữngbuổiuốngrượuvàghéthămtrangwebbấtđộngsản,nhưngmỗikhinghĩđếnviệcphảiđếnlớptập,côlạithấylỉnhkỉnhquá!Sựthôithúcphảivềnhàvàbậtnắpchaitrởnênmạnhmẽhơn.Denisecamkếttậpyogatốithiểumộtlầnnhưmộtphầntrongthínghiệm.Khitậpluyện,côcảmthấytốthơnvàcôkhôngtincôđãngănbảnthânkhôngtậpyogasuốtbanămqua.Biếtrằng,bảnthâncóthểquênlầnnữavàrơivàothóiquencũ,mộtbuổitối,saukhitậpxong,côghiâmlờimôtảvềcảmgiáctươiđẹpcôcóđượcsaukhitậpyoga.Khibịcámdỗbỏtập,côlạinghebảnghiâmđóđểtựnhắcnhởbảnthân,vàcôbiếtrằng,mìnhkhôngthểtintưởngvàosựthôithúccủabảnthânmỗikhicăngthẳng.

Cócáchnàonhắcnhởcáitôibịcăngthẳngcủabạnvềviệcthựcsựkhiếnbạncảmthấytốthơnkhông?Bạncóthểtạosựkhuyếnkhíchnàochobảnthântrướckhibịcăngthẳngkhông?

TẠISAOCẢMGIÁCCÓLỖIKHÔNGĐEMLẠIHIỆUQUẢ?

TrướckhigọimộtcốcbiaGuinness,mộtngườiđànông40tuổilấysổtayra.Cốcbiađầutiên:9:04tối.Ýđịnhcủaôngtasao?Haicốcbia,nhiềunhấtrồi.Cáchđóvàidặm,mộtphụnữtrẻbướcvàongôinhàcủahiệphội.Mườiphútsau,chịviếtvàosổtay:Mộtlivodka.Bữatiệcmớichỉbắtđầuthôi!

HaingườiuốngrượunàythamgiamộtnghiêncứucủacácnhàtâmlíhọcvàcácnhànghiêncứuvềchứngnghiệntạiĐạihọcbangNewYorkvàĐạihọcPittsburgh.Mộtnhómgồm144ngườiởđộtuổitừ18đến50,đượctraochocácmáytínhcánhâncầmtayđểghilạinhữnglầnhọuốngrượu.Mỗisáng,vàolúc8giờ,họsẽđăngnhậpđểbáocáoxemhọcảmthấythếnàosaubuổiuốngrượutốihômtrước.Cácnhànghiêncứumuốnbiết:Chuyệngìxảyrakhinhữngngườiuốngrượuuốngnhiềuhơndựđịnh?

Khôngcógìngạcnhiênkhinhữngngườiuốngquánhiềuvàotốihômtrước,cảmthấytồitệhơnvàosánghômsau–họđauđầu,buồnnôn,mệtmỏi.Nhưngnỗikhổđócủahọkhôngchỉdochấttàndưcủarượu.Rấtnhiềungườicảmthấycólỗivàxấuhổ.Càngcảmthấybảnthântồitệhơnvìđãuốngnhiềuvàobuổitốihômtrước,họcàngmuốnuốngnhiềuhơnvàobuổitốihômđó,vàtốihômsaunữa.Cảmgiáctộilỗiđẩyhọtrởlạivớichairượu.

Chàomừngbạnđếnvớimộttrongnhữngmốiđedọalớnnhấtđốivớiýchítrêntoàncầu:“tácđộngtệhại”.ĐượcđặtralầnđầutiênbởicácnhànghiêncứuvềchếđộănkiêngtênlàJanetPolivyvàC.PeterHerman,tácđộngtệhạimôtảchukìtựchiềutheoýmuốncủabảnthân,hốitiếc,vàđammêvôđộhơn.Cácnhànghiêncứunàynhậnthấyrằng,rấtnhiềungườiănkiêngcảmthấyvôcùngtồitệmỗikhihọănquáquyđịnh–mộtmiếngpizza,mộtmiếngbánh–đếnmứchọcảmthấynhưthểcảchếđộănkiêngcủahọđãxôihỏngbỏngkhông.Thayvìtốithiểuhóatácđộngxấubằngviệckhôngănthêmmiếngbánhnữa,họlạinói,“Mìnhpháhỏngchếđộănkiêngrồi.Giờănhếtbánhcũngvậythôi.”

Khôngchỉviệcănnhầmmónmớitạoratácđộngtệhạichongườiănkiêng.Ănnhiềuhơnngườikháccũngtạoracảmgiáccólỗi,vàcóthể

khiếnhọănnhiềuhơn(hoặcsauđóănuốngvôđộmộtmình).Theomộtnghiêncứukhông-hay-lắm,PolivyvàHermanđiềuchỉnhcânđểkhiếnnhữngngườiănkiêngtinrằng,họđãtăng2kg.Họcảmthấythấtvọng,cólỗivàchánnảnvớichínhmình–nhưngthayvìtìmcáchgiảmcân,họnhanhchóngtìmđếnthứcănđểổnđịnhnhữngcảmgiácnày.

Khôngchỉnhữngngườiănkiêngmớichịuảnhhưởngcủatácđộngtệhại.Chukìnàycóthểlặplạivớimọitháchthứcýchí.Tácđộngnàyđãđượctheodõiởnhữngngườicốbỏthuốc,ngườinghiệnrượucốgiữtỉnhtáo,ngườimuasắmcốgắngtuânthủđịnhmứcchitiêu...Dùtháchthứcýchílàgì,môhìnhhoạtđộngvẫnchỉcómột.Sựđầuhàngkhiếnbạncảmthấymìnhthậttồitệ,vàcảmgiácđóthôithúcbạnlàmđiềuđóđểcảmthấytốthơn.Vàcònchiếnlượcnàonhanhnhất,rẻnhấtđểgiúpbạncảmthấytốtđẹphơnđây?Thôngthường,đóchínhlàchiếnlượckhiếnbạncảmthấymìnhtồitệ.Bạntựnhủ,“Mìnhđãtrótpháhỏng[chếđộănkiêng,địnhmứcchitiêu,sựtỉnhtáo,quyếttâm]rồi,đúnglàtệhại.Thếthìmìnhđượctựdohưởngthụrồi.”Điềuquantrọngnữalà,khôngphảilàsựđầuhàngđầutiênđảmbảosựtáinghiệnnghiêmtrọnghơn.Thayvàođó,chínhlàcảmgiáccólỗi,xấuhổ,mấtkiểmsoátvàmấthivọngxuấthiệnsaulầntáinghiệnđầutiên.Mộtkhiđãvướngvàochukìđórồi,dườngnhưkhôngcócáchnàođểthoátra,trừviệctiếptụcthựchiệnchukìđó.Việcnàydẫnđếnthấtbạiýchílớnhơnnữa,vànỗikhổsởsâuđậmhơnvìsauđó,bạnsẽ(lại)tiếptụcmắngnhiếcbảnthânvì(lại)đầuhàng.Nhưngthứmàbạntìmđếnđểđượclắngdịukhôngthểchấmdứtchutrìnhđó,bởivìnóchỉtạoranhiềucảmgiáccólỗihơnmàthôi.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:KHIBẠNLÙIMỘTBƯỚC

Tuầnnày,hãychúýđặcbiệtđếncáchbạnxửlíthấtbạiýchí.Bạncóchỉtríchbảnthânvàtựnhủrằng,sẽkhôngbaogiờthayđổikhông?Bạncócảmgiácnhưthểbướclùiđóchothấysailầmcủabạnkhông–rằng,bạnlườibiếng,ngungốc,thamlam,hoặckémcỏikhông?Bạncócảmthấythấtvọng,cólỗi,xấuhổ,tứcgiậnvàmệtmỏikhông?Bạncócoibướclùiđólàsựbiệnminhđểtựchiềutheoýmìnhthêmkhông?

PHÁVỠCHUKỲTỆHẠI

HainhàtâmlíhọcClaireAdamstạiĐạihọcbangLouisianavàMarkLearytạiĐạihọcDukethiếtlậpmộtnghiêncứuđảmbảosẽkhơigợitácđộngtệhại.Họmờinhữngphụnữtrẻluônphảicanh-chừng-cân-nặngvàophòngthínghiệm,sauđókhuyếnkhíchhọănbánhnướngvàkẹovìlợiíchcủangànhkhoahọc.Cácnhànghiêncứunàyđưaragiảthuyếthấpdẫnvềcáchphávỡchukỳtệhại.Họchorằng,nếucảmgiáccólỗihủyhoạisựtựchủ,rấtcóthểmặtđốilậpcủacảmgiáccólỗisẽhỗtrợsựtựchủ.Chiếnlượckhôngchắcthànhcôngcủahọlà:khiếnchomộtnửanhữngngườiănkiêngbánhnướngnàycảmthấytốthơnvềviệcđầuhàng.

Nhữngngườithamgiađượcnghenóirằng,họsẽthamgiahaicuộcnghiêncứutáchbiệt:mộtnghiêncứuvềtácđộngcủathựcphẩmđốivớitâmtrạng,vàmộtcuộcnếmthửhươngvịcủacácloạiđồngọtkhácnhau.Trongnghiêncứuđầutiên,tấtcảnhữngngườinàyđượcđềnghịchọnbánhnướngphủsô-cô-lahoặcbánhnướngphủkem,vàănhếtchiếcbánhtrongvòngbốnphút.Họcũngđượcđềnghịuốnghếtmộtcốcnước–bíquyếtcủacácnhànghiêncứunhằmđảmbảohọcảmthấykhóchịuvìnobụng.Sauđó,họđiềnthôngtinvềcảmgiáccủabảnthânvàogiấykhảosát.

Trướccuộcnếmthửđồngọt,mộtnửasốphụnữnàynhậnđượcthôngđiệpđặcbiệt,đượcthiếtkếnhằmgiảmbớtcảmgiáccólỗicủahọ.Ngườithínghiệmnóirằng,đôikhinhữngngườithamgiacảmthấycólỗikhiănhếtcảchiếcbánhnướng.Sauđó,khuyếnkhíchnhữngngườinàykhôngnênquákhắtkhevớibảnthân,vàlưuýrằng,conngườiaiaicũngcólúctựchiềutheoýmình.Nhữngngườiphụnữcònlạikhôngnhậnđượctinnhắnnào.

Sauđóđếncuộcthửnghiệmxemliệusựtựthathứcóphávỡchukìtệhạihaykhông.Ngườithínghiệmmờimỗingườiănkiêngănbabátkẹolớn–kẹosô-cô-la,bơvàđậuphộnghiệuReese’sPoppers,kẹohoaquảhiệuSkittles,vàkẹoviêndẹthiệuYorkPeppermint–đượclựachọnkĩlưỡngnhằmhấpdẫnnhữngchiếcrănghảongọt.Họđượcyêucầuchọnvàđánhgiácácloạikẹo,vàđượcmờiănchừngnàotùythích.Nếuhọvẫncảmthấycólỗivìđãănchiếcbánhnướng,họsẽtựnhủ:“Mìnhphávỡchếđộănkiêngrồi,vậynênnếuănmấycáikẹoSkittlesnàycũngcókhácgìđâu?”

Saucuộcnếmhươngvịkẹo,ngườithínghiệmcâncácbátkẹođểxemmỗingườithamgiađãănbaonhiêuviênkẹo.Sựcanthiệpnhằm

tạocảmgiáctựthathứquảlàthànhcôngrõrệt:nhữngphụnữnhậnđượctinnhắnchỉăn28gamkẹo,sovới70gamcủanhữngngườikhôngđượckhuyếnkhíchđểthathứchobảnthân.Hầuhếtmọingườiđềubấtngờtrướcpháthiệnnày.Thôngthườngaicũngnghĩrằng,tinnhắn“Conngườiaiaicũngcólúctựchiềutheoýmình;đừngquákhắtkhevớibảnthân”sẽchỉcótácdụngchophépnhữngngườiănkiêngănnhiềuhơnmàthôi.Nhưng,việcthoátkhỏicảmgiáccólỗiđãngăncảnnhữngngườiphụnữkiaănquánhiềutrongcuộcthửnếmvịkẹo.Cóthểchúngtanghĩrằng,cảmgiáccólỗithôithúcchúngtasửasai,nhưngđóchỉlàcáchnữakhiếncảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàng.

Khôngđượctựthathứ!Ngaykhitôiđềcậpđếnsựtựthathứtrongkhóahọc,cuộctranhluậnbắtđầusôinổi.“Nếutôikhôngnghiêmkhắcvớibảnthân,tôisẽkhôngbaogiờhoànthànhviệcgìhết”,“Nếutôithalỗichomình,tôisẽchỉlàmvậynữamàthôi”,“Vấnđềcủatôikhôngphảilàtôiđãquánghiêmkhắcmàlàchưađủnghiêmkhắcvớibảnthân!”Đốivớinhiềungười,tựthathứgiốngnhưlờibiệnhộvàsẽchỉdẫnđếnsựtựbuôngthảnghiêmtrọnghơn.Cáchọcviêncủatôilậpluậnrằng,nếuhọdễdãivớibảnthân–tứclànếuhọkhôngtậptrungvàothấtbại,chỉtríchbảnthânkhikhôngđápứngcáctiêuchuẩncaochótvótcủamình,hoặcđedọabảnthânvớicáchậuquảkinhkhủngnếuhọkhôngcảithiện–họsẽtrượtvàocáibẫycủasựlườibiếng.Họtinrằnghọcầnmộttiếngnóicứngrắntrongđầucóthểkiểmsoátcáccơnthèm,bảnnăngvàsựyếu.Họsợrằngnếuđầuhàngkẻđộctàivànhàphêbìnhnộitạinày,họsẽkhôngcòntựchủnữa.

Ởmứcđộnàođó,hầuhếtchúngtađềutinvàođiềunày–nóichocùng,từkhicònnhỏ,chúngtađãđượchọcvềcáchkiểmsoátbảnthânthôngquanhữnghìnhphạtvàsựkìmnéncủachamẹ.Phươngphápnàyrấtcầnthiếttrongthờithơấu,bởivì,trẻconchínhlànhữngđộngvậthoangdã.Hệtựchủtrongnãovẫnchưapháttriểnđầyđủtrướckhichúngtabướcvàogiaiđoạntrưởngthành,vàtrẻnhỏcầnđếnsựgiúpđỡtừbênngoài,trongkhivỏnãotrướcđangtrongquátrìnhhoànthiện.Tuynhiên,rấtnhiềungườiđốixửvớibảnthânnhưthểhọvẫncònlàconnít–vàthẳngthắnmànói,họhànhxửynhưnhữngbậcchamẹhayngượcđãiconcái,thayvìlànhữngngườichămsócbiếtủnghộconcái.Họchỉtríchchínhmìnhmỗikhihọđầuhàngcámdỗhoặcgặpthấtbại:

“Màylườiquá!Màylàmsaovậy?”Mỗithấtbạiđượccoilàmộtminhchứngchothấyhọcầnphảinghiêmkhắchơnvớibảnthân.“Khôngthểtinbấtcứviệcgìmàylàmnhưmàyđãnóicả”.

Khôngchỉcóbạnnghĩrằng,bíquyếtđểcóýchínhiềuhơnlànghiêmkhắchơnvớibảnthân.Nhưngbạnsairồi.Rấtnhiềunghiêncứuchỉrarằng,việctựchỉtríchbảnthânliênquanmậtthiếtđếnsựthúcđẩykémhơnvàsựtựchủtồihơn.Đâycũnglàmộttrongnhữngyếutốdựbáolớnnhấtvềsựthấtvọng,vànólàmcạnkiệtquyềnnăng“Tôisẽ”và“Tôimuốn”.Ngượclại,sựtựcảmthông–ủnghộvàđốixửtốtvớibảnthân,nhấtlàkhicăngthẳngvàthấtbại–liênquanmậtthiếtđếnsựthúcđẩylớnhơnvàtựchủtốthơn.Vídụ,chúngtahãycùngxemmộtnghiêncứutạiĐạihọcCarletontạiOttawa,Canada,quansáttháiđộtrìhoãncủacácsinhviêntrongtoànbộkhóahọc.Hầuhếtcácsinhviênđềutrìhoãnhọctậptrongkỳthiđầutiên,nhưngkhôngphảitấtcảcácsinhviênnàyđềubiếnnóthànhthóiquen.Cácsinhviênnghiêmkhắchơnvớimìnhvìđãchầnchừhọctậptrongkìthiđầutiên,cókhảnăngtrìhoãnnhiềuhơntrongcáckìthikếtiếp,sovớicácsinhviêntựthathứchobảnthân.Cànghàkhắcvớimìnhvìđãchầnchừlầnđầutiên,họcàngchầnchừlâuhơntrongkìthisauđó!Chínhsựthathứ,khôngphảicảmgiáccólỗi,mớigiúphọtrởlạiđúngconđườngcủamình.

Nhữngpháthiệnnàyxuấthiệntrướcbảnnăngcủachúngta.Làmsaocóthểnhưthếđược,khirấtnhiềungườitrongsốchúngtacótrựcgiácrằng,tựchỉtríchmớilànềntảngcủasựtựchủ,vàtựcảmthôngchỉlàbờdốctrượtđếnhànhvitựchiềutheoýthíchcủabảnthân?Điềugìsẽthúcđẩycácsinhviênnày,nếukhôngphảilàcảmgiáctồitệvìđãchầnchừtrongkìthivừaqua?Vàđiềugìsẽgiúpchúngtaởtrongtầmkiểmsoát,nếukhôngcảmthấycólỗivìđãđầuhàng?

Thậtngạcnhiên,khôngphảicảmgiáccólỗi,màchínhsựthathứgópphầngiatăngtínhtựchịutráchnhiệm.Cácnhànghiêncứuđãpháthiệnrarằng,đưaraquanđiểmcảmthôngvềthấtbạicánhânkhiếnmọingườicókhảnăngchịutráchnhiệmcánhâncaohơnsovớikhihọcóquanđiểmtựchỉtríchbảnthân.Họcũngsẵnsàngđónnhậnphảnhồivàlờikhuyêntừngườikháchơn,vàcókhảnăngrútrabàihọckinhnghiệm.

Mộtlídokhiếnsựthathứgiúpmọingườisửasai,lànóxóađicảmgiácxấuhổvànỗiđaukhinghĩvềsựviệcđãxảyra.Tácđộngtệhạilànỗlựcthoátkhỏicảmgiáctồitệsaukhitacómộtbướclùi.Thiếuđicảm

giáccólỗivàsựtựchỉtrích,chẳngcòngìđểtathoátra.Điềunàynghĩalà,tadễdàngsuynghĩvềphươngcáchxảyrathấtbại,vàítcócámdỗlặplạithấtbạiđó.

Mặtkhác,nếubạncoibướclùiđólàbằngchứngchothấy,bạnlàmộtkẻbạitrận,khôngcòncơmaynàonữa,thìviệcnghĩđếnthấtbạilàkinhnghiệmđểđờiđểtựcămghétbảnthân.Mụctiêucấpbáchnhấtcủabạnsẽlàxoadịunhữngcảmgiácnày,thayvìrútrabàihọckinhnghiệm.Đâylànguyênnhânkhiếnsựtựchỉtríchđemlạitácdụngngượckhiđượccoilàchiếnlượcđểcósựtựchủ.Giốngnhưcácdạngthứccăngthẳngkhác,nóthôithúcbạntìmngayđếnbiệnphápxoadịucăngthẳng,bấtkểbiệnphápđólànhấnchìmnỗiđautrongquánrượugầnnhất,hoặcnângcaotinhthầnbằngmộtchuyếnmuasắmlubùbằngthẻVisa.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:HÃYTHATHỨKHIBẠNTHẤTBẠI

Aicũngmắcsailầmvàphảicónhữngbướclùinhấtđịnh.Cáchchúngtaxửlínhữngbướclùinàyquantrọnghơnthựctếlàchúngđãxảyra.Bêndướilàbàitậpluyệnmàcácchuyêngiatâmlíápdụng,nhằmgiúpmọingườitìmraphảnứngtựcảmthôngtrướcsựthấtbại.Nghiêncứuchothấyrằng,đưaraquanđiểmnàylàmgiảmcảmgiáccólỗi,giatăngtínhtựchịutráchnhiệmcủabảnthân–sựkếthợphoànhảogiúpbạntrởlạiđúnghướngvớitháchthứcýchícủamình.Hãynhớđếnthờiđiểmkhibạnđầuhàngcámdỗhoặcchầnchừ,vàthínghiệmbằngcáchthựchiệnbaquanđiểmdướiđâyvềthấtbạiđó.Khibạncóbướclùi,hãynhớđếnnhữngđiềunàynhằmgiúpbạntránhvòngxoáycủacảmgiáccólỗi,xấuhổvàlạitiếptụcđầuhàng.

1.Bạncảmthấythếnào?Khibạnnghĩvềthấtbại,hãydànhmộtlúcđểnhậnbiếtvàmôtảcảmgiáccủamình.Bạncónhữngcảmxúcnào?Cơthểbạncảmthấyrasao?Bạncónhớbạncảmthấythếnàongaysaukhithấtbạikhông?Bạnmôtảcảmgiácđónhưthếnào?Hãynhậnbiếtnếusựtựchỉtríchbảnthânxuấthiện,vànếucó,bạnnóisaovớichínhmình?Cáchsuynghĩnàysẽgiúpbạnnhìnthấucảmgiáccủabảnthânmàkhôngcầnphảivộivãchạytrốn.

2.Bạncũngchỉlàconngườibìnhthường.Aicũngphảiđấutranhvấtvảvớitháchthứcýchícủabảnthânhọvàđôilúchọ

cũngmấtkiểmsoát.Đâychỉlàmộtphầnrấtconngườicủachúngta,vàbướclùicủabạnkhôngcónghĩalàbạncósaisótgìđó.Hãycânnhắcsựđúngđắncủanhữnglờinày.Bạncónghĩrằng,nhữngngườimàbạntôntrọngvàquantâmcũngtừngphảiđốimặtvớinhữngsựđấutranhvàbướclùitươngtựkhông?Cáchsuynghĩnàycóthểlàmdịusựchỉtríchvàtựhoàinghitrongbạn.

3.Bạnnóisaovớimộtngườibạn?Hãynghĩxembạnsẽanủirasaovớimộtngườibạnthânđangtrảiquabướclùitươngtự.Bạnsẽnóinhữnglờiủnghộthếnào?Bạnsẽkhíchlệhọthếnàođểhọtiếptụctheođuổimụctiêu?Cáchsuynghĩnàysẽđưađườngchỉlốigiúphọtrởlạiđúnghướngđicủamình.

CAMKẾTĐỂCẢMTHẤYTỐTĐẸPVậylàchúngtathấyrằng,cảmgiáctồitệcóthểkhiếnchúngtađầuhàngbằngnhiềucách.Cảmgiáctộilỗivàtựphêbìnhư?Đólàconđườngnhanhchóngdẫnđến“Mìnhcóthểtựchiềutheoýmìnhthêmnữa.”

Nhưng,đôilúc,cảmgiáctồitệđưađẩychúngtatheohướnghoàntoànkhác.Mệtmỏivìcảmgiáccólỗi,lolắngvàcăngthẳng,chúngtatìmđếnmộtthứcóthểthựcsựđemlạicảmgiáctốtđẹp:camkếtthayđổi.NhàtâmlíhọcJanetPolivyvàC.PeterHermanthuộcĐạihọcTorontokhámphárarằng,chúngtathườngquyếtđịnhthayđổikhiởvàođiểmtrạngtháithấpnhất:cảmthấycólỗivìănuốngvôđộ,nhìnchằmchằmvàohóađơnthẻtíndụng,tỉnhdậytrongtrạngtháimệtmỏi,hoặclolắngvềsứckhỏe.Việcđềracamkếttạoýthứcnhẹnhõmvàcókiểmsoátngaytứckhắc.Chúngtakhôngcầntinrằng,mìnhchínhlàngườigâyrasailầm;chúngtacóthểtrởthànhconngườihoàntoànkhác.

Camkếtsẽthayđổigiúpchúngtatràntrềhivọng.Chúngtathíchhìnhdungracáchmànhữngthayđổisẽtạorachocuộcsốngcủamình,vàchúngtatưởngtượngvềconngườimàtasẽtrởthành.Nghiêncứuchỉrarằng,quyếtđịnhănkiêngkhiếnconngườicảmthấymạnhmẽhơn,vàlậpkếhoạchtậpthểthaokhiếnngườitacảmthấymìnhcaolớn

hơn.(Khôngainóirằng,ýnghĩkìlạkialàcóthực.)Mọingườisẽđốixửkhácvớita,tatựnhủnhưvậy.Mọithứsẽkháclắm.Mụctiêucànglớn,hivọngcàngnhiều.Vậylàchúngtaquyếtđịnhthayđổi,quảlàhấpdẫnkhitatựlậpchomìnhdựánlớnlaođếnvậy.Tạisaolạiđềramộtmụctiêukhiêmtốntrongkhiđềramụctiêutolớnsẽkhiếntacảmthấytốtđẹphơnnữa?Tạisaophảibắtđầutừcáinhỏbétrongkhitacóthểmơướclớnhơn?

Thậtkhôngmay,lờihứathayđổi–cũnggiốngnhưlờihứavềphầnthưởnghoặclờihứakhuâykhỏa–hiếmkhiđemđếnchotathứtakìvọng.Tháiđộlạcquanphithựctếcóthểkhiếnchúngtacảmthấyhayhaytrongkhoảnhkhắcđó,nhưngsaunàynósẽkhiếntacảmthấytồitệhơn.Quyếtđịnhthayđổilàsựthỏamãntộtcùng–bạncóđượctấtcảnhữngcảmgiáctốtđẹptrướckhichưaviệcgìđượclàmhết.Nhưngthửtháchcủaviệcthựcsựtạorathayđổicóthểlàmộtsựthứctỉnhthôlỗ,vàphầnthưởngbanđầuhiếmkhinàotạoranhiềuthayđổinhưtatưởngtượng(“Tôigiảm2kgrồi,vậymàtôivẫnphảilàmcôngviệctẻnhạtnày!”).Khichúngtađốimặtvớibướclùiđầutiên,cảmgiáctốtđẹpbanđầukhitaquyếtđịnhthayđổiđượcthaythếbởinỗithấtvọngvàtứcgiận.Khôngđápứngđượckìvọngkhiếntacócảmgiáccólỗinhưcũ,kèmtheođólàcảmgiáctuyệtvọng,hồnghivàcaotràocảmxúckhicamkếtsẽthayđổiđãbiếnmất.Lúcnày,hầuhếtmọingườisẽtừbỏmọinỗlựcthayđổi.Chỉkhinàotacảmthấymấtkiểmsoátvàcầnthêmluồnghivọngmới,tamớitiếptụccamkếtsẽthayđổi–vàkhởiđộngcảquytrìnhđó.

PolivyvàHermangọichutrìnhnàylà“hộichứnghivọnggiả”.Nókhôngphảivàcũngkhôngđượccoilàmộtchiếnlượctạothayđổi.Nóchỉlàchiếnlượcgiúptacảmthấytốtđẹphơn,vàhaiđiềuđóhoàntoànkhácnhau.Nếubạnchỉquantâmđếnviệccảmthấycóhivọng,đâykhôngphảilàchiếnlượcvôlíđâu.Đốivớihầuhếtmọingười,camkếtthayđổilàphầnhayhonhấtcủaquátrìnhthayđổi.Sauđó,tấtcảđềutrượtdốc:phảitỏratựchủ,nóikhôngkhimuốnnóicó,nóicókhimuốnnóikhông.Từquanđiểmvềniềmvui,nỗlựcthựcsựtạothayđổikhôngthểsosánhvớiniềmhivọngkhihìnhdungrằng,bạnsẽthayđổi.Đólàlídokhiếnnhiềungườivuivẻđầuhàngvàlạihứathayđổi,liêntụcnhưvậynhiềulần,thayvìtìmcáchtạosựthayđổivĩnhviễn.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:CAMKẾTĐỂCẢMTHẤYTỐTHƠN

Hãydànhmộtchútthờigiansuynghĩvềđộnglựcvàkìvọngcủabạnđốivớisựthayđổi.Cóphảibạnchỉcảmthấycóđộnglựcthayđổikhibạncócảmgiáctồitệkhông?Cóphảiphầntốtnhấtcủaviệcthiếtlậpmụctiêulàniềmvuithíchkhihìnhdungxemsựthànhcôngsẽthayđổicuộcđờibạnrasaokhông?Bạncóvậndụnghìnhảnhtưởngtượngvềbạntrongtươnglaiđểkiểmsoátcảmgiáchiệntạicủabạn,hơnlàcónhữngbướcđicụthểđểkiểmsoáthànhvicủamìnhkhông?

THÍNGHIỆMÝCHÍ:SỰBIQUAN,LẠCQUANDÀNHCHONHỮNGCAMKẾTTHÀNHCÔNG

Sựlạcquancóthểtạođộnglựcchochúngta,nhưngmộtchútbiquancũngcóthểgiúptathànhcông.Nghiêncứuchothấyrằng,việcdựđoáncáchthứcvàthờiđiểmbạncóthểbịcámdỗđểphávỡlờithề,giatăngcơhộigiúpbạntrungthànhvớicamkết.

Đốivớitháchthứcýchícủariêngbạn,hãytựhỏi:Khinàotôicókhảnăngbịcámdỗnhất?Bằngcáchnàotôicókhảnăngchophépbảnthânbịxaolãngkhỏimụctiêunhất?Tôisẽnóisaovớichínhmìnhđểchophépbảnthânđượctrìhoãn?Khicósẵnnhữngviễncảnhđótrongtâmtrírồi,hãyhìnhdungbạnởtrongtìnhhuốngđó,cảmgiácsẽthếnàovàbạnsẽnghĩsao.Hãychophépbảnthânnhìnthấysựthấtbạiýchí.

Sauđó,hãybiếnthấtbạitrongtưởngtượngđóthànhsựthànhcôngvềýchí.Cânnhắchànhđộngcụthểbạncóthểthựchiệnđểtrungthànhvớicamkết.Bạncócầnnhớđếnđộnglựccủamìnhkhông?Tựgiúpmìnhtránhkhỏicámdỗ?Gọichomộtngườibạnđểđượcđộngviên?Sửdụngmộttrongnhữngchiếnlượcýchíkhácmàbạnđãhọcđược?Khiđãcóchiếnlượccụthểrồi,hãyhìnhdungbạnsẽápdụngchiếnlượcđó.Hìnhdungxemnósẽmangđếncảmgiácthếnào.Hãyxembạnthànhcông.Hãyđểhìnhảnhnàyvềbảnthânđemđếnchobạnsựtựtinrằng,bạnsẽlàmmọiviệccầnthiếtđểđạtmụctiêu.

Lậpkếhoạchchothấtbạitheocáchnàychínhlàhànhđộngtựcảmthông,khôngphảilàhồnghi.Khikhoảnhkhắcsựthấtbạiý

chíđóđến,bạnsẽsẵnsàngbiếnkếhoạchthànhhànhđộng.

LờicuốiĐểtránhnhữngthấtbạiýchídocăngthẳnggâyra,chúngtacầnkhámpháxemđiềugìthựcsựgiúpchúngtacảmthấytốtđẹphơn–khôngphảilờihứagiảtạovềphầnthưởng,vàkhôngphảinhữnglờihứasuôngsẽthayđổi.Chúngtacầnchophépbảnthânlàmnhữngviệcnày,vàbảovệbảnthânkhỏinhữngcăngthẳngkhôngliênquanđếncuộcsốngcủamình.Khichúngtacónhữngbướclùi–vàchắcchắnsẽcó–tacầnphảithathứchothấtbạicủabảnthân,vàkhôngcoiđólàlờibiệnhộchosựđầuhànghoặctừbỏ.Khinóiđếnviệctăngcườngtựchủ,sựtựcảmthônglàchiếnlượctốthơnnhiềusovớiviệctựmắngnhiếcchínhmình.

JCHƯƠNG7

TẠISAOÝCHÍLẠIDỄLÂYLAN?ohn18tuổivàmớihọcxongtrunghọc,lênxebuýtđếnViệnKhônglựcHoaKìtạihạtElPaso,Colorado.Cậuđếnđóvớimộtchiếcbalôđựngmộtsốđồdùngmàcáchọcviênđượcphépmang:mộtchiếcđồnghồnhỏ,áokhoácmùađông,temthư,bútvàmộtchiếcmáytínhbiểuđồ.Cậucũngmangtheomộtthứkhôngcấttrongbalô,và

cũngvôhìnhvới29họcviênkhácthuộcđộicủacậu.Trongsuốtkhóahọc,cáchọcviênnàysẽsốngchung,ănchungvàhọcchung.VàthứmàJohnmangtheosẽtừtừlâylansangcáchọcviênkháctrongđội,đedọasứckhỏevàsựnghiệpcủahọởViệnKhônglực.

TaihọamàJohnmangtheolàgì?Khôngphảibệnhđậumùa,laohaySTD.Nókhôngcóhìnhdạng.Mặcdùkhôngthểtinrằng,sựkhỏemạnhvềthểchấtcóthểlâylan,nhưngmộtbáocáonăm2010từCụcNghiêncứuKinhtếQuốcgiapháthiệnrarằng,thểchấtyếulantruyềntrongViệnKhônglựcHoaKìnhanhnhưmộtcănbệnhtruyềnnhiễm.Tổngsố3.487họcviênđượcquansáttrong4năm,từcácbàikiểmtrathểlựctạitrườngtrunghọcđếncácbàikiểmtrathểlựcđịnhkìtạiViện.Theothờigian,họcviênyếunhấttrongđộidầndầnlàmsuygiảmmứcđộkhỏemạnhcủacáchọcviênkhác.Trênthựctế,ngaykhicáchọcviênđặtchânđếnViện,tìnhtrạngsứckhỏecủahọcviênyếunhấttrongđộichínhlàyếutốdựđoántốthơnvềtìnhtrạngsứckhỏesovớicấpđộsứckhỏecủacậutatrướckhivàohọcviện.

Nghiêncứunàychỉlàmộtvídụchothấy,nhữnghànhvimàchúngtathườngcoilànằmdướisựtựchủ,nhưngxéttheonhữngkhíacạnhkhác,cáchànhvinàycũngnằmdướisựkiểmsoátmangtínhxãhội.Chúngtamuốntinrằng,sựlựachọncủamìnhkhôngchịuảnhhưởngcủanhữngngườikhác,vàchúngtatựhàovềsựđộclập,ýchícủamình.Nhưngnghiêncứutrongcáclĩnhvựctâmlíhọc,marketingvàyhọcchothấy,cáclựachọncủabảnthânchúngtađượchìnhthànhdướisựtácđộngmạnhmẽcủaýnghĩ,mongmuốnvàhànhđộngcủangườikhác–vàđiềumàchúngtanghĩhọmuốnchúngtalàm.Nhưbạnsẽthấy,sự

ảnhhưởngxãhộinàythườngkhiếnchúngtalâmvàorắcrối.Tuynhiên,nócũnggiúpchúngtađápứngđượccácmụctiêuýchí.Sựthấtbạivềýchícóthểdễlâylan,nhưngbạncũngcóthểnắmbắtđượcsựtựchủ.

CÁITÔIXÃHỘIKhinóiđếnsựtựchủ,chúngtathấyrằng,tâmtrícủaconngườikhôngphảilàcáitôithốngnhấtmàlàrấtnhiềucáitôiđangđấutranhđểgiànhsựtựchủ.Cómộtcáitôimuốnđượcthỏamãnngaylậptứcvàcómộtcáitôinhớđếnmụctiêulớnnhấtcủabạn.Cócáitôihiệntại,vàcáitôiđódườngnhưcóhoặckhôngcónhiềuđiểmchungvớicáitôitrongtươnglai.Cứnhưthểđókhôngphảilàmộtđámđông,nhưnghóaracòncóvàingườinữađangsốngtrongđầubạn.Tôikhôngnóivềchứngrốiloạnđanhâncáchmàđangnóivềchamẹ,vợ/chồng,concái,bạnbè,sếp,vàbấtcứaivốnlàmộtphầntrongcuộcsốngthườngnhậtcủabạn.

Conngườiđượclậptrìnhđểgắnkếtvớinhữngngườikhác,vànãochúngtarấtkhéoléođểthíchnghivớichươngtrình.Chúngtacónhữngtếbàonãochuyênbiệt–cònđượcgọilàcácnơ-ronbắtchước–mụcđíchduynhấtcủacáctếbàonàylàbámsátýnghĩ,cảmgiácvàhànhđộngcủanhữngngườikhác.Cáccácnơ-ronbắtchướcnàycómặtrảiráctrongnão,nhằmgiúpchúngtahiểurõkinhnghiệmcủanhữngngườikhác.

Vídụ,hãyhìnhdungtôivàbạnđangởtrongbếp,vàbạnthấytôiđưatayphảiralấydao.Nãobạnsẽtựđộngghinhớcửđộngnày.Cácnơ-ronbắtchướctươngứngvớicửđộngvàcảmgiáctrongtayphảicủabạnsẽđượckíchhoạt.Theocáchđó,nãobạnbắtđầutạodựnghìnhảnhtượngtrưngchohànhđộngcủatôi.Cácnơ-ronbắtchướcsẽlặplạicửđộngđógiốngnhưthểmộtviênthámtửcóthểdựnglạihiệntrườngvụán,đểhiểurõsựviệcđãxảyravàtạisao.Việcnàygiúpbạndựđoántạisaotôilạilấydaovàsẽxảyraviệcgìtiếptheo.Tôicóđịnhtấncôngbạnkhông?Hay“nạnnhân”cóchủýcủatôilàcủcàrốttrênmặtbếp?

Giảsửtôivôtìnhlàmđứtngóntaycáitrongkhicầmdao.Ối!Khibạnthấysựviệcnàyxảyra,cácnơ-ronbắtchướctrongphânkhucơnđaucủanãosẽlêntiếng.Bạnsẽnhănmặtvàbiếtngaycảmgiáccủatôi.Trảinghiệmvềcơnđauvôcùngthựctếvớinão,đếnmứccácdâythầnkinhtrongcộtsốngcũngphảikìmnéncácdấuhiệucơnđauđangtừtayphảichạytới–cứnhưthểbạnvừamớicắtphảitaycủamình!Đâylàbản

năngcảmthông,giúpchúngtahiểuvàđáplạicảmgiáccủanhữngngườikhác.

Saukhitôibăngvếtthươngởngóntayvàlấychomìnhmộtmiếngbánh,cácnơ-ronbắtchướctronghệkhenthưởngcủabạnsẽđượckíchhoạt.Ngaycảkhibạnkhôngthíchbánhcàrốt,nhưngnếubạnbiếtđólàmónbánhưathíchcủatôi(quảlàvậy),nãobạncũngsẽbắtđầudựđoánmộtphầnthưởng.Khicácnơ-ronbắtchướcnhậnthấylờihứavềphầnthưởngcủanhữngngườikhác,chúngtasẽmongmuốnđượctựthưởngchochínhmình.

BắtchướcthấtbạiýchíTrongkịchbảnđơngiảnnày,chúngtathấyđượcbacáchthứcnãogặpthấtbạiýchí.Thứnhấtlàsựbắtchướckhôngcốý.Cácnơ-ronbắtchướcnhậnthấycửđộngcủangườikhácsẽdựnglạiđúngcửđộngđótrongcơthểbạn.Khibạnnhìnthấytôivớicondao,cóthểbạnsẽvôthứcđưatayralấydaogiúptôi.Trongnhiềutìnhhuống,chúngtacònthấymìnhtựđộnglặplạiđiệubộvàhànhđộngcủangườikhác.Nếubạnchúýđếnngônngữcơthể,bạnsẽnhậnthấyrằng,nhữngngườitròchuyệnvớinhaucũnglàmtheohànhđộngcủangườikhác.Mộtngườikhoanhtay,vàchỉítphútsau,đốitáctròchuyệncủaanhtacũngsẽkhoanhtay.Côtangảngườirasauvàchẳngmấychốc,anhtacũngngảrasau.Sựbắtchướcvềthểchấtmộtcáchvôthứcnàycóvẻnhưgiúpmọingườihiểunhauhơn,vàcũngtạoraýthứcvềsựgắnkếtvàquanhệthânthiết.(Đólàlídokhiếncácnhânviênkinhdoanh,nhàquảnlívàchínhtrịgiađượcđàotạođểbắtchướctưthếcủangườikhácmộtcáchcóchủý,vìhọbiếtrằng,điềuđósẽgiúphọgâyảnhhưởngdễdànghơnđốivớingườimàhọđangbắtchước.)

Bảnnăngbắtchướcngườikhácnghĩalà,khibạnnhìnthấyaiđóthòtaylấymộtmónđồănnhanh,mộtlirượu,haythẻtíndụng,cóthểbạncũngvôthứclặplạihànhđộngcủahọ–vàđánhmấtýchí.Vídụ,mộtnghiêncứugầnđâyquansátsựviệcxảyratrongnãocủangườihútthuốckhihọnhìnthấydiễnviêntrênphimảnhhútthuốc.Cácphânkhunãophụtráchcửđộngtaysẽđượckíchhoạt,nhưthểnãocủangườihútthuốckiađangchuẩnbịlấythuốcravàchâmlửa.Chỉcầnnhìnthấyngườikháchútthuốctrênmànhìnhcũngđủgâyrathôithúctiềmthứcđượcchâmthuốc,tạorathêmtháchthứcchonãocủangườihútthuốc

trongviệckiềmchếsựthôithúcđó.

Cáchthứhaiđểbộnãoxãhộicóthểkhiếnchúngtalầmđườnglạclốilàsựảnhhưởngvềcảmxúc.Chúngtathấycácnơ-ronbắtchướchưởngứngtrướccơnđaucủangườikhác,vàchúngcũngbiếthưởngứngtrướccảmxúc.Đólàlídokhiếntâmtrạngkhôngtốtcủađồngnghiệpcóthểtrởthànhtâmtrạngkhôngtốtcủachínhchúngta–vàkhiếnchúngtacảmthấynhưthểchínhmìnhđangcầnmộtlirượu!Đócũnglàlídokhiếncácchươngtrìnhthựctếtrêntruyềnhìnhlồngghépâmthanhtiếngcườitrongphim–họhivọngtiếngcườicủangườikhácsẽchọccườichobạn.Sựảnhhưởngtựđộngvềcảmxúccũnggiúpgiảithíchtạisaocácnhànghiêncứuvềmạnglướixãhộiđãpháthiệnrarằng,niềmvuivànỗicôđơnlâylantừbạnbèsangnhauvàtronggiađình.Làmcáchnàoviệcnàycóthểdẫnđếnthấtbạivềýchí?Khicócảmgiáctồitệ,chúngtasẽtìmđếncácchiếnlượcthôngthườngđểkiểmsoátcảmgiác–vàviệcnàycóthểđồngnghĩavớimộtcuộcmuasắmlubùhoặcănbánhsô-cô-latrongtươnglaigần.

Cuốicùng,nãocũngbịcámdỗkhichúngtanhìnthấyngườikhácđầuhàng.Nhìnthấyngườikhácthamgiatháchthứcýchícủabạn,cóthểkhiếnbạncótâmtrạngmuốnthamgiavớihọ.Khihìnhdungthấymongmuốncủangườikhác,điềuđócóthểkhơigợimongmuốncủachúngta,vàcơnthèmcủahọcóthểkhơigợicơnthèmcủachúngta.Đâylàlídotạisaokhicóngườikhácăncùng,chúngtalạiănnhiềuhơnsovớikhiănmộtmình,tạisaocácconbạcđánhcượcnhiềutiềnhơnsaukhinhìnthấyngườikhácănđượcnhiềutiền,vàtạisaochúngtachitiêunhiềuhơnkhiđimuasắmvớibạnbè.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:BẠNĐANGBẮTCHƯỚCAI?

Tuầnnày,hãytìmbằngchứngchothấybạnđangbắtchướchànhvicủangườikhác–đặcbiệtlàhànhviliênquanđếntháchthứcýchí.Cóphảiviệcchiềutheoýthíchphổbiếnlàchấtbăngkeogắnkếtmộtmốiquanhệkhông?Bạncónhắmmắtlàmtớikhinhữngngườixungquanhđềunhưvậykhông?

Ngườihútthuốcchịusựảnhhưởngxãhội

Marcmớibắtđầulàmtạiquầyhàngtrongmộtquáncàphê.Tấtcảcácnhânviênđềuđượcnghỉgiảilao10phúttrongmỗicalàm4giờ.Marcsớmnhậnthấyrằng,hầuhếtbọnhọđềunghỉgiảilaoởnơimàhọcóthểhútthuốc.Mọingườithườngkếtthúccalàmởsaucửahàng,vừanóichuyệnvừahútthuốctrướckhivềnhà.Marckhônghútthuốcthườngxuyên,mặcdùthithoảnganhcũnghútmộtđôiđiếukhidựtiệc.Nhưnganhlạithấymìnhhútthuốcnếunhưmộtnhânviênkhácchuirasauquầyhàngtrongkhigiảilao,vàđôilúcanhcũngnánlạisaugiờlàmđểhútthuốcvớiđồngnghiệp.

Khikhóahọccủachúngtôiđềcậpđếnsựảnhhưởngxãhộiđốivớihànhvi,Marcnhậnrachínhmìnhngaylậptức.Anhkhôngbaogiờhútthuốckhichỉcómộtmình.Chỉlàhútthuốckhilàmviệccóvẻdễdànghơnlàkhônghútthuốckhiđilàm–đólàviệcmàaicũnglàm.Ngaycảquảnlícửahàngcũnghútthuốckhinghỉgiảilao.Marckhôngnghĩnhiềuđếnviệcthóiquenxãhộinàysẽdẫnanhtớiđây,nhưngchắcchắnanhkhôngmuốnmìnhlàmộtnhânviênsốngvìnhữngđiếuthuốctronggiờnghỉ.Anhquyếtđịnhkhônghútthuốccùngđồngnghiệp,vànhữngngườinàykhôngchútphiềnlòngkhihọkhôngcònphảimờianhhútthuốcnữa.Marcvẫnmuốntỏraxãgiao;chỉlàanhkhôngphảichâmthuốckhikhôngmuốn.

KhimụctiêucũnglâylanConngườilànhữngngườiđọctâmtríhếtsứctựnhiên.Mỗikhichúngtaquansátngườikháchànhđộng,chúngtalạivậndụngbộnãoxãhộiđểdựđoánmụctiêucủahọ.Tạisaongườiphụnữkialạilahétvàomặtgãđànôngđó?Tạisaongườihầubànlạiđálôngnheovớimìnhnhỉ?Tròchơidựđoánnàygiúpchúngtađoántrướchànhđộngcủangườikhácvàtránhcácthảmhọaxãhội.Chúngtacầnphảicókhảnăngbảovệbảnthânvàngườikháctrướccácmốiđedọaxãhội.(Ngườiphụnữđanglahéthaygãđànôngbịlahétlàkẻnguyhiểm?Trongtìnhhuốngnày,aicầnsựgiúpđỡ?)Chúngtacũngcầnlựachọnphươngánthíchhợpnhấttrongnhiềutìnhhuốngmơhồ.

Tuynhiên,phươngphápđọctâmlítựđộngnàycũngcómặttráivềsựtựchủ:nókhởiđộngnhữngmụctiêutươngtựtrongchúngta.Cácnhàtâmlíhọcgọiđâylàsựlâylanmụctiêu.Nghiêncứuchothấyrằng,đểbắtđượcmụctiêucủamộtngườinhằmthayđổihànhvicủabạn,việc

nàydễdàngmộtcáchngạcnhiên.Vídụ,theomộtnghiêncứu,cácsinhviênđặtramụctiêukiếmtiềnchỉsaukhiđọccâuchuyệnvềmộtsinhviênkhácđilàmthêmtrongkìnghỉxuân.Sauđó,cácsinhviênnàyhọctậpchămchỉhơnvànhanhhơnnhằmkiếmđượctiềntrongmộtnhiệmvụtạiphòngthínghiệm.

Nhữngđiềunàycóýnghĩagìđốivớisựtựchủcủabạn?Tintốtlàởmứcđộnàođó,sựlâylanmụctiêubịgiớihạnbởicácmụctiêumàbạnchiasẻ.Bạnkhôngthểđặtramộtmụctiêuhoàntoànmớikhibạnthoángnhìnthấymộtcáigìđó,nhưkhibạnbịnhiễmvi-rútcúm.Mộtngườikhônghútthuốcsẽkhôngthèmnicotinekhibạnbècủaanhtalôiđiếuthuốcrakhỏibao.Nhưnghànhvicủangườikháccóthểkíchhoạtmộtmụctiêutrongtâmtríbạn,dùhiệntạiphầntâmtríđókhôngphụtráchviệclựachọn.Nhưchúngtađãthấy,tháchthứcýchíluônluôngâyramâuthuẫngiữahaimụctiêuđangđấutranhvớinhau.Bạnmuốnđượcvuingaybâygiờ,nhưngsauđóbạnmuốncósứckhỏe.Bạnmuốnđượchảcơngiậnvớisếpnhưngbạncũngmuốngiữviệclàm.Bạnmuốnmộtbuổimuasắmtưngbừng,nhưngbạncũngmuốnthoátkhỏicảnhnợnần.Nhìnthấyngườikháctheođuổimộttrongcácmụctiêunàycóthểđemđếnsựcânbằngvềquyềnnăngtrongtâmtríbạn.

Sựlâylanmụctiêuhoạtđộngtheohaihướng–bạncóthểcósựtựchủ,vàcũngcóthểtựchiềutheoýthích–nhưngdườngnhưchúngtacựckìnhạycảmtrướcsựlâylancámdỗ.Nếungườiđiăntrưavớibạngọimóntrángmiệng,mụctiêuđượcthỏamãnngaylậptứccủacôấycóthểđồnglòngchungsứcvớimụctiêuđượcthỏamãnngaylậptứccủabạnđểthắngphiếutrongcuộcđuagiảmcân.NhìnthấyngườikhácthoảimáimuasắmquàchokìnghỉcóthểcủngcốmongmuốncủabạntrongviệckhiếnconcáivuimừngngâyngấttrongbuổisángGiángsinh,vàkhiếnbạntạmthờiquênmụctiêuphảichitiêudèdặthơn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:CỦNGCỐHỆMIỄNDỊCHCỦABẠN

Khôngphảilúcnàochúngtacũngnắmbắtđượcmụctiêucủangườikhác.Đôilúcnhìnthấyngườikhácđầuhàngcámdỗcũngcóthểnângcaosựtựchủcủachúngta.Khibạnthựcsựtrungthànhvớimụctiêu(vídụgiảmcân)nhưngýthứcđượcrằng,bạncómộtmụctiêuđốilập(vídụthíchmộtchiếcbánhpizzasốtcá),nhìnthấyngườikháclàmviệcgìđóđốilậpvớimụctiêulớnnhấtcủabạn,sẽđặtnãovàotìnhtrạngcảnhgiáccaođộ.Nó

sẽkíchhoạtmụctiêuchủđạocủabạnmạnhmẽhơnvàbắtđầuđưaracácchiếnlượcgiúpbạntrungthànhvớimụctiêu.Cácnhàtâmlíhọcgọiđâylàsựkiểmsoáttrunghòa,nhưngbạncóthểcoiđólàphảnứngmiễndịchvớinhữngthứcóthểđedọađếnsựtựchủcủabạn.

Cáchtốtnhấtđểnângcaophảnứngmiễndịchtrướcmụctiêucủangườikhác,làdànhvàiphútkhingàymớibắtđầuđểsuynghĩvềmụctiêucủabảnthân,vàbạncóthểbịcámdỗnhưthếnàođểphớtlờnhữngmụctiêuđó.Giốngnhưvắcxinbảovệbạntrướcmầmbệnhcủangườikhác,suynghĩvềmụctiêucủabảnthânsẽcủngcốýđịnhcủabạn,vàgiúpbạntránhsựlâylanmụctiêu.

NắmbắtmụctiêumấtkiểmsoátĐôilúcchúngtakhôngbắtgặpcácmụctiêucụthể–nhưănănnhanh,tiêutiền...–màlàcácmụctiêuchungchunghơnđểđitheosựthôithúccủabảnthân.CácnhànghiêncứutạiĐạihọcGroningen,HàLan,chothấyđiềunàytrongrấtnhiềubốicảnhthựctế,vàcoikháchquađườnglàđốitượngnghiêncứu.Họsắpđặt“bằngchứng”chothấycóngườiđanghànhxửxấu–vídụhọbuộcxeđạpvàohàngràongaycạnhtấmbiển“Khôngđểxeđạp”vàđểxeđẩymuahàngtrongbãiđỗxecóbiển“Vuilòngtrảxeđẩyvàokho”.Cácnghiêncứunàychothấyrằng,việcphávỡquyđịnhcótínhchấtlâylan.Nhữngngườivôtìnhnằmtrongbốicảnhcủacácnhànghiêncứucưxửgiốngnhưhànhđộngcủangườikhácvàphớtlờbiểnbáo.Họcũngcộtxeđạpvàđểxeđẩytrongbãiđỗxe.

Nhưnghậuquảnghiêmtrọnghơnthế.Khimọingườinhìnthấymộtchiếcxeđạpđượcbuộcvàohàngrào,họcũngmuốnđượcđitắtmộtcáchbấthợpphápquahàngrào.Khihọnhìnthấyxeđẩytrongbãiđỗxe,họcũngmuốnđổrácxuốngnềnbãi.Mụctiêulâylantrởnênlớnhơnlàmụctiêuphávỡquyđịnhcụthểnàođó.Họnắmbắtđượcmụctiêuđểlàmmọiviệchọmuốn,thayvìlàmviệcmàhọđịnhsẽlàm.

Khichúngtaquansátbằngchứngchothấynhữngngườikhácphớtlờcácquyđịnhvàđitheosựthôithúccủabảnthân,chúngtathường

đầuhàngmọisựthôithúccủamình.Điềunàynghĩalàmỗikhichúngtathấyngườikháccưxửkém,sựtựchủcủachúngtacũngmaimột.Nghenóiđếnviệccóngườilừagạtvềmứcthuếcủahọ,cóthểkhiếnbạncảmthấymìnhđượctựdohơntrongviệcgianlậnchếđộănkiêng.Nhìnthấyláixekhácvượtquátốcđộcóthểkhiếnbạntiêuquáđịnhmứcchitiêu.Theocáchnày,chúngtacóthểnắmbắtđiểmyếuýchítừngườikhác–ngaycảkhiđiểmyếucánhâncủachúngtarấtkhácbiệt.Điềuquantrọnghơncảlà,thậmchíchúngtakhôngcầnnhìnthấymọingườihànhđộng.Giốngnhưnhữngmầmbệnhnánlạirấtlâutrêntaynắmcửasaukhimộtngườibệnhbướcqua,mộthànhđộngcóthểđượcchuyểnsangchochúngta,khichúngtachỉđơnthuầnnhìnthấybằngchứngchothấynhữngngườikhácđãlàmviệcđó.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:NẮMBẮTSỰTỰCHỦ

Nghiêncứuchothấy,việcnghĩvềmộtngườicósựtựchủtốtcóthểlàmtăngýchícủabạn.Liệucóaiđócóthểđóngvaihìnhmẫulítưởngvềýchíđểbạnvượtquatháchthứckhông?Aiđóđãđấutranhvớitháchthứctươngtựvàhọđãthànhcông,hayaiđólàvídụđiểnhìnhchosựtựchủmàbạnmuốncó?(Trongkhóahọccủatôi,hìnhmẫuýchítiêubiểuvàphổbiếnlànhữngvậnđộngviêngiỏigiang,nhữngnhàlãnhđạotinhthần,vàchínhtrịgia,mặcdùcácthànhviêntronggiađìnhvàbạnbècóthểtạonhiềuđộnglựchơn,nhưbạnsẽsớmnhậnthấy).Khibạncầncóthêmýchí,hãynhớđếnhìnhmẫulítưởngđó.Hãytựhỏi:hìnhmẫuýchínàysẽlàmgì?

Tạisaonhữngngườibạnyêumếndễtạosựlâylanhơnnhữngngườilạ?

Vàomùalạnhhoặcmùacúm,bạncóthểnhiễmvirúttừbấtcứaimàbạntiếpxúc–đồngnghiệphonhưngkhôngchemiệng,viênthunhânquẹtthẻtíndụngcủabạnvàtrảlạibạntấmthẻchứađầymầmbệnh.Cácnhànghiêncứubệnhdịchgọiđâylàsựlâylangiảnđơn.Vớisựlâylangiảnđơn,aicũngcóthểgieomầmbệnh.Mầmbệnhcủamộtngườihoàntoànxalạcũngcómứcảnhhưởngynhưmầmbệnhcủamộtngườimàbạnyêuquý,vàchỉcầnmộtmầmbệnhcũngđủkhiếnbạnbịlâylan.

Sựlâylancủahànhvikhônghoạtđộngtheophươngdiệnnày.Cácdịchbệnhxãhội–vídụsựbùngnổbệnhbéophìhoặchútthuốc–đitheomôhìnhlâylanphứctạp.Tiếpxúcvớimộtngười“mang”hànhvivẫnchưađủ.Mốiquanhệcủabạnvớingườiđómớiđóngvaitròquantrọng.TrongcộngđồngFramingham,hànhvikhônglantrànquacáchàngràovàsânsau.Dịchbệnhxãhộilantruyềnquamạnglướicủasựtôntrọngvàưathíchchung,thayvìmạnglướiđượcsắpđặttrậttựcủamộttấmlướisắt.Đồngnghiệpchínhlàngườicóảnhhưởnggiốngnhưmộtngườibạnthân,vàngaycảbạncủamộtngườibạncũngcónhiềuảnhhưởnghơnlàngườimàbạnnhìnthấyhàngngày,nhưngbạnlạikhôngưangườiđó.Loạihìnhlâylancólựachọnnàygầnnhưchưatừngxảyratrongthếgiớicủacácbệnhdịch–cứnhưthểhệmiễndịchcủabạnchỉcóthểtựbảovệnótrướcloạivi-rútmàbạnbịnhiễmtừmộtngườilạhoặcmộtngườibạnkhôngthích.Nhưngđóchínhlàcáchkhiếnhànhvilâylan.Sựgầngũivềmặtxãhộicóvaitròquantrọnghơnlàsựgầngũivềmặtđịalí.

Tạisaohànhvilạilâylantrongcácmốiquanhệthânthiết?Đểmởrộngthêmmộtchútvềphéploạisuycủahệmiễndịch,giảsửhệmiễndịchnàychỉtừchốimụctiêuvàhànhvicủangườikhácnếunócoinhữngngườinàylàngười“khônggiốngchúngta”.Nóichocùng,hệmiễndịchthểchấtcủachúngtakhôngtấncôngtếbàocủachínhmình;nhữngthứnócoigiốngnhưchúngta,nósẽmặckệnhưvậy.Nhưngnếunócoilàkhác,nósẽcoiđólàmộtmốiđedọa–nósẽcôlậphoặctiêudiệtloạivi-rúthoặcvikhuẩnđóđểbạnkhôngbịmắcbệnh.Hóara,khichúngtanghĩvềnhữngngườimìnhyêuquý,tôntrọngvàcảmthấytươngđồng,nãosẽcoihọlàngườigiốngchúngtahơnlàkhôngphảichúngta.Bạncóthểnhìnthấyđiềunàytrongmáychụpnão,quansátnhữngngườitrưởngthànhnghĩtrướchếtvềbảnthânhọvàsauđólàmẹcủahọ.Cácphânkhunãođượckíchhoạtbởicáitôivàmẹgầnnhưđềugiốnghệtnhau,chothấyngườimàchúngtanghĩlàchínhmìnhgồmnhữngngườichúngtaquantâmđến.Ýthứcvềcáitôiphụthuộcvàomốiquanhệcủachúngtavớinhữngngườikhác,vàtheonhiềucách,chúngtachỉbiếtmìnhlàaikhinghĩvềnhữngngườikhác.Bởivìchúngtagộpcảnhữngngườikhácvàoýthứcvềcáitôicủamình,nênsựlựachọncủahọảnhhưởngđếnsựlựachọncủachúngta.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:AILÀNGƯỜIKHIẾNBẠNMUỐNNẮMBẮTĐƯỢCCÁIGÌĐÓTỪHỌNHẤT?

Hãydànhmộtchútthờigianđểnghĩxem“nhữngngườithânthiết”củabạnlàai.Bạndànhnhiềuthờigiannhấtvớiai?Bạnquýtrọngai?Bạncảmthấymìnhgiốngainhất?Ýkiếncủaaiquantrọngnhấtvớibạn?Bạntintưởnghoặcquantâmđếnainhất?Bạncóthểnghĩđếnbấtkìhànhvinào–dùhữuíchhaycóhại–màbạnđãhọcđượctừhọ,hoặchọhọcđượctừbạnkhông?

KhisựtựchủkhôngbìnhthườngNếumuốnmọingườicóýchíhơn,chúngtacầnphảikhiếnhọtinrằng,tựchủlàmộtquytắc.Nhưnglầncuốicùngbạnnghenóivềxuhướngtíchcựcvềhànhvilàkhinào?Cácphươngtiệntruyềnthôngthíchlàmchúngtasợhãihơn,vớinhữngconsốgâysốcvềviệcchúngtađangngàycàngtrởnênlườibiếnghơn,ítcóđạođứchơn,vàkémkhỏemạnhhơn.Chúngtaluônluônnghethấycácconsốđó:40%ngườiMĩkhôngbaogiờtậpluyện,vàchỉ11%thamgiatậpluyện5lần/tuần(khuyếnnghịtiêuchuẩnđểcósứckhỏevàgiảmcân).Chỉ14%ngườitrưởngthànhăn5suấtrauvàhoaquảnhưđượckhuyếncáo.Thayvàođó,trungbìnhmỗinămmộtngườitrưởngthànhtiêuthụhết45kgđường.

Cácconsốnàyđượcđưaravớimụcđíchkhiếnchúngtasợhãi.Nhưngchúngtahãythànhthật:nếuchúngtanhậnthấymìnhtrongsốđôngđó,điềumàbộnãocủachúngtangheđượclà:“Nhẹcảngười,mìnhcũnggiốngmọingườithôi”.Càngnghenhiềuvềcácconsốnày,chúngtacàngtinchắcrằng,đâylàviệcmàaiaicũnglàm,vàsẽchẳngsaonếutacũnglàmnhưvậy.

Nếuchúngtabiếtrằng,mình“cũngbìnhthường”nhưbaongười,thìchúngtacóthểthayđổinhậnthứcvềbảnthân.Nhưngnếuchúngtanằmngoàisốđông“khôngcóýchí”kia,cóthểchúngtasẽthấymìnhởtrongtìnhtrạngboomerang(1).Theomộtnghiêncứu,nếucácchủnhàđượcnóirằng,hóađơnsửdụngnănglượngcủahọíthơntrungbìnhcáchộkhác,họsẽbắtđầuđểcácbóngđènsángvàbậtbộổnnhiệtlên.Sựlôikéovềvịtrítrungtâmcóthểmạnhmẽhơnmongmuốnđượclàmviệcđúngđắn.

Khinóivềminhchứngxãhội,điềuchúngtanghĩngườikháclàmcó

ýnghĩaquantrọnghơncảviệcmàhọthựcsựlàm.Vídụ,cácsinhviênđạihọcđánhgiáquámạnhtìnhtrạnggianlậnthicửcủacácbạnhọccùng.Yếutốdựđoántốtnhấtvềviệcliệumộtsinhviêncógianlậntrongthicửhaykhông,chínhlàviệcliệucậutacótinrằng,cácsinhviênkháccũnggianlậnhaykhông,thayvìmứcđộnghiêmkhắccủahìnhphạthoặcliệucậutanghĩmìnhcóbịpháthiệnhaykhông.Khicácsinhviêntinrằng,cácbạncùnglớpcũnggianlận,mộtlớphọcgồmcácsinhviêntươngđốitrungthựccóthểtrởthànhmộtlớphọcđầyrẫycácsinhviênnhắntinđápánchobạnbètronggiờkiểmtra(quảlàvậy,chínhtôiđãbắtđượcmộtsinhviênlàmviệcnàyđấy).

Hiệntượngnàykhôngchỉđượcgiớihạntrongphạmvilớphọc.Hầuhếtmọingườiđềuđánhgiáquácaotỉlệphầntrămnhữngngườiđóngthuếcóhànhvigianlận.Việcnàydẫnđếntỉlệgianlậnthựctếcaohơn,vìmọingườilàmtheođiềumàhọtinrằng,đólàmộtquytắc.Khôngphảichúngtalànhữngkẻgianlậnkhôngthểcảitạo.Khimọingườiđượctraothôngtinchínhxácvềcácquytắcthựcsự,họsửalạihànhvicủamình.Vídụ,khimọingườiđượcchobiếtthôngtinchínhxácvềsựtrungthựccủangườiđóngthuế,họcóthểtựthựchiệnđợttrảthuếtrungthực.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:AICŨNGLÀMNHƯVẬYMÀ!

Minhchứngxãhộicóthểcảntrởsựthayđổinếuchúngtatinrằng,nhữngngườikhácđềuthựchiệnhànhvimàchúngtađangcốgắngthayđổi.Bạnđãbaogiờtựnhủrằng,tháchthứcýchícủabạnkhôngphảilàvấnđềquantrọng,vìnóchínhlàmộtquytắcchưa?Bạncótựnhắcnhởchínhmìnhvềnhữngngườibạnquenbiếtvàcóchungthóiquenvớibạnchưa?Nếucó,cóthểbạnmuốnthayđổinếpsuynghĩnày.Cáchtốtnhấtđểlàmviệcnàylàtìmnhữngngườicóchunghànhvimàbạnmongmuốnđạtđược.Hãytìmđếnmột“bộtộc”mớiđểthamgia.Cóthểđólàmộtnhómhỗtrợ,mộtlớphọc,mộtcâulạcbộđịaphương,cộngđồngmạng,hoặcthậmchílàđặtmuadàihạncuốntạpchícóthểủnghộmụctiêucủabạn.Nếubaoquanhbạnlànhữngngườicóchungcamkếtđạtmụctiêu,việcđósẽgiúpbạncảmthấynhưthểđóchínhlàmộtquytắc.

QUYỀNNĂNG“NÊN”Liệuviệchìnhdungsựngưỡngmộcủacácbạnhọccùnglớptrunghọc,khibạnxuấthiệntrongbuổihọplớpvớithânhìnhgiảm15kg,cógiúpbạnthứcdậytậpthểdụcmỗisángkhông?Liệusựthấtvọngcủacậucontrai9tuổikhibạnhútthuốc,cóngăncảnbạnkhônglénlúthútmộtđiếuthuốctrongkhilàmviệckhông?

Khisuynghĩvềmộtlựachọn,chúngtathườnghìnhdungmìnhlàđốitượngđánhgiácủangườikhác.Cácnghiêncứuchothấy,việcnàycóthểtạođộnglựcmạnhmẽđốivớisựtựchủ.Nhữngngườihìnhdungniềmtựhàomàhọsẽcảmnhậnđượckhihoànthànhmụctiêu–từmụctiêubỏthuốcláđếnhiếnmáu–thườngtheosátmụctiêuvàthànhcông.

DavidDesteno,chuyêngiatâmlíhọcthuộcĐạihọcNortheastern,lậpluậnrằng,cảmxúcxãhội,vídụnhưniềmtựhàovàsựxấuhổ,cóảnhhưởngnhanhhơnvàtrựctiếphơnđốivớicáclựachọncủachúngtasovớicáclậpluậncólívềchiphívàlợiíchlâudài.Destenogọiđâylàsựtựchủnónghổi.Chúngtavẫnthườngcoisựtựchủlàviệcchiếnthắngcủamộtlídolạnhlùngtrướcnhữngthôithúcnónghổi,nhưngniềmtựhàovàsựxấuhổphụthuộcvàobộnãomangtínhcảmxúc,thayvìphụthuộcvàovỏnãotrướccólítrí.Cóthểcáccảmxúcxãhộiđãtiếnhóagiúpchúngtađưaranhữnglựachọnđểcóđượcchỗđứngtrong“bộlạc”,tươngtựnhưnỗisợhãigiúpchúngtabảovệchínhmìnhvàsựtứcgiậngiúptaphòngvệ.Hìnhdungraviệcchấpnhậnhoặcchốibỏcủaxãhộicóthểkhuyếnkhíchchúngtalàmviệcđúngđắn.

Mộtsốdoanhnghiệpvàcộngđồngcũngbắtđầuthửnghiệmvớicảmgiácxấuhổ,thayvìđưaracáchìnhphạttiêuchuẩnđốivớicáchànhvipháhoạivàphạmpháp.NếubạnbịbắtkhiđangăncắpđồtrongcửahàngtạphóatạiChinatownthuộcManhattan,cóthểbạnsẽbịbuộcphảichụpảnhcùngvớimónđồbạnlấycắp.Bứcảnhđósẽđượctreotrênbứctườnggầnquầythungân,cóghiđầyđủtênhọ,địachỉvàlờicảnhbáo“Kẻtrộmcắp”.

GiớihạncủacảmgiácxấuhổTrướckhichúngtaquáhàohứngvềquyềnlựccủacảmgiácxấuhổ,cólẽsẽlàkhônngoannếutanhớđôichútvềtácđộng“tệhại”.Córanhgiới

rõrànggiữalợiíchtựchủcủaviệcdựđoáncảmxúcxãhộitiêucực,vídụnhưcảmgiácxấuhổ,vàhiệuứnghaomònýchícủacảmgiácxấuhổthựcsự.Đãnhiềulầnchúngtathấyrằng,cảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàng–nhấtlàkhicảmgiáctồitệcódạngthứccủacảmgiáccólỗivàxấuhổ.Cảmgiácxấuhổcóthểđemlạihiệuquảnếuđólàbiệnphápphòngngừa.Nhưngmộtkhihànhviđãđượcthựchiệnrồi,cảmgiácxấuhổthườngkhơigợisựpháhủyngầmhơnlàsựtựchủ.Vídụ,nhữngngườiđánhbạccảmthấyxấuhổnhấtsaukhithuabạcthường“đuổitheo”sốtiềnđãmấtbằngcáchđánhbạcnhiềuhơnvàvaymượntiềnnhằmbùđắpsốtiềnđãthua.

SứcmạnhcủaniềmtựhàoTrongkhiđó,niềmtựhàochiếnthắngngaycảkhibạnđốimặtvớicámdỗ.40%ngườithamgiahìnhdungvềniềmtựhàocủahọvìđãcưỡnglạichiếcbánhkem,khônghềănmộtmiếngbánhnào.Mộtlídokhiếnniềmtựhàođemlạihiệuquảlàvì,nógiúptâmtrímọingườikhôngnghĩđếnchiếcbánhnữa.Ngượclại,cảmgiácxấuhổkhơigợiniềmvuitrongdựtính,vàngườithamgiachothấyhọcónhữngýnghĩliênquannhiềuhơnđếnsựcámdỗ,vídụnhư,“Thơmquá”và“Chắcngonphảibiết”.Mộtlídokhácnữalàdocơchếsinhhọc:cácnghiêncứutrongphòngthínghiệmchothấy,cảmgiáccólỗilàmgiảmbiếnthiênnhịptim,chínhlàkhodựtrữsinhlíhọccủaýchí.Trongkhiđó,niềmtựhàoduytrì,thậmchígiatăngkhodựtrữđó.

Đểniềmtựhàođemlạihiệuquả,chúngtacầntinrằng,nhữngngườikhácđangquansát,hoặcchúngtasẽcócơhộikhoethànhcôngcủamìnhvớingườikhác.Cácnhànghiêncứuvềmarketingpháthiệnrarằng,conngườithíchmuasắmcácsảnphẩmthânthiệnvớimôitrườngtạinơicôngcộnghơnlàmuasắmtrênmạng.Muacácsảnphẩmthânthiệnvớimôitrườnglàmộtcáchgiúpchúngtathểhiệnmìnhlàngườibiếtsuynghĩvàcólòngvịtha,vàchúngtamuốnđượcxãhộivinhdanhvìnhữngmónđồđượcmuavớiýthứccaovútkia.Nghiêncứunàychỉramộtchiếnlượchiệuquảđểtrungthànhvớiquyếttâm:hãyđưatháchthứcýchíranơicôngcộng.Nếubạntinrằng,nhữngngườikhácđangcổvũchothànhcôngcủabạnvàđểmắttớihànhvicủabạn,bạnsẽcónhiềuđộnglựchơnđểlàmđiềuđúngđắn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:SỨCMẠNHCỦANIỀMTỰHÀO

Hãyđểnhucầucơbảncủaconngườiđượctánthànhđểđượcsửdụnghữuích,bằngcáchhìnhdungracảmgiáctựhào,bạnsẽcảmnhậnđượckhibạnthànhcôngtrướctháchthứcýchí.Hãynhớđếnngườinàođótrong“bộlạc”–mộtthànhviêntronggiađình,đồngnghiệp,thầy/côgiáo–cóquanđiểmmangýnghĩaquantrọngvớibạn,hoặcmộtngườisẽvuimừngtrướcthànhcôngcủabạn.Khibạnđưaralựachọnmàbạnsẽtựhàovềnó,hãychiasẻvới“bộlạc”bằngcáchcậpnhậttrêntrangFacebook,hoặc–đốivớinhữngngườithủcựu–hãyđíchthânchiasẻcâuchuyệnđó.

CảmgiácxấuhổvìnợthuếTôithườngmờicáchọcviêncôngkhaitrìnhbàytháchthứcýchícủahọtrướccảlớp,nếukếtthúckhóahọcchúngtôivẫncònthờigian.Điềunàycóthểtạoramộtchútáplựcxãhội–rấtnhiềungườicảmthấybịthôithúcphảihànhđộngtheomộtthôngbáocôngkhai,nhấtlàkhihọbiếtrằng,tôisắphỏivềcáchthựchiệncủahọtrướclớphọc.Phươngphápnàycũngđemđếnniềmtựhàotrongdựtính,vìrấtnhiềuhọcviênmongmuốnđượcmôtảthànhcôngcủahọtrongkhóahọcnày.

Mộtlần,khimộtkhóahọccótới150họcviên,mộtngườiphụnữthôngbáomụctiêucủachịlàtrảhếtnợthuế.Tuầnsauđó,tôikhônggặpchịnữavàtôiđãhỏicảlớp:“Ngườiphụnữchuẩnbịtrảhếtnợthuếđâurồi?”Chịkhôngxuấthiệntronglớp,nhưngcóhaingườikhácgiơtaynóirằng,họđangthựchiệnbướcđầutiênđểtrảnợthuế.Điềuđángbuồnlàkhôngaitrongsốhọcoiviệctrảnợthuếlàtháchthứcýchí.Thôngbáocủangườiphụnữtrongbuổihọctrướcđãtruyềncảmhứngchohọ–đâylàtrườnghợpđiểnhìnhcủasựlâylanmụctiêu.

Vậyngườiphụnữđưaralờicamkếtđầutiênkiađâurồi?Tôicũngkhôngbiết,vàbởivìđólàbuổihọccuốicùng,nêntôisẽkhôngbaogiờbiếtcâutrảlời.Tôihivọngchịấysẽgặpmộtluậtsưvềthuếvàkhôngphảilànạnnhâncủacảmgiácxấuhổ.Hiểnnhiên,đólàmặttráicủaquyềnnăng“nên”:ánhmắtcủangườikhácdobạnhìnhdungthấycó

thểtạođộnglựcchobạn,nhưngnếuchúngtathấtbại,sựchỉtríchmàtahìnhdungđượccóthểkhiếntanhụtchí,khôngdámxuấthiệnnữa.

Bịtốngrakhỏi“bộlạc”Những“thấtbại”ýchínhưnghiện,béophìvàphásảnthườngxuấthiệncùngvớibúarìudưluận.Cóthểchúngtasailầmkhichorằng,ngườiđóyếuđuối,lườibiếng,ngungốchoặcíchkỉ,vàtựthuyếtphụcbảnthânrằng,họđángbịxấuhổhoặcbịloạitrừ.Nhưngchúngtanênthậntrọngđặcbiệttrướcnhữngngườibịxãhộixalánh–họkhôngkiểmsoáthànhvitheocáchmàchúngtamongmuốn.Đólàmộtphươngphápđốixửvôcùngtànnhẫnđốivớimọingười,vàcũnglàchiếnlượctồitệnhằmkhíchlệsựthayđổi.NhưDebLemire,chủtịchHiệphộiSứckhỏevàĐadạngkíchcỡ(AssociationforSizeDiversityandHealth)nói,“Nếucảmgiácxấuhổđemlạihiệuquả,hẳnsẽkhôngcóngườibéotrênđờinày.”

Thayvìlàmchongườikhácxấuhổvìthấtbạiýchícủahọ,chúngtanênủnghộthànhcôngýchícủahọ.VídụđiểnhìnhlàmộtcuộcđiềutragiảmcântạiĐạihọcPittsburgh,yêucầumọingườithamgiachươngtrìnhcùngvớimộtngườibạnhoặcthànhviêntronggiađình.Ngườithamgiađượcgiao“bàitậphỗtrợvềnhà”,vídụcùngănbữaăncólợichosứckhỏetrongtuầnvàgọiđiệnđộngviên,kiểmtranhau.Mộtconsốấntượng,66%ngườithamgiachươngtrìnhnàyduytrìđượcmứccânđãgiảmtrong10thángsauđó,sovớichỉ24%ngườithamgiachươngtrìnhnhưngkhôngđicùngbạnbèhoặcngườithân.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:BIẾNTHÁCHTHỨCTHÀNHDỰÁNLÀMVIỆCNHÓM

Bạnkhôngcầnphảitựmìnhchinhphụcthửtháchýchí.Cóngườibạn,ngườithânhayđồngnghiệpnàocóthểgianhậpvớibạnđểthựchiệnmụctiêuýchíkhông?Haibạnkhôngnhấtthiếtphảicóchungmụctiêu;chỉcầnghidanhvàđộngviênnhaucũngcóthểđemđếnsựủnghộxãhộiđốivớisựtựchủcủabạn.Nếubạnmuốncósựủnghộnàyvớichúthơihướngcạnhtranh,hãyghidanhchonhữngngườikhácđểcùngnhaucạnhtranhtrựctiếp.Ailàngườiđầutiênhoànthànhnhiệmvụđãbịtrìhoãnnhiềulần,hoặcailàngườitiếtkiệmđượcnhiều

tiềnnhấttrongmộttháng?

Kiểmtrathưđiệntửgiúpgiữvữngmụctiêu

Mộttrongnhữngbứcthưđiệntửưathíchcủatôi,làthưdomộtcựuhọcviêngửinhiềutháng,saukhikhóahọcđãkếtthúc.Cômuốnchotôibiếtrằng,phươngphápmàtôikhuyếnkhíchtrongbuổihọplớpcuốicùngđãtạomọisựkhácbiệttrongviệcgiúpcôtrungthànhvớimụctiêu.Trongbuổihọccuốicùnghômđó,mộtsốhọcviênlolắngrằng,khikhóahọckếtthúcrồi,họsẽkhôngcònđộnglựcđểbắtkịpnhữngthayđổimàhọđãđạtđược.Xãhộirộnglớnhơnnhiềusovớilớphọc,vàkhibiếtrằnghọcóthểchiasẻkinhnghiệmchonhau–dùchỉvớingườingồingaybêncạnh–tạođộnglựcchorấtnhiềungườiđểbáocáoviệcnàyviệckia.

Vậynênvàobuổihọccuốicùngđó,khimộtsốhọcviêntrởnênlolắng,tôinóivớihọrằng,họnêntraođổiđịachỉthưđiệntửvớimộtngườimàhọkhônghềbiết.Sauđótôinói:“Hãynóivớingườiđóvềviệcbạndựđịnhthựchiệntrongtuầntới,chỉcầnviệcđónhấtquánvớimụctiêucủabạn”.Nhiệmvụcủahọlàviếtthưchođốitácvàhỏixem:Bạncólàmđúngnhữngviệcbạndựtínhkhông?

Họcviênviếtthưchotôinhiềuthángsauđónóirằng,điềuduynhấtkhiếncôtiếptụcthựchiệnbàitậpmộttuầnsaukhikhóahọckếtthúclàvì,côbiếtrằngcôsẽphảinóivớingườilạmặtkiavềviệcliệucôcógiữlờihứahaykhông.Nhưngrồi,đốitácđộngviênđótrởthànhmộtngườibạnthânđíchthực.Họliênlạchàngtuầnvớinhautrongmộtthờigian,bấtchấpthựctếhọchỉđơnthuầnlàbạnbècùngchungkhóahọc.Đếnkhihọkhôngcònliênlạcvớinhaunữa,nhữngsựthayđổiđãtrởthànhmộtphầntrongcuộcsốngcủacô,vàcôkhôngcầnđếnsựđộngviênvàchịutráchnhiệmgiảitrìnhnàothêmnữa.

LờicuốiXéttrênmứcđộđángchúý,bộnãocủachúngtatíchhợpmụctiêu,

niềmtinvàhànhđộngcủangườikhácvàoquyếtđịnhcủamình.Khichúngtaởcùngngườikhác,hoặcđơngiảnchỉnghĩvềhọ,họcũngtrởthành“cáitôi”lớnhơntrongtâmtrícạnhtranhcủachúngtađểcósựtựchủ.Mặtbấtlợicũngrấtrõràng:hànhđộngcủachúngtagâyảnhhưởngtớirấtnhiềungười,vàmỗilựachọnchúngtađưaracóthểđượccoilànguồnhứngkhởihoặccámdỗđốivớinhữngngườikhác.

Đ

CHƯƠNG8

ĐỪNGĐỌCCHƯƠNGNÀY:

NHỮNGHẠNCHẾCỦAQUYỀNNĂNG“TÔISẼKHÔNG”

ólànăm1985vàhiệntrườngvụviệclàphòngthínghiệmtâmlíhọctạiĐạihọcTrinity,mộttrườngđạihọcnhỏchuyênvềngànhnhânvăntạiSanAntonio,bangTexas.17sinhviênđượcthuhútđểnghĩmộtvấnđề.Họbiếtnhưvậylàsailầm–họbiếthọkhôngnênnghĩvềđiềuđó.Nhưngýnghĩđóthậtsựquáhấpdẫn.Mỗikhi

họcốgắngnghĩđếnđiềugìđókhác,ýnghĩđólạitìmcáchquaytrởlại.Họkhôngthểnàongừngnghĩvềgấutrắng.

Gấutrắngkhôngphảilàmốilothườngxuyêncủacácsinhviênnày,vìtheođặctính,tâmtríhọbịámảnhbởithicửvàsựchánngáncủanướcuốngNewCoke.Nhưngvàokhoảnhkhắcđó,họkhôngthểcưỡnglạiýnghĩvềgấutrắng–vàbởivìtấtcảbọnhọđềuđượcchỉdẫnrằng:“Trong5phúttới,vuilòngcốgắngkhôngnghĩvềgấutrắng”.

CácsinhviênnàylànhữngngườiđầutiênthamgiamộtloạtnghiêncứucủaDanielWegner,hiệnđanglàgiáosưTâmlíhọctạiĐạihọcHarvard.Khimớivàonghề,WegnervôtìnhđọcđượcmộtcâuchuyệncủatiểuthuyếtgiaLeoTolstoyngườiNga.Tolstoytrẻtuổibịanhtraibắtngồixóchođếnkhicậukhôngcònnghĩvềgấutrắngnữa.Mãilâusau,anhtraicậutrởlạivàthấyTolstoyvẫnngồiyêntrongxóvàbịcứngđờngườivìcậukhôngthểnàongừngnghĩvềmộtcongấutrắng.Wegnersớmnhậnthấy,anhkhônghiểurõcâuchuyệnnàyvàmộtcâuhỏicứthếxuấthiệntrongtâmtríanh:Tạisaochúngtakhôngthểkiểmsoátýnghĩcủamình?

WegnerthiếtlậpmộtcuộcnghiêncứugầngiốngvớibàikiểmtrathờithơấucủaTolstoyvềkhảnăngkiểmsoátlítrí,vàđềnghịngườithamgianghĩvềmọithứhọmuốn,trừgấutrắng.Dướiđâylàmộtphần

ýnghĩđượcmộtngườiphụnữnóira,vànóchothấysựkhókhăncủaviệckiểmsoátýnghĩđốivớitấtcảmọingười:

“Tôiđangcốnghĩvềtriệutriệuthứđểkhiếntôinghĩvềmọithứ,trừnghĩvềgấutrắng,vàtôicứnghĩmãi,nghĩmãi,nghĩmãi.Vậylà…ừm,nào,nhìnbứctườngmàunâunàyđi.Cứnhưthểmỗikhitôicốgắngvàkhôngnghĩvềmộtcongấutrắngnữa,tôivẫncứnghĩvềmộtcongấutrắng”.

Điềunàycòntiếptục,vớimộtchútthayđổi,trongsuốt15phút.

Sựmấtkhảnăngnghĩvềgấutrắngcóthểkhôngphảilàthấtbạiýchítồitệnhấttrênđờinày.Nhưngnhưchúngtasẽthấy,vấnđềnàyliênquanđếnviệcngăncấmmởrộngmọiýnghĩmàchúngtacốgắngngănchặn.Nghiêncứumớinhấtvềsựlolắng,thấtvọng,ănkiêngvànghiệnđềukhẳngđịnh,quyềnnăng“Tôisẽkhông”thấtbạithảmhạikhiđượcápdụngchothếgiớiýnghĩvàcảmgiácnộitâm.Khibướcvàothếgiớinộitâm,chúngtasẽnhậnthấyrằng,mìnhcầnmộtđịnhnghĩamớivềsựtựchủ–nótạokhoảngtrốngkhiếnchúngtamấttựchủ.

PHẢNỨNGTRỞLẠIWegnerlặplạithínghiệmýnghĩvềgấutrắngvớicácsinhviênkhác,vàkhihọbịámảnhbởigấutrắng,ôngcấmhọcócácýnghĩkhác.Hànhđộngduynhấtcủaviệccốgắngkhôngnghĩvềđiềugìđólạikhơigợiảnhhưởngđốinghịch:Mọingườinghĩvềđiềuđónhiềuhơn,khihọkhôngcốgắngkiểmsoátýnghĩcủamình,vànhiềuhơncảkhihọchủtâmcốgắngnghĩvềđiềuđó.Ảnhhưởngđótrởnênmạnhmẽnhấtkhimọingườicăngthẳng,mệtmỏihoặcbịxaolãng.Wegnergọiđâylàảnhhưởngphảnứngtrởlại.Bạncốxuađimộtýnghĩvà–BÙM–nóquayngượctrởlạirồikìa.

Phảnứngtrởlạigiảithíchchorấtnhiềuthấtbạingàynay:ngườimắcchứngmấtngủnhậnthấynếucàngcốngủ,họcàngkhôngthểngủđược;mộtngườicàngcốgắngngănsựlolắngthìsángtỉnhgiấc,họcàngđắmchìmvàonhữnghìnhảnhtưởngtượngkhủngkhiếphơn.Wegnercònchothấyrằng,việckiềmchếnhữngýnghĩvềmộtngườitìnhtrongmộngtrongkhibạntỉnhgiấc,giatăngkhảnăngbạnsẽmơvềhọ–hơncảkhichủtâmtưởngtượngvềýtrungnhânđó.RõrànglàđiềunàygópphầnvàoảnhhưởngcủaRomeovàJuliet–xuhướngtâmlínổi

tiếngkhiđắmsâuhơnvàokhaokhátmỗikhitìnhyêubịngăncấm.

Wegnercũngtìmthấybằngchứngchothấy,phảnứngtrởlạiđốivớiviệccốgắngkiềmchếbấtcứbảnnăngnàođómàbạncóthểhìnhdung.Ứngviênđixinviệcvôcùngmongmuốntạoấntượngtốt,thườngbuộtmiệngnóirađiềucóthểkhiếnngườiphỏngvấnrùngmình.Diễngiảcốgắngnóiđúngđắnvềmặtchínhtrị,lạikhơigợikhuônmẫucôngkíchtrongtâmtrímộtcáchnghịchlí.Ngườirấtmuốngiữbímật,lạithấymìnhbịthôithúcphảinóirabímậtđó.Ngườihầubàncốgắnghếtsứcđểkhônglàmđổkhayđồăn,lạithườngbịdínhnướcsốtcàchuatỏivàoáo.

Tạisaoviệckiểmsoátýnghĩkhôngđemlạihiệuquả?

Tạisaoviệccốgắngxuađimộtýnghĩhoặccảmxúclạikhơigợiphảnứngtrởlại?Wegnercólinhcảmrằng,điềuđóliênquanđếncáchbộnãoxửlímệnhlệnhkhôngđượcnghĩvềđiềugìđó.Nãochianhiệmvụthànhhaiphần,vàmỗiphầndomộthệkhácnhauđảmnhận.Mộtphầntrongtâmtrísẽđảmnhậnnhiệmvụhướngsựchúýcủabạnđếnmọithứ,trừýnghĩbịngăncấm.GiốngnhưngườiphụnữtrongnghiêncứuđầutiêncủaWegnerkhichịcốgắngkhôngnghĩvềgấutrắng.WegnergọiquytrìnhnàylàTổngđàiviên.Tổngđàiviêndựavàohệtựchủcủanãovà–giốngnhưmọihìnhthứctựchủcónỗlực–cầnđếnrấtnhiềunănglượngvànguồnlựclítrí.Mộtphầnkháctrongnãođảmnhậnnhiệmvụtìmđếnbằngchứngchothấybạnđangsuynghĩ,cảmnhận,hoặclàmviệcmàbạnkhôngmuốnnghĩđến,cảmnhậnhaythựchiện.Giốngnhưngườiphụnữkia,“Tôicứnghĩmãi,nghĩmãi,nghĩmãi…Cứnhưthểmỗikhitôicốgắngvàkhôngnghĩvềmộtcongấutrắngnữa,tôivẫncứnghĩvềmộtcongấutrắng”.WegnergọiquytrìnhnàylàGiámsátviên.Khácvớitổngđàiviên,giámsátviêntựđộnghoạtđộngvàkhôngcầnnhiềunỗlựclítrí.Giámsátviêngầngũihơnvớihệpháthiệnnguycơtựđộngcủanão.Sựtựchủđộngnàycóvẻhayho,chođếnkhibạnnhậnthấysựphốihợpquantrọnggiữatổngđàiviênvàgiámsátviên.Nếuvìbấtkìlídonàođó,tổngđàiviênhụthơi,giámsátviênsẽtrởthànhcơnácmộngcủasựtựchủ.

Trongnhữngtìnhhuốngthôngthường,tổngđàiviênvàgiámsátviêncùnghoạtđộngsongsong.Giảsửbạnđangđivàocửahàngtạp

hóa,vàbạnquyếtđịnhsẽkhôngbịcámdỗbởikhuđồănnhanh.Khitổngđàiviêncốgắngtậptrung,lậpkếhoạchvàkiểmsoáthànhvi(“Mìnhđếncửahàngtạphóanàyđểmuangũcốc,chỉvậythôi.Gianhàngngũcốcởđâunhỉ?”,giámsátviênsẽquétnhanhtâmtrívàmôitrườngđểtìmcácdấuhiệucảnhbáo.(“Nguyhiểm!Nguyhiểm!Bánhquyởgianhàngsố3!Màythíchbánhquy!Dạdàyđangsôisùngsụchả?Cảnhbáo!Cảnhbáo!Coichừngbánhquy!”).Nếunguồnnănglượngtrílựcdồidào,tổngđàiviêncóthểtậndụngtốtsựphấnkhíchcủagiámsátviên.Khigiámsátviênchỉranhữngcámdỗtiềmtànghoặcnhữngýnghĩgâyphiềnnhiễu,tổngđàiviênsẽbướcvào,đưađườngchỉlốigiúpbạntiếnđếnmụctiêuvàkhônggặprắcrốinữa.Nhưngnếunguồntrílựccủabạnbịhaomòn–dobịxaolãng,mệtmỏi,căngthẳng,rượu,ốmđauhoặccácnguyênnhânkhác–tổngđàiviênkhôngthểhoànthànhnhiệmvụ.Trongkhiđó,giámsátviêncứthếhoạtđộngliêntục.

Mộttổngđàiviênmệtlảvàmộtgiámsátviêndồidàonănglượngtạorasựmấtcânbằngkhógiảiquyếttronglítrí.Khigiámsátviêntìmđếnsựthỏamãnbịngăncấm,nóliêntụckhiếntâmtríphảinhớđếnthứmànóđangtìmkiếm.Cácnhàkhoahọcvềthầnkinhđãchứngminhrằng,nãoliêntụcxửlísựthỏamãnbịngăncấmbênngoàiýthứccủaconngười.Kếtquả:Bạnthoảimáinghĩ,cảmnhậnhoặclàmviệcmàbạnđangcốgắngtránhxa.Vậynên,ngaykhibạnđiquagianhàngđồănnhanhtrongcửahàng,giámsátviênsẽnhớramụctiêukhôngmuabánhquy,vàđổđầytâmtríbạnvớinhữngýnghĩbánhquy,bánhquy,bánhquy.Nếutổngđàiviênkhôngcósứcmạnhđầyđủđểcânbằnggiámsátviên,gầnnhưtrongnãobạnsẽxảyrabikịchtrongtruyệncủaShakespeare.Bằngviệccốgắngngăncảnsựsuysụpcủabạn,giámsátviênđưabạnđếnthẳngvớisựsuysụpđó.

Nếutôinghĩđếnđiềuđó,chắcchắnlànócóthật

Cốgắngkhôngnghĩđếnđiềugì,thìchắcchắnnósẽkhôngbaogiờxarờitâmtríbạnđược.Điềunàydẫnđếnvấnđềthứhai:Khibạncốgắnggạtbỏmộtýnghĩnàođóvànóliêntụcquaytrởlạitâmtríbạn,rấtcókhảnăngbạnsẽcoiđiềuđólàcóthật.Ýnghĩđócứtrởlạicònvớimụcđíchnàokhácnữa?Chúngtatintưởngrằng,ýnghĩcủamìnhlànguồnthôngtinquantrọng.Khimộtýnghĩxuấthiệnthườngxuyênhơnvàkhógạtrakhỏitâmtríbạnhơn,tựnhiênbạnsẽcoiđólàthôngđiệpquan

trọngmàbạncầnquantâmđến.

Ảotưởngdựatrênkinhnghiệmnàycóvẻnhưđãđượclậptrìnhsẵntrongbộnãoconngười.Chúngtaướctínhkhảnănghoặcmứcđộcóthựccủamộtđiềugìđó,bằngcảmgiácdễchịumànóđemđếnchotâmtrícủachúngta.Điềunàycóthểdẫnđếnhệquảkhóxửlíkhichúngtacốgắngxuađisựlolắnghoặcmongmuốnkhỏitâmtrí.Vídụ,vìchúngtadễdàngnhớđếnnhữngcâuchuyệnmớivềcácvụđâmmáybay(nhấtlàkhibạnlàmộthànhkháchđanghoảngsợvàcầmtrêntayvémáybay),chúngtathườngướcchừngquámứckhảnăngbịđâmmáybay.Rủirocóthựcchỉlà1trong14.000.000,nhưnghầuhếtmọingườiđềutinrằng,rủironàycaohơncảrủirotửvongvìviêmthậnhoặcnhiễmtrùngmáu–2trong10nguyênnhânhàngđầudẫnđếntửvongtạiMĩ,nhưngkhôngphảilànhữngcănbệnhdễdàngxuấthiệntrongtâmtríchúngta.

Dùbạncốgắnggạtbỏnỗisợhãihoặcmongmuốnthếnàođinữa,nóvẫnsẽtrởnênthuyếtphụchơnvàthôithúchơn.Wegner,nhàtâmlíhọcpháthiệnraphảnứngtrởlại,cólầnnhậnđượcmộtcuộcđiệnthoạicủamộtsinhviênđangvôcùngbuồnrầuvàkhôngthểnàochấmdứtýnghĩtựtử.Mộtýnghĩthoángquabêntrongnão,vàcôgáitinrằng,côthựcsựmuốntựtử.Nếukhôngphảivậy,tạisaoýnghĩđócứlenlỏivàotrongtâmtrícô?CôgọichoWegner–cólẽcũnglànhàtâmlíhọcduynhấtmàcôbiết–đểcầucứu.Bạnhãynhớrằng,Wegnerlàmộtnhàtâmlíhọckhoahọc,khôngphảingườichữabệnhbằngliệupháptâmlí.Ôngkhôngđượcđàotạođểgiúpngườikhácthoátkhỏicơnkhủnghoảnghaycốgắngđàosâuvàonhữnggóctốitrongtâmtrícủahọ.Vậynênôngnóivớicôsinhviênkiavềthứmàôngbiết:gấutrắng.Ôngnóivớicôvềnhữngthínghiệmcủaông,vàgiảithíchvớicôrằng,côcàngmuốngạtýnghĩđóđi,nósẽcàngcốgắngđấutranhđểquaytrởlạiýthứccủacô.Điềuđókhôngcónghĩalà,ýnghĩđólàđúnghayquantrọng.Côsinhviênkiađãrấtnhẹnhõmkhinhậnracáchcôphảnứngđốivớiýnghĩtựtửđãgiúpýnghĩđóngàycànglớnmạnh–nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàcômuốntựtử.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:KIỂMTRAPHẢNỨNGTRỞLẠI

Cóđiềugìđómàbạncốgắnggạtrakhỏitâmtríkhông?Nếucó,hãykiểmtralíthuyếtvềphảnứngtrởlại.Sựkiềmchếcóđemlạihiệuquảkhông?Haynỗlựcgạtýnghĩđórakhỏitâmtríchỉkhiếnnótrởlạimạnhmẽhơn?

TránhxaphảnứngtrởlạiLàmcáchnàobạntìmđượclốithoátrakhỏitìnhthếlưỡngnangâylúngtúngnày?Wegnergợiýchochúngtamộtliềuthuốcgiảiđốivớiphảnứngtrởlạinày,vàbảnthânliềuthuốcnàycũngrấtđángmỉamai:từbỏ.Khibạnngừngcốgắngkiểmsoátnhữngýnghĩvàcảmxúckhôngmongmuốn,chúngsẽthôikhôngkiểmsoátbạnnữa.Cácnghiêncứuvềhoạtđộngcủanãoxácnhậnrằng,ngaykhibạnchophépngườithamgiathểhiệnýnghĩmàhọđangcốgắngkiềmchế,ýnghĩđósẽtrởnênítquantrọnghơnvàítcókhảnăngxâmnhậpvàoýthứccủaconngười.Quảlànghịchlí,sựchophépđượcnghĩvềđiềugìđólàmgiảmkhảnăngnghĩvềđiềuđóhơn.

Giảiphápnàyhóararấthữuíchđốivớinhữngtrảinghiệmnộitạikhôngđượcmongmuốn.Việcsẵnsàngnghĩvềđiềubạnnghĩvàcảmnhậnvềđiềubạncảmnhận–màkhôngnhấtthiếtphảitinrằng,điềuđólàthật,vàkhôngcầncảmgiácbắtbuộcphảihànhđộngtheoýnghĩđó–làchiếnlượchiệuquảđốivớiviệcxửlínỗilolắng,thấtvọng,cơnthèmănvàchứngnghiện.Khichúngtaxemxétbằngchứngchonhữngchiếnlượcnày,chúngtasẽthấyrằng,việctừbỏsựkiểmsoátđốivớicáctrảinghiệmnộitạiđemđếnchochúngtasựtựchủcaohơnđốivớicáchànhđộngcủabảnthân.

TÔIKHÔNGMUỐNCẢMNHẬNTHEOCÁCHNÀY

Liệucốgắngkhôngnghĩđếnnhữngýnghĩsầunãocókhiếnmọingườituyệtvọngkhông?Nókhôngkhótinnhưchúngtanghĩđâu.Cácnghiêncứuchỉrarằng,bạncàngcốgắngkiềmchếcácýnghĩtiêucực,bạncàngcókhảnăngtuyệtvọng.Nhữngngườituyệtvọngcàngcốgắngphongtỏanhữngýnghĩloâu,họcàngtrởnêntuyệtvọnghơn.Mộttrongnhữngthínghiệmđầutiênvềkiềm-chế-ý-nghĩcủaWegner,chothấyảnhhưởngnàyđốivớinhữngvấnđềhoàntoàntốtchosứckhỏe.Ôngđềnghịmọingườihoặclànghĩvềđiềutồitệnhấttừngxảyravớihọ,hoặckhôngnghĩvềnhữngđiềuđó.Khimọingườicăngthẳnghoặcxaolãng,việccốgắngkhôngnghĩđếnnhữngýnghĩđaubuồnsẽkhiến

họđaubuồnhơnlàkhihọcốgắngcảmthấybuồnchán.Mộtthínghiệmkhácpháthiệnrarằng,khimọingườicốgắnggạtnhữngýnghĩtựchỉtríchbảnthân(“Mìnhlàkẻđạibại,”“Bọnhọnghĩmìnhngulắm”),lòngtựtrọngvàtâmtrạngcủahọgiảmxuốngnhanhhơncả,khimọingườicôngkhainóiranhữngýnghĩđó.Điềunàyvẫnđúngngaycảkhimọingườinghĩrằng,họđãthànhcôngtrongviệcgạtbỏnhữngýnghĩtiêucựcđó.Phảnứngtrởlạiđangtiếptụctấncông!

Cốgắngkiềmchếnỗilolắngcũnggâytácdụngngược.Vídụ,khimộtngườicốgắngkhôngnghĩvềquytrìnhytếgâyđauđớn,ngườiđósẽcàngthêmlolắngvàcónhữngýnghĩvềcơnđau.Nhữngngườicốgắngkiềmchếnỗisợhãitrướckhidiễnthuyếtcôngkhai,khôngchỉcảmthấylolắnghơnmànhịptimcủahọcũngtănglên(vàcàngcókhảnănglàmhỏngbuổinóichuyệnquantrọngđó).Cóthểchúngtacốgắnggạtbỏnhiềuýnghĩrakhỏitâmtrí,nhưngbấtkểthếnào,cơthểtacũngbắtđượcthôngđiệpđó.Vàcũnggiốngnhưviệccốgắngkiềmchếnhữngýnghĩbuồnchánvàtựchỉtríchbảnthân,chỉkhiếnsựthấtvọngthêmtồitệ,cácnghiêncứuchỉrarằng,việckiềmchếýnghĩlàmgiatăngtriệuchứngrốiloạnlolắngnghiêmtrọng,vídụnhưtrầmcảmsauchấnthươngvàrốiloạnxunglựcámảnh.

Cáckếtquảnàykhócóthểđượcghinhớtrongtâmtríchúngta.Chúngtađịnhlàmgìvớinhữngýnghĩcóhạinếunhưkhôngphảilàtốngkhứchúngđi?Nhưngnhưchúngtasẽthấy,nếumuốnbảovệbảnthântrướcnhữngsựđauđớnvềtrílực,chúngtacầnphảichungsốnghòabìnhvớinhữngýnghĩđó,thayvìgạtchúngrakhỏitâmtrí.

TôigặpphảivấnđềPhilippeGoldinlànhàkhoahọcnghiêncứuvềhệthầnkinh.ÔngđiềuhànhphòngthínghiệmápdụnglâmsàngkhoahọcnghiêncứuvềhệthầnkinhtạiĐạihọcStanford,vàôngvậndụngkiếnthứcvềnãobộnhằmgiúpđỡnhữngngườiphảichịuđựngsựthấtvọngvànỗilolắng–cụthểlànhữngnỗilolắngxãhội.

Nhữngngườighitênthamgianghiêncứucủaôngkhôngchỉlolắngmộtchútvềcáctìnhhuốngxãhội.Chỉcầnnghĩđếnviệcnóichuyệnvớingườilạthôicũngkhiếnhọhoảngsợ.Nhữngngườimắcchứngámảnhsợxãhộicócảmgiácnhưthểhọphảisốngchungvớicơnácmộngđó

suốt24/7.Họliêntụcsợhãivềviệclàmchobảnthânlúngtúng,hoặcbịngườikhácđánhgiá,vàhọchínhlànhữngngườichỉtríchbảnthânnặngnềnhất.Họthườngphảichịuđựngsựthấtvọng.Đaphầnhọđềulẩntránhmọitìnhhuống–từcácbữatiệcđếnđámđông,chođếnviệcphảinóichuyệntrướccôngchúng–việcđógợinênsựlolắngvàngờvựctronglònghọ.Kếtquảlà,cuộcsốngcủahọngàycàngbóhẹphơn,vàngaycảnhữngviệckhiếnmọingườicoilàbìnhthường–nhưcácbuổihọptrongcôngviệc,gọiđiệnthoại–cũngcóthểtrởnênquásức.

Goldinnghiêncứusựviệcxảyrabêntrongnãocủanhữngngườimắcchứngámảnhloâumỗikhihọlolắng.Ôngpháthiệnrarằng,nhữngngườimắcchứngámảnhsợxãhộikiểmsoátýnghĩkémhơnngườibìnhthường,vàđiềuđóthểhiệntrongnãocủahọ.Khiđốimặtvớimộtnỗilo–vídụkhihìnhdungthấybảnthânbịchỉtrích–trungtâmcăngthẳngphảnứngtháiquá.KhiGoldinđềnghịhọthayđổiđiềuhọđangnghĩ,hệkiểmsoátsựtậptrungkhônghoạtđộngnữa.MượnlíthuyếtcủaWegnervềkhảnăngkiểmsoátýnghĩ,cứnhưthể“tổngđàiviên”củahọbịkiệtsứcvàkhôngthểđưatâmtrírakhỏisựlolắng.Điềunàygiảithíchtạisaonhữngngườimắcchứngámảnhsợxãhộibịhủyhoạibởinỗisợhãicủachínhmình–nỗlựcxuatanýnghĩđólàhoàntoànvôhiệu.

Phươngpháptruyềnthốngđểxửlíchứngámảnhsợxãhộitậptrungvàonhữngýnghĩđầytháchthứcnhư:“Mìnhcóvấnđềrồi”nhằmloạibỏsựlolắngđi.Nhưngviệcnàychỉcóýnghĩanếubạntinrằng,việccốgắngkhôngnghĩđếnđiềugìđósẽđemlạihiệuquả.Goldinlựachọnphươngpháphoàntoànkhác.Ônghướngdẫnnhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộiquansátvàthừanhậnsuynghĩ,cảmgiáccủahọ–ngaycảnhữngýnghĩ,cảmgiácgâylosợ.Mụctiêucủaviệcnàykhôngphảilànhằmthoátkhỏisựlolắngvàngờvực,mànhằmxâydựngniềmtinrằng,họcóthểxửlínhữngýnghĩvàcảmnhậnkhókhănđó.Nếuhọhọcđượcrằng,họkhôngcầnbảovệbảnthântrướcbấtkìtrảinghiệmnộitạinàocả,cóthểhọsẽtìmđượcnhiềusựtựdohơntrongthếgiớibênngoài.Khisựlosợxuấthiện,ônghướngdẫnngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộinhậnbiếtxemhọđangnghĩgì,cảmnhậnsựlosợtrongcơthể,vàsauđótậptrunghítthở.Nếunóvẫncòn,ôngkhuyếnkhíchhọhìnhdungraýnghĩvàcảmxúccủahọtanratheotừnghơithở.Ôngdạyhọrằng,nếuhọkhôngchiếnđấuvớisựlolắng,theolẽtựnhiên,nósẽlấnáthọ.

BởiGoldinlàmộtnhàkhoahọcvềhệthầnkinh,nênôngđặcbiệt

quantâmđếnsựthayđổimàphươngphápnàycóthểgâyrachonão.Trướcvàsaukhicanthiệp,ôngdùngmáyquétsọnãocủanhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộiđểquansátnãocủahọtrongkhihọlolắng.Nhữngbuổiquétnãonàycóthểgâyrasựlolắngvànỗisợbịgiamgiữ,dùvớingườibìnhtĩnhnhất.Nhữngngườithamgianghiêncứubịbuộcphảinằmngửa,bấtđộng,vàđầubịcốđịnhvàomáyquétnão.Họphảingậmsápnhakhoanhằmtránhcửđộngđầuhoặcnóichuyện.Chiếcmáyquanhđầuhọkêulengkengđềuđặn,rấtgiốngvớitiếngbúakhoan.Nhưthểvẫnchưađủtồitệ,họcònđượcyêucầumôtảđôilờivềbảnthân–nhữngđiềuxuấthiệntrênmànhìnhngaytrướcmặt:“Tôikhôngổnnhưlúcbìnhthường”,“Chắcngườitatưởngtôilậpdị”.“Tôicóvấnđềrồi”.

Trongkhinhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộiđangsuynghĩvềđiềunày,Goldinquansáthoạtđộngdiễnratronghaiphânkhunão:mạnglướiliênquanđếnkhảnăngđọchiểuchothấymứcđộsuynghĩsâusắccủamỗingườiđốivớitừngtuyênbố,vàtrungtâmcăngthẳngchothấymứcđộsợhãicủahọ.

Khiôngsosánhphimquétnãocủamỗingười,trướcvàsaukhirènluyện,ôngnhậnthấymộtsựthayđổihấpdẫn.Saukhicósựcanthiệp,mạnglướiliênquanđếnkhảnăngxửlíhìnhảnhhữuhìnhcónhiềuhoạtđộnghơn.Nhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộichúýnhiềuhơnđếnnhữngtuyênbốmangtínhtựchỉtrích,sovớitrướckhihọthamgiađàotạo.Giờđây,đốivớihầuhếtmọingười,điềunàyrấtgiốngvớimộtsựthấtbạihoàntoàn.

Chỉtrừmộtđiều:Cósựgiảmsútlớntronghoạtđộngcủahệcăngthẳng.Ngaycảkhinhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộitậptrungtoànbộsựchúývàonhữngýnghĩtiêucực,họcũngítbịbuồnphiềnhơn.Sựthayđổinàytrongnãoxuấthiệncùngvớinhữnglợiíchtolớntrongcuộcsốngthườngngày.Nhìnchung,saukhicósựcanthiệp,nhữngngườimắcchứngámảnhsợhãixãhộicảmthấybớtlolắnghơn,vàhọdànhítthờigianhơnđểtựchỉtríchbảnthânvàloâu.Khihọthôikhôngđấutranhvớiýnghĩvàcảmxúccủamìnhnữa,họthấymìnhcónhiềusựtựdohơn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:CẢMNHẬNĐIỀUBẠNCẢMNHẬN,NHƯNGĐỪNGTINVÀOMỌIĐIỀUBẠNNGHĨ

Khimộtýnghĩđángbuồnxuấthiện,bạnhãythửápdụngkĩthuậtmàGoldindạychocácđốitượngnghiêncứucủaông.Thayvìngaylậptứccốgắngxuađuổiýnghĩđókhỏitâmtrí,bạnhãyđểbảnthânnhậnthấyđượcýnghĩđó.Thôngthường,nhữngýnghĩgâylolắngnhấtchochúngtađềugiốngnhau–cũnglàsựlolắngđó,sựtựchỉtríchđó,kíứcđó.“Nếucóchuyệngìđókhôngổnthìsao?”,“Mìnhkhôngtinmìnhđãlàmviệcđó.Mìnhnguquá”,“Giánhưđừngxảyraviệcấy.Mìnhcóthểlàmgìkhácđây?”Nhữngýnghĩnàyxuấthiệnbấtchợt,giốngnhưmộtbàihátbịmắckẹttrongtâmtríbạn,nhưngbạnkhôngthểgạtchúngrakhỏiđầu.Hãynhậnbiếtxem,liệuýnghĩgâylolắngnàycóphảilàýnghĩquenthuộckhông–đólàmanhmốiđầutiênchothấynókhôngphảilàthôngtinquantrọngbạncầnphảitin.Sauđó,hãychúýđếncảmnhậncủacơthể.Hãychúýnếubạnthấycăngthẳng,hoặcnếucósựthayđổivềnhịptimhoặchơithở,nếubạncảmthấyđiềugìđótrongdạ,tronglồngngực,cổhọng,hoặcbấtcứbộphậnnàotrongcơthểbạn.Saukhiquansátýnghĩvàcảmnhận,hãychúýđếnnhịpthở.Nhậnbiếtcảmgiáckhihítvàovàthởra.Đôilúc,ýnghĩvàcảmgiácgâylolắngsẽtiêutankhibạnthựchiệnviệcnày.Nhưngnhiềukhinóvẫncanthiệpvàoviệctậptrunghítthởcủabạn.Nếunhưvậy,hãyhìnhdungýnghĩvàcảmgiácđógiốngnhưnhữngđámmâytrôiquatâmtrívàcơthểbạn.Hãytiếptụchítthởvàhìnhdungnhữngđámmâyđótanbiếnhoặcbồngbềnhtrôivụtqua.Hãyhìnhdunghơithởcủabạngiốngnhưmộtcơngióthổibayđámmây.Bạnkhôngcầnphảixuatanýnghĩđó;chỉcầnngồiyêncùngvớicảmgiácvềsựhítthở.

Lưuýrằng,kĩthuậtnàykhônggiốngvớiviệctintưởnghoặcsuynghĩ.Điềuđốilậpcủaviệckiềmchếýnghĩlàchấpnhậnsựcómặtcủaýnghĩđó–khôngtintưởngnó.Bạnchấpnhậnrằng,ýnghĩđếnrồiđi,vàbạnkhôngthểluônluônkiểmsoátnhữngýnghĩxuấthiệntrongtâmtrí.Bạnkhôngcầnphảitựđộngchấpnhậnnộidungcủaýnghĩđó.Nóicáchkhác,bạncóthểtựnhủ:“Ồ,đượclắm,lạilàýnghĩđó–sựlolắnglạiđến.Đólàcáchhoạtđộngcủatâmtrí,vàkhôngnhấtthiếtlànócóýnghĩagìđó”.Bạnkhôngtựnhủ:“Ồ,đượclắm,chắclàđúngrồi.Mìnhlàkẻtồitệvànhữngthứtồitệsắpxảyđếnvớimình,vàchắclàmìnhphảichấpnhậnthôi”.

Bạncũngcóthểápdụngphươngphápluyệntậpnàyđốivớiý

nghĩgâyxaolãnghoặccảmxúcgâybuồnphiền,baogồmcơngiận,ghentỵ,lolắng,hoặcxấuhổ.

Saukhithửápdụngkĩthuậtnày,hãysosánhkếtquảbạnnhậnđượckhicốgắnggạtbỏnhữngýnghĩvàcảmxúcgâyloâu.Phươngphápnàohiệuquảhơntrongviệcgiúptâmtríbạnđượcyênbình?

VấnđềănkiêngMặcdùănkiêngđãcótừlâuvàmọingườivẫncoiđónhưmộtphươngphápgiảmcân,nhưngphươngphápnàyrấtkémhiệuquả.Mộtcuộcràsoátnăm2007đốivớitoànbộnghiêncứuvềcácchếđộănkiênghạn-chế-thức-ănhoặchạn-chế-calochothấyrấtít,hoặckhôngcóbằngchứng,chothấyviệcănkiênggiúpgiảmcânhoặccólợichosứckhỏe,vàngàycàngcónhiềubằngchứngchothấy,ănkiêngcóhạichosứckhỏe.Phầnlớnnhữngngườiănkiêngkhôngchỉlấylạisốcânmàhọgiảmđượctrongkhiănkiêngmàhọcòntăngcân.Trênthựctế,ănkiênglàcáchtốthơnđểtăngcân,thayvìgiảmcân.Nhữngngườiănkiêngtăngcânnhiềuhơnnhữngngườicócùngtrọnglượngnhưngchưabaogiờănkiêng.Mộtsốnghiêncứudàihạnpháthiệnrarằng,tìnhtrạngsụtcânkhiănkiêngvàtăngcânđúngbằngtrọnglượngđãsụtlàmgiatănghuyếtápvànồngđộcholesterolkhôngtốtchosứckhỏe,ngănchặnhệmiễndịch,vàgiatăngnguycơđautim,độtquỵ,bệnhtiểuđường,vàtửvongdonhiềunguyênnhân.

Rấtnhiềunhànghiêncứu–giốngnhưErskine–đưarakếtluậnrằng,lídokhiếnviệcănkiêngkhônghiệuquảđếnvậy,chínhlàđiềumàmọingườikìvọngsẽđemlạihiệuquả:khôngănchấtbéo.Từloạihoaquảbịcấmđầutiên,sựngăncấmđódẫnđếnnhiềuvấnđề,vàhiệntại,khoahọckhẳngđịnh,hạnchếloạithựcphẩmnàođótựđộngkhiếnbạntăngcơnthèmvớinó.Vídụ,nhữngngườiphụnữđượcđềnghịkhôngđượcănsô-cô-latrongmộttuần,trảiquacáccơnthèmsô-cô-lacựckìvàhọăngấpđôicácloạikemsô-cô-la,bánhquy,bánhngọttrongkhithamgiacuộckiểmtranếmhươngvịsovớinhữngngườiphụnữkhác.Bạncàngcốtránhmónănnàođó,tâmtríbạncàngbịnóchiếmngự.

Erskinechỉra,rấtnhiềungườiănkiêngthậtngờnghệchkhinghĩ

rằng,việckiềmchếýnghĩđemlạihiệuquảbởivìhọthườngcảmthấymìnhthànhcông–ítnhấtlàbanđầu–trướcviệcxuatannhữngýnghĩvềthứcăn.Khôngchỉnhữngngườiănkiêngmớitinrằng,việckiềmchếýnghĩđemlạihiệuquả;tấtcảchúngtađềudễbịảnhhưởngbởiảotưởngnày.Bởivìbạncóthểtạmthờigạtbỏmộtýnghĩnàođó,nênbạnchorằng,bảnthânchiếnlượcnàyrấttuyệtvời.Thấtbạicuốicùngcủachúngtatrongviệckiểmsoátýnghĩvàhànhvi,đượchiểunhưminhchứngchothấy,chúngtavẫnchưacốgắnghếtsứcđểkiềmchếýnghĩ–chứkhôngphảiviệckiềmchếđókhôngđemlạihiệuquả.Việcnàykhiếnchúngtaphảicốgắnghơnnữa,vàkhiếnchúngtachuẩnbịsẵnsàngchophảnứngtrởlạimạnhmẽhơnnữa.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:DANHMỤCNHỮNGTHỨCẦNTHIẾTNHẤTCỦABẠNGỒMNHỮNGGÌ?

Khoahọcgợiýrằng,khichúngtangăncấmmộtloạithựcphẩmnàođó,chúngtagiatăngmongmuốnđượcănnó.Điềuđócóđúngvớibạnkhông?Bạnđãbaogiờthửgiảmcânbằngcáchcắtgiảmthứcănhoặcmónđồănnhanhưathíchchưa?Nếucó,việcđókéodàitrongbaolâu–vàkếtquảcuốicùngnhưthếnào?Hiệngiờdanhsáchcácmónkhôngđượcăncủabạncógìkhông?Nếucó,việckhôngănmónănnàođócóảnhhưởngđếncơnthèmcủabạnđốivớimónđókhông?Nếubạnkhôngănkiêng,bạncócấmmìnhkhôngđượcsửdụngcáigìkhông?Điềuđócódậptắtmongmuốncủabạnkhông,haygópphầngiatăngmongmuốn?

SứcmạnhcủasựchấpnhậnChúngtaphảilàmgìvớiýnghĩvànhữngcơnthèmnếunhưkhông

phảilàgạtchúngrakhỏitâmtrí?Cólẽchúngtanênnắmlấychúng.Đólàkếtluậncủamộtnghiêncứutraocho100sinhviênnhữngchiếchộptrongsuốtcủaHershey’sKissesđểhọmangtheomìnhmọilúcmọinơitrongsuốt48giờ.Thửtháchcủahọ:KhôngănbấtkìchiếckẹoKissnào,cũngkhôngđượcănsô-cô-la.(Nhằmđảmbảokhôngcóaigianlận,nhữngngườilàmthínghiệmkhéoléođánhdấumỗichiếckẹoKissvàhọsẽbiếtngaynếucóngườiđánhtráobằngnhữngchiếcKissđãănrồi).Họ

cũnggiúpcácsinhviênnàybiếtcáchphòngbị;đưaralờikhuyênvềphươngphápxửlícámdỗ.MộtsốsinhviênđượckhuyênnêntìmcáchlàmchobảnthânxaolãngmỗikhihọmuốnănmộtviênKiss.Họcũngđượckhuyênnênđấutranhvớinhữngýnghĩmuốnăn.Vídụ,nếuhọnghĩ,Mấyviênkẹosô-cô-latrôngngonquá.Mìnhchỉănmộtcáithôi!Họnêncốgắngthaythếbằngýnghĩ,Mìnhkhôngđượcphépănkẹosô-cô-la,vàmìnhcũngkhôngcầnănmộtcáilàmgì.Nóicáchkhác,cácsinhviênnàyđượckhuyênnênlàm,chínhxácđiềumàhầuhếtchúngtađềulàmkhichúngtamuốnkiểmsoátcơnthèmcủamình.

Trong48giờthửtháchýchí,cácsinhviênđầuhàngviệckiểmsoátýnghĩcóítcơnthèmsô-cô-lanhất.Thậtlàthúvị,nhữngsinhviênđượcgiúpđỡnhiềunhấtnhờphươngphápbiếtcáchchấpnhận,lànhữngngườithườngcóítsựtựchủnhấtđốivớithựcphẩm.Khicácsinhviênđiểnhìnhphảiđấutranhvớinhữngcơnthèmthựcphẩm,cốgắngtìmcáchxaolãnghoặctranhluậnvớibảnthân,đólàmộtthảmhọa.Nhưngkhihọkhôngkiểmsoátýnghĩnữa,họítbịcámdỗnhấtbởikẹoKissvàítbịcăngthẳnghơnkhiphảimangtheomónsôcô-lamàhọkhôngthểăn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:CHẤPNHẬNCÁCCƠNTHÈM–CHỈCẦNĐỪNGHÀNHĐỘNGTHEOCHÚNG

Trongnghiêncứuđốivớikẹosô-cô-laHershey’sKisses,cácsinhviênnhậnđượclờikhuyên4bướcdướiđâynhằmxửlícáccơnthèm.Tuầnnày,hãythửápdụnglờikhuyênsauđốivớicáccơnthèmcủabạn,dùbạnthèmsô-cô-la,càphêsữahaykiểmtrathưđiệntử.

1.Nhậnthấyrằng,bạnđangnghĩvềmộtsựcámdỗhoặccảmthấycơnthèm.

2.Chấpnhậnýnghĩhoặccảmgiácmàkhôngcốgắnglàmchobảnthânbịxaolãnghoặctranhluậnngaylậptức.

3.Lùimộtbướcbằngviệcnhậnrarằng,khôngphảilúcnàocácýnghĩvàcảmgiácđócũngnằmtrongtầmkiểmsoátcủabạn,nhưngbạncóthểlựachọnmìnhcónênhànhđộngtheochúngkhông.

4.Nhớđếnmụctiêucủabạn.Tựnhắcbảnthânvềcamkếtcủa

mình,nhưcácsinhviênkiatựnhắcmìnhđãcamkếtkhôngănkẹosô-cô-laHershey’sKisses.

Chếđộănkiêngkhông-phải-ăn-kiêngBạncóthểgiảmcânhoặctăngcườngsứckhỏemàkhôngcầnphảihạnchếcácthựcphẩmcóchấtbéokhông?Mộtphươngphápmớichorằng,điềunàylàcóthể–vàtôikhônghềnóivềliềuthuốckìdiệunàođótuyênbốsẽgiúpbạnđốtcháychấtbéovàgiảmcântronglúcngủđâunhé.CácnhànghiêncứutạiĐạihọcLaval,Quebecđangnghiêncứuphươngphápcanthiệpđộcnhấtvônhị,tậptrungvàothứmàngườithamgianênăn.Chươngtrìnhđókhôngđưaradanhsáchcácmónănbịcấm,vàcũngkhôngtậptrungvàoviệccắtgiảmca-lo.Thayvàođó,nótậptrungvàophươngthứcmàthựcphẩmcóthểđemlạisứckhỏetốtvàniềmvui.Phươngphápnàycũngyêucầungườithamgianghĩđếnviệchọcóthểlàmnhằmtăngcườngsứckhỏe–vídụnhưtậpthểdục–thayvìnghĩđếnnhữngthứhọkhôngnênăn,hoặcnhữngviệchọkhôngnênlàm.

Vềbảnchất,chươngtrìnhđóbiếntháchthứcquyềnnăng“Tôisẽkhông”thànhtháchthứcquyềnnăng“Tôisẽ”.Thayvìgâychiếnvớicáccơnthèm,họbiếnnóthànhnhiệmvụnângcaosứckhỏe.

Cácnghiêncứuvềphươngphápnàychothấyrằng,việcbiếnbiếnquyềnnăng“Tôisẽkhông”thànhquyềnnăng“Tôisẽ”đemlạihiệuquả.2/3ngườithamgiađượcquansátđãgiảmcânvàduytrìtrọnglượngtrong16thángliền.(Hãysosánhkếtquảđóvớikếtquảtrongđợtănkiênggầnnhấtcủabạn;tôitinrằng,mộtngườiănkiêngbìnhthườngchỉmất16ngàyđểtrởlạiđiểmxuấtphát.)Họcũngchobiết,cóítcáccơnthèmănhơnsaukhihoànthànhchươngtrình,vàítcókhảnăngmấtkiểmsoáttrongcáctìnhhuốngliênquanđếnthựcphẩm–vídụnhưcăngthẳngvàtándương–thườngkhơigợitìnhtrạngănuốngquáđộ.Điềuquantrọnglà,nhữngngườiphụnữhìnhthànhtháiđộlinhhoạtnhấtđốivớithựcphẩmgiảmđượcnhiềucânnhất.Thôikhôngngăncấmthựcphẩmgiúphọcónhiềuhơnthayvìíthơn,sựkiểmsoátđốivớithựcphẩmhọnênăn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:BIẾNQUYỀNNĂNG“TÔISẼKHÔNG”THÀNH“TÔISẼ”

Ngaycảnhữngngườikhôngănkiêngcũngcóthểrútrabàihọckinhnghiệmtừthànhcôngcủaviệcbiếntháchthức“tôisẽkhông”thành“tôisẽ”.Đốivớitháchthức“Tôisẽkhông”lớnnhấtcủabạn,hãythửmộttrongcácchiếnlượcdướiđây:

•Bạncóthểlàmgìthayvìhànhvi“Tôisẽkhông”vàhànhvinàycóthểthỏamãnnhucầutươngtự?Hầuhếtcácthóiquenxấuđềulàsựcốgắngđápứngmộtnhucầunàođó,dùđólàgiảmbớtcăngthẳng,tìmkiếmniềmvui,haytìmkiếmsựđồngthuận.Bạncóthểtậptrungvàoviệcthôikhôngcấmcảnthóiquenxấubằngcáchthaythếthóiquenđóbằngthóiquenmới(hivọngthóiquenđólànhmạnhhơn).Mộttrongcáchọcviêncủatôicốgắngbỏcàphêvàuốngtràthaythế.Cảhaiđồuốngnàyđềucóchunglợiích–làđồuốngdùngkhigiảilao,giúpcậutacóthêmnănglượng,cóthểmuaởbấtcứđâu–màkhôngphảitiêuthụnhiềucaffeinenhưtrướcnữa.

•Nếubạnkhôngthựchiệnthóiquenxấu,bạnsẽlàmgìthaythế?Hầuhếtcácchứngnghiệnvàsựxaolãngđềulấyđithờigianvànănglượngtừviệcmàchúngtacóthểđangthựchiện.Đôikhiviệctậptrungvàocơhộibịbỏlỡđótạonhiềuđộnglựchơnlàcốgắngtừbỏthóiquenxấu.

•Bạncóthểxácđịnhlạitháchthức“Tôisẽkhông”đểnóbiếnthànhtháchthức“Tôisẽ”không?Đôilúc,cùngmộthànhvicóthểđượcnghĩtheohaicách.Vídụ,mộttrongcáchọcviêncủatôixácđịnhlại“khôngđimuộn”thành“làngườiđếnđầutiên”hoặc“đếnsớmhơn5phút”.Nghecóvẻkhôngkhácnhaulàmấy,nhưngcậuhọcviênnàythấymìnhcónhiềuđộnglựchơn–vàítbịmuộnhơn.Nếubạntậptrungvàoviệcbạnmuốnlàm,thayvìviệcbạnkhôngmuốnlàm,bạnsẽtránhđượcnhữngnguyhiểmcủaphảnứngtrởlại.

Nếubạnthựchiệnthínghiệmnày,hãycamkếtdànhcảtuầntậptrungvàonhữnghànhđộngtíchcực,thayvìnhữnghànhvibịcấmđoán.Cuốituần,hãysuynghĩxembạnđãthựchiệntốtnhưthếnàovớitháchthức“Tôisẽkhông”banđầuvàtháchthức

“Tôisẽ”mớitoanh.

VUILÒNGKHÔNGHÚTTHUỐCSarahBowen,mộtnhàkhoahọcnghiêncứutạiTrungtâmnghiêncứuhànhvigâynghiệnthuộcĐạihọcWashington,đãsuynghĩrấtkĩvềcáchxâydựngphòng“tratấn”mộtcáchtốtnhất.Chịchọnmộtcănphònghộithảocơbản,vớimộtchiếcbàndàiđủcho12người.Chịchekíncửasổvàgỡhếttranhảnhtrêntườngxuống,đểtrongphòngkhôngcòngìcóthểkhiếnđốitượngnghiêncứucủachịbịxaolãng.

Cácđốitượngbướcvàophòng,từngngườimột.Theoyêucầucủachị,mỗiđốitượngđemtheomộtbaothuốcláhọưathíchvàkhôngđượcmởra.Tấtcảbọnhọđềumuốnbỏthuốc,nhưngvẫnchưabỏđược.Bowenđềnghịnhữngngườinàynhịnhútthuốctrongítnhất12giờ,nhằmđảmbảohọxuấthiệntrongtrạngtháithiếunicotin.Chịbiếthọđangrấtháohứcđượcchâmmộtđiếuthuốcvàrítmộthơi,nhưnghọphảiđợichođếnkhitấtcảmọingườicùngxuấthiện.

Khiđãcómặtđầyđủcácđốitượng,Bowensắpxếpchohọngồiquanhchiếcbàn.Mỗighếđềuhướngrabứctườngbênngoài,đểcácđốitượngnàykhôngnhìnthấynhau.Chịyêucầuhọbỏhếtsách,điệnthoại,đồuống,vàđưachomỗingườimộtchiếcbútchìvàmộttờgiấyđểtrảlờicáccâuhỏi.Họcũngkhôngđượcnóichuyệnvớinhau,dùtrongbấtkìhoàncảnhnào.

“Cácanhhãylấybaothuốcravànhìnvàobao,”Bowenhướngdẫn.Họlàmtheo.“Hãygõbaothuốc,”chịnói,nhằmámchỉthóiquencủanhữngngườihútthuốclàgõgõvàobao.“Bâygiờ,hãyxélớpgiấybóngkínhra,“chịralệnh.“Bâygiờ,hãymởbaothuốc”.Chịtiếptụchướngdẫncácđốitượngthựchiệntừngbướcmột,từviệchíthàmùithuốckhimởbaođếnkhilấymộtđiếuthuốcra,cầmthuốc,ngắmnghíathuốc,vàngửithuốc.Đưathuốclênmiệng.Lấybậtlửara.Đưabậtlửalêngầnđiếuthuốc,nhưngchưachâmlửa.Tạimỗibước,chịđềubuộccácđốitượngphảidừnglạivàđợivàiphút.“Họkhôngđượcvuivẻđâu”,Bowennóivớitôi.“Tôicóthểnhìnthấycơnthèmcủahọ.Họcũnglàmmọiviệcđểkhiếnbảnthânxaolãng:nghịchbútchì,ngónghiêngxungquanh,cựaquậy.”Bowenkhôngthíchchứngkiếnnỗikhổsởcủanhữngngườinày,nhưngchịcầnphảichắcchắnrằng,họđangphảichịuđựngcơnthèm

tộtđộcóthểkhiếnhọđitrệchhướngmụctiêutừbỏthuốclá.MụctiêuđíchthựccủaBowenlàkiểmtraxemsựquantâmđầyđủcógiúpnhữngngườihútthuốccưỡnglạicơnthèmhaykhông.

Trướckhidiễnracuộcthínghiệmkia,mộtnửanhữngngườihútthuốcđượcđàotạosơbộvềkĩthuật“lướtsóngvớisựthôithúc”.Họđượchướngdẫnquantâmkĩlưỡngđếnsựthôithúcphảihútthuốc,màkhôngđượcthayđổihoặctừbỏthôithúcđó–mộtphươngphápmàchúngtathấyrằng,rấthữuíchvớiviệcxửlícácnỗilolắngvàcơnthèmthựcphẩm.Thayvìkhiếnbảnthânxaolãngtrướcsựthôithúchoặchivọngrằng,sựthôithúcđósẽtanbiến,họnênnhìnkĩvàosựthôithúcđó.Tâmtríhọxuấthiệnnhữngýnghĩnhưthếnào?Sựthôithúcđócócảmgiácnhưthếnàotrongcơthể?Họcóbuồnnônhoặcbứtrứtkhông?Họcócảmthấysựcăngthẳngtrongphổihoặccổhọngkhông?Bowengiảithíchvớinhữngngườihútthuốcnàyrằng,cuốicùng,nhữngsựthôithúcluônluônquađi,dùhọcóđầuhàngchúnghaykhông.Khihọcảmthấycơnthèm,họnênhìnhdungsựthôithúcđólàmộtconsóngngoàiđạidương.Nósẽdângcao,nhưngrồisẽrơixuốngvàtiêutan.Nhữngngườinàycũngnênhìnhdunghọđangcưỡiconsóng,khôngđượcđấutranhvàcũngkhôngđượcđầuhàng.Sauđó,Bowenđềnghịhọápdụngkĩthuậtlướtsóngsựthôithúctrongquátrìnhthèmthuốc.

1,5giờsauđó,saukhibịvắtkiệtsứclực,tấtcảnhữngngườinghiệnthuốcnàyđềuđượcgiảiphóngkhỏiphòng“tratấn”củaBowen.Chịkhôngđềnghịhọgiảmhútthuốc,vàcũngkhôngkhuyếnkhíchhọápdụngkĩthuậtlướtsóngsựthôithúctrongcuộcsốngthườngngày.NhưngBowengiaochohọmộtnhiệmvụcuốicùng:ghilạisốđiếuthuốchọhútmỗingàytrongtuầnsauđó,cùngvớitâmtrạngthườngngàyvàcườngđộcủasựthôithúcphảihútthuốc.

Trong24giờđầutiên,khôngcósựkhácbiệtvềsốlượngthuốcđượccảhainhómđốitượngnàyhút.Nhưngbắtđầutừngàythứhai,vàtiếptụcchođếnhếttuần,nhómđốitượnglướtsónghútítthuốchơn.Đếnngàythứ7,nhómkiakhôngcósựthayđổinào,nhưngnhómlướtsónggiảmđược37%.Hoàntoànchúýđếncơnthèmgiúphọđưaranhữngbướcđitíchcựchướngtớiviệcbỏthuốc.Bowencũngquansátmốiquanhệgiữatâmtrạngvàsựthôithúcphảihútthuốccủacácđốitượngnày.Quảlàbấtngờ,vìnhữngngườihútthuốchọccáchlướtsóng,khôngcònchothấymốitươngquanđặcthùgiữacảmgiáctồitệvàsựđầuhàng.Sựcăngthẳngkhôngcòntựđộngdẫnđếnviệcchâmthuốcnữa.Đâylàmộttrongnhữngtácdụngphụcủaviệclướtsóngsựthôithúc:

Bạnhọccáchchấpnhậnvàxửlítoànbộnhữngtrảinghiệmkhókhănnộitại,vàkhôngcầnphảitìmđếnnhữngphầnthưởngkhônglànhmạnhđểđượcxoadịunữa.

Mặcdùnghiêncứuvềviệchútthuốcnàylàmộtthínghiệmkhoahọc,khôngphảilàsựcanthiệptriệtđể,nhưngBowencũngchỉdạycácchươngtrìnhdàihơnchonhữngngườilạmdụngthuốc.NghiêncứugầnđâynhấtcủaBowen,ngẫunhiêngiaocho168ngườiđànôngvàphụnữphươngphápđiềutrịthôngthườngdànhchonhữngngườitáinghiện,hoặcchươngtrìnhlưutâmgiúphọbiếtcáchlướtsóngvớisựthôithúc,vàcácchiếnlượckhácnhằmxửlícăngthẳngvàsựthôithúc.Trong4thángkếtiếp,nhómhọccáchlưutâmcóítcơnthèmhơnvàítcókhảnăngtáinghiệnhơnnhómápdụngphươngphápđiềutrịthôngthường.Mộtlầnnữa,hoạtđộngđàotạocảntrởmốiliênkếttựđộnggiữacảmgiáctồitệvàmongmuốnđượcsửdụngthuốc.Đốivớinhữngngườihọccáchlướtsóng,sựcăngthẳngkhôngcòngiatăngnguycơtáinghiệnnữa.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:LƯỚTSÓNG

Dùbạnnghiệnthuốcgìđinữa,phươngpháplướtsóngcũngcóthểgiúpbạncưỡitrênconsóngthèmthuốcmàkhôngphảiđầuhàngnó.Khisựthôithúcchiếmlĩnh,hãydừnglạimộtchútđểhiểucảmgiáccủacơthể.Cảmgiácđónhưthếnào?Nónghaylạnh?Bạncócảmthấysựcăngthẳngtrongcơthểkhông?Điềugìxảyravớinhịptim,nhịpthởhoặcruộtgancủabạn?Hãyởbênnhữngcảmgiácđótrongítnhất1phút.Nhậnbiếtliệunhữngcảmgiácđócóbịdaođộngvềcườngđộhoặcchấtlượngkhông.Đôikhi,khônghànhđộngtheomộtsựthôithúccóthểgiatăngcườngđộ–giốngnhưmộtđứatrẻđangtìmkiếmsựquantâmnổicơntambành.Nhậnbiếtxem,bạncóthểởbênnhữngcảmnhậnnày,màkhôngcốgắnggạtchúngrahaykhông,vàkhôngđượchànhđộngtheochúng.Khibạnthựchànhphươngpháplướtsóng,hítthởcóthểlànguồnđộngviêntuyệtvời.Bạncóthểlướtsóngcảmgiáccủanhịpthở–nhậnbiếtcảmgiáchítvàovàthởra–cùngvớicảmgiáccủasựthôithúc.

Khibạnápdụngchiếnlượcnàylầnđầutiên,cóthểbạnsẽlướtsóngsựthôithúcvàvẫnđầuhàng.Trongnghiêncứucủa

Bowen,mọingườihútthuốcngaykhihọrờikhỏiphòng“tratấn”.Đừngcoinỗlựcbanđầucủabạnlàbảnáncuốicùngvềgiátrịcủaphươngphápnày.Lướtsóngsựthôithúclàkĩnăngđượctôiluyệntheothờigian,giốngnhưmộthìnhthứctựchủmới.Bạnmuốnthựchànhkĩnăngnàytrướckhinổicơnthèmư?Bạncóthểhiểurõvềkĩthuậtnàybằngcáchngồiimvàđợisựthôithúc,cọvàomũi,khoanhchân,hoặccựamình.Ápdụngnguyêntắctươngtựkhilướtsóngsựthôithúc–hãycảmnhậnnó,nhưngđừngtựđộngđầuhàng.

LƯỚTSÓNGSỰTHÔITHÚCPHẢIPHÀNNÀN

Theresebiếtrằngthóiquenchỉtríchchồngliêntụcđanggâyracăngthẳngchomốiquanhệcủahọ.Họđãkếthônđược5năm,nhưngnămcuốicùngthựcsựlàvôcùngcăngthẳng.Họthườngxuyêncãivãvềmọiviệctrongnhàvàcáchnuôidạycậucontrai4tuổi.Theresekhôngthểkhôngcảmthấyrằngchồngcôđangchọcgiậncôbằngcáchlàmtráimọiviệc.Ngượclại,chồngcôcảmthấymệtmỏivìlúcnàocũngbịlênlớpvàchưabaogiờđượccảmơnlấymộtlời.MặcdùTheresemuốnchồngthayđổihànhvi,nhưngcôbiếtrằnghànhvicủacômớilàmốiđedọađốivớicuộchônnhâncủahọ.

Côquyếtđịnhthửápdụngphươngpháplướtsóngsựthôithúcphảichỉtrích.Khicôcảmthấysựthôithúcdânglên,côdừnglạivàcảmnhậnsựcăngthẳngtrongcơthể.Sựcăngthẳngđómạnhmẽnhấtlàtạihàm,mặtvàngực.Côquansátcảmgiáctứcgiậnvàcảmgiácthấtvọng.Chúngtạocảmgiácnhưhơinóngvàáplựcđangđượcgâydựng.Cứnhưthểcôphảinóinhữnglờichỉtríchđểtrútbỏcảmgiácđórakhỏicơthể,nhưmộtnúilửacầnphảiphuntrào.Côvẫnthườnghànhđộngdựatrênniềmtinrằngcôphảinóihếtnhữnglờiphànnàn,rằngcôphảinóira,nếukhôngchúngsẽthốirữatronglòngcô.Theresethửnghiệmýtưởngrằng,cũnggiốngnhưnhữngcơnthèm,sựthôithúcđócuốicùngcũngsẽtanbiếnngaycảkhicôkhônghànhđộngtheonó.KhiThereselướtsóng,côchophépchínhmìnhtựnóinhữnglờiphànnànkiabêntrongtâmtrí.Đôikhicôthấyhànhđộngnàyrấtnựccười,vàđôilúccôlạithấyrấtđúng.Dùsao,côvẫnđểchúngtunghoànhtrongtâmtríthayvìcãicựvànóira.Sauđó,côhìnhdungcơngiậnkialàmộtconsóng,vàcô

cưỡitrênconsóngđó.Cônhậnthấyrằngsựthôithúcđósẽlắngxuốngnếucôhítthởvàởlạivớicảmnhậncủacơthể.

Lướtsóngsựthôithúckhôngchỉđượcápdụngchonhữngngườimắccácchứngnghiện;nócũngcóthểgiúpbạnxửlímọisựthôithúcmangtínhhủyhoại

SỰCHẤPTHUẬNBÊNTRONG,SỰTỰCHỦBÊNNGOÀI

Khibạnbắtđầuthựchiệnthínghiệmvớiquyềnnăngcủasựchấpthuận,điềuquantrọngbạncầnnhớlàsựđốilậpcủaviệckiềmchếkhôngphảilàtựchiềutheoýthích.Toànbộnhữngcanthiệpthànhcôngmàchúngtathấytrongchươngnày–chấpnhậnsựlolắngvàcáccơnthèm,chấmdứtchếđộănkiênghạnchế...–dạymọingườicáchđầuhàngnỗlựckiểmsoátcáctrảinghiệmnộitại.Chúngkhôngkhuyếnkhíchmọingườitinvàonhữngýnghĩđángbuồnnhấtcủahọ,hoặcmấttựchủtrướchànhvicủamình.Khôngainóirằng,nhữngngườiđanglolắngnênởnhàmàlolắng,hoặckhuyếnkhíchngườiănkiêngănđồănnhanhvàobữasáng,trưavàtối,hoặcnóivớingườitáinghiệnrằng,“cứuốngđinếumuốn!”

Trênnhiềuphươngdiện,nhữngsựcanthiệpnàygắnkếtchặtchẽvớinhữngthứmàchúngtađãthấyvềphươngcáchhoạtđộngcủaýchí.Chúngphụthuộcvàokhảnăngcủalítrítrongviệcquansátbảnthânchúngtavớisựhiếukì,thayvìsựđánhgiá.Chúngđưaramộtphươngcáchxửlíkẻthùlớnnhấtcủaýchí:sựcámdỗ,sựtựchỉtríchvàsựcăngthẳng.Chúngđềnghịchúngtaphảinhớđếnđiềumàchúngtathựcsựmongmuốn,đểchúngtatìmthấysứcmạnhthựchiệnviệckhó.Thựctế,phươngphápcơbảntươngtựnàyhữuíchđốivớirấtnhiềutháchthứcýchí,từcảmgiácthấtvọngđếnnghiệnthuốc,khẳngđịnhrằngbakĩnăngnày–tựýthức,tựchămsócvànhớđếnđiềuquantrọngnhất–lànềntảngcủasựtựchủ.

LờicuốiCốgắngkiểmsoátýnghĩvàcảmnhậnđemđếntácdụngngượcsovớiđiềumàhầuhếtmọingườimongđợi.Vàthayvìbắtkịpđiềunày,phầnlớnchúngtađềuhưởngứngsựthấtbạibằngnhiềusựcamkếthơnđốivớichiếnlượcsailầmnày.Thậmchí,chúngtacòncốgắngmộtcáchvôíchđểgạtbỏnhữngýnghĩvàcảmnhậnmàchúngtakhôngmuốn,nhằmgiúptâmtríđượcantoàntrướcnhữnghiểmnguy.Nếuchúngtathựcsựmuốncóđượctâmtríthanhthảnvàcónhiềutựchủhơn,chúngtacầnchấpnhậnrằng,mìnhcóthểkiểmsoátđiềuxuấthiệntrongtâmtrí.Tấtcảnhữnggìchúngtacóthểlàmlàlựachọnđiềumìnhtinvàhànhđộngđểthựchiện.

CHƯƠNG9

NHỮNGSUYNGHĨCUỐICÙNGChúngtacùngkhởihànhtừthảonguyênvùngSerengitevàbịmột

conhổrăngkiếmrượtđuổi.Nhưnggiờchúngtathấymìnhởđây,trongnhữngtrangcuốicùngvàkếtthúccuộcphiêulưu.Suốtchặngđườngđi,chúngtađãthấynhữngcánhânvớisựtựchủphithường,vàmộtvàingườimấttựchủ.Chúngtađãghéthămcácphòngthínghiệm,nơinhữngngườiănkiêngphảicưỡnglạisựcámdỗcủabánhsô-cô-la,vànhữngngườiphảichịuđựngnỗilolắngphảiđốimặtvớinỗisợhãicủahọ.Chúngtacũngđãthấycácnhànghiêncứuvềhệthầnkinhpháthiệnralờihứavềphầnthưởng,vàcácnhàtiếpthịápdụngphươngphápnghiêncứuvềhệthầnkinhpháthiệnraphầnthưởng.Chúngtacũngđếnvớinhữngsựcanthiệpvậndụngtháiđộtựhào,thathứ,tậpluyện,ngồithiền,áplựcxãhội,tiềnbạc,giấcngủnhằmtạođộnglựcchomọingườithayđổibảnthân.Chúngtacũngđãgặpcácnhàtâmlíhọcdùngđiệngâychoángchonhữngconchuột,“tratấn”nhữngngườinghiệnthuốc–tấtcảđềunhândanhkhoahọcýchí.

Tôihivọngcuộchànhtrìnhnàyđemđếnchobạnnhiềuhơnlàmộtcáinhìnthoángquavàothếgiớiđầyhấpdẫncủanghiêncứukhoahọc.Mỗinghiêncứunàyđềudạychochúngtađôiđiềuvềbảnthânvàtháchthứcýchícủamình.Chúnggiúpchúngtanhậnbiếtnănglựctựnhiênvềkhảnăngtựchủ,ngaycảkhichúngtaphảiđấutranhđểvậndụngsựtựchủđó.Chúnggiúpchúngtahiểurõthấtbạicủamìnhvàđưaracácgiảiphápkhảthi.Thậmchí,chúngcònchochúngtathấyđôiđiềuvềýnghĩkhiđượclàconngười.Vídụ,rấtnhiềulầnchúngtathấymìnhkhôngphảilàmộtcáitôi,màlànhiềucáitôi.Bảnchấtconngườicủachúngtagồmcảcáitôimuốnđượcthỏamãnngaylậptức,vàcáitôivớimụcđíchcaocảhơn.Chúngtađượcsinhrađểđượccámdỗ,vàđểcưỡnglạicámdỗ.Conngườicảmthấycăngthẳng,sợhãi,mấtkiểmsoát,vàcũngphảitìmrasứcmạnhđểgiữbìnhtĩnhvàchịutráchnhiệmtrướccáclựachọncủamình.Tựchủlàvấnđềhiểurõsựkhácbiệtgiữanhữngcáitôi,khôngphảithayđổimộtcáchcơbảnconngườichúngta.Trongkhitruytìmsựtựchủ,vũkhíthôngthườngmàchúngtavậndụngđểchốnglạibảnthân–cảmgiáccólỗi,sựcăngthẳngvàxấuhổ–khôngđemlạihiệu

quả.Nhữngngườicósựtựchủcaonhấtkhônggâyracuộcchiếntranhvớichínhmình.Họhọcđượccáchchấpnhậnvàhợpnhấtnhữngcáitôiđangcạnhtranhnàyvớinhau.

Nếucóbímậtđểcósựtựchủcaohơn,khoahọcchỉramộtđiều:đólàsứcmạnhcủasựquantâm.Nóhuấnluyệntâmtrínhậnbiếtkhibạnđưaralựachọn,thayvìchạytheomộtchiếcmáyláitựđộng.Nónhậnbiếtcáchbạnchophépbảnthânđượcchầnchừ,hoặccáchbạnvậndụnghànhvitốtđểđánhgiáviệctựchiềutheoýthích.Nónhậnrarằng,lờihứavềphầnthưởngkhôngphảilúcnàocũngđemlạiphầnthưởng,vàrằng,cáitôitrongtươnglaicủabạnkhôngphảilàmộtsiêuanhhùnghoặcmộtkẻxalạ.Nóthấyrằng,thếgiớicủabạn–từcácmánhlớiquảngcáokinhdoanhđếnminhchứngxãhội–hìnhthànhnênhànhvicủabạn.Nógiúpbạnlưutâmvàcảmnhậncơnthèmkhibạnmuốnkhiếnbảnthânxaolãnghoặcđầuhàng.Nógợinhớđếnđiềubạnthựcsựmongmuốn,vàbiếtđiềuthựcsựgiúpbạncảmthấytốtđẹphơn.Tựnhậnthứclà“cáitôi”màbạnluônluôncóthểdựavàođểgiúpmìnhlàmviệckhó,vàlàmviệcquantrọngnhất.Vàđólàđịnhnghĩahaynhấtvềýchímàtôicóthểnghĩra.

Lờicuối

Theotinhthầntìmhiểuthôngtinmangtínhkhoahọc,cáckhóahọcKhoahọcÝchícủatôiluônluônkếtthúcbằngviệchỏicáchọcviênxemđiềugìnổibậtnhấtvớihọtrongsốnhữngviệcmàhọđãquansátvànhữngthínghiệmmàhọđãápdụng.Gầnđây,mộtnhàkhoahọcgợiýrằng,kếtluậnhợplíduynhấtdànhchomộtcuốnsáchvềcácýtưởngkhoahọclà:Hãyđưarakếtluậncủariêngbạn.Vìvậy,cũnghấpdẫnnhưkhiđưaralờicuối,tôisẽápdụngquyềnnăng“Tôisẽkhông”củamìnhvàhỏibạn:

•Suynghĩcủabạnvềýchívàsựtựchủcóthayđổikhông?

•Thínghiệmýchínàohữuíchnhấtvớibạn?

•Khoảnhkhắcá-ànàothúvịnhấtvớibạn?

•Bạnsẽghinhớthôngtinnào?

Khibạntiếptụcbướctrênđườngđời,hãygiữnếpnghĩcủamộtnhàkhoahọc.Hãythửnhữngthứmớimẻ,tựthuthậpdữliệuvàlắngnghebằngchứng.Hãycởimởvớinhữngýtưởngbấtngờvàrútrabàihọckinhnghiệmtừthấtbạivàthànhcông.Kiêntrìápdụngphươngpháphiệuquảvàchiasẻvốnhiểubiếtvớingườikhác.Vớinhữngthóiquenvàsựcámdỗhiệnđạicủaconngườichúngta,thìđâylàđiềutốtnhấtchúngtacóthểlàm–nhưngkhichúngtathựchiệnvớitháiđộhiếukìvàtựcảmthông,nóđemlạinhiềuhơnlàsựkìvọng.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com