Upload
phamthuan
View
294
Download
22
Embed Size (px)
Citation preview
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universiteti saxelmwifo universiteti saxelmwifo universiteti saxelmwifo universiteti
zust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetizust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetizust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetizust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakulteti
kompiuterul mecnierebaTa departamentikompiuterul mecnierebaTa departamentikompiuterul mecnierebaTa departamentikompiuterul mecnierebaTa departamenti
leqciaTa kursi saganSileqciaTa kursi saganSileqciaTa kursi saganSileqciaTa kursi saganSi
xelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqti
asocirebuli profesori z. qoClaZeasocirebuli profesori z. qoClaZeasocirebuli profesori z. qoClaZeasocirebuli profesori z. qoClaZe
leqcia #1. leqcia #1. leqcia #1. leqcia #1.
xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba
1.1. ras Seiswavlis xelovnuri inteleqti. 1.1. ras Seiswavlis xelovnuri inteleqti. 1.1. ras Seiswavlis xelovnuri inteleqti. 1.1. ras Seiswavlis xelovnuri inteleqti. adamianebi imiT gamoirCevian sxva cocxali
arsebebisagan, rom maT gaaCniaT azrovnebis unari. ukve mravali saukunea adamiani cdilobs
Cawvdes am fenomens, gaigos Tu rogor axerxebs is gare samyaros Secnobas grZnobaTa
organoebis saSualebiT, ukve erTxel Sexvedrili situaciebis damaxsovrebas, swavlas maT
safuZvelze, Tavisi codnis ganzogadebas, swori gadawyvetilebebis miRebas logikuri
msjelobis safuZvelze da Tavisi moTxovnilebebis dasakmayofileblad gare samyaros
marTvasa da Secvlas. swored aseT qmedebaTa erToblioba qmnis adamianis iseT qcevas,
romelsac Cven vuwodebT inteleqtualurs.
xelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqtixelovnuri inteleqti aris mecnierebis dargi, romelic cdilobs ara marto Seicnos
inteleqtis buneba, aramed Seqmnas kidec (zogjer swored esaa ufro mTavari)
inteleqtualuri qcevis mqone xelovnuri sistemebi, anu rogorc maT uwodeben xelovnuri
inteleqtualuri sistemebi.
xelovnuri inteleqti mecnierebis erTerTi yvelaze axalgazrda dargia. pirveli
Sromebi am mimarTulebiT gaCnda meore msoflio omis Semdeg, xolo termini – xelovnuri
inteleqti pirvelad gamoiyenes 1956 wels. misi warmoSobac da ganviTarebac mWidrodaa
dakavSirebuli kompiuterul teqnikasTan da es ra Tqma unda SemTxveviTi araa. yvela is
zemoTCamoTvlili qmedebebi, romlebic gansazRvraven inteleqts, rogorc fenomens, Tavisi
arsiT warmoadgenen informaciul procesebs, anu yvela am qmedebis dros xdeba
informaciis miReba, damuSaveba, Senaxva da gadacema. kompiuteruli teqnikis warmoSobamde
aseTi unari gaaCndaT mxolod cocxal organizmebs (sxvadasxva doneze). kompiuterebma
saSualeba mogvces mogvexdina am procesebis meqanizacia teqnikur sistemebSi, rac gaxda
xelovnuri inteleqtualuri sistemebis ganviTarebis safuZveli.
Aswored amitomac kompiuterebis warmoSobasTan erTad gaCnda kiTxva – SeiZleba Tu
ara kompiuters gaaCndes inteleqtualuri qceva? ufro mZafrad ki es kiTxva JRerda ase:
SeuZlia Tu ara manqanas iazrovnos? am or kiTxvas Soris arsebiTi gansxvavebaa.
moviyvanoT aseTi magaliTi, SeuZlia Tu ara manqanas frena? ra Tqma unda SeuZlia, ityvis
nebismieri adamiani, TviTmfrinavi xom swored amisTvisaa Seqmnili. magram aq arsebiTia Tu
ra igulisxmeba cneba “frenis” qveS. Tu Cven frenis qveS vigulisxmebT mxolod CitiviT
frenas, maSin manqanas ukve aRar SeuZlia frena, mas SeuZlia mxolod haerSi gadaadgileba.
magram Tu frena swored gadaadgilebaa haerSi, maSin manqanasac SeuZlia frena. zustad
aseve, Tu azrovneba esaa mxolod da mxolod cocxali sistemebis prerogativa, Tu is
damaxasiaTebelia mxolod Tavis tvinSi mimdinare procesebisaTvis, maSin cxadia manqana
verasodes SeZlebs iazrovnos da is mxolod Seasrulebs raRac garkveul qmedebebs,
romlebic Sesrulebuli adamianis mier aRiqmeba rogorc azrovnebis procesi. magram Tu
azrovneba swored aseTi qmedebebis Sesrulebis unaria, maSin cxadia manqanac SeZlebs
azrovnebas. ra qmedebebzea laparaki da rogori qcevis SemTxvevaSi SeiZleba CaiTvalos,
rom kompiuteri azrovnebs? Yyvela im parametris CamoTvla, romlebsac unda
akmayofilebdes xelovnuri inteleqtualuri sistema, raTa misi qceva Sefasdes rogorc
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 3
azrovneba, albaT Zalian Znelia. 1948 wels ingliselma mecnierma a. tiuringma, romelic
TviTon idga kompiuterebis Seqmnis saTaveebTan, statiaSi “inteleqtualuri manqanebi” (A.
Turing A Intelligent Machinery ), SemogvTavaza “martivi” testi kompiuteris inteleqtualurobis
Sesamowmeblad. testi mdgomareobs SemdegSi: movaTavsoT erT oTaxSi adamiani, meoreSi
manqana da mesameSi gamomcdeli. maT Soris vizualuri kavSiri ar arsebobs da
gamomcdelma ar icis, romel oTaxSi zis adamiani da romel oTaxSi dgasMmanqana. isini
dakavSirebulni arian erTmaneTTan ise, rom gamomcdels SeuZlia gacvalos informacia
adamianTan da manqanasTan mxolod werilobiT. Tu gamomcdeli Tavis mier dasmul
SekiTxvebze miRebuli pasuxebis mixedviT ver SeZlebs gaarCios romel oTaxSi zis
adamiani, xolo romelSi manqana, maSin manqana SeiZleba CaiTvalos inteleqtualur
sistemad, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki ara. cxadia, rom manqanas, romelic miiRebs
monawileobas aseT gamocdaSi unda gaaCndes minimum Semdegi SesaZleblobebi:
• USeeZlos teqstebis damuSavebateqstebis damuSavebateqstebis damuSavebateqstebis damuSaveba bunebriv enaze, rac miscems mas saSualebas
esaubros gamomcdels romelime bunebriv enaze;
• gaaCndes codnis warmodgeniscodnis warmodgeniscodnis warmodgeniscodnis warmodgenis saSualebebi, raTa SeZlos gaigos ras ekiTxeba
gamomcdeli;
• hqondes logikuri daskvnebislogikuri daskvnebislogikuri daskvnebislogikuri daskvnebis gamotanis unari, raTa SeZlos mis mexsierebaSi
Senaxuli codnisa da miRebuli informaciis safuZvelze gamoitanos daskvna da
upasuxos dasmul SekiTxvas;
• flobdes manqanuri daswavlismanqanuri daswavlismanqanuri daswavlismanqanuri daswavlis saSualebebs, rom SeZlos aRmoaCinos ukve
nacnobi situaciebi, gaerkves axal situaciebSi da moaxdinos maTze reagireba.
esaa tiuringis arasruli testi. sruli testis SemTxvevaSi gamomcdels gaaCnia
agreTve videokavSiri, romlis saSualebiTac mas SeuZlia Seamowmos obieqtis mier (ise,
rom ver xedavdes TviT obieqts) gare samyaros aRqmisa da masSi moqmedebis unari.
AaseT SemTxvevaSi manqanas damatebiT unda SeeZlos obieqtebis aRqma, anu unda hqondes
mxedvelobamxedvelobamxedvelobamxedveloba da gaaCndes robototeqnikurirobototeqnikurirobototeqnikurirobototeqnikuri saSualebebi, raTa SeeZlos sivrceSi
gadaadgileba da obieqtebiT manipulireba.
gasagebia rom aseTi universaluri programa dReisaTvis jer ar arsebobs, magram
yovelwliurad tardeba im programebis konkursi, romlebic yvelaze ukeTesad
daakmayofileben tiuringis tests da gamarjvebuls eniWeba lebneris prizi.
zemoTCamoTvlili eqvsi SesaZlebloba, romelsac unda flobdes programa, raTa
daakmayofilos tiuringis testi, faqtobrivad warmoadgens xelovnuri inteleqtis im eqvs
ZiriTad mimarTulebas, romlebic gansazRvraven dRes xelovnuri inteleqtis ganviTarebis
gzebs.
da mainc, davubrundeT mTavar kiTxvas da ganvmartoT ras niSnavs, rom manqana
azrovnebs? ganvixiloT martivi magaliTi, kvadratuli gantolebis amoxsna. TiTqmis
yvelasaTvis cnobilia am gantolebis amoxsnis algoriTmi. davsvaT aseTi kiTxva –
azrovnebs Tu ara adamiani kvadratuli gantolebis amoxsnis dros? pasuxi albaT Zalian
martivia. Tu man icis amoxsnis algoriTmi, is meqanikurad Casvavs ricxvebs formulaSi da
gamoiangariSebs pasuxs, magram Tu mas daaviwyda es formula, an arc arasdros uswavlia,
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 4
is gamoiyenebs ra mTel Tavis gamocdilebas, rac mas gaaCnia saerTod, Seecdeba raime
saSualebebiT miagnos am amoxsnas. moqmedebas pirvel SemTxvevaSi Znelad Tu vuwodebT
azrovnebis process, maSin, rodesac meore SemTxveva namdvilad warmoadgens azrovnebis
process imis da miuxedavad miagnebs Tu ara adamiani amoxsnas. A
imisaTvis, rom movaxdinoT azrovnebis procesis modelireba, pirvel rigSi Cven unda
vicodeT rogor azrovnebs adamiani. am sakiTxSi gasarkvevad arsebobs ori gza: pirveli
esaa introspeqciaintrospeqciaintrospeqciaintrospeqcia (mivyveT Cveni sakuTari azrovnebis process da gadmovceT igi sityvebis
saSualebiT), rac xSir SemTxvevaSi SeuZlebelia, radganac adamiani iSviaTad Tu SeZlebs
gadmosces zustad Tavisi azrovnebis procesi sityvebiT. meore gzaa SeviswavloT
azrovnebis procesi fsiqologiuri eqsperimentebis saSualebiT da CamovayaliboT
azrovnebis metnaklebad zusti Teoria, warmovadginoT is programis saxiT da Tu aseTi
programis Sesasvleli da gamosasvleli monacemebi da programis mier Sesrulebuli
qmedebebis droSi ganawileba zustad Seesabameba adamianis qcevas, es iqneba imis dasturi,
rom am programis zogierTi meqanizmi marTlac aRweris adamianis Tavis tvinSi mimdinare
informaciul procesebs.
Aam gziT wavidnen amerikeli mecnierebi a. niueli da g. saimoni, romlebmac 1956
wels warmoadgines pirveli programa xelovnur inteleqtSi – logikos Teoretikosilogikos Teoretikosilogikos Teoretikosilogikos Teoretikosi ( ( ( (LG) ....
am programis Seqmnis procesSi maT Caatares uamravi eqsperimenti, romelic mdgomareobda
imaSi, rom eqsperimentSi monawile pirebs (romlebsac ar hqondaT Seswavlili
maTematikuri logika) unda daemtkicebinaT maTematikuri logikis Teoremebi da amasTan
unda efiqraT “xmamaRla”, anu dawvrilebiT aReweraT ratom asrulebdnen ama Tu im
qmedebas. eqsperimentis Sedegebis damuSavebis Semdeg maT Camoayalibes TeoremaTa
damtkicebis procesSi adamianis qmedebis garkveuli wesebi da Seqmnes programa, romelic
xSir SemTxvevaSi moqmedebda ise, rogorc albaT imoqmedebda igive situaciaSi adamiani da
met-naklebi warmatebiT amtkicebda logikur Teoremebs..
DdRes am mimarTulebas ewodeba kognitologiakognitologiakognitologiakognitologia da warmoadgens disciplinaTSoris
mimarTulebas. fsiqologiuri eqsperimentebis safuZvelze iqmneba Tavis tvinSi mimdinare
procesebis garkveuli modeli, romelic meordeba kompiuterSi programis saxiT. Tu
Sedegebi damakmayofilebelia, anu Tu programis moqmedeba emTxveva adamianis moqmedebas,
maSin es modeli marTlac Seesabameba Tavis tvinSi momdinare procesebs.
Cven rodesac ganvixileT TviTmfrinavis magaliTi, aRvniSneT, miuxedavad imisa, rom
frinvelebi da TviTmfrinavebi sxvadasxva principebis da meqanizmebis safuZvelze
dafrinaven, orive SemTxvevaSi Sedegi erTi da igivea, isini gadaadgildebian haerSi. am
principidan gamomdinare albaT SesaZlebeli unda iyos, rom kompiuteri raime amocanis
gadaWris dros moqmedebdes ara aucileblad adamianis “azrovnebis kanonebis” Sesabamisad,
aramed sxva principebis, magaliTad logikuri kanonebis gamoyenebiT. Aam dros CvenTvis
mTavaria ara is, emTxveva Tu ara kompiuteris qceva adamianis qcevas, aramed is, aRwevs Tu
ara kompiuteri mis winaSe dasmuli amocanis amoxsnas, moqmedebs Tu ara am dros
racionalurad, anu mocemul situaciaSi irCevs Tu ara yvelaze saukeTeso qmedebas,
SeuZlia Tu ara ganazogados Tavisi codna da ase Semdeg.
imis mixedviT, am problemebidan ra Dufro mniSvnelovania mecnieris, Tu mecnierTa
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 5
jgufisaTvis gvaqvs xelovnuri inteleqtis sxvadasxva ganmarteba, romlebic ar
ewinaaRmdegebian erTmaneTs da romlebSic xelovnuri inteleqtis sxvadasxva aspeqtebia win
wamoweuli. moviyvanoT aseT ganmartebaTa ramdenime magaliTi:
“axali, saintereso mimarTuleba iseTi kompiuterebis Sesaqmnelad, romelTac
SeuZliaT iazrovnon”.
“im qmedebaTa avtomatizacia, romlebsac Cven vaigivebT adamianis azrovnebasTan, anu
iseTi qmedebebis, rogoricaa gadawyvetilebis miReba, amocanaTa amoxsna, daswavla da a.S.”.
“azrovnebis procesis Seswavla gamoTvliTi modelebis saSualebiT”.
“iseTi gamoTvlebis Seswavla, romlebic saSualebas gvaZleven vigrZnoT, vimsjeloT
da vimoqmedoT”.
“manqanebis Seqmnis xelovneba, romlebic asruleben funqciebs, romelTa Sesruleba
adamianis mier moiTxovs inteleqts”.
“mecniereba imis Sesaxeb, rogor vaswavloT kompiuters is, raSic mas adamianebi exla
jobnian”.
“gamoTvliTi inteleqti esaa mecniereba inteleqtualuri agentebis proeqtirebis
Sesaxeb”.
“xelovnuri inteleqti – esaa mecniereba, romelic Seiswavlis artefaqtebis
inteleqtualur qcevas” (artefaqti laTinuri sityvaa da niSnavs xelovnur obieqts).
1.2. xelovnuri inteleqtis ganviTarebis mokle istoria.1.2. xelovnuri inteleqtis ganviTarebis mokle istoria.1.2. xelovnuri inteleqtis ganviTarebis mokle istoria.1.2. xelovnuri inteleqtis ganviTarebis mokle istoria. rogorc ukve aRvniSneT, 1956 wels
a. niuelma da g. saimonma warmoadgines programa logikos Teoretikosi (LG), romelic
gansxvavebiT manamade arsebuli yvela programisagan, moqmedebda ara ricxvebze, aramed
simboloebze da misi qceva avtorebis mtkicebiT Zalian waagavda adamianis qcevas msgavs
situaciebSi. LG amtkicebda Teoremebs winadadebaTa aRricxvidan, romelSic mocemulia
cvladebi p,q,r,…,A,B,C,… da kavSirebi ¬¬¬¬ (uaryofa), ∨∨∨∨ (an) da →→→→ (implikacia). kombinaciebs,
Sedgenils cvladebisa da kavSirebisagan ewodebaT gamosaxulebebi. xuTi maTgani
miRebulia rogorc aqsiomebi:
)]()[()(
)]([)]([
)()(
)(
)(
qrprqp
rpqrqp
pqqp
pqp
ppp
∨→∨→→∨→→∨∨
∨→∨∨→→∨
gvaqvs gamoyvanis sami wesi: Casmis, SecvlisCasmis, SecvlisCasmis, SecvlisCasmis, Secvlis da gamoyofisgamoyofisgamoyofisgamoyofis.... Casmis wesis Tanaxmad,
nebismieri cvladi SeiZleba Seicvalos nebismieri gamosaxulebiT, Tuki es Secvla
xorcieldeba yvelgan mTel gamosaxulebaSi. Secvlis wesi saSualebas gvaZlevs SecvaloT
kavSiri misi ganmartebiT da piriqiT yvelgan da yovelTvis. Tanaxmad gamoyofis wesisa, Tu
A Teoremaa da BA → Teoremaa, maSin B ----c Teoremaa. Teoremad iTvleba gamosaxuleba,
romelic SeiZleba gamoviyvanoT romelime zemoT moyvanili xuTi aqsiomidan an ukve
damtkicebuli Teoremidan, gamoyvanis am sami wesis saSualebiT.
aSkaraa, rom gamosaxulebebi SeiZleba iyos Zalian bevri da isini SeiZleba adgendnen
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 6
mimdevrobaTa jaWvs, rodesac erTi gamosaxulebidan gamodis meore da a.S.. Teoremis
damtkiceba mocemuli gamosaxulebisaTvis daiyvaneba im mimdevrobis povnaze, romelic
gamomdinareobs aqsiomebidan (an ukve damtkicebuli Teoremebidan) da mTavrdeba
dasamtkicebeli gamosaxulebiT. Sesabamisad, algoriTmi, romelic sruli garantiiT
mogvcems saSualebas (aseTi algoriTmi cnobilia britaneTis muzeumis algoriTmis
saxeliT) vipovoT Teoremis damtkiceba (Tuki es damtkiceba arsebobs), muSaobs Semdegi
principiT: sawyisi aqsiomebidan da ukve damtkicebuli Teoremebidan aagebs yvela SesaZlo
mimdevrobebs sami wesis gamoyenebiT. Yyovel nabijze Seamowmebs, xom ar miiRo ukve
dasamtkicebeli gamosaxuleba. aseve yovel nabijze moiSorebs dublikatebs, anu iseT
gamosaxulebebs, romlebic ukve aigo am an romelime sxva mimdevrobaSi. adre Tu gvian
algoriTmi aucileblad ipovis sasurveli Teoremis damtkicebas, ra Tqma unda, Tuki is
arsebobs. algoriTmi iZleva damtkicebis povnis srul garantias, magram misi efeqtianoba
seriozul eWvs iwvevs. rogorc ukve aRvniSneT, a.niulema da g. saimonma Caatares Semdegi
saxis eqsperimentebi. maT SearCies studentebi, romlebmac ar icodnen maTematikuri
logika, Camoayalibes amocana da sTxoves studentebs “efiqraT xmamaRla”, anu aexsnaT Tu
ratom Rebulobdnen ama Tu im gadawyvetilebebs. eqsperimentis mizani iyo aRmoeCinaT is
meqanizmebi, romlebic ganapirobeben adamianis inteleqtualur qcevas ucnob garemoSi
(amitom iyo SerCeuli studentTa jgufebi, romlebsac ar hqondaT Seswavlili
maTematikuri logika). Catarebuli eqsperimentebis safuZvelze a. niuelma da g. saimonma
daadgines, rom gansxvavebiT britaneTis muzeumis algoriTmisagan adamiani yovelTvis
cdilobs daiwyos mimdevrobis ageba dasamtkicebeli gamosaxulebidan cnobili
Teoremebisa da aqsiomebisaken da am mimdevrobebis agebisas ZiriTadad xelmZRvanelobs
Semdegi oTxi wesiT: Casmis meTodi,Casmis meTodi,Casmis meTodi,Casmis meTodi, gamoyofis meTodi, pirdapiri jaWvwarmoqmnis meTodigamoyofis meTodi, pirdapiri jaWvwarmoqmnis meTodigamoyofis meTodi, pirdapiri jaWvwarmoqmnis meTodigamoyofis meTodi, pirdapiri jaWvwarmoqmnis meTodi
da uku jaWvwarmoqmnisuku jaWvwarmoqmnisuku jaWvwarmoqmnisuku jaWvwarmoqmnis meTomeTomeTomeTodidididi.
Casmis meTodi eZebs Teoremis damtkicebas cnobil Teoremebsa da aqsiomebSi
cvladebisa da kavSirebis Secvlis gziT. gamoyofis meTodi gamoiyenebs ra gamoyofis
wess, cvlis amocanas qveamocaniT. magaliTad, Tu B gamosaxulebaa, romelic unda
davamtkicoT, meTodi eZebs gamosaxulebas BA → (romelic ukve Teoremaa) da maSin axali
qveamocana xdeba AAAA A -s damtkiceba. pirdapiri da uku jaWvwarmoqmnis meTodebi ki BA →
gamosaxulebis dasamtkiceblad eZeben aqsiomas an Teoremas BC → (Sesabamisad CB → )
da Tu ipovnian, maSin axal qveamocanad iqceva )( ACCA →→ gamosaxulebis damtkiceba.
gansxvavebiT adamianisagan, LG am wesebs iyenebs mkacrad gansazRvruli mimdevrobiT, rac
cxadia amcirebs mis efeqtianobas.
ganvixiloT konkretuli magaliTi. DdavuSvaT, mocemulia gamosaxuleba
pqp ¬→→¬ )( . LG –Tvis garda xuTi aqsiomisa cnobilia agreTve ori Teorema:
1. )( BAA ∨→ (1)
2. )()( ABBA ¬→¬→→ (2)
LG am Teoremas amtkicebs Semdegnairad: pirvel TeoremaSi A –s magivrad Casvavs p -s,
xolo B –s magivrad _ q -s. miiRebs gamosaxulebas
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 7
)( qpp ∨→ (3)
Semdeg (2) –Si Casvavs A – s magivrad p - s da B –s magivrad )( qp ∨ ––––s. miiRebs
gamosaxulebas
])([)]([ pqpqpp ¬→→¬→∨→
gamoiyenebs ra gamoyofis wess, miiRebs, rom gamosaxuleba
pqp ¬→→¬ )( Teoremaa.
marto es meTodebi ar iqneboda sakmarisi LG–s warmatebuli muSaobisaTvis, mas rom
ar gaaCndes msgavsebaze Sedarebisa da gamocdis procedurebi. msgavsebaze Sedarebis
proceduris mizania aRmoaCinos is Teoremebi Tu aqsiomebi, romlebic yvelaze efeqturad
SeiZleba gamoviyenoT mocemuli Teoremis dasamtkiceblad. es procedura mdgomareobs
SemdegSi: Tu mocemulia gamosaxuleba
)( pqp →→
LG adarebs mas aqsiomas
)( pqp ∨→
da swrafad aRmoaCens, rom aqsiomaSi unda Seicvalos kavSiri ∨ kavSirze → . . . . moaxdens ra
am Secvlas, miiRebs
)( pqp →¬→ .
Semdeg q¬ Secvlis q –Ti da miiRebs gamosaxulebas )( pqp →→ .
Sedarebis procedura saSualebas gvaZlevs mniSvnelovnad SevamciroT qveamocanebis
Zebnis procesi. am proceduris efeqtianoba aixsneba imiT, rom Sedareba xdeba
komponentebis mixedviT da ukukavSiris saSualebiT Sedegebi maSinve SeiZleba
gamoyenebuli iqnas Semdegi bijis samarTavad. Sedarebis procedura gamoiyeneba yvela
meTodSi, magram misi efeqtianobisaTvis saWiroa jer vipovoT swori Teorema an aqsioma,
romelsac SevadarebT gamosaxulebas. Aam miznisaTvis LG –s gaaCnia msgavsebaze gamocdis
procedura, romlis Tanaxmadac, LG or logikur gamosaxulebas Tvlis msgavsad, Tu
marcxena da marjvena nawilebSi Tanabaria:
1. doneTa maqsimaluri raodenoba mTavari kavSiridan nebismier cvladamde;
2. gansxvavebul cvladTa raodenoba;
3. gamosaxulebaSi cvladebis saerTo raodenoba.
LG -s yvela oTxive meTodis samarTavad gaaCnia mmarTveli programa, romelic Tavisi
arsiT aris algoriTmuli, da mdgomareobs SemdegSi: meTodebis gamoyeneba xdeba mkacrad
gansazRvruli mimdevrobiT. jer gamoiyeneba Casmis meTodi, Semdeg gamoyofis meTodi,
pirdapiri jaWvwarmoqmnis meTodi da bolos uku jaWvwarmoqmnis meTodi. am gziT LG
cdilobs gamoimuSaos axali qveamocana, romelsac daamtkicebs Casmis meTodiT. Tu es
SeuZlebelia, qveamocana Seitaneba qveamocanaTa siaSi. Tu damtkicdeba Tundac erTi
qveamocana Casmis meTodiT, cxadia amiT damtkicebuli iqneba sawyisi Teoremac. Tu ver
moxerxda sawyisi Teoremis damtkiceba vercerTi meTodis gamoyenebiT, maSin amoirCeva
axali qveamocana qveamocanaTa siidan da misTvis yvelaferi meordeba axlidan. procesi
damTavrdeba roca napovni iqneba damtkiceba, an rodesac kompiuters aRar eyofa dro an
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 8
mexsiereba.
amgvarad, Teoremis damtkicebisas LG warmoqmnis qveamocanaTa garkveul xes, romlis
saSualebiTac is cdilobs dasamtkicebeli gamosaxulebidan miaRwios aqsiomebs da ukve
damtkicebul Teoremebs. miuxedavad imisa, rom im qveamocanaTa simravle, romelsac
gamoimuSavebs LG gacilebiT mcirea, vidre is simravle, romelsac aagebda britaneTis
muzeumis algoriTmi, arseboben amocanebi, romelTa gadawyvetac LG ar SeuZlia. es imitom
xdeba, rom mmarTveli programa aris algoriTmuli saxis, romelc iZleva imis garantias,
rom Tuki raime qveamocana SeiZleba miRebuli iqnas gamoyofis da jaWvwarmoqmnis
meTodebiT, is aucileblad iqneba agebuli (Tundac ar arsebobdes misi saWiroeba). garda
amisa, yvela es qveamocana ganixileba im TanmimdevrobiT, romliTac isini warmoiSvnen, rac
agreTve did gavlenas axdens damtkicebis processze. aseTi mmarTveli programis gamo da
imis gamo rom meTodebi didi raodenobiT gamoimuSaveben qveamocanebs, yovel bijze
qveamocanaTa xe izrdeba eqsponencialurad. es ki iwvevs imas, rom Tu damtkiceba Seicavs
ramdenime bijs (sami, oTxi an meti) LG efeqturoba Zalian mcirea. ase magaliTad, man
SesZlo daemtkicebina mxolod erTi oTxbijiani Teorema.
am programis gamoqveynebam didi interesi gamoiwvia mecnierebs Soris da sul male
gaCnda kidev sxva programebi, romlebic cdilobdnen amoexsnaT sxvadasxva amocanebi
analogiuri midgomiT. KkerZod, Seiqmna programa, romelic xsnida geometriul amocanebs
saskolo kursidan; programa, romelic simbolur doneze xsnida integralur gantolebebs;
programa, romelic axdenda amwyobi konveiris muSaobis balansirebas da sxva. yvela am
programisaTvis damaxasiaTebeli iyo iseTi procedurebis gamoyeneba, romlebsac uwodebnen
evristikebsevristikebsevristikebsevristikebs da romlebic gamomdinareoben ara amocanis pirobebidan, aramed efuZnebian aramed efuZnebian aramed efuZnebian aramed efuZnebian
bunebrivi intelbunebrivi intelbunebrivi intelbunebrivi inteleqtis zogad mosazrebebs an /da gamocdilebas aseTi amocanebis amoxsniseqtis zogad mosazrebebs an /da gamocdilebas aseTi amocanebis amoxsniseqtis zogad mosazrebebs an /da gamocdilebas aseTi amocanebis amoxsniseqtis zogad mosazrebebs an /da gamocdilebas aseTi amocanebis amoxsnis
drosdrosdrosdros. Aamitom xelovnuri inteleqtis am mimarTulebas ewoda evristikuli programireba.
evristikuli programirebis ZiriTadi principia problemis (amocanis) warmodgena
Zebnis procesis saxiT da Semdeg am procesis gamartiveba evristikebis saSualebiT
evristikuli programebis mravalferovnebam dagvanaxa, rom es programebi xSir SemTxvevaSi
ar warmoadgendnen adamianis azrovnebis models. marTlac, yvela es programa Seqmnili
iyo igive principiT, ra principiTac LG, anu emyarebodnen eqsperimenetebs da hqondaT
pretenzia, rom warmoadgendnen adamianis azrovnebis models informaciuli procesebis
doneze. magram es programebi absoluturad gansxvavdebodnen erTmaneTisagan da erT
programas ar SeeZlo meore programis amocanebis gadaWra. amgvarad, gamodioda, rom
praqtikulad maTgan arc erTi ar warmoadgenda azrovnebis models, radganac cxadia, rom
azrovnebis procesi ar SeiZleba icvlebodes imis da mixedviT, Tu ra amocanas davusvavT
mas. aman gamoiwvia evristikuli programirebis gayofa or mimarTulebad. warmoqmnili
winaaRmdegobis gadasalaxavad da imisaTvis, rom eCvenebinaT, rom maT mier Sedgenili
programa namdvilad aris azrovnebis procesis modeli informaciuli procesebis doneze,
a. niuelma da g. saimonma daiwyes muSaoba axal programaze, romelsac uwodes problemaTa
zogadi amomxsneli (GPS – General Problem Solvers). am programas ukve SeeZlo amoexsna
sxavdasxva klasis amocanebi, magram iyo naklebad efeqturi da ukve saSualo zomis
amocanebis amoxsnis dros aRar yofnida dro da mexsiereba. avtorebi amas xsnidnen
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 9
imdroindeli kompiuterebis sisustiT da fiqrobdnen, rom momavalSi, rodesac
gaizrdeboda kompiuterebis siswrafe da mexsiereba, SesaZlebeli iqneboda nebismieri
zomis amocanebis amoxsna. evristikuli programirebis meore mimarTuleba cdilobda
Seeqmna amocanaTa amoxsnis efeqturi algoriTmebi, romelTa gamoyenebac SesaZlebeli
iqneboda praqtikuli amocanebis gadasaWrelad da ar fiqrobda, warmoadgendnen es
programebi azrovnebis models Tu ara. Tu SevadarebT Cvens magaliTs Citebisa da
TviTmfrinavis Sesaxeb, SeiZleba iTqvas, rom pirveli mimarTuleba cdilobda xelovnuri
Citis Seqmnas, xolo meore ki sxadasxva saxis TviTmfrinavebis agebas konkretuli
miznebisaTvis da TviTmfrinavTmSeneblobis Teoriis Seqmnas.
evristikuli programirebis aseTi aRmavloba grZeldeboda gasuli saukunis
samocdaaTian wlebamde. Aam droisaTvis TandaTanobiT aSkara gaxda, rom is dapirebebi,
romlebsac uxvad iZleodnen mecnierebi, Seusrulebeli iyo. pirvel rigSi am programaTa
udides nawils ar hqondaT (an hqondaT Zalian mcire) codna im sakiTxebze, romelTa
gadaWrasac isini cdilobdnen. am mxriv tipuri magaliTia is samuSaoebi, romlebsac uxvad
afinansebda aSS nacionaluri samecniero – kvleviTi sabWo. saqme exeboda samecniero
teqstebis manqanur Targmnas rusuli enidan inglisurze. iTvleboda, rom winadadebis
zusti azris SesanarCuneblad sakmarisi iyo CaetarebinaT sintaqsuri gardaqmna,
damyarebuli rusuli da inglisuri enebis gramatikebze da SeecvalaT sityvebi
eleqtronuli leqsikonis gamoyenebiT. Mmagram saqme imaSia, rom araerTmniSvnelovnebis
mosaspobad da winadadebis azris gasarkvevad saWiroa sistema flobdes codnas
mecnierebis im dargSi, romelsac exeba statia. ai rogori Sedegi miiRes inglisuri
frazis “The spirit is willing but the fiesh is weak” (suli savsea survilebiT, magram xorci
sustia), jer rusul da Semdeg kvlav inglisur enaze: “The vodka is good but the meat is rotten”
(arayi kargia, magram xorci gafuWebulia).
arsebiTi gavlena xelovnuri inteleqtis ganviTarebis Seferxebaze moaxdina imanac,
rom yvela am programebSi problemebis gadaWras cdilobdnen gadarCevis gziT, anu
SesaZlo nabijebis sxvadasxva kombinaciebis Semowmebis gziT, romelic grZeldeboda sanam
ar iqneboda napovni amoxsna. patara amocanebis amoxsnis dros es strategia amarTlebda,
amitom miaCndaT, rom ufro didi amocanebis amosaxsnelad sakmarisia ufro swrafi
kompiuterebi mexsierebis didi moculobiT. magram gamoTvliTi sirTulis Teoriis Seqmnis
Semdeg aSkara gaxda, rom es ase ar aris da eqsponencialuri algoriTmebis Sesruleba
realur droSi yvelTvis araa SesaZlebeli.MmagaliTad, is optimizmi, romelic mohyva
rezoluciis principis aRmoCenas, Zalin male gaqra, rodesac ver SesZles daemtkicebinaT
am principiT Teoremebi, romlebic Seicavdnen ramdenime aTeul faqts. AaRmoCnda, rom is is is is
faqti, rom programas principulad SeuZlia ipovos amoxsna, sulac arfaqti, rom programas principulad SeuZlia ipovos amoxsna, sulac arfaqti, rom programas principulad SeuZlia ipovos amoxsna, sulac arfaqti, rom programas principulad SeuZlia ipovos amoxsna, sulac ar niSnavs rom is niSnavs rom is niSnavs rom is niSnavs rom is
marTlac Seicavs yvela meqanzms, romelic saSualebas mogvcems vipovoT amoxsna marTlac Seicavs yvela meqanzms, romelic saSualebas mogvcems vipovoT amoxsna marTlac Seicavs yvela meqanzms, romelic saSualebas mogvcems vipovoT amoxsna marTlac Seicavs yvela meqanzms, romelic saSualebas mogvcems vipovoT amoxsna
praqtikulad.praqtikulad.praqtikulad.praqtikulad.
1.3. neironuli qselebis Teoria.1.3. neironuli qselebis Teoria.1.3. neironuli qselebis Teoria.1.3. neironuli qselebis Teoria. a. niuelisa da g. saimonis LLLLgamoCenamde didi xniT adre,
jer kidev ormocian wlebSi, u. mak-kalokma da u. pitsma gamoaqveynes statia ““““logical calculus
of the ideas immanent in nervous activity”””” (neironisaTvis damaxasiaTebel aqtiurobis ideaze
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 10
dafuZnebuli logikuri gamoTvlebi). am statiaSi maT SemogvTavazes adamianis nervuli
sistemis ZiriTadi elementis – nervuli ujredis – neironis modeli. im informaciis
safuZvelze, rac mecnierebas gaaCnia neironis agebulebis da funqcionirebis Sesaxeb, maT
daaskvnes, rom neironi es aris elementi mravali SesasvleliTa da erTi gamosasvleliT.
Sesasvlelebi SeiZleba iyvnen or mdgomareobaSi, aRgznebul an mosvenebul mdgomareobaSi.
imisda mixedviT ramdeni Sesasvlelia agznebuli da rogoria neironis agznebis zRurbli,
neironis gamosasvlelze an gveqneba signali (neironi aRigzneba) an ara. u. mak-kalokma da
u. pitsma Seqmnes aseTi elementis teqnikuri modeli, romelsac uwodes xelovnuri neironi.
magaliTad, orSesasvleliani xelovnuri neironis saSualebiT Zalian martivad
SesaZlebelia ∨ da ∧ kavSirebis modelireba (ix. nax. # 1.1) u. mak-kalokma da u. pitsma aCvenes, romYaseTi xelovnuri neironebisagan SeiZleba Seiqmnas qseli, romelSic neironebi
imyofebian “CarTul” an “gamorTul” mdgomareobaSi. gadasvla “CarTul” mdgomareobaSi
xdeba mezobeli neironebis stimulaciis Sedegad da aseTi neironuli qselebis
saSualebiT SeiZleba gamovTvaloT nebismieri gamoTvladi funqcia da amasTanave martivi
logikuri qseliT movaxdinoT nebismieri logikuri kavSiris (“ara”, “an”, “da” da ase
Semdeg) realizacia. garda amisa, maT gamoTqves mosazreba, rom aseT logikur qselebs
aqvT daswavlis unari.
a) operacia ∧ b) operacia ∨
nax. # 1.1. logikuri funqciebis ganxorcieleba xelovnuri neironebis saSualebiT;
1957 wels f. rozenblatma gamoaqveyna aseTi neironuli qselebis saSualebiT Seqmnili
perceptronis (aRmqmeli mowyobiloba) aRwera, romelsac SeuZlia Seasrulos ufro meti,
vidre esaa logikuri gamoTvlebi, kerZod perceptrons SeeZlo gamoecno organzomilebiani
figurebi da gaaCnda daswavlis unaridaswavlis unaridaswavlis unaridaswavlis unari. amasTan procesebi, romlebic mimdinareoben
perceptronSi emyareba ara marto logikas, aramed statistikasac.
f. rozenblatis umartivesi samSriani perceptroni Sedgeba gamosaxulebis aRmqmeli
neironebis pirveli )(S Srisagan, romelzec xdeba gamosaxulebis proecireba. Tu
neironze moxvdeba gamosaxuleba, neironi aRigzneba da gamosasvleze gveqneba signali (1),
Tu ara, neironi mosvenebul mdgomareobaSia da gamosasvlelze signali ara gvaqvs (0).
gamosaxulebis aRmqmeli Sre dakavSirebulia asociaciur neironebis )(A SresTan
nebismierad (magaliTad yvela yvelasTan). am Sris neironebs gaaCniaT garkveuli zRurbli
da Tu mosuli signalebis jami gadaaWarbebs am zRurbls, gamosasvlelze gveqneba
signali, romelic )( ir -uri regulatorebis saSualebiT SeiZleba gavaZlieroT, an
SevasustoT. mesame Sre Sedgeba erTi neironisagan, romelic warmoadgens sumators
neironis zRurbli =2
neironis zRurbli =1
1x
2x
1x
2x
21 xx ∧ 21 xx ∨
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 11
garkveuli zRurbliT da erTi gamosasvleliT, romelzedac SeiZleba gvqondes signali (1),
A
nax. # 1.2. f. rozenblatis samSriani perceptroni
an ar gvqondes signali (0). aseT perceptrons SeuZlia ganasxvavos erTmaneTisagan
obieqtebis ori klasi. Cven unda mivaRwioT imas, rom erTi klasis obieqtebis
proecirebisas perceptronis gamosasvlelze vRebulobdeT erT signals (magaliTad 1) da
meore klasis obieqtebze meore signals (0), anu unda davaswavloT perceptrons obieqtebis
erTmaneTisagan garCeva. es mizani miiRweva )( ir regulatorebis saSualebiT. faqtobrivad
perceptronis Tavdapirveli stoqasturi sqema daswavlis procesSi Rebulobs garkveul
struqturas, romelic Seesabameba im obieqtebs, romelTa proecirebac xdeba perceptronis
Sesasvlelze. f. rozenblatma daamtkica Teorema aseTi perceptronis krebadobis Sesaxeb,
romelic adasturebs, rom mis mier SemoTavazebul algoriTms SeuZlia perceptronSi
gaerTianebuli xelovnuri neironebs Soris kavSirebis raodenobebis koreqtireba
nebismieri Sesasvleli monacemebis Sesabamisad, im pirobiT, rom aseTi Sesabamisoba
arsebobs.
1969 wels m. minskma da s. peipertma gamoaqveynes Sroma, romelSic aCvenes, rom
perceptrons, romelic warmoadgens neironuli qselis martiv formas, marTlac SeuZlia
Seiswavlos yvelaferi, rac SeiZleba warmodgenili iqnas misi saSualebiT, magram
problema imaSi mdgomareobs, rom maTi saSualebiT SeuZlebelia warmovadginoT
yvelanairi obieqtebi. magaliTad, perceptroni mxolod ori Sesasvleli neironiT
verasodes daiswavlis iseTi situaciebis garCevas, rodesac mis Sesasvlelebze modis
sxvadasxva signali.
R
S
1
0
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 12
1.4. codnis warmodgena inteleqtualur sistemebSi.1.4. codnis warmodgena inteleqtualur sistemebSi.1.4. codnis warmodgena inteleqtualur sistemebSi.1.4. codnis warmodgena inteleqtualur sistemebSi.AaSkara gaxda, rom specifikuri codnis
gareSe, mxolod Zebnis zogadi principebis gamoyenebiT, rTuli amocanebis amoxsna
SeuZlebelia. erTerTi pirveli programa, romelSic amocanis gadasaWrelad gamoiyeneboda
codna, iyo programa Dendral----i. Pprograma Seqmnili iyo qimiuri nivTierebebis struqturis
dasadgenad. programis Sesasvleli monacemebi iyo SenaerTis qimiuri formula da masaTa
speqtri, programas ki unda daedgina molekulis sivrciTi struqtura.Yprogramis pirveli,
primitiuli versia cdilobda gamoemuSavebina mocemuli formulis Sesabamisi yvela
SesaZlo struqtura da Semdeg daedgina rogori masaTa speqtri unda Seesabamebodes
mocemul struqturas. Ddidi zomis molekulebisaTvis aseTi amocanis amoxsna SeuZlebeli
aRmoCnda, amitom, qimikos-analitikosebTan konsultaciebis Semdeg, programis avtorebi
mividnen im daskvnamde, rom saWiroa piriqiT, masaTa speqtrSi arsebuli pikebis saSualebiT
moeZebnaT is cnobili qvestruqturebi, romlebic iZlevian am pikebs. magaliTad, ketonuri
qvejgufebis dasadgenad (C=O) atomuri masiT 28, maT gamoiyenes Semdegi wesi:
TuTuTuTu arsebobs ori wertili 1x da 2x , iseTi ,rom:
a) =+ 21 xx 28+M (sadac M aris mTeli molekulis masa);
b) wertilSi 281 −x - maRalia pikia;
g) wertilSi 282 −x –––– maRali pikia;
d) erTerT wertilSi mainc 1x an 2x - maRali pikia,
maSinmaSinmaSinmaSin arsebobs ketonuri jgufi.
Aprograma Dendral aRmoCnda Zalian Zlieri da efeqturi programa, rac ganpirobebuli
iyo imiT, rom yvela is Teoriuli codna, romelic saWiroa aseTi amocanis amosaxsnelad
Camoyalibebuli iqna zusti receptebis saxiT. Ees iyo pirveli eqspertuli sistema,
romelic amocanis amoxsnis dros iyenebda ara marto Zebnis zogad meTodebs, aramed
codnasac. ase gaCnda xelovnur inteleqtSi codnis warmodgenis problemacodnis warmodgenis problemacodnis warmodgenis problemacodnis warmodgenis problema.
1.5. xelovnuri inteleqtis Camoyali1.5. xelovnuri inteleqtis Camoyali1.5. xelovnuri inteleqtis Camoyali1.5. xelovnuri inteleqtis Camoyalibeba mecnierebad.beba mecnierebad.beba mecnierebad.beba mecnierebad. gasuli saukunis oTxmociani
wlebidan xelovnuri inteleqti TandaTanobiT Camoyalibda rogorc mecniereba, romelsac
gaaCnia Tavisi kvlevis sagani, meTodologia da sakmaod farTo praqtikuli gamoyeneba.
pirvel rigSi ZiriTadi aqcenti gadatanili iqna imaze, rom xelovnuri inteleqtis
Teoriebi unda iyos dafuZnebuli maTematikis principebze. amas xeli Seuwyo imanac, rom
TviTon maTematikam ganicada seriozuli cvlilebebi xelovnuri inteleqtis gavleniT,
mxedvelobaSi gvaqvs aramkafio simravleTa Teoriis ganviTareba da misi sul ufro farTo
gamoyeneba gadawyvetilebis miRebisa da marTvis Teoriis problemebSi. aqedan gamomdinare,
SesaZlebeli gaxda maTematikaSi miRebuli Sedegebis farTod gamoyeneba xelovnuri
inteleqtis problemebis gadwyvetis dros (pirvel rigSi unda aRiniSnos miRwevebi saxeTa
gamocnobis dargSi).
erTianma Teoriulma midgomam SesaZlebeli gaxada kvlav wina planze wamoweuliyo
“erTiani agentis” problemis Seqmnis sakiTxic, rac saSualebas mogvcems davakavSiroT
erTmaneTTan xelovnuri inteleqtis sxvadasxva mimarTulebebSi miRebuli Sedegebi.
leqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTarebaleqcia #1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba 13
ssssakontrolo kiTxvebi:akontrolo kiTxvebi:akontrolo kiTxvebi:akontrolo kiTxvebi:
1. ras Seiswavlis xelovnuri inteleqti?
2. ratomaa xelovnuri inteleqtis warmoSoba dakavSirebuli kompiuteruli teqnikis
warmoSobasTan?
3. raSi mdgomareobs a. tiuringis testi?
4. ra ZiriTad mimarTulebebs moicavs xelovnuri inteleqti?
5. romel wels Seiqmna pirveli evristikuli programa da riT gansxvavdeboda is
manamde arsebuli programebisagan?
6. ras efuZneba is evristikebi, romlebic gamoiyeneba LG -Si?
7. ratom ver xerxdeba evristikuli programirebis meTodebiT rTuli amocanebis
amoxsna?
8. ras warmoadgens xelovnuri neironi da ra tipis funqciebi SeiZleba aRiweros
neironuli qselebis saSualebiT?
9. ra principi udevs safuZvlad f. rozenblatis mier Seqmnil perceptrons?
10. ra mimarTulebiT ganviTarda xelovnuri inteleqti gasuli saukunis oTxmociani
wlebidan?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. arsebobs problemaTa klasi, romelTa gadaWra kompiuretebisaTvis Zalian Znelia.
arsebobs agreTve klasi gadauWreli amocanebisa. rogor fiqrobT, niSnavs es imas,
rom xelovnuri ineteleqtis Seqmna SeuZlebelia?
2. Tqveni azriT, ratom SeiZleba aRmoCndes araswori rasac gadmoscems adamiani imis
Sesaxeb Tu ras fiqrobs is amocanis amoxsnis dros?
3. “cxadia, rom kompiuterebi ar SeiZleba iyos inteleqtualuri, isini
xom asruleben mxolod imas, rasac karnaxobT maT programa”. rogor
fiqrobT, sworia Tu ara am winadadebis meore nawili da
gamomdinareobs Tu ara aqedan misi pirveli nawili?
lllleqcia #2.eqcia #2.eqcia #2.eqcia #2.
inteleqtualur agentTa Teoria. inteleqtualur agentTa Teoria. inteleqtualur agentTa Teoria. inteleqtualur agentTa Teoria.
2.1. inteleqtualuri agentis cneba.2.1. inteleqtualuri agentis cneba.2.1. inteleqtualuri agentis cneba.2.1. inteleqtualuri agentis cneba. Aagenagenagenagentadtadtadtad SeiZleba CaiTvalos yvelaferi, rac moqmedebs
(sityva agenti laTinuri sityvaa da niSnavs agereagereagereagere - imoqmede), magram igulisxmeba, rom
imteleqtualuri agentebi Cveulebrivi “programebisagan” gansxvavebiT floben damatebiT
kidev sxva Tvisebebs. ase magaliTad, maT SeuZliaT funqcionireba avtonomiurad, aqvT
garemos aRqmis unari, arseboben xangrZlivi drois ganmavlobaSi, adapturebi arian
cvlilebebis mimarT da rac yvelaze ufro mTavaria SeuZliaT Tavis Tavze aiRon sxvebis
sur. # 2.1. agentis urTierTqmedeba garemosTan
mier dasmuli miznis miRweva. aseTi tipis sistemebisaTvis Zalian mniSvnelovanis
racionalurracionalurracionalurracionalurobisobisobisobis cneba. racionaluria agenti, Tu mas SeuZlia miaRwios saukeTeso
Sedegebs determinirebul garemoSi, an Tu garemo araa determinirebuli – saukeTeso
mosalodnel Sedegebs. racionalurobis koncefcia SegviZlia gamoviyenoT nebismieri
agentis mimarT, romelic moqmedebs nebismier garemoSi, romlis warmodgenac Cven
SegviZlia. Tavis mxriv agenti SeiZleba iyos nebismieri sistema, romelic aRiqvams garemos
gadamwodebisgadamwodebisgadamwodebisgadamwodebis saSualebiT da zemoqmedebs am garemoze Semsrulebeli meqanizmebisSemsrulebeli meqanizmebisSemsrulebeli meqanizmebisSemsrulebeli meqanizmebis
saSualebiT. Tu ganvixilavT adamians agentis rolSi, mas gaaCnia gadamwodebi – Tvalebi,
yurebi da grZnobis sxva organoebi, romelTa saSualebiTac is aRiqvams garemos da
zemoqmedebs am garemoze xelebiT, fexebiT da sxeulis sxva nawilebiT, romlebic
warmoadgenen mis Semsrulebel meqanizmebs. robots, romelic asrulebs agentis rols,
gadamwodebad SeiZleba hqondes videokamera, infrawiTeli manZilmzomi da sxva. mis
Semsrulebel meqanizmebs ki warmoadgenen motorebi, meqanikuri xeli da sxva. programuli
uzrunvelyofac SeiZleba warmoviginoT inteleqtualuri agentis rolSi. am SemTxvevaSi
gadamwodis rols asrulebs klaviatura da informaciis Seyvanis sxvadasxva saSualebebi,
xolo garemoze zemoqmedeba gamoixateba monacemebis gamoyvaniT ekranze, failze CaweriT
da ase Semdeg.
2.2.2.2.2.2.2.2. aRqma, funqcia, programa.aRqma, funqcia, programa.aRqma, funqcia, programa.aRqma, funqcia, programa. termins aRqmaaRqmaaRqmaaRqma viyenebT imisaTvis, rom aRvniSnoT
sensoruli informaciis miReba drois nebismier konkretul momentSi. aRqmaTa aqtebis aRqmaTa aqtebis aRqmaTa aqtebis aRqmaTa aqtebis
agentiagentiagentiagenti gadamwodebigadamwodebigadamwodebigadamwodebi Semsrulebeli meqanizmebiSemsrulebeli meqanizmebiSemsrulebeli meqanizmebiSemsrulebeli meqanizmebi
?
garemo garemo garemo garemo
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 15
mimdevrobamimdevrobamimdevrobamimdevroba ewodeba imis srul istorias, rac saerTod rodesme aRiqva agentma. zogadad
agentis mier drois nebismier momentSi arCeuli qmedeba SeiZleba damokidebuli iyos agentis mier drois nebismier momentSi arCeuli qmedeba SeiZleba damokidebuli iyos agentis mier drois nebismier momentSi arCeuli qmedeba SeiZleba damokidebuli iyos agentis mier drois nebismier momentSi arCeuli qmedeba SeiZleba damokidebuli iyos
aRqmaTa aqtebis mTelaRqmaTa aqtebis mTelaRqmaTa aqtebis mTelaRqmaTa aqtebis mTel mimdevrobaze dasawyisidan am momentamdemimdevrobaze dasawyisidan am momentamdemimdevrobaze dasawyisidan am momentamdemimdevrobaze dasawyisidan am momentamde. Tu SesaZlebelia
davadginoT romel qmedebas airCevs agenti nebismier SesaZlo aRqmaTa aqtebis
mimdevrobaze, maSin SesaZlebelia agentis met-naklebad zusti gansazRvra. maTematikurad
es niSnavs, rom romeliRac agentis qceva SeiZleba aRiweros agentis funqciisagentis funqciisagentis funqciisagentis funqciis saSualebiT,
romelic aRqmis aqtebis nebismier konkretul mimdevrobas asaxavs romelime qmedebaze.
Aagentis funqciis dasadgenad SesaZlebelia SevadginoT cxrili, romelic aRwers am
funqcias, magram es cxrili iqneba praqtikulad usasrulo, Tu ar davadgenT aRqmaTa
aqtebis mimdevrobis maqsimalur zomas. TavisTavad aseTi cxrilis dadgena araa cudi,
magram es iqneba agentis garegnuli aRwera. Sinagani aRwera mdgomareobs imis
gansazRvraSi, Tu agentis ra funqcia xorcieldeba agentis programisagentis programisagentis programisagentis programis saSualebiT. agentis
funqciisagan gansxvavebiT, romelic warmoadgens agentis abstraqtul, maTematikur
aRweras, agentis programa aris konkretuli realizacia, romelic moqmedebs agentis
arqiteqturul CarCoSi.
ganvixiloT Zalian martivi magaliTi:UdavuSvaT gare samyaro Sedgeba mxolod ori (A
da B) oTaxisagan, romlebSic dgas oTxkuTxa da samkuTxa piramidebi. am garemoSi SeiZleba
imyofebodes agenti, romelsac SeuZlia aRiqvas romel oTaxSi imyofeba TviTon, dgas Tu
ara am oTaxSi piramidebi da gaarCios erTmaneTisagan oTxkuTxa da samkuTxa piramidebi.
Semsrulebeli meqanizmebis saSualebiT agents SeuZlia imoZraos garemoSi, aiRos da
gadaitanos erTi adgilidan meoreze piramidebi. agentis mizania A oTaxSi Seagrovos
mxolod oTxkuTxa da B oTaxSi mxolod samkuTxa piramidebi. EaseTi agentis erTerTi
umartivesi funqcia SeiZleba mdgomareobdes SemdegSi: Tu aris A oTaxSi samkuTxa
sur. # .2.2. garemo, romelSic moqmedebs agenti
piramida, gadaitanos is B oTaxSi, Tu ar aris A oTaxSi samkuTxa piramida, gadavides B
oTaxSi da Caataros igive procedura oTxkuTxa piramidebisaTvis. rogorc am cxrilidan
Cans, SesaZlebelia misi sxvadasxvanairad Sevseba, rac TavisTavad gamoiwvevs agentis
sxadasxva qcevas. MmaSin cxadia dgeba kiTxva Tu rogor unda SevavsoT cxrili, rom
agentis qceva iyos inteleqtualuri?
2.32.32.32.3. racionaluri agenti.. racionaluri agenti.. racionaluri agenti.. racionaluri agenti. Aswored aq gvWirdeba zemoT ganmartebuli racionalurobis
cneba. racionaluriracionaluriracionaluriracionaluriaaaa agenti agenti agenti agenti,,,, romelic asrulebs swor qmedebebs, anu mis funqciaTa
cxrilSi yoveli Canaweri aris swori.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 16
cxrili 2.1.
aRqmaTa aqtebis mimdevroba qmedeba
[A, ar aris samkuTxa piramida] gadadi B oTaxSi
[A, aris samkuTxa piramida] gadaitane is B oTaxSi
[B, ar aris oTxkuTxa piramida] gadadi A oTaxSi
[B, aris oTxkuTxa piramida] gadaitane A oTaxSi
[A, ar aris samkuTxa piramida],[A,ar aris samkuTxa piramida] gadadi B oTaxSi
……………………………………………………………………………………………………
[A, aris samkuTxa piramida],[A, ar aris samkuTxa piramida] , . . . , [A, ar aris samkuTxa
piramida] gadadi B oTaxSi
… …………………………………………………………………………………………………….
cxadia rom swori qmedebebis Sesruleba unda sjobdes araswori qmedebebis
Sesrulebas, magram romelia swori da romeli araswori qmedeba? am problemidan Tavis
dasaRwevad Semogvaqvs kidev erTi araformaruli cneba – agentis warmatebuliwarmatebuliwarmatebuliwarmatebuli
funqcionirebis cneba. imisaTvis ki, rom SevafasoT, warmatebulia Tu ara agentis
funqcionireba, saWiroa raime formaluri kriteriumebi, Torem yvela es ganmatebebi iqneba
carieli wylis nayva.
maSasadame, SeiZleba vTqaT, rom garemos, gadamwodebis, Semsrulebeli meqanizmebisa da garemos, gadamwodebis, Semsrulebeli meqanizmebisa da garemos, gadamwodebis, Semsrulebeli meqanizmebisa da garemos, gadamwodebis, Semsrulebeli meqanizmebisa da
warmatebis kriteriumebis aRwera wawarmatebis kriteriumebis aRwera wawarmatebis kriteriumebis aRwera wawarmatebis kriteriumebis aRwera warmoadgens im amocanis srul specifikacias,rmoadgens im amocanis srul specifikacias,rmoadgens im amocanis srul specifikacias,rmoadgens im amocanis srul specifikacias, romlisromlisromlisromlis
gadaWrac uxdeba agentsgadaWrac uxdeba agentsgadaWrac uxdeba agentsgadaWrac uxdeba agents. rodesac Cven gveqneba yvela es komponenti, SevZlebT ufro
zustad ganvmartoT ra igulisxmeba racionalurobis qveS.
2.4. muSaobis maxsiaTeblebi2.4. muSaobis maxsiaTeblebi2.4. muSaobis maxsiaTeblebi2.4. muSaobis maxsiaTeblebi.Aagentis warmatebuli qcevis Sefasebis kriteriumebs
warmodgenen misi muSaobis maxasiaTeblebimuSaobis maxasiaTeblebimuSaobis maxasiaTeblebimuSaobis maxasiaTeblebi. mas Semdeg, rac agents movaTavsebT garemoSi, is
gamoimuSavebs qmedebaTa mimdevrobax miRebul aRqmaTa Sesabamisad. qmedebaTa es mimdevroba
aiZulebs garemos gaiaros raRac mdgomareobebi. Tu es mimdevroba Seesabameba sasurvels,
maSin cxadia agenti muSaobs kargad. Seesabameba Tu ara miRebuli Sedegi sasurvels? amis
Sesaxeb SeiZleboda gvekiTxa TviT agentisaTvis, magram zogierTi agenti saerTod ver
SesZlebs am kiTxvaze pasuxis gacemas, xolo zogierTma maTganma SeiZleba an Tavi
moityuos an Cven mogvatyuos rom swored am miznis miRweva surda. (gavixsenoT meliis da
yurZnis araki). aqedan gamomdinare gansakuTrebiT mniSvnelovania Tu ra kriteriumebiT
SevafasebT agentis mier Sesrulebul samuSaos. davuSvaT, Cveni magaliTis SemTxvevaSi
kriteriumad aviReT gadatanili piramidebis raodenoba, romelsac agenti gadaitans erTi
oTaxidan meoreSi rva saaTiani samuSao dRis ganmavlobaSi. maSin Cveni agenti SeiZleba ase
moiqces: gadaitanos samkuTxa piramidebi A oTaxidan B oTaxSi da oTxkuTxa piramidebi B-
dan A-Si, Semdeg kvlav gadmoitans B-dan A-Si samkuTxa piramidebi da ase Semdeg. Cveni
kriteriumis mixedvT is iqneba warmatebuli agenti da unda miiRos Sesabamisi anazRaureba.
am magaliTidan kargad Cans, rom aseT martiv SemTxvevaSic ki aucilebelia agentis
qmedebis Sefasebis kriteriumebis sworad SerCeva, Tu gvinda rom miviRoT marTlac
racionaluri qmedeba dasaxuli miznis misaRwevad.
A
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 17
agentis qmedebis racionalurobas drois nebismier momentSi gansazRvravs Semdegi
oTxi faqtori:
• muSaobis maxasmuSaobis maxasmuSaobis maxasmuSaobis maxasiaTeblebiiaTeblebiiaTeblebiiaTeblebi, romlebic gansazRvraven warmatebis kriteriumebs;
• agentis codnacodnacodnacodna garemos Sesaxeb, romelic man miiRo adre;
• qmedebebiqmedebebiqmedebebiqmedebebi, romelTa Sesrulebac SeuZlia agents;
• agentis mier aRqmuli aqtebis mimdevrobaaRqmuli aqtebis mimdevrobaaRqmuli aqtebis mimdevrobaaRqmuli aqtebis mimdevroba drois mocemul momentamde.
yvela am faqtoris gaTvaliswinebiT SegviZlia CamovayaliboT racionaluri agentis
ganmarteba. aRqmis aqtebis yvela SesaZlo mimdevrobebisaTvis agentma unda amoirCios is aRqmis aqtebis yvela SesaZlo mimdevrobebisaTvis agentma unda amoirCios is aRqmis aqtebis yvela SesaZlo mimdevrobebisaTvis agentma unda amoirCios is aRqmis aqtebis yvela SesaZlo mimdevrobebisaTvis agentma unda amoirCios is
qmedeba, romelic, rogorc mosalodnelia, moaxdens misi muSaobis maxasiaTeblebis qmedeba, romelic, rogorc mosalodnelia, moaxdens misi muSaobis maxasiaTeblebis qmedeba, romelic, rogorc mosalodnelia, moaxdens misi muSaobis maxasiaTeblebis qmedeba, romelic, rogorc mosalodnelia, moaxdens misi muSaobis maxasiaTeblebis
maqsimizacias mocemuli aqtebis mimdevrmaqsimizacias mocemuli aqtebis mimdevrmaqsimizacias mocemuli aqtebis mimdevrmaqsimizacias mocemuli aqtebis mimdevrobiT miRebuli faqtebisa da agentSi obiT miRebuli faqtebisa da agentSi obiT miRebuli faqtebisa da agentSi obiT miRebuli faqtebisa da agentSi
CamontaJebuli mTeli codnis gaTvaliswinebiT.CamontaJebuli mTeli codnis gaTvaliswinebiT.CamontaJebuli mTeli codnis gaTvaliswinebiT.CamontaJebuli mTeli codnis gaTvaliswinebiT.
2.5.2.5.2.5.2.5. racionalurobis sazRvrebiracionalurobis sazRvrebiracionalurobis sazRvrebiracionalurobis sazRvrebi. Zalian mniSvnelovania ganvasxvavoT erTmaneTisagan
racionaluroba da yvelafris codna. yvelafris mcodne agentma faqtobrivad icis Tavisi
qmedebis Sedegi (rac zogierT garemoSi SeuZlebelia) da SeuZlia imoqmedos Sesabamisad.
ganvixiloT magaliTi. davuSvaT, agentma seirnobis dros gadawyvita gadavides quCis meore
mxares. is xedavs rom quCaSi ar moZraobs arcerTi avtomobili da rogorc racionalurma
agentma, daiwyo quCis gadakveTa. am momentamde cota xniT adre ki 10 000 metris simaRleze
TviTmfrinavs moswyda karebi, romelic daeca Cvens agents. iyo Tu ara agentis qmedeba
racionaluri? albaT arcerTi adamiani quCaze gadasvlis dros ar ixedeba maRla da ar
eZebs saSiSroebas zevidan. es magaliTi gviCvenebs Tu ra gansxvavebaa racionalur
qmedebasa da yvelafris codnas Soris.
Mmeore SemTxvevaSi, Tuki agenti ise gadadis quCaze, rom winaswar ar gaixedavs
marcxniv da marjvniv, mis mier aqamde aRqmuli aqtebis mimdevroba ver ukarnaxebs mas, rom
gadasasvlels didi siswrafiT uaxlovdeba satvirTo manqana. racionalur agents unda
SeeZlos iseT qmedebaTa Sesruleba, romelic saSualebas miscems mas SesaZleblobis
farglebSi winaswar gansazRvros mosalodneli Sedegi. anu mas unda SeeZlos SeagSeagSeagSeagrovosrovosrovosrovos
informaciainformaciainformaciainformacia garemos Sesaxeb da agreTve gamoikvlios ucnobi situaciebi.ucnobi situaciebi.ucnobi situaciebi.ucnobi situaciebi.
2.6.2.6.2.6.2.6. problemuri garemoproblemuri garemoproblemuri garemoproblemuri garemo,,,, romelSic moqmedebs agentiromelSic moqmedebs agentiromelSic moqmedebs agentiromelSic moqmedebs agenti. racionaluri agentis ganmarteba
agreTve gulisxmobs, rom agenti ara marto unda agrovebdes informacias garemos Sesaxeb,
aramed swavlswavlswavlswavlobdesobdesobdesobdes kidec. swavlis qveS igulisxmeba rom agentis sawyisi konfiguracia
SeiZleba Seicavdes raime winaswar codnas garemos Sesaxeb, magram TandaTanobiT, agentis
gamocdilebasTan erTad es codna icvleba da ganicdis modificirebas. arsebobs
gansakuTrebuli SemTxvevebi, rodesac garemo mTlianad cnobilia. aseT SemTxvevaSi agents
aRar sWirdeba arc informaciis Segroveba da arc daswavla, magram aseTi agenti iqneba
Zalian ususuri. sakmarisia sul patara cvlileba garemoSi, rom agentis qmedebebi ukve
aRar iqneba racionaluri.
rodesac Cven vixilavdiT agents, romelsac piramidebi gadahqonda erTi oTaxidan
meoreSi, saWiro gaxda misi muSaobis maxasiaTeblebis, garemos, gadamwodebisa da
Semsrulebeli meqanizmebis gansazRvra. gavaerTianoT am faqtorebis aRwera problemuriproblemuriproblemuriproblemuri
garemosgaremosgaremosgaremos cnebaSi. ganvixiloT axali magaliTi – taqsis avtomatizebuli mZRolis Seqmnis
problema. manqanis tarebis problemis sruli gadaWra Zalian rTuli amocanaa, radganac
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 18
usazRvroa im yvelanair situaciaTa raodenoba, romlebic SeiZleba warmoiSvas manqanis
tarebis Ddros da amitom SeuZlebelia avtomatizebuli mZRolis Seqmnis dros yvelaferi
winaswar gaviTvaliswinoT.
pirvel rigSi davadginoT muSaobis maxasiaTeblebi, romlebic gansazRvraven taqsis
avtomatizebuli mZRolis moqmedebas mTlianobaSi: sasurvelia warmatebiT miaRwios
daniSnulebis adgils; moaxdinos sawvavis, avtomanqanis detalebis cveTis, mgzavrobis
xangrZlivobis da/an mgzavrobis Rirebulebis minimizacia; imoZraos ise, rom ar daarRvios
moZraobis wesebi da ar Seuqmnas problemebi sxva mZRolebs; Seuqmnas maqsimaluri
usafrTxoeba da komforti mgzavrebs; miaRwios maqsimalur mogebas. cxadia, rom am
miznebidan zogierTi araa mkafiod Camoyalibebuli da agreTve zogierTi maTgani modis
winaaRmdegobaSi sxvebTan, amitom saWiroa raRac kompromisis gamonaxva.
ganvixiloT, risgan Sedgeba garemo, romelSic moZraobs manqana. pirvel rigSi esaa
gzebi dawyebuli avtobanebidan damTavrebuli soflis orRobeebiT. am gzebze mZRols
SeiZleba Sexvdes sxva satransporto saSualebebi, fexiT mosiaruleni, cxovelebi, muSebi,
romlebic awarmoeben saremonto samuSaoebs, sapatrulo policia. taqsis mZRols saqme aqvs
potenciur an realur mgzavrebTan. man unda gaiTvaliswinos agreTve meteorologiuri
pirobebi. avtomatizebul mZRols dasWirdeba Semsrulebeli meqanizmebi, romelTa
saSualebiTac is SesZlebs marTos manqana da iqonios urTierToba rogorc mgzavrebTan,
aseve moZraobis sxva monawileebTan. am miznebis misaRwevad mas dasWirdeba gadamwodebi.
maT Soris erTi an ramdenime videokamera, spidometri, odometri, aqselometri da yvela is
sistemebi, romlebic Seatyobineben manqanis teqnikur gamarTulobas. garda amisa mas
dasWirdeba agreTve garemos eleqtronuli ruka da navigaciis globaluri Tanamgzavruli
sistema Tavisi adgilmdebareobis gansasazRvravad. ai aseTi SeiZleba iyos avtomatizebuli
mZRolis problemuri garemo. saerTod cxadia, rom rac ufro rTulia amocana, romelic
dgas agentis winaSe, miT ufro rTulia problemuri garemoc. SevecadoT movaxdinoT
problemuri garemos klasificireba.
1.1.1.1. mTlianad dakvirvebadi an nawilobriv dakvirvebadimTlianad dakvirvebadi an nawilobriv dakvirvebadimTlianad dakvirvebadi an nawilobriv dakvirvebadimTlianad dakvirvebadi an nawilobriv dakvirvebadi.MTuki gadamwodebi agents awvdian
srul informacias garemos Sesaxeb drois nebismier momentSi, aseTi garemo iqneba
mTlianad dakvirvebadi. sruli informaciis qveS vgulisxmobT im informacias, romelic
agents sWirdeba gadawyvetilebis misaRebad. aseTi garemo mosaxerxebelia imiT, rom agents
ar sWirdeba Seinaxos Tavis mexsierebaSi garemos mdgomareoba. garemo SeiZleba iyos
nawilobriv dakvirvebadi im SemTxvevaSi, rodesac warmoiSveba xmauri an rodesac
gadamwodebi ver awvdian zust informacias agents. nawilobriv dakvirvebadi iqneba garemo
maSinac, rodesac agents ar gaaCnia informacia garemos romelime maxasiaTebelze.
magaliTad, Cvens mier ganxilul agents, romelsac gadaaqvs piramidebi erTi oTaxidan
meoreSi, gaaCnia mxolod lokaluri gadamwodi, da amitom ar SeuZlia gansazRvros aris
Tu ara samkuTxa piramida meore oTaxSi, xolo avtomatizebul mZRols ar gaaCnia
informacia ra manevris Sesrulebas apireben moZraobis sxva monawileni.
2222. determinirebuli an stoqasturideterminirebuli an stoqasturideterminirebuli an stoqasturideterminirebuli an stoqasturi. Tu garemos Semdegi mdgomareoba mTlianad
gansazRvrulia mimdinare mdgomareobiT da agentis qmedebiT, maSin garemo
determinirebulia, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki stoqasturi. mTlianad dakvirvebad garemoSi
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 19
agents ar uxdeba imoqmedos ganuzRvrelobis pirobebSi, magram Tu garemo nawilobriv
dakvirvebadia, maSin iqmneba STabeWdileba, rom garemo stoqasturia, radgan agents ar
SeuZlia daakvirdes mis yvela maxasiaTebels. amitom zogjer ufro mosaxerxebelia vTqvaT,
rom garemo determinirebulia an stoqasturia agentis TvalsazrisiT. aSkaraa, rom aseTi
ganmartebis SemTxvevaSi agent – taqsistis garemo stoqasturia, radgan mas ar SeuZlia
zustad gansazRvros sxva monawileTa qceva, an SeiZleba mis avtomobils moulodnelad
raime gaufuWdes.
3333. epizoduri an mimdevrobiTiepizoduri an mimdevrobiTiepizoduri an mimdevrobiTiepizoduri an mimdevrobiTi. epizodur problemur garemoSi agenti aRiqvams
konkretul epizods, Rebulobs Sesabamis gadawyvetilebas da moqmedebs am gadawyvetilebis
safuZvelze. am SemTxvevaSi arsebiTia, rom miRebuli gadawyvetileba aranair gavlenas ar
axdens Semdeg epizodze. magaliTad, davuSvaT agenti axdens detalebis gadarCevas
konveirze. agenti akvirdeba detals romelic mis winaSea da Tu mas gaaCnia defeqti,
gadadebs mas konveiridan. es gadawyvetileba veranairad ver gansazRvravs imas, iqneba Tu
ara Semdegi detalic defeqtiT.AaseT garemoSi agents uadvildeba moqmedeba, radgan araa
saWiro gaiTvaliswinos ra gavlenas moaxdens misi gadawyvetileba problemur garemoze.
gansxvavebiT aseTi garemosgan, mimdevrobiT garemoSi yoveli gadawyvetileba moqmedebs
problemuri garemos SesaZlo mdgomareobaze da agents uxdeba amis gaTvaliswineba. aseTi
garemos magaliTia Wadrakis TamaSi.
4444.... statikuri an dinamiuristatikuri an dinamiuristatikuri an dinamiuristatikuri an dinamiuri. Tu problemuri garemo SeiZleba Seicvalos im periodSi,
rodesac agenti irCevs Tavis qmedebas, aseT garemos ewodeba am agentisaTvis dinamiuri
garemo, winaaRmdeg SemTxvevaSi problemuri garemo statikuria. statikur garemoSi
moqmedeba ufro martivia, radgan agents ar sWirdeba gadawyvetilebis miRebis momentSi
akvirdebodes garemos da agreTve araa SezRuduli droSi. Tu droTa ganmavlobaSi garemo
ar icvleba, magram icvleba agentis muSaobis maxasiaTeblebi, maSin aseT garemos uwodeben
naxevrad dinamiur garemos.
5555. diskretuli an uwyvetidiskretuli an uwyvetidiskretuli an uwyvetidiskretuli an uwyveti. gansxvaveba diskretul da uwyvet garemos Soris SeiZleba
exebodes garemos mdgomareobebs, drois aRricxvis meTodebs da agreTve agentis mier
garemos aRqmasa da qmedebebs. magaliTad, Wadrakis TamaSis garemo diskretulia rogorc
garemos mdgomareobebiT, agreTve aRqmisa da qmedebebis mixedviT, gansxvavebiT taqsis
tarebis garemosgan, romelSic garemos mdgomareobebi, dro, aRqma da qmedebebic uwyvetia.
6666. erTagentiani da multiagentianierTagentiani da multiagentianierTagentiani da multiagentianierTagentiani da multiagentiani. gansxvaveba erTagentian da multiagentian
garemoebebs Soris erTi SexedviT Zalian martivia. magaliTad, krosvordis amoxsnis
garemo erTagentiani garemoa, xolo Wadrakis TamaSis garemo ki oragentiani, Tumca aqac
arsebobs garkveuli niuansebi. Cven aRvwereT ra niSnebis safuZvelze esa Tu is arsi
SeiZlebaSeiZlebaSeiZlebaSeiZleba CavTvaloT agentad, magram ar migviTiTebia romeli arsi undaundaundaunda ganvixiloT
rogorc agenti. unda CaTvalos Tu ara taqsis mZRolma sxva satransporto saSualebebis
mZRolebi agentebad, Tu moeqces maT rogorc ubralod stoqasturad moZrav obieqtebs?
arsebiTi gansxvaveba mdgomareobs imaSi, CaiTvalos Tu ara obieqtis qceva iseT faqtorad,
romelic gavlenas axdens agentis muSaobis maxasiaTeblebze. Wadrakis TamaSSi
mowinaaRmdege cdilobs ra moaxdinos Tavisi muSaobis maxasiaTeblebis maqsimizacia,
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 20
avtomaturad iwvevs agentis muSaobis maxasiaTeblebis minimizacias. amitom Wadrakis TamaSi
aris konkurentulikonkurentulikonkurentulikonkurentuli multiagenturi garemo. taqsis tarebis garemoSi ki dajaxebaTa
Tavidan acileba iwvevs yvela agentis muSaobis maxasiaTeblebis maqsimizirebas, amitom
aseTi garemo aris nawilobriv kooperaciulikooperaciulikooperaciulikooperaciuli garemo (nawilobriv imitom rom sxva
parametrebiT is SeiZleba iyos konkurentuli). @M
2.7.2.7.2.7.2.7. agentTa tipebi.agentTa tipebi.agentTa tipebi.agentTa tipebi. aqamde Cven agentebis Tvisebebs ganvixilavdiT mxolod maTi qcevis
analizis mixedviT. gadavideT maTi funqcionirebis aRweraze. xelovnuri inteleqtis
amocana mdgomareobs agentis programis SeqmnaSi, romelic axdens agentis funqciis
realizacias. igulisxmeba, rom es programa unda muSaobdes garkveul gamomTvlel
mowyobilobaSi fizikuri gadamwodebiT da Semsrulebeli meqanizmebiT. am komponentebs
mTlianobaSi uwodeben arqiteqturasarqiteqturasarqiteqturasarqiteqturas. agentis struqtura SeiZleba warmovadginoT Semdegi
saxiT:
agentis stagentis stagentis stagentis struqtrura = arqiteqtura + programaruqtrura = arqiteqtura + programaruqtrura = arqiteqtura + programaruqtrura = arqiteqtura + programa
cxadia, rom arCeuli programa unda Seesabamebodes agentis arqiteqturas. ase magaliTad,
Tu programa gamoimuSavebs iseT rekomendaciebs, rogoricaa “siaruli”, arqiteqturaSi
gaTvaliswinebuli unda iyos Sesabamisi meqanizmi. gansxvavebiT agentis funqciisagan,
romelic Tavis Sesasvlelze Rebulobs aRqmaTa aqtebis mTel mimdevrobas, agentis
programaSi SesaZlebelia mxolod mimdinare aRqmis an. swored am momentiT gansxvavdeba
erTmaneTisagan agenris funqcia da agentis programa. amitom Tu mas qmedebis
Sesasruleblad sWirdeba aRqmaTa aqtebis garkveuli mimdevroba, man TviTon unda
daimaxsovros es mimdevroba.
sur. # 2.3. refleqsuri agentis struqtura
2.8.2.8.2.8.2.8. martivi refleqsuri agentimartivi refleqsuri agentimartivi refleqsuri agentimartivi refleqsuri agenti. A aseTi agentebi irCeven qmedebas mxolod mimdinare
aRqmis aqtis safuZvelze da ar iTvaliswineben winaistorias. Cvens magaliTSi ganxiluli
agenti, romelsac erTi oTaxidan meoreSi gadaaqvs piramidebi warmoadgens swored aseT
agentiagentiagentiagenti gadamwodebi Semsrulebeli meqanizmebi
rogoria garemo
wesi “piroba -qmedeba”
garemo garemo garemo garemo exla romeli
qmedeba Sevasrulo
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 21
agents. mis programas aqvs Semdegi saxe:
refleqsuri agentis Ffunqcia [mdgomareoba,statusi] Seasrule qmedeba
Tu Tu Tu Tu mdgomareoba = A oTaxi
Tu Tu Tu Tu statusi = aris samkuTxa piramida maSin maSin maSin maSin Seasrule: gadaitane B –Si, TuTuTuTu ara
gadadi B oTaxSi
TuTuTuTu mdgomareoba = B oTaxi
TuTuTuTu statusi = aris oTxkuTxa piramida maSinmaSinmaSinmaSin Seasrule: gadaitane A –Si, Tu Tu Tu Tu ara
gadadi A oTaxSi
rogorc vxedavT, es programa gacilebiT pataraa im cxrilTan SedarebiT, romelic
aRwerda agentis funqcias. es Semcireba ganpirobebulia imiT, rom ugulvebelyofilia
aRqmaTa aqtebis istoria, ris gamoc yvela SesaZlo variantebis ricxvi davida oTxamde.
refleqsuri agentis qmedebis safuZvels warmoadgens principi: Tu sruldeba raime
piroba, Seasrule Sesabamisi qmedeba. SemoklebiT es SegviZlia aRvniSnoT rogorc wesi
“piroba “piroba “piroba “piroba –––– qmedeba”. qmedeba”. qmedeba”. qmedeba”. aseTi agentebi mravlad gvxvdeba rogorc teqnikur sistemebSi, aseve
cocxal organizmebSic. maTi funqcionireba Zalian martivia, magram maT gaaCniaT Zalian
SezRuduli inteleqti (Tu gaaCniaT saerTod). refleqsuri agentis gadawyvetilebebi
mxolod maSin iqneba swori, rodesac mxolod mimdinare aRqmis aqti sakmarisia swori
gadawyvetilebis misaRebad, anu Tu garemo aris mTlianad dakvirvebadi. sakmarisia garemo
gaxdes nawilobriv dakvirvebadi da agentis qmedebebi aRar iqneba situaciis Sesabamisi.
magaliTad, ganvixiloT taqsis tarebis problemuri garemo. Tu win mimavali manqana iwyebs
damuxruWebas da inTeba misi samuxruWe farebi, mZRolma es unda SeniSnos da TviTonac
daiwyos damuxruWeba. anu SeiZleba CamovayaliboT “piroba – qmedebis” Semdegi wesi:
TuTuTuTu avto win – amuxruWebs maSinmaSinmaSinmaSin daiwye damuxruWeba
davuSvaT, am pirobis aRqma xdeba mxolod mimdinare aRqmis aqtiT. radganac zogierT
Zveli markis avtomobils samuxruWe farebi SeTavsebuli aqvs sxva sasignalo farebTan,
mimdinare aRqmis faqtiT SeuZlebelia davadginoT, amuxruWebs Tu ara win mimavali manqana.
martivi refleqsuri agenti, romelic misdevs am manqanas, an daamuxruWebs maSin rodesac
amis aucilebloba ar iqneba, an rac kidev ufo savalaloiqneba, saerTod ar daamuxruWebs.
2.9. 2.9. 2.9. 2.9. modelze dafuZnebuli refleqsuri agentebimodelze dafuZnebuli refleqsuri agentebimodelze dafuZnebuli refleqsuri agentebimodelze dafuZnebuli refleqsuri agentebi. nawilobriv dakvirvebadi garemos
SemTxvevaSi kargi iqneba Tu agenti daakvirdeba agreTve mimdinare aRqmis aqtis istorias.
rac niSnavs, rom agents unda gaaCndes garkveuli SSSSinagani mdgomareobainagani mdgomareobainagani mdgomareobainagani mdgomareoba,,,, romelic
damokidebulia aRqmis aqtebis istoriaze da amitom asaxavs mimdinare momentSi zogierT
daukvirvebad aspeqts. zemoT ganxilul magaliTSi imisaTvis, rom agentma daadginos,
amuxruWebs Tu ara manqana, sakmarisia agentis Sinagani mdgomareoba inaxavdes mxolod wina
kadrs, rac miscems agents saSualebas aRmoaCinos damuxruWebis dawyebis momenti.
imisaTvis, rom uzrunvelvyoT am Sinagani informaciis ganaxleba, saWiroa agentis
programaSi SevitanoT ori saxis codna. pirveli, agentma unda icodes Tu rogor
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 22
Seicvleba garemo misi Carevis gareSe da meore, ra cvlilebebs gamoiwvevs misi
qmedebebi garemoSi. aseT codnas uwodeben garemos modelsgaremos modelsgaremos modelsgaremos models, xolo agents, romelSic
gamoiyeneba aseTi modeli, uwodeben modelze dafdafdafdafuuuuZnebul agentsZnebul agentsZnebul agentsZnebul agents.
sur. # 2.4. modelze dafuZnebuli refleqsuri agenti
2.10. mizanze da modelze dafuZnebuli agentebimizanze da modelze dafuZnebuli agentebimizanze da modelze dafuZnebuli agentebimizanze da modelze dafuZnebuli agentebi. garemos codna xSirad ar aris
sakmarisi imisaTvis rom agentma miiRos swori gadawyvetileba. magaliTad, Tu taqsi dgas
sur. # 2.5. mizanze da modelze dafuZnebuli agentis struqtura
gadamwodebi
agentiagentiagentiagenti Semsrulebeli meqanizmebi
mdgomareoba
garemogaremogaremogaremo
rogoria exla garemo
rogor viTardeba garemo
ra zegavlena eqneba Cems qmedebas
miznebi romeli qmedeba Sevasrulo
ra moxdeba Tu Sevasruleb A qmedebas
gadamwodebi
agentiagentiagentiagenti Semsrulebeli meqanizmebi
mdgomareoba
garemogaremogaremogaremo
rogoria exla garemo
rogor viTardeba garemo
ra zegavlena eqneba Cems qmedebas
wesi “piroba-qmedeba” romeli qmedeba Sevasrulo
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 23
gzajvaredinze, swori gadawyvetilebis misaRebad aucilebelia agentma icodes Tu sad
unda mivides is. agents sWirdeba ara marto garemos mimdinare mdgomareobis codna, aramed
informacia miznis miznis miznis miznis Sesaxeb, romelic aRwers problemuri garemos sasurvel situaciebs.
agentis programas SeuZlia am informaciisa da SesaZlo qmedebaTa Sedegebis kombinireba
iseTi qmedebis asarCevad, romelic SesaZleblobas misces miaRwios mizans. zogjer miznis
miRweva Zalian advilia, radgan mis misaRwevad sakmarisia erTi qmedeba. ufro rTul da
realur SemTxvevebSi, es ase ar aris. maSin agentis programaSi gaTvaliswinebuli unda
iyos iseTi procedurebi, romlebic moaxdenen miznis ZebnasZebnasZebnasZebnas da qmedebaTa mimdevrobis
dagegmvasdagegmvasdagegmvasdagegmvas am miznis misaRwevad.
AaseTi agentis gadawyvetilebis miRebis procedura arsebiTad gansxvavdeba refleqsuri
agentis gadawyvetilebis miRebis procedurisagan, radganac agents uxdeba upasuxos or
kiTxvas: “ra moxdeba Tu me miviReb am gadawyvetilebas?” da “mivaRwev Tu ara am qmedebis
Sedegad mizans?”. refleqsur agentSi aseTi informacia araa warmodgenili, radganac masSi
CamontaJebuli wesebi amyareben pirdapir kavSirs garemos aRqmasa da qmedebas Soris.
mizanze dafuZnebuli agenti ufro moqnilia, radganac codna, romelic mas gaaCnia
saSualebas aZlevs garemos cvlilebebis dros Secvalos Tavisi qmedeba. magaliTad, Tu
daiwyeba wvima, taqsis avtomatizebuli mZRoli Sesabamisad moZebnis Tavis codnaSi, Tu
rogor Seicvala damuxruWebis manZili da amis Sesabamisad Seitans cvlilebebs Tavis
qmedebebSi. refleqsuri agentis SemTxvevaSi ki mogviwevda Segvecvala “piroba – qmedebis”
wesebi.
sur. #2.6. sargeblianobaze dafuZnebuli agentis struqtura
gadamwodebi
agentiagentiagentiagenti Semsrulebeli meqanizmebi
mdgomareoba
garemogaremogaremogaremo
rogoria exla garemo
rogor viTardeba garemo
ra zegavlena eqneba Cems qmedebas
sargebeli
romeli qmedeba Sevasrulo
ra moxdeba Tu Sevasruleb A qmedebas
ra sargebels momitans es qmedeba
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 24
2.11. sargeblia2.11. sargeblia2.11. sargeblia2.11. sargeblianobaze dafuZnebuli agentebinobaze dafuZnebuli agentebinobaze dafuZnebuli agentebinobaze dafuZnebuli agentebi. xSir SemTxvevaSi kargi gadawyvetilebis
misaRebad sakmarisi ar aris mxolod miznis miRweva. igive taqsis marTvis SemTxvevaSi
daniSnulebis adgils SeiZleba mivaRwioT sxvadasxva gziT, romelTagan zogi gza iqneba
ufro grZeli, ukeTesi xarisxis da SeiZleba dagvexarjos ufro meti dro (da SeiZleba
sawvavic), magram manqanis cveTa iqneba minimaluri, zogi ki ufro mokle, ufro cudi
xarisxis da SesaZlebelia droisa da sawvavis dazogva, magram SeiZleba davazianoT
manqana. mizani gvaZlevs saSualebas movaxdinoT mxolod xisti garCeva “mizani
dakmayofilebulia”, an mizani “ar aris dakmayofilebuli”, magram am SemTxvevaSi es ar
aris sakmarisi, radganac mizani orive SemTxvevaSi dakmayofildeba. aseT SemTxvevaSi
SesaZlebelia gamoviyenoT sargeblisargeblisargeblisargeblianobis anobis anobis anobis cneba. sargeblianobis funqcia sargeblianobis funqcia sargeblianobis funqcia sargeblianobis funqcia asaxavs
mdgomareobas, an mdgomarebaTa mimdevrobas namdvil ricxvTa R simravleSi agentis
prioritetebis gaTvaliswinebiT. aqedan gamomdinare, agenti airCevs im qmedebas (an
qmedebaTa mimdevrobas), romelic ukeT daakmayofilebs agentis muSaobis maxasiaTeblebis
kriteriumebs. sargeblianobis funqcia gansakuTrebiT mosaxerxebelia, rodesac gvaqvs
konfliqturi miznebi magaliTad, siCqare da moZraobis usafrTxoeba. aseT SemTxvevaSi
sargeblianobis funqcia saSualebas gvaZlevs vipovoT misaRebi kompromisi. aseve
aucilebelia sargeblianobis funqcia, rodesac gvaqvs ramdenime mizani, romlebiskenac
miiswrafis agenti, magram zustad arcerTi miznis miRweva ar xerxdeba.aseT SemTxvevaSi
sargeblianobis funqcia saSualebas gvaZlevs miznebis prioritetebis gaTvaliswinebiT
SevafasoT romelime miznis miRwevis albaToba. A
2.122.122.122.12. dadadadaswavladi agentebiswavladi agentebiswavladi agentebiswavladi agentebi. aqamde Cven vixilavdiT agentebis programebs, romlebSic
gamoiyeneba gadawyvetilebis miRebis sxvadsaxva meTodebi, magram araferi ar gviTqvams, Tu
rogor unda Seiqmnas aseTi programebi. jer kidev a. tiuringma gaanaliza aseTi
mwarmoeblobis standartimwarmoeblobis standartimwarmoeblobis standartimwarmoeblobis standarti
sur. N# 2.7. daswavladi agentebis zogadi sqema.
gadamwodebi ukukavSiri cvlilebebi swavlis miznebi
agentiagentiagentiagenti Semsrulebeli meqanizmebi
kritikosi
daswavladi komponenti
problemaTa generatori
mawarmoebeli komponenti
garemogaremogaremogaremo
lllleqcia #eqcia #eqcia #eqcia #2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria2. inteleqtualur agentTa Teoria 25
programebis Seqmnis problema da mivida im daskvnamde, rom saWiroa raime produqciuli
meTodi, romelic gaaadvilebs programebis Seqmnas. manve aseT meTodad miiCnia daswavladi
manqanis Seqmna da Semdeg maTi swavleba. dRes swored aseTi midgoma dominirebs xelovnur
inteleqtSi.
rogorc naCvenebia sur. # 2.7. daswavladi agentis struqturadaswavladi agentis struqturadaswavladi agentis struqturadaswavladi agentis struqtura Sedgeba oTxi
konceptualuri komponentisagan. yvelaze mniSvnelovania gansxvaveba daswavladdaswavladdaswavladdaswavlad
komponentsakomponentsakomponentsakomponentsa da muSa komponentsmuSa komponentsmuSa komponentsmuSa komponents Soris. daswavladi komponenti pasuxismgebelia agentis
muSaobis gaumjobesebaze, xolo muSa komponenti uzrunvelyofs qmedebis Sesrulebas.
faqtobrivad, muSa komponenti aris is, rasac aqamde ganvixilavdiT rogorc agents: is
Rebulobs aRqmiT informacias da iRebs gadawyvetilebas ra qmedeba unda ganxorcieldes.
daswavladi komponenti iyenebs ra informacias, romelsac is iRebs kritikosisagankritikosisagankritikosisagankritikosisagan
ukukavSiris saSualebiT, romelic Seicavs agentis muSaobis Sefasebas, gansazRvravs Tu
rogor unda Seicvalos muSa komponenti raTa misi muSaoba gaumjobesdes.
daswavladi agentis meoTxe ZiriTad komponents warmoadgens problemaTa generatoriproblemaTa generatoriproblemaTa generatoriproblemaTa generatori,
romlis amocanas warmoadgens iseTi eqsperimentebis SeTavazeba muSa komponentisaTvis,
romelTa safuZvelzec SesaZlebeli iqneba axali, ufro ukeTesi qmedebebis aRmoCena.
sakontrolo kiTxvebisakontrolo kiTxvebisakontrolo kiTxvebisakontrolo kiTxvebi:
1. ras ewodeba inteleqtualuri agenti?
2. rogor agents ewodeba racionaluri agenti?
3. aRwereT inteleqtualuri agentis struqtura da moiyvaneTYmagaliTebi.
4. ra faqtorebi gansazRvraven agentis racionalurobas?
5. ra aris agentis funqcia da agentis programa da ra gansxvavebaa maT Soris?
6. garda informaciis Segrovebisa, ra unda SeeZlos racionalur agents?
7. ras warmoadgens problemuri garemo?
8. ramden da ra ZiriTad tipebad SeiZleba daiyos garemo
9. risgan Sedgeba agentis struqtura
10. aRwereT yvela tipis agentebis struqturebi.
sasasasavarjiSoebi:varjiSoebi:varjiSoebi:varjiSoebi:
1. CamoayalibeT piramidebis gadamtani agentis racionalurobis pirobebi. aris Tu ara
leqciaSi moyvanili funqcia racionaluri?
2. aRwereT problemuri garemo Semdegi agentebisaTvis: roboti – fexburTeli;
avtonomiuri yvelganmavali marsze.
3. SeadgineT refleqsuri agentis proeqti, romelsac gaaCnia Sinagani mdgomareobebi.
leqleqleqleqcicicicia #a #a #a #3333
agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT
3.1. problemebis (amocanebis) warmodgena mdgomareobaTa sivrceSi.3.1. problemebis (amocanebis) warmodgena mdgomareobaTa sivrceSi.3.1. problemebis (amocanebis) warmodgena mdgomareobaTa sivrceSi.3.1. problemebis (amocanebis) warmodgena mdgomareobaTa sivrceSi. wina leqciaze Cven
ganvixileT mizanze damyarebuli agentebis klasi, romlebsac SeuZliaT Tavisi muSaobis
maxasiaTeblebis maqsimizacia da aRvniSneT, rom Tu mizani ar aris advilad miRwevadi,
maSin agentis programaSi gaTvaliswinebuli unda iyos iseTi procedurebi, romlebic
uzrunvelyofen miznis Zebnasmiznis Zebnasmiznis Zebnasmiznis Zebnas.. ganvixiloT ra procedurebis saSualebiT SeiZleba am
Zebnis ganxorcieleba. . . . am SemTxvevaSi Cven ar ganvixilavT, Tu rogor xdeba miznis
formireba. igulisxmeba, rom agenti winaswar axdens miznis formirebas, an sxva usvams mas
mizans. ubralod, mizani CvenTvis aris garemos mdgomdgomdgomdgomareobaTa raime simravlemareobaTa raime simravlemareobaTa raime simravlemareobaTa raime simravle. agentis
(aseTi tipis agentebs uwodeben amocanaTa amomxsnel agentebsamocanaTa amomxsnel agentebsamocanaTa amomxsnel agentebsamocanaTa amomxsnel agentebs) amocanaa gansazRvros
qmedebaTa qmedebaTa qmedebaTa qmedebaTa ra mimdevroba miiyvans mas miznis mdgomareobamde. magram sanam is daiwyebs am
qmedebaTa ganxilvas, saWiroa jer dazustdes, Tu ra donis qmedebebi iqneba mocemuli
amocanisaTvis misaRebi. am problemis ukeT gasagebad ganvixiloT aseTi magaliTi,
davuSvaT, agenti imyofeba baTumSi da misi mizania moxvdes TbilisSi. Tu is daiwyebs
qmedebebis ganxilvas im doneze, rom “saWiroa gadavdga marcxena fexi 50 santimetrze,
Semdeg marjvena 60 santimetrze da ase Semdeg”, an Tu agenti mogzaurobs avtomobiliT -
“movatrialo saWe ori gradusiT”, maSin cxadia is realurad ver SesZlebs amocanis
gadawyvetas. amocanis warmodgenidan detalebis mocilebas ewodeba abstragiabstragiabstragiabstragireba.reba.reba.reba.
mdgomareobaTa abstragirebasTan erTad, saWiroa qmedebaTa abstragirebac. magaliTad Tu
Cveni agenti mogzaurobs avtomobiliT, sulac ar aris saWiro iseTi qmedebebis ganxilva,
romlebic dakavSirebulia manqanis marTvis problemebTan, an agentis sxva qmedebebTan.
Zebnis sxvadasxva algoriTmebis gamoyenebis SemTxvevaSi SesaZlebelia gamoviyenoT
abstragirebis sxvadasxva done.E
3.2. amocanis formulireba 3.2. amocanis formulireba 3.2. amocanis formulireba 3.2. amocanis formulireba mdgomareobs swored abstragirebis donis SerCevaSi, anu im
qmedebebisa da mdgomareobaTa simravleebis gansazRvraSi, romlebic saSualebas mogvcemen
yvelaze optimalurad mivaRwioT garkveul mizans. Cveni magaliTis SemTxvevaSi, Tu
davuSvebT, rom agenti mogzaurobs avtomobiliT, albaT yvelaze swori iqneba Tu is
qmedebebad ganixilavs avtomobiliT gadaadgilebas erTi qalaqidan meoreSi. maSin
agentisaTvis mdgomareobebi iqneba misi yofna sxvadasxva konkretul qalaqebSi, qmedebebi
ki gadasvla erTi qalaqidan meoreSi.
davuSvaT, agenti ar icnobs saqarTvelos geografias, baTumidan ki gamodis ramdenime
gza, romlebsac mivyavarT sxvadasxva qalaqebSi. maSin, Tu agents ar eqneba damatebiTi
informacia, is alalbedze airCevs romelime gzas da Tu es arCevani ar iqneba swori, is
Tbilisis magivrad SeiZleba moxvdes erzrumSi. exla davuSvaT, mivawodeT agents
damatebiTi informacia saqarTvelos rukis saxiT. aseT SemTxvevaSi agents SeuZlia
ganixilos yvela gadasvla baTumidan sxva qalaqebSi, Semdeg am qalaqebidan Semdeg
qalaqebSi da aRmoaCinos im qmedebaTa mimdevroba, romelic Caiyvans mas baTumidan
TbilisSi.
rogor problemur garemoSi uxdeba muSaoba amocanaTa amomxsnel agents? cxadia, rom
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #3333. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT 27
garemo aris statikuri, radganac amocanis amoxsnis procesSi ar aris gaTvaliswinebuli
misi cvlileba (magaliTad, rom SeiZleba xidi Caingres, an gza gadaiketos, an romelime
qalaqi gaqres mTlianad). cnobilia agreTve agentis sawyisi mdgomareobac (saidan unda
daviwyoT qmedebebi), ese igi garemo mTlianad dakvirvebadia. radganc garemos aRweraSi
Sedian mxolod qalaqebi da maT Soris damakavSirebeli gzebi da Cven vgulisxmobT, rom
gadasvla erTi qalaqidan meoreSi xdeba myisierad, cxadia, rom garemo aris diskretuli....
aseT garemoSi amocanaTa amonaxsnebi warmoadgenen qmedebaTa mimdevrobebs da maTSi ar
SeiZleba gaTvaliswinebuli iyos raime moulodneli SemTxvevebi. ufro metic, agenti
gadawyvetilebis miRebis dros ar iTvaliswinebs raime aRqmis Sedegebs, rac imas niSnavs,
rom garemo aris determinirebuli. yovelive zemoTTqmulidan gamodis, rom saqme gvaqvs
umartives garemosTan.
AmdgomareobaTa garemo aseT SemTxvevaSi warmoadgens grafsgrafsgrafsgrafs, romlis wveroebi
aRniSnaven mdgomareobebs, xolo rkalebi Seesabamebian im qmedebebs, romelTa
saSualebiTac SesaZlebelia gadasvla erTi mdgomarebidan meoreSi. Zebnis amocana aseT
SemTxvevaSi SeiZleba ganvsazRvroT Semdegi xuTi parametris saSualebiT:
))(},{},{},{},({ 0 TwTFSS , sadac }{ 0S aris sawyis mdgomasawyis mdgomasawyis mdgomasawyis mdgomareobaTa simravlereobaTa simravlereobaTa simravlereobaTa simravle, anu grafis im
wveroebis simravle, romelSic SeiZleba imyofebodes agenti amocanis amoxsnis dawyebisas
( SS ⊂0 ).
}{ F aris im qmedebaTa simravle, romelic xelewifeba agents. sxvanairad es aris
SvilobiSvilobiSvilobiSvilobil wveroTa ganmsazRvrel funqciaTal wveroTa ganmsazRvrel funqciaTal wveroTa ganmsazRvrel funqciaTal wveroTa ganmsazRvrel funqciaTa simravle, romelTa saSualebiTac erTi
mdgomareobidan SeiZleba miviRoT meore mdgomareoba lki SSf =)( . yoveli aseTi if
funqciis gansazRvris area SSk ⊂ simravle da mniSvnelobaTa simravlea SSl ⊂
simravle. am simravles xSirad uwodeben agreTve operatorTa simravlesoperatorTa simravlesoperatorTa simravlesoperatorTa simravles.
}{S aris mdgomareobmdgomareobmdgomareobmdgomareobaTaaTaaTaaTa sivrce sivrce sivrce sivrce, anu yvela im mdgomareobaTa simravle, romelic
SeiZleba Segvxvdes mocemul amocanaSi. es simravle aracxadad ganisazRvreba sawyisi
mdgomareobisa da operatorTa simravlis saSualebiT. gzagzagzagza mdgomareobaTa sivrceSi
ewodeba im mdgomareobaTa mimdevrobas, romelic iwyeba sawyisi mdgomareobiT da
erTmaneTTan dakavSirebulia dasaSveb operatorTa mimdevrobiT.
}{}{ ST ⊂ miznis mdgomareobebis simravlemiznis mdgomareobebis simravlemiznis mdgomareobebis simravlemiznis mdgomareobebis simravle – warmoadgens im mdgomareobebs,
romelTagan erTerTSi moxvedra Seesabameba problemis gadawyvetas, anu amocanis amoxsnas.
)(Tw aris funqcia, romelic yovel gzas sawyisi mdgomareobidan miznis
mdgomareobamde Seusabamebs raime ricxviT mniSvnelobas. mas uwodeben gzisgzisgzisgzis Rirebulebis Rirebulebis Rirebulebis Rirebulebis
funqciasfunqciasfunqciasfunqcias. agenti irCevs iseT funqcias, romelic Seesabameba misi muSaobis maxasiaTeblebs.
mniSvnelovania, rom amocanaTa amomxsnel agents unda gaaCndes miznis Semmiznis Semmiznis Semmiznis Semowmebisowmebisowmebisowmebis
proceduraproceduraproceduraprocedura, romelic mas miscems saSualebas gansazRvros aris Tu ara mocemuli
konkretuli mdgomareoba miznis mdgomareoba. zogjer miznis mdgomareobaTa simravle
moicema cxadi saxiT da es procedura daiyvaneba ubralo Semowmebaze, aris Tu ara
mocemuli mdgomareoba }{T simravlis elementi (rogorc Cvens mier zemoTganxilul
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 28
magaliTSi). SeiZleba mizani mocemuli iyos raime Tvisebebis aRweriT, rogorc gvaqvs
Wadrakis TamaSis SemTxvevaSi. aseT SemTxvevaSi unda Semowmdes, akmayofilebs Tu ara
mocemuli mdgomareoba am Tvisebebs.
3.3 magaliTebi. 3.3 magaliTebi. 3.3 magaliTebi. 3.3 magaliTebi. ai aseTi komponentebi gansazRvraven amocanas da saWiroa maTi gaerTianeba
monacemTa stuqturaSi, romelic miewodeba Sesasvlelze amocanaTa amomxsnel agents.
aseTi formulirebis dros amocanis amonaxsniamocanis amonaxsniamocanis amonaxsniamocanis amonaxsni ewodeba gzas sawyisi mdgomareobidan miznis
mdgomareobamde. amoxsnis xarisxi izomeba gzis Rirebulebis funqciiT, xolo optimaluri optimaluri optimaluri optimaluri
amonaxsniamonaxsniamonaxsniamonaxsni ewodeba im gzas, romelsac aqvs minimaluri Rirebuleba.
ganvixiloT aseTi amocanebis ramdenime magaliTi. pirvel rigSi aRvniSnoT, rom es
amocanebi SeiZleba iyos sxvadasxva Tavsatexebi, xelovnurad mofiqrebuli mcire zomis
amocanebi, romlebic Zalian kargia algoriTmebis gamosakvlevad. aseT amocanebs uwodeben
gamartivebul amocanebs. arseboben agreTve realuri amocanebi, romelTa amoxsna marTlac
sWirdeba adamians. aseT amocanebs, rogorc wesi ar gaaCniaT iseTive sayovelTaod
miRebuli erTiani aRwera, rogorc es gaaCniaT gamartivebul amocanebs.
gamartivebuli amocanebidan pirvel rigSi unda aRvniSnoT rvianisrvianisrvianisrvianis TamaSis amocanaTamaSis amocanaTamaSis amocanaTamaSis amocana. es
saTamaSo warmoadgens dafas cxra ujriT (3× 3) da rva fiSkiT, romlebic gadanomrilia erTidan rvamde. fiSka, romelic mdebareobs carieli ujris gverdiT, SeiZleba gadaweuli
iqnas am ujraze. TamaSis mizania mivaRwioT romelime konkretul miznis mdgomareobas
sawyisi mdgomareobidan (iseTs, rogoric magaliTad miTiTebulia sur. #4.1.). am amocanis
standartul formulirebas aqvs Semdegi saxe:
1. mdgomareobebi (mdgomareobaTa simravle). mdgomareobebi (mdgomareobaTa simravle). mdgomareobebi (mdgomareobaTa simravle). mdgomareobebi (mdgomareobaTa simravle). mdgomareobaTa aRwera gansazRvravs
TiToeuli fiSkis da carieli adgilis mdgomareobas mocemul cxra kvadratze. es
Zalian
a) b)
sur. # 4.1. rvianis TamaSis sawyisi a) da miznis b) mdgomareobebi.
advilia 3× 3 matricis saSualebiT, sadac TiToeuli elementi Rebulobs
mniSvnelobebs nolidan rvis CaTvliT, im pirobiT, rom cxrave elementi Rebulobs
gansxvavebul mnSvnelobebs,
=
333231
232221
131211
aaa
aaa
aaa
A
sadac Naa ijij ∈≤≤ ,80 , 3, Nji ∈ da klij aa = maSin da mxolod maSin, rodesac
2 8 3
1 6 4
7 5
1 2 3
8 4
7 6 5
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #3333. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT 29
., ljki ==
2. ssssawyisi mdgomareobaawyisi mdgomareobaawyisi mdgomareobaawyisi mdgomareoba.... sawyis mdgomareobad SeiZleba aviRoT nebismieri
mdgomareoba.
amasTan, unda aRvniSnoT, rom mocemuli mizani (miznis mdgomareoba) miiRweva
SesaZlo sawyisi mdgomareobebis zustad naxevridan.
3.3.3.3. Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia (operatorebis simravle). Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia (operatorebis simravle). Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia (operatorebis simravle). Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia (operatorebis simravle). es funqcia
axdens dasaSvebi mdgomareobebis formirebas, romlebic warmoadgenen mSobel
wveroze oTxi qmedebis (zeviT, qveviT, marjvniv da marcxniv) Sedegs.
4.4.4.4. miznis Semowmeba. miznis Semowmeba. miznis Semowmeba. miznis Semowmeba. miznis Semowmeba saSualebas gvaZlevs ganvsazRvroT, Seesabameba
Tu ara mocemuli mdgomareoba miznis mdgomareobas.
5.5.5.5. gzis fasi. gzis fasi. gzis fasi. gzis fasi. TiToeuli gadasvla erTi mdgomareobidan meoreSi moiTxovs erTi da
igive samuSaos Sesrulebas rogorc fizikurad (fiSkis gadaweva erTi ujridan
meoreSi), aseve kompiuteruli gamoTvlebis TvalsazrisiT. amitom gadasvlis fasi
ija ujridan romelime mezobel 1+ija -ur ujraSi ),( 1+ijij aaw SegviZlia CavTvaloT
erTis tolad, maSin gzis fasi )(Tw toli iqneba gadasvlebis raodenobisa sawyisi
mdgomareobidan miznis mdgomareobamde.
ganvixiloT kidev erTi magaliTi. rva lazieris amocanis rva lazieris amocanis rva lazieris amocanis rva lazieris amocanis mizania ganvalagoT
Wadrakis dafaze rva lazieri ise, rom arc erTi maTgani ar esxmodes Tavs arcerT sxva
laziers. miuxedavad imisa, rom arseboben specializirebuli algoriTmebi, romlebic
zogadad xsnian am amocans n cali lazierisaTvis, is mainc sainteresoa Zebnis
algoriTmebisaTvis.
SesaZlebelia am amocanis ori ZiriTadi formulireba. inkremeinkremeinkremeinkrementalurintalurintalurintaluri, romlis
drosac gamoiyeneba iseTi operatorebi, romlebic iwyeben ra carieli dafidan,
TandaTanobiT amateben lazierebs dafaze, amasTan, ar iTvaliswineben emuqreba Tu ara
romelime lazieri sxva laziers. srulsrulsrulsruli mdgomareobis mdgomareobis mdgomareobis mdgomareobis formulireba iwyeba dafaze rvave
lazieris dasmis Semdeg da iTvaliswinebs maT Semdgom gadaadgilebebs. aseTi
formulirebis SemTxvevaSi amocanis aRweras aqvs Semdegi saxe:
mdgomareobebi. mdgomareobebi. mdgomareobebi. mdgomareobebi. mdgomareobas warmoadgens dafaze lazierebis nebismieri ganlageba
nolidan rvamde.
sawyisi mdgomaresawyisi mdgomaresawyisi mdgomaresawyisi mdgomareoba. oba. oba. oba. dafaze ar dgas arc erTi lazieri.
Svilobilis ganmsazRvreli funqcia (operatorebi). Svilobilis ganmsazRvreli funqcia (operatorebi). Svilobilis ganmsazRvreli funqcia (operatorebi). Svilobilis ganmsazRvreli funqcia (operatorebi). lazieris dasma dafaze.
Mmiznis Semowmeba.Mmiznis Semowmeba.Mmiznis Semowmeba.Mmiznis Semowmeba. dafazea rva lazieri da arcerTi maTgani ar emuqreba sxva romelimes.
am SemTxvevaSi saWiroa Semowmdes 64 × 63 × 62 ×. . . × 57 = 3 ×10 14 SesaZlo mimdevroba.
Tu Cven gvinda gavaumjobesoT amocanis formulireba, rac gulisxmobs mdgomareobaTa
simravlis Semcirebas, unda avkrZaloT lazieris dasma im ujrebze, romlebic imyofebian
Setevis qveS, maSin miviRebT amocanis axal formulirebas.
mdgomareobebi. mdgomareobebi. mdgomareobebi. mdgomareobebi. Mmdgomareobas warmoadgens n cali lazieris ganlageba )80( ≤≤ n
dafaze, amasTan erTi lazieri dgas marcxnidan dawyebuli TiTo vertikalze ise, rom
arcerTi lazieri ar esxmis Tavs sxvas.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 30
Svilobilis ganmsazRvreli funqcia. Svilobilis ganmsazRvreli funqcia. Svilobilis ganmsazRvreli funqcia. Svilobilis ganmsazRvreli funqcia. lazieris dasma marcxnidan pirvel Tavisufal
vertikalze ise, rom ar moxdes masze Tavdasxma.
AaseTi formulirebis SemTxvevaSi SesaZlebeli xdeba SevamciroT mdgomareobaTa
simravle 2057-mde, da amiT amocana seriozulad gaioldeba. magram, Tu Cven ganvixilavT
davuSvaT 100 lazieris amocanas, pirveli formulirebis SemTxvevaSi mdgomareobaTa
simravle iqneba 40010 , xolo meore SemTxvevaSi –
5210 . Ees ra Tqma unda kolosalurad
didi Semcirebaa, magram darCenili sivrcec Zalian didia imisaTvis, rom Cvenma
algoriTmebma SeZlon realur droSi aseTi amocanis amoxsna.
realuri amocanebidan aRvniSnoT marSrutis Zebnis amocana, marSrutis Zebnis amocana, marSrutis Zebnis amocana, marSrutis Zebnis amocana, cnobili komkomkomkomivoiaJeris ivoiaJeris ivoiaJeris ivoiaJeris
amocana, integraluri sqemebSi elementebis ganlagebis amocana, robotis gadaadgilebis amocana, integraluri sqemebSi elementebis ganlagebis amocana, robotis gadaadgilebis amocana, integraluri sqemebSi elementebis ganlagebis amocana, robotis gadaadgilebis amocana, integraluri sqemebSi elementebis ganlagebis amocana, robotis gadaadgilebis
marTvis amocana, konveiris marTvis amocana marTvis amocana, konveiris marTvis amocana marTvis amocana, konveiris marTvis amocana marTvis amocana, konveiris marTvis amocana da sxva.
3.4. Zebnis algoriTmebis Sefaseba.3.4. Zebnis algoriTmebis Sefaseba.3.4. Zebnis algoriTmebis Sefaseba.3.4. Zebnis algoriTmebis Sefaseba. mas Semdeg, rac movaxdenT amocanis formalizebas,
saWiroa vipovoT amoxsna. Cven ganvixilavT meTodebs, romlebic amocanas xsnian Zebnis Zebnis Zebnis Zebnis
saSualebiTsaSualebiTsaSualebiTsaSualebiT mdgomareobaTa sivrceSi. Aaq aucilebelia gavarCioT ori SemTxveva.
mdgomarebiTa sivrce SeiZleba iyos grafi an xe (xe aris grafis kerZo SemTxveva, rodesac
yovel wveros hyavs mxolod erTi mSobeli wvero). magaliTad, rva lazieris
amocanaSiD(rodesac yoveli Semdegi lazieri dgeba yvelaze marcxena cariel vertikalze),
mdgomareobaTa sivrce warmoadgens xes. amitomac mdgomareobaTa sivrce miiReba SedarebiT
patara da Zebna gaiolebulia. Tu ganvixilavT meore formulirebas, sadac nebismieri
dedofali SeiZleba davdgaT nebismier vertikalze, mdgomareobaTa sivrce iqneba grafi,
sadac erTi da igive mdgomareoba miiRweva !8 gansxvavebuli gziT, rac arTulebs Zebnas.
zogierT amocanebSi mdgomareobaTa sivrce aucileblad warmoadgens grafs (aseTia yvela
amocana, sadac arseboben operatorebi, romlebsac mdgomareoba gadayavT ukan, mSobel
mdgomareobaSi. rvianis TamaSi, marSrutis moZebnis amocana da sxva). aseT amocanebSi Zebnis
xe SeiZleba miviRoT usasrulo maSinac ki, rodesac mdgomareobaTa sivrece sasruloa.
garda amisa, grafze Zebnis dros algoriTmi SeiZleba Caiciklos da veRar ipovnos
amoxsna. imisaTvis, rom Tavidan aviciloT es momentebi, TiTqmis yvela qvemoT ganxilul
algoriTmebSi gamoiyeneba specialuri procedura romelic Tavidan agvacilebs Zebnas
grafze da grafs gadaaqcevs xed. amisaTvis algoriTmi imaxsovrebs yvela wveros romelic
warmoiSveba Zebnis procesSi. amasTan wveroebs, romelTa Svilobili wveroebi jer ar
augia, anu wvero jer ar gauxsnia, imaxsovrebs siaSi “RRRRiaa”iaa”iaa”iaa”,,,, xolo im wveroebs romelTa
Svilobili wveroebic ukve aago, siaSi “daxurulia”daxurulia”daxurulia”daxurulia”.... muSaobis procesSi,Ayoveli axali
wveros agebis Semdeg, algoriTmi adarebs am wveros im wveroebs, romlebic moTavsebulia
orive siaSi. Tu aseTi wvero ar aris arc erT siaSi, algoriTmi mas Seitans siaSi Riaa. Tu
algoriTmi aRmoaCens aseT wveros romelime siaSi, misi Semdegi qmedeba damokidebulia
algoriTmis moqmedebis principze da aucileblad winaswar unda iyos gansazRvruli
algoriTmSi. yvela SemTxvevaSi Sedegi iqneba is, rom Cven miviRebT Zebnis xes da ara
grafs. amocanaTa amoxsnis yvela algoriTms, romelic eZebs amonaxsns Zebnis saSualebiT,
Cven SevafasebT oTxi kriteriumis saSualebiT:
1. sisrule. sisrule. sisrule. sisrule. iZleva Tu ara algoriTmi amoxsnis povnis garantias, rodesac es
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #3333. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT 31
2. amoxsna arsebobs?
3. optimaluroba. optimaluroba. optimaluroba. optimaluroba. Uuzrunvelyofs Tu ara algoriTmi optimaluri amonaxsnis
moZebnas?
4. droiTi sirTule.droiTi sirTule.droiTi sirTule.droiTi sirTule. ra droSi SeuZlia algoriTms amonaxsnis moZebna?
5. sivrciTi sirTule. sivrciTi sirTule. sivrciTi sirTule. sivrciTi sirTule. ra moculobis mexsiereba sWirdeba algoriTms amonaxsnis
sapovnelad?
droiTi da sivrciTi sirTuleebi yovelTvis iangariSeba amocanis sirTulis
gaTvaliswinebiT. gansakuTrebiT unda aRvniSnoT, rom gansxvavebiT im meTodebisagan,
romlebic gamoiyeneba grafebze Zebnisas, sadac mdgomareobaTa grafi yovelTvis moicema
cxadi saxiT da sirTulis tipur kriteriums warmoadgens am grafis zoma, xelovnur
inteleqtSi grafi moicema aracxadi saxiT, sawyisi mdgomareobisa da operatorebis
saSualebiT da misi agebis procesi gaerTianebulia amonaxsnis Zebnis procesTan, amitom am
SemTxvevaSi is xSirad usasruloa, sirTule aRiwereba sami koeficientis saSualebiT: b –
ganStoebis koeficientiganStoebis koeficientiganStoebis koeficientiganStoebis koeficienti, anu nebismieri wveros Svilobil wveroTa maqsimaluri raodenoba;
d –yvelaze zemoT myofi miznis wveros siRrme da m – mdgomareobaTa sivrceSi nebismier
gzaTa Soris maqsimaluri sigrZe. droiTi sirTule xSirad izomeba drois erTeulSi
gamomuSavebul wveroTa raodenobiT, xolo sivrciTi sirTule – im wveroTa maqsimaluri
raodenobiT, romlebic unda daimaxsovros algoriTmma.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ra mizans isaxavs amocanis formalizeba?
2. rogor problemur garemoSi uxdeba muSaoba amocanaTa amomxsnel agents?
3. ra komponentebiT aRiwereba amocana?
4. moiyvaneT erTi da igive amocanis sxvadasxva aRweris magaliTebi.
5. ra gansxvavebaa grafze da xeze Zebnas Soris?
6. ra parametrebiT fasdeba Zebnis algoriTmebi?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. zogierT amocanebSi, gansxvavebiT rvianis TamaSisagan, SeuZlebelia Svilobili
wveros gaxsnis dros miviRoT misi warmomSobi wvero. moiyvaneT aseTi amocanebis
magaliTebi.
2. gvaqvs xuTlitriani doqi, romelic savsea wyliT da orlitriani carieli doqi.
Cveni mizania orlitrian doqSi gadmovasxaT zustad erTi litri wyali. wyali
SeiZleba gadavRvaroT, an gadavasxaT erTi doqidan meoreSi. aRwereT amocana
mdgomareobaTa sivrceSi da aageT amoxsnis xe.
3. mdinaris erT napirze imyofeba n misioneri da n kanibali. imave napirTan aris
oradgiliani navic. Cveni mizania gadaviyvanoT n misioneri da n kanibali
mdinaris meore napirze ise, rom arsad, arc romelime napirze da arc navSi,
kanibalebis raodenoba ar iyos meti misionerebis raodenobaze. aRwereT amocana
mdgomareobaTa sivrceSi.
leqcialeqcialeqcialeqcia #4. #4. #4. #4.
Zebnis arainformirebuli algoriTmebiZebnis arainformirebuli algoriTmebiZebnis arainformirebuli algoriTmebiZebnis arainformirebuli algoriTmebi
4.1. sruli gadarCevis algoriTmi.4.1. sruli gadarCevis algoriTmi.4.1. sruli gadarCevis algoriTmi.4.1. sruli gadarCevis algoriTmi. Zebnis algoriTmebis ganxilvas daviwyebT iseTi
algoriTmebidan, romlebic miznis Zebnis procesSi iyeneben mxolod informacias, romelic
Sedis amocanis formalur aRweraSi da ar gaaCniaT araviTari damatebiTi informacia
mdgomareobebis erTmaneTTan Sesadareblad.
sur. # 4.1. sruli, anu ganivi gadarCevis algoriTmis sqema.
aseT algoriTmebs uwodeben arainformirebul arainformirebul arainformirebul arainformirebul (zogjer brmad Zebnis brmad Zebnis brmad Zebnis brmad Zebnis) algoriTmebs.
rogorc ukve vnaxeT, Zebnis amocanebis mniSvnelovani parametrebia sawyisi mdgomareobidan
miznis mdgomareobamde gzis fasi,gzis fasi,gzis fasi,gzis fasi, romelic warmoadgens amocanis amoxsnis gzaze
mdgomi yvela mezobel wveroebs Soris gadasvlaTa fasebis jams da amonaxsnis siRrmeamonaxsnis siRrmeamonaxsnis siRrmeamonaxsnis siRrme,
gadasvlaTa raodenoba sawyisi mdgomareobidan miznis mdgomareobamde. daviwyoT yvelaze
martivi, ganiviganiviganiviganivi anu sruli gadarCevissruli gadarCevissruli gadarCevissruli gadarCevis algoriTmiT. amocanebis (problemebis) amomxsneli
agenti am algoriTms (iseve rogorc yvela danarCen algoriTmebs, romlebic aRwerili
iqneba am TavSi, iyenebs mas Semdeg, rac moaxdens amocanis formalizebas. algoriTmis
blok-sqema mocemulia sur. # 4.1. is Sedgeba rva bijisagan:
1. sawyisi mdgomareoba movaTavsoT siaSi “Riaa”;Riaa”;Riaa”;Riaa”;
2. SevamowmoT, carielia Tu ara sia “RiaaRiaaRiaaRiaa”, Tu carielia gadavideT mesame bijze,
sia “Riaa”
dasasruli amocanas amoxsana ara aqvs
aviRoT pirveli wvero, gadavitaoT is siaSi “daxurulia” da avagoT misi yvela Svilobili wvero
dasasruli amoxsna napovnia
Svilobili wveroebi SevadaroT wveroebs siaSi “Riaa” da “daxurulia”, Tu romelime wvero emTxveva am siebidan erTerTs, is amovagdoT. danarCeni wveroebi SevitanoT siis “Riaa” boloSi
0S
?
?
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #4444. . . . Zebnis Zebnis Zebnis Zebnis arainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebi 33
Tu ara - meoTxe bijze;
3. davamTavroT muSaoba, amocanas amoxsna ara aqvs;
4. aviRoT pirveli wvero siidan “RiaaRiaaRiaaRiaa”, gadavitanoT is siaSi “daxuruliadaxuruliadaxuruliadaxurulia”,
Svilobilis ganmsazRvreli funqciebis (operatorebis) saSualebiT, avagoT yvela
Svilobili wveroebi;
5. SevadaroT axlad agebuli wveroebi miznis mdgomareobas, Tu romelime maTgani
emTxveva miznis mdgomareobas gadavideT meeqvse bijze, Tu ara – meSvide bijze;
6. davamTavroT muSaoba, amonaxsni napovnia;
7. SevadaroT axladagebuli wveroebi siebSi “RiaaRiaaRiaaRiaa” da “daxuruliadaxuruliadaxuruliadaxurulia” myof wveroebs.
Tu romelime axladagebuli wvero emTxveva romelime wveros erTerT siaSi,
gadavagdoT es wvero.
8. darCenili axladagebuli wveroebi SevitanoT siis “Riaa” “Riaa” “Riaa” “Riaa” boloSi.
0S
1S 2S 3S
sur. # 4.2. algoriTmis muSaobis pirveli etapi
rogor muSaobs es algoriTmi? ganvixiloT misi muSaoba rvianis TamaSis magaliTze.
pirvel nabijze, sawyisi mdgomareoba Seva siaSi “Riaa”. aqedan gamomdinare, radganac sia
“Riaa” ar aris carieli, dasaSvebi operatorebis saSualebiT miiReba sami Svilobili
wvero (ix. sur. # 4.2.), xolo sawyisi wvero gadaitaneba siaSi “daxurulia”.
axladagebuli wveroebidan arcerTi ar emTxveva miznis wveros da arc siaSi
“daxurulia” myof erTaderT wveros (sia “Riaa” carielia), amitom samive axladagebuli
wveroebi Seva siaSi “Riaa” im mimdevrobiT, ra mimdevrobiTac isini iyo agebuli (sur. #
4.2. marcxnidan marjvniv). ciklis meored gameorebisas siidan “Riaa” aiReba pirveli wvero
da aigeba misi Svilobili wveroebi (ix. nax. # 4.3). algoriTmi kvlav Seadarebs
axladagebul wveroebs miznis wveros da radganac arcerTi maTgani ar emTxveva miznis
wveros, algoriTmi gadava ra bolo bijze, Seadarebs am wveroebs wveroebTan siebidan
“Riaa” da “daxurulia”. aRmoaCens, rom erTerTi maTgani emTxveva siaSi “daxurulia” myof
0S wveros da gadaagdebs mas. meore ( 4S ) wveros ki Seitans siis “Riaa” boloSi, amitom
2 8 3
1 6 4
7 5
2 8 3 2 8 3 2 8 3
1 6 4 1 4 1 6 4
7 5 7 6 5 7 5
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 34
0S
1S 2S 3S
4S
sur. # 4.3. algoriTmis mier ciklis meored gameorebisas agebuli wveroebi
Semdeg etapze is gasaxsnelad aiRebs 2S wveros. ase gaagrZelebs muSaobas algoriTmi
manamdis, sanam erTerT etapze an sia “Riaa” ar iqneba carieli, rac imas niSnavs, rom
algoriTmma gadasinja yvela SesaZlo mdgomareobebi da amocanas amoxsna ara aqvs, an
romelime axladagebuli wvero ar daemTxveva miznis wveros, rac imas niSnavs, rom
algoriTmma ipova amoxsna, anu gza sawyisi wverodan miznis wveromde.
rogorc vxedavT, es algoriTmi Tanmimdevrulad agebs yvela SesaZlo gzebs sawyisi
wverodan ise, rom ar gamotovebs arc erT SesaZlo gzas. amasTan misTvis yvela wvero
informaciulad erTnairia. swored amitom uwodeben mas sruli, anu brma gadarCevis
algoriTms. Cveni magaliTisaTvis is Cava meeqvse doneze da gaxsnis 46 wveros sanam
ipovnis miznis wveros.
SevafasoT algoriTmi zemoT moyvanili kriteriumebiT. cxadia, rom es algoriTmi
aris sruli. marTlac, Tuki arsebobs amocanis amoxsna, is mas adre Tu gvian aucileblad
ipovnis. Tu yvelaze zeviT mdgomi miznis wveros siRrmea d , algoriTmi mas ipovnis 1−d
donis yvela wveros gaxsnis Semdeg. radganac am algoriTmisTvis yvela gadasvlas erTi
fasi aqvs, napovni amoxsna avtomaturad iqneba optimaluric. am ori parametriT algoriTmi
SesaniSnavia, magram katastrofulad sustia danarCeni ori parametris mixedviT. GdavuSvaT,
TiToeuli mdgomareobidan SesaZlebelia maqsimum b cali Svilobili wveros ageba. maSin
algoriTmi pirvel doneze sawyisi mdgomareobidan aagebs b axal mdgomareobas, meore
etapze 2b mdgomareobas, mesameze
3b da ase Semdeg. davuSvaT exla, rom miznis mdgomareoba
mdebareobs d doneze da is aigeba am donis wveroebidan yvelaze bolos, maSin
mdgomareobebis raodenoba romlebic unda aagos algoriTma, raTa ipovos amoxsna tolia
2 8 3
1 6 4
7 5
2 8 3 2 8 3 2 8 3
1 6 4
1 4
1 6 4
7 5 7 6 5 7 5
2 8 3 2 8 3
1 6 4 6 4
7 5 1 7 5
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #4444. . . . Zebnis Zebnis Zebnis Zebnis arainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebi 35
dbbbb ++++ ...32
rac gvaZlevs Sefasebas )( dbO . es imas niSnavs rom algoriTmi aris eqsponencialuri da
amocanis zomebisa da amonaxsenis donis zrdasTan erTad Zalian swrafad izrdeba agebul
wveroTa raodenoba. donis, agebul wveroTa raodenobis, daxarjuli droisa da
gamoyenebuli mexsierebis Tanafardoba moyvanilia cxrilSi N2. am cxrilSi b tolia 10-
is; wveroebis gaxsnis siCqarea - 10 000 wv/wamSi; mexsierebis moculoba – 1000 baiti/wveroze.
cxrili
done md.raodenoba dro mexsiereba
2 1100 0,11wm 1 megabaiti
4 111 100 11 wm 106 megabaiti
6 107 19 wT 10 gigabaiti
8 10 9 31 sT 1 terabaiti
10 1011 129 dRe 101 terabaiti
12 1013 35 weli 10 petabaiti
14 1015 3523 weli 1 eqsabaiti
rogorc am cxrilidan Cans, amocanis zomebis gazrdasTan erTad pirvel rigSi
katastrofulad izrdeba moTxovna mexsierebaze, xolo realuri amocanebisaTvis, rogorc
mexsiereba, aseve amonaxsnis Zebnis dro praqtikulad SeuZlebels xdis amocanis amoxsnas
am algoriTmis saSualebiT.
4.2.4.2.4.2.4.2. Zebna gzis fasis kriteriumiT.Zebna gzis fasis kriteriumiT.Zebna gzis fasis kriteriumiT.Zebna gzis fasis kriteriumiT. ganivi gadarCevis algoriTmi iyo optimaluri, Tu
yvela Svilobili wveros agebis fasi iyo toli. magram es yovelTvis ase ar aris.
davuSvaT, Cvens amocanaSi fiSkis zeviT awevaze ixarjeba ufro meti energia, vidre qveviT
Camowevaze, maSin gadasvlis fasi erTi wverodan meoreSi iqneba sxvadasxva. martivi
gardaqmniT ganivi gadarCevis algoriTmidan SeiZleba miviRoT axali algoriTmi, romelic
axorcielebs Zebnas gzisgzisgzisgzis fasis kritefasis kritefasis kritefasis kriteriumiTriumiTriumiTriumiT ise, rom ar SevcvaloT algoriTmis
struqtura. amisaTvis saWiroa ori cvlilebis Setana ganivi Zebnis algoriTmSi. pirveli
exeba gauxsneli wveroebis ganlagebas siaSi “Riaa”. SemovitanoT funqcia )(ng ,,,, romelic
waroadgens gzis fass sawyisi mdgomareobidan n wveromde da siaSi “Riaa” wveroebi
ganvalagoT ise, rom siis TavSi moeqcnen is wveroebi, romelTa fasic aris minimaluri.
meore Sesworeba exeba grafis xed gadaqcevis proceduras. Gganivi Zebnis algoriTmisagan
gansxvavebiT, Tu romelime axlad agebuli wvero daemTxveva wveros siaSi “Riaa” (rac
niSnavs rom arsebobs ori gansxvavebuli gza sawyisi wverodan am wveromde), algoriTmi
datovebs ara pirvelad agebul gzas, rogorc es xdeboda sruli gadarCevis algoriTmSi,
aramed gzas minimaluri SefasebiT. Tu axlad agebuli wvero daemTxveva romelime wveros
siaSi “daxurulia”, Catardeba igive procedura da Tu axlad agebuli gzis fasi naklebia
arsebul gzis fasze, wvero dabrunebuli iqneba siaSi “Riaa”. Tu gadasvlis fasi erTi
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 36
wverodan mezobel wveroSi ε≥+ ),( 1ii nnw , , , , sadac ε aris raime nulisagan gansxvavebuli dadebiTi ricxvi, maSin algoriTmi iqneba sruli. es piroba sakmarisia imisTvisac, rom
algoriTmi iyos optimaluric.
am algoriTmSi Zebna xdeba ara doneebis mixedviT, aramed gadasvlebis fasis mixedviT,
amitom misi sirTule advilad ver ganisazRvreba b da d terminebSi. SemoviRoT
parametrebi C - amoxsnis optimaluri fasi amoxsnis optimaluri fasi amoxsnis optimaluri fasi amoxsnis optimaluri fasi da ε ---- wverodan mezobel wveroSi gadasvlis minimaluri fasi, maSin am algoriTmis droiTi da sivrciTi sirTule yvelaze cud
SemTxvevaSi tolia )(1 ε
CbO
+, anu SeiZleba iyos meti vidre )( dbO .
5.3.5.3.5.3.5.3. Zebna siRrmeSiZebna siRrmeSiZebna siRrmeSiZebna siRrmeSi. aseve struqturis Seucvlelad SegviZlia ganivi Zebnis algoriTmi
gardavqmnaT siRrmeSi Zebnis algoriTmad. amisaTvis sakmarisia axlad agebuli wveroebi
SevitanoT ara siis “Riaa” boloSi, aramed TavSi. aseTi Zebnis dros algoriTms sWirdeba
mexsierebis Zalin mcire moculoba, radganac is imaxsovrebs mxolod erT gzas sawyisi
wverodan damamTavrebel wveromdedamamTavrebel wveromdedamamTavrebel wveromdedamamTavrebel wveromde (damaTavrebelia wvero, Tu mas ar gaaCnia Svilobili
wveroebi), im mezobel wveroebTan erTad, romlebic jer ar gauxsnia algoriTms. Mmas
Semdeg, rac gaixsneba wvero, is SeiZleba waSlili iqnas mexsierebidan. Tu erTi wverodan
SeiZleba maqsimum b wveros miReba da Zebnis siRrmea d , , , , algoriTmi imaxsovrebs mxolod
1+⋅ db wveros, amitomac Tuki amonaxseni mdebareobs 12=d siRrmeze, mas sWirdeba
mxolod 118 kilobaiti mexsiereba gansxvavebiT ganivi gadarCevis algoriTmisagan,
romelsac sWirdeba 10 petabaiti mexsiereba. am algoriTmis erTerT variantSi, romelsac
ewodeba siRrmeSi Zebnis algoriTmi ukan dabrunebiTsiRrmeSi Zebnis algoriTmi ukan dabrunebiTsiRrmeSi Zebnis algoriTmi ukan dabrunebiTsiRrmeSi Zebnis algoriTmi ukan dabrunebiT, saWiroa kidev ufro mcire
mexsiereba. es algoriTmi yovel nabijze xsnis mxolod erT Svilobil wveros da
imaxsovrebs romeli Svilobili unda gaxsnas Semdeg, ukan dabrunebis SemTxvevaSi. maSin
algoriTms sWirdeba )(dO mexsiereba nacvlad )(bdO ....
ganvixiloT am algoriTmis muSaoba isev zemoTmoyvanil magaliTze. siRrmeSi Zebnis
algoriTmisa da sruli gadarCevis algoriTmis muSaoba pirvel da meore etapze
faqtobrivad erTnairia mcire gamonaklisis garda, romelic mdgomareobs SemdegSi: meore
etapze miRebuli erTaderTi wvero (meore wvero ukve gvxvdeba siaSi “daxurulia” da
amitom mas arc erTi algoriTmi aRar ganixilavs), sruli gadarCevis algoriTmSi Seva
siaSi “Riaa” sul bolo, meoTxe adgilze, maSin rodesac siRrmeSi Zebnis algoriTmSi es
wvero siaSi “Riaa” iqneba pirvel adgilze, amitom mesame etapidan am algoriTmebis
muSaoba iqneba gansxvavebuli. kerZod, siRrmeSi Zebnis algoriTmisaTvis mesame etapi
gamoiyureba Semdegnairad (ix. sur. # 4.4.).
siRrmeSi Zebnis algoriTms gaaCnia Tavisi naklovanebebi. pirvel rigSi is ukve aRar
aris sruli, radganac algoriTmi SeiZleba gayves qveviT Zalian grZel gzas, an saerTod
usasrulos da ver ipovos amonaxsni, maSin rodesac meore gziT ipovida amonaxsns,
romelic mdebareobs sawyisi wverodan Zalian axlos. amave mizeziT is ar iZleva
optimaluri amonaxsnis povnis garantias. usasrulo mdgomareobaTa sivrcis SemTxvevaSi ki
am algoriTmis gamoyeneba praqtikulad SeuZlebelia.
am problemis Tavidan acileba SesaZlebelia siRrmis winaswari SezRudviT. davuSvaT,
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #4444. . . . Zebnis Zebnis Zebnis Zebnis arainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebiarainformirebuli algoriTmebi 37
SemoviRoT parametri L da algoriTmSi mesame da meoTxe bijebs Soris CavamatoT erTi
1S
M
sur. # 4.4. siRrmeSi Zebnis algoriTmis mesame etapi
biji: sanam algoriTmi gaxsnis axal wveros, Seamowmos xom ar emTxveva am wveros siRrme
L -is mniSvnelobas. Tu emTxveva, aseTi wvero aRar gaxsnas da gadavides meore bijze. maSin
mdgomareobaTa sivrce miiReba sasruli da algoriTmi SeZlebs ipovos amonaxseni, Tu es
amonaxseni ar mdebareobs L doneze qveviT. advili misaxvedria, rom algoriTmi isevac ar
iqneba sruli da optimaluri. L parametris aReba SeiZleba nebismierad, an SeiZleba
gamoviyenoT eqspertTa codna Tu ra siRrmeze SeiZleba mdebareobdes am amocanis amoxsna.
4.4. 4.4. 4.4. 4.4. ormxrivmimarTuli Zebna.ormxrivmimarTuli Zebna.ormxrivmimarTuli Zebna.ormxrivmimarTuli Zebna. sainteresoa ormxrivi Zebnis idea. warmovidginoT ori
erTnairi algoriTmi (davuSvaT siganeSi gadarCevis), romlebic xsnian erTsa da imave
amocanas, oRond erTis sawyisi mdgomareoba meoresTvis warmoadgens miznis mdgomareobas.
es algoriTmebi dakavSirebulni arian erTmaneTTan da yoveli wveros gaxsnis win
amowmeben xom ar emTxveva es wvero meore algoriTmis romelime wveros. damTxvevis
SemTxvevaSi amocanis amoxsna ukve napovnia. aseTi algoriTmis rogorc droiTi, aseve
sivrciTi sirTule iqneba )( 2d
bO O, O, O, O, amave dros is iqneba sruli da optimaluri (Tu
gamoiyeneba sruli da optimaluri algoriTmebi). problema mdgomareobs imaSi, rom yvela
amocanisaTvis advili ar aris movaxerxoT Zebna miznis mdgomareobidan sawyisi
mdgomareobisaken, radganac realur amocanebSi xSirad CvenTvis cnobilia miznis
mdgomareobaTa simravlis aRwera, magram ucnobia am simravlis konkretuli elementebi
(magaliTad Wadrakis TamaSisaTvis es SeuZlebelia).
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ratom ewodebaT am algoriTmebs Zebnis arainformirebuli algoriTmebi?
2. aRwereT sruli gadarCevis algoriTmi, rogoria misi Sefaseba?
3. ra gansxvavebaa srul da gzis fasis kriteriumiT Zebnis algoriTmebs Soris?
4. ra upiratesoba aqvs siRrmeSi gadarCevis algoriTms sruli gadarCevis
algoriTmTan SedarebiT?
2 8 3
6 4
1 7 5
8 3 2 8 3 2 8 3
2 6 4 6 4 1 6 4
1 7 5
1 7 5
7 5
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 38
5. ra principiT xdeba ormxrivi Zebna da ratom ar SeiZleba misi gamoyeneba nebismieri
amocanisaTvis?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. komivoiaJeris amocana. komivoiaJeri imyofeba A qalaqSi. man unda moiaros B,C,D,E
qalaqebi da kvlav dabrundes A qalaqSi. manZilebi am qalaqebs Soris tolia:
.6,9,5,10,10,7,13,10,6,7 ========== DECECDBEBDBCAEADACAB
aRwereT amocana mdgomareobaTa sivrceSi da amoxseniT is sruli gadarCevis
algoriTmis gamoyenebiT, moZebneT jer umoklesi, xolo Semdeg udidesi gza.
2. amoxseniT igive amocana gzis fasis kriteriumis algoriTmiT da SeadareT es
amonaxsnebi erTmaneTs.
3. amoxseniT amocana siRrmeSi gadarCevis algoriTmiT, rodesac siRrme SezRudulia.
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #5555. . . .
Zebnis informirebuli algoriTmebi.Zebnis informirebuli algoriTmebi.Zebnis informirebuli algoriTmebi.Zebnis informirebuli algoriTmebi.
5555.1. evristikuli informacia.1. evristikuli informacia.1. evristikuli informacia.1. evristikuli informacia. Zebnis es yvela arainformirebuli algoriTmebi, romlebic
Cven ganvixileT, moqmedeben erTi principiT. isini raRac TanmimdevrobiT gamoimuSaveben
mdgomareobebs da Semdeg adareben mas miznis mdgomareobas, an mis aRweras. maT ar
SeuZliaT raime niSniT ganasxvaon es mdgomareobebi erTmaneTisagan da amoarCion is
mdgomareobebi, romlebic ufro swrafad migviyvanen miznis mdgomareobasTan, radgan ar
gaaCniaT informacia, romelic saSualebas miscemT, moaxdinon mdgomareobebis
diferencireba. magaliTad, cnobilia, rom Wadrakis TamaSis dros pirvel svlas aravin
akeTebs 42 aa − , Tumca TamaSis wesebiT es svla araa akrZaluli da radganac Zebnis
arainformirebuli algoriTmebi iyeneben mxolod informacias, romelic mocemulia
amocanis pirobebSi, maTTvis Wadrakis ocive sawyisi svla absoluturad erTnairia, maSin,
rodesac imisTvis, vinc kargad TamaSobs Wadraks, es ase ar aris.
imisaTvis, rom SevZloT SevafasoT mdgomareoba, unda gagvaCndes damatebiTi
informacia im klasis amocanebis Sesaxeb, romelsac vxsniT. es informacia ar gamodis
amocanis pirobebidan da ZiriTadad emyareba an logikur msjelobas, an Cvens
gamocdilebas da codnas, romelic dagvigrovda am tipis amocanebis amoxsnis dros. aseT
informacias uwodeben evristevristevristevristikul informaciasikul informaciasikul informaciasikul informacias, xolo Zebnis algoriTmebs, romlebic
iyeneben aseT informacias – evristikuli Zebnis algoriTmebsevristikuli Zebnis algoriTmebsevristikuli Zebnis algoriTmebsevristikuli Zebnis algoriTmebs.
sityva evristika, berZnulad eurisco, niSnavs gamokvlevas da mdgomareobaTa sivrceSi
Zebnisas ganisazRvreba rogorc iseTi wesebis erToblioba wveroebisa da gzebis
amosarCevad, romlebic yvelaze didi albaTobiT migviyvanen amocanis amonaxsnTan. aseTi
tipis Zebna gamoiyeneba or ZiriTad SemTxvevaSi:
1. ar arsebobs dasmuli amocanis amoxsnis algoriTmi imis gamo, rom SeuZlebelia
amocanis mkacri formalizeba, an/da araa sakmarisi sawyisi monacemebi.
2. amocanas gaaCnia amoxsnis algoriTmi, magram mdgomareobaTa sivrce imdenad
swrafad izrdeba, rom am algoriTmis gamoyeneba praqtikulad SeuZlebelia.
ganvixiloT aseTi funqciis Sedgenis procesi rvianis TamaSis magaliTze. rogorc
gvaxsovs, am TamaSSi mdgomareoba warmoadgens cxra kvadrats masze ganlagebuli rva
fiSkiT. yovel konkretul mdgomareobaSi raRac nawili fiSkebisa aris Tavis adgilze (anu
im poziciaSi, romelSic unda iyos miznis mdgomareobaSi) da nawili ki – ara.
mdgomareobis Sesafaseblad daviTvaloT ramdeni fiSka dgas Tavis adgilze. albaT
bunebrivi iqneba Tu CavTvliT, rom rac ufro meti fiSka dgas Tavis adgilas, miT ufro
pozicia “axlos” aris miznis mdgomareobasTan, Tumca, es albaT yovelTvis ase ar aris.
aRvniSnoT es funqcia )(nh -T. es iqneba evristikuli funqcia. aseTi Sefaseba ar
gamomdinareobs TamaSis wesebidan, amitom Cven ver SevZlebT mkacrad davamtkicoT, rom
aseTi Sefaseba yovelTvis sworia, ufro metic, gamomdinare iqidan, rom am TamaSSi
arseboben poziciebi, romlebidanac miznis mdgomareoba miuRwevadia, aSkaraa, rom aseTma
Semfasebelma funqciam SeiZleba verc gvapovninos amoxsna, magram Tu misi gamoyeneba
Seamcirebs gadarCevas da gaaiolebs amocanis amoxsnas, Cveni mizani miRweuli iqneba.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 40
5.2.5.2.5.2.5.2. “xarbi” algoriTmebi. “xarbi” algoriTmebi. “xarbi” algoriTmebi. “xarbi” algoriTmebi. algoriTmebs, romlebic ZebnisaTvis gamoiyeneben mxolod
evristikul informacias, uwodeben “xarb”“xarb”“xarb”“xarb” algoriTmebs. erTerT aseT algoriTms
warmoadgens pikisken aRmavalipikisken aRmavalipikisken aRmavalipikisken aRmavali Zebnis algoriTmi. ganvixiloT es algoriTmi rvianis
TamaSis magaliTze. Tu Cven viyenebT Cvens mier zemoT aRweril evristikul funqcias, maSin
sur. # 5.1. lokaluri otpimumis Zebnis grafiki
cxadia, rom am funqcis mniSvneloba miznis mdgomareobaSi iqneba maqsimaluri. maSin
algoriTmi warmoadgens Cveulebriv cikls, romelSic mudmivad xdeba gadanacvleba )(nh
funqciis zrdisken (ix. sur. # 5.1.), anu xdeba asvla pikze manam, sanam algoriTmi ar
miaRwevs mdgomareobas, romelSic miznis funqcias aqvs yvelaze didi mniSvneloba mezobel
mdgomareobebTan SedarebiT. es algoriTmi gamoiyenebs ra mxolod evristikul funqcias
)(nh -s, mocemuli mdgomareobebidan amoarCevs saukeTesos da SemdegSi ganixilavs mxolod
am wveros, danarCenebs ki ar imaxsovrebs. magaliTad, Tu gamoviyenebT am algoriTms
zemoTganxiluli magaliTisaTvis, Zebnis xes eqneba Semdegi saxe (ix. sur. # 5.2.). sawyisi
0S mdgomareobidan algoriTmi aagebs Svilobil wveroebs, gamoTvlis maTTvis )(nh
funqciis mniSvnelobebs da amis mixedviT amoarCevs 2S wveros, danarCen wveroebs ki
gadaagdebs. meore etapze gaxsnis 2S wveros, gamoTvlis am wveros Svilobilebs )(nh
funqciis mniSvnelobebs, amoarCevs maT Soris saukeTesos da ase gaagrZelebs, sanam ar
miaRwevs piks.
rogorc mosalodneli iyo, es algoriTmi ver akmayofilebs Sefasebis pirvel da meore
kriteriumebs, magram radganac es algoriTmi ar imaxsovrebs arcerT mdgomareobas, garda
mocemulisa, mas ar sWirdeba didi mexsiereba amocanis amoxsnisaTvis, rac warmoadgens mis
Zalian did upiratesobas adre ganxilul Zebnis algoriTmebTan SedarebiT, Tumca mas
gaaCnia seriozuli naklic. Tu davukvirdebiT sur. # 5.2. mocemul situacias, am
situaciaSi algoriTmi wyvets muSaobas imis gamo, rom arcerTi Semdegi Svilobili wvero
aRar aumjobesebs )(nh funqcias, anu algoriTmma ipova lokaluri maqsimumi da gaCerda.
imisaTvis, rom SevZloT algoriTmis gamoyvana lokaluri maqsimumis wertilidan, saWiroa
“xarb” algoriTmSi gaviTvaliswinoT Sesabamisi procedura, rac SeuZlebeli iqneba,
Tu kvlav ar gamoviyenebT siebs “Riaa’ da “daxurulia”, rac saSualebas aZlevs algoriTms
)(nh
n
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #5555. . . . Zebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebi 41
4)( 0 =Sh
3)( 1 =Sh 5)( 2 =Sh 3)( 3 =Sh
5)( 4 =Sh 5)( 5 =Sh 4)( 6 =Sh
sur. # 5.2. pikisaken aRmavali Zebnis algoriTmis muSaoba
gamovides lokaluri maqsimumis mdgomareobidan da gadavides sxva wveroebze. rogorc
advili misaxvedria, aseTi algoriTmi kargavs im upiratesobas, romelic gaaCnia pikisaken
aRmaval algoriTms da romelic mdgomareobs im mexsierebis moculobaSi, romelic
saWiroa amocanis amosaxsnelad, amasTan, pirveli ori kriteriumiT aseTi algoriTmi kvlav
rCeba sust algoriTmad, radganac is ver xdeba dasaSvebi da optomaluri.
5.3.5.3.5.3.5.3. mowesrigebuli Zebnis algoriTmi.mowesrigebuli Zebnis algoriTmi.mowesrigebuli Zebnis algoriTmi.mowesrigebuli Zebnis algoriTmi. ganvixiloT exla e.w. A tipis informirebuli
algoriTmi, romelic amonaxsnis Zebnis procesSi iyenebs TiTqmis igive )(nh evristikul
funqcias, magram Zebnis sxvanairi organizaciis xarjze SesaZlebeli xdeba
davakmayofiloT Sefasebis pirveli da meore kriteriumebi. davuSvaT, Cven romelime
algoriTmis (magaliTad sruli gadarCevis) saSualebiT ukve amovxseniT amocana da
vipoveT optimaluri amonaxsni. maSin am optimaluri amonaxsnis fasi )( /nf ∗, romelic
gadis romelime konkretul /n wveroze, SegviZlia gavyoT or nawilad:
),()()( /// nhngnf ∗∗∗ += sadac )( /ng∗ aris optimaluri gzis fasi sawyisi wverodan
/n
wveromde, xolo )( /nh∗ aris aseve optimaluri gzis fasi
/n wverodan miznis wveromde.
es funqcia gansazRvruli iqneba mxolod im wveroebisTvis, romlebic mdebareoben amoxsnis
optimalur gzaze da amitom SeuZlebelia gamoviyenoT yvela im wveros Sesafaseblad,
romlebsac algoriTmi warmoqmnis amocanis amoxsnis procesSi (miT umetes, rom amocanis
amoxsnamde )( /nh∗ mniSvneloba CvenTvis ucnobia). amitom A tipis algoriTmebSi
gamoiyeneba )()()( nhngnf += Semfasebeli funqcia, romelsac gaaCnia zustad igive
2 8 3
1 6 4
7 5
2 8 3 2 8 3 2 8 3
1 6 4 1 4 1 6 4
7 5 7 6 5 7 5
2 3 2 8 3 2 8 3
1 8 4 1 4 1 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 42
struqtura, magram gansxvavebuli Sinaarsi. aq )(ng kvlavac gzis fasia (ara aucileblad
optimaluri) sawyisi wverodan n wveromde, xolo )(nh evristikuli informacia, romelic
gamoiyeneba gzis fasis Sesafaseblad mocemuli wverodan miznis wveromde. imisaTvis, rom
ganivi gadarCevis algoriTmidan miviRoT A tipis (xSirad mas uwodeben mowesrigebuli
Zebnis) algoriTmi, saWiroa masSi SevitanoT mcireodeni cvlilebebi. kerZod, pirvel
rigSi, rogor movZebnoT optimaluri )( /ng∗ romelime konkretuli
/n wverosaTvis. Tu
romelime wveros gaxsnis Semdeg kvlav Segvxdeba /n wvero, romelic ukve aris siaSi
“Riaa” an “daxurulia”, saWiroa xelaxla gamovTvaloT )( /ng funqciis mniSvneloba da
SevadaroT is ukve arsebuls da Tu axladmiRebuli funqciis mniSvneloba ufro pataraa,
SevcvaloT arsebuli Sefaseba axliT da Tu /n wvero iyo siaSi “daxurulia”,
gadmovitanoT is siaSi “Riaa”. meore, sanam algoriTmi merve bijze axladagebul wveroebs
Seitans siaSi “Riaa”, is gamoiTvlis am wveroebis Sefasebas da amis Semedeg sias “Riaa”
moawesrigebs ise, rom pirvel adgilze idgnen wveroebi, romelTa Sefaseba yvelaze
pataraa. imisaTvis rom miviRoT aseTi Semfasebeli funqcia Cveni magaliTisaTvis, )(nh -iT
aRvniSnoT ara im fiSkebis raodenoba, romlebic dganan Tavis adgilze, aramed im fiSkebis
raodenoba, romlebic ar dganan Tavis adgilze.
ganvixiloT exla am algoriTmis muSaoba kvlav igive sawyisi da miznis
mdgomareobebisaTvis. algoriTmi kvlav daiwyebs muSaobas imiT, rom moaTavsebs sawyis 0S
wveros siaSi “Riaa”. Semdeg aiRebs pirvel wveros am siidan (es iqneba 0S wvero) da
gaxsnis ra mas, miiRebs sam axal wveros (ix. sur. # 5.3.). Semowmebis Semdeg aRmoCndeba,
rom arcerTi wvero ar emTxveva miznis wveros, amitom algoriTmi daiwyebs Semfasebeli
funqciis mniSvnelobebis gamoTvlas am wveroebisaTvis. miiReba: ;651)( 1 =+=Sf
431)( 2 =+=Sf ; .651)( 3 =+=Sf amitom siaSi “Riaa”, es wveroebi ganlagdeba Semdegi
TanmimdevrobiT: 2S , 1S da 3S . aqedan gamomdinare meore etapze algoriTmi aiRebs 2S
wveros da gaxsnis mas. miiReba sami axali wvero, romelTagan arcerTi ar emTxveva
miznis wveros da romelTa Sefasebebia Sesabamisad: 6)( 4 =Sf , 5)( 5 =Sf da 5)( 6 =Sf .
meore etapis Semdeg siSi “Riaa” gauxsneli wveroebi ganlagdeba Semdegi TanmimdevrobiT:
.,,,, 43165 SSSSS . . Semdeg etapze aiReba 5S wvero, romlisaganac miiReba ori axali wvero
7S da 8S . rogorc vxedavT, mowesrigebul algoriTms dasWirda mxolod aTi wveros
gaxsna gansxvavebiT sruli gadarCevis algoriTmisagan, romelic igive amocanis
amosaxsnelad xsnis ormocdaeqvs wveros. aseve gansxvavdeba es algoriTmi pikisaken
aRmavali algoriTmisagan, romelic ubralod Cerdeba da veRar agrZelebs Zebnas,
miuxedavad imisa, rom iyenebs igive evristikul funqcias.
5.4.5.4.5.4.5.4. ∗A algoriTmi da misi Sefasebebi.algoriTmi da misi Sefasebebi.algoriTmi da misi Sefasebebi.algoriTmi da misi Sefasebebi. SevafasoT algoriTmi zemoTmoyvanili oTxi
kriteriumis saSualebiT. daviwyoT sisruliT, cxadia, rom zogadad algoriTmis sisrule
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #5555. . . . Zebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebi 43
0S
6)( 1 =Sf 4)( 2 =Sf 6)( 3 =Sf
5)( 4 =Sf 5)( 5 =Sf 6)( 6 =Sf
5)( 7 =Sf 7)( 8 =Sf
5)( 9 =Sf
sur. # 5.3. mowesrigebuli algoriTmis mier agebuli amoxsnis xe.
damokidebulia )(nh funqciis saxeze. magaliTad, Tu Cven aviRebT am funqcias iseTs,
romelic pirdapir krZalavs zogierTi wveroebis gaxsnas, maSin TavisTavad cxadia
algoriTmi ver iqneba sruli. A klasis algorTmebidan gamoyofen ∗A klasis
algoriTmebs, romlebisTvisac nebismieri n -Tvis sruldeba piroba, rom )()( nhnh ∗≤ . aseT
SemTxvevaSi SesaZlebelia vaCvenoT, rom algoriTmi iqneba sruli. sanam davamtkicebT
sisrules, jer davamtkicoT aseTi lema:
lema: lema: lema: lema: Tu sruldeba piroba )()( nhnh ∗≤ , maSin nebismier momentSi, sanam ∗A algoriTmi
daamTavrebs muSaobas, optimalur gzaze s wverodan miznis wveromde arsebobs iseTi
2 8 3
1 6 4
7 5
2 8 3 2 8 3 2 8 3
1 6 4 1 4 1 6 4
7 5 7 6 5 7 5
2 3 2 8 3 2 8 3
1 8 4 1 4 1 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5
2 3 2 3
1 8 4 1 8 4
7 6 5 7 6 5
1 2 3
8 4
7 6 5
1 2 3
8 4
7 6 5
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 44
gauxsneli /n wvero, rom )()( / sfnf ≤ , sadac )(sf aris optimaluri gzis fasi s
wverodan miznis kn wveromde.
damtkiceba:damtkiceba:damtkiceba:damtkiceba: davuSvaT, ),...,,( 10 knnn iyos wveroebis mowesrigebuli mimdevroba, romelic
warmoadgens s optimalur gzas da /n aris pirveli gauxsneli wvero am gzaze. aseTi
wvero unda arsebobdes, radganac, Tu ∗A algoriTmma gaxsna kn wvero, mas daumTavrebia
muSaoba. maSin Semfasebeli funqciis ganmartebidan gamomdinare, gveqneba rom
)()()( /// nhngnf += . Cven viciT, rom algoriTmma ukve ipova optimaluri gza )( ∗ng ,
amitom )()( // ngng ∗= . Tu gaviTvaliswinebT pirobas )()( nhnh ∗≤ , miviRebT, rom
)()()()()()( ///// sfnhngnhngnf =+≤+= ∗∗∗, anu )()( / sfnf ≤ , ris damtkicebac gvindoda.
am lemis gamoyenebiT exla vaCvenoT, rom ∗A algoriTmi srulia, anu yovelTvis ipovnis
amoxsnas, Tu es amoxsna arsebobs. davamtkicoT sawinaaRmdegos daSvebis gziT, anu amocanas
amoxsna aqvs da algoriTmi mas ver poulobs. aq SeiZleba gvqondes ori SemTxveva:
1) algoriTmi amTavrebs muSaobas da ver poulobs amoxsnas da
2) algoriTmi ar amTavrebs muSaobas.
pirveli SemTxveva SeuZlebalia. marTlac, algoriTmis struqturidan gamomdinare, es
SemTxveva SeiZleba dadges mxolod maSin, rodesac sia “Riaa” iqneba carieli, magaram Cvens
mier damtkicebuli lemis Tanaxmad, sanam algoriTmi daamTavrebs muSaobas, siaSi “Riaa”
arsebobs iseTi gauxsneli /n wvero, romelic mdebareobs amoxsnis optimalur gzaze da
romlis Sefasebac naklebia optimaluri amoxsnis fasze, amitom, sanam algoriTmi
daamTavrebs muSaobas is aucileblad gaxsnis am wveros da aqedan gamomdinare,
avtomaturad ipovis amoxsnasac.
ganvixiloT meore SemTxveva, anu amoxsna arsebobs, algoriTmi mas ver poulobs da
arc amTavrebs muSaobas. davuSvaT, t aris romelime miznis wvero, romelic sawyisi
wverodan miiRweva raime sasruli k bijis Semdeg da misi minimaluri fasia )(sf .
nebismier gadasvlas erTi wverodan meoreSi aqvs raime minimaluri o>δ fasi mainc,
amitom nebismieri wverosTvis, romelic mdebareobs ufro Sors δ)(sfM = bijze,
gveqneba
)()()()( sfMngngnf =>≥≥ ∗ δ .
aqedan gamodis, rom arasodes ar iqneba gaxsnili wvero, romelic mdebareobs M bijze
Sors sawyisi wverodan (zemoT damtkicebuli lemis Tanaxmad) da Tu algoriTmi ar
amTavrebs muSaobas, es imas niSnavs, rom is xelaxla xsnis erTsa da imave wveroebs,
romlebic sawyisi wverodan daSorebulebi arian ara umetes M bijiT. aseTi wveroebis
simravle aRvniSnoT )(Mµ -iT. gzebis raodenoba sawyisi wverodan nebismier wveromde
sasrulia. ),( Mnν -Ti aRvniSnoT gzebis raodenoba sawyisi wverodan n wveromde, romelic
daSorebulia sawyis wveros araumetes M bijiT. )(
),(maxMn
Mnµ
νν∈
= iqneba is maqsimaluri
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #5555. . . . Zebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebiZebnis informirebuli algoriTmebi 45
raodenoba, ramdenjerac SeiZleba gaixsnas erTi wvero, maSin νµ )(M bijis Semdeg yvela
wvero, romelic mdebareobs araumetes M bijisa sawyisi wverodan, aRmoCndeba siaSi
“daxurulia” da sia “Riaa” iqneba carieli, rasac unda mohyves algoriTmis gaCereba. aseT
SemTxvevaSi ki ZalaSi Seva pirveli SemTxveva, e. i. ∗A yovelTvis poulobs amoxsnas, Tuki
es amoxsna arsebobs.
vaCvenoT algoriTmis optimaluroba im gagebiT, rom algoriTmis mier napovni amoxsna
iqneba minimaluri gza sawyisi wverodan miznis wveromde. davuSvaT kvlav sawinaaRmdego,
anu algoriTmma ipovna amoxsna, romelic mTavrdeba raime t miznis wveroze, magram is ar
aris minimaluri gza, anu )()( sftf > -ze. magram lemis Tanaxmad siaSi “Riaa” arsebobs
iseTi gauxsneli /n wvero, rom )()()( / tfsfnf <≤ , amitom t wveros magivrad algoriTmi
gaxsnida /n wveros da ipovida optimalur amoxsnas.
BA rac Seexeba Sefasebis danarCen kriteriumebs, droiT da sivrciT sirTuleebs,
samwuxarod es parametrebi kvlavac asimptoturadaa damokidebuli mdgomareobaTa sivrcis
zomebze, amitom algoriTmis gamoyeneba xdeba araefeqturi didi zomis amocanebis amoxsnis
dros.
5.5. 5.5. 5.5. 5.5. ∗A algoriTmis informirebuloba. algoriTmis informirebuloba. algoriTmis informirebuloba. algoriTmis informirebuloba. algoriTmis informirebulobis qveS Cven gvesmis
Semdegi: davuSvaT, gvaqvs ori Semfasebeli funqcia )(1 nh da )(2 nh , iseTi, rom nebismieri
n wverosaTvis sruldeba piroba ),()()( 21 nhnhnh ∗≤≤ maSin algoriTmi, romelic iyenebs
)(2 nh evristikul funqcias, amocanis amoxsnis procesSi ar gaxsnis ufro met wveroebs,
vidre algoriTmi, romelic iyenebs )(1 nh evristikul funqcias. sxvanairad rom vTqvaT,
rac ufro mivuaxlovdebiT )(nh∗ funqcias qvevidan, miT ufro ukeTesi iqneba Cveni
algoriTmi.
davamtkicoT es debulebac sawinaaRmdegos daSvebiT. davuSvaT algoriTmma, romelic
iyenebda )(2 nh evristikul funqcias, ipovna amoxsna, magram gaxsna raime wvero //n ,
romelic ar gauxsnia algoriTmis, romelic iyenebda )(1 nh . es imas niSnavs, rom )(2 nh
evristikuli funqcis mqone algoriTmisaTvis am wveros Sefaseba
)()()()( //2
//// sfnhngnf ≤+= ∗,
xolo )(1 nh evristikuli funqciis mqone algoriTmisaTvis ki
)()()()( //1
//// sfnhngnf ≥+= ∗.
saidanac gamova, rom )()( 21 nhnh > , rac ewinaaRmdegeba Cvens daSvebas.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ra saxis informacia SeiZleba iyos gamoyenebuli Zebnis gasaumjobeseblad
da rogor SeiZleba am informacis mopoveba?
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 46
2. rogori amocanebis amosaxsnelad gamoiyeneba lokaluri Zebnis
algoriTmebi?
3. ra principiT muSaobs pikisaken aRmavali Zebnis algoriTmi?
4. ra nakli gaaCnia pikisaken aRmavali Zebnis algoriTms?
5. rogor algoriTmebs uwodeben “xarb” algoriTmebs?
6. ra principizea dafuZnebuli mowesrigebuli Zebnis algoriTmi?
7. daamtkiceT ∗A algoriTmis sisrule da optimaluroba.
8. ras niSnavs mowesrigebuli Zebnis algoriTmis informirebuloba?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. ganixileT rvianis TamaSisaTvis ori SesaZlo Semfasebeli funqcia: 1) is
romelic moyvanilia leqciaSi da 2) mdgomareoba fasdeba im fiSkebis
raodenobiT, romlebic ar dganan Tavis adgilze, plus im svlebis raodenoba,
romlebic saWiroa am fiSkebis Tavis adgilze misayvanad (igulisxmeba umoklesi
gza). dawereT ∗A algoriTmis programa pirveli da meore Semfasebeli
funqciebiT da SeadareT erTmaneTs programis mier gaxsnili wveroebis
raodenoba pirvel da meore SemTxvevaSi.
2. moifiqreT evristikuli Sefasebeli funqcia, romelic saSualebas mogvcems
amovxsnaT ∗A algoriTmis saSualebiT rva lazieris amocana.
3. axseniT )(ng funqciis mniSvneloba.
4. SeecadeT SeadginoT Semfasebeli funqcia komivoiaJeris amocanisaTvis da
amoxseniT is ∗A algoriTmis gamoyenebiT.
leqleqleqleqcia #cia #cia #cia #6666
amocanebi amocanebi amocanebi amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze.SezRudvaTa dakmayofilebaze.SezRudvaTa dakmayofilebaze.SezRudvaTa dakmayofilebaze.
6.1.6.1.6.1.6.1. amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze. aqamde Cven vixilavdiT algoriTmebs,
romlebic amocanis amoxsnas eZeben mdgomareobaTa sivrceSi. am midgomis realizaciisaTvis
saWiro gaxda mdgomareobaTa Sefaseba evristikuli funqciebis saSualebiT, romlebic
mWidrod arian dakavSirebuli im problemur garemosTan, romelsac miekuTvneba mocemuli
amocana. amasTan, yovel nabijze saWiroa SevamowmoT, mivaRwieT Tu ara miznis
mdgomareobas. amave dros es mdgomareobebi warmoadgenen raRac “Sav yuTs”, erTnairi
Sinagani struqturiT. es struqtura mocemulia monacemebiT, romlebTanac wvdoma SeiZleba
ganxorcieldes mxolod im procedurebis saSualebiT, romlebic miekuTvneba mocemul
problemur garemos. amis garda, yvela es amocana iseTia, rom amocanis amoxsna
warmoadgens gzas sawyisi mdgomareobidan miznis mdgomareobamde. exla unda ganvixiloT
amocanebi egreT wodebul SezRudvaTa dakmayofilebazeSezRudvaTa dakmayofilebazeSezRudvaTa dakmayofilebazeSezRudvaTa dakmayofilebaze, romlebSic mdgomareobebi da
miznis Semowmeba Seesabameba standartul, struqturirebul da Zalian martiv warmodgenaswarmodgenaswarmodgenaswarmodgenas. . . .
amasTan am amocanebSi amoxsnas warmoadgens mxolod miznis mdgomareobaamoxsnas warmoadgens mxolod miznis mdgomareobaamoxsnas warmoadgens mxolod miznis mdgomareobaamoxsnas warmoadgens mxolod miznis mdgomareoba da ara gza
sawyisi mdgomareobidan miznis mdgomareobamde.Ees saSualebas mogvcems CamovayaliboT
Zebnis iseTi, ufro moxerxebuli algoriTmebi, romlebsac SeeZlebaT isargeblon
mdgomareobis aseTi struqturirebuli saxiT warmodgenis upiratesobiT da ZebnisaTvis
gamoiyenon zogadi daniSnulebis evristikuli funqciebi. agreTve arsebiTia isic, rom
miznis Semowmebis is standartuli warmodgena, romelic gamoiyeneba am algoriTmebSi da
romelic dakavSirebulia amocanis struqturaze, saSualebas gvaZlevs SevqmnaT amocanis
dekompoziciis meTodebi da davadginoT Sinagani kavSiri amocanis struqturasa da
amoxsnis sirTules Soris.
6.2.6.2.6.2.6.2. cvladebi da SezRudvebi.cvladebi da SezRudvebi.cvladebi da SezRudvebi.cvladebi da SezRudvebi. formalurad, nebismieri SezRudvaTa dakmayofilebSezRudvaTa dakmayofilebSezRudvaTa dakmayofilebSezRudvaTa dakmayofilebis is is is
amocana (Sda) amocana (Sda) amocana (Sda) amocana (Sda) ganisazRvreba nXXX ,..., 21 cvladebiTa cvladebiTa cvladebiTa cvladebiTa da mCCC ,...,, 21 SezRudvebis SezRudvebis SezRudvebis SezRudvebis
simravleebiT. TiToeul iX cvlads gaaCnia iD SesaZlo mniSvnelobaTa aracarieli
gansazRvris aregansazRvris aregansazRvris aregansazRvris are. TiToeuli jC SezRudva Seicavs cvladebis raime qvesimravles da
gansazRvravs am qvesimravlisaTvis dasaSveb kombinaciebs. amocanis mdgomareoba
ganisazRvreba cvladisaTvis mniSvnelobaTa miniWebisminiWebisminiWebisminiWebis gziT. miniWebas, romelic ar arRvevs
arcerT SezRudvas, ewodeba dasaSvebidasaSvebidasaSvebidasaSvebi an TavsebadiTavsebadiTavsebadiTavsebadi miniWeba.
sruli ewodeba iseT miniWebas, romelSic monawileobs yvela cvladi, xolo amocanis amocanis amocanis amocanis
amonaxsniamonaxsniamonaxsniamonaxsni ewodeba iseT srul miniWebas, romelic akmayofilebs yvela SezRudvas. garda
amisa, zogierT amocanebSi saWiroa iseTi amonaxsnis povna, romelic axdens miznis miznis miznis miznis
funqciisfunqciisfunqciisfunqciis optimizacias.
6.3.6.3.6.3.6.3. amocanis warmodgena.amocanis warmodgena.amocanis warmodgena.amocanis warmodgena. davuSvaT, mocemuli gvaqvs ruka, romelic Sedgeba Svidi
regionisagan da Cveni amocanaa gavaferadoT es ruka sami feris (wiTeli, mwvane, cisferi)
saSualebiT ise, rom mezobel regionebs ar hqondeT erTi da igive feri (ix. sur. #6.1).
CamovayaliboT es amocana SdaSdaSdaSda–s enaze. AaRvniSnoT regionebi cvladebiT:
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 48
7654321 ,,,,,, AAAAAAA . yvela cvladis dasaSveb mniSvnelobaTa simravle Sedgeba sami
ferisagan {wiTeli –1, mwvane _2, cisferi _3}. SezRudvebi moiTxoven, rom yvela wyvili
gaferadebuli iyos sxvadasxva ferad. magaliTad, 1A da 2A cvladebisaTvis dasaSvebia
ferTa Semdegi kombinaciebi: )}2,3();1,3();3,2();1,2();3,1();2,1{( . SesaZlebelia am SezRudvebis
ufro martivi saxiT Cawerac, magaliTad, 21 AA ≠ , Tuki algoriTmSi arsebobs iseTi
procedura, romelic SeZlebs mis wakiTxvas. . . .
sur. # 6.1. amocana rukis gaferadebaze
zogadad aseTi amocanebi SezRudvebze SesaZlebelia warmovadginoT grafis saxiT,
sadac kvanZebi Seesabamebian cvladebs, xolo rkalebi SezRudvebs (ix. sur. # 6.2).
amocanis SdaSdaSdaSda-sDAsaxiT warmodgena saSualebas gvaZlevs, mivaRwioT mniSvnelovan
upiratesobas amocanis mdgomareobaTa simravlis saxiT warmodgenasTan SedarebiT:
1. mdgomareobis warmodgena xdeba standartuli SabloniT (cvladebi, maTi
mniSvnelobebi da SezRudvebi), amitom Svilobilis ganmsazRvreli funqcia
(operatorebi) da miznis Semowmeba SeiZleba CavweroT universaluri formiT,
erTnairad yvela amocanisaTvis.
2. SeiZleba damuSavebuli iqnas efeqturi, standartuli evristikuli funqciebi,
romelTa Sesaqmnelad saWiro aRar iqneba damatebiTi codna konkretuli
problemuri garemos Sesaxeb.
3. amocanis amoxsnis procesis gasamartiveblad SeiZleba gamoviyenoT SezRudvaTa
grafis struqtura, rac saSualebas mogvcems eqsponencialurad SevamciroT
sirTule.
advili saCvenebelia, rom SdaSdaSdaSda klasis yvela amocana SeiZleba aRwerili iqnas iseve,
rogorc amocanebi miznis Zebnaze. Cven aRvwerdiT amocanas xuTi komponentis saSualebiT:
mdgomareobaTa simravle; sawyisi mdgomareoba; Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia
(operatorebis simravle); miznis mdgomareoba da gzis fasi. am SemTxvevaSi sawyisi sawyisi sawyisi sawyisi
1A 2A
4A
3A
5A
6A
7A
1A
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 49
sur. # 6.2. amocanis warmodgena grafis saSualebiT.
mdgomareobamdgomareobamdgomareobamdgomareoba iqneba ccccarieliarieliarieliarieli miniWeba, romlis drosac arcerT cvlads ar mieniWeba
mniSvneloba. Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia Svilobili wveros ganmsazRvreli funqcia –––– romelime cvladisaTvis
dasaSvebi mniSvnelobis miniWebadasaSvebi mniSvnelobis miniWebadasaSvebi mniSvnelobis miniWebadasaSvebi mniSvnelobis miniWeba. miznis Semowmebis procedura tolfasia Semowmebisa,
mimdinare miniWebamimdinare miniWebamimdinare miniWebamimdinare miniWeba srulia Tu ara. gzis fasigzis fasigzis fasigzis fasi mudmivi sidide iqneba yvela gadasvlisaTvis
(yvela cvladisaTvis raime mniSvnelobis miniWebisaTvis).
yvela amoxsna unda warmoadgendes srul miniWebas da amitom unda imyofebodes n
doneze, sadac n aris cvladebis raodenoba. garda amisa xis siRrme aucileblad iqneba
agreTve n -is toli, amitom SdaSdaSdaSda amocanebis amoxsnis dros farTod gamoiyeneba siRrmeSi
gadarCevis algoriTmebi. am amocanebisaTvis damaxasiaTebelia agreTve is rom, araviTar
interess ar warmoadgens is gza, romliTac miiRweva amoxsna, amitomac SeiZleba
movaxdinoT amocanis formulireba srulsrulsrulsrul mdgomareobaTa enazemdgomareobaTa enazemdgomareobaTa enazemdgomareobaTa enaze, romelSic yvela
mdgomareoba warmoadgens srul miniWebas, romlebic an akmayofileben SezRudvebs an ara.
aseT SemTxvevaSi ufro mosaxerxebelia lokaluri Zebnis algoriTmebis gamoyeneba.
ufro martivi amocanebisaTvis damaxasiaTebelia diskretuli cvladebidiskretuli cvladebidiskretuli cvladebidiskretuli cvladebi, , , , romelTac
aqvT sasrulsasrulsasrulsasruliiii gansazRvris areebi gansazRvris areebi gansazRvris areebi gansazRvris areebi. . . . aseTia Cvens mier ganxiluli magaliTi. aseTivea rva
lazieris amocana, romelSic 821 ,...,, QQQ cvladebiT SegviZlia aRvniSnoT TiToeuli
lazieris pozicia 1, 2, . . ., 8 vertikalebze. TiToeuli cvladis mniSvnelobaTa simravle
iqneba – {1,2,3,4,5,6,7,8}. Tu nebismieri cvladis gansazRvris aris maqsimaluri zomaa d ,
maSin yvela SesaZlo srul miniWebaTa raodenoba izomeba sididiT O( nd ). miuxedavad imisa,
rom Sefaseba aqac eqponencialuria, algoriTmebi, romlebic gamoiyeneba SdaSdaSdaSda amocanebis
amosaxsnelad umetes SemTxvevaSi saSualebas gvaZleven amovxsnaT ramdenime rigiT ufro
rTuli amocanebi.
diskretul cvladebsac SeiZleba hqondeT usasrulo gansazRvris areusasrulo gansazRvris areusasrulo gansazRvris areusasrulo gansazRvris are. . . . aseT
SemTxvevaSi ukve SeuZlebelia SezRudvaTa aRwera cvladebis dasaSveb mniSvnelobaTa
kombinaciebis CamoTvliT. Aam SemTxvevaSi saWiroa gamoviyenoT SezRudvaTa aRweris enaSezRudvaTa aRweris enaSezRudvaTa aRweris enaSezRudvaTa aRweris ena.
yvelaze xSirad am mizniT gamoiyeneba algebruli aRwera. magaliTad, Tu ori cvladidan
1A
2A
4A 5A
3A
6A
7A
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 50
x da y , erTerTis mniSvnelobebi ar SeiZleba iyos naklebi raime mudmivi sididiT
meoreze, gveqneba SezRudva yax <+ . amave dros ukve aRar SeiZleba aseTi amocanebis
amoxsna ubralod yvela SesaZlo miniWebaTa CamoTvlis gziT, radganac aseT miniWebaTa
raodenoba iqneba usasrulo simravle. SdaSdaSdaSda amocanebSi Cven ar ganvixilavT amocanebs
mTelmniSvneliani cvladebiTa da wrfivi SezRudvebiT da amocanebs cvladTa uwyveti
gansazRvris areebiT. Epirveli tipis amocanebi Seiswavleba wrfiv programirebaSi, xolo
meore saxis – operaciaTa gamokvlevaSi.
6.4.6.4.6.4.6.4. SezRudvaTa tipebi.SezRudvaTa tipebi.SezRudvaTa tipebi.SezRudvaTa tipebi. garda cvladebis tipebis daxasiaTebisa, sasargebloa
ganvixiloT SezRudvaTa tipebic. SezRudvebi SeiZleba iyos unaruli,unaruli,unaruli,unaruli, anu exebodes
mxolod erT cvlads. . . . magaliTad, davuSvaT, rukaze 1A regioni ar SeiZleba SeiRebos
wiTlad, radganac mis mflobels ar uyvars wiTeli feri. unaruli SezRudva gadaiWreba
martivad, gansazRvris aridan Sesabamisi mniSvnelobis amogdebiT. ufro rTulia binaruli binaruli binaruli binaruli
SezRudvebiSezRudvebiSezRudvebiSezRudvebi, romlebic moqmedeben or cvladze. MmagaliTad, 21 AA ≠ . . . .
ufro maRali rigis SezRudvebSi monawileoben sami da ufro meti cvladebi. aseTi
amocanebis kargi magaliTia e.w. ricxviTi rebusebi, romlebSic ricxvebi Secvlilia
asoebiT. magaliTad, FOURTWOTWO =+ . aq moTxovna, rom eqvsive cvladi
( ORWUTF ,,,,, ) am gamosaxulebaSi Rebulobs sxvadasxva mniSvnelobebs, SeiZleba
Cawerili iqnas, rogorc SezRudva eqvsi cvladiT – yvelayvelayvelayvela gansxvgansxvgansxvgansxv ( ORWUTF ,,,,, ) an
sxvanairad binaruli SezRudvebis simravliT ( TF ≠ ). SezRudvebi Sekrebaze svetebSi aseve
Seicavs damatebiT cvladebs:
21
1
10
10
XUWWX
XROO
+=++⋅+=+
FX
XOTTX
=+=++
3
32 10
sadac 321 ,, XXX damatebiTi cvladebiadamatebiTi cvladebiadamatebiTi cvladebiadamatebiTi cvladebia, , , , mniSvnelobebiT 0 an 1, romelic gadaitaneba
Semdeg TanrigSi. maRali rigis SezRudvebi SeiZleba warmovadginoT SezRudvisSezRudvisSezRudvisSezRudvis
hipergrafishipergrafishipergrafishipergrafis saSualebiT ise, rogorc es moyvanilia sur. #6.3 rogorc am magaliTidanac
kargad Cans, maRali rigis SezRudvebi SeiZleba davSaloT binarul SezRudvebad
damatebiTi cvladebis Semotanis gziT, amitom SemdgomSi ganvixilavT mxolod binarul
SezRudvebs.
6.5.6.5.6.5.6.5. komutaturoba.komutaturoba.komutaturoba.komutaturoba. Cven vnaxeT, rom Sda Sda Sda Sda amocanebi SeiZleba warmovadginoT rogorc
Zebnis amocanebi da Sesabamisad SeiZleba maT amosaxsnelad gamoviyenoT Zebnis nebismieri
algoriTmi. vnaxoT ra moxdeba Tuki gamoviyenebT ganivi gadarCevis algoriTms, rodesac
cvladebis raodenobaa n da TiToeul maTgans SeuZlia miiRos d mniSvneloba. pirvel
etapze gveqneba dn ⋅ SesaZlo varianti, radganac nebismieri mniSvneloba SegviZlia
mivaniWoT nebismier cvlads. meore etapze gveqneba ukve dn ⋅− )1( varianti da sabolood,
miviRebT xes ndn ⋅! totiT, maSin rodesac sinamdileSi arsebobs mxolod d n
SesaZlo
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 51
sruli miniWeba.Y es xdeba imitom, rom ar iqna gaTvaliswinebuli yvela SdaSdaSdaSda amocanisaTvis
sur. # 6.3. SezRudvis yvelagansxvyvelagansxvyvelagansxvyvelagansxv ( ORWUTF ,,,,, ) hipergrafi.
aq rgolebiT aRniSnulia SezRudvebi, romlebic dakavSirebulebi arian maT
mier SezRudul cvladebTan
damaxasiaTebeli Tviseba – komutaturobakomutaturobakomutaturobakomutaturoba.... amocanas ewodeba komutaturuli, Tu amoxsnis
procesSi gamoyenebuli nebismieri konkretuli qmedebebis rigs ara aqvs mniSvneloba.
swored es Tviseba axasiaTebs SdaSdaSdaSda amocanebs, radganac ra rigiTac ar unda mivakuTvnoT
cvladebs mniSvnelobebi, Cven vRebulobT erTsa da imave nawilobriv miniWebas. amitom
yvela algoriTmSi, romelic gamoiyeneba SdaSdaSdaSda amocanebis amosaxsnelad, Svilobili
wveroebi warmoiqmneba imis gaTvaliswineboT, rom xis TiToeul kvanZSi xdeba mniSvnelobis
miniWeba mxolod erTi cvladisaTvis. magaliTad, Tu davubrundebiT rukis gaferadebis
amocanas, sawyis mdgomareobaSi ,11 =A A 21 =A da 31 =A variantebidan unda amovirCioT
erTerTi da ara 2,1 21 == AA variantebidan romelime. mxolod am pirobis dacviT
SegviZlia SevamciroT gadarCeva d n----mde.
6.6. Zebna ukan dabrunebiT.6.6. Zebna ukan dabrunebiT.6.6. Zebna ukan dabrunebiT.6.6. Zebna ukan dabrunebiT. GZebnas siRrmeSi, romlis drosac yovel jerze amoirCeva
mniSvnelobebi erTi cvladisaTvis da xdeba ukan dabruneba, rodesac aRar rCeba dasaSvebi
mniSvnelobebi, romelTa miniWebac SesaZlebelia am cvladisaTvis, ewodeba Zebna ukan Zebna ukan Zebna ukan Zebna ukan
dabrunebiTdabrunebiTdabrunebiTdabrunebiT. algoriTmi Zalian martivia. sawyis mdgomareobaSi (arcerT cvlads ara aqvs
miniWebuli raime mniSvneloba) aiReba pirveli cvladi da mieniWeba yvela dasaSvebi
mniSvnelobebi. meore etapze aiReba pirveli wvero da meore cvlads mieniWeba yvela
dasaSvebi mniSvneloba. Tu miiRweva iseTi sasruli mdgomareoba, romelSic yvela
cvlads aqvs miniWebuli dasaSvebi mniSvneloba, amocana amoxsnilia, Tu ara – algoriTmi
dabrundeba erTi nabijiT ukan da ganixilavs sxva wveros. cxadia es algoriTmi
warmoadgens arainformirebuli Zebnis algoriTms da amitom misi gamiyeneba didi
amocanebis amosaxsnelad araefeqturia. aseT SemTxvevebSi Zebnis informirebuli
algoriTmebis efeqturobis gaumjobesebis mizniT viyenebdiT evristikul informacias,
F T U W R O
1X 2X 3X
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 52
romelic gamomdinareobda Cveni codnidan mocemuli konkretuli amocanis Sesaxeb.
sur. # 6.4. algoriTmis agebuli xis nawili rukis gaferadebis amocanisaTvis
6.7. Zebna ukan dabrunebiT dmm6.7. Zebna ukan dabrunebiT dmm6.7. Zebna ukan dabrunebiT dmm6.7. Zebna ukan dabrunebiT dmm----is gamoyenebiTis gamoyenebiTis gamoyenebiTis gamoyenebiT.Eexla vnaxoT, rogor SeiZleba SdaSdaSdaSda
amocanebisaTvis movaxdinoT gadarCevis efeqturi Semcireba ise, rom gamoviyenoT ara raime
evristikuli informacia konkretuli amocanis Sesaxeb, aramed mxolod informacia,
romelic gamomdinareobs amocanis formalizaciis principebidan. amisaTvis davukvireT
rogor muSaobs zemoTganxiluli algoriTmi. is cvladebs irCevs im mimdevrobiT, ra
mimdevrobiTac isini Setanilia siaSi “cvladebi” da aniWebs maT dasaSveb mniSvnelobebs
aseve rigis mixedviT siidan “mniSvnelobebi”. es midgoma cxadia yovelTvis ver iqneba
efeqturi. igive Cveni magaliTis SemTxvevaSi, mas Semdeg, rac algoriTmi mianiWebs
mniSvnelobebs 1A da 2A cvladebs, mas 4A cvladisaTvis rCeba erTaderTi dasaSvebi
mniSvneloba, amitom logikurad ufro swori iqneba, Tu Semdeg etapze algoriTmi aiRebs
4A cvlads da ara 3A cvlads. marTlac, Tu mesame etapze algoriTmi aiRebs 4A cvlads,
yvela darCenil cvladebs garda 7A darCebaT erTaderTi dasaSvebi mniSvnelobebi da
amocana swrafad gadaiWreba. es daskvna, rom yovel etapze umjobesia amovarCioT cvladi
dasaSvebi mniSvnelobebis minimaluri raodenobebiT, SegviZlia CamovayaliboT pirveli
evristikis saxiT - ddddarCenil mniSvnelobaTa minimumi (dmm), arCenil mniSvnelobaTa minimumi (dmm), arCenil mniSvnelobaTa minimumi (dmm), arCenil mniSvnelobaTa minimumi (dmm), an sxvanairad cvladi yvelaze cvladi yvelaze cvladi yvelaze cvladi yvelaze
meti SezRudvebiT. meti SezRudvebiT. meti SezRudvebiT. meti SezRudvebiT. aseTi evristikis gamoyeneba iZleva kidev im upiratesobasac, rom Tu
romelime cvladis dasaSveb mniSvnelobaTa simravle gaxdeba nolis toli, algoriTmi
pirvel rigSi amoirCevs am cvlads, miva warumateblobamde da mokveTavs am tots.
davarqvaT am algoriTms Zebna Zebna Zebna Zebna ukan ukan ukan ukan dabrunebiTdabrunebiTdabrunebiTdabrunebiT dmmdmmdmmdmm––––iiiis gamoyenebiT. s gamoyenebiT. s gamoyenebiT. s gamoyenebiT. am algoriTmis
efeqturoba wina algoriTmTan SedarebiT SeiZleba gaizardos 3-dan 3000 jer amocanis
mixedviT.
6.8. xarisxovani evristika.6.8. xarisxovani evristika.6.8. xarisxovani evristika.6.8. xarisxovani evristika. samwuxarod, es evristika arafers ar gveubneba pirveli
cvladis amorCevaze, radganac xSir SemTxvevaSi (iseve rogorc Cvens magaliTSi), sawyis
mdgomareobaSi yvela cvlads gaaCnia erTi da igive dasaSveb mniSvnelobaTa simravle. am
SemTxvevaSi mosaxerxebelia xarisxovani evristikisxarisxovani evristikisxarisxovani evristikisxarisxovani evristikis gamoyeneba. es evristika cdilobs
11 =A 21 =A 31 =A
22 =A 32 =A
13 =A 33 =A
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 53
Seamciros xis datotvis koeficienti imis xarjze, rom pirvelad amoirCevs cvlads,
romelic monawileobs yvelaze met SezRudvebSi im cvladebTan, romlebsac jer ara aqvT
miniWebuli mniSvnelobebi. Cvens magaliTSi aseT cvlads warmoadgens 4A cvladi. es
evristika dmmdmmdmmdmm evristikasTan SedarebiT naklebad amcirebs gadarCevas, magram is Zalian
sasargebloa gaurkvevel situaciebSi.
Mmas Semdeg, rac amovirCevT romelime cvlads, saWiroa davadginoT misi mniSvnelobebis
miniWebis rigi. amisaTvis SeiZleba gamoviyenoT kidev erTi efeqturi evristika -
minimalurad SemzRudavi mniSvnelobis minimalurad SemzRudavi mniSvnelobis minimalurad SemzRudavi mniSvnelobis minimalurad SemzRudavi mniSvnelobis amorCevis evristikaamorCevis evristikaamorCevis evristikaamorCevis evristika. Aes evristika upiratesobas
aniWebs cvladis im mniSvnelobebs, romlebic minimalurad zRudaven danarCeni
cvladebisaTvis mniSvnelobaTa miniWebis variantebs. imave magaliTSi Tu pirvel cvlads
miniWebuli aqvs mniSvneloba erTi, meore cvlads ki mniSvneloba – ori da vixilavT mesame
cvlads, dasaSvebi ori variantidan es evristika amoirCevs mniSvnelobas erTi, radgan
samis miniWeba meoTxe cvlads aRar utovebs dasaSveb mniSvnelobas. Tu Cven veZebT
amocanis yvela amoxsnas, an amocanas ar gaaCnia amonaxseni, maSin am evristikis gamoyenebas
azri ara aqvs, yvela danarCen SemTxvevaSi ki es evristikac amcirebs gadarCevas.
sur. # 6.5. algoriTmis muSaobis pirveli etapi.
vnaxoT, rogor imuSavebs aseTi evristikebiT aRWurvili algoriTmi Cveni magaliTis
SemTxvevaSi. xarisxovani evristikis gamoyenebiT is pirvel cvladad amoirCevs 4A
cvlads, radganac is dakavSirebulia xuT cvladTan. minimalurad SemzRudavi
mniSvnelobis amorCevis evristika aq ver imuSavebs imitom, rom yvela danarCeni cvladebis
(garda 7A ) dasaSveb mniSvnelobaTa simravle izRudeba erTnairad. aqedan gamomdinare,
pirveli etapis Semdeg xes eqneba Semdegi saxe (ix. sur. # 6.5.).
sur. # 6.6. algoriTmis muSaobis meore etapi.
14 =A 24 =A 34 =A
2
1
1
4
==
A
A
3
1
1
4
==
A
A
1
2
1
4
==
A
A
3
2
1
4
==
A
A
1
3
1
4
==
A
A
2
3
1
4
==
A
A
14 =A 24 =A 34 =A
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 54
meore etapze algoriTmi eZebs cvlads, romlis dasaSveb mniSvnelobaTa simravle
minimaluria. aseTebia ,,,,, 65321 AAAAA amitom is amoirCevs 1A -s da miiReba Semdegi xe (ix
sur. # 6.6.).
mesame etapze erTi (minimaluri) dasaSvebi mniSvneloba eqneba 3A cvlads, Semdeg
etapze 4A -s da ase gagrZeldeba sanam algoriTmi ar mianiWebs mniSvnelobebs pirvel
eqvs cvlads. Semdeg darCeba mxolod meSvide cvladi, romelmac SeiZleba miiRos sami
mniSvneloba damoukideblad sxva cvladebisagan, amitom gveqneba amocanis Tvrameti
sxvadasxva amoxsna (ix.sur. # 6.7).
............
sur. #6.7 rukis gaferadebis amocanis amoxsna
6.9. winaswari Semowmeba.6.9. winaswari Semowmeba.6.9. winaswari Semowmeba.6.9. winaswari Semowmeba. aqamde ganxilul algoriTmSi SezRudva, romelic vrceldeboda
romelime cvladze, mxedvelobaSi miiReboda mxolod maSin, rodesac xdeboda am
34 =A 24 =A 34 =A
2
1
1
4
==
A
A
3
1
1
4
==
A
A
1
2
1
4
==
A
A
3
2
1
4
==
A
A
1
3
1
4
==
A
A
2
3
1
4
==
A
A
3
2
1
2
1
4
===
A
A
A
2
3
1
2
1
4
===
A
A
A
2
3
2
1
3
2
1
4
====
A
A
A
A
3
2
3
2
1
5
3
2
1
4
=====
A
A
A
A
A
2
3
2
3
2
1
6
5
3
2
1
4
======
A
A
A
A
A
A
1
2
3
2
3
2
1
7
6
5
3
2
1
4
=======
A
A
A
A
A
A
A
2
2
3
2
3
2
1
7
6
5
3
2
1
4
=======
A
A
A
A
A
A
A
3
2
3
2
3
2
1
7
6
5
3
2
1
4
=======
A
A
A
A
A
A
A
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 55
cvladisaTvis mniSvnelobis miniWeba. magram Tu zogierT SezRudvas ganvixilavT ufro
adreul etapebze, an saerTod Zebnis dawyebamde, SesaZlebelia mkveTrad SevamciroT Zebnis
sivrce.
erTerT saSualebas Zebnis dros SezRudvebis ukeT gamoyenebisa warmoadgens
winaswariwinaswariwinaswariwinaswari Semowmeb Semowmeb Semowmeb Semowmebisisisis meTodi, romelic mdgomareobs SemdegSi: cvladisaTvis raime
mniSvnelobis miniWebisas xdeba yvela im cvladis Semowmeba, romlebsac jer ara aqvT
miniWebuli mniSvneloba da romlebic SezRudviT dakavSirebulni arian am cvladTan. maTi
gansazRvris aredan amoiSleba is mniSvnelobebi, romlebic SeuTavsebelni arian
cvladisTvis miniWebul mniSvnelobasTan. sur. # 6.8. mocemulia winaswariwinaswariwinaswariwinaswari SemowmebisSemowmebisSemowmebisSemowmebis
meTodis gamoyeneba Cvens mier zemoT ganxiluli magaliTisaTvis. pirvel striqonSi
mocemulia sawyisi gansazRvris areebi Zebnis dawyebamde. meore striqonSi gansazRvris
areebi mas Semdeg, rac pirvel cvlads mivaniWeT mniSvneloba 1. mesame striqonSi – pirvel
cvlads mieniWa mniSvneloba erTi da mesame cvlads – 2. meoTxe striqonSi pirvels –1,
mesames – 2, mexuTs – 3. rogorc am magaliTidan Cans, mas Semdeg, rac
1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A
1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3
1 2 3 1 2 3 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3
1 3 2 3 1 3 1 2 3 1 2 3
1 3 2 3 1 2 1 2 3
sur. # 6.8. winaswari Semowmebis meTodis cxriliN
pirvel cvlads mivaniWeT mniSvneloba 1 da mesames mniSvneloba –2, meore da meoTxe
cvladebs darCaT erTaderTi dasaSvebi mniSvnelobebi. Ees ra Tqma unda amcirebs Zebnis
xis datotvas, rasac aucileblad gamoiyenebs dmmdmmdmmdmm evristika. meore, rac aseve Zalian
mniSvnelovania, aris is, rom mexuTe cvladisaTvis mniSvnelobis 3 miniWebis Semdeg meoTxe
cvladis dasaSveb mniSvnelobaTa simravle aRmoCnda carieli, rac imas niSnavs, rom es
kombinacia SeuTavsebelia SezRudvebTan, amitom algoriTmi aRar gaagrZelebs mis
ganxilvas da dabrundeba ukan.
Mmiuxedavad imisa, rom winaswari Semowmebiswinaswari Semowmebiswinaswari Semowmebiswinaswari Semowmebis meTodi saSualebas gvaZlevs aRmovaCinoT
bevri Seusabamoba, mas mainc ar SeuZlia yvelafris danaxva. magaliTad, mesame striqonSi,
pirveli cvladisaTvis 1 miniWebisa da mesame cvladisaTvis 2 minWebis Semdeg meore da
meoTxe cvladebs rCebaT mxolod mniSvneloba 3. es regionebi ki erTmaneTis mezoblebi
arian da ar SeuZliaT miiRon erTi da igive mniSvnelobebi. aseT SemTxvevebSi
SesaZlebelia gamoviyenoT sxvadasxva meTodebi, romlebic gaerTianebulni arian erTi
saxelis qveS SezRudvaTa gavrceleba.SezRudvaTa gavrceleba.SezRudvaTa gavrceleba.SezRudvaTa gavrceleba. Yyvelaze swrafi aseT meTodebs Soris aris
rkalebis Tavsebadobisrkalebis Tavsebadobisrkalebis Tavsebadobisrkalebis Tavsebadobis Semowmeba. am SemTxvevaSi rkalis qveS gvesmis orientirebuli
gadasvla SezRudvaTa grafze, iseTi, rogoricaa magaliTad rkali 6A -dan 4A -ze.
gansazRvris Tanaxmad, rkali erTi wverodan (erTi cvladidan) meorisken Tavsebadia, Tu
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 56
pirveli wveros (pirveli cvladis) yoveli mniSvnelobisaTvis arsebobs meore cvladis
raime mniSvneloba, romelic dasaSvebia (Tavsebadia) pirveli cvladis mniSvnelobasTan.
Cveni magaliTisaTvis davuSvaT, 5A cvladis dasSvebi mniSvnelobaa {1,3} da 4A cvladis ki-3
(rogorc esaa winaswari Semowmebis cxrilis mesame striqonSi). maSin orientirebuli
rkali 4A -dan 5A -Si Tavsebadia, radganac Tu 4A -s mivaniWebT mniSvnelobas 3, 5A -s
SeiZleba mivaniWoT 1, magram piriqiT orientirebuli rkali ukve aRaraa Tavsebadi,
radganac, Tu 5A -s mivaniWeT mniSvneloba 3, maSin 4A -s aRar darCeba dasaSvebi
mniSvneloba.
6.10. amocanis 6.10. amocanis 6.10. amocanis 6.10. amocanis dekompoziciadekompoziciadekompoziciadekompozicia. . . . arseboben aseTi tipis amocanebis amoxsnis ufro swrafi
meTodebi, romlebic iyeneben amocanis struqturas da axdenen amocanis dekompoziciasdekompoziciasdekompoziciasdekompozicias
qveamocanebad, romlbic Semdeg calcalke amoixsneba. Cvens mier ganxilul magaliTSi,
pirveli eqvsi regionis gaferadeba aranair gavlenas ar axdens meSvide regionze, anu es
qveamocanebi arian damoukidebeli qveamocanebi, damoukidebeli qveamocanebi, damoukidebeli qveamocanebi, damoukidebeli qveamocanebi, amas aCvenebs amocanis grafic, romelzec
meSvide regioni ar aris dakavSirebuli arcerT sxva regionTan. maSin Cveni ZiriTadi
amocana SeiZleba gavyoT or qveamocanad: pirveli eqvsi regionis gaferadeba da meSvide
regionis gaferadeba. am SemTxvevaSi amocanis amoxnis siRrme Semcirdeba Svididan eqvsamde.
es ra Tqma unda arc Tu ise bevria, magram warmovidginoT, rom gvaqvs amocana, romelic
Seicavs n cvlads da es amocana iyofa iseT damoukidebel qveamocanebad, sadac
TiToeuli qveamocana Seicavs c cvlads (radganac qveamocanebi damoukidebelia, erTi
qveamocanis cvladebi ar monawileoben meore qveamocanaSi), amitom sul gveqneba cn
qveamocana da TiToeuli qveamocanis amoxsna moiTxovs maqsimum cd variants, amitom mTeli
amocanis amoxsnis sirTule iqneba )( cndO c, romelic wrfivadaa damokidebuli n -ze
gansxvavebiT ).( ndO es ra Tqma unda mniSvnelovnad amcirebs amocanis amoxsnis dros.
amocanis daSla damoukidebel qveamocanebad Zalian kargi da swrafi meTodia, magram
samwuxarod aseTi amocanebi gvxvdeba Zalian iSviaTad, umravles SemTxvevebSi qveamocanebi
damokidebulia erTmaneTze da qmnian grafs. umartives SemTxvevaSi es grafi SeiZleba iyos
xexexexe, rodesac nebismieri ori qveamocana dakavSirebuli erTmaneTTan mxolod erTi gziT (ix
sur. # 6.9).
a) b)
sur. # 6.9. a) xiseburi struqtura; b) cvladebis wrfivi mowesrigeba fesviT A
B
C
D
E
F
A
A B C D E F
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 57
aseT SemTxvevaSi, arsebobs algoriTmi, romlis sirTulec wrfivadaa damokidebuli
cvladebis raodenobaze. es algoriTmi Sedgeba Semdegi etapebisagan:
1. amoirCie xis fesvad nebismieri cvladi da moawesrige cvladebi fesvidan
foTlebamde ise, rom TiToeuli kvanZis mSobeli kvanZi xeze win uswrebdes am kvanZs
(ix. sur. # 6.9 b). aRniSne cvladebi am mimdevrobiT, rogorc nXXX ,..., 21 , maSin
yvela cvlads garda fesvisa, eyoleba mxolod erTi mSobeli cvladi.
2. ciklSi j icvleba n -dan 2-mde gamoiyene rkalebis Tavsebadobis Semowmeba ),( ji XX
rkalebisaTvis, sadac iX aris mSobeli kvanZi jX kvanZisaTvis da Tu saWiroa
amoyare mniSvnelobebi iX -s gansazRvris aridan.
3. ciklSi j icvleba 1-dan n -mde mianiWe jX nebismieri mniSvneloba, romelic
Tavsebadia iX -s mniSvnelobasTan, sadac iX aris mSobeli kvanZi.
exla vnaxoT, SesaZlebelia Tu ara miviyvanoT rTuli grafebi xisebur struqturamde.
arsebobs ori gza amis misaRwevad: pirveli moiTxovs kvanZebis mocilebas, meore – ki
kvanZebis gareTianebas. davubrundeT Cvens magaliTs. Tu Cven SevZlebT 4A cvladis
moSorebas. maSin danarCeni cvladebi mogvcemen grafs (is. sur. # 6.10.).
sur. # 6.10. grafis xed gadaqcevis pirveli gza kvanZis mocilebiT
am kvanZis moSoreba SesaZlebelia, Tu Cven 4A cvlads davufiqsirebT raime
mniSvnelobas da danarCeni cvladebis (garda 7A ) gansazRvris areebidan amoviRebT am
mniSvnelobas. ufro rTul SemTxvevebSi SesaZlebelia erTi cvladis amoReba ar iyos
sakmarisi xis misaRebad, amitom zogadad algoriTms eqneba Semdegi saxe:
1. amovirCioT iseTi qvesimravle S cvladebis simravlidan, rom SezRudvaTa
darCenili grafi warmodgendes xes (S -s ewodeba ciklis gawyvetis simravleciklis gawyvetis simravleciklis gawyvetis simravleciklis gawyvetis simravle).
2. S -Si cvladebisaTvis yvela SesaZlo miniWebebisaTvis, romlebic akmayofileben
SezRudvebs S -Si, Seasrule Semdegi:
1A
2A
3A
5A
6A 7A
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 58
3. darCenili cvladebis mniSvnelobaTa simravlidan amoiRe yvela mniSvnelobebi,
romlebis araTavsebadia S -Si miniWebul mniSvnelobebTan;
4. Tu darCenil amocanas aqvs amoxsna, gamoitane es amoxsna S -Si Sesrulebul
miniWebebTan erTad.
Tu ciklis gawyvetis simZlavrea c , maSin algoriTmis sirTule iqneba
))(( 2dcndO c − . im SemTxvevaSi, rodesac grafi Tavisi formiT “Zalian axlosaa xesTan,
c iqneba patara, xolo drois ekonomia Zebnis ukan dabrunebis algoriTmTan SedarebiT,
Zalian didi. yvelaze cud SemTxvevaSi c SeiZleba iyos )2( −n -is toli. ciklis
gawyvetis amocana warmoadgens NP sirTulis amocanas, magram cnobilia ramdenime efeqturi
algoriTmi am amocanis amosaxsnelad.
sur. # 6.11. grafis xiseburi dekompozicia
meore gza, romelic SeiZleba gamoviyenoT xiseburi struqturis misaRebad efuZneba
SezRudvaTa grafis xiseburi dekompoziciisxiseburi dekompoziciisxiseburi dekompoziciisxiseburi dekompoziciisa a a a da dakavSirebul qveamocanaTa dakavSirebul qveamocanaTa dakavSirebul qveamocanaTa dakavSirebul qveamocanaTa simravlis
1A
A
1A
2A
4A
2A 3A
4A
4A 3A
5A
4A 5A
6A
7A
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #6666. . . . amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebazeamocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze 59
Seqmnas. TiToeuli qveamocana gadaiWreba damoukideblad da Semdeg xdeba miRebuli
Sedegebis kombinaciebis Semowmeba. Tu qveamocanebi ar iqneba Zalian didi, maSin
algoriTmi muSaobs sakmarisad warmatebulad. ganvixiloT es midgoma kvlav Cveni
magaliTis SemTxvevaSi (ix. sur. # 6.11.). aq moxda xiseburi struqturis miReba sam-sami
cvladebis gaerTianebiT dakavSirebul qveamocanaTa simravleSi. Tu dekompoziciis Semdeg
romelime qveamocanas ara aqvs amoxsna, maSin cxadia, arc mTlian amocanas ar eqneba
amoxsna Tu SevZeliT qveamocanaTa amoxsna, maSin SegviZlia vcadoT ZiriTadi amocanis
amoxsna Semdegi gziT. TiToeuli qveamocana ganixileba rogorc “megacvladi”“megacvladi”“megacvladi”“megacvladi”, romlis
gansazRvris aresac warmoadgens am qveamocanis amonaxsnebi. magaliTad, pirveli
qveamocanaa sami regionis gaferadeba sami feriT, ise, rom mezobeli regionebi ar iyos
gaferadebuli erTi da igive feriT, amitom am qveamocanas aqvs eqvsi amoxsna. Sesabamisad,
pirveli megacvladis mniSvnelobebis simravle Seicavs am eqvs amoxsnas. amis Semdeg
qveamocanebis SezRudvebis dasadgenad gamoiyeneba zemoTmoyvanili xeebis algoriTmi.
SezRudvebi, romlebic akavSireben qveamocanebs, miuTiTeben, rom qveamocanaTa amoxsnebi
unda SeTanxmebuli iyos maTi saerTo cvladebis mimarT. magaliTad, Tu viwyebT pirveli
qveamocanis amonaxsniT ,3,2,1 421 === AAA erTaderTi Tavsebadi amonaxsni meore
qveamocanisaTvis SeiZleba iyos 3,1,2 432 === AAA .
SezRudvaTa nebismieri grafisaTvis SesaZlebelia didi raodenobis xiseburi
dekompozicia. dekompoziciis amorCevis dros unda vecadoT, rom qveamocanaTa raodenoba
iyos cota. xiseburi dekompoziciis xis siganexis siganexis siganexis sigane erTiT naklebi unda iyos yvelaze didi
qveamocanis zomaze. TviT grafis xis sigane ganisazRvreba rogorc minimaluri xis sigane
yvela mis xisebur dekompoziciebs Soris. Tu grafis xis sigane tolia w da mocemulia
Sesabamisi xiseburi dekompozicia, maSin amocanis sirTule iqneba )( 1+wndO , rac imas
niSnavs, rom amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze, romelTa SezRudvaTa grafi
xasiTdeba xis sasruli siganiT, SeiZleba amoixsnas polinomialur droSi. samwuxarod,
minimaluri xis siganis mqone dekompoziciis moZebnis amocana warmoadgens NP sirTulis
amocanas, magram arseboben evristikuli meTodebi, romlebic warmatebiT gamoiyeneba
praqtikaSi.Q
sakontrolosakontrolosakontrolosakontrolo kiTxvebi: kiTxvebi: kiTxvebi: kiTxvebi:
1. ra gansxvavebaa amocanis warmodgenaSi mdgomareobaTa sivrcesa da
SezRudvebis dakmayofilebaze?
2 CamoTvaleT ra upiratesobebiB aqvs Sda Sda Sda Sda warmodgenas?
3 rogori SeiZleba iyos cvladebis mniSvnelobebi da SezRudvebi?
4 rogor amocanebs ar ganvixilavT ganvixilavT amocanebSi SezRudvaze?
5 moiyvaneT erTi da igive amocanis warmodgenis magaliTi mdgomareobaTa sivrceSi
da Sda Sda Sda Sda warmodgenaSi.
6 aRwereT algoriTmi Zebna ukan dabrunebiT
7 aRwereT evristikebi, romlebic gamoiyeneba Sda Sda Sda Sda algoriTmebSi.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 60
8 riT gansxvavdeba es evristikebi mdgomareobaTa sivrcis evristikebisagan?
9 ras niSnavs amocanis dekompozicia?
10 rogor qveamocanebs ewodeba damoukidebeli qveamocanebi?
11 ras niSnavs grafis xiseburi dekompozica/
12 rogori algoriTmi SeiZleba gamoviyenoT amocanis amosaxnelad, Tu SezRudvebis
grafis nacvlad gveqneba xe.
13 ras niSnavs amocanis dekompozicia?
14 rogor qveamocanebs ewodebaT damoukidebeli qveamocanebi?
15 ra meTodebi arsebobs rTuli grafis xisebur struqturaze misayvanad?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. SeadgineT rkalebis Tavsebadobis Semowmebis algoriTmi SeecadeT daweroT
Sesabamisi programa.
2. CamoayalibeT rva lazieris amocana SdaSdaSdaSda-s enaze da SeadareT, rodis ufro advilad
miiRweva amoxsna, roca amocana warmodgenilia mdgomareobaTa sivrceSi, Tu SdaSdaSdaSda-s
enaze?
3. moifiqreT, rogor SeiZleba gamoviyenoT lokaluri Zebnis algoriTmi
amocanebisaTvis, romlebic warmoidgineba SdaSdaSdaSda-s enaze?
4. amoxseniT leqciaSi moyvanili magaliTi amocanis dekompoziciis meTodis
gamoyenebiT da SeadareT amoxsnas, romelic mocemulia leqciaSi.
leqcia leqcia leqcia leqcia #7#7#7#7
Zebna wiZebna wiZebna wiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSinaaRmdegobis SemTxvevaSinaaRmdegobis SemTxvevaSinaaRmdegobis SemTxvevaSi
7.17.17.17.1 TamaSebi, rogorc konkurentuli problemuri garemo. TamaSebi, rogorc konkurentuli problemuri garemo. TamaSebi, rogorc konkurentuli problemuri garemo. TamaSebi, rogorc konkurentuli problemuri garemo. Cven agentTa TeoriaSi (leqcia
#2), ganvixileT multiagenturi garemo, romelSic agents uxdeboda mxedvelobaSi mieRo
sxva agentebis qmedebebi, daedgina Tu ra gavlenas iqoniebda es qmedebebi mis sakuTar
gadawyvetilebebze da amis mixediT moexdina maTi koreqcia. multiagenturi garemo Tavisi
SinaarsiT SeiZleba iyos rogorc kooperaciulikooperaciulikooperaciulikooperaciuli,,,, aseve konkurentuli.konkurentuli.konkurentuli.konkurentuli. pirvel SemTxvevaSi
agentebi urTierTTanamSromloben dasaxuli miznebis misaRwevad, meore SemTxvevaSi ki maTi
miznebi imdenad gansxvavebulia, rom erTi agentis mier miznis miRweva avtomaturad iwvevs
imas, rom meore agenti an ver miaRwevs miznas, an miaRwevs mxolod nawilobriv. xelovnur
inteleqtSi Zebnis amocanebs iseT konkurentul multiagentur garemoSi, sadac agentTa
miznebi urTierTsawinaaRmdegoa, uwodeben Zebnas winaaRmdegobis pirobebSi Zebnas winaaRmdegobis pirobebSi Zebnas winaaRmdegobis pirobebSi Zebnas winaaRmdegobis pirobebSi da radganc
aseTi garemos yvelaze xSiri magaliTebia inteleqtualuri TamaSebi – zogjer TamaSebsTamaSebsTamaSebsTamaSebs.
TamaSebi Tavisi stuqturiT gansxvavdebian erTmaneTisagan. magaliTad Wadrakis, an
SaSis TamaSi arsebiTad gansxvavdeba prefenansis TamaSisagan da aq saqme marto imaSi ki ar
aris, rom erT SemTxvevaSi saqme gvaqvs Wadrakis figurebTan, xolo meore SemTxvevaSi
baqosTan. gansxvaveba ufro Rrmaa. Wadrakis TamaSis dros aris ori mowinaaRmdege,
romelTa miznebi diametralurad gansxvavdeba erTmaneTisagan, anu antagonisturiantagonisturiantagonisturiantagonisturiaaaa.... erTi
moTamaSis mogeba avtomaturad iwvevs meoris wagebas. magaliTad prefenansis TamaSis dros
ki SesaZlebelia ramdenime moTamaSe gaerTiandes danarCenebis winaaRmdeg, anu Seqmnan
korporacia da gauCndeT saerTo mizani (magaliTad, mizeris dros). garda amisa, Wadrakis
TamaSi mimdinareobs dafaze, da drois nebismier momentSi moTamaSeebs gaaCniaT sruli
informacia TamaSis mimdinareobis Sesaxeb, maSin, rodesac prefenansis TamaSis dros
moTamaSes ar gaaCnia sruli informacia TamaSis Sesaxeb, radganac man zustad ar icis ra
kartebi uWiravT danarCen moTamaSeebs da ra kartebia bazarSi.
7.2. 7.2. 7.2. 7.2. TamaSebi sruli informaciiT.TamaSebi sruli informaciiT.TamaSebi sruli informaciiT.TamaSebi sruli informaciiT. TamaSTa maTematikur TeoriaSi pirveli tipis TamaSebs
uwodeben ori mowinaaRmdegis TamaSs nulovani jamiT da sruli informaciiT. problemuri
garemos enaze es Seesabameba determinirebul, mTlianad dakvirvebad, mimdevrobiT garemos,
romelSic moqmedebs urTierTsawinaaRmdego miznebis mqone ori agenti. cxadia aseT
SemTxvevaSi Zebnis zemoTganxiluli evristikuli algoriTmebi ver mogvcemen sasurvel
Sedegs, vinaidan yvela es algoriTmi yovel nabijze aumjobesebs Tavis parametrebs da ise
eZebs amonaxsns, rac am SemTxvevaSi SeuZlebelia. saerTod TamaSebi imiTac gansxvavdeba
sxva amocanebisagan, rom Zalian Znelia maTi amoxsna. ase magaliTad Wadrakis TamaSSi
gantotvis koeficienti saSualod udris 35, xolo TamaSi xSirad grZelda 50 svlamde
TiToeuli moTamaSis mxridan, amitom Zebnis xe Seicavs daaxloebiT 15410 wveros (Tumca
TviT Zebnis grafi Seicavs “mxolod” 4010 gansxvavebul wveros. SedarebisaTvis Cvens
galaqtikaSi molekulebis raodenoba ar aRemateba 8510 -s).
TamaSTa TeoriaSi advilad mtkicdeba, rom aseTi TamaSebisaTvis arsebobs erTaderTi
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 62
strategia, romelic saukeTesoa moTamaSisaTvis da rogorc ar unda iTamaSos
mowinaaRmdegem es strategia yovelTvis miiyvans mas mocemul TamaSSi obieqturad arsebul
saukeTeso Sedegamde. imisaTvis, rom vnaxoT Tu rogor unda movZebnoT aseTi optimaluri
strategia, ganvixiloT iseTi martivi TamaSi, rogoricaa e.w. “krestiki – noliki”. am
TamaSSi gvaqvs dafa cxra ujriT (sami samze), romelSic mowinaaRmdegeni rigrigobiT
svaven “jvars” da “nols”. TamaSi mTavrdeba maSin, rodesac erTerTi mowinaaRmdege
horizontalurad, vertikalurad an diagonalze dasvavs sam “jvars” an “nols”, an rodesac
Seivseba yvela ujra. yvela SesaZlo strategiebis raodenoba am TamaSSi tolia
381024!9123456789 ==×××××××× , magram imis gaviTvaliswinebT, rom es TamaSi
simetriulia diagonalis mimarT, maSin strategiebis raodenoba SegviZlia SevamciroT
720!6 = -mde.
7.3.7.3.7.3.7.3. minimaqsisis procedura.minimaqsisis procedura.minimaqsisis procedura.minimaqsisis procedura. rogor SeiZleba movZebnoT am TamaSSi is erTaderTi
strategia, romlis arsebobasac amtkicebs TamaSTa Teoria? amisaTvis unda avagoT TamaSis
sruli xe, anu minimum is 720 strategia, romelic gaaCnia am elementarul TamaSs. mas
Semdeg, rac avagebT TamaSis srul xes, yvela damamTavrebeli wvero SegviZlia SevafasoT
TamaSis wesebidan gamomdinare. amis Semdeg viwyebT saukeTeso svlebis mimdevrobis, anu
strategiis amorCevas. amisaTvis viqceviT Semdegnairad: davuSvaT DdamamTavrebel
wveroebSi gadavyevarT mowinaaRmdegis svlebs, cxadia, rom mowinaaRmdege ecdeba miaRwios
warmatebas, rac niSnavs Cvens damarcxebas, amitom yvela SesaZlo poziciebidan, romlebSic
gadavyavarT mowinaaRmdeges, Cven unda amovarCioT poziciebi minimaluri SefasebebiT da es
Sefasebebi mivaweroT poziciebs, romlebic dganan erTi safexuriT zeviT. am poziciebSi
ukve gadavdivarT Cveni svlebis Sedegad, amitom yvela SesaZlo poziciebs Soris unda
amovarCioT poziciebi maqsimaluri SefasebebiT da es Sefasebebi gadmovitanoT erTi
safexuriT zeviT. ase unda gavagrZeloT, sanam ar mivaRwevT sawyis pozicias. am
proceduras ewodeba minimaqsis proceduraminimaqsis proceduraminimaqsis proceduraminimaqsis procedura da saSualebas gvaZlevs vipovoT is erTaderTi
strategia, romelic miuxedavaT imisa, Tu ras iTamaSebs mowinaaRmdege, yovelTvis
migviyvans sasurvel Sedegamde. ganvixiloT magaliTi. davuSvaT, mocemuli gvaqvs TamaSis
xe (ix. sur. # 7.1), romlis damaTavrebel poziciebSi TamaSis wesebis Tanaxmad gvaqvs
TamaSis Sedegebi, anu damamTavrebeli poziciebis Sefasebebi. Sefasebebi aRebulia 1S
sur. # 7.1. TamaSis xe damamTavrebeli wveroebiT
3
-2 2 3
-2 5 10 11 2 2 3 4 min
max
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 63
moTamaSisaTvis da saukeTeso strategiis amorCevac xdeba misTvis. radganac damamTavrebel
poziciebSi gadavdivarT mowinaaRmdegis svlis Sedegad, SesaZlo poziciebidan unda
amovarCioT minimaluri Sefasebebi. gveqneba Sefasebebi 3;2;2− . es Sefasebebi unda
mivaweroT erTi safexuriT zemoT mdgom poziciebs. am poziciebSi ukve gadavdivarT 1S
moTamaSis svlis Sedegad, amitom unda amovirCioT maT Soris maqsimaluri Sefaseba, rac
mogvcems saukeTeso strategias mocemuli xisTvis. unda avRniSnos, rom es strategia
saSualebas gvaZlevs, yovelTvis miviRoT is garantirebuli mogeba, romelic
gamomdinareobs TamaSis pirobebidan, imis gaTvaliswinebiT, rom zustad aseve TamaSobs
mowinaaRmdege, magram Tu mowinaaRmdegisaTvis ucnobia misi optimaluri strategia, Cven
SeiZleba miviRoT ufro meti mogebac (mocemul magaliTSi SeiZleba samis magivrad
movigoT oTxi, Tu mowinaaRmdege iTamaSebs arasworad).
7.4.7.4.7.4.7.4. Semoklebuli minimaqsis procedura. Semoklebuli minimaqsis procedura. Semoklebuli minimaqsis procedura. Semoklebuli minimaqsis procedura. aSkaraa, rom TamaSis optimaluri strategiis
moZebnis aseTi algoriTmi SeuZlebelia gamoviyenoT met-naklebad saintereso
TamaSebisaTvis, radganac praqtikulad SeuZlebelia avagoT aseTi TamaSebis sruli xe. Tu
Cven uars vityviT garantirebulad optimaluri strategiis moZebnaze, igive procedura
SesaZlebelia gamoviyenoT maSinac, rodesac avagebT TamaSis ara srul xes, aramed mis
fragments, davuSvaT sawyisi poziciidan raime mocemul d siRremze. ase iqceva albaT
adamianic, rodesac is TamaSobs magaliTad Wadraks, SaSs an raime sxva TamaSs. am
algoriTms ewodeba Semoklebuli minimaqsis procedura.Semoklebuli minimaqsis procedura.Semoklebuli minimaqsis procedura.Semoklebuli minimaqsis procedura.
aseTi midgomis dros warmoiSveba ori problema. pirveli, ra doneze unda SevwyvitoT
axali poziciebis ageba, anu ra doneze unda gadavWraT xe. ra Tqma unda am SemTxvevaSi
unda gaTvaliswinebuli iqnas kompiuteris simZlavreebi da TamaSis xis datotvis
koeficienti, magram marto es ar aris sakmarisi. warmovidginoT, rom Wadrakis
TamaSisaTvis SemoviReT raime d done, romelzedac vWriT xes. am doneze erT erT
poziciaSi iwyeba lazierebis gacvlis kombinacia, mowinaaRmdegem ukve aiyvana Cveni
lazieri da Semdeg svlaze igives gavakeTebT Cvenc. magram es Semdegi pozicia ukve aRar
Sedis Semoklebuli minimaqsis proceduris im poziciaTa simravleSi, romelSic is eZebs
saukeTeso svlas. TavisTavad cxadia, rom situacia dawunebuli iqneba, maSinac ki, rodesac
am gzas mivyavarT saboloo gamarjvebisaken. aseTi SemTxvevebis Tavidan asacileblad
SemoRebulia e.w. mkvdari poziciismkvdari poziciismkvdari poziciismkvdari poziciis cneba. pozicias ewodeba mkvdari, Tu misi Sefaseba
radikalurad ar gansxvavdeba misi Svilobili poziciebis Sefasebebisagan. mkvdari
poziciis cneba saSualebas gvaZlevs gadavWraT xe sxvadasxva doneze da Tavidan aviciloT
Secdomebi optimaluri gzis Zebnis dros.
meore problema exeba poziciebis Sefasebas. damamTavrebel poziciebSi Sefaseba
advili gasakeTebelia, radganac is gamomdinareobs TamaSis wesebidan, magram
daumTavrebeli TamaSis dros Sefasebebis gasakeTeblad Cven kvlav unda gamoviyenoT
evristikuli Semfasebeli funqcia, romelic aigeba Cveni an specialistebis mosazrebebidan
gamomdinare da romelic nebismier pozicias Seusabamebs raime ricxvs. rogorc wesi aseT
Semfasebel funqcias aqvs polinomis saxe:
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 64
=)(nf ∑=
m
iii xa
1
sadac n aris pozicia, ix -uri aris parametri, romliTac xdeba am poziciis Sefaseba,
xolo ia - ki am parametris xvedriTi wona Semfasebel funqciaSi. m aris parametrebis
raodenoba, romlebic monawileoben poziciis SefasebaSi. unda aRiniSnos, rom aseTi
funqciis Sedgena arc ise martivia, radganac parametrebi, romlebiTac fasdeba
mdgomareoba, rogorc wesi arian xarisxovani saxis da maTTvis ricxviTi mniSvnelobebis
Sefardeba sakmaod rTuli procesia. aseve rTulia woniTi koeficientebis SerCeva, xSirad
es dakavSirebulia xangrZliv manqanur eqsperimentebTan.
mas Semdeg, rac Cven gveqneba Semfasebeli funqcia, ukve SesaZlebeli iqneba minimaqsis
proceduris gamoyeneba gadaWril, anu qvexeze. ganvixiloT aseTi funqciis Sedgenisa da
gamoyenebis magaliTi kargad cnobili “krestiki-nolikis” TamaSisaTvis. davuSvaT, 1S iyos
moTamaSe, romelic svavs “× ”-ebs, xolo 2S - moTamaSe, romelic svavs “0”-ebs. Cven
funqcias vadgenT 1S moTamaSisaTvis. SemovitanoT )(nf Semfasebeli funqcia im
poziciebisaTvis, romlebic ar arian damamTavrebeli poziciebi Semdegi saxiT:
)()()( 21 nfnfnf −= , sadac )(1 nf aris im sruli striqonebis, svetebis da diagonalebis
raodenoba, romlebic Riaa 1S moTamaSisaTvis, xolo )(2 nf ki – im sruli striqonebis,
svetebisa da diagonalebis raodenoba, romlebic Riaa 2S moTamaSisaTvis. Tu n aris
damamTavrebeli pozicia, romelSic igebs 1S moTamaSe, maSin ∞=)(nf , xolo Tu n aris
damamTavrebeli pozicia, romelSic igebs 2S moTamaSe – −∞=)(nf . magaliTad, davuSvaT,
gvaqvs pozicia
×
× 0
maSin 1S moTamaSisaTvis Riaa pirveli da meore striqonebi, pirveli da mesame svetebi da
orive diagonali, 2S moTamaSisaTvis Riaa mesame striqoni, meore sveti da erTi
diagonali, amitom .336)( =−=nf
ganvixiloT, rogor SeiZleba Semoklebuli minimaqsis algoriTmis gamoyeneba am
TamaSisaTvis. davuSvaT TamaSs iwyebs 1S moTamaSe da ganixilavs TamaSs samis tol
siRrmeze. Tu gaviTvaliswinebT simetrias, romelic axasiaTebs am TamaSs, maSin arsebobs
xuTi gansxvavebuli svla, romelic 1S moTamaSes SeuZlia iTamaSos sawyis poziciaSi.
Sesabamisad miiReba xuTi gansxvavebuli pozicia 1P , 2P , 3P , 4P da 5P .
ganvixiloT ra sapasuxo svlebis gakeTeba SeuZlia mowinaaRmdeges TiToeul svlaze da
SevafasoT miRebuli poziciebi Semfasebeli funqciiT.
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 65
1P 2P 3P 4P 5P
1P =-1
×
× 0 × 0 × × ×
0 0
0
1)( 1 =nf 0)( 2 =nf 1)( 3 −=nf 1)( 4 =nf 0)( 5 =nf
2P = -2
1)( 1 −=nf 1)( 2 −=nf 2)( 3 −=nf 0)( 4 =nf 0)( 5 =nf
3P =-1
0)( 1 =nf 1)( 2 =nf 1)( 3 −=nf 0)( 4 =nf 0)( 5 =nf
× × ×
× ×
×
0 × × 0 × × × 0 0 0
×
0 × 0 × × × × 0 0
0
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 66
4P =2
×
1)( 1 =nf 2)( 2 =nf 2)( 3 =nf 2)( 4 =nf 1)( 5 =nf
5P =-2
1)( 1 −=nf 0)( 2 =nf 1)( 3 −=nf 2)( 4 −=nf 1)( 5 −=nf
e.i. 1P svlis TamaSis SemTxvevaSi 1S moTamaSis mogeba iqneba -1-is toli. gamovTvaloT
analogiurad danarCeni oTxi SemTxvevac.
amis Semdeg Semoklebuli minimaqsis proceduris proceduris gamoyenebiT SesaZlebeli
iqneba moiZebnos mocemuli Semfasebeli funqciisaTvis yvelaze optimaluri strategia (ix.
sur. # 7.2)
P
11 −=P 22 −=P 13 −=P 24 =P 25 −=P
sur. # 7.2. Semoklebuli minimaqsis procedura “krestiki – nolikis” TamaSisaTvis.
aRvniSnoT, rom Semoklebuli minimaqsis procedura, gansxvavebiT minimaqsis
procedurisagan, ukve aRar iqneba optimaluri da SeiZleba zogierT SemTxvevaSi srulic.
0 0 0
× × × × 0 × 0
×
× × ×
× ×
0 0 0
× × × 0 × × 0
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 67
droiTi da sivrculi parametrebi rogorc minimaqsis proceduris, aseve Semoklebuli
minimaqsis procedurisa, Sefasdeba ),( mbO sadac b aris datotvis koeficienti, xolo m
- ki xis siRrme.
7.5.7.5.7.5.7.5. alfa alfa alfa alfa –––– beta beta beta beta procedura. procedura. procedura. procedura. aqamde ganxilul Zebnis yvela algoriTmSi, dawyebuli ganivi
gadarCevis algoriTmiT damTavrebuli amocanebiT SezRudvaTa dakmayofilebaze, amocanis
amoxsnis grafi (an xe) yovelTvis moicemoda aracxadi saxiT da evristikuli
programirebis ZiriTadi principis Tanaxmad, grafis (xis) agebis da Zebnis procesebi iyo
gaerTianebuli, rac warmoadgens evristikuli Zebnis mniSvnelovan upiratesobas grafze
Zebnis meTodebTan SedarebiT. rogorc vxedavT, Semoklebuli minimaqsis proceduraSi es
principi darRveulia.
Cven exla ganvixilavT proceduras, romelSic es principi kvlav aRdgenilia da
romelic saSualebas gvaZlevs gavxsnaT ufro naklebi wveroebi, vidre es xdeba
Semoklebuli minimaqsis algoriTmSi da movZebnoT zustad is amoxsna, romelsac
gvapovninebda es algoriTi erTi da igive Semfasebeli funqciis SemTxvevaSi. am
proceduras, romeli Zalian waagavs siRrmeSi gadarCevis algoriTms ewodeba alfa alfa alfa alfa –––– beta beta beta beta
proceduraproceduraproceduraprocedura. . . . Aam proceduris muSaobis principis gasagebad ganvixiloT magaliTi. davuSvaT,
gvaqvs pozicia (ix. sur. # 7.3.), romelSic svla unda gaakeTos 1S moTamaSem da is iwyebs
sur. # 7.3. alfa-beta proceduris muSaobis pirveli etapi
xis agebas, romelSic yovel wveros aqvs sami Svilobili wvero. 1S moTamaSe aagebs
sawyisi wveros pirvel Svilobil wveros, Semdeg mis Svilobil wveros da bolo doneze
samive Svilobil wveros. Seafasebs am wveroebs da radganac gadasvla xdeba misi svliT
maqsimalur Sefasebas amoitans ori doniT maRla. am Sefasebas ewodeba winaswari Sefaseba.
amis Semdeg is ganixilavs Semdeg tots (ix. sur. # 7.4.), Cayveba bolomde da miiRebs ra
Sefasebas, romelic metia winaswar Sefasebaze, aRar ganixilavs sxva wveroebs, radganac am
doneze aris mowinaaRmdegis svla da unda amorCeuli iyos svla minimaluri SefasebiT. es
iqneba beta mokveTa.
CamovayaliboT alfa _ beta procedura: im doneze, romlezedac 1S moTamaSe irCevs
6
6
5 4 6
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 68
maqsimums, xdeba alfa mokveTa, anu algoriTmi aRar gaxsnis wveros mTlianad, Tu misi
romelime Svilobili wveros Sefaseba naklebia vidre ukve gaxsnili wveros Sefaseba.
sur. # 7.4. alfa – beta proceduris mier moikveTa ori wvero
analogiurad, im doneze, romelzec 1S moTamaSe irCevs minimums, algoriTmi aRar gaxsnis
wveros mTlianad, Tu misi romelime Svilobili wveros Sefaseba metia vidre ukve
gaxsnili wveros Sefaseba. alfa – beta mokveTa SeiZleba gamoyenebuli iqnes nebismieri
siRrmis xeebisaTvis da Zalian xSirad is mokveTs mTel qvexeebs. proceduram saxeli miiRo
im ori parametris mixedviT, romlebic warmoadgenen zeda da qveda sazRvrebs:
αααα = = = = saukeTeso variantis Sefaseba, romelic mocemul momentamde iyo napovni 1S
moTamaSis mier im doneze, sadac is irCevs maqsimums;
ββββ = saukeTeso variantis Sefaseba, romelic mocemul momentamde iyo napovni 1S
moTamaSis mier im doneze, sadac is irCevs minimums.
sur. # 7.5. alfa – beta procedura. marTkuTxedebiT aRniSnulia
wveroebi, romlebSic gadavdivarT mowinaaRmdegis svliT.
6
6
5 4 6
7
7
A 3=f
B 3=f
F 2=f
C 3=f
D 12=f
E 8=f
G 2=f
I 4=f
K 6=f
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 69
alfa – beta proceduraSi arsebiTi mniSvneloba aqvs wveroebis gaxsnis mimdevrobas.
marTlac, ganvixiloT magaliTi (ix. sur. #7.5.). Tu viyenebT alfa – beta proceduras, maSin
algoriTmi aagebs B wveros, Semdeg mis Svilobil wveroebs C,D,E da amoarCevs maT Soris
minimalur Sefasebas, romelsac gadaitans rogorc B, aseve A wveroebSi. Aamis Semdeg is
aagebs F wveros, mis Svilobil G wveros, miiRebs mis Sefasebas, gadmoitans G wveroSi,
Seadarebs mas B wveros Sefasebas da radganac am doneze xdeba maqsimumis moZebna, aRar
gaxsnis I da K wveroebs. magram Tu F wveros Svilobili wveroebi ganlagdebodnen
Sebrunebuli mimdevrobiT, maSin algoriTms mouwevda yvela Svilobili wveros gaxsna da
misi efeqtianoba iqneboda iseTive, rogoric Semoklebuli minimaqsis proceduris. aqedan
gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom ukeTesia algoriTmma pirvel rigSi gamoikvlios is
wveroebi, romlebic albaT SeiZleba gaxdnen saukeTesoebi. cxadia, rom SeuZlebelia
wveroebis absoluturad mowesrigeba, magram raRac albaTobiT es mainc SesaZlebelia.
magaliTad, Wadrakis SemTxvevaSi SeiZleba gamoviyenoT martivi funqcia, jer ganvixiloT
svlebi, romlebic dakavSirebulia figurebis ayvanasTan, Semdeg muqarebTan, svlebi win da
ase Semdeg. aseT SemTxvevaSi algoriTmis sivrciTi (da Sesabamisad DdroiTi) sirTule
gaxdeba )( 2m
bO da ara )( mbO , rogorc es aris minimaqsis proceduris dros. es niSnavs,
rom datotvis koeficienti iqneba ara b , aramed b ....
rogorc viciT, Tu amocanis amoxsnis procesSi vRebulobT grafs da ara xes, es
gamoiwvevs sivrciTi da droiTi sirTuleebis eqsponencialur zrdas.BTamaSebSi svlebis
sxvadasxva mimdevrobebs xSirad mivyavarT erTsa da imave poziciaSi. Aam movlenas
uwodeben transpozicias.transpozicias.transpozicias.transpozicias. vinaidan SeuZlebelia Tavidan aviciloT es momenti, kargi iqneba,
Tu specialur cxrilSi SevinaxavT poziciis Sefasebas. AaseT cxrils uwodenen
transpozitranspozitranspozitranspoziciis cxrilsciis cxrilsciis cxrilsciis cxrils. . . . es cxrili Zalian waagavs sias “daxurulia”, romelic
gamoiyeneboda Zebnis algoriTmebSi da mas SeuZlia TiTqmis orjer gazardos alfa – beta
proceduris siRrme iseT TamaSSi, rogoricaa Wadraki.
7.6. TamaSebi arasruli informaciiT.7.6. TamaSebi arasruli informaciiT.7.6. TamaSebi arasruli informaciiT.7.6. TamaSebi arasruli informaciiT. realur cxovrebaSi xSirad xdeba araprognozirebadi
movlenebi, ris gamoc adamianebi aRmoCndebian xolme sxadasxva moulodnel situaciebSi. es
araprognozirebadoba bevr TamaSSi asaxulia masSi SemTxveviTobis elementis CarTvis
gziT. amitom aseTi TamaSebis ganxilva sasargebloa imis dasadgenad, Tu gadawyvetilebis
miRebis rogori meqanizmebi moqmedeben aseT SemTxvevebSi. Nnardis TamaSi warmoadgens
swored aseT TamaSs. Yyoveli svlis win moTamaSe agorebs kamaTels imis dasadgenad, Tu
ra svlebis gakeTeba SeuZlia mas mocemul poziciaSi.
sur. # 7.6. gamosaxula erTerTi SesaZlo pozicia. TeTri qvebi moZraoben saaTis isris
mimarTulebiT, xolo Savi qvebi saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT. davuSvaT, 1S
moTamaSes, romelic TamaSobs TeTri qvebiT, mouvida SaSi beSi (eqvsi da xuTi), maSin mas
SeuZlia gaakeTos Semdegi svlebi: (5-10;5-11), (5-10;10-16), (5-11;19-24), (5-11,11-16). miuxedavad imisa,
rom 1S moTamaSem icis Tavisi svlebi, mas ar SeuZlia aagos TamaSis xe, radganac misTvis
ucnobia, ras gaagorebs mowinaaRmdege da rogori iqneba misi dasaSveb svlaTa simravle.
amitom nardis TamaSis xe garda 1S da 2S moTamaSeebis wveroebisa, agreTve unda
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 70
Seicavdes kamaTlebiskamaTlebiskamaTlebiskamaTlebis gagorebis gagorebis gagorebis gagorebis wveroebsac wveroebsac wveroebsac wveroebsac. . . . yoveli gagorebis dros mosalodnelia 36
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13
sur. # 7.6.. nardis TamaSSi Seqmnili erT erTi pozicia
kombinacia, sadac wyvilis mosvlis albaToba tolia 361 , xolo danarCeni kombinaciebis
ki 181 . TamaSis xes eqneba Semdegi saxe:
1S
gagoreba ……………..……………………
2S . . . . . .
(1,1) (1,2) (1,3) (6,6)
gagoreba ……… . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
sur. # 7.7. nardis TamaSis xis struqtura
……..
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 71
ra Tqma unda am SemTxvevaSic moTamaSe cdilobs ipovos iseTi svla, romelic miiyvans
mas saukeTeso Sedegamde, magram aq ukve wveroebs aRar aqvT gansazRvruli mniSvnelobebi,
aq SeiZleba laparaki mxolod SesaZlo, mosalodnel mniSvnelobebzemosalodnel mniSvnelobebzemosalodnel mniSvnelobebzemosalodnel mniSvnelobebze, romelSic
mosalodneli Sedegi gamoiTvleba kamaTlis gagorebis yvela SesaZlo Sedegebis
gaTvaliswinebiT. amitom, am SemTxvevaSi Cven ukve saqme gvaqvs TamaSis mosalodnel mosalodnel mosalodnel mosalodnel
minimaqsur mniSvnelobaminimaqsur mniSvnelobaminimaqsur mniSvnelobaminimaqsur mniSvnelobasTansTansTansTan....
iseve, rogorc minimaqsis, an alfa – beta proceduris gamoyenebis dros, nardis
TamaSis SemTxvevaSic Cven unda SevwyvitoT xis ageba raRac momentSi da gamoviyenoT
Semfasebeli funqcia wveroebis Sesafaseblad. erTi SexedviT meti araferi ar icvleba,
garda imisa, rom aq veZebT mosalodnel minimaqsur mniSvnelobas, magram sinamdvileSi
wilisyris (kamaTlis gagorebis) kvanZebis arseboba mniSvnelovnad cvlis saukeTeso svlis
amorCevas. ganvixiloT magaliTi. davuSvaT, mocemuli gvaqvs erTi da igive qvexe, magram
Semfasebeli funqcia aris sxvadasxva (ix. sur. # 7.8).
1S A B A B (2,1) (1,3) GGGG gagoreba gagoreba gagoreba gagoreba (2,1) (1,3) 0,9 0,1 0,9 0,1 0,9 0,1 0,9 0,1
2 3 1 4 2S 20 30 1 400 20 20 30 30 1 1 400 400
2 2 3 3 1 1 4 4 a) b)
sur. # 7.8 a) albaT umjobesia strategia A
b) albaT umjobesia strategia B
Tu programaSi winaswar iqneboda cnobili, Tu ra Sedegi gveqneba yoveli wilisyris
Semdeg, maSin amonaxsnis Zebna iqneboda analogiuri wilisyris gareSe Zebnisa, romelsac
minimaqsis algoriTmi asrulebs )( mbO droSi. magram, radgan moslodneli
minimaqsuri mniSvnelobis algoriTmSi ganixileba yvela SesaZlo mimdevrobebi wilisyris
Sedegebisa, mis Sesrulebas sWirdeba )( mmnbO dro, sadac n aris wilisyris sxvadasxva
variantebis raodenoba. es gacilebiT arTulebs Zebnas da gvaiZulebs maqsimalurad
SevzRudoT xis siRrme, rac uaryofiTad moqmedebs met- naklebad kargi strategiis
amorCevaze.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 72
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. rogor garemoSi uxdeba moqmedeba agents TamaSebis dros
2. rogor TamaSebs ewodebaT TamaSebi sruli informaciiT?
3. ratom ver gamoviyenebT Zebnis informirebul algoriTmebs TamaSebSi?
4. aRwereT minimaqsis procedura. ra arsebiTi gansxvavebaa minimaqsisa da alfa-beta
procedurebs Soris?
5. CamoayalibeT romel garemoSi uxdeba moqmedeba nardis moTamaSe agents.
6. romeli TamaSi ufro Znelia alfa-beta procedurisaTvis, Wadrakis Tu nardis?
adamianisaTvis?
savarjisavarjisavarjisavarjiSoebi:Soebi:Soebi:Soebi:
1. dawereT programa alfa-beta procedurisaTvis.
2. “krestiki-nolikisaTvis” Semfasebel funqcias aqvs Semdegi saxe: 321 255)( xxxnf ++= ,
sadac 1x aris sxvaoba Tavisufal striqonebs, svetebsa da diagonalebs Soris
pirveli da meore moTamaSeebisaTvis (is rac iyo aRwerili leqciaSi), 2x - aseTive
sxvaoba rodesac striqonSi, svetSi an diagonalze dgas erTi fiSka (pirveli
moTamaSisTvis “krestiki”, meore moTamaSisTvis “noliki” da 3x - aseTive sxvaoba,
rodesac dakavebulia ori ujra. SeadareT es Semfasebeli funqcia leqciaSi moyvanil
Semfasebel funqcias da axseniT romeli Semfasebeli funqciaa ukeTesi da ratom?
3. arsebobs Zveli induri TamaSi kalaxi, romelic warmoadgens dafas ToTxmeti
RrmuliT, TormetSi yria eqvs-eqvsi qva (ix. sur. # 7.9) eqvsi ujra da erTi kalaxi
1S
2S
sur. # 7.9. kalaxis saTamaSo dafa.
6 6 6 6 6 6
1K 2K
6 6 6 6 6 6
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #7777. . . . Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSiZebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi 73
(carieli ujra) ekuTvnis erT moTamaSes, eqvsi ujra da meore kalaxi – meore
moTamaSes. TamaSis mizania sakuTar kalaxSi moagrovos moTamaSem mowinaaRmdegeze
meti qva.
TamaSis wesebi aseTia: moTamaSe iRebs Tavisi erTerTi ujridan yvela qvas da
saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT TiTo TiTos awyobs rogorc Tavis, aseve
mowinaaRmdegis ujrebSi da Tavis kalaxSi, gamotovebs mxolod mowinaaRmdegis
kalaxas. Tu bolo qva Cavardeba Tavis kalaxSi, moTamaSes eZleva kidev erTi svlis
gakeTebis ufleba, Tu ara – svla gadaecema mowinaaRmdeges. Tu bolo qva Cavardeba
moTamaSis cariel ujraSi, maSin es qva da yvela qva, romelic yria am ujris
mopirdapired mdebare mowinaaRmdegis ujraSi, gaditaneba am moTamaSis kalaxSi da
svla gadaecema mowinaaRmdegs. yvela danarCen SemTxvevaSi moTamaSeebi svlebs
akeTeben rigrigobiT. SeadgineT am TamaSisaTvis Semfasebeli funqcia. dawereT
programa, romelic iTamaSebs am TamaSs.
leqcia #8 leqcia #8 leqcia #8 leqcia #8
codniscodniscodniscodnis kompiuterul sistemebSi kompiuterul sistemebSi kompiuterul sistemebSi kompiuterul sistemebSi warmodgeniswarmodgeniswarmodgeniswarmodgenis problemaproblemaproblemaproblema
8.1.8.1.8.1.8.1. codnis warmodgenis aucilebloba.codnis warmodgenis aucilebloba.codnis warmodgenis aucilebloba.codnis warmodgenis aucilebloba. Cven ganvixileT mizanze dafuZnebuli agentebi,
romlebic problemaTa gadasawyvetad iyenebdnen Zebnis algoriTmebs. rogorc vnaxeT, aseTi
agentebi ar iZlevian saSualebas gadavWraT yvela problema, radganac es algoriTmebi
arian eqsponencialuri da amocanis zomebis zrdasTan erTad maTi efeqtianoba Zalian
swrafad mcirdeboda. Cven exla daviwyebT iseTi agentebis Seswavlas, romlebic moqmedeben
codnis safuZvelze (SemoklebiT codnaze dafuZnebuli agenticodnaze dafuZnebuli agenticodnaze dafuZnebuli agenticodnaze dafuZnebuli agenti). codnis warmodgena da
msjelobis procesebi warmoadgenen xelovnuri inteleqtis centralur sakiTxebs.
TavisTavad cxadia, rom adamianebi sicocxlis ganmavlobaSi swavloben, agroveben codnas
da es codna uadvilebT maT miaRwion dasmuli amocanebis gadawyvetas. arsebiTia agreTve,
rom adamianebs gaaCniaT gansjis unari. codna da gansjis unari aseve mniSvnelovania
xelovnuri agentebisaTvis, radganac uzrunvelyofs warmatebuli qcevis formirebas,
romlis miRwevac sxva gziT albaT SeuZlebeli iqneboda. ase magaliTad, Tu amocanaTa
amomxsnel agents ecodineba Tavisi qmedebebis Sedegebi, mas SeeZleba warmatebulad
imoqmedis rTuli garemos pirobebSic da ar eZebos gza baTumidan Tbilisamde brmad,
rogorc amas akeTebda mizanze damyarebuli agenti. magram amocanaTa amomxsneli agentebis
codna aris Zalian specifikuri da mouqneli. Wadrakis moTamaSe programas SeuZlia
gaTvalos mefis dasaSvebi svlebi (im feris, romeli feriTac is TamaSobs), magram mas ar
gaaCnia mravali sxva sasargeblo codna, magaliTad, rom arc erT figuras ar SeuZlia
erTdroulad idges or ujraze. codnaze damyarebul agentebs SeuZliaT Zalian zogad
formaSi gamoxatuli codnis gamoyeneba, am codnis kombinirebacodnis kombinirebacodnis kombinirebacodnis kombinireba da rekombinireba
sxvadasxva garemo pirobebis Sesabamisad.
codna da gansja TamaSoben gadamwyvet rols maSinac, rodesac agents uxdeba
moqmedeba nawilobriv dakvirvebad problemur garemoSi. codnaze damyarebul agents unari
aqvs SeuTavsos erTmaneTs codna da mocemul momentSi miRebuli aRqma, raTa gamoavlinos
mimdinare mdgomareobis dafaruli aspeqtebi manamade, sanam is daiwyebs moqmedebas. Zalian
mniSvnelovania isic, rom aseTi agentebi arian Zalian moqnilebi. maT SeuZliaT miiRon da
Seasrulon axali amocanebi, romlebic Camoyalibebulia cxadad dasmuli miznis saxiT,
garda amisa Tavisi codnis ganaxlebis gziT maT SeuZliaT Seeguon im garemos cvlilebas,
romelSic isini moqmedeben .
codnaze damyarebuli nebismieri agentis centralur komponents cxadia warmoadgens
misi codnis baza.codnis baza.codnis baza.codnis baza.Aswored aseTi bazis organizeba kompiuterul sistemaSi warmoadgens
xelovnuri inteleqtis erTerT ZiriTad problemas.
iseve, rogorc problemaTa gadawyvetis dros Cven gvainteresebda Tu rogor wyvetda
aseT problemebs adamiani, aqac ra Tqma unda sainteresoa, Tu rogoraa organizebuli
codna adamianSi.
8.2.8.2.8.2.8.2. semantikuri qselebi.semantikuri qselebi.semantikuri qselebi.semantikuri qselebi. Afsiqoligiidan cnobili asocionisturi Teoriis Tanaxmad,
obieqtis mniSvneloba ganisazRvreba sxva obieqtebTan asociaciis terminebSi. am Teoriis
Tanaxmad, obieqtebis aRqma xdeba cnebebis saSualebiT. cnebebi warmoadgenen garemos
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 75
Sesaxeb Cveni codnis mniSvnelovan nawils da dakavSirebulebi arian sxva cnebebTan
asociaciebis saSualebiT. es kavSirebi warmoadgenen obieqtis Tvisebebs da qcevas.
magaliTad, cdebis safuZvelze Cven vaxdenT cneba “Tovlis” asocirebas sxva cnebebTan,
davuSaT iseTebTan, rogorebica: “sicive”, TeTri”, “Tovlis adamiani”, “yinuli” da ase
Semdeg. Cveni codna Tovlis Sesaxeb da gamonaTqvamis “Tovli TeTria” WeSmariteba iqmneba
am asociaciis qselidan.
SeuZliaT sunTqvasunTqvasunTqvasunTqva aqvT
cxovelebi cxovelebi cxovelebi cxovelebi tyavityavityavityavi SeuZliaT
moZraoba moZraoba moZraoba moZraoba
TevzebiTevzebiTevzebiTevzebi
SeuZliaT frenafrenafrenafrena aqvT Citebi Citebi Citebi Citebi frTebi frTebi frTebi frTebi
aqvT
b b b bumbuliumbuliumbuliumbuli
Kiadoni Kiadoni Kiadoni Kiadoni strausistrausistrausistrausi
SeuZlia aris aris ar SeuZlia
simRera simRera simRera simRera yviTeli yviTeli yviTeli yviTeli maRali frena maRali frena maRali frena maRali frena
sur. #8.1. kolinsisa da kvilinis mier Sedgenili semantikuri qseli
aseve fsiqologiidanaa cnobili, rom es asociacebi qmnian ierarqiul struqturebsierarqiul struqturebsierarqiul struqturebsierarqiul struqturebs.
1969 wels kolinsma da kvilianma Caatares cdebi, romlis arsi mdgomareobda imaSi, rom
isini cdis pirebs aZlevdnen iseT SekiTxvebs frinvelebis Tvisebebis Sesaxeb, rogoricaa
magaliTad “iadoni es Citia?” “SeuZlia iadons frena?” “strausi maRalia?” da sxva.
zomavdnen ra dros, romelic sWirdebodaT cdis pirebs pasuxebis mosafiqreblad. maT
aRmoaCines, rom im kiTxvebze pasuxis gasacemad, romlebic exeba mocemuli obieqtis
konkretul Tvisebebs, cdis pirebs dasWirdaT ufro cota dro, vidre im kiTxvebze,
romlebic exeba ufro zogad Tvisebebs, damaxasiaTebels ara marto am konkretuli
obieqtisaTvis. magaliTad, kiTxvas “iadoni yviTelia?” sWirdeba gacilebiT cota dro,
vidre kiTxvas “SeuZlia iadons frena?”, maSin, rodesac analogiuri SekiTxva “SeuZlia Tu
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 76
ara frena strauss?” moiTxovs gacilebT cota dros. cdis avtorebi amas xsnian imiT, rom
adamianebi informacias imaxsovreben maqsimalurad abstraqtul doneze. imis magivrad, rom
daimaxsovron iadons SeuZlia Tu ara frena, isini imaxsovreben, rom iadoni aris Citi,
xolo Citebs (ZiriTadad) SeuZliaT frena. am cdis safuZvelze maT SemogvTavazes
semantikuri qseli, romelic organizebulia ierarqiuli principiT, da aRwers adamianis
Tavis tvinSi codnis Senaxvis SesaZlo sqemas. D
rogorc am qselidan Cans, imisaTvis, rom cdis pirma upasuxos SekiTxvas, SeuZlia Tu
ara iadons sunTqva, adaminama Tavis semantikur qselSi unda gairos gza Y”iadoni” →
“Citi” → “cxoveli” ← “sunTqavs”. semantikuri qselebis es principi formalizebuli iqna
memkvidreobiT struqturebSimemkvidreobiT struqturebSimemkvidreobiT struqturebSimemkvidreobiT struqturebSi. . . . es struqturebi saSualebas gvaZleven davimaxsovroT
informacia abstraqciis yvelaze maRal doneze, rac amcirebs codnis bazis zomebs da
saSualebas gvaZlevs Tavidan aviciloT winaaRmdegobebi. magaliTad, Tu Cven vagebT
codnis bazas Citebis Sesaxeb, maSin SegviZlia ganvsazRvroT yvela CitisaTvis
damaxasiaTebeli iseTi zogadi Tvisebebi, rogorica “SeuZliaT frena”, “aqvT frTebi” da a.
S. davimaxsovroT es informacia Citebis abstraqciis doneze da mivceT SesaZlebloba
Citebis konkretul warmomadgenels memkvidreobiT miiRos es Tvisebebi. es ra Tqma unda
amcirebs codnis bazis zomas, imitom rom am Tvisebebs ganvsazRvraT mxolod erTxel da
ara yoveli konkretuli warmomadgenelisaTvis cal - calke. es mosaxerxebelia agreTve
codnis bazaSi cvlilebebis Setanis drosac. Tu Cven bazas vumatebT Citebis romelime
konkretul warmomadgenels an mTlianad qveklass, klasisaTvis aRwerili Tvisebebi
avtomaturad gavrceldeba am qveklaszec.M
sur. 8.2. cnebebis tirilitirilitirilitirili da komfortis komfortis komfortis komfortis TanakveTis grafi.
semantikuri qselebis aRweris yvelaze moxerxebuli formaa grafebi, radganac
SesaZlebelia cnebebs Soris arsebuli damokidebulebebis aRwera kvanZebisa da rkalebis
tirili2 tirili
komforti 3
komforti
da aqvs akeTebs xmebs sevda
tirili 2
iZleva da akeTebs 2 naklebi sevda
komforti 3
sevda
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 77
saSualebiT. kvilianis mier Sedgenil codnis bazaSi, romelic Seiqmna samociani
wlebis bolos da romelic organizebuli iyo leqsikonis principis Sesabamisad, grafis
sur. # 8.3 sami sibrtye, romlebic warmoadgenen sityva ““““plant”- is sam ganmartebas.
Plant: 1. cocxali struqtura, romelic araa cxoveli, xSirad aqvs foTlebi,
Rebulobs sakvebs haeridan, wylidan da miwidan.
2. mowyobiloba, romelic gamoiyeneba raime sawarmoo procesSi.
3. movaTavsoT (Tesli, mcenare da a.S.) miwaSi gasazrdelad.
TiToeuli kvanZi Seesabameboda sityvebiT aRweril cnebas, xolo rkalebis saSualebiT
aRiwereboda asociaciuri kavSirebi sxva cnebebTan. codnis baza iyo organizebuli
sibrtyeebiT, sadac TiToeuli sibrtye warmoadgenda grafs, romelic axasiaTebda erT
cnebas. am qselidan erTerTi cnebis magaliTi moyvanilia sur. # 8.2.
programa iyenebda am bazas mimarTebis mosaZebnad sityvaTa wyvils Soris. amisaTvis
is axorcielebda Zebnas siganeSi, sanam ar ipovnida saerTo cnebas, anu TanakveTis kvanZs.
gzebi saerTo kvanZamde warmoadgendnen mimarTebebs cnebebs Soris. magaliTad, sur. #8.2.
or or Plant 2 Plant 3 = A structure and live animal with 3 get 3 =A from 3 food or air water earth
Plant 1
put S person N9 =8D or seed parth object earth for 4 grow
Plant 3
= A apparatus use people =A for 5 process in industru
Plant 2
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 78
naCvenebia TanakveTis kvanZi, or cnebas, tiriltiriltiriltirilsasasasa da komfortskomfortskomfortskomforts Soris. gamoiyena ra am
gzebis TanakveTa, programam daaskvna, rom:
"tirili sxva danarCenTan erTad dakavSirebulia samwuxaro xmebis warmoqmnasTan.
mosvenebas SeuZlia Seamciros mwuxareba."
avtori Tvlida, rom aseTi midgoma semantikisadmi uzrunvelyofda sistemis mier
bunebrivi enis gagebis Semdeg SesaZleblobebs:
1. inglisuri teqstis azris gageba TanakveTis kvanZebis agebis gziT.
2. sityvis mniSvnelobis amorCeva, winadadebis sxva sityvebTan gadakveTamde umoklesi
gzis amorCevis safuZvelze. magaliTad inglisur winadadebaSi “Tom went home to water
his new plant” ( “tomi movida saxlSi Tavisi axali nargavebis mosarwyavad”), sistemas
SeuZlia amoirCios sityva “plant”- is mniSvneloba cnebebis “water” da “plant”
TanakveTaze dayrdnobiT.
3. SekiTxvaSi mocemuli cnebebis asociaciebze dayrdnobiT, sistema SesZlebs
moqnilad upasuxos SekiTxvebs.
miuxedavad imisa, rom am da sxva misma msgavsma sistemebma naTlad aCvenes grafebis
gamoyenebis efeqturoba asociaciuri azris modelirebis dros, isini SezRudulni iyvnen
metismetad zogadi formalizmis gamo. codnis struqturireba rogorc wesi xdeboda
specifikuri damokidebulebebis terminebSi, iseTi, rogorica klasi – qveklasi, agenti –
zmna – obieqti.
8.38.38.38.3 freimebi.freimebi.freimebi.freimebi. gansxvavebuli idea codnis kompiuterul sistemaSi warmodgenaze wamoayena
cnobilma amerikelma mecnierma m. minskma. man SemogvTavaza freimebis Teoria, romlis
ZiriTadi mamoZravebli idea mdgomareobs imaSi, rom rodesac adamiani cdilobs Seicnos
misTvis axali situacia, an axleburad Sexedos misTvis ukve cnobil sagnebs, is Tavisi
mexsierebidan amoarCevs monacemTa raRac struqturasmonacemTa raRac struqturasmonacemTa raRac struqturasmonacemTa raRac struqturas (saxes, romelsac avtori uwodebs
freims), im mizniT, rom masSi garkveuli detalebis cvlilebis gziT gaxados es
struqtura gamosadegi ufro farTo klasis procesebisTvis.
freimifreimifreimifreimi aris stereotipuli situaciis warmosadgeni monacemTa struqtura. TiToeul
freimTan asocirebulia sxvadasxva saxis informacia. misi erTi nawili miuTiTebs, Tu
rogor unda gamoviyenoT freimi, meore – Tu ra SeiZleba mohyves mis Sesrulebas da mesame
– ra unda movimoqmedoT, Tu es Cveni molodini ar gamarTlda. freimi SeiZleba
warmovidginoT rogorc qseli, romelic Sedgeba kvanZebisa da kavSirebisagan am kvanZebs
Soris. freimis "zeda doneebi" mkacrad gansazRvrulia, radganac Seesabamebian cnebebs,
romlebic yovelTvis sworia mocemuli SesaZlo situaciebisaTvis. SedarebiT ufro dabal
doneebze aris mravali gansakuTrebuli wvero – terminalebi anu ujredebi, romlebic
unda Seivsos damaxasiaTebeli magaliTebiT, an monacemebiT.
TiToeuli terminalis mier SeiZleba wamoyenebuli iqnas pirobebi, romlebsac unda
akmayofilebdnen misi davalebebi. martivi pirobebi, magaliTad, moTxovna, rom terminalis
davaleba iyos romelime subieqti, an garkveuli zomis sagani, ganisazRvreba markerebis
saSualebiT. ufro rTuli pirobebiT moicema mimarTebebi cnebebs Soris, romlebic
moTavsebulni arian sxvadasxva terminalur wveroebSi. semantkurad axlo freimebis jgufi
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 79
SeiZleba gavaerTianoT freimTa sistemaSifreimTa sistemaSifreimTa sistemaSifreimTa sistemaSi.
ganvixiloT umartivesi magaliTi. davuSvaT, Cven gvinda SevadginoT freimi, romlis
saSualebiTac SevZlebT codnis bazaSi aRvweroT kubi ise, rom ra poziciidanac ar unda
uyurebdes am kubs xelovnuri inteleqtualuri sistema, man SesZlos misi
sur. # 8.4. kubis gamosaxuleba da misis freimi
sur. # 8.5. kubis gamosaxuleba da freimi mobrunebis Semdeg.
punqtiriT naCvenebia uCinari waxnagebis terminalebi
amocnoba. sur. #8.4. mocemulia kubis gamosaxuleba raime konkretuli wertilidan da
Sesabamisi freimis struqturafreimis struqturafreimis struqturafreimis struqtura. davuSvaT, exla damkvirvebeli iwyebs moZraobas marjvniv,
maSin A waxnagi gaqreba da mis adgilze gamoCndeba waxnagi B, xolo B waxnagis adgilze C
waxnagi. Tu exla SevecdebiT xelaxla aRvweroT kubi, unda daviviwyoT yvelaferi, rac
vicodiT da xelaxla aRvweroT waxnagi B da E aRvweroT waxnagi C. magram, Tu Cven viciT,
rom sagani ar Secvlila, maSin SegviZlia SevinaxoT informacia B da E waxnagebis Sesaxeb
E
A B
zeda donis kvanZi “kubi”
terminalebi
E
B C
kubi kubi
A B C
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 80
aRvweroT mxolod C waxnagi. amasTan, rom ar davkargoT informacia A waxnagis Sesaxeb,
Cven SegviZlia davukavSiroT is uxilavi waxnagis terminals. maSin Cvens freims eqneba
Semdegi saxe (ix. sur. # 8.5.). SesaZlebelia gavagrZeloT aseTi rTuli struqturebis
ageba, romelsac ewodeba freimTa sistemafreimTa sistemafreimTa sistemafreimTa sistema, rodesac dakvirvebis wertilebi gvaqvs ufro
meti (sur. # 8.6. mocemulia dakvirvebis sami wertili). Sesabamisi freimebis struqtura
naCvenebia sur. # 8.7.
sur. # 8.6. kubze dakvirveba sami sxvdasxva wertilidan.
.
sur. # 8.7. freimTa sistema dakvirvebis sami wertilisaTvis.
gamartivebis mizniT suraTze naCvenebi araa E
waxnagi, romelic Cans yvela wertilidan.
mniSvnelovania mivaqcioT yuradReba situaciis freimTa sistemiT warmodgenis mTavar
Tvisebas, romelic mdgomareobs imaSi, rom sxvadasxva freimebi, romlebix Sedian erTsa da
imave sistemaSi, gamoiyeneben erTsa da imave terminalebs, romlebic Seesabamebian erTsa da
imave fizikur maxasiaTebels, miRebuls dakvirvebis sxvadasxva wertilebidan. es gvaZlevs
saSualebas mexsierebis erT wertilSi winaswar movagrovoT informacia obieqtebis ukve
cnobili Tvisebebis Sesaxeb dakvirvebis wertilidan damoukideblad. es gansakuTrebiT
momgebiania rTuli obieqtebis SemTxvevaSi, radganac maT rogorc wesi gaaCniaT bevri
E
A B
E
B
E
B C
kubi kubi kubi
D A B C
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 81
aseTi Tviseba. amis Sedegad SesaZlebelia mexsierebis ekonomia da mcirdeba agreTve aRqmis
procesi, radganac mexsierebaSi ukve gvaqvs saWiro informacia da dro ixarjeba mxolod
mis "amoRebaze" mexsierebidan.
avtoris azriT mexsierebaSi formirdeba freimTa sistema ara calkeuli obieqtebis
gamosaxulebebis, aramed Cveulebriv gamoyenebuli "ZiriTadi formebisa", romlebic
sxvadasxva kombinaciebSi warmoqmnian freimTa sistemebs axali situaciebisaTvis. aseTive
Tvisebebi axasiaTebs freimTa sistemebs, romlebic aRweren aravizualur codnas gare
samyaros Sesaxeb. SesaZlebelia freimTa sistemebis gaerTianeba ierarqiul struqturebSi,
rac sabolood mogvcems gare samyaros models. freimebi afarToeben semantikuri qselebis
SesaZleblobebs. isini gvaZleven saSualebas warmovadginoT rTuli obieqtebi ara didi
semantikuri qselis, aramed erTiani freimuli struqturis saxiT. miuxedavad amisa, rTuli
codnis bazebis organizebis problemebi aseTi midgomis dros mainc unda gadaiWras
ZiriTadad programistis intuiciisa da gamocdilebis xarjze.
15.4.15.4.15.4.15.4. konceptualuri grafebikonceptualuri grafebikonceptualuri grafebikonceptualuri grafebi. codnis bazebis SeqmnaSi Semdegi safexuri iyo qseluri
enebis Seqmna bunebrivi enis semantikis da gare samyaros modelirebisaTvis
inteleqtualur sistemebSi. Cven ganvixilavT qseluri enebis erT warmomadgenels –
konceptualur grafebskonceptualur grafebskonceptualur grafebskonceptualur grafebs. konceptualuri grafi warmoadgens sasrul, Sekrul, ormxriv
mimarTul grafs. grafis kvanZebi warmoadgenen cnebebs an konceptualur mimarTebebs.
konceptualur grafebSi rkalebis Wdeebi ar gamoiyeneba. mimarTebebi cnebebs Soris
warmoidgineba konceptualuri mimarTebebiskonceptualuri mimarTebebiskonceptualuri mimarTebebiskonceptualuri mimarTebebis kvanZebiT. imisaTvis, rom ganvasxvavoT
erTmaneTisagan cnebebi da mimarTebebi, sqemaze pirvels aRniSnaven marTkuTxedebiT, meores
ki – elifsebiT. sur. # 8.8. moyvanili konceptualuri mimarTebebi warmoadgenen
sxvadasxva n -arobis mimarTebebs. Citi frinavs aris unaruli mimarTeba, aq Citi aris
sur .# 8.8. sxvadasxva n-arobis konceptualuri mimarTebebi.
obieqti, xolo frinavs – konceptualuri mimarTeba. ZaRlis feria yavisferi aris
binaruli mimarTeba, xolo bavSvis mSoblebi arian deda da mama ki – teranuli mimarTeba.
konceptualur grafebSi cnebebis kvanZebi warmoadgenen an gare samyaroSi arsebuli
ZaRli yavisferi feri
bavSvi deda
mama
mSoblebi
Citi frena
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 82
konkretuli obieqtebis cnebebs an msjelobis dros gamoyenebul iseT abstraqtul cnebebs,
romlebic gare samyaroSi ar gvxvdeba (magaliTad patriotizmi, Ralati, siyvaruli da ase
Semdeg).
semantikuri qselebis Seqmnisas, rogorc wesi yuradRebas ar aqcevdnen iseTi
mimarTebebis gansazRvras, rogorebicaa klasi – elementi, klasi – qveklasi, ris gamoc
warmoiSva semantikuri araerTgvarovneba. magaliTad, mimarTeba egzemplarsa da klass
Soris gansxvavdeba mimarTebisagan klassa mis superklass Soris. aqedan gamomdinare
zogierTi Tviseba ekuTvnis egzemplars, xolo zogierTi ki _ klass. codnis warmodgenas
unda gaaCndes meqanizmebi am gansxvavebis aRsawerad. konceptualur grafebSi TiToeuli
cneba warmoadgens konkretuli tipis unikalur egzemplars. TiToeuli cnebis
marTkuTxedi aRiniSneba tipis WdiTtipis WdiTtipis WdiTtipis WdiT, romelic gansazRvravs am kvanZiT warmodgenil klass
an egzemplaris tips. tipis Wde da egzemplari gamoyofilia ori wertiliT. sur. # 8.9.
gviCvenebs, rom ZaRli ema yavisferia. grafi, mocemuli sur. # 8.10. gviCvenebs, rom
romeliRac araspecifirebuli, ZaRlis tipis obieqti yavisferia. konceptualuri grafebi
gvaZleven saSualebas aRvweroT agreTve konkretuli, magram usaxelo egzemplarebi.
sur. # 8.9. konceptualuri grafi, romelic gviCvenebs, rom ZaRli ema yavisferia.
sur. # 8.10. konceptualuri grafi, romelic gviCvenebs, rom romeliRac
araspecifirebuli, ZaRlis tipis obieqti yavisferia.
amisaTvis, TiToeuli egzemplaris aRsawerad monacemTa bazaSi gamoiyeneba unikaluri
deskriptori deskriptori deskriptori deskriptori (aRmweri), romelsac uwodeben markers. is warmoadgens ricxvs, romlis winac
ganTavsebulia simbolo "#". markeri saxelisagan gansxvavdeba imiT, rom is aris
unikaluri, egzemplars SeiZleba ar hqondes saerTod saxeli, SeiZleba hqondes erTi, an
ramdenime saxeli, magram mas yovelTvis aqvs zustad erTi markeri. Ees gvaZlevs
saSualebas Tavidan aviciloT semantikuri araerTmniSvneloba, kerZod rodesac gvaqvs ori
obieqti erTi da igive saxeliT, an piriqiT, erTi obieqti ramdenime saxeliT. sur. # 8.11.
moyvanilia magaliTebi, rodesac egzempliars ar gaaCnia saxeli, an aqvs erTi, an ramdenime
saxeli.
saxelisa da markeris gamoyenebis nacvlad SeiZleba gamoviyenoT ganzogadoebuli
markeri * aracspecificirebuli egzempliarebis aRsaniSnavad, Tumca es informacia xSirad
ZaRli feri
yavisferi
ZaRli: ema yavisferi feri
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 83
gamotovebulia cnebaTa WdeebTan. kvanZi, romelic mocemulia mxolod tipis WdiT ZaRli,
ekvivalenturia kvanZis ZaRli:*. konceptualuri grafebi saSualebas gvaZleven agreTve
gamoviyenoT saxelobiTi cvladebi. isini aRiniSneba "varskvlaviT" da cvladis saxeliT
(magaliTad *X, *foo). magaliTad, winadadeba "ZaRli ifxans yurs TaTiT""ZaRli ifxans yurs TaTiT""ZaRli ifxans yurs TaTiT""ZaRli ifxans yurs TaTiT" konceptualuri
grafis saSualebiT aRiwereba ase (ix. sur. # 8.12.).
sur. # 8.11. konceptualuri grafebi, romlebic gviCveneben markeris
da saxelis gamoyenebis sxvadasxva variantebs
tipebs gaaCniaT ierarqiuli struqtura. tipi “ZaRli” aris tipi “xorcismWamelebis”
qvetipi, romelic Tavis mxriv aris “ZuZumwovrebis” qvetipi da ase Semdeg. tipebis
ierarqia _ esaa nawilobrivi mowesrigeba tipebis simravleze, romelic SegviZlia
aRvniSnoT simboloTi ≤ . Tu s da t arian tipebi da t ≤ s, maSin amboben, rom t qvetipi,
xolo s _ supertipi. radganac mowesrigeba aris nawilobrivi, tips SeiZleba gaaCndes
rogorc ramdenime supertipi, aseve ramdenime qvetipi. Tu t<s da t<u, maSin amboben, rom t
aris s da u saerTo qvetipi. analogiurad ganimarteba saerTo supertipic. konceptualuri
grafebis tipebis ierarqia warmoadgens bades,bades,bades,bades, romelic aRwers mravaljeradi
ZaRli: #1123 yavisferi
ZaRli: #1123 yavisferi
ema
persona: #23456
maria
lili
feri
feri
saxeli
ana
saxeli saxeli
saxeli
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 84
sur. # 8.12. konceptualuri grafi winadadebisaTvis " " " "ZaRliZaRliZaRliZaRli ifxansifxansifxansifxans yursyursyursyurs TaTiTTaTiTTaTiTTaTiT""""
memkvidreobis sistemis zogad saxes. am badeSi tipebs SeiZleba gaaCndeT mravali mSobeli
sur. # 8.13. tipebis ierarqia
da aseve mravali Svilobili wveroebi, magram yovel wyvils tipebisa aucileblad gaaCnia
minimaluri saerTo supertipi da minimaluri saerTo qvetipi.
konceptualuri grafebis Teoria Seicavs garkveul operaciebs arsebuli grafebisagan
axali grafebis misaRebad, riTac is arsebiTad gansxvavdeba semantikuri qselebisagan. es
operaciebi saSualebas gvaZleven miviRoT axali grafebi arsebuli grafebis
specializaciis, an ganzogadebis gziT da Zalian mniSvnelovania bunebrivi enis semantikis
warmosadgenad codnis bazebSi. Ees operaciebia: kopireba, Sezkopireba, Sezkopireba, Sezkopireba, SezRudva, gaerTianebaRudva, gaerTianebaRudva, gaerTianebaRudva, gaerTianeba da
gamartivebagamartivebagamartivebagamartiveba. K
w
r
s
v
u
t
ifxans yuri agenti obieqti
nawili
ZaRli:*X
ZaRli:*X
instrumenti
TaTi nawili
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 85
kopirebis operaciakopirebis operaciakopirebis operaciakopirebis operacia saSualebas gvaZlevs g grafisagan miviRoT axali g1 grafi, romelic
warmoadgens g_s zust asls.
SezRudvis operaciiTSezRudvis operaciiTSezRudvis operaciiTSezRudvis operaciiT SegviZlia grafSi cnebis kvanZi SevcvaloT misi specializaciiT.
aq SesaZlebelia ori SemTxveva:
1. Tu cneba moniSnulia zogadi markeriT, SesaZlebelia is SevcvaloT
individualuri markeriT.
2. tipis Wde SeiZleba Seicvalos misi qvetipis WdiT, Tu is Seesabameba obieqts,
romelzedac miuTiTebs cneba.
gaerTianebis operaciiTgaerTianebis operaciiTgaerTianebis operaciiTgaerTianebis operaciiT SegviZlia movaxdinoT ori grafis integrireba erTSi. Tu maT
gaaCniaT cnebis identuri kvanZebi, maSin es kvanZi grafSi Seva erTxel. gaerTianebis
operacia warmoadgens specializaciis wess, radganac integrirebuli grafi aris naklebad
zogadi, vidre nebismieri misi komponenti.
Tu grafi Seicavs or erTnair mimarTebas, maSin SeasZlebelia amovSaloT erTerTi
maTgani Tavis rkalebTan erTad. esaa gamartivebis operaciagamartivebis operaciagamartivebis operaciagamartivebis operacia. sur. # 8.14. mocemulia am
operaciebis gamoyenebis magaliTebi. davuSvaT gvaqvs ori grafi g1 da g 2 , maSin
grafebze operaciebis saSualebiT SegviZlia miviRoT axali grafebi.
g1 :
g 2 :
g 2 -s SezRudva iqneba g 3 :
Wams Zvals
ZaRli yavisferi
yavisferi
ZaRli:”ema” zRurblze
yavisferi
agenti obieqti
feri
feri
cxoveli:”ema" zRurblze zis
zis
feri
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 86
g1 da g 3 gaerTianeba iqneba g 4 :
g 4 gamartiveba iqneba 5g :
sur. # 8.14. operaciebi konceptualur grafebze.
8.6.8.6.8.6.8.6. codnis warmodgena konceptebis saSualebiT. codnis warmodgena konceptebis saSualebiT. codnis warmodgena konceptebis saSualebiT. codnis warmodgena konceptebis saSualebiT. rodesac adamianebi msjeloben,
saubroben erTmaneTSi, an fiqroben raime problemaze, isini iyeneben cnebebs, romlebic
praqtikulad bunebaSi ar arseboben. magaliTad, Cven vxmarobT cnebas magida, magram
bunebaSi ar arsebobs raRac zogadi magida, yovelTvis arsebobs romeliRac konkretuli
magida, aseve ar arsebobs zogadad xe, an Senoba. rogor xdeba konkretul obieqtebze
dakvirvebiT am zogadi cnebebis formireba bunebriv inteleqtSi? Cven ra Tqma unda zustad
ar SegviZlia aRvweroT is procesebi, romlebic mimdinareobs adamianis Tavis tvinSi,
rodesac xdeba raime cnebis formireba, magram zogadi sqema gamoiyureba ase: adamiani
garemosTan urTierTobis procesSi akvirdeba ra erTi da igive tipis obieqtebs, aRwers
maT raRac parametrebis saSualebiT. mraval obieqtebze dakvirvebis Sedegad am
parametrebidan gamoyofs iseTebs, romlebic arsebiTia mocemuli klasis obieqtebisaTvis
da aseTnairad dafiqsirebul informacias uwodebs cnebascnebascnebascnebas. am SemTxvevaSi i mniSvnelovania,
agenti Wams obieqti
Zvali
ZaRli:”ema” zis zRurblze
feri yavisferi
agenti Wams obieqti Zvali
ZaRli:”ema” zis zRurblze
feri feri yavisferi
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 87
rom cnebis Camoyalibebis procesi ar grZeldeba usasrulod da adamians SeuZlia
mocemuli klasis sasruli elenetebis safuZvelze Camoayalibos Tavisi cneba. meore
mniSvnelovani momentia, rom am cnebis ganmsazRvrelia ara adamianis Sexeduleba ama Tu im
obieqtze, aramed swored am obieqtebis Tvisebebi. es rom ase ar iyos, adamianebs Soris
SeuZlebeli iqneboda urTierToba, radgan erTsa da imave cnebis qveS isini igulisxmebdnen
sul sxvadasxva obieqtebs. cxadia, rom gansxvaveba sxvadasxva adamianebis erTsa da imave
cnebebs Soris arsebobs, magram radganac es cnebebi asaxaven obieqturad arsebul garemos,
es gansxvaveba, rogorc wesi, ar warmoadgens gadaulaxav dabrkolebas adamianTa
urTierTobis dros.
rogor SeiZleba gavimeoroT cnebaTa formirebis principi kompiuterul sistemaSi,
raTa codna CamovayaliboT konceptiskonceptiskonceptiskonceptis (cnebis Sesabamisi, kompiuteriT gamoTvlili
artefaqti) saxiT, romelic saSualebas mogvcems ara marto kompaqturad SevinaxoT codna
kompiuterSi, aramed gamoviyenoT es codna gadawyvetilebebis misaRebad Tu raime
procesebis samarTavad.
pirvel rigSi saWiroa gvqondes Sesabamisi maTematikuri aparati, romelic saSualebas
mogvcems aRvweroT iseTi aramkafio, aramkacrad Camoyalibebuli obieqtebi, rogoricaa
cnebebi. SemovitanoT alalalal----simravlissimravlissimravlissimravlis (M ) cneba, romelSic elementis mikuTvnebis operacia
∈ Tanabrad SeiZleba ekuTvnodes rogorc ,a aseve a elements, anu am simravles ekuTvnis
Ma∈∨
, sadac a
aa {=∨
. ganuzRvrelobis es forma, romelic Cven Semogvaqvs, saSualebas
mogvcems aRvweroT is ganuzRvreloba, romelic axasiaTebs cnebebis formirebis process.
konceptis gamoTvlis procedura Sedgeba ramdenime etapisagan. pirvel rigSi unda
gamoiyos niSnebis (Tvisebebis) is simravle, romlis saSualebiTac moxdeba konkretuli
obieqtebis aRwera. mTavari principi aseTi niSnebis gamoyofis dros mdgomareobs imaSi,
rom SesaZlebeli unda iyos am niSnebis mniSvnelobaTa obieqturad dakvirveba, an Sefaseba
eqspertTa saSualebiT. amasTan mniSvneloba ara aqvs es niSnebi raodenobrivia, Tu
xarisxobrivi (anu SesaZlebelia maTi mniSvnelobebis raodenobrivad gazomva, Tu mxolod
xarisxobrivi Sefaseba). niSnebis simravlis gamoyofasTan erTad xdeba maTi mniSvnelobebis
simravleebis dadgenac. amasTan es simravleebi unda iyos diskretuli da sasruli. am
etapis Semdeg Cven gveqneba matrica nm× , sadac m aris niSnebis raodenoba, xolo
)(max ii
nn = mniSvnelobaTa maqsimaluri raodenoba. pirveli etapi mTavrdeba TiToeuli
niSnis mniSvnelobaTa binarizaciiT, anu maTi gayofiT or qvesimravled.
meore etapze unda movaxdinoT am niSnebis saSualebiT im konkretuli obieqtebis
aRwera, romelTa saSualebiTac unda gamovTvaloT koncepti. am dros yvelaze
mniSvnelovania konkretuli obieqtebis Sefaseba iyos obieqturi, anu yoveli konkretuli
obieqtisaTvis gvqondes calsaxa Sefaseba ekuTvnis, Tu ar ekuTvnis mocemuli obieqti im
cnebas, romlis konceptis gamoTvlasac Cven vapirebT. Tu Cven ar vapirebT gamovTvaloT
romelime konkretuli adamianis cnebis Sesabamisi koncepti, maSin es Sefasebebi unda iyos
miRebuli eqsperimentatorisagan damoukidebelad.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 88
mesame etapze xdeba ukve konceptis gamoTvla. amisaTvis SeiZleba gamoviyenoT
konceptis gamoTvlis logikuri, an statistikuri meTodi. ganvixiloT es ukanaskneli.
davuSvaT, ijp iyos iA niSnis ija mniSvnelobis Sexvedris statistika im N konkretul
obieqtSi, romelTa saSualebiTac viTvliT koncepts iij
ij njmiN
aNp ,1,,1,
)(=== . amis
Semdeg TiToeuli iA niSnisaTvis SevkriboT im mniSvnelobebis sixSireebi, romlebic
gaerTianebulni arian erT qvesimravleSi. erTi simravle pirobiTad aRvniSnoT rogorc ia
da meore ki ia . gveqneba ∑=k
iki pP , sadac ajamva xdeba im mniSvnelobebis mixedviT,
romlebic gaerTianebulni arian ia qvesimravleSi da ∑=l
ili pP sadac ajamva xdeba im
mniSvnelobebis mixedviT, romlebic gaerTianebulni arian ia qvesimravleSi. ra Tqma unda,
rom adgili aqvs tolobas 1=+ ii PP . am proceduris damTavrebis Semdeg Cven miviRebT
gamosaxulebas
=
m
m
PPP
PPPP
,...,,
,...,,)(
21
21ϕ . amis Semdeg, Semogvaqvs filtraciis done, raTa
gadavideT konceptis aRweris logikur doneze. filtraciis done, anu sizustis done
damokidebulia imaze, Tu ra sizustiT gvinda gamovTvaloT koncepti. Semogvaqvs mudvivi
sidideebi ψ da ψ , ise, rom 1=+ψψ da vaxdenT filtracias Semdegi wesiT: Tu ψ≥iP
(Sesabamisad ψ≤iP ) maSin vTvliT, rom es niSani warmoadgens konceptis damaxasiaTebl,
mniSvnelovan niSans da konceptis aRweraSi is unda Sediodes iA (Sesabamisad iA )
formaSi. Tu ψ<iP (Sesabamisad ψ>iP ) , maSin es niSani aris araarsebiTi da is
konceptis aRweraSi unda Sediodes iA∨ formaSi. aseTi operaciis Semdeg Cven miviRebT
konceptis saboloo saxes:
),...,,,()( 4321 mAAAAAS∨∨
=ϕ
sadac niSnebs Soris igulisxmeba operacia ∧ . amgvarad, Cven SevZlebT raime S obieqtis
zogadi aRweridan gamovyoT is damaxasiaTebeli niSnebi, romlebic gansazRvraven am
obieqtis arss. gamoTvlili koncepti iqneba yvelaze uxeSi miaxloeba (e.w. pirveli donis
koncepti). Tu es done Cven ar dagvakmayofilebs, SesaZlebelia gamovTvaloT ufro maRali
donis koncepti. amisaTvis saWiroa ufro davazustoT niSnebi da maTi mniSvnelobebi da
filtraciis done.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ra upiratesoba aqvT codnaze dafuZnebul agentebs sxva agentebTan SedarebiT?
2. ra gansxvavebaa kompiuterSi monacemTa warmodgenasa da codnis warmodgenas
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #8888. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi. codnis warmodgenis problema kompiuterul sistemebSi 89
Soris?
3. ra principebs efuZneba semantikuri qselebi?
4. rogor xdeba cnebebis dakavSireba semantikur qselSi?
5. ra aris freimi?
6. rogor xdeba freimis Camoyalibeba?
7. rogor iqmneba freimuli sistema?
8. ra upiratesoba aqvs freimul sistemas semantikur qselTan SedarebiT?
9. ras warmoadgens konceptualuri grafi?
10. riT gansxvavdeba is semantikuri qselisa da freimebisagan?
11. CamoTvaleT konceptualur grafebze ganmartebuli operaciebi.
12. ras ewodeba koncepti?
13. ra etapebisagan Sedgeba konceptis gamoTvlis procedura?
14. moifiqreT, rogor SeiZleba gamoiyenos inteleqtualurma sistemam konceptis
saxiT Camoyalibebuli codna.
savarsavarsavarsavarjiSoebi:jiSoebi:jiSoebi:jiSoebi:
1. warmoadgineT winadadeba “vanom misca anos nayini” konceptualuri grafis
saSualebiT.
2. aageT semantikuri ierarqiuli qseli cnebisaTvis “satransporto saSualebebi”.
3. aageT freimuli struqturebi samkuTxa da oTxkuxa piramidebisaTvis.
4. CamoayalibeT, ra procedurebia saWiro, raTa gamovTvaloT cnebis - “lamazi
manqana” Sesabamisi koncepti.
lllleqcia eqcia eqcia eqcia ####9 9 9 9
amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiebiebiebi
9.1. codnis inJineria. 9.1. codnis inJineria. 9.1. codnis inJineria. 9.1. codnis inJineria. rogorc ukve viciT wina leqciebidan, algoriTmebi, romlebic eZeben
amocanis amoxsnas specifikuri codnis gareSe, warmoadgenen sust algoriTmebs. am
leqciaSi Cven ganvixilavT rogor SeiZleba codnis gamoyenebiT ufro efeqturad
amovxsnaT inteleqtualuri amocanebi. codnis inJineriiscodnis inJineriiscodnis inJineriiscodnis inJineriis ZiriTadi principis Tanaxmad,
amocanaTa amomxsneli agentis SesaZleblobebs pirvel rigSi ganaszRvravs Tu ra icis man
mocemuli problemis Sesaxeb, rogoria misi informaciuli baza da mxolod Semdeg
daskvnebis gamotanis, anu Zebnis meTodebi. asea bunebrivi inteleqtis SemTxvevaSic,
adamiani – eqsperti kargad asrulebs Tavis samuSaos swored imitom, rom man bevri icis
mocemuli problemebis Sesaxeb da gaaCnia am problemebis gadaWris praqtikuli Cvevebi.
aseTi unda iyos xelovnuri agentic, man unda icodes bevri ram konkretuli problemis
sur. # 9.1. tipuri eqspertuli sistemis arqiteqtura
da gaaCndes am sferoSi problemaTa gadaWris praqtikuli Cvevebi. aseT agentebs sxvanairad
uwodeben eqspertul sistemebs. eqspertul sistemebs. eqspertul sistemebs. eqspertul sistemebs. cxadia, rom rogorc codna, aseve praqtikuli Cvevebi
eqspertul sistemaSi unda Caidos adamianis mier. eqspertuli sistemebi gamoiyeneba
sxvadasxva problemebis gadasaWrelad, praqtikulad, adamianebis moRvaweobis yvela
sferoSi. maTi ZiriTadi amocanebia: diagnostika, prognozireba, proeqtireba, dagegmva,
monitoringi da marTva.
9.2. eqspertuli sistemebis teqnologia. 9.2. eqspertuli sistemebis teqnologia. 9.2. eqspertuli sistemebis teqnologia. 9.2. eqspertuli sistemebis teqnologia. sur. # 9.1. naCvenebia tipuri eqspertuli sistemis
arqiteqtura. momxmarebeli sistemas ukavSirdeba momxmareblis interfeisis saSualebiT,
romelic SeiZleba iyos sxvadasxva saxis, momxmareblis interesebidan, monacemTa bazisa da
daskvnebis gamomtani sistemis moTxovnebis gaTvaliswinebiT. eqspertuli sistema Seicavs
momxmareblis interfeisSi SeiZleba gamoviyenoT: kiTxvebi da pasuxebi, meniu, bunebrivi ena, grafikuli aRniSvnebi
momxmarebeli
codnis bazis redaqtori
daskvnebis gamomtani manqana
ganmartebebis qvesistema
codnis zogadi baza
kerZo SemTxvevebismonacemebis
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #9999. . . . amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebi 91
codnis bazascodnis bazascodnis bazascodnis bazas, romelic warmoadgens sistemis ZiriTad birTvs da inaxavs codnas raime
konkretuli problemis garSemo, ganmartebebis qvesistemasganmartebebis qvesistemasganmartebebis qvesistemasganmartebebis qvesistemas da daskvnebis gamomtan maqanasdaskvnebis gamomtan maqanasdaskvnebis gamomtan maqanasdaskvnebis gamomtan maqanas.
eqspertul sistemebSi, romlebic efuZnebian wesebs, codna warmodgenilia Semdegi saxiT:
Tu…. Tu…. Tu…. Tu…. . . maSin, maSin, maSin, maSin, anu, Tu sruldeba raime piroba, maSin gamotanili iqneba Sesabamisi daskvna
(qmedeba). monacemTa baza Seicavs rogorc zogad codnas, aseve codnas kerZo SemTxvevebis
Sesaxeb. daskvnebis gamomtani manqana iyenebs bazaSi arsebul codnas da produqciuli
sistemis saSualebiT maT safuZvelze Rebulobs daskvnebs. produqciuli sistema
warmoadgens sistemas, romelic uzrunvelyofs amocanis amoxsnis procesis marTvas raime
modelis mixedviT da Sedgeba produqciuli wesebis, samuSao mexsierebisa da marTvis
ciklisagan - “gamocnoba – qmedeba“. produqciuli sistemis magaliTi Cven gvqonda pirvel
leqciaSi, rodesac vixilavdiT programa LG ----s. procedurebi, romlebsac asrulebs marTvis
cikli, gancalkevebulia produqciuli wesebisagan, rac iZleva saSualebas avagoT codnis
baza mmarTveli programis gaTvaliswinebis gareSe: SevitanoT cvlilebebi bazis raime
nawilSi ise, rom ar warmoiSvas problemebi bazis danarCen nawilSi da gamoviyenoT
sxvadsaxva eqspertul sistemebSi erTi da igive marTvis programa da interfeisi, anu clke
SevqmnaT eqspertuli sistemis garsi da Semdeg masSi sxvadasxva problemis Sesaxeb codnis
bazis CadebiT miviRoT sxvadasxva eqspertuli sistema.
ganmartebebis qvesistemaganmartebebis qvesistemaganmartebebis qvesistemaganmartebebis qvesistema saSualebas aZlevs momxmarebels miiRos sistemisagan
ganmartebebi, Tu ris safuZvelze gamoaqvs sistemas esa Tu is dakvna da darwmundes
sistemis swor funqcionirebaSi. eqspertuli sistemis Sesaqmnelad saWiroa codnis
inJineriis specialistebis, mocemuli problemis eqspertebisa da momxmarebelTa
erToblivi muSaoba. sur. #9.2. naCvenebia eqspertuli sistemis damuSavebis cikli. saidanac
kargad Cans, rom es procesi sakmaod rTuli, Sromatevadi da ZviradRirebuli procesia,
magram kargi eqspertuli sistema yovelTvis anazRaurebs masze daxarjul saxsrebs.
muSaoba iwyeba codnis inJinerisa da mocemuli problemis eqspertis mier im codnis
gansazRvriT, romelic saWiro iqneba eqspertuli sistemisaTvis. mas Semdeg, rac codnis
inJineri miiRebs warmodgenas, Tu rogor xdeba mocemuli problemis gadawyveta, is ukve
iwyebs sistemis damuSavebas, fiqrobs imaze, Tu ra saxiT warmoadginos codna sistemaSi
(magaliTad, wesebiT Tu konceptualuri grafebiT), gansazRvravs Zebnis rogor strategias
gamoiyenebs sistema (pirdapiri Tu ukuZebna), daamuSavebs interfeiss. amis safuZvelze
aigeba prototipi. amis Semdeg iwyeba am prototipis daxvewa, sanam momxmarebeli ar darCeba
kmayofili miRebuli SedegiT.
9.3. eqspertul9.3. eqspertul9.3. eqspertul9.3. eqspertuli sistemis funqcionireba.i sistemis funqcionireba.i sistemis funqcionireba.i sistemis funqcionireba. ganvixiloT wesebze dafuZnebuli eqspertuli
sistemis magaliTi. wesebze dafuZnebuli eqspertuli sistemis arqiteqtura Seicavs
amocanaTa amoxsnis produqciul sistemas. aseT SemTxvevaSi SeiZleba CavTvaloT, rom
codnis baza Sedgeba produqciuli wesebisagan. ganvixiloT avtomobilis diagnostikis
eqspertuli sistemis martivi magaliTi. davuSvaT, codnis baza Sedgeba mxolod oTxi
produqciuli wesisagan:
1. TuTuTuTu sawvavi modis ZravSi da Zravi brunavs, maSinmaSinmaSinmaSin problemas warmoadgenen
sanTlebi;
2 Tu Tu Tu Tu Zravi ar brunvs da farebic ar inTeba, maSinmaSinmaSinmaSin problemas warmoadgens
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 92
akumuliatori, an gamtarebi;
3. Tu Tu Tu Tu Zravi ar brunavs da farebi inTeba, maSin maSin maSin maSin problemas warmoadgens
startiori;
4.... Tu Tu Tu Tu avzSi sawvavi aris da sawvavi modis karburatorSi, maSin maSin maSin maSin sawvavi modis
ZravSic.
sur. # 9.2. eqspertuli sistemis damuSavebis ciklebi
sur. # 9.3. produqciuli sistemis muSaobis dasawyisi
muSa mexsiereba
problema X produqciuli wesebi
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
dasawyisi
miznebisa da amocanebis gansazRvra
prototipis SemuSaveba da Seqmna
sistemis testireba
sistemis analizi da naklovanebaTa gamosworeba
saWiroa koreqcia?
mzadaa sistema?
saboloo testireba
diax
ara
ara diax
sistema warmatebulia
ar varga
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #9999. . . . amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebi 93
am wesebis safuZvelze muSa mexsierebaSi moTavsdeba maRali donis mizani -
problema X, romelic unda gamoikvlios eqspertulma sistemam. X SeiZleba iyos nebismieri
fraza, magaliTad, Tavidan es aris fraza “Zravi ar iqoqeba.” (ix. sur. # 9.3).
muSa mexsierebaSi moTavsebul frazas sistema Seusabamebs sam wess da Tu am wesebis
ganxilva iwyeba wesiT, romlis nomeric yvelaze pataraa, maSin sistema gaaqtiurebs #1
wess, amasTan X-s Seusabamebs frazas “sanTlebi” (ix. sur. # 9.4.), xolo misi
sur. # 9.4. produqciuli sistema pirveli wesis gaaqtiurebis Semdeg.
winapirobebi ki moTavsdeba muSa mexsierebaSi. pirveli wesis samarTlianobis dasadgenad
dakmayofilebuli unda iyos ori piroba: sawvavi modis ZravSi da Zravi brunavs. imisaTvis,
rom daadginos sawvavi modis Tu ara ZravSi, sistema gaaqtiurebs wess #4 (ix. sur. # 9.5).
sur. #9.5. produqciuli sistema wesi #4 gaaqtiurebis Semdeg
gadmoitans ra meoTxe wesis winapirobebs muSa mexsierebaSi, sistema aRmoaCens, rom aq
aris sami elementi, romlebic ar Seesabamebian codnis bazaSi moTavsebul arcerT wess,
muSa mexsiereba
avzSi sawvavi aris sawvavi modis karburatorSi Zravi brunavs problemaa sanTlebi
produqciuli sistema
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
muSa mexsiereba
sawvavi modis ZravSi Zravi brunavs problemaa sanTlebSi
produqciuli wesebi
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 94
amitom sistema SeekiTxeba momxmarebels, sruldeba Tu ara es pirobebi da Tu
momxmareblisagan is miiRebs samive elementis dadasturebas, maSin gamoitans daskvnas, rom
problemas warmoadgenen sanTlebi, Tu ar dadasturdeba Tundac erTi elementi mainc,
sistema CaTvlis rom, pirveli wesi ar Seesabameba mocemul situacias da gadava meore
wesis ganxilvaze.
sur. #9.6. mocemulia grafi, romelic aigeba sistemis muSaobis dros. patara rkali
grafze miuTiTebs, rom problemis gadasawyvetad saWiroa orive pirobis Sesruleba (anu
kvanZi grafze aris D”da” tipis). rogorc am grafidan kargad Cans, algoriTmi warmoadgens
siRrmeSi gadarCevis algoriTms. miiRebs ra informacias momxmareblisagan imis Sesaxeb,
aris Tu ara sawvavi avzSi da modis Tu ara sawvavi karburatorSi (unda sruldebodes
orive piroba erTdroulad) algoriTmi amodis zeda doneze da kvlav iTxovs informacias
“brunavs Tu ara Zravi?” dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi sistema daaskvnis, rom problema
mdgomareobs sanTlebSi, Tu ara – gadadis meore wesze. miuxedavad imisa, rom es sistema
Zalian martivia, is kargad asaxavs Tu rogor SeiZleba sawyisi problemis dekompozicia
ufro martiv amocanebad produqciuli sistemis da da/an tipis grafebis gamoyenebiT.
aRwerili sistema warmoadgens produqciuli sistemis gamoyenebis magaliTs miznis safuZvelze, romelSic gamoiyeneba Zebna siRrmeSi, radganac sistema ar gadava meore
qvemiznis gamokvlevaze manamdis, sanam is ar moaxdens mocemuli qvemiznis srul
gamokvlevas.
sur. # 9.6. da/an da/an da/an da/an tipis grafi, romelic aigeba eqspertul
sistemaSi. problema X aq aris “Zravi ar iqoqeba”
problema X
wesi 1: problemaa sanTlebi
wesi 2: problemaa akumuliatori an gamtarebi
wesi 3: problemaa startiori
sawvavi modis ZravSi
Zravi brunavs
Zravi ar brunavs
farebi ar inTeba
Zravi ar brunavs
farebi inTeba
wesi 4: sawvavi modis ZravSi
avzSi aris sawvavi
sawvavi modis karburatorSi
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #9999. . . . amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebi 95
9.4. 9.4. 9.4. 9.4. ganmartebebis qvesistema.ganmartebebis qvesistema.ganmartebebis qvesistema.ganmartebebis qvesistema. ra rols asrulebs eqspertul sistemaSi ganmartebebis
qvesistema? produqciuli sistema axdens Zebnas grafze, ganmartebebis qvesistema ki
Tvalyurs adevnebs am process da iyenebs miRebul informacias, raTa upasuxos
momxmareblis SekiTxvebs. rogorc wesi, eqspertuli sistemebi pasuxoben ori tipis
SekiTxvebs – “ratom?” da “rogor?”. pirveli tipis SekiTxvebi warmoiSveba, rodesac sistema
iTxovs damatebiT informacias momxmareblisagan. magaliTad, rodesac sistemam moiTxova
“aris Tu ara avzSi sawvavi?” miiRo pasuxi “diax”. Semdeg moiTxova informacia modis Tu
ara sawvavi karburatoSi?” da miiRo pasuxi “diax”. amis Semdeg is kvlav ekiTxeba
momxmarebels “brunavs Tu ara Zravi?”. nebismier etapze momxmarebeli SeiZleba
dainteresdes, Tu risTvis sWirdeba sistemas es informacia da is ekiTxeba sistemas
“ratom?”, anu risTvis sWirdeba sistemas es informacia. ganmartebebis qvesistema, romelic
Tvalyurs adevnebda am process, iZleva ganmartebas ”Tanaxmad pirveli wesisa, Tu sawvavi
modis ZravSi da Zravi brunavs, maSin problemas warmoadgenen sanTlebi”. Tu momxmarebeli
dainteresdeba, Tu rogor daadgina sistemam, rom sawvavi modis ZravSi, maSin ganmartebebis
qvesistema upasuxebs, rom “meoTxe wesis Tanaxmad, Tu sawvavi aris avzSi da sawvavi modis
karburatorSi, maSin sawvavi modis ZravSi”. amiT ganmartebebis qvesistema uzrunvelyofs
imas, rom momxmarebeli yovelTvis saqmis kursSia, Tu ras akeTebs sistema da SeuZlia
miuTiTos, an sulac Sewyvitos muSaoba, Tuki sistema uSvebs Secdomas, an moqmedebs
araswori mimarTulebiT.
9.5. monacemebze dafuZnebuli produqciuli sistema. 9.5. monacemebze dafuZnebuli produqciuli sistema. 9.5. monacemebze dafuZnebuli produqciuli sistema. 9.5. monacemebze dafuZnebuli produqciuli sistema. ganxiluli sistema warmoadgenda
produqciul sistemas, romelic dafuZnebuli iyo mizanze. exla vnaxoT, rogor SeiZleba
igive sistema muSaobdes monacemebis safuZvelze. gansxvavebiT mizanze dafuZnebuli
sistemisagan, sadac Zebna mimdinareobs siRrmeSi radganac sanam sistema ar Caatarebs erTi
qvemiznis amomwurav analizs, ar gadava meore qvemizanze, monacemTa safuZvelze muSaobisas
sistema rogorc wesi awarmoebs ganiv Zebnas. algoriTmi Zalian martivia: muSa mexsierebaSi
a) b)
sur. #9.7. monacemTa safuZvelze momuSave sistemis pirveli da meore etapebi:
a) sawyis etapi; b) sistema meore wesis pirveli winapirobis Sefasebis Semdeg.
muSa mexsiereba
produqciuli wesebi
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
muSa mexsiereba
produqciuli wesebi
Zravi brunavs
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 96
moTavsebuli monacemebi dardeba codnis bazaSi arsebuli wesebis pirobebs. Tu monacemebs
mivyavarT romelime wesis aqtivizaciasTan, Sedegi moTavsdeba muSa mexsierebaSi da marTva
gadaecema Semdeg wess. Cveni magaliTis SemTxvevaSi sawyis etapze muSa mexsierebaSi ar
aris araviTari informacia da sistema iwyebs wesebis winapirobebis Semowmebas, raTa
moZebnos informacia, romelsac is moiTxovs momxmareblisgan (sur. #9.7. a)). pirveli wesis
winapiroba “sawvavi modis ZravSi” ar miekuTvneba aseT informacias, amitom sistema
gadadis meore wessze da ganixilavs winapirobas “Zravi ar trialebs”, es iqneba swored is
informacia, romelic sistemam unda moiTxovos momxmareblisagan. davuSvaT, aRmoCnda, rom
es winapiroba arasworia, amitom rogorc meore, aseve mesame wesis gamoyeneba ar SeiZleba.
sistema gadava meoTxe wesis ganxilvaze da naxavs, rom am wesis orive winapiroba aris is
informacia, romelic man unda moiTxovos momxmareblisagan. amis Semdeg muSa mexsierebaSi
mas eqneba Semdegi saxis monacemebi: “sawvavi modis ZravSi”, “sawvavi modis karburatorSi”,
“sawvavi aris avzSi” da aqve moTavsdeba daskvna, romelsac sistema miiRebs meoTxe wesis
safuZvelze - “Zravi trialebs”. amis Semdeg sistema kvlav daiwyebs produqciuli wesebis
xelaxla ganxilvas. sistema aRmoaCens, rom pirveli wesis Tanaxmad da im monacemebis
safuZvelze, rac mas gaaCnia, SesaZlebelia mxolod erTaderTi daskvnis gakeTeba, rom
“problemaa sanTlebi” da daamTavrebs muSaobas.
gansxvavebiT mizanze dafuZnebuli sistemisagan, monacemebze dafuZnebul sistemaSi
Zebnas aqvs ufro arasistemuri xasiaTi. amis mizezi Zalian martivia, mizanze dafuZnebuli
sistema ZiriTad amocanas yofs ufro patara qveamocanebad da es qveamocanebis SeiZleba
daiyos kidev ufro patara qveamocanebad. amis gamo Zebna yovelTvis mimarTulia
ierarqiulad miznidan mis Semadgenelebisken. monacemebze dafuZnebul sistemaSi aseTi
mizani ar arsebobs da Zebna xorcieldeba xeze, romelic damokidebulia mxolod
produqciuli wesebis mimdevrobasa da axali informaciis gamoCenaze. amitom Zebnis
sur. # 9.8. monacemebze dafuZnebuli sistema meoTxe wesis ganxilvis Semdeg iwyebs wesebis
xelmeored ganxilvas.
muSa mexsiereba
sawvavi modis ZravSi sawvavi modis karburatorSi avzSi aris sawvavi Zravi brunavs
produqciuli wesebi
wesi #1 wesi #2 wesi #3 wesi #4
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #9999. . . . amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebiamocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebi 97
procesi ufro aramimarTuli da naklebad cxadia. aqedan gamomdinare ganmartebebis
qvesistemis muSaobac ufro SezRudulia, kerZod am sistemaSi ganmartebebis qvesistemas ar
SeuZlia upasuxos kiTxvas “ratom?” da Tu produqciuli wesebis mimdevroba zustad ar
aRiricxeba, qvesistemas aseve uWirs gasces pasuxi kiTxvas “rogor?”.
9.6. evristikebi codnis bazis agebis dros.9.6. evristikebi codnis bazis agebis dros.9.6. evristikebi codnis bazis agebis dros.9.6. evristikebi codnis bazis agebis dros. codnis bazisa da daskvnebis gamotanis
meqanizmis aseTi gayofis gamo, cxadia, rom Zebnis efeqturoba TiTqmis mTlianad
damokidebulia codnis bazaSi produqciuli wesebis struqturasastruqturasastruqturasastruqturasa da maT ierarquladierarquladierarquladierarqulad
mowesrigebaze. gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom wesis forma, Tu Tu Tu Tu p,q da da da da r, maSin maSin maSin maSin s
miuxedavad imisa rom erTi SexedviT gvagonebs logikur gamosaxulebas, SesaZlebelia
aRqmuli iqnas rogorc amocanis amoxsnis procedurebi an bijebi: “rom miviRoT s, saWiroa
SevasruloT jer p, Semdeg q da Semdeg r qmedebebi”. codnis bazis aseTi mowesrigebis
problema Cans Cven magaliTSic. pirveli produqciuli wesi moiTxovs, rom jer
davadginoT, modis Tu ara sawvavi ZravSi da Semdeg – brunavs Tu ara Zravi. magram aseTi
rigiToba araefeqturia, radganc pirveli pirobis dadgenas sWirdeba ufro meti
gamokvleva, vidre meore pirobis.
aqedan gamomdinare sistemis efeqtianoba mTlianad damokidebulia codnis bazis
iseTnairad mowesrigebaze, rom garkveuli iyos wesebis rigiwesebis rigiwesebis rigiwesebis rigi, winapirobebis organizebawinapirobebis organizebawinapirobebis organizebawinapirobebis organizeba
wesebSi da sxvadasxva Semowmebebis fasiSemowmebebis fasiSemowmebebis fasiSemowmebebis fasi. yvela es qmedeba Tavisi SinaarsiT aris
evristikuli da asaxaven eqspertis midgomebs da mis codnas mocemuli garemos Sesaxeb.
TavisTavad cxadia, rom zogierT SemTxvevaSi isini SeiZleba iyos mcdaric. magaliTad,
Cvens SemTxvevaSi, Tu sawvavi modis ZravSi da Zravi brunavs, problema SeiZleba iyos
elqtruli naperwkalis gamanawilebel sistemaSi da ara sanTlebSi. amitom saWiroa, rom
eqspertuli sistemis codnis bazis Seqmnis dros gaTvaliswinebuli iyos sxvadasxva
eqspertebis rekomendaciebi da eqsperimentebis safuZvelze srulad daixvewos codnis baza.
Cveni magaliTi iyo martivi da is exeboda diagnostikis mxolod erT problemas “Zravi ar
iqoqeba”. magram Tu Cven movindomebT manqanis sruli diagnostikis sistemis Seqmnas,
produqciuli wesebis raodenoba gaizrdeba Zalian swrafad da aseTi principiT muSaoba,
rom Semowmdes yvela wesi, ukve aRar iqneba optimaluri, miT umetes, cxadia, rom
magaliTad, Tu manqanis damuxruWebis manZili ar gvakmayofilebs, aq araviTavi mniSvneloba
ara aqvs iqoqeba Tu ara manqana. amitom saWiro xdeba produqciuli wesebis qselur qselur qselur qselur
struqturebSistruqturebSistruqturebSistruqturebSi gaerTianeba. arsebobs Sesabamisi algoriTmebi, romlebic asruleben am
process da saSualebas gvaZleven kidev ufro gavaumjobesoT eqspertuli sistemis
muSaoba.
eqspertuli sistema aucilebeli ar aris dafuZnebuli iyo mizanze an monacemebze.
arsebeoben eqspertuli sistemebi, romlebic efuZnebian gamocdilebgamocdilebgamocdilebgamocdilebas an modelsas an modelsas an modelsas an models. modelze
dafuZnebuli eqspertuli sistema ufro xSirad gamoiyeneba iseTi problemebis
gadasaWrelad, romelTa modelebi maqsimalurad obieqturad aRiwereba da gvaqvs
xelsawyoebi, romlebis saSualebas gvaZleven zustad gavzomoT saWiro informacia. aseTi
eqspertuli sistemebis magaliTs warmoadgens NASA-s mier damuSavebuli eqspertuli
sistema, romelic gamoiyeneba kosmosuri obieqtebis Zravis samarTavad avtonomiur reJimSi.
sistema modelisa da im informaciis safuZvelze, romelic mas SeuZlia miiRos gazomvebis
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 98
safuZvelze, axdens Zravis muSaobaSi arsebuliAuwesrigobebis gamovlenas da Sesabamisad,
radganc am uwesrigobebis aRmofxvra avtonomiur reJimSi SeuZlebelia, gadayavs Zravi
funqcionirebis axal reJimSi.
sistemebi, romlebic dafuZnebulni arian gamocdilebaze (es gamocdileba ra Tqma
unda warmoadgens eqspertis gamocdilebas), problemis gadaWris dros Tavis codnis
bazaSi eZeben analogiur SemTxvevas da modelisa da am SemTxvevis safuZvelze Rebuloben
gadawyvetilebebs.
SesaZlebelia hibriduli eqspertuli sistemebishibriduli eqspertuli sistemebishibriduli eqspertuli sistemebishibriduli eqspertuli sistemebis arsebobac, romlebSic gvxvdeba
zemoTCamoTvlili midgomebis sxvadasxva kombinaciebi, rac kidev ufro efeqturs xdis
sistemis muSaobas. miRweuli warmatebebi eqspertuli sistemebis Seqmnis dargSi
adasturebs, rom es warmatebebi miiRweva ara im meqanizmebis safuZvelze, romelTa
saSualebiTac sistema gamoaqvs daskvnebi, aramed im codnis bazebis saSualebiT, romlis
sauZvelzec, xdeba daskvnebis gamotana. es kidev erTxel xazs usvavs codnis kompiuterSi
warmodgenis problemis mniSvnelobas.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ratomaa gayofili codnis warmodgenisa da daskvnebis gamotanis qvesistemebi?
2. ra rols asrulebs ganmartebebis qvesistema?
3. riTi gansxvavdeba erTmaneTisagan mizanze dafuZnebuli da monacemebze
dafuZnebuli eqspertuli sistemebi?
4. kidev rogor eqspertuli sistemebi arseboben?
5. ra ufro mniSvnelovania eqspertul sistemaSi, daskvnebis gamotanis qvesistema,
Tu codnis baza?
6. rogor unda iyos organizebuli codnis baza?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. leqciaSi moyvanilia eqspertuli sistema, romelic gamoiyeneba avtomobilis
diagnostikisaTvis. vin SeiZleba iyos codnis bazis inJineri? eqsperti?
momxmarebeli?
2. CamoayalibeT kidev aTi produqciuli wesi am sistemisaTvis da aageT grafi,
romelic asaxavs kavSirebs am wesebs Soris.
3. meore savarjiSoSi gaTvaliswinebuli wesebis damatebis Semdeg gansazRvreT
Zebnis romeli principia ukeTesi am sistemisaTvis, mizanze dafuZnebuli, Tu
monacemebze dafuZnebuli?
4. SearCieT raime problemuri garemo da aageT eqspertuli sistema wina
savarjiSos Sesabamisad.
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11110000
neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi
11110000.1. neironuli qselebis arsi..1. neironuli qselebis arsi..1. neironuli qselebis arsi..1. neironuli qselebis arsi. rogorc ukve aRniSnuli iyo pirvel leqciaSi, 1943 wels u.
mak-kalokma da u. pitsma gamoaqveynes Sroma, romelSic aCvenes, rom SesaZlebelia adamianis
neironuli ujredis modelireba teqnikuri sistemis, an kompiuteris saSualebiT,
xelovnuri neironuli qselebis Seqmna da maTi saSualebiT logikuri gamoTvlebis
Sesruleba. SemovitanoT is ZirTadi terminebi, romlebic gamoiyeneba neironul qselebSi.
neironuli qselebis ZiriTadi elementia xelovnuri neironixelovnuri neironixelovnuri neironixelovnuri neironi, romlis sqemac mocemulia
sur. # 10.1. mas gaaCnia Semdegi struqtura:
sur. # 10.1. xelovnuri neironis modeli.
• Sesasvleli signalebi Sesasvleli signalebi Sesasvleli signalebi Sesasvleli signalebi ix ---- esaa monacemebi, romlebic miewodeba neirons
Sesasvlelze gare samyarodan an sxva neironebidan. Sesasvleli neironebis
diapazoni sxvadasxva modelebisaTvis SeiZleba iyos gansxvavebuli. rogorc wesi es
signalebi arian diskretuli da Rebuloben mniSvnelobebs {0,1}, {-1,1} simravleebidan
an R-dan.
• woniTi koeficientebi woniTi koeficientebi woniTi koeficientebi woniTi koeficientebi iw . woniTi koeficientebi aiReba namdvil ricxvTa
simravlidan da gansazRvraven kavSiris Zalas neironebs Soris.
• neironis aqtivaciis doneneironis aqtivaciis doneneironis aqtivaciis doneneironis aqtivaciis done. esaa sidide, romelic ganisazRvreba neironSi Semavali
signalebis Sewonili jamiT ∑ ii xw (veqtorulad WX ).
• zzzzRRRRurblovurblovurblovurblovani funqcia ani funqcia ani funqcia ani funqcia f . am funqciis daniSnulebaa aqtivaciis donis raime
zRurblTan Sedarebis gziT gamoTvalos gamosasvleli signalis mniSvneloba.
zRurblovani funqcia gansazRvravs aqtiuria Tu ara neironi.
11110000.2..2..2..2. sxvadasxva tipis neironuli qselebi. sxvadasxva tipis neironuli qselebi. sxvadasxva tipis neironuli qselebi. sxvadasxva tipis neironuli qselebi. imisaTvis, rom neironebis saSualebiT
SevasruloT seriozuli gamoTvlebi, saWiroa maTi gaerTianeba qselSi. yvelaze martiv
qsels warmoadgens neironebis jgufi, romelic gareTianebulia erT SreSi (ix. sur. # 10.2).
am suraTze neironebs warmoadgenen kvadratebi, maTSi miTiTebuli ajamvis niSniT, xolo
wreebi warmoadgenen mxolod signalebis gamanawileblebs. isini ar asruleben gamoTvlis
aranair funqcias da amitom maT ar uwodeben Sres. TiToeuli Sesasvleli signali Tavisi
∑ F (NET)
1x
2x
.
.
.
nx
(gamosasvleli)
OUT=F(NET)
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 100
sur. # 1.2. erTSriani neironuli qseli Sesabamisi woniT ukavSirdeba yvela neirons. es wonebi warmoadgenen wonebis W matricis
elementebs, romelsac aqvs m striqoni da n sveti, sadac m aris Sesasvlelebis
raodenoba, xolo n – ki neironebis ricxvi. amgvarad, N gamosasvleli, romlis
komponentebicaa neironebis OUT gamosasvlelebi, gamoiTvleba rogorc XWN =
matriculi namravli.
neironuli qseli Tavis mxriv xasiTdeba Semdegi parametrebiT:
• qselis topologiaqselis topologiaqselis topologiaqselis topologia – esaa Sabloni, romelic gansazRvravs kavSirebs calkeul
neironebs Soris
• daswavlis gamoyenebuli algoriTmidaswavlis gamoyenebuli algoriTmidaswavlis gamoyenebuli algoriTmidaswavlis gamoyenebuli algoriTmi.... neironul qselebSi SeiZleba gamoyenebuli
iyos daswavlis sxvadasxva algoriTmebi.
• kodirebis sqema.kodirebis sqema.kodirebis sqema.kodirebis sqema. gansazRvravs qselSi Semavali monacemebisa da miRebuli Sedegebis
interpretacias.
SesaZlebelia ufro rTuli, mravalSriani neironuli qselebis Sedgenac, sadac gvaqvs
ori, sami da ufro meti Sreebi. aRmoCnda, rom mravalSrian qselebs gaaCniaT ufro meti
saSualebebi, vidre erTSrian qselebs. mravalSriani qselebis Seqmnis dros yvelaze
mTavaria gaviTvaliswinoT, rom nebismieri konfiguraciis qselis Seqmnisas daculi unda
iyos Sriseburi organizacia, rac, rogorc neironuli qselebis TeoriaSi iTvleba, axdens
adamianis Tavis tvinis sxvadasxva nawilebis Sriseburi struqturebis modelirebas.
mravalSrian qselebSi erTi Sris gamosasvlelebi warmoadgenen meore Sris Sesasvlelebs.
aqedan gamomdinare, Tu gvinda, rom aseT qsels gaaCndes ufro meti gamoTvlebis unari,
saWiroa rom neironis gamaaqtivirebeli funqcia iyos arawrfivi, radganac, Tu es funqcia
iqneba wrfivi, maSin meore Sris gamosasvlelze Cven miviRebT signals
)()( 2121 WWXWXWOUT == .
∑
∑
∑
.
.
.
.
.
.
1x
2x
nx
X
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #10101010. . . . neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi 101
cxadia, rom aseTive signalis miReba SegveZlo erTSriani qseliT, romlis koeficientebis
matricac iqneboda ori matricis namravli.D
11110000.3. xelovnuri neironuli qselebis swavleba..3. xelovnuri neironuli qselebis swavleba..3. xelovnuri neironuli qselebis swavleba..3. xelovnuri neironuli qselebis swavleba. yvelaze saintereso Tviseba, rac aRmoaCndaT
xelovnur neironul qselebs, aris maTi daswavlisdaswavlisdaswavlisdaswavlis unari. maTi daswavlis procesi ise
Zalian waagavs adamianis inteleqtualuri ganviTarebis process, rom erTi SexedviT
SeiZleba mogveCvenos. rom Cven marTlac Rrmad gvesmis es procesebi, magram unda
aRvniSnoT, rom xelovnuri neironuli qselebis daswavlis unari mainc aris SezRuduli
da jerjerobiT ucnobia, analogiuria Tu ara es procesebi adamianis Tavis tvinSi
mimdinare procesebisa.
daswavlis procesisdaswavlis procesisdaswavlis procesisdaswavlis procesis qveS Cven gvesmis Semdegi: mivaRwioT imas, rom Sesasvleli
signalebis raime simravlisaTvis qseli gamosasvlelze iZleodes sasurvel (an Tundac am
simravlisaTvis Sesabamis) signalebs. yoveli Sesasvleli da gamosasvleli simravle
ganixileba rogorc veqtori. daswavlis procesi xorcieldeba Sesasvleli veqtorebis
mimdevrobiTi SeyvaniT qselSi. amasTan erTdroulad xdeba garkveuli proceduris
Tanaxmad wonebis SerCeva ise, rom gamosasvlelze miviRoT sasurveli veqtori. daswavlis
procesSi wonebi TandaTanobiT Rebuloben iseT mniSvnelobebs, rom yoveli Sesasvleli
veqtori gamoimuSavebs gamosasvlel veqtors. daswavlis procesi SeiZleba
xorcieldebodes maswavleblis saSualebiT an maswavleblis gareSe.
daswavla maswavleblis saSualebiTdaswavla maswavleblis saSualebiTdaswavla maswavleblis saSualebiTdaswavla maswavleblis saSualebiT gulisxmobs, rom TiToeuli Sesasvleli
veqtorisaTvis arsebobs Sesabamisi miznis veqtori, romelic gvinda rom miviRoT
gamosasvlelze. aseT wyvils ewodeba daswavladi wyvili. rogorc wesi, qseli swavlobs
sasruli raodenobis wyvilebis saSualebiT. qsels Sesasvlelze miewodeba Sesasvleli
veqtori, gamoiTvleba gamosasvleli veqtori da xdeba misi Sedareba miznis veqtorTan.
gansxvaveba (rac warmoadgens Secdomas), ukukavSiris saSualebiT miewodeba qsels da xdeba
garkveuli algoriTmis saSualebiT wonebis Secvla ise, rom moxdes Secdomebis
minimizacia. es procedura xorcieldeba TiToeuli daswavladi wyvilisaTvis manamdis,
sanam ar miiRweva dasaSvebi done Secdomebisa mTeli dasaswavli simravlisaTvis.
miuxedavad imisa, rom daswavlis aseTi principi saSualebas iZleva gamoviyenoT
neironuli qselebi mravali praqtikuli amocanebis gadasaWrelad, mainc iTvleba, rom
aseTi midgoma arasworia, radganac SeuZlebelia warmovidginoT, rom daswavlis aseTi
meqanizmi arsebobdes adamianis Tavis tvinSi. daswavla maswavleblis gareSedaswavla maswavleblis gareSedaswavla maswavleblis gareSedaswavla maswavleblis gareSe albaT
iqneboda ufro kargi modeli Tavis tvinSi mimdinare procesebis aRsawerad. aseTi
daswavlis dros saWiro aRar aris miznis veqtori da daswavla xdeba mxolod Sesasvleli
veqtorebis saSualebiT. amasTan daswavlis mizania gadaewyos wonebi ise, rom ori,
sakmarisad axlos mdgomi Sesasvleli veqtorisaTvis gamosasvleli veqtori iyos erTi da
igive. daswavlis procesi am SemTxvevaSi gamoyofs dasaswavli simravlis statistikur
maxasiaTeblebs da ajgufebs msgavs veqtorebs erT klasSi. mocemuli klasis veqtoris
miwodeba Sesasvlelze mogvcems garkveul veqtors gamosasvleze, magram sanam ar
damTavrdeba daswavla, SeuZlebelia vicodeT, ra saxis iqneba es veqtori.
11110000.4. .4. .4. .4. erTerTerTerTSriani Sriani Sriani Sriani perceptroni. perceptroni. perceptroni. perceptroni. pirveli neironuli qseli, romelsac SeeZlo aRqma
(percepcia) da garkveuli reaqciis formireba am aRqmaze iyo f. rozenblatis perceptroni. perceptroni. perceptroni. perceptroni.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 102
avtori Tvlida rom es iyo Tavis tvinis muSaobis modeli. f. rozenblati am models,
romelic Seiqmna kornelis saaviacio laboratoriaSi MARK-1 saxeliT, uwodebda samSrian
perceptrons, magram dRevandeli terminologiiT is warmoadgens erTSrian neironul
qsels. perceptronis Semavali cvladebi ( ix ) Rebuloben mxolod or mniSvnelobas -1 an
1, xolo wonebi – mniSvnelobebs namdvil ricxvTa simravlidan. aqtivaciis done
gamoiTvleba rogorc Semavali monacemebis Sewonili jami ∑ ii wx . perceptronis
gamomavali mniSvneloba gamoiTvleba mkacri zRurbluri funqciis saSualebiT: Tu
aqtivaciis done metia an toli zRurblur mniSvnelobaze, perceptronis gamosasvleli
tolia 1-s, winaaRmdeg SemTxvevaSi -1-s. amgvarad perceptronis gamomavali mniSvnelobebi
gamoiTvleba Semdegnairad: XW = 1, Tu ∑ ≥ twx ii da XW = 1− , Tu ∑ < twx ii .
perceptronis wonebis regulirebisaTvis gamoiyeneba swavlebis martivi algoriTmi
maswavlebliT, anu perceptrons Sesasvlelze miewodeba dasaswavli wyvilis pirveli
elementi, perceptroni gamoTvlis gamosasvlel veqtors da amis Semdeg mas uCveneben Tu
ra Sedegi unda mieRo. perceptronis wonebs cvlian iseTnairad, rom Semcirdes Secdomebi
mis gamosasvlelze. am dros gamoiyeneba Semdegi wesi: vTqvaT c aris swavlebis siCqaris
mudmivi koeficienti, xolod d – gamosasvlelis mosalodneli mniSvneloba. Semavali
veqtoris i -uri komponentis woniTi koeficientis koreqtireba xdeba Semdegi formuliT:
∑−=∆ iiii xwxsigndcw ))((
sadac ∑ )( ii wxsign aris perceptronis gamomavali mniSvneloba, romelic tolia +1, an -1.
sxvaoba sasurvel da realur gamomaval mniSvnelobebs Soris SeiZleba iyos 0, 2 an -2.
Sesabamisad Semavali veqtoris yoveli komponentebisaTvis daswavlis algoriTmi asrulebs
Semdeg moqmedebebs:
• Tu sasurveli da realuri gamosasvleli veqtorebi erTmaneTs emTxveva, wonebi ar
icvleba;
• Tu realuri gamosasvleli veqtoris mniSvnelobaa -1, xolo sasurvelis ki 1, maSin
i -uri Sesasvlelis woniTi koeficienti izrdeba icx2 -iT;
• Tu realuri gamosasvleli veqtoris mniSvnelobaa 1, xolo sasurvelis ki -1, maSin
i -uri Sesasvlelis woniTi koeficienti mcirdeba icx2 -iT.
daswavlis am meTods uwodeben deltadeltadeltadelta----wess.wess.wess.wess.
rogorc ukve vnaxeT, qselis Semavali monacemebi warmoadgenen n ganzomilebian
veqtors da gansazRvraven n ganzomilebian sivrces, amitom klasifikaciis swavlebis
amocana daiyvaneba am sivrceSi hipersibrtyeebis saSualebiT sxvadasxva klasis wertilebis
raime jgufebad gancalkavebis amocanaze.
f. rozenblatma daamtkica Teorema perceptronis daswavladobis daswavladobis daswavladobis daswavladobis Sesaxeb, romlis
Tanaxmadac perceptrons SeuZlia iswavlos yvelaferi, risi warmodgenac mas SeuZlia. am
damtkicebis qveS igulisxmeba, rom daswavlis procesi aris sasrulo. aq mTavaria
gavarCioT Tu ra gansxvavebaa warmodgenasa warmodgenasa warmodgenasa warmodgenasa da daswavlasdaswavlasdaswavlasdaswavlas Soris. warmodgenis cnebis qveS
igulisxmeba perceptonis unari moaxdinos garkveuli funqciis modelireba, daswavla ki
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #10101010. . . . neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi neironuli qselebi 103
niSnavs qselis wonebis regulirebis iseTi sistematuri proceduris arsebobas, romelic
uzrunvelyofs am funqciis realizacias.
11110000....5555 ra ar SeuZlia erTSrian perceptrons. ra ar SeuZlia erTSrian perceptrons. ra ar SeuZlia erTSrian perceptrons. ra ar SeuZlia erTSrian perceptrons. rogorc vnaxeT, perceptrons SeuZlia
yvelafris daswavla, risi warmodgenac SesaZlebelia perceptronSi. samwuxarod, rogorc
mogvianebiT (1969 wels) m. minskma da s. peipertma aCvenes, arsebobs Zalian bevri martivi
funqciebi, romelTa warmodgena perceptrons ar SeuZlia. ganvixiloT erTerTi Zalian
martivi funqcia - “gamomricxavi an” funqcia anu operacia XOR. es logikuri funqcia “an “
funqciisagan gansxvavadeba imiT, rom Rebulobs mniSvnelobas noli maSin, rodesac
cvladebs aqvT erTnairi mniSvnelobebi. ganvixiloT perceptroni ori SesasvleliT 1x Nda
2x da ori woniTi koeficientiT 1w da 2w da zRurbliT t . perceptronis muSaobis
principis Tanaxmad, Cven miviRebT Semdeg utolebebs:
w1*1+ w2*1 < t (WeSmaritobis cxrilis pirvel striqonidan)
w1*1+ 0 > t (WeSmaritobis cxrilis meore striqonidan)
0+ w2*1 >t (WeSmaritobis cxrilis mesame striqonidan)
0+0<t (WeSmaritebis cxrilis bolo striqonidan).
bolo utolobidan gamodis rom zRurbli aris dadebiTi.
utolobaTa am sistemas amonaxsni ar gaaCnia, riTac mtkicdeba rom perceptrons ar
SeuZliaT gadawyvitos “gamomricxavi an” – is problema.
“gamomricxavi an” amocanis amoxsnis SeuZlebloba perceptronisaTvis aixsneba imiT,
rom ori klasi, romlebic unda ganacalkeos qselma, ar warmoadgenen wrfivad gayofad
klasebs, anu Tu 1x da 2x warmoadgenen X veqtoris koordinatebs, sibrtyeze SeuZlebelia
iseTi wrfis gatareba, romelic erTmaneTisagan gamoyofs wertilTa Semdeg simravleebs:
{(0,0), (1,1)} da {(1,0), (0,1)}. (ix. sur. #10.3)
sur. #10.3. “gamomricxavi an” – is problema, sibrtyeze
SeuZleblia iseTi wrfis gatareba, romelic
gayofs erTmaneTisagan TeTr da Sav wertilebs
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ras warmoadgens xelovnuri neironi da ra funqciebis ganxorcieleba SeuZlia mas?
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 104
2. ganmarteT terminebi: Sesasvleli signalebi, woniTi koeficienti, neironis
aqtivaciis done, zRurblovani funqcia.
3. rogor sistemas ewodeba erTSriani neironuli qseli?
4. ra gansakuTrebuli Tviseba aRmoaCndaT neironul qselebs?
5. ras niSnavs daswavla maswavlebliT? maswavleblis gareSe?
6. ra aris preceptoni?
7. CamoayalibeT Tqveni sityvebiT saxeTa klasifikaciis amocana.
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. aageT mak kalokisa da pitsis neironi, romelic gamoiTvlis logikuri implikaciis
funqcias.
2. programulad moaxdineT iseTi xelovnuri neironebis modelireba, romlebic
Seasruleben elementarul logikur funqciebs.
lllleqcia # 1eqcia # 1eqcia # 1eqcia # 11111....
neironuli qselebi (gagrZeleba)neironuli qselebi (gagrZeleba)neironuli qselebi (gagrZeleba)neironuli qselebi (gagrZeleba)
11111111.1. perceptronis gamoyeneba saxeTa klasifikaciis amocanisaTvis. .1. perceptronis gamoyeneba saxeTa klasifikaciis amocanisaTvis. .1. perceptronis gamoyeneba saxeTa klasifikaciis amocanisaTvis. .1. perceptronis gamoyeneba saxeTa klasifikaciis amocanisaTvis. saxeTa klasifikaciis
amocana umartivesi SemTxvevisaTvis SeiZleba aRvweroT Semdegnairad: davuSvaT, mocemuli
gvaqvs obieqtebis erToblioba, romlebic gvinda gavyoT or klasad. magaliTad, gvinda
ganvasxvaoT erTmaneTisagan samkuTxedebi da oTxkuTxedebi. imisaTvis, rom SesaZlebeli
iyos neironul qsels (perceptrons) vaswavloT am ori klasis erTmaneTisagan garCeva,
pirvel rigSi saWiroa gvqondes Semfasebeli funqcia, romelic mogvcems saSualebas
mivakuTvnoT es obieqtebi ama Tu im klass. klasifikatoris mier gamovlenili monacemTa
yoveli jgufi SeiZleba warmodgenili iyos raime ares saSualebiT mravalganzomilebian
sivrceSi. yoveli iR klass Seesabameba am aresTan kuTvnilebis xarisxis ganmsazRvrelikuTvnilebis xarisxis ganmsazRvrelikuTvnilebis xarisxis ganmsazRvrelikuTvnilebis xarisxis ganmsazRvreli
ig diskriminantuli funqcia. yvela aseT ig diskriminantul funqciebs Soris
maqsimaluri mniSvneloba iR aresaTvis aqvs iseT ig funqcias, romlisTvisac sruldeba
piroba: )()( xgxg ji > yoveli nj <<1 . yvelaze martiv SemTxvevaSi am funqciis
mniSvnelobebi SeiZleba iyos {-1,1} simravle, anu obieqti ekuTvnis mocemul simravles (1)
da obieqti ar ekuTvis mocemul simravles (-1). ufro mniSvnelovani SemTxvevaa, rodesac
diskriminantuli funqcia warmoadgens mikuTvnebis Sefasebas ares raime centraluri
wertilidan manZilis safuZvelze. aseT SemTxvevaSi klasifikacias uwodeben klasifikacias klasifikacias klasifikacias klasifikacias
minimaluri manZiliT.minimaluri manZiliT.minimaluri manZiliT.minimaluri manZiliT. Tu ori iR da jR klasebi warmoadgenen mosazRvre klasebs, maSin
arsebobs sazRvari, romlisTvisac 0)()( =− xgxg ji . ganvixiloT magaliTi, davuSvaT,
simravle, romlis safuZvelzec unda vaswavloT perceptrons saxeTa gamocnoba
warmoadgens simravles, romelic mocemulia Semdegi cxriliT:
1x 2x )(NETf
1,0 1,0 1 9,4 6,4 -1 2,5 2,1 1 8,0 7,7 -1 0,5 2,2 1 7,9 8,4 -1 7,0 7,0 -1 2,8 0,8 1 1,2 3,0 1 7,8 6,1 -1
cxrilis pirveli ori sveti Seicavs monacemTa veqtorebs, romlebic gamoiyenebian qselis
swavlebisaTvis. mesame svetSi warmodgenilia klasifikaciis mosalodneli Sedegebi +1 an -
1, romlebic gamoiyenebian qselis swavlebisaTvis.
am monacemebisaTvis sur. # 11.1 moyvanilia maTi ganlageba sibrtyeze da maT Soris
wrfe, romelic warmoadgens sazRvars am or simravles Soris. Tu SesaZlebelia klasebis
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 106
wrfivad gayofa, rogorc es xdeba sur. # 11.1., maSin orive klasis diskriminantuli
funqciebi )(xgi da )(xg j warmoadgenen wrfes. radganac wrfe aris iseTi wertilebis
erToblioba, romelic romlebic Tanabari manZilebiT arian daSorebuli ori fiqsirebuli
wertilidan, gamodis, )(xgi da )(xg j funqciebi warmoadgenen TiToeuli ares dekartuli
centridan minimaluri manZilis funqciebs.
sur. # 12.1. monacemebis ganlageba sibrtyeze.
wrfivi gamyofi funqcia SeiZleba gamovTvaloT perceptronis saSualebiT romelic
mocemulia sur. #11.2. igi Seicavs or Cveulebriv Sesavals da erT zRurblur Sesavals
mudmivi mniSvnelobiT 1. perceptroni asrulebs gamoTvlebs Semdegi formuliT:
)1()( 32211 wxwxwfNETf ++=
sadac )()( xsignxf = .Tu 1)( +=xf , maSin x ekuTvnis erT klass da Tu 1)( −=xf , maSin
igi ekuTvnis sxva klass. aseT gardaqmnas ewodeba wyvetil-wrfivi bipolaruli
zRurbluri funqcia.
sur. # 11.2. perceptroni, romelic gamoiyeneba saxeTa klasifikaciisaTvis.
zRurbluri Sesasvleli emsaxureba zRurbluri funqciis gadaadgilebas
vertikaluri RerZis gaswvriv. am gadaadgilebis sidide ganisazRvreba swavlebis procesSi
∑ F (NET)
1x
2x
3x (gamosasvleli)
OUT=F(NET)
zRurbli
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11111111. . . . neironuli neironuli neironuli neironuli qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba) 107
3w woniTi koeficientis daxmarebiT. daviwyoT perceptronis swavleba. amisaTvis
SevarCioT wonebis sawyisi mniSvnelobebi SemTxveviTad, magaliTad [0,75; 0,5; -0,6]. imisaTvis,
rom gavarCioT, romeli monacemebisTvis viTvliT funqciis mniSvnelobas, davumatoT
funqcias zeda indeqsi nNETf )( daviwyoT cxrilis pirveli striqonidan.
1)65,0()16,015,0175,0()( 1 ==⋅−⋅+⋅= ffNETf
radgan funqciis mniSvneloba miviReT erTis toli da is emTxveva cxrilis mniSvnelobas,
amitom woniTi koeficientebis cvlileba ar aris saWiro. Sesabamisad meore wyvilisTvisac
gamoviyenebT igive woniT koeficientebs.
1)65,9()16,04,65,04,975,0()( 2 ==⋅−⋅+⋅= ffNETf
mocemuli wyvilisaTvis gamosasvleze unda migveRo -1, amitom saWiroa woniTi
koeficientebis Secvla zemoTmoyvanili wesis Tanaxmad
11111 )))sgn((( −−−−− −+= ttTtttt XXWdcWW
sadac c aris daswavlis mudmivi koeficienti, x da w -Sesavlis da woniTi
koeficientebis veqtorebi t – swavlebis iteraciis nomeri, T - transponirebis simbolo,
1−td mosalodneli Sedegi )1( −t dros momentSi (am SemTxvevaSi 2=t ). 2=t mniSvnelobis
dros qselis gamosasvleli tolia 1-is, nacvlad -1-isa, amitom Semdegi wyvilisaTvis
woniTi koeficientebi Seicvleba da miviRebT
−−−
=
−
−=−−+=
1
06,2
01,3
1
4,6
4,9
4,0
6,0
5,0
75,0
)11(2,0 223 XWW
axla saWiroa gamovTvaloT qselis gamomavali mniSvnelobebi swavlebis mesame
magaliTisaTvis agebuli wonebis gaTvaliswinebiT miviRebT, rom .1)( 3 −=NETf
es mniSvneloba isev ar emTxveva mosalodnel gamosasvlels. Semdegi iteraciis dros
kvlav moxdeba wonebis ganaxleba igive formuliT. perceptronis qsels swavlebis aTi
iteraciis Semdeg formirdeba wrfivi gayofadoba, romelic mocemulia sur. #10.4.
daaxloebiT swavlebis 500 bijis Semdeg woniTi koeficientebis veqtori miiRebs
mniSvnelobas: [-1,3; -1,1; 10,9]. Cven gvainteresebs ori klasis wrfivi gayofa. )(xgi da )(xg j
diskriminantuli funqciebis terminebSi gamyofi zedapiri warmoadgens wertilTa
simravles, romelTaTvisac 0)()( =− xgxg ji , e.i. aqtivaciis done tolia 0-is. qselis
funqcionirebis gantoleba SeiZleba CavweroT wonebis terminebiT, Semdegi saxiT:
32211 wxwxwnet ++=
Sesabamisad or klass Soris wrfivi gamyofi zedapiri ganisazRvreba wrfivi gantolebiT:.
.09.10)1,1(3,1 21 =+−+− xx
11111111....2222. delta . delta . delta . delta ––––wwwwesis ganzogadeba. esis ganzogadeba. esis ganzogadeba. esis ganzogadeba. imisaTvis, rom ganvazogadoT perceptronis idea da avagoT
daswavlis ufro daxvewili algoriTmebi, saWiroa SevcvaloT misi zRurblovani funqcia
da gavxadoT is ufro moqnili da uwyveti funqcia, romelic saSualebas mogvcems ufro
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 108
zustad gamovTvaloT wonebi. erTerT aseT funqcias warmoadgens sigmoiduri funqcia,
romelmac Tavisi saxeli miiRo laTinur S-Tan msgavsebis gamo.
sur. # 11.3 aqtivaciuri fuqciebi: a) wyvetil-wrfivi bipolaruli zRurbluri funqcia;
b) sigmoiduri unipolaruli zRurblovani funqcia; g) waZruli sigoiduri
sxvadasxva simrudis funqcia. rac ufro didia parametris mniSvneloba, miT
ufro axlosaa funqciis aproqsimacia wyvetil-wrfiv funqciasTan G
tipuri sigmoiduri aqtivaciuri funqcia anu logistikuli funqcia moicema
gantolebiT: )1(1)( neteNETf ⋅−+= λ sadac ∑= ii wxNET . aq λ aris simrudis
(amozneqilobis parametri), romelic gamoiyeneba sigmoiduri wiris formis agebisaTvis. λ – s didi mniSvnelobebisTvis sigmoidas forma uaxlovdeba Cveulebriv wyvetil-wrfiv
zRurblur funqcias, romlis mniSvnelobebi moTavsebulia {0,1} diapazonSi, xolo
simrudis parametris im mniSvnelobebisaTvis romlebic axlos arian 1-Tan, sigmoiduri
wiri hgavs swor xazs. zRurbluri funqciis arguments warmoadgens neironis aqtivaciis
done, xolo misi mniSvnelobaa neironis gamosasvleli. sigmoiduri aqtivaciuri funqcia
aris uwyveti rac, iZleva qselis gamosasvlelze Secdomebis ufro zustad Sefasebis
saSualebas. Cveulebrivi zRurbluri funqciis msgavsad, sigmoiduri aqtivaciuri funqcia
f(x) 1 x -1
f(x) 1 0 x
a) b)
f(x) 1 didi λ
patara λ 0 x
g)
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11111111. . . . neironuli neironuli neironuli neironuli qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba) 109
asaxavs gansazRvris aris wertilebs (0,1) intervalSi moTavsebuli mniSvnelobebSi. Tumca
unda iTqvas isic, rom Cveulebrivi zRurbluri funqciisgan gansxvavebiT sigmoidas
SeuZlia miiRos mniSvnelobebi mTeli intervalidan. e.i. is uzrunvelyofs klasikuri
zRurbluri funqciis uwyvet aproqsimacias. λ parametri gansazRvravs gadasvlis simrudes. zRurblis Sewonili mniSvneloba gadaadgilebs funqciis grafiks abscisaTa
RerZis gaswvriv.
sur. 11.4 Secdomis organzomilebiani sibrtye.
c konstanta gansazRvravs daswavlis bijis zomas.
uwyveti aqtivaciuri funqciebis mqone qselebis gamoCenam istoriulad ganapiroba
Secdomebis koreqciaze dafuZnebuli swavlebis axali midgomebi. magaliTad, vidrou-hofis
daswavlis wesi gvTavazobs saSualo kvadratuli Secdomebis minimizacias gamomaval
mniSvnelobasa da qselis aqtivaciis dones Soris imis miuxedavad Tu rogori saxe aqvs
aqtivaciur funqcias, magram uwyveti aqtivaciuri funqciebis mqone qselebisaTvis
swavlebis yvelaze mniSvnelovan wess warmoadgens deltadeltadeltadelta----wesiwesiwesiwesi. intiuciurad delta-wesi
efuZneba iseT cnebas, rogoricaa Secdomis zedapiriSecdomis zedapiriSecdomis zedapiriSecdomis zedapiri (sur. #11.4), romelic monacemTa mTel
nakadisaTvis jamur Secdomas gansazRvravs rogorc funqcias damokidebuls qselis
wonebze. wonebis yoveli SesaZlo konfiguracia gansazRvravs Secdomis zedapiris
wertils. gvaqvs ra wonebis garkveuli konfiguracia, swavlebis algoriTmis saSualebiT
SeiZleba vipovoT am zedapirze mimarTuleba, romlis gaswvrivac yvelaze swrafad xdeba
Secdomis funqciis Semcireba. am midgomas ewodeba swavleba gradientuli daSvebis gradientuli daSvebis gradientuli daSvebis gradientuli daSvebis
meTodiTmeTodiTmeTodiTmeTodiT, radganac gradienti gansazRvravs zedapiris daxrilobas mis yovel wertilSi.
deltadeltadeltadelta----wesiwesiwesiwesi gvTavazobs uwyveti da diferencirebadi aqtivaciuri funqciis
gamoyenebas. es Tvisebebi gaaCnia zemod ganxilur logistikur funqcias. delta-wess
qselis i -uri kvanZis j -uri woniTi koeficientis regulirebisaTvis aqvs Semdegi saxe:
Secdomis zedapiri
lokaluri minimumi
W axali mniSvneloba
W Zveli mniSvneloba
E
W
c
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 110
jiii xnetfOdc )()( ′−
sadac c aris swavlebis siCqarisswavlebis siCqarisswavlebis siCqarisswavlebis siCqaris mudmivi koeficienti mudmivi koeficienti mudmivi koeficienti mudmivi koeficienti, id da iO O i -uri neironis
mosalodneli da realuri gamosasvlelebi, f ′ i -uri kvanZis aqtivaciuri funqciis
warmoebuli, xolo jx i -uri kvanZis j -uri Sesasvlelis mniSvneloba. vaCvenoT Tu saidan
gamodis es formula. qselis gamosasvlelze saSualokvadratuli Secdoma proporciulia
yoveli kvanZisaTvis Secdomebis kvadratebis jamisa da gamoiTvleba formuliT
∑ −=i
ii OdE 2)(21
sadac id aris neironis gamosasvlels mosalodneli mniSvneloba, xolo iO –misi
realuri mniSvneloba. ajamvis dros xdeba Secdomebis kvadratSi ayvana, imisaTvis, rom
dadebiTma da uaryofiTma Secdomebma ar moaxdinon erTmaneTis kompensireba.
ganvixiloT SemTxveva, roca qseli Sedgeba neironis erTaderTi (gamosasvleli)
Srisagan. Tavdapirvelad aucilebelia ganvsazRvroT qselis yovel gamosasvlel neironze
Secdomis cvlilebis siCqare. amisaTvis unda aviRoT kerZo warmoebuli, romelic
gansazRvravs veqtoruli cvlilebis siCqares, misi erT-erTi cvladis mixedviT. zogadi
Secdomis kerZo warmoebuli gamomavali Sris yoveli i -uri neironisaTvis iqneba
)()(21
)(21 2
iii
ii
i
iii
i
OdO
Od
O
Od
O
E −−=∂
−∂=
∂
−∂=
∂∂ ∑
.
aseTi gamartiveba SesaZlebelia imitom, rom gansaxilveli qseli Seicavs neironebis
mxolod erT gamomaval Sres da aqedan gamomdinare Secdoma erTerTi kvanZis
gamosasvlelze ver moaxdens gavlenas sxva neironebze. ganvsazRvroT Secdomis cvlilebis
siCqare i -uri kvanZis yoveli kw woniTi koeficientisaTvis. amisaTvis gamovTvaloT
Secdomis funqciis kerZo warmoebuli yoveli kvanZisaTvis, kw woniTi koeficientebis
mixedviT, romelsac mivyavarT am kvanZamde.
k
i
ik w
O
O
E
w
E
∂∂
⋅∂∂=
∂∂
anu k
iii
k w
OOd
w
E
∂∂
−−=∂∂
)( .
ganvixiloT am gamosaxulebis marjvena mxare, sadac gamoiTvleba i -uri neironis realuri
gamomavalis kerZo warmoebuli kavSirebis im woniTi koeficientebis mixedviT, romlebsac
mivyavarT am neironTan. neironis gamosasvleli mniSvneloba woniTi koeficientebis
saSualebiT gamoisaxeba Semdegi saxiT:
)( iii XWfO = , sadac iii netXW =
radgan f am SemTxvevaSi uwyveti funqciaa, SeiZleba gamovTvaloT misi warmoebuli.
)( ikk
i netfxw
O ′⋅=∂∂
maSin kiiik
xnetfOdw
E)()( ′−−=
∂∂
Secdomis minimizaciisaTvis aucilebelia SevcvaloT wonis mniSvneloba antigradientis
mimarTulebiT, saidanac miviRebT, rom
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11111111. . . . neironuli neironuli neironuli neironuli qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba)qselebi (gagrZeleba) 111
kiiikiiik
k xnetfOdcxnetfOdcw
Ecw )()(])()([ ′−=′−−−=
∂∂−=∆
unda aRiniSnos, rom iseve rogorc lokaluri pikis Zebnis algoriTmi, delta
wessac ar SeuZlia gaarCios lokaluri minimumi globalurisagan, rac iwvevs am wesis
aramdgradobas. delta wesis efeqturobaze arsebiT gavlenas axdens agreTve swavlebis
siCqaris c koeficienti. (ix. sur. #11.4.). am koeficientis mniSvneloba gansazRvravs
swavlebis yovel bijze wonebis cvlilebis sidides. rac ufro didia c , miT ufro Cqara
midis wona optimalur mniSvnelobamde. Tumca Tu c koeficienti Zalian didia, algoriTmi
SeiZleba gascdes eqtremumis wertils an daiwyos rxeva mis irgvliv. swavlebis siCqaris
koeficientis mcire mniSvnelobebi saSualebas iZlevian aRmovfxraT es problema, magram es
iwvevs swavlebis procesis Senelebas.
sakontrolosakontrolosakontrolosakontrolo kiTxvebi: kiTxvebi: kiTxvebi: kiTxvebi:
8. ras warmoadgens xelovnuri neironi da ra funqciebis ganxorcieleba SeuZlia mas?
9. ganmarteT terminebi: Sesasvleli signalebi, woniTi koeficienti, neironis
aqtivaciis done, zRurblovani funqcia.
10. rogor sistemas ewodeba erTSriani neironuli qseli?
11. ra gansakuTrebuli Tviseba aRmoaCndaT neironul qselebs?
12. ras niSnavs daswavla maswavlebliT? maswavleblis gareSe?
13. ra aris preceptoni?
14. CamoayalibeT Tqveni sityvebiT saxeTa klasifikaciis amocana. 15. rogori tipis SeiZleba iyos zRurblovani funqcia? 16. ras warmoadgens ganzogadoebuli delta wesi? 17. ra ar SeuZlia erTSrian perceptons?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. aageT neironis sqema, romelic gamoiTvlis logikur funqcias “implikacia”. 2. leqciaSi ganxiluli magaliTisaTvis gamoiyeneT ganzogadoebuli delta wesi da
gansazRvreT rogori saxe eqneba gamyof wrfes.
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia # 11112222
mravalSriani neironuli qselebimravalSriani neironuli qselebimravalSriani neironuli qselebimravalSriani neironuli qselebi
11112222....1111.... mravalSriani perceptronebi. mravalSriani perceptronebi. mravalSriani perceptronebi. mravalSriani perceptronebi. wrfivi gayofadobis problemis gamovlenis Semdeg aSkara
gaxda, rom erTSriani perceptronebi am problemis gadasawyvetad ver gamodgeboda. amitom
gaCnda idea mravalSrianimravalSrianimravalSrianimravalSriani perceptronebis. ra SesaZleblobebi emateba perceptrons, Tu is
Seicavs erT Sreze met Sres? ganvixiloT orSriani perceptroni, romelic Sedgeba sami
sur. # 12.1. orSriani perceptroni, romelsac SeuZlia
“gamomricxavi an” operaciis ganxorcieleba.
neironisagan ix. sur. #12.1). aq pirvel SreSi ganlagebulia ori neironi, romlebic axdenen
“da” da “an” logikuri operaciebis ganxorcielebas, xolo meore Sris erTaderTi
elementi asrulebs “ gamomricxavi an” operacias. es magaliTi gviCvenebs, rom
mravalSriani perceptronebis saSualebiT SesaZlebelia ufro rTuli procesebis
modelireba da saxeTa klasifikaciis ufro saintereso SemTxvevebis gadaWra.
11112222.2..2..2..2. pirdapiri gavrcelebis neironuli qselpirdapiri gavrcelebis neironuli qselpirdapiri gavrcelebis neironuli qselpirdapiri gavrcelebis neironuli qselebi. ebi. ebi. ebi. neironul qsels, romelSic arsebobs
ramdenime Sre da d Sris yvela elementi iRebs Sesasvlel signalebs )1( −d Sris yvela
neironisagan da gadascems gamosasvlel signalebs )1( +d Sris yvela elements, uwodeben
pirdapiri gavrcelebispirdapiri gavrcelebispirdapiri gavrcelebispirdapiri gavrcelebis neironul qselebs gafarToebuli delta wesigafarToebuli delta wesigafarToebuli delta wesigafarToebuli delta wesi warmoadgens
daswavlis algoriTms aseTi qselebisaTvis.
signalis mravalSriani damuSavebis dros, Secdoma qselis gamosasvlelze SeiZleba
gamowveuli iyos mis SigniT mimdinare rTuli procesebis Sedegad. amitom qselis
gamosasvlel SreSi Secdomis wyaro unda gaanalizdes kompleqsurad. Secdomis Secdomis Secdomis Secdomis
ukugavrcelebis meTodiukugavrcelebis meTodiukugavrcelebis meTodiukugavrcelebis meTodi, romelsac exla Cven ganvixilavT, uzrunvelyofs wonebis agebas
mravalSriani neironuli qselis struqturis gaTvaliswinebiT.
am midgomis Tanaxmad, Secdoma qselis gamosasvlelze vrceldeba ukumimarTulebiT
dafarul Sreebisaken. dafaruli dafaruli dafaruli dafaruli ewodeba yvela Sres, romlebic moTavsebulni arian
Sesasvlelsa da gamosasvlel Sres Soris. swavlebis delta-wesiT analizisas ar aris
rTuli imis SeniSvna, rom mTeli informacia, romelic aucilebelia neironis wonebis
modifikaciisaTvis, garda TviT Secdomis sididisa, ekuTvnis mxolod am neirons.
gamosasvleli Sris neironebisaTvis Secdomis sidide gamoiTvleba ubralod, rogorc
sxvaoba mosalodneli da rTul gamosasvlel mniSvnelobebs Soris. dafaruli Sreebis
da
an
2221 11 xx +− ),( 21 xxXOR
1x
2x
21x
22x
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11112222. . . . mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli qselebi qselebi qselebi qselebi 113
sur. # 12.2. Secdomis ukugavrceleba dafarul Srian neironul qselSi
kvanZebisaTvis ki Secdomis gansazRvra mniSvnelovnad ufro rTulia. ukugavrcelebis
meTodis gamoyenebis dros aqtivaciur funqciad rogorc wesi irCeven logistikur
funqcias: )1(1)( neteNETf ⋅−+= λ sadac ∑= ii wxNET .
am funqciis gamoyeneba ganpirobebulia sami mizeziT:
1. igi ekuTvnis sigmoiduri funqciebis klass.
2. radgan funqcia uwyvetia, amitom misi warmoebuli arsebobs yovel wertilSi.
3. vinaidan warmoebulis maqsimaluri mniSvneloba Seesabameba funqciis yvelaze ufro
swrafi cvlilebis segments, amitom udidesi Secdoma Seesabameba im kvnaZebs,
romlebisTvisac aqtivaciis done yvelaze naklebad aris gansazRvruli da bolos, am
funqciis warmoebuli advilad gamoiTvleba TviT am funqciis saSualebiT:
))).(1()(())1(1()( NETfNETfeNETf net −⋅=′+=′ − λλ
11112222.3. Secdomis ukugavrcelebis meTodi. .3. Secdomis ukugavrcelebis meTodi. .3. Secdomis ukugavrcelebis meTodi. .3. Secdomis ukugavrcelebis meTodi. ukugavrcelebis meTodi warmoadgens delta-wesis
ganzogadoebas. am SemTxvevaSic gamoiyeneba wina leqciebSi aRwerili gradientuli
daSvebis meTodi. dafaruli Sris kvanZebisaTvis Secdoma gamoiTvleba gamomavali Sris
Secdomis safuZvelze. k da i neironebs Soris kavSiris kiw woniTi koeficientis
cvlileba Secdomebis ukugavrcelebis meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi gamoiTvleba
formulebiT:
kiiiiki xOOOdcw )1()( −−−=∆ λ
Sesasvleli Sris kvanZebisaTvis da
gamosasvleli Sre
dafaruli Sre
Sesasvleli Sre
informaciis pirdapiri gavrceleba qselSi
Secdomis ukugavrceleba
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 114
∑ −−−∆j
kijjiiki xwdeltaOcOw )()1(λ
dafaruli Sreebis kvanZebisaTvis.
meore formulaSi j aris im Semdegi Sris kvanZis indeqsi, sadamdec vrceldeba signali i -
uri neironidan da
).1()( iiiij
j OOOdnet
Edelta −−=
∂∂−=
gamovTvaloT am funqciis warmoebuli. jer aviRoT pirveli formulis warmoebuli. is Cven
ukve gvqonda, rodesac viTvlidiT delta wess.
kiiik
xnetfOdw
E)()( ′−−=
∂∂
rogorc ukve vnaxeT,
))(1)(()( netfnetfnetf −=′ λ .
gavixsenoT, rom ii Onetf =)( , miviRebT
kiiiiik
xOdOOdw
E)()( −−−=
∂∂ λ
radgan Secdomis minimizaciisaTvis wonebi unda icvlebodes gradientis sawinaaRmdego
mimarTulebiT, maSin i -uri neironisaTvis woniTi koeficientis cvlilebis gamoTvlisas es
warmoebuli unda gavamravloT c− -ze:
kiiiik xOOOdcw )1()( −−−=∆
gamoviyvanoT dafaruli SreebisaTvis wonebis agebis formula. simartivisaTvis dasawyisSi
davuSvaT, rom qseli Seicavs mxolod erT dafarul Sres. aviRoT erTi i -uri neironi
dafaruli Sridan da gavaanalizoT misi wvlili saerTo SecdomaSi qselis
gamosasvlelze. amisaTvis ganvixiloT i -uri neironis wvlili gamomavali Sris j -uri
sur. #12.3. i -uri neironis ∑∑∑∑ ⋅⋅⋅⋅−−−− ijj wdeltaa mTliani wvliliSecdomaSi qselis
gamosasvlelze, romelic miiReba mxedvelobaSi kiw woniTi koeficientis agebisas.
1 2 j
1 2 i
1 2 k
kiw
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11112222. . . . mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli qselebi qselebi qselebi qselebi 115
neironis gamosasvlelze arsebul SecdomaSi, xolo Semdeg SevkriboT es wvlilebi
gamomavali Sris yvela elementisaTvis da bolos gaviTvaliswinoT i -ur neironTan
kavSiris k -uri woniTi koeficientis mTliani Secdoma. es situacia aRwerilia sur. # 12.3.
jer ganvixiloT qselis Secdomis kerZo warmoebuli dafaruli Sris SecdomaSi i -uri
neironis gamosasvlelis mixedviT, amisaTvis SegviZlia visargebloT igiveobiT:
i
j
ji O
net
net
E
O
E
∂∂
⋅∂
∂=∂∂
am damokidebulebis marjvena mxaris pirveli mamravli, aRebuli sawinaaRmdego niSniT,
iqneba jdelta . maSin gveqneba, rom
i
jj
i O
netdelta
O
E
∂∂
⋅−=∂∂
.
gavixsenoT, rom jnet gamosasvleli Sris j -uri neironis aqtivaciis done gamoiTvleba
rogorc dafaruli Sris woniTi koeficientebisa da gamosasvlelebis namravlis jami
∑=i
ijj Ownet
radgan kerZo warmoebuli gamoiTvleba jamis mxolod erTi koponentis – i da j
neironebs Soris kavSiriT iji
j wO
net=
∂∂
, sadac ijw aris dafaruli Sris i -ur neironsa da
gamomaval Sris j -ur neirons Soris kavSiris wona. Tu CavsvaT am Sedegs Secdomis
warmoebuls formulaSi miviRebT:
ijji
wdeltaO
E −=∂∂
.
avjamoT es gamosaxuleba i -uri neironis yvela kavSirebiT gamosasvlel SresTan:
∑−=∂∂
jijj
i
wdeltaO
E.
es toloba gansazRvravs qselis gamosasvlelze Secdomis damokidebulebas dafaruli
Sris i -uri neironis gamosasvlelze. ganvsazRvroT exla idelta mniSvneloba – qselis
Secdomis damokidebuleba dafaruli Sris i -uri neironis aqtivaciis doneze.. es mogvcems
saSualebas, miviRoT qselis Secdomis damokidebuleba i -uri kvanZis Semavali kavSirebis
woniT koeficientebze. kvlav visargebloT igiveobiT
i
i
iii net
O
O
E
net
Edelta
∂∂
⋅∂∂=
∂∂=−
radgan gamoiyeneba logistikuri funqcia, miviRebT
∑−−=−j
ijjiii wdeltaOOdelta )1(λ .
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 116
SevafasoT exla qselis gamosasvlelze Secdomis damokidebuleba dafaruli Sris i -
uri neironis Sesasvleli kavSirebis wonebze. ganvixiloT kavSiris k -uri woniTi
koeficienti kiw i -uri kvanZiT. gveqneba
kiki
ii
ki
i
iki
xdeltaw
netdelta
w
net
net
E
w
E −=∂∂
⋅−=∂∂
⋅∂∂=
∂∂
sadac kx aris i -uri neironis k -uri Sesasvleli. Tu CavsvamT am damokidebulebas idelta –
s gamosaxulebaSi, miviRebT:
∑ −−=∂∂
jkjii
ki
xdeltaOOw
E)()1( .
radgan Secdomis minimizaciisaTvis aucilebelia wonis Secvla antigradientis
mimarTulebiT, maSin wonis ageba sruldeba Semdegi formuliT:
∑−=∆j
kijjiiki xwdeltaOcOw )()1(λ .
qselebSi, romlebic Seicaven ramdenime dafarul Sres, Secdomis gavrcelebis es
procedura gamoiyeneba rekursiulad n -uri dafarul Sridan )1( −n dafarul Srisaken..
miuxedavad imisa, rom Secdomis ukugavrcelebis meTodi iZleva mravalSriani qselebis
swavlebis problemis gadawyvetis saSualebas, mas gaaCnia igive nakli, rac delta wess.
radgan igi dafuZnebulia eqstremumis Zebnis meTodze, amitom is SeiZleba ikribebodes
lokaluri minimumisken da amasTan gamosaTvlelad arc ise martivia, gansakuTrebiT
qselebisaTvis Secdomis rTuli zedapiriT.
11112222.4. .4. .4. .4. Secdomis ukugavrcelebis meTodis gamoyenebis magaliTi: sistema Secdomis ukugavrcelebis meTodis gamoyenebis magaliTi: sistema Secdomis ukugavrcelebis meTodis gamoyenebis magaliTi: sistema Secdomis ukugavrcelebis meTodis gamoyenebis magaliTi: sistema NETtalk. sistema
NETtalk aris swavlebis rTuli problemis neiroqseluri amoxsnis saintereso magaliTi.
sistema swavlobs inglisuri teqstis warmoTqmas.
NETtalk sistema swavlobs teqstis striqonis kiTxvas da abrunebs fonemas Sesabamisi
maxviliT striqonis yoveli asosaTvis. fonema aris enaSi bgeris bazuri erTeuli, xolo
maxvili – am bgeris fardobiTi simZlavre. radgan yoveli asos warmoTqma damokidebulia
konteqstze da mis garemomcvel asoebze, amitom NETtalk sistema muSaobs fanjarasTan,
romelic Seicavs Svid simbolos. am fanjaraSi teqstis gadaadgilebis dros, NETtalk
sistema yoveli asosaTvis abrunebs wyvils “fonema-maxvili”.
NETtalk sistemis arqiteqtura mocemulia sur. #12.4. qseli Sedgeba neironebis sami
Srisagan. Semavali kvanZebi Seesabamebian teqsturi fanjris Svid simbolos. fanjaraSi
yoveli pozicia warmodgenilia 29 Semavali neironiT, maT Soris TiTo alfabetis yoveli
asosaTvis da sami punqtuaciis niSnebisa da probelebisaTvis. aso yovel poziciaSi
aaqtiurebs Sesabamis neirons. gamomavali Sris kvanZebi adamianisaTvis damaxasiaTebeli
artikulaciis 21 Tvisebis daxmarebiT, warmoadgenen fonemebs. darCenili 5 neironis
saSualebiT xdeba maxvilisa da marcvlebis sazRvrebis kodireba. NETtalk qseli Seicavs 80
dafarul neirons, 26 gamomavl kvanZs da 18629 kavSirs.
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11112222. . . . mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli qselebi qselebi qselebi qselebi 117
sistema NETtalk -is swavlebis dros mas waredgineba 7 simboliani fanjara da igi
cdilobs warmoTqvas Sua aso. warmoTqmulis koreqtulTan Sedarebis Semdeg, sistemis
wonebi aigeba Secdomis ukugavrcelebis meTodiT.
es magaliTi warmoadgens neironul qselebis mravali saintereso Tvisebis
ilustracias, romelTa nawilic asaxavs adamianuri swavlebis bunebas. magaliTad,
dasawyisSi rodesac koreqtuli pasuxebis procentuli Sefardeba mcirea, swavlebis
sur. # 12.4. NETtalk sistemis qselis topologia.
procedura midis sakmarisad swrafad da TandaTanobiT neldeba swori pasuxebs wilis
gazrdis gamo. ise, rogorc adamiani, qselic rac ufro meti sityvis warmoTqmas iswavlis,
miT ufro uadvildeba ucnobi sityvebis gamoTqma. eqsperimentebma, romlebSic woniTi
koeficientebi icvlebodnen SemTxveviTad, aCvena, rom qseli mdgradia struqturis
dazianebisadmi. gamokvlevebma aCvenes dazianebuli qselis xelaxali swavlebis maRali
efeqturoba.
mravalSriani qselebis kidev erTi saintereso aspeqtia dafaruli Sreebis roli.
swavlebis nebismierma algoriTmma unda Seasrulos ganzogadeba sagnobrivi aris
wertilebis ucnob qselebze. dafaruli Sreebi TamaSoben mniSvnelovan rols qselisaTvis
am ganzogadebis realizaciaSi. bevri qselis msgavsad, romlebic axoricieleben swavlebis
ukugavrcelebis meTodiT NETtalk sistemis dafaruli Sre Seicavs ufro mcire raodenobis
neirons, vidre Semavali Sre. es niSnavs, rom im informaciis kodirebisaTvis, romelsac
Seicaven dasaswavli saxeebi, dafarul SreebSi gamoiyeneba mcire raodenobis neironebi,
e.i. es Sre realizacias ukeTebs abstraqciis romeliRac formas. aseT SekumSul kodirebas
mivyavarT iqamde, rom sxvadasxva Semaval saxeebs dafarul SreSi aqvT erTni da igive
warmodgenebi. swored es niSnavs, rom xdeba saxeTa ganzogadoeba.
80 dafaruli neironia
26 gamosasvleli neironi
7×29 Sesasvleli
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 118
NETtalk sistemis swavleba mimdinareobs sakmarisad efeqturad, Tumca amisTvis
moiTxoveba didi raodenobis saswavlo magaliTebi, agreTve swavlebis iteraciis
mravaljeradi gameoreba erTi da igive saswavlo monacemebze.
11112222.5..5..5..5. birTvuli manqanebi. birTvuli manqanebi. birTvuli manqanebi. birTvuli manqanebi. Cven ganvixileT erTSriani da mravalSriani neironuli qselebi
da vnaxeT, rom erTSriani qselebi saSualebas gvaZleven gamoviyenoT martivi da efeqturi
daswavlis algoriTmi, magram gaaCniaT SezRuduli SesaZleblobebi, radganac swavlis
procesSi SeuZliaT daadginon mxolod wrfivi sazRvrebi. mravalSrian qselebs gaaCniaT
ufro meti SesaZleblobebi, radganac maT SeuZliaT warmoadginon arawrfivi funqciebi,
magram maTi daswavlis algoriTmi xdeba Zalian rTuli imis gamo, rom Cndeba didi
raodenobis lokaluri minimumebi da Zalian izrdeba wonebis koeficentebis sivrcis
ganzomileba. ganvixiloT SedarebiT axali mimarTuleba daswavlis algoriTmebisa,
romlebic efuZneba mxardamWeri veqtorebis manqanebis,mxardamWeri veqtorebis manqanebis,mxardamWeri veqtorebis manqanebis,mxardamWeri veqtorebis manqanebis, anu sxvanairad birTvuli manqanebisbirTvuli manqanebisbirTvuli manqanebisbirTvuli manqanebis
gamoyenebas. es manqanebi saSualebas gvaZleven gamoviyenoT erTSriani da mravalSriani
qselebis saukeTeso Tvisebebi. ganvixiloT aseTi manqanebis ZiriTadi idea magaliTze.
sur. # 12.5. Sesasvlelebis organzomilebiani sivrce
davuSvaT, mocemuli gvaqvs Sesasvlelebis organzomilebiani sivrce, romelic
ganisazRvreba ),( 21 xxX = veqtoriT da romelSic wertilebi, romlebic ekuTvnian im
klass, romlis gamoyofac Cven gvinda, moTavsebulia wris SigniT )1( +=y , xolo
uaryofiTi wertilebi ki – wris gareT )1( −=y . cxadia, rom am SemTxvevaSi funqcia,
romelic moaxdens am wertilebis gayofas, ver iqneba wrfivi da saWiroa gamoviyenoT
mravalSriani qseli, magram Cven moviqceT sxvanairad. gamovsaxoT Sesasvleli monacemebi
raime gamoTvliTi maxasiaTeblebis saSualebiT, anu yoveli Sesasvleli X veqtori
asaxulia veqtorze )(XF , kerZod, Cveni magaliTisaTvis SeiZleba gamoviyenoT sami
veqtori 213222
211 ,, xxfxfxf === . sur. # 12.6. naCvenebia igive wertilebi axal,
samganzomilebian sivrceSi, romlis ganzomilebebi warmoadgenen Zveli ganzomilebebis
1,5 1 0,5 0 -0,5 -1 -1.5
-1,5 -1, -0,5 0 0,5 1 1,5
leqcia #leqcia #leqcia #leqcia #11112222. . . . mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli mravalSriani neironuli qselebi qselebi qselebi qselebi 119
kombinaciebs. aSkaraa, rom am sivrceSi wertilebi isea ganlagebuli, rom SesaZlebelia
maTi gayofa 1−n ganzomilebiani sibrtyiT.
aseTi midgoma marTlac sakmaod zogadia, rac ufro metganzomilebian sivrceSi
avsaxavT wertilebs, miT ufro advili iqneba maTi wrfivad gamijvna. am SemTxvevaSi
gamoyenebuli iyo samganzomilebiani sivrce, zogadad ki, Tu gvaqvs NN wertili, SeiZleba
yovelTvis vipovoT RerZebis iseTi veqtoruli gardaqmna, rom movaxdinoT maTi wrfivad
gayofa N-1 ganzomilebian sivrceSi, magram problemas warmoadgens aseTi gamyofis ageba.
sur. # 12.6. igive wertilebi axal koordinatebSi.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. rogor muSaobs orSriani qseli, romelic axdens “gamomricxavi an” operaciis
modelirebas?
2. rogoria mravalSriani qselebis struqtura?
3. ra gansxvavebaa delta wessa da SecdomaTa ukugavrcelebis meTods Soris?
4. ra aris SecdomaTa ukugavrcelebis meTodis nakli?
5. ratom gamoiyeneba am meTodSi logistikuri funqcia?
6. ras warmoadgens birTvuli manqana?
7. riTi sjobia birTvuli manqana mravalSrian neironul qsels?
8. ra aris rTuli birTvuli manqanis praqtikulad gamoyenebis dros?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. moaxdineT pirdapiri gavrcelebis qselis kompiuteruli modelireba da gamoiyeneT
is XOR operaciis realizaciisaTvis. moaxdineT am operaciis sxvadasxva qselebiT
realizacia.
212 xx
3 2 1 0 -1 -2 -3
0
0,5
1
1,5
2 21x
22x
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 120
2. pirdapiri gavrcelebis qselis saSualebiT gadawyviteTYamoxseniT xelnaweri
cifrebis gamocnobis amocana. amisaTvis aiReT bade 64 ×××× da moaxdineT masze
cifrebis proecireba. Tu cigris nawili moxvdeba ujraSi, miakuTvneT mas erTis
toli mniSvneloba, Tu ara – maSin mniSvneloba noli.aseT ocdaoTxelementiani
veqtori SeiZleba gamoiyenoT qselis Sesasvlel veqtorad.
.
leqcia leqcia leqcia leqcia #1#1#1#13333.... genetikuri algoriTmebigenetikuri algoriTmebigenetikuri algoriTmebigenetikuri algoriTmebi
11113333.1.1.1.1 evolucia.evolucia.evolucia.evolucia. wina leqciebSi ganvixileT xelovnuri neironuli qselebis gamoyeneba
manqanuri daswavlis problemis gadasWrelad, magram neironuli qselebi ar warmoadgenen
erTaderT biologiur prototips, romlebic gamoiyeneba manqanuri daswavlis
algoriTmebis SemuSavebisaTvis. am leqciaSi Cven ganvixilavT daswavlis algoriTmebs,
romlebic dafuZnebuli arian biologiuri evoluciis principebze: populaciis Zlieri
personis gadarCena misi ganviTarebis procesSi. populaciis uZlieresi warmomadgenlis
arCevis roli naTlad vlindeba rogorc saxeTa evoluciis, aseve socialur procesebSi. am
procesebis formalizebas cdiloben ujredovani avtomatebis Teoriis, genetikuri
algoriTmebis, genetikuri programirebis, emerjentuli gamoTvlebis sxva formebis
daxmarebiT.
daswavlis emerjenemerjenemerjenemerjenttttululululiiii, anu gamovlinebadi modelebi (Emergent model) axdenen
adaptaciis yvelaze ufro eleganturi da Zlieri formis – mcenareuli da cxoveluri
samyaros cocxali formebis evoluciisevoluciisevoluciisevoluciis imitacias. Tavisi bunebiT evolucia Zalian
martivi procesia. garemos zemoqmedebis Sesabamisad, TandaTanobiT, populiaciis yvelaze
ufro Zlier warmomadgenlebSi zogierTi Tvisebebis ubralo cvlilebebisa da SedarebiT
warumatebeli egzemplarebis gamoxSirvis Sedegad izrdeba populiaciis adaptaciis unari
da gamomJRavndeba gansxvaveba populaciis sxvadasxva warmomadgenelebs Soris. evoluciis
safuZvlebSi mimdinare procesebis simartive uzrunvelyofs maT sakmarisad sayovelTao
damkvidrebas. biologiuri evoluciis procesSi axali saxeobebi iqmnebian genomis yvelaze
ufro xelsayreli cvlilebebis SerCevis xarjze. analogiurad kulturuli evoluciis
procesSi, socialurad damuSavebuli da modificirebuli informaciis erTeulis
gadacemisas formirdeba codna. genetikuri algoriTmebi da sxva formaluri evoluciuri
analogebi ganapirobeben amocanis ufro zust amoxsnaszust amoxsnaszust amoxsnaszust amoxsnas amocanis amomxsnel kandidat
populaciebze garkveuli operaciebis saSualebiT.
amocanis amoxsnis genetikuri algoriTmi Sedgeba samsamsamsamiiii stadi stadi stadi stadiisaganisaganisaganisagan, romelTagan
pirvelia calkeuli potenciuri amoxsnebispotenciuri amoxsnebispotenciuri amoxsnebispotenciuri amoxsnebis warmodgena specialuri formiT, romelic
mosaxerxebelia cvlilebebis da SerCevis evoluciuri operaciebis Sesasruleblad. ufro
xSirad esaa Cveulebriv bituri (orobiTi) striqonebi. meore stadiaze xdeba Sejvarebis daSejvarebis daSejvarebis daSejvarebis da
mutaciismutaciismutaciismutaciis realizacia, romelic damaxsiaTebelia cocxali biologiuri formebisaTvis. am
operaciebis gamoyenebis Semdeg miiReba axali Taoba TavianTi mSoblebis rekombinirebuli
TvisebebiT. bolo mesame stadiaze romelime SerSerSerSerCevis kritriumis Cevis kritriumis Cevis kritriumis Cevis kritriumis safuZvelze moxdeba
saukeTesoebis, anu mocemuli problemis amoxsnis yvelaze ufro zustad Sesatyvisi
amoxsnebis amorCeva. es egzemplarebi amoirCeva gasamravleblad, anu potenciuri amoxsnebis
axali Taobis formirebisaTvis. sabolood romeliRac Taoba gaxdeba sawyis amocanis
amonaxsni. genetikur algoriTmebSi SeiZleba gamoyenebuli iyos ufro rTuli
warmodgenebic.
11113333.2.2.2.2.... genetikuri algoriTmebi genetikuri algoriTmebi genetikuri algoriTmebi genetikuri algoriTmebis zogadi saxes zogadi saxes zogadi saxes zogadi saxe. . . . rogorc ukve iTqva, neironuli qselebis
msgavsad, genetikuri algoriTmebi efuZnebian biologiuri prototipebis Tvisebas. am
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 122
SemTxvevaSi daswavla ganixileba, rogorc konkurencia amocanis amoxsnis rolis
evolucioner kandidatebis populaciis SigniT. yoveli amoxsnis Sefaseba xdeba SerCevis
kriteriumis Tanaxmad. Sefasebis Sedegebis mixedviT ganisazRvreba, miiRebs Tu ara
monawileobas mocemuli egzemplari amoxsnebis Semdeg TaobaSi. Semdeg, biologiuri
kvlavwarmoqmnis procesSi genotipis transformaciebis analogiuri operaciebis
gamoyenebiT miiReba amoxsna - kandidatebis axali Taoba.
vTqvaT )(tP aris tix amonaxsn – kandidatebis Taoba drois raRac t momentSi
},...,,{)( 21tn
tt xxxtP = ,
maSin zogadi saxiT genetikuri algoriTmi SeiZleba warmovadginoT Semdegnairad:
procedure genetic algorithm; begin
mivaniWoT t:=0;
moaxdine )(tP populaciis inicireba;
while ar aris miRweuli damTavrebis piroba;
begin
gamovTale xarisxis kriteriumis mniSvneloba )(tP populaciis yoveli
wevrisaTvis;
xarisxis kriteriumis mniSvnelobis safuZvelze avirCioT )(tP – dan saWiro
raodenobis wevrebi;
SevqmnaT Semdegi Taoba genetikuri operaciebis daxmarebiT;
xarisxis kriteriumis mniSvnelobis gaTvaliswinebiT SevcvaloT )(tP
populaciis egzemplarebi maTi STamomavlebiT;
mianiWe 1+= tt ;
end;
end;
es algoriTmi asaxavs genetikuri swavlebis ZiriTad principebs. misi konkretuli
realizaciebi SeiZleba gansxvavdebodnen amocanebis mixedviT. personebis ra procentuli
Tanafardoba gadarCeba Semdeg TaobaSi? ramdeni egzemplari Rebulobs monawileobas
SejvarebaSi? ra sixSiriT da vis mimarT gamoiyenebian genetikuri operatorebi?
“ )(tP populaciis egzemplarebis Secvlis” procedura SeiZleba Sesruldes
umartivesi gziT, Tu SevcvliT susti kandidatebis fiqsirebul procentul Tanafardobas.
ufro rTuli midgoma mdgomareobs populaciis dalagebaSi xarisxis kriteriumis mixedviT
da egzemplarebis amogdebaSi albaTobebis gaTvaliswinebiT, romelic xarisxis
kriteriumis mniSvnelobis ukuproporciulia. miuxedavad imisa, rom am SemTxvevaSi
populaciis saukeTeso egzemplaris amogdebis albaToba Zalian mcirea, es mainc
SesaZlebelia. aseTi midgomis upiratesoba mdgomareobs zogierTi “susti” egzemplaris
SenarCunebis SesaZleblobaSi, romlebmac SemdegSi SeiZleba Seitanon TavianTi wvlili
ufro zusti amoxsnis miRebaSi. Secvlis aseTi algoriTmi cnobilia sxvadasxva saxeliT,
leqcia #1leqcia #1leqcia #1leqcia #13333. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi 123
maT Soris rogorc montemontemontemonte----karlos meTodikarlos meTodikarlos meTodikarlos meTodi, an xarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumis proporciulad arCevis proporciulad arCevis proporciulad arCevis proporciulad arCevis
algoriTmialgoriTmialgoriTmialgoriTmi.
davuSvaT, rom saWiroa genetikuri algoriTmis damxarebiT viswavloT striqonebis
klasificireba, romlebic Sedgebian erTianebisa da nulebisagan. aseT amocanaSi bituri
striqonebis populaciis aRwera SeiZleba Sablonis daxmrebiT, romelic Sedgeba 1-s 0-s da
# simboloebisagan, sadac. # - simbolo SeiZleba Seesabamebodes rogorc erTians aseve
nuls. Sesabamisad Sabloni 1##00##1 warmoadgens yvela rvabitian striqons, romelic
iwyeba da mTavrdeba erTianiT da SuaSi Seicavs or 0-s miyolebiT.
genetikuri algoriTmis muSaobis dros xdeba )0(P Pkandidatebis populaciis
inicirieba raime saxiT. rogorc wesi es xdeba SemTxveviTi ricxvebis generatoris
daxmarebiT. amonaxsn-kandidatebis SefasebisaTvis Semoitaneba xarisxis kriteriumi )( tixf ,
romelic gansazRvravs drois t momentSi yoveli kandidatis Sesabamisobis zomas.
klasifikaciis amocanebis dros kandidatebis Sesabamisobis zomas warmoadgens dasaswavli
magaliTebis simravleSi swori pasuxebis procentuli Tanafardoba. xarisxis aseTi
kriteriumis dros yovel amonaxsn – kandidats Seesabameba mniSvneloba.
),()( tPmxf ti
sadac ),( tPm aris xarisxis kriteriumis saSualo mniSvneloba populaciis yvela
wevrisaTvis. Cveulebriv Sesabamisobis zoma damokidebulia droze, amitom xarisxis
kriteriumi SeiZleba iyos an )( tixf , an funqcia, damokidebuliamocanis amoxsnis stadiaze.
yoveli kandidatis analizis Semdeg airCeva wyvilebi rekombinaciisaTvis. am dros
gamoiyeneba genetikuri operatorebigenetikuri operatorebigenetikuri operatorebigenetikuri operatorebi, romelTa Sesrulebis Sedegad miiReba axali
amonaxsnebi mSoblebis Tvisebebis kombinirebis gziT. iseve, rogorc es xdeba evoluciis
bunebriv procesSi, reproduqtiul procesSi monawileobis xarisxi yoveli
kandidatisaTvis ganisazRvreba xarisxis kriteriumis mniSvnelobiT: xarisxis kriteriumis
ufro maRali mniSvnelobis mqonde kandidatebi monawileoben kvlav warmoqmnis procesSi
ufro didi albaTobiT. rogorc ukve iyo aRniSnuli, amorCeva xorcieldeba albaTuri
kanonebis safuZvelze, rodesac populaciis sust wevrebs aqvT kvlav warmoqmnis mcire
albaToba, Tumca es SesaZlebloba gamoricxuli ar aris. zogierTi usustesi egzemplaris
gadarCenas didi mniSvneloba aqvs populaciis ganviTarebisaTvis, imitom rom isini
SeiZleba Seicavdnen amoxsnis zogierT mniSvnelovan komponents, magaliTad bituri
striqonis garkveul fragments, romelic ar gaaCniaT sxva kandidatebs da romelic
SeiZleba gamoyenebuli iqnas kvlavwarmoqmnis dros.
arsebobs STamomavlebis miRebis mravali genetikuri operatori, romlebic inarCuneben
mSoblebis Tvisebebs. maT Soris yvelaze ufro tipuria SejvarebaSejvarebaSejvarebaSejvareba. Sejvarebis dros ori
amonaxsn-kandidati iyofa ramdenime nawilad, es nawilebi icvleba erTmaneTSi da am
operaciis Sedegad miiReba ori axali kandidati (ix. sur. # 13.1). rogorc am suraTidan
Cans, striqonebi iyofa ori tol nawilad, ris Semdegac formirdeba ori STamomavali,
romlebic Seicaven orive mSobelis TiTo fragments. amonaxsn-kandidatebi SeiZleba gaiyon
nebismier wertilSi da nebismieri raodenobis nawilebad. gayofis wertlebis adgili da
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 124
maTi raodenoba SeiZleba icvlebodes nebismierad ara marto sxvadasxva amocanebisaTvis,
aramed TviT amocanis amoxsnis procesSic.
sur. # 13.1. Sejvarebis operaciis gamoyeneba ori rvabitiani striqonisaTvis
simbolo # aRniSnavs “ nebismier mniSvnelobas”.
davuSvaT, rom miznobriv klass warmoadgens yvela im striqonebis nakrebi, romlebic
iwyebian da mTavrdebian erTianebiT. sur. # 13.1. mocemuli orive mSobeli striqoni
sakmarisad kargad ergebian am amocanis amoxsnas, magram maTi pirveli STamomavali ufro
zustad Seesabameba xarisxis kriteriums vidre romelime mSobeli. magram misi “Zma”
gacilebiT cudia nebismier Tavis mSobleze, amitom es egzemplari albaT gamoiricxeba
erT-erT uaxloes TaobaSi.
meore mniSvnelovani genetikuri operatoria mutacia.mutacia.mutacia.mutacia.. es operacia SemTxveviTad
amoirCevs kandidats da aseve SemTxveviTad Seucvlis mas zogierT Tvisebas. magaliTad,
mutacia iqneba SablonSi bitis SemTxveviTad amorCeva da misi mniSvnelobis 1-ianis 0-iT an
#-iT Secvla. mutaciis operaciis arsi mdgomareobs amoxsnis zogierTi iseTi
mniSvnelovani komponentis warmoqmnis SesazLeblobaSi, romelic ar iyo sawyis
populaciaSi. Tu zemoT ganxilul magaliTSi sawyis populaciis arcerTi wevri ar
Seicavs 1-s pirvel poziciaSi, maSin Sejvarebis procesSi ar SeiZleba am Tvisebis mqonde
STamomavlis miReba. pirveli bitis mniSvnelobis Secvla SeiZleba mxolod mutaciis
Sedegad.
genetikuri algoriTmis muSaoba grZeldeba manam, sanam ar iqneba miRweuli misi
damTavrebis piroba, magaliTad, erTi an ramdenime kandidatisaTvis xarisxis kriteriumis
mniSvneloba ar gadaaWarbebs raime zRurbls. ganvixiloT amocanis warmodgenisa da
xarisxis kriteriumebis SerCevis problemebi konkretul magaliTebze.
11113333.3. genetikuri a.3. genetikuri a.3. genetikuri a.3. genetikuri algoriTmis gamoyenebalgoriTmis gamoyenebalgoriTmis gamoyenebalgoriTmis gamoyeneba normalur konunqciur formaSi aRwerili normalur konunqciur formaSi aRwerili normalur konunqciur formaSi aRwerili normalur konunqciur formaSi aRwerili
problemisaTvisproblemisaTvisproblemisaTvisproblemisaTvis.... normalur konunqciur formaSi (nkfnkfnkfnkf) aRwera niSnavs gamosaxulebas,
romelic Sedgeba erTaneTTan “da” )(∧ operaciiT dakavSirebuli operatorebis
mimdevrobisagan. amasTan TiToeuli operatori unda Sedgebodes an erTi asosagan, an
Semavali bituri striqonebi 1 1 # 0 1 0 1 # # 1 1 0 # 0 # 1 1 1 # 0 # 0 # 1 # 1 1 0 1 0 1 # miRebuli bituri striqonebi
leqcia #1leqcia #1leqcia #1leqcia #13333. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi 125
ramdenime asosagan, romlebic erTmaneTTan dakavSirebulia “an” )(∨ operaciiT. magaliTad,
gamosaxuleba
)()()()()( fecbaedcbecaca ∨¬∧∨¬∨∧¬∨∨∨¬∧¬∨∨¬∧∨¬
warmoadgens nkfnkfnkfnkf, romelic Sedgeba xuTi operatorisagan, sadac TiToeuli operatori
warmoadgens ramdenime literalis dizunqcias. warmodgenawarmodgenawarmodgenawarmodgena nkfnkfnkfnkf-Si niSnavs, rom yvela
literalisaTvis (Cvens SemTxvevaSi – eqvsi) arsebobs logikuri mniSvnelobebi 0 (mcdari)
an 1 (WeSmariti) iseTi, rom nkfnkfnkfnkf Rebulobs mniSvnelobas 1. magaliTad, Tu literalebi c
da f Rebuloben mniSvnelobebs 1, maSin nkfnkfnkfnkf-c Rebulobs mniSvnelobas 1. aqedan mtkicdeba,
rom es nkfnkfnkfnkf warmodgenadia.
imisaTvis rom aRvweroT monacemebi am amocanisaTvis, dagvWirdeba eqvsbitiani
striqonebi, sadac TiToeuli biti Seesabameba fedcba ,,,,, literalebis mniSvnelobebs.
ase magaliTad 1 0 1 0 1 0 striqoni niSnavs, rom literalebi eca ,, Rebuloben
mniSvnelobas 1 da literalebi fdb ,, - ki mniSvnelobas 0.
genetikuri operaciebis Sesrulebis Sedeged unda miviRoT STamomavloba,
romlisTvisac nkf nkf nkf nkf Rebulobs mniSvnelobas 1. es imas niSnavs, rom genetikuri operaciebis
Sedegad unda miviRoT axali striqoni, romelic SeiZleba ganxiluli iyos rogorc
amocanis amoxsnis kandidati. am SemTxvevaSi SesaZlebelia gamoyenebuli iyos rogorc
Sejvarebis, aseve mutaciis operaciebi, radganac maTi gamoyenebis Sedegad kvlav miiReba
eqvsbitiani striqonebi. aseve SeiZleba gamoviyenoT inversirebisinversirebisinversirebisinversirebis da gacvlis gacvlis gacvlis gacvlis operaciebi.
pirvelis arsi mdgomareobs striqonSi bitebis mimdevrobis Secvla Sebrunebulze, xolo
meoresi ki – nebismieri ori bitisaTvis adgilebis gacvlaSi. am TvalsazrisiT amocanis
striqonebis saxiT warmodgena yvelaze mosaxerxebelia.
SedarebiT rTulia xarisxis kriteriumebis amorCeva, radganac amoxsna warmoadgens
iseT striqons, romlisTvisac nkf nkf nkf nkf Rebulobs mniSvnelobas erTians da erTi SexedviT
rTulia viwinaswarmetyveloT ramdenime striqonidan romeli ufro axlos dgas
amoxsnasTan. magram, Tu gaviTvaliswinebT, rom nkfnkfnkfnkf Rebulobs mniSvnelobas erTs mxolod
maSin, rodesac xuTive gamosaxuleba Rebulobs mniSvnelobas erTs, Cven SegviZlia
movaxdinoT amocanis dekompozicia da xarisxis kriteriumebad aviRoT iseTi bituri
striqonebi, romlebic uzrunvelyofen rac SeiZleba meti gamosaxulebebisaTvis erTianis
miniWebas. kerZod, SegviZlia SevadginoT aseTi cxrili:
1 1 0 0 1 0 – 1
0 1 0 0 1 0 – 2
0 1 0 0 1 1 – 3
1 0 1 0 1 1 – 5
anu pirveli striqoni uzrunvelyofs erTi gamosaxulebis erTTan tolobas da misi
reitingia erTi, meore striqoni uzrunvelyofs ori gamosaxulebis erTTan tolobas da
misi reitingia ori, mesame striqoni uzrunvelyofs sami gamosaxulebis erTTan tolobas
da misi reitingia sami. bolo striqoni warmoadgens faqtobrivad amoxsnas, radganc is
uzrunvelyofs xuTive gamosaxulebis erTTan tolobas.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 126
am aRweris Semdeg SesaZlebelia gamoviyenoT genetikuri algoriTmi am amocanis
amosaxsnelad. yvelaze mniSvnelovani aseT midgomaSi aris is, rom algoriTmi
erTdroulad muSaobs amoxsnaTa mTel populiaciasTan, anu faqtobrivad Zebna xdeba
paralelur reJimSi. amas emateba isic, rom SesaZlebelia amocanis dekompozicia da
algoriTms SeuZlia imuSaos TiToeuli gamosaxulebis amoxsnaze cal-calke.
11113333.4. genetikuri algoriTmis gamoyeneba komivoiaJeris amocanisaTvis. .4. genetikuri algoriTmis gamoyeneba komivoiaJeris amocanisaTvis. .4. genetikuri algoriTmis gamoyeneba komivoiaJeris amocanisaTvis. .4. genetikuri algoriTmis gamoyeneba komivoiaJeris amocanisaTvis. komivoiaJeris amocana
– es aris testuri amocanis klasikuri magaliTi xelovnuri inteleqtis meTodebisaTvis
da zogadad kompiuteruli mecnierebisaTvis. Cven es amocana vaxseneT gadrCevis
algoriTmebTan dakavSirebiT (ix. sav. #1, leqcia #4). CamovayaliboT amocana zogadi
saxiT:
komivoiaJers moeTxoveba moinaxulos N qalaqi. svlis marSrutze qalaqebis yoveli
wyvilisaTvis dadgenilia fasi (magaliTad manZili). moiTxoveba moiZebnos minimaluri
fasis gza, romelic iwyeba romelime qalaqidan da romelic uzrunvelyofs danarCeni
qalaqebis naxvas zustad erTjer da gamgzavrebis centrSi dabrunebas.
komivoiaJeris amocana farTod gamoiyeneba praqtikaSi, maT Soris igi uzrunvelyofs iseTi
amocanebis amoxsnas, rogorebicaa eleqtronuli sqemebis gaxsnis problema, rentgenuli
kristalografiis da didi integraluri sqemebis warmoebisas marSrutizaciis amocanebis
gadaWra. zogierT am amocanebSi damatebiT moiTxoveba, rom moiZebnos minimaluri fasis
mqone gza. did interess warmoadgens komivoiaJeris klasis amocanebis analizi maTi
realizaciis efeqtianobis TvalsazrisiT. ra ufro iafi dagvijdeba, davxarjoT ramdenime
saaTi mZlavri kompiuteris gamoyenebiT suboptimaluri amoxsnis misaRebad, Tu gamoviyenoT
naklebad Zlieri kopiuteri, romelic ramdenime wuTSi mogvcems araoptimalur, magram
savsebiT misaReb amoxsnas? komivoiaJeris amocana – es aris saintereso da rTuli (NP
sirTulis) problema, romelic exeba Zebnis strategiis realizaciis mraval aspeqtebs.
imisaTvis, rom gamoviyenoT genetikuri algoriTmi am amocanis amosaxsnelad, pirvel
rigSi unda avirCioT warmodgena qalaqebis monaxulebis marSrutisaTvis, agreTve
SeavarCioT gamosayenebeli genetikuri operatorebi. rac Seexeba xarisxis kriteriumis
arCevas, is Zalian martivia am SemTxvevaSi. saWiroa mxolod gzis sigrZis Sefaseba. amis
Semdeg marSrutebi SeiZleba davalagoT sigrZis mixedviT – rac moklea, miT ukeTesi.
vcadoT marSrutis warmodgena bituri striqonebis saSualebiT. davuSvaT aucilebelia
9 qalaqis 1,2,...,9 monaxuleba. gza SegviZlia warmovadginoT 9 mTeli ricxvisagan
Sedgenili dalagebuli siiT. yoveli qalaqis rigiTi nomeri warmovadginoT oTxbitiani
striqoniT: 0001, 0010,...,1001. am dros gamosaxuleba
0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001
warmoadgens qalaqebis monaxulebis mimdevrobas maTi rigiTi nomris zrdis mixedviT. am
gamosaxulebaSi hari (probeli) gamoyenebulia mxolod aRqmis simartivisaTvis. romeli
genetikuri operatorebi SeiZleba gamoviyenoT ase warmodgenili amocanisaTvis?
Sejvarebis operacia calsaxad ar gamodgeba, radgan mis Sedegad miRebuli striqoni ar
warmoadgens iseT gzas, romlis drosac yoveli qalaqis monaxuleba SesaZlebeli iqneba
mxolod erTjer. marTlac, Sejvarebis dros zogierTi qalaqi amovardeba mimdevrobidan,
xolo sxvebi Segxvdeba masSi orjer. ra SeiZleba iTqvas mutaciaze? davuSvaT, rom meqvse
leqcia #1leqcia #1leqcia #1leqcia #13333. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi 127
qalaqis aRvniSvnaSi 0110 marcxena ganapira wevri icvleba 1-iT, maSin miRebuli ricxvi 1110
Sesabamisi iqneba 14 rigiTi nomris, romelic ar Sedis qalaqebis dasaSvebs CamonaTvalSi.
gzis gamosaxulebaSi qalaqebis invertireba mocemul SemTxvevaSi warmoadgens erTaderT
dasaSveb operacias, magram sakmarisi iqneba Tu ara es operacia, ucnobia.
komivoiaJeris amocana SeiZleba amoixsnas sxvanairadac: uari vTqvaT bitur
warmodgenaze da mivaniWoT qalaqebs Cveulebrivi rigiTi nomrebi: 1,2,..,9. am qalaqebs Soris
gza warmoadgens cxra cifrisgan Semdgar romeliRac mimdevrobas, xolo Sesabamisi
genetikuri operatorebi mogvcemen axali gzis formirebis saSualebas. am SemTxvevaSi
mutacia, rogorc marSrutSi ori qalaqis SemTxveviTi gacvla, iqneba dasaSvebi operacia,
magram Sejvareba isev usargebloa. marSrutis fragmentebis Secvla imave gzis sxva
fragmentebiT an nebismieri operatori, romelic ucvlis adgilebs marSrutSi qalaqebis
nomrebs (amogdebis, damatebis an dublirebis gareSe), aRmoCndeba sakmarisad efeqturi,
magram aseTi midgomebis dros SeuZlebelia mSoblebis saukeTeso Tvisebebis SeTavseba
STamomavalSi, radgan amisaTvis moiTxoveba misi formireba ori mSoblis safuZvelze.
damuSavebuli iqna sxvadasxva saxis Sejvarebis operatorebi, romlebic icileben am
probelmebs da iZlevian mosanaxulebeli qalaqebis dalagebul siasTan muSaobis
saSualebas. erTerTi aseTi operatoria dalagebuli Sejvarebis dalagebuli Sejvarebis dalagebuli Sejvarebis dalagebuli Sejvarebis operatori.
dalagebuli Sejvarebis procesSi STamomavlis ageba xdeba erT-erTi mSoblis gzaSi
qalaqebis qvemimdevrobis arCevis saSualebiT. masSi agreTve SenarCunebulia meore
mSoblis qalaqebis fardobiTi rigi. dasawyisSi amoirCeva aRniSnuli kveTis ori wertili
(aRiniSneba “I” simboloTi), romlebic SemTxveviTad dgebian TiToeuli mSoblis erTsa da
igive poziciebSi. kveTis wertilebis adgilmdebareoba airCeva SemTxveviTad, Tumca
mSoblebidan TiToeulisaTvis es wertilebi emTxveva erTmaneTs. magaliTad, Tu ori
mSoblisTvis p1 da p2 kveTis wertilebi ganlagebuli arian mesame da meSvide qalaqebis
Semdeg
p1 = (192 I 4657 I 83),
p2 = (459 I 1876 I 23),
maSin ori STamomavali c1 da c2 miiReba Semdegnairad. pirvel rigSi yoveli
STamomavlisaTvis kopirdeba wyvetis wertilebs Soris moTavsebuli mSoblebis striqonis
fragmneti:
c1 = (xxx I 4657 I xx),
c2 = (xxx I 1876 I xx).
(daakvirdiT mSoblebis da STamomamvlebis indeqsebs, c1-iT aRniSnuli STamomavali,
romelSic gadadis p1-is kveTebs Soris moTavsebuli fragmenti). amis Semdeg p2 mSoblis
striqoni gardaiqmneba Semdegnairad: striqoni iwyeba meore kveTis Sedeg darCenili
fragmentiT da Semdeg gagrZeldeba Cveulebrivad, miiReba striqoni:
234591876234591876234591876234591876
radganac qalaqebi 4,6,5 da 7 ukve Sedian pirveli STamomavlis SemadgenlobaSi, amitom
amovyriT maT striqonidan da miiReba Semoklebuli striqoni 2,3,9,1,8, romelic Caismeba c1-
Si, p2-Si arsebuli rigis SenarCunebiT da gveqneba:
c1 = (239 I 4657 I 18).
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 128
analogiurad miiReba meore STamomavalic c2 = (392I1876I45).
amgvarad dalagebuli Sejvarebis dros gzis fragmentebi erTi mSoblidan (p1) gadaecema
STamomavals (c1), am dros qalaqebis monaxulebis rigi mas gadaecema meore (p2)
mSoblisagan. aseTi midgoma eyrdnoba intuiciur varauds imis Sesaxeb, rom qalaqebis
monaxulebis rigi mniSvnelovan rols TamaSobs umoklesi gzis moZebnaSi. amitom xdeba
STamomavlebisaTvis qalaqebis monaxulebis rigis Sesaxeb infromaciis Senaxva.
dalagebuli Sejvarebis algoriTmi iZleva yvela qalaqis erTjer monaxulebis
garantias. am operaciis Sedegze mutaciis gamoyeneba unda moxdes Zalian frTxilad.
rogorc zemoT ukve iyo aRniSnuli, mutaciis operacia daiyvaneba erTi marSrutis
CarCoebSi ori qalaqis adgilis gacvlaze anu invertirebaze. mocemul SemTxvevaSi ubralo
invertireba (qalaqebis monaxulebis rigis martivi Secvla) miuRebelia, radgan am dros ar
xdeba axali gzis formireba. magram, Tu erTi marSrutis CarCoebSi avirCevT raime
fragments da movaxdenT mis invertirebas maSin aman SeiZleba mogvces kargi Sedegi.
magaliTad aviRoT gza:
c1 = (239 I 4657 I 18)
da movaxdinoT misi Suanawilis invertireba. STamomavali miiRebs saxes:
c1 = (239 I 7564 I 18).
SeiZleba SemovitanoT mutaciis kidev erTi operatori, romelic mdgomareobs SemdegSi:
SemTxveviTad avirCioT romelime qalaqi da gadavadgiloT igi marSrutis SemTxveviTad
arCeul adgilze. aseTi operatori SeiZleba gamoviyenoT gzis fragmentisTvisac,
magaliTad, avirCioT sami qalaqisgan Semdgari fragmenti da movaTavsoT igi axal,
SemTxveviTad arCeul adgilze.
gansxvavebiT nkf-is amocanisagan am magaliTSi ufro rTuli iyo rogorc warmodgenis,
aseve operatorebis gansazRvra, rac kidev erTxel gviCvenebs, rom genetikuri
algoriTmisTvis damaxasiaTebel codnis warmodgenis, operatorebis arCevis da xarisxis
kriteriumis gansazRvris problemebi warmoadgens erTerT yvelaze mTavar problemas
genetikuri algoriTmebisaTvis. arCeuli warmodgena unda iyos iseTi, rom SesaZlebeli
iyos genetikuri operatorebis gamoyeneba. zogjer bunebrivia bituri warmodgena (rogorc
es iyo pirvel magaliTSi). am SemTxvevaSi potencialuri amonaxsnebis misaRebad saWiroa
pirdapir gamoviyenoT iseTi tradiciuli genetikuri operatorebi, rogoricaa Sejvareba da
mutacia. magram komivoiaJeris amocanaSi sruliad sxva situaciaa. pirvel rigSi, misTvis
ar gamodgeba bituri warmodgena. meorec, mutaciis da Sejvarebis operaciebis
gansazRvrisas yoveli STamomavlisTvis aucilebelia Tvali mivadevnoT saWiro Tvisebebis
Sesrulebas (maSrutSi yvela qalaqis arseboba da TiToeulis mxolod erTjer naxva).
bolos, genetikuri operaciebis realizaciisas arsebiTi informacia unda gadaeces Semdeg
Taobas. komivoiaJeris amocanaSi gadamwyvetia marSrutSi qalaqebis Tanmimdevroba, amitom
STamomavlebs unda gadaeceT am informaciis fargmentebi. imisaTvis, rom uzrunvelvyoT
Tvisebebis aseTi memkvidreoba, aucilebelia TiToeuli amocanisaTvis cal-calke
Sesabamisi saxiT avirCioT monacemebis warmodgenis xerxi da genetikuri operatorebi.
leqcia #1leqcia #1leqcia #1leqcia #13333. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi 129
cxrili 13.1.
ricxvi orobiT sistemaSi greis kodi
0000 0000
0001 0001
0010 0011
0011 0010
0100 0110
0101 0111
0110 0101
0111 0100
1000 1100
1001 1101
1010 1111
1011 1110
1100 1010
1101 1011
1110 1001
1111 1000
ganvixiloT monacemebis warmodgenis problemis erTi aspeqti, romelic cnobilia,
rogorc warmodgenis “bunebrivobis” problema. amisaTvis ganvixiloT Zalian martivi,
magaliTi. ganvixiloT 6,7,8 da 9 ricxvebis garCevadobis amocana. bunebrivi, anu aTobiTi
warmodgena, romelic uzrunvelyofs monacemebis daxarisxebas, aris Cveulebrivi aRwera
mTeli ricxvebiT, radganac aT cifrs Soris yoveli Semdegi 1-iT metia winaze. orobiT
aRweraze gadasvlis Semdeg es bunebrivoba qreba. ganvixiloT 6,7,8 da 9 ricxvebis orobiTi
warmodgena:
0110 01110 1000 1001
SevniSnoT, rom ricxvebi 6 da 7, agreTve 8 da 9 gansxvavdebian marTlac erTmaneTisgan
erTi bitiT. magram 7 da 8 ricxvebs saerTo araferi aqvT. warmodgenis am Tvisebam
SeiZleba gamoiwvios didi problemebi im amocanebis amoxsnis dros, romlebSic moiTxoveba
am saxeebis sistematizacia. araerTgvarovani warmodgenis problemis mosaxsnelad,
genetikuri algoriTmebis TeoriaSi farTod gamoiyeneba greis kodigreis kodigreis kodigreis kodi. greis kodi, romelsac
oficialurad ewodeba refleqsuri orobiTi kodi, refleqsuri orobiTi kodi, refleqsuri orobiTi kodi, refleqsuri orobiTi kodi, warmoadgens numeraciis orobiT
sistemas, romelSic ori mezobeli mniSvneloba gnsxvavdeba mxolod erT orobiT TanrigSi.
magaliTad, orobiT sistemaSi warmodgenili pirveli Teqvsmeti ricxvisaTvis greis kods
aqvs saxe (ix. cxrili 14.1). SevniSnoT, rom aq yoveli ricxvi gansxvavdeba Tavisi
mezoblisgan zustad erTi bitiT. Cveulebrivi orobiTi warmodgenis magivrad greis kodis
gamoyenebis dros mdgomareobebs Soris gadasvlebi, genetikuri operatorebis
Sesrulebisas, warmoadgenen ufro bunebrivs.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 130
genetikuri algoriTmebis mniSvnelovan upiratesobas warmoadgens Zebnis paraleluri paraleluri paraleluri paraleluri
bunebabunebabunebabuneba. es algoriTmebi axdenen eqstremumis Zebnis erT-erTi mZlavri formis realizacias,
romelic mdgomareobs erTdroulad ramdenime amonaxs-kandidatebis mxardaWeraSi.
a) b)
sur. # 13.2. genetikuri algoriTmi, rogorc eqstremumis paraleluri Zebna
a) Zebnis sawyisi sivrce b) Zebnis sivrce n Taobis Semdeg
sur. # 13.2. naCvneebia, rogor ikribeba amonaxsnebis simravle eqstremumis
wertilisaken Zebnis sivrceSi. am suraTze horizontaluri RerZze aRebulia SesaZlo
wertilebi amonaxsnTa simravleSi, xolo vertilakurze am amoxsnaTa xarisxi. wertilebi
wirebze arian mimdinare populaciis amonaxsn-kandidatebis wevrebi, romlebic miRebuli
arian genetikuri algoriTmis muSaobis Sedegad. dasawyisSi amonaxsnebi Tanabrad
nawildebodnen Zebnis sivrceSi. ramdenime iteraciis Semdeg isini jgufdebian areebSi,
romlebic Seesabamebian amoxsnebis ufro maRla xarisxs.
genetikuri algoriTmis, rogorc eqstremumis Zebnis algoriTmis aRweris dros,
aracxadad igulisxmeba gadadgileba xarisxis kriteriumiT gansazRvruli zedapiris
gaswvriv. am zedapirze arseboben Tavisi maRlobebi da dablobebi, agreTve lokaluri
maqsimumebi da minimumebi. am sivrcis uwyvetobis darRveva aris konkretuli amocanisTvis
warmodgenis da genetikuri operatorebis arCevis Sedegi. magaliTad, uwyvetobis aseT
garRveva SeiZleba gamowveuli iyos araswori kodirebiT, maT Soris greis kodis ar
gamoyenebiT. avRniSnoT agreTve, rom genetikuri algoriTmebi, eqstremumis Zebnis “xarbi”
algoriTmebisagan gansxvavebiT (leqcia#5), maSinve ar agdeben araperspeqtiul amoxsnebs.
genetikuri operatorebis realizaciis dros cudi amonaxsnebic ki SeiZleba darCnen
populaciaSi da Seitanon TavianTi wvlili amoxsnebis Semdegi Taobebis formirebaSi.
mdgomareobaTa sivrceSi evristikuli Zebna gansxvavdeba genetikuri algoriTmebisagan
kidev erTi momentiT. evristikuli Zebnis dros yovel bijze xdeba mimdinare da miznobriv
mdgomareobebs Soris gansxvavebebis analizi. aseT informaciis gaTvaliswineba xdeba
magaliTad A* algoriTmSi (leqcia #5), rac moiTxovs im qmedebaTa Sefasebas, romelic
saWiroa mimdinare mdgomareobidan miznobrivSi gadasvlisaTvis. genetikuri algoriTmis
amoxsnis xarisxi
Zebnis sivrce Zebnis sivrce
amoxsnis xarisxi
leqcia #1leqcia #1leqcia #1leqcia #13333. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi. genetikuri algoriTmebi 131
muSaobisaTvis aseTi Zalisxmeva saWiro ar aris. ubralod potencialuri amoxsnebis
yoveli Taoba fasdeba raRac xarisxis kriteriumis daxmarebiT. agreTve ar moiTxoveba
Semdgomi mdgomareobebis mkacri sistematizacia, romelic saWiroa mdgomareobebis
sivrceSi Zebnis dros. ubralod formirdeba amonaxsn-knadidatebis Taoba, romelTagan
TiToeuls SeuZlia Seitanos Tavisi wvlili axal SesaZlo amonaxsnis miRebaSi
paraleluri Zebnis procesis dros.
genetikuri algoriTmebis efeqturobis mniSvnelovan wyaros warmoadgens
evoluciuri operatorebis aracxadi paralelizmiaracxadi paralelizmiaracxadi paralelizmiaracxadi paralelizmi. mdgomareobebis sivrceSi Zebnisgan
gansxvavebiT, mocemul SemTxvevaSi operaciebi sruldebian paralelurad potencialuri
amonaxsnebis mTeli ojaxisaTvis. susti amoxsnebis reproduqtiuli Tvisebebis SezRudviT,
genetikur algoriTmebs mivyavarT aramarto am amoxsnis, aramed mTeli misi STamomavlebis
amogdebamde. magaliTad, Tu algoriTmis muSaobis procesSi moxda 101#0##1 striqonis
gadagdeba, maSin mas aRar SeuZlia dabados 101#_ _ _ _ saxis striqoni. Tu mSobeli
amonaxsni ar Seesabameba xarisxis kriteriums, maSin algoriTmis muSaobis procesSi ar
moxdeba misi arc erTi potencialuri STamomavlis ganxilva.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ra biologiuri prototipi udevs safuZvlad genetikur algoriTmebs?
2. ras warmoadgens evoluciis procesi?
3. ris saSualebas iZlevian genetikuri algoriTmebi?
4. ra stadiebisagan Sedgeba genetikuri algoriTmi?
5. CamoayalibeT zogadi genetikuri algoriTmi.
6. CamoTvaleT genetikuri operaciebi.
7. ra gansxvavebaa genetikuri operaciebis TvalsazrisiT nkf nkf nkf nkf da komivoiaJeris
amocanebs Soris?
8. ra aris greis kodi da risTvis iyeneben mas?
9. raSi mdgomareobs genetikuri algoriTmebis mniSvnelovani upiratesoba?
10. ra gansxvavebaa evristikuli Zebnis algoriTmebsa da genetikur algoriTmebs
Soris?
11. ras niSnavs aracxadi paralelizmi?
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. dawereT genetikuri algoriTmi nkf nkf nkf nkf amocanis amosaxsnelad.
2. aRwereT rukis gaferadebis amocana (leqcia #6) ise, rom SesaZlebeli iyos
genetikuri algoriTmis gamoyeneba da dawereT Sesabamisi programa.
leqcia #14leqcia #14leqcia #14leqcia #14
genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis
amocanebisaTvisamocanebisaTvisamocanebisaTvisamocanebisaTvis
14.1. warmodgenis tipebi genetikur algoriTmebSi. 14.1. warmodgenis tipebi genetikur algoriTmebSi. 14.1. warmodgenis tipebi genetikur algoriTmebSi. 14.1. warmodgenis tipebi genetikur algoriTmebSi. genetikuri algoriTmebi sul ufro
xSirad gamoiyeneba maTematikuri modelirebisa da gamoyenebiTi amocanebis amosaxsnelad,
amitom TavisTavad cxadia, rom gaizarda interesi maTi Teoriuli safuZvlebisadmi. pirvel
rigSi mniSvnelovani gaxda im amocanebis tipebis daxasiaTeba, romlebisTvisac genetikuri
algoriTmebi muSaoben ufro efeqturad. aseve arsebiTia imis dadgena, Tu ra pirobebSi
moqmedeben genetikuri algoriTmebi ufro efeqturad, vidre Zebnis sxva inteleqtualuri
meTodebi.
Cven nkfnkfnkfnkf-is magaliTze vnaxeT, rom zogierTi amocanebi kargad aRiwereba bituri
striqonebis doneze. bituri striqonebiT aRweris Sablons uwodeben sqemassqemassqemassqemas. magaliTad,
10##01 sqema warmoadgens eqvsbitiani striqonebis ojaxs, romlebic iwyebian 10 fragmentiT
da mTavrdebian 01 simboloebiT. radgan centraluri fragmenti ## aRwers oTx SesaZlo
kombinacias 00, 01, 10, 11, amitom mTeli sqema warmoadgens oTx bitur striqons, romlebic
Sedgebian 1 da 0 simboloebisgan. tradiciulad iTvleba, rom yoveli sqema aRwers
hipersibrtyes. genetikuri algoriTmebis tradiciuli Teoriis centralur moments
warmoadgens mtkicebuleba imis Sesaxeb, rom msgavsi sqemebi warmoadgenen amoxsnebis
ojaxebis samSeneblo blokebssamSeneblo blokebssamSeneblo blokebssamSeneblo blokebs. Sejvarebis da mutaciis genetikuri operatorebi operireben
aseT sqemebTan potenciuri amonaxsnebis Zebnis procesSi. am operaciebis aRwera xdeba
sqemebis Sesaxeb Teoremis saSualebiT, romlis Tanaxmadac, warmoebadobis gazrdisaTvis
raime garemoSi, adapturma sistemam unda moaxdinos sqemebis saSualebiT formalizebuli
zogierTi struqturuli Tvisebis identificireba, Semowmeba da realizacia.
am sqemebis analizianalizianalizianalizi gulisxmobs, rom xarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumisxarisxis kriteriumis arCevis algoriTmi arCevis algoriTmi arCevis algoriTmi arCevis algoriTmi
daiyvaneba Zebnis sivrceSi im qvesimravleebis Zebnaze, romlebic yvelaze ukeT
akmayofileben mocemul kriteriums. Sesabamisad, es qvesimravleebi aRiwerebian sqemebiT,
romlebisTvisac xarisxis kriteriumis mniSvneloba saSualoze maRalia. Sejvarebis
genetikuri operatoris Sesrulebis dros, xarisxis maRali maCveneblis mqone samSeneblo
blokebi grovdebian erTad da axdenen “gaumjobesebuli” striqonebis formirebas.
mutaciebi iZlevian imis garantias, rom genetikuri Taviseburebebi ar daikargeba Zebnis
procesSi, anu es operatorebi uzrunvelyofen Zebnis zedapiris axal midamoebSiZebnis zedapiris axal midamoebSiZebnis zedapiris axal midamoebSiZebnis zedapiris axal midamoebSi
gadasvlas. amgvarad, genetikuri algoriTmebi SeiZleba ganvixiloT, rogorc Zebnis
procesis raime ganzogadeba mniSvnelovani genetikuri Tvisebebis SenarCunebiT. dReisaTvis
ukve cnobilia, rom am analizis Sedegebianalizis Sedegebianalizis Sedegebianalizis Sedegebi SeiZleba gavavrceloT warmodgenis ufro
maRali donismaRali donismaRali donismaRali donis, rTul, arabitur arabitur arabitur arabitur sqemebzec.
14.2. 14.2. 14.2. 14.2. klasifikaciis sistemebi. klasifikaciis sistemebi. klasifikaciis sistemebi. klasifikaciis sistemebi. pirveli genetikuri algoriTmebi TiTqmis mTlianad
bazirdebodnen dabaldonian warmodgenebze, kerZod, bitur striqonebze (0,1,#). imis garda,
rom bituri striqonebi warmoadgenen bunebriv warmodgenebs genetikuri operatorebis
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 133
realizaciisTvis, isini uzrunvelyofen genetikuri algoriTmebisaTvis iseTive maRal
warmoebadobas, rogorc sxva arasimboluri midgomebi, maT Soris neiroqseluri midgomac.
magram arseboben amocanebi, magaliTad, komivoiaJeris problema, romlebisTvisac
bunebrivia kodireba warmodgenebis ufro maRal doneze. Cven exla ganvixilavT genetikuri
algoriTmebis gamoyenebis magaliTs klasifikaciis amocanebis gadasaWrelad.
klasifikaciis sistemebSi gamoiyeneba genetikuri swavleba logikuri daskvnebis gamotanis
wesebisadmi. klasifikaciis sistema Seicavs daskvnebis gamotanis sistemis standartul
elementebs (sur. #14.1.): daskvnebis gamotanis wesebi (klasifikatorebi), samuSao mexsiereba,
Semavali gadamwodebi (an dekoderebi) da gamomavali elementebi (efeqtorebi).
sur. #14.1 klasifikaciis sitemis urTierTqmedeba garemosTan
klasifikaciis sistemis ganmasxvavebeli Tviseburebasganmasxvavebeli Tviseburebasganmasxvavebeli Tviseburebasganmasxvavebeli Tviseburebas warmodgens konfliqtis
mogvarebisadmi konkurentuli midgomakonkurentuli midgomakonkurentuli midgomakonkurentuli midgoma, swavlebisadmi genetikuri algoriTmis gamoyeneba
da algoriTmi “saxanZri jaWvi” swavlebis procesSi waxalisebebis da sasjelebis
ganawilebisaTvis. gare garemosTan ukukavSiri iZleva saSualebas Sefasdes klasifikator-
kandidatebis xarisxi, rac aucilebelia genetikuri swavlebisaTvis.
amocanis amoxsnis dros klasfikatori muSaobs rogorc logikuri daskvnebis
gamotanis tradiciuli sistema. klasifikaciis sistemis deteqtors garedan miewodeba
garemo
dekoderi Semaval SetyobinebaTa sia
muSa mexsierebis Sida Setyobinebebi
gamomaval SetyobinebaTa sia efeqtori
genetikuri operatorebi wesebis Sesacvlelad
produqciuli mexsierebis klasifikaciis wesebi
dekoderi kreditebis ganawileba “saxanZro jaWvis” principiT
Sesasvle-li
gamosasv- leli
ukukavSiri
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 134
Setyobineba, magaliTad informacia moTamaSis mier svlis gakeTebis Sesaxeb. es xdomileba
kodirdeba da moTavsdeba daskvnebis gamotanis sistemis samuSao mexsierebis Sida
Setyobinebebis siaSi rogorc saxe. daskvnebis gamotanis sistemis Cveulebrivi muSaobis
dros, es Setyobinebebi monacemebis safuZvelze Seesabamebian klasfikaciis wesebis
pirobebs. “ufro metad aqtiuri klasifikatoris” arCeva xorcieldeba auqcionis sqemiTauqcionis sqemiTauqcionis sqemiTauqcionis sqemiT,
romelSic SemoTavazebuli fasi – es aris funqcia, romelic damokidebulia am
klasifikatoris xarisxis kriteriumis akumulirebul mniSvnelobasa da Semaval stimulsa
da klasfikatoris pirobas Soris Sesabamisobis doneze. es Setyobinebebi daematebian
Sesabamisobis yvelaze ufro maRali donis mqone klasifikatorebis samuSao mexsierebas.
daskvnebis gamotanis sistemis muSaobis procesSi, Setyobinebebi ganaxlebuli siidan
SeiZleba efeqtorebis saSualebiT gadaeces garemos an maT SeiZleba gaaqtiuron
klasfikaciis axali wesebi.
klasifikaciis sistemebi axdenen waxalisebiTwaxalisebiTwaxalisebiTwaxalisebiT swavlebis swavlebis swavlebis swavlebis erT-erTi formis
realizacias, anu imis da mixedviT, swori iyo Tu ara maTi gadawyvetileba, xdeba sistemis
waxaliseba, an dasja. xarisxis kriteriumis mniSvnelobiT gansazRvruli an
maswavleblisgan mosuli informaciis safuZvelze, ddddaswavlaswavlaswavlaswavladiadiadiadi sistema sistema sistema sistema iTvlis wesebi-
kandidatebis populaciisaTvis xarisxis kriteriumis mniSvnelobas da agebs axal
populacias genetikuri swavlebis variantebidan erT-erTis daxmarebiT. klasfikaciis
sistemebis swavleba xdeba ori xerxiT. pirveli xerxi mdgomareobs waxalisebis sistemis
gamoyenebaSi, romelic klasifikaciis wesebis xarisxis zomas agebs sasargeblo wesebis
gaZlierebis da araswori qmedebebis Sesustebis xarjze. kreditebis ganawilebis
algoriTmi gadascems jildoebis da jarimebis nawils im klasifikaciis yovel wevrs,
romlebmac miiRes monawileoba saboloo wesis formirebaSi. sxvadasxva jildoebis aseTi
ganawileba urTierTmoqmed klasifikatorebs Soris, xSirad realizdeba “saxanZro jaWvis”
algoriTmis daxmarebiT. es algoriTmi moxsnis kreditebis da jarimebis ganawilebis
problemas im sistemebisaTvis, romelTa gamosasvleli warmoadgens wesebis nakadis
mimdevrobiTi gamoyenebis Sedegs. rogor gavanawiloT jarimebi am jaWvis wesebs Soris
gamosasvlelze Secdomis SemTxvevaSi? jaWvis romeli wesi warmoadgens Secdomis wyaros:
bolo Tu erT-erTi winamdebareebidan? “saxanZro jaWvis” algoriTmi saSualebas gvaZlevs
gavanawiloT kreditebi da jarimebi am mimdevrobis wesebs Soris imis mixedviT, Tu ra
wvlili miuZRvis TiToeul wess saboloo amoxsnaSi. es algoriTmi analogiuria wina
leqciebSi ganxiluli SecdomaTa ukugavrcelebis algoriTmisa.
swavlebis meore forma dakavSirebulia TviT wesebis modifikaciasTan, Sejvarebis
da mutaciis tipis genetikuri operatorebis safuZvelze. aseTi midgomebis dros
gadarCebian saukeTeso wesebi, xolo maTi kombinaciebis Sedegad formirdeba axali
klasifikatorebi.
klasifikaciis yoveli wesi Sedgeba sami komponentisagan da muSaobs rogorc
daskvnebis gamotanis Cveulebrivi sistema: raRac pirobis safuZvelze mowmdeba monacemebis
Sesabamisoba samuSao mexsierebis SigTavsTan. swavlebis procesSi genetikur operatorebs
SeuZliaT moaxdinon rogorc pirobebis ise gamotanis wesebis moqmedebis modifikacia.
meore komponents, wesi – moqmedeba, SeuZlia Secvalos SetyobinebaTa Sida sia
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 135
produqciuli mexsierebaSi. da bolos yovel wess Seesabameba xarisxis zoma. rogorc ukve
iyo aRniSnuli, es parametri icvleba wesis, rogorc warmatebuli ise warumatebel,
gamoyenebis dros. Tavidan es zoma mieniWeba yvela wess genetikuri operatoris
saSualebiT maTi Seqmnis dros. magaliTad, xarisxis zomad SeiZleba iyos ori mSoblis
xarisxis saSualo mniSvneloba.
vaCvenoT martiv magaliTze klasifikaciis sistemis am komponentebis urTierTqmedeba.
davuSvaT, obieqtebis nakrebi, romelTa klasifikaciasac vaxdenT, aRiwereba eqvsi
parametriT (pirobebiT 621 ,...,, ccc ). davuSvaT, agreTve, rom am parametrebidan TiToeuli
iRebs 5 sxvadasxva mniSvnelobas. zogadobis daurRvevlad SeiZleba yvela atributis
dasaSvebi mniSvnelobis aRwera mTeli ricxvebiT {1,2,3,4,5}. vTqvaT daskvnebis gamotanis
wesebis Tanaxmad es obieqtebi iyofian 4 klasad: A1,A2,A3,A4. amgvarad, yoveli klasfikatori
SeiZleba avRwerod Semdegi TanafardobiT:
iAcccccc →),,,,,( 654321 , sadac 4,1=i (1)
sadac TiToeuli ic piroba iRebs mniSvnelobas Sesabamisi parametris {1,2,..,5}
mniSvnelobaTa diapazonidan. rogorc wesi, pirobas agreTve SeiZleba Seesabamebodes
yoveli parametris nebismieri # mniSvneloba (analogiuria konceptebis gamoTvlis
meTodisa, sadac parametrma SeiZleba miiRos nebismieri MmniSvneloba). (1) gamosaxulebis
marjvena mxare iA aRniSnavs A1,A2,A3,A4 klasebidan erT-erTs. 14.1 cxrilSi moyvanilia
klasifikatorebis nakrebi. yuradReba miaqcieT imas, rom gansxvavebuli pirobebis ramdenime
Sabloni SeiZleba Seesabamebodes erT klas, rogorc 1 da 2 wesSi, an ori erTnairi
Sabloni SeiZleba Seesabamebodes sxvadasxva klass.
rogorc ukve aRvniSneT, klasifikaciis sistema dafuZnebulia logikuri gamotanis
wesebze. moyvanil magaliTSi gamoyenebuli klasifikaciis wesebis erTaderTi
ganmasxvavebeli Tviseba aris pirobebis warmosadgenad cifrebiT da # simboloTi
Sedgenili striqonebis gamoyeneba. pirobebis aseTi warmodgena uzrunvelyofs genetikuri
algoriTmebis gamoyenebas logikuri gamotanis wesebSi. vnaxoT, rogor xdeba genetikuri
daswavlis gamoyeneba klasifikaciis sistemebSi.
piroba(parametri) moqmedeba(klasi) wesis nomeri
cxrili 11.2. pirobebis nakrebi sxvadasxva klasebisaTvis.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 136
simartivisaTvis ganvixiloT sistemis swavleba mxolod 1A klasisaTvis. mivaniWoT
Sablonebs (striqonebs) 1 an 0 imis da mixedviT, Seesabamebian isini 1A klass, Tu ara.
SevniSnoT, rom aseTi gamartiveba ar zRudavs msjelobis zogadobas, radgan es
gamoTvlebi SeiZleba gavavrceloT ramdenime klasis swavlebis SemTxvevaze. amisaTvis
sakmarisia SemovitanoT veqtori, romelic Seesabameba konkretul pirobiT Sablons.
magaliTad klasifikatori 14.1. cxrilidan SeiZleba avRweroT aseTi saxiT:
(1###1#) � (1000),
(2##3##) � (1000),
(1#####) � (0100),
(##43##) � (0110).
Aam magaliTSi bolo striqoni Seesabameba klasifikaciis wesebs A2 da A3
klasebisaTvis da ara A1 an A4. Tu SevcvliT 0 an 1 klasebis aseTi veqtoruli
warmodgenebiT, maSin SeiZleba SevafasoT klasfikaciisaTvis wesebis efeqturobaklasfikaciisaTvis wesebis efeqturobaklasfikaciisaTvis wesebis efeqturobaklasfikaciisaTvis wesebis efeqturoba ramdenime
klasze.
klasifikaciis koreqtulobis gansazRvrisaTvis gamoviyenoT 14.1 cxrilSi mocemuli
wesebi. kerZod, ganvixiloT isini, rogorc maswavlebeli klasifikaciis sistemaSi wesebis
xarisxis SefasebisaTvis. rogorc umravles swavlebis genetikur sistemebSi, SemTxveviTad
avirCioT wesebis sawyisi populacia. pirobis yovel Sablons SevusabamoT xarisxisxarisxisxarisxisxarisxis an
Zalis Zalis Zalis Zalis parametri (namdvili ricxvi [0,0; 1,0] diapazonidan). Zalis am s parametrs
gamovTvliT yoveli mSoblis wesis xarisxis safuZvelze wina istoriis gaTvaliswinebiT.
wesebis daxmarebiT swavlebis yovel ciklSi SevecadoT Sesasvlelebis klasificirebas da
klasifikaciis xarisxis Semowmebas xarisxis zomisxarisxis zomisxarisxis zomisxarisxis zomis,,,, anu maswavleblis daxmarebiT. vTqvaT,
romelime bijze miRebulia klasifikaciis wesebis rolze kandidatebis Semdegi populacia,
romlis yoveli elementisaTvis 1 aRniSnavs klasifikaciis koreqtul Sedegs, xolo 0
uTiTebs araswor Sedegze.
(###21#) � 1 s=0.6,
(##3##5) � 0 s=0.5,
(21####) � 1 s=0.4,
(#4###2) � 0 s=0.23.
davuSvaT, garemodan Semovida axali Setyobineba (1 4 3 2 1 5), da maswavlebelma (14.1
cxrilidan pirveli wesis safuZvelze) moaxdina am veqtoris klasificireba, rogorc
dadebiTi magaliTi A1 klasisaTvis. vnaxoT ra moxdeba am saxis gadacemisas muSa
mexsierebaSi, misi klasifikaciis cdis dros 4 wess-kandidatis daxmarebiT. es saxe
Seesabameba 1 da 2 wesebs. saTanado wesebs Soris konfliqtis mogvareba xdeba
konkurenciis safuZvelze. Cvens magaliTSi yoveli wesis Sesabamisobis xarisxiSesabamisobis xarisxiSesabamisobis xarisxiSesabamisobis xarisxi
gamoiTvleba rogorc yoveli parametris Sesabamisobis xarisxebis da mocemuli wesis
xarisxis zomis namravlebis jami. ganusazRvrel parametrs # Seesabameba 0.5, xolo
parametris zusti Sesabamisobis SemTxvevaSi mas mieniWeba xarisxi 1,0. normirebisaTvis
miRebuli mniSvneloba iyofa Semavali veqtoris sigrZeze. radgan pirveli klasifikatori
mocemuli Semavali veqtorisaTvis iZleva or zust Sesatyvis da 4 ganusazRvrel
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 137
parametrs, amitom Semaval veqtorTan misi Sesabamisobis saerTo xarisxi iqneba
4,06)6,0)125,04(( =⋅⋅+⋅ . meore klasifikatorisTvis aseve aris ori zusti Sesatyvisi da
4 ganusazRvreli parametri, amitom misi Sesabamisobis xarisxi Seadgens 33,0 . Cvens
magaliTSi konkurenciis principiT imarjvebs Sesabamisobis maqsimaluri xarisxismaqsimaluri xarisxismaqsimaluri xarisxismaqsimaluri xarisxis mqone
klasifikatori, magram ufro rTul amocanebSi albaT sasurvelia raime zRurblis
gaTvaliswineba.
amgvarad gaimarjva pirvelma wesma, romlis Sesabamisadac warmodgenili saxe
miekuTvneba A1 klass. radgan es moqmedeba aris koreqtuli, amitom pirveli wesis xarisxis
zoma izrdeba da iRebs 1-Tan miaxloebul axal mniSvnelobas. Tu am wesis Sesrulebis
Sedegi iqneboda arakoreqtuli, maSin xarisxis zoma Semcirdeboda. Tu Sedegis
miRebisaTvis sistemaSi mravaljer sruldeboda wesebis raime nakrebi, maSin waxalisebis
gansazRvruli nawili unda miiRos am Sedegis miRebaSi monawile yvela wesma. xarisxis
zomis gadaTvlis zusti proceduris gansazRvra damokidebulia sistemaze da SeiZleba
aRmoCndes Zalian rTuli. is SeiZleba aigos “saxanZro jaWvis” algoriTmis an kreditebis
ganawilebis sxva meTodis safuZvelze.
wes-kandidatebis xarisxis zomis gamoTvlis Semdeg swavlebis algoriTmSi
gamoiyenebian genetikuri operatorebi wesebis Semdegi Taobis SeqmnisaTvis. Tavdapirvelad
SerCevis principiT amoirCeva xarisxis kriteriumis ufro maRali mniSvnelobis mqone
wesebis simravle. es amorCeva efuZneba xarisxis zomis mniSvnelobaze, magram man SeiZleba
gaiTvaliswinos damatebiTi SemTxveviTi sidideebic. SemTxveviTobis elementi
uzrunvelyofs xarisxis cudi maCveneblis mqone wesebis amorCevis SesaZleblobas,
romlebsac, zogadi Seusabamobis miuxedavad, SeuZliaT Semoitanon sasargeblo elementebi
amocanis amoxsnaSi. davuSvaT, ganxilul magaliTSi Semdgomi muSaobisaTvis arCeulia
klasfikaciis pirveli ori wesi.
meoTxe da mexuTe elementebs Soris Sejvarebis wertilis SemTxveviT arCevis Semdeg
(###2 I 1#) � 1 s=0.6,
(##3# I #5) � 0 s=0.5,
miviRebT STamomavlebs
(##3# I 1#) � 0 s=0.53,
(###2 I #5) � 1 s=0.57.
TiToeuli STamomavlis xarisxis sazomixarisxis sazomixarisxis sazomixarisxis sazomi aris maTi mSoblebis xarisxis maCveneblebis
SeSeSeSewonili funqcia.wonili funqcia.wonili funqcia.wonili funqcia. woniTi koeficientebi ganisazRvrebian Sejvarebis wertilis
adgilmdgomareobiT. pirvelma STamomavalma miiRo 6,0 xarisxis zomis mqone
klasifikatorisgan 31 informacia da 5,0 xarisxis zomis mqone klasifikatorisgan 32
informacia. amitom misi xarisxis zoma Seadgens
53,0)5,032()6.031( =⋅+⋅ .
analogiuri msjelobiT miviRebT, rom meore STamomavlis xarisxis zoma tolia 57,0 .
wesis Sesrulebis Sedegi (0 an 1 mniSvneloba) ganisazRvreba imis da mixedviT, Tu ramdeni
parametri Seesabameba mocemul wess. klasifikaciis tipur sistemebSi es ori axali wesi,
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 138
maT mSoblebTan erTad, Sedis klasifikatorTa im nakrebSi, romlebTanac muSaobs sistema
Semdeg etapze.
SeiZleba ganvsazRvroT mutaciis operatoric. martivi mutacia mdgomareobs
parametris yoveli mniSvnelobis dasaSvebi diapazonidan nebismieri mniSvnelobiT
SecvlaSi. magaliTad, 5 SeiZleba SevcvaloT 1,2,3,4 an # mniSvnelobiT. rogorc miTiTebuli
iyo genetikuri algoriTmis aRweris dros, mutaciis operatorebi mowodebulni arian
Seitanon SemTxveviTobis elementi klasifikatoris ZebnaSi, maSin, rodesac Sejvareba
saSualebas iZleva SevinaxoT STamomavlebSi maTi mSoblebis Sablonebidan monacemebis
warmatebuli fragmentebi.
ganxiluli magaliTi sakmarisad martivia da mowodebulia mxolod klasifikaciis
sistemebis ZiriTadi komponentebis muSaobis ilustrirebisaTvis. realur sistemebSi
SeiZleba Sewyvilebulad imuSaos ramdenime wesma da yvela maTgans SeuZlia gadasces
Tavisi Sedegebi muSa mexsierebas. xSirad klasifikatorebidan erT-erTis aSkara
dominirebis Tavidan acilebis mizniT amoxsnis procesSi gamoiyeneba e.w. dabegvris sqemadabegvris sqemadabegvris sqemadabegvris sqema,
romlis drosac aseTi klasifikatoris xarisxis zoma yovel warmatebul bijze ramdenadme
mcirdeba. aq ar aris aRwerili agreTve “saxanZro jaWvis” algoriTmi, romelic axdens
amocanis warmatebiT amoxsnaSi da garemosTvis Setyobinebebis gadacemaSi monawile wesebis
sxvadasxva xarisxiT waxalisebas. amis garda, rogorc wesi, genetikuri operatorebi
klasifikatorebis transformaciisaTvis ar gamoiyenebian algoriTmis muSaobis yovel
bijze. Cveulebriv arsebobs raRac zogadi parametri, romelic ganisazRvreba yoveli
amocanis specifikaciis gaTvaliswinebiT, kerZod, garemosTan ukukavSiris analizis
safuZvelze da romlis safuZvelzec miiReba gadawyvetileba genetikuri operatorebis
gamoyenebis aucileblobis Sesaxeb.
14.3.14.3.14.3.14.3. programireba genetikuri operatorebis gamoyenebiTprogramireba genetikuri operatorebis gamoyenebiTprogramireba genetikuri operatorebis gamoyenebiTprogramireba genetikuri operatorebis gamoyenebiT.... ganvixiloT genetikuri
operaciebis gamoyeneba ufro rTuli SemTxvevebisaTvis, kerZod, maTi gamoyeneba
kompiuteruli programebisadmi. am dros genetikuri programirebisgenetikuri programirebisgenetikuri programirebisgenetikuri programirebis principebi gamoiyeneba
kompiuteruli programis ierarqiulad organizebuli fragmentebze. programis xarisxiprogramis xarisxiprogramis xarisxiprogramis xarisxi
ganisazRvreba misi unariT amoxsnas garkveuli klasis amocana, xolo programis
modifikaciamodifikaciamodifikaciamodifikacia xdeba programis qvexeebisadmi Sejvarebis da mutaciis gamoyenebiT. genetikuri
programirebis dros Zebna mimdinareobs sxvadasxva sirTulis da zomis kompiuteruli
programebis sivrceSi. faqtobrivad Zebnis sivrce – es aris, amocanis sagnobrivi aris
Sesabamisi simboloebis mimdevrobebisgan da funqciebis gamoZaxebebisgan Sedgenili,
kompiuteruli programebis yvela SesaZlo simravle. iseve, rogorc genetikuri daswavleba,
aseTi Zebna Seicavs SemTxveviTobis elements, is bevrjer sruldeba “brmad”, magram,
ramdenadac gasakvirvi ar unda iyos, aris sakmarisad efeqturi.
genetikuri programirebis dros Tavdapirvelad inicializirdeba SemTxveviTad SemTxveviTad SemTxveviTad SemTxveviTad
generirebuli programebis populaciagenerirebuli programebis populaciagenerirebuli programebis populaciagenerirebuli programebis populacia, romlebic Sedgenili arian Sesabamisi programuli
fragmentebisagan. amocanis sagnobriv areze damokidebulebis mixedviT es fragmentebi
SeiZleba Seicavdnen standartul ariTmetikul operaciebs, maTematikur da logikur
funqciebs da agreTve specifikur funqciebs mocemuli sagnobrivi arisaTvis. programuli
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 139
komponentebis ricxvSi Sedian standartuli tipis monacemebi: logikuri, mTeli ricxviTi,
mcocavmZimiani, veqtorul simboluri an mravalmniSvnelobiani.
inicializaciis Semdeg generirdeba populacia aTasamde kompiuteruli programidan.
yoveli axali programa iqmneba genetikuri operatorebis gamoyenebiT. kompiuteruli
programebis SeqmnisaTvis aucileblad unda moxdes Sejvarebis, mutaciis da sxva
kvlavwarmoebis uzrunvelmyofi operatorebis adaptacia. yoveli axali programis xarisxi
ganisazRvreba misi unariT amoxsnas amocana konkretuli sagnobrivi aridan. TviT xarisxis
kriteriumic formirdeba sagnobrivi aris gaTvliswinebiT. xarisxis kriteriumis maRali
mniSvnelobis mqone programebi gadarCebian da miiReben monawileobas programebis Semdegi
Taobis formirebaSi.
amgvarad, genetikuri programirebagenetikuri programirebagenetikuri programirebagenetikuri programireba Seicavs Semdeg eqvs komponents, romelTagan
mravali gvagonebs genetikuri algoriTmebis Semadgenel nawilebs:
1. struqturebis nakrebi, romlebic eqvemdebarebian transformacias genetikuri
operatorebis daxmarebiT.
2. sawyisi struqturebis nakrebi, romlebic Seesabamebian sagnobriv ares.
3. xarisxis zoma am struqturebis Sesafaseblad, romelic airCeva sagnobrivi
aris gaTvaliswinebiT.
4. genetikuri operatorebis nakrebi struqturebis transformaciisaTvis.
5. yoveli Taobis elementebis parametrebis da mdgomareobebis aRwera.
6. gaCerebis pirobebis nakrebi.
genetikur programirebaSi operaciebi sruldeba ierarqiulad organizebul programul
modulebze. programuli enebis komponentebis warmodgenis ZiriTad saSualebas
warmoadgens ena LISP-i. programuli fragmentebi warmodgineba rogorc simboluri
gamosaxulebebi LISP-Si, s-gamosaxulebebi.
genetikuri operatorebi operireben s-gamosaxulebebTan. kerZod, isini asaxaven s-
gamosaxulebebis xismagvar struqturebs (programis fragmentebi LISP enaze) axal xeebSi
(sxva programebi LISP enaze)..
genetikuri programireba iZleva sasargeblo programebis agebis saSualebas im sawyisi
monacemebis da predikatebis safuZvelze, romlebic aRweren amocanis sagnobriv ares.
amocanebis romelime simravlis amoxsnisaTvis daniSnuli programebis TaobisaTvis
gansazRvris aris mocemisas, aucilebelia Tavdapirvelad gavaanalizoT TviT amoxsna da
Semadgeneli elementebis SesaZlo saboloo mniSvnelobebi, agreTve funqciebi, romlebic
aucilebelia am saboloo mniSvnelobebis misaRebad.
imisaTvis, rom movaxdinoT genetikuri operatorebis daxmarebiT modificirebuli
struqturebis inicializacia, aucilebelia SevqmnaT ori simravle: funqciebis F
simravle da saboloo mniSvnelobebis T simravle, romlebic aucilebelia mocemuli
sagnobrivi arisaTvis. F F simravle SeiZleba Sedgebodes martivi operaciebisagan {+, -, *,
/} an Seicavdes ufro rTul funqciebs, rogoricaa )cos(),sin( xx da matriculi operaciebi.
T simravle SeiZleba Seicavdes mTeli an namdvil ricxvebs, matricebs an ufro rTuli
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 140
gamosaxulebebs. simboloebis simravle T unda iyos Caketili F F simravlis funqciebis
mimarT.
am simravleebis Seqmnis Semdeg xdeba sawyisi “programebis” generireba F Fda T
simravleebidan elementebis SemTxveviTad amorCevis gziT. T simravlidan elementis
amorCevis Sedegad, Cven miviRebT gadagvarebul xes, romelic Sedgeba erTi elementisgan.
amitom, ufro sainteresoa situacia, rodesac Tavdapirvelad amoirCeva elementi F F -dan,
vTqvaT operacia “+”. am SemTxvevaSi miiReba xis sawyisi kvanZi ori potencialuri
STamomavliT. davuSvaT, amis Semdeg pirveli STamomavlis rolSi inicializatori
amoirCevs F F simravlidan gamravlebis “*” operacias, xolo meore STamomavlis rolSi ki
- T simravlidan saboloo mniSvnelobas 6. Semdegi SemTxveviTad amorCeuli elementebi
SeiZleba gaxdnen saboloo mniSvneloba 8 da “+” funqcia F -dan. davuSvaT procedura
mTavrdeba T simravlidan 5 da 7 mniSvnelobebis amorCeviT.
aseTi saxiT SemTxveviTad generirebuli programa warmodgenilia sur. #14.2. sur.
#14.2. a) naCvenebia xe, “+” operaciis pirveli arCevis Semdeg, sur. #14.2. b) mocemulia xe 6-
is toli saboloo mniSvnelobis arCevis Semdeg, xolo sur. #14.2 g) ki – naCvenebia
saboloo programa.
genetikuri programirebis procesis inicializaciisaTvis formirdeba msgavsi
programebis mTeli Taoba. am populaciis ganzomilebis kontrolisaTvis SeiZleba
gamoviyenoT SezRudvebi, magaliTad programebis maqsimaluri siRrmis SezRudvamaqsimaluri siRrmis SezRudvamaqsimaluri siRrmis SezRudvamaqsimaluri siRrmis SezRudva. arsebobs
aseTi SezRudvebis da agreTve sawyisi populaciebis generirebis sxvadasxva meTodebi,
romlebic SeiZleba gamoviyenoT genetikuri programirebis procesis inicializaciisaTvis.
aqamde ganvixilavdiT warmodgenis sakiTxebs (s-gamosaxulebebi da xiseburi
struqturebi), romlebic aucilebelia programebis evoluciis procesebis
generirebisaTvis. imisaTvis, rom vmarToT programaTa populaciebi, saWiroa ganvsazRvroT
xarisxis kriteriumebi. xarisxis kriteriumis arCeva damokidebulia konkretul amocanaze
da Cveulebriv daiyvaneba im amocanebis nakrebis gansazRvrze, romlebic unda amoxsnas
a) b) g)
sur. #14.2 sawyisi programis SemTxveviTi generacia.
wreebiT aRniSnuli kvanZebi Seesabamebian funqciebs
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 141
evolucionirebadma programam. TviTon xarisxis kriteriumi – es aris funqcia, romelic
iTvlis mocemuli programiT amocanis amoxsnis efeqturobas. xarisxis wrfivi kriteriumixarisxis wrfivi kriteriumixarisxis wrfivi kriteriumixarisxis wrfivi kriteriumi
iTvaliswinebs programis Sesrulebis Sedegsa da realur amoxsnas Soris gansxvavebas.
maSasadame, xarisxis wrfivi kriteriumi SeiZleba ganvixiloT rogorc Secdomebis jami
amocanebis nakrebis dros. SesaZloa agreTve xarisxis sxva kriteriumebi. xarisxis
normalizebuli kriteriumi gulisxmobs xarisxis saerTo kriteriumis gayofas yvela
SesaZlo Secdomis raodenobaze. maSasadame, xarisxis normalizebuli kriteriumi SeiZleba
icvlebodes 0-dan 1-mde diapazonSi. normalizaciis upiratesoba vlindeba programebis
didi populaciis muSaobis dros. xarisxis zoma iTvaliswinebs programis zomas,
magaliTad, SeiZleba waxalisdes mcire zomis kompaqturi programebis Seqmna.
genetikuri operatorebi programebis sivrceSi Seicaven rogorc TviT xis gardaqmnas,
ise sxvadasxva xeebs Soris fragmentebis gacvlas. ganvixiloT ori ZiriTadi genetikuri
operacia, romlebmac miiRes kvlavwarmoebiskvlavwarmoebiskvlavwarmoebiskvlavwarmoebis da SejvarebisSejvarebisSejvarebisSejvarebis saxelwodeba. kvlavwarmoeba
aris mimdinare Taobis programebis amorCeva da maTi kopireba (cvlilebebis gareSe)
Semdegi Taobis populaciaSi. Sejvareba gulisxmobs ori arsebuli programis qvexeebis
gacvlas. davuSvaT arsebobs sur. # 14.3 warmodgenili ori mSobeli programa, a) da
b)BBromlebSic “I” simboloTi naCvenebia Sejvarebis wertilebi. Svilobili xeebi,
romlebic miiRebian Sejvarebis Sedegad, gamosaxuli arian sur. # 14.4. Sejvareba SeiZleba
gamoviyenoT agreTve erTi mSobeli xis gardaqmnisaTvis misi ori qvexis adgilebis
gacvlis gziT. Sejvarebis wertilis SemTxveviTad arCevis dros orma identurma mSobelma
xem SeiZleba mogvces sxvadasxva STamomavali. Sejvarebis wertili agreTve SeiZleba iyos
programis Zireuli kvanZi.
cnobilia programebis xeebis mravali naklebad gavrcelebuli da naklebad
sasargeblo genetikuri gardaqmnebi. maT miekuTvneba mutaciamutaciamutaciamutacia, romlis drosac programis
struqturaSi ubralod Seitanebian SemTxveviTi cvlilebebi (magaliTad, saboloo
mniSvnelobis Secvla sxva mniSvnelobiT an qvexiT). gadagadagadagadanacvlebanacvlebanacvlebanacvleba, romelic striqonebis
a) b)
sur. #14.3. ori programa, romlebic eqvemdebarebian Sejvarebas SemTxveviTad SerCeul wertilSi.
a) b)
nax. 11.6. Svilobili programebi, romlebic miiRebian Sejvarebis Sedegad.
leqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSileqciaTa kursi xelovnur inteleqtSi 142
investirebis analogiuria. es operaciac sruldeba calkeuli programebisTvis da
mdgomareobs saboloo simboloebis an qvexeebis adgilebis gacvlaSi.
programebis mimdinare Sevseba asaxavs amoxsnis mdgomareobas. ar arseboben
specialuri meTodebi, romlebic mogvcemdnen saSualebas gaviTvaliswinoT xarisxis
kriteriumiT gansazRvruli zedapiris reliefi evoluciuri procesis dros.. am
TvlsazrisiT genetikuri programireba gvagonebs eqstremumis Zebnis “xarb” algoriTms,
romelic ganvixileT Zebnis informirebuli algoriTmebis ganxilvis dros. genetikuri
programireba aris evoluciis bunebrivi procesis msgavsi, radgan programebis
transformacia SeiZleba Sesruldes uwyvetad. miuxedavad amisa drois da gamoTvliTi
resursebis SezRuduloba Txoulobs gaCerebis pirobebis mocemas. aseTi pirobebi
Cveulebriv damokidebuli arian xarisxis kriteriumis mniSvnelobaze da moxmarebul
gamoTvliT resursebze.
radgan genetikuri programireba aris kompiuteruli programebis generirebis meTodi,
amitom is SeiZleba mivakuTnoT avtomaturi programebis sferos. fragmentuli informaciis
safuZvelze kompiuteruli programebis avtomaturi Seqmnis problemaze mkvlevarebi
muSaoben xelovnuri inteleqtis ganviTarebis dawyebidan. genetikuri programireba
SeiZleba ganvixiloT, rogorc erT-erTi saSualeba gamokvlevebis am mniSvnelovan
sferoSi.
sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:sakontrolo kiTxvebi:
1. ras ewodeba sqema?
2. raSi mdgomareobs sqemebis analizi?
3. ra elementebs Seicavs klasifikaciis sistema?
4. ra mizniT gamoiyeneba klasifikaciis sistemaSi genetikuri operaciebi?
5. ras niSnavs swavla “waxalisebiT”?
6. risi analogia “saxanZro jaWvis” algoriTmi?
7. rogor gamoiTvleba xarisxis zoma, romelic Seesabameba maklasificirebel
wess?
8. rogor gamoiTvleba maklasificirebeli wesis Sesabamisobis xarisxi?
9. ras niSnavs genetikuri programirebia?
10. rogor ganisazRvreba programis xarisxi?
11. ra komponentebs Seicavs genetikuri programireba?
12. rogor xdeba sawyisi “programebis generireba?
13. raSi mdgomareobs xarisxis wrfivi kriteriumi?
14. ra ZiriTadi genetikuri operaciebi gamoiyeneba genetikur programirebaSi?
15. ratomaa naklebad sasargeblo mutaciis operaciis gamoyeneba genetikur
programirebaSi?
leqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvisleqcia # 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis 143
savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:savarjiSoebi:
1. aageT genetikuri algoriTmi nkf-is amocanis amosaxsnelad.
2. leqciaSi ganxiluli iyo genetikuri operaciebis gamoyeneba nkfnkfnkfnkf-is
amocanisaTvis. daadgineT, raSi mdgomareobs im dizunqciebis raodenobis roli,
romlebic gansazRvraven nkfnkfnkfnkf-is agebas? SeiZleba Tu ara am amocanisaTvis sxva
xarisxis zomis arCeva?
3. moifiqreT warmodgena komivoiaJeris amocanisaTvis, damatebiTi genetikuri
operaciebi da xarisxis zoma.
4. aageT algoriTmi komivoiaJeris amocanis amosaxsnelad.
silabusi “xelovnur inteleqtSi”silabusi “xelovnur inteleqtSi”silabusi “xelovnur inteleqtSi”silabusi “xelovnur inteleqtSi”
saswavlo kursis dasaxeleba
xelovnuri inteleqti
saswavlo kursis kodi saswavlo kursis statusi zust da sabunebismetyvelo
mecnierebaTa fakulteti(kompiuterul mecnierebaTa departamenti; swavlis safexuri bakalavriati; savaldebulo
saswavlo kursis xangrZlivoba erTi semestri ECTS 5 krediti(45 sakontaqto saaTi; 80
damoukidebeli muSaobis saaTi) leqtori asocirebuli profesori zurab
qoClaZe, tel. 224712 (b).
saswavlo kursis mizani
1. gaacnos studentebs kompiuteruli mecnierebebis erT erTi dargi - xelovnuri inteleqti. 2. Seaswavlos studentebs Tanamedrove inteleqtualur agentebis ideaze damyarebuli midgoma xelovnuri inteleqtisadmi. 3. misces safuZvliani da Rrma codna xelovnuri inteleqtis or ZiriTad mimarTulebaSi - problemaTa gadaWra da codnis warmodgena.
saswavlo kursis Seswavlis winapirobebi studenti unda flobdes diskretuli maTematikis, logikis da algoriTmebis Teoriis ZiriTad cnebebs. SeeZlos programireba romelime enaze.
saswavlo kursis formati leqcia 1 akad. saaTi, seminari 1 akad. saaTi praqtikuli mecadineoba 1 akad. saaTi (1+1+1).
saswavlo kursis Sinaarsi
1. leqcia 1.leqcia 1.leqcia 1.leqcia 1. xelovnuri inteleqtis warmoSoba da ganviTareba.
[1, leq.1,2] [2, gv. 34 –71] 2. leqcia 2.leqcia 2.leqcia 2.leqcia 2. inteleqtualuri agentebis Teoria [1, leq.3,4,5] [2, gv. 75 –104]
3. leqcia leqcia leqcia leqcia 3.3.3.3. agentebi, romlebic problemebs wyveten Zebnis saSualebiT.
4. leqcia 4.leqcia 4.leqcia 4.leqcia 4. Zebnis arainformirebuli algoriTmebi
5. leqcia 5.leqcia 5.leqcia 5.leqcia 5. Zebnis informirebuli algoriTmebi
6. leqcia 6.leqcia 6.leqcia 6.leqcia 6. amocanebi SezRudvaTa dakmayofilebaze
7. leqcia 7.leqcia 7.leqcia 7.leqcia 7. Zebna winaaRmdegobis SemTxvevaSi
8. leqcileqcileqcileqcia 8.a 8.a 8.a 8. codnis kompiuterul sistemebSi warmodgenis problema.
9. leqcia 9.leqcia 9.leqcia 9.leqcia 9. amocanaTa amoxsnis Zlieri meTodebi
145
10. leqcia 10leqcia 10leqcia 10leqcia 10----11.11.11.11. neironuli qselebi 11. leqcia 12.leqcia 12.leqcia 12.leqcia 12. mravalSriani neironuli qselebi
12. leqcia 13.leqcia 13.leqcia 13.leqcia 13. genetikuri algoriTmebi
13. leqcia 14.leqcia 14.leqcia 14.leqcia 14. genetikuri algoriTmebis gamoyeneba klasifikaciis amocanebisaTvis
seminarebze unda moxdes leqciaze wakiTxuli masalis gaRrmaveba da studentebisaTvis gaurkveveli sakiTxebis dazusteba. praqtikul mecadineobebze studentebma unda Seasrulon garkveuli savarjiSoebi. amasTan, yvela studentma semestris ganmavlobaSi unda daweros ori programa Seswavlili algoriTmebis safuZvelze.
Sefaseba daswreba 10 koloqviumebSi monawileoba 30 seminarze muSaoba 10 praqtikulze muSaoba 20 saboloo gamocda 30 saboloo Sefaseba 100
savaldebulo literatura 1.YleqciaTa kursi.YYYYYYY YYYYYYYYYY A2. Стюарт Р. Норвиг П. Искусственный интеллект Москва, Санкт-Петербург, Киев 2006
damatebiTi literatura da sxva saswavlo masala
1. Джордж Ф. Люгер Искусственный интеллект Москва, Санкт-Петербург, Киев 2003
swavlis Sedegi saswavlo kursis gavlis Semdeg students unda SeeZlos Seswavlili algoriTmebisa da midgomebis gamoyeneba praqtikuli amocanebis gadasaWrelad.