Fisko odyn z kraych kosminych romaniv vydatnoho pokoho fan-tasta Stanislava Liema.

Na Tytani bezvisty propalo kika slubovciv, a zhodom i slavnozvisnyj kos-minyj navigator Pirx. Za zbihom obstavyn, na Tytan ne za svojeju voleju potrapliajemolodyj pilot Angus Parvis, jakyj vyvsia liotnoji majsternosti u Pirxa. Angus odrazuzholoujesia pity na pouky svoho vytelia.

Sprava ce nadzvyajno ryzykovana, bo vsi znykaly v tajemnyomu rajoni de-presij Tytana, de bezli gejzeriv zatverdiloho hazu vytvoryly chymerni dungli bi-losninych, krychkych, nemov sklo, derev gigantkych i nebezpenych

Z pokoji pereklaly Lesia Voronina ta Dmytro Andruchiv VSESVIT. 1990. 25.

Vy nepohano pryzemlylysia.Kontroler, jakyj skazav ce pilotovi, ve ne dyvyvsia na nioho. Pilot postojav u ska-

fandri, trymajuy pid pachvoju olom. Todi pidijov do sklianoji stiny kruhloho zalu zpidkovoju putiv poseredyni j poav rozhliadaty kri neji cylindr svoho korablia, obpla-vlenoho bilia sopel. Z nych use e chliupala na beton orna bliuvotyna. Navi z takojividstani korabe vraav svojimy rozmiramy. Druhyj kontroler, kremeznyj, u natiahnu-tomu na lysyj erep bereti, poav odmotuvaty plivku iz zapysom, poky plivka vidmotuva-lasia, vin krajekom oka kosuvav na prybucia. Kontroler buv u navunykach, a peredoyma v nioho chaotyno blymav riad monitoriv.

Ta jako ue vyjlo, kynuv pilot.Vin udav, o neodminno maje spertysia na put, aby vidstebnuty vaki rukavyci z

podvijnymy zastibkamy. Pislia takoho pryzemlennia v nioho j dosi tremtily kolina. o ce bulo?Korotun z myaym neholenym oblyiam, u vytertij kirianij kurtci, stojav bilia

vikna j liaskav sebe po kyeniach, a poky namacav sygarety. Tymasova vtrata tiahy, burknuv pilot, trochy rozhublenyj bajduoju zustri-iu. Ale omu? Vy ne znajete?Ni, chotiv odkazaty pilot, ale zmovav, bo vvaav, o mav by znaty. Plivka

skinylasia, jiji kine lopotiv, obertajuy razom z barabanom. Vysokyj pidvivsia, zniavnavunyky, lye teper kyvnuv pilotovi j chrypko vidrekomenduvavsia:

Mene zvaty London. A joho Gosse. My radi vitaty vas na Tytani. oho vy-pjemo? Kavy y viski?

Molodyj pilot znijakoviv. Vin uv pro cych liudej, ale nikoly dosi ne bayv. Buvpeven, o vysokoho zvaty Gosse, ale pomyliavsia. Rozmirkovujuy pro ce, vin poprosyvkavy.

Jakyj u vas vanta? Karborundovi holovky? spytav London, koly vony vtriochsily do stolyka, o vysunuvsia zi stiny.

Na stolyku paruvala kava u skliankach, schoych na menzurky. Gosse zapyv ka-voju ovtu pigulku, pereviv podych, rozkaliav i vysiakavsia z takoju syloju, o a sli-ozy nabihly jomu na oi.

I vyprominiuvai te pryvezly? zapytav vin pilota.Toj znovu rozhubyvsia, bo spodivavsia na biyj interes do svoho podvyhu, to tiky

chytnuv holovoju u vidpovi. Ade ne odnia v raketi pid as posadky znykaje tiaha.Zamis zvitu pro dostavlenyj vanta, vin voliv by rozpovisty, jak, ne namahajuy pro-duvaty sopla, ani zbiuvaty holovnu tiahu, vin odrazu vymknuv avtomatyku j siv zrunym upravlinniam, lye na manevrovych dvyhunach. Fokus, jakoho ne robyv nikoly,chiba o na trenaeri. I to davno. Ale tut cikavylysia zovsim inym.

Pryviz, lakonino skazav vin i navi viduv zadovolennia, bo ce prozvualonepohano.

Taka strymanis pislia pereytoji nebezpeky. Pryvezly, ale ne tudy, kudy treba, posmichnuvsia korotun Gosse.Pilot ne zrozumiv hovory vin serjozno y artuje. Jak ce, ne tudy?.. Vy mene pryjnialy. Virnie, vyklykaly, popravyvsia vin. Buly zmueni. Ne rozumiju. Ade vy maly sisty na Graali. To omu vy mene perechopyly?Jomu zrobylosia hariae, jichnia vymoha pryzemliatysia na Tytani zvuala kate-

goryno. opravda, vtraajuy vydkis, vin perechopyv radidonesennia pro jaku ava-riju, prote malo o zrozumiv zavaaly umy v eteri. Vin pidlohiv siudy z boku Sa-turna, ob joho gravitacijeju pryhasyty vydkis i cym zaoadyty palyvo. Oto i ter-nuvsia korablem ob magnitosferu Tytana tak, o a zatrialo na vsich dipazonachchvy. I odrazu pouv nakaz iz tutenioho kosmodromu sidaty. Navigator musy pidko-riatysia nakazam kontroleriv. A ci navi ne daly jomu skynuty skafandra vidrazupoaly dopytuvaty. Dumkamy vin e perebuvav u rubci upravlinnia, j dosi viduvavremeni, o liuto vpjalysia jomu v plei j hrudy, koly raketa vdarylasia ve rozepire-nymy lapamy v beton, ta manevrovi dvyhuny ne vyhorily do kincia i, burchajuy vo-hnem, konvusyvne arpaly ve korpus rakety.

V omu ri? To de ja, vreti, mav pryzemlytysia? Va dribjazok naley Graaliu, pojasnyv korotun, vytyrajuy nis, poervonilyj

od neyti. A my perechopyly vas nad orbitoju j vyklykaly siudy, bo nam potribenKillian. Va pasayr.

Killian? zdyvuvavsia molodyj pilot. Joho na bortu nemaje. Zi mnoju lyeSinko, druhyj pilot.

Ti dvoje ostovpily. A de Killian? Zaraz, napevno, ve v Monreali. Joho druyna maje rodyty. Vin vyletiv e pe-

redi mnoju vantanym korablem. Z Marsa? Jasna ri, a to zvidky? A v omu sprava? Kosminyj rozhardija niym ne postupajesia zemnomu, zauvayv London.Vin nabyvav tiutiunom liuku z takoju syloju, niby chotiv jiji roztovkty. Hnivavsia.

I pilot tako. A v mene spytaty vy ne mohly? Ta my buly pevni, o vin lety z vamy. Tak skazano v ostannij radigrami.Gosse znovu vyter nosa j zitchnuv. Startuvaty vy ve odnakovo ne zmoete, ozvavsia vin ureti. A Marlin nijak

ne doekajesia vyprominiuvaiv. Teper vin use zvaly na mene.

Tak u mene e! Pilot chytnuv holovoju za vikno, de kluboyvsia tuman i tem-nilo vereteno joho korablia. Zdajesia, is tuk. I dva gigadoulevi. Vony vmy roze-nu bu-jakyj tuman y chmaru.

Ne vimu ja jich na plei j ne potiahnu Marlinovi, ohryznuvsia Gosse, dedalibie serdiay.

Pilota obrazyly nedbastvo j svavolia kontroleriv z druhoriadnoho kosmodromu,jaki perechopyly joho pislia trioch tyniv rejsu, zazdalehi ne peresvidyvy, y je nabortu potribnyj jim pasayr. Teper chaj sami daju radu joho vantaevi, podumav vin,ale zmovav, bo navriad y zmih by sam vidremontuvaty svoju raketu.

Vam dovedesia zalyyty tut.Za cymy slovamy London dopyv kavu, pidvivsia z aliuminijevoho sticia, velyez-

nyj, mov bore vakoji vahy, j pidijov do sklianoji stiny. Pejza Tytana, mertve alen-stvo hir, nezemni barvy v rudomu merechtinni, temno-rudi chmary, prytysnuti dochrebtiv, pravyly doskonalym tlom dlia postati Londona. Pidloha vei le vibruvala.Pevno, staryj transformator, podumav pilot. Vin te pidvivsia, ob ohlianuty svijkorabe. Toj styrav vertykano, niby majak sered chvy tumanu. Poduv vitru rozihnavimlu. Pliam vid perehrivu na soplach ue ne bulo vydno. Moe, erez vidda i napivte-mriavu, a moe, vony prosto ochololy.

Majete tut gamma-defektoskopy? spytav pilot.Korabe buv dlia nioho valyviyj za jichni klopoty. Sami v usiomu vynni! Majemo. Ta ja ne dozvoliu vam pidijty do rakety u zvyajnomu skafandri,

ozvavsia Gosse. Hadajete, pokodeno reaktor? spytav uraeno pilot. A vy jak hadajete?Malyj Gosse te pidvivsia j pidijov do nych. Zi ilyn u pidlozi vzdov opuklych yb

povivalo pryjemnym teplom. Koly ja poav sidaty, temperatura pidstrybuvala ponad normu, prote liynyky

Gejgera movaly. Mabu, ce prosto o u soplach. Molyvo, z kamery zhoriannia povy-tikala keramika. V mene bulo take vraennia, niby ja o hubliu.

Keramika, moe, j rozplavyla, ale buv i radicijnyj vykyd, upevneno movyvGosse.

Keramika ne plavysia, zavvayv London. A o to za kaliua? zdyvuvavsia pilot.Vony stojaly pered podvijnymy ybamy. Pid kormoju j spravdi rozteklasia orna

kaliua. Pasma tumanu, hnani vitrovijem, ochvyli obmitaly korpus korablia. o v reaktori? Vaka voda y natrij? spytav London.Vin buv vyyj vid pilota na cilu holovu. Z radi dolynulo popyskuvannia. Gosse

kynuvsia tudy, naepyv navunyky z laryngofonom i poav stycha z kymo hovoryty. Ta kaliua ne moe buty z reaktora, rozhubleno promovyv pilot. U reaktori

vaka voda, ysta mov slioza. A ce orne jak dioho. Nu, todi, pevno, prorvalo truby ocholodennia sopla, zhodyvsia London. I

keramika potriskalasia.Vin hovoryv pro ce, nae pro neznanu dribnyku, zovsim ne perejniavy avari-

jeju, jaka uvjaznyla pilota z korablem u cij diri. Mabu, vaa pravda pidtverdyv pilot. Najbiyj tysk u muftach pry

hamuvanni. Jako keramika trisne v odnomu misci, to holovnyj strumi vymete j re-tu. Vse povytikalo z sopla pravoho bortu.

London ne ozvavsia. Pilot dodav nevpevneno: Mabu, ja siv zanadto blyko. Durnyci. Dobre, o vy vzahali sily.Pilot ekav, o joho pochvalia, ta London obernuvsia do nioho j uvano ohlianuv

od rozkujovdenoji svitloji upryny do nih, uzutych u bili erevyky skafandra.

Zavtra poliu technika zrobyty defektoskopiju Vy pryhluyly reaktor? spy-tav vin nespodivano.

Ni, zovsim vymknuv. Jak dlia remontu, vidpoviv London. Ce dobre.Pilot ve zrozumiv, o nikomu ne zmoe rozpovisty pro svij dvobij z raketoju nad

samym kosmodromom. Kava kavoju, ta y ne povynni hospodari, jaki malo ne sylomizatiahly joho v hosti, daty jomu kimnatu z vannoju? Vin mrijav pro hariayj du. Gossevse e buboniv o u mikrofon. London schylyvsia nad nym. Sytuacija bula nepevna.Pilot ue viduvav dumky cych dvoch zajniati ymo valyviym za joho pryhodu juse ce povjazane iz sygnalamy z Graalia. Ie koly vin letiv, to uv uryvky rozmovy:jlosia pro mayny, jaki ne dijly do miscia pryznaennia.

Gosse povernuvsia razom iz krislom, i napnutyj nur stiah joho navunyky na yju. To de toj va Sinko? Na bortu. Ja skazav, ob vin pereviryv reaktor. London i dali zapytano dyvy-

vsia na svoho kerivnyka. Toj pochytav holovoju j proburmotiv: Nioho novoho. A jichni vertolioty? Povernulysia. Vydymis nu. Ty spytav pro jichniu vantaopidjomnis? Ne dadu rady. Skiky vay gigavyprominiuva? zvernuvsia vin do pilota,

jakyj prysluchavsia do rozmovy. Tono ne znaju. De, pevno, ton sto. o vony roblia? viv svojeji London. Na koho ekaju? Na Killiana, vidpoviv Gosse j brutano vylajavsia.London vytiah zi stinnoji afy pliaku, pokolotyv jiji, niby pereviriajuy, y ne do-

pomoe v takij sytuaciji, i znovu postavyv na polyciu. Pilot vyikuvav, ue ne viduva-juy vahy skafandra.

U nas propalo dvoje liudej, ozvavsia Gosse. Ne dijly do Graalia. Ne dvoje, a troje, ponuro zapereyv London. Misia tomu, viv dali Gosse, my otrymaly transport novi diglatory. is

tuk dlia Graalia. Graa ne mih pryjniaty korabli, bo ne vstyh znovu zabetonuvaty kos-modrom. Koly pryzemlyvsia peryj kontejnerovoz Achilles vahoju v devjanosto tysiatonn, plyty potriskalysia, cho jich pryjniala komisija. e dobre, o ne perevernuvsiakorabe. Joho vytiahaly z provalu j perevozyly do ver dvi doby. Terminovo zalyly provalcementom, vyklaly vohnetryvkoju osnovoju i vidkryly port. Ale ci diglatory lyylysia vnas. Experty vyznaly, o perevozyty raketoju jich ne varto, ta j, zretoju, kapitanAchillesa Ter Leoni. De tam jomu bulo perevozyty devjanostotysianyk za sto myz Graalia siudy. Take hromaddia! Marlin pryslav dvoch najkraych vodijiv. Mynulohotynia vony perevezly dvi mayny do Graalia. Diglatory ve tam praciuju. A pozavorati sami liudy povernulysia do nas vertoliotom, ob zabraty ini mayny. Vyruyly nasvitanku, vde promynuly Velykyj py i, koly poaly spuskatysia z nioho, zvjazok ur-vavsia. My vytratyly bahato asu, bo suprovoduvaty mayny vid pyliu maje samGraa. Oto vony dumaly, niby vodiji ne vidpovidaju, tomu o opynyly u naij ra-ditini.

Gosse rozpovidav pro ce spokijno j monotonno. London stojav spynoju do vikna.Pilot sluchav.

Tym samym vertoliotom pryletiv z operatoramy j Pirx. Posadyv svoho Gulli-vera na Graali j chotiv zustritysia zi mnoju. My z nym davno znajomi. Vertolit mavzabraty joho vveeri, ale ne pryletiv, bo Marlin usi mayny vyslav na pouky. Pirx nechotiv ekaty. Abo ne mih. Mav zavtra startuvaty j chotiv sam buty prysutnij pry pere-virci korablia. Oto ja j musyv dozvolyty jomu povernutysia do Graalia odnym z digla-

toriv. Ja vziav z nioho slovo, o vin ityme pivdennoju trasoju, chaj dovoju, ale bez pro-valyn. Vin dav slovo, ale ne dotrymav joho. Ja bayv na OPS, jak vin spuskav u krater!

A o ce take OPS? ozvavsia pilot.Vin buv blidyj, na oli v nioho vystupyly krapli potu: vin ekav na vidpovi. Orbitanyj patrunyj suputnyk. Prolitaje nad namy o visim hodyn, same todi

ja otrymav vid nioho zobraennia. Pirx zijov unyz i znyk. Pirx? Pilot popolotniv. Komandor Pirx? Tak. Vy z nym znajomi? y my znajomi?! skryknuv pilot. Ja prochodyv slubu pid joho kerivnyc-

tvom. Sluyv u nioho staerom. Vin pidpysav moho dyploma Skiky rokiv Pirx vycho-dyv yvyj z najhirych Pilot ne dohovoryv. Joho tipalo. Vin obiru uchopyv oloma,niby chotiv poburyty nym u Gosse. Jak vy dozvolyly jomu jty samomu v diglatori?Jak vy mohly? Ade vin komandor danich poliotiv, a ne jakyj vodij

Pirx dobre znav ci mayny, koly vy e piky pid stil chodyly, zapereyv Gosse.Vin, mabu, chotiv zachystytysia vid zvynuvae.London z kamjanym vyrazom oblyia pidijov do monitoriv, pered jakymy z na-

vunykamy na yji sydiv Gosse, j vytrusyv u nioho pid nosom popil z liuky do poroni-oho aliuminijevoho baku. Neporozumilo ohlianuvy liuku, vin stys jiji z takoju syloju,o vona trisnula navpil, vykynuv ulamky, povernuvsia do vikna j zakliak, splivy rukyza spynoju.

Ja ne mih jomu vidmovyty vidhuknuvsia Gosse.Bulo zrozumilo, o vin zvertajesia do Londona, kotryj, nae ne ujuy joho, dyvy-

vsia kri vikno na minlyve klubja rudoho tumanu. Ve tiky nis rakety vyrynav asomz joho chvy.

Gosse, raptom ozvavsia pilot, dajte meni maynu. Ne dam! Maju prava operatora tysianykiv.Oi Gosse na my spalachnuly, prote vin povtoryv: Ne dam. Vy nikoly ne praciuvaly na Tytani.Ne kauy j slova, pilot poav skydaty skafandr. Vidkrutyv yrokyj metalevyj ko-

mir, povidstibav haky na pleach, rozpustyv zmijku, siahnuv u pazuchu i vytiah dobrezimakanyj kirianyj hamane. Naplini segmenty rozijlysia, mov rozrizani. Vin pid-stupyv do Gosse i poav po erzi vykladaty pered nym papery:

Ce z Merkurija. Ja vodyv tam biganta. Japonka mode. Visimsot ton. A o dozvilna upravlinnia tysianykamy. Ja sverdlyv na Antarktydi materykovyj liodovykvedkym liodochodom, kriperatorom. A o fotokopija dyploma z Grenlandiji: druhemisce u zmahanniach. A ce z Venery.

Pilot kydav papirci ta fotograji, mov kozyrni karty. Ja buv na Veneri z expedycijeju Cholleja. Oce mij termoped, a ce moho kolegy,

zminnyka. Obydvi modeli nepohani. Tiky reym klimatyzaciji ne trymavsia.Gosse pidviv na nioho oi. Ale vy pilot? Perekvalikuvavsia. Same v komandora Pirxa. Sluyv na joho Gulliveri. Spo-atku komanduvav buxyrovozom Skiky vam rokiv? Dvadcia devja. Koly vy vse ce vstyhly? Koly zachoe, to vstyhne. Zretoju vodij planetarnych mayn opanuje bu-

jakyj novyj typ protiahom hodyny. Ce te same, o peresisty z mopeda na motocykl. Pilot zamovk.

Mav ie paku fotograj, ale ne vytiahav jich. Zibravy z puta rozkydani papery,

zasunuv jich nazad u haman i schovav do vnutrinioji kyeni. Stojav bilia Gosse rozpa-ilyj, u rozchrystanomu skafandri. Na monitorach odna za odnoju bihly smuhy svitlabez bu-jakoji informaciji. Prymostyvy na kruhlomu porui pid ybamy, Londonmovky sposterihav ciu scenu.

Nu, prypustimo, ja dav by vam diglator. Prypustimo. o b vy robyly? Pilot us-michnuvsia. Na joho oli blyaly krapeky potu. Na svitlij upryni vydniv slid vid timja-nych poduok oloma.

Ja vziav by vyprominiuva i piov tudy. Gigadoulevyj, sporiadenyj. VertoliotyGraalia takoho vyprominiuvaa ne pidnimu, a dlia diglatora navi sto ton dribjazok.Ja piov by j rozvidav, o tam i do oho Marlinu, moe, ne varto moroyty sobi holovupoukamy z povitria. Ja znaju, skiky tam hematydiv. I tumanu. Z vysoty nioho nerozhledy.

A vy razom z maynoju odrazu pidete na dno.Pilot posmichnuvsia yre a blysnuly bili zuby. Gosse pobayv, o u cioho

chlopcia (ce j spravdi buv ie chlope lye masyvnyj skafandr dodavav jomu rokiv)taki oi jak u Pirxa. Moe, trochy svitlii. Pilot mruyvsia, erez te joho pohliad buvmov u velykoho kota, jakyj dyvysia na sonce, beznevynnyj i hostryj vodnoas.

Vin choe vvijty u zapadynu i trochy rozdyvytysia, zvernuvsia Gosse doLondona, y to pytajuy, y to vystavliajuy na posmich molodoho zuchvacia.

London ne povoruchnuv. Gosse pidvivsia, zniav navunyky, pidijov do kartografai, mov toru, opustyv velyku kartu pivninoji pivkuli Tytana. Dvi yroki smuhy zmijily-sia na zolotavo-lilovomu tli, porizanomu izolinijamy.

My perebuvajemo o tut. Po priamij do Graalia sto desia my. Cym starymmarrutom, ornym, sto sorok is. Na niomu my vtratyly otyrioch liudej, e todi, kolyGraa betonuvaly i jedynyj posadonyj majdanyk buv u nas. Todi korystuvalysia pedy-puliatoramy na dyzeliach, kerovanych hipergolamy. Jak na miscevi umovy, pohoda sto-jala udova. Dvi partiji mayn dijly do Graalia bez bu-jakych pryhod. A potim, za odynde, znyklo otyry velykochody. U Velykij Zapadyni. O u ciomu zatrychovanomu kru-eku. Znykly bez slidu.

Znaju, vidkazav pilot. Ja ce vyvav. Znaju imena tych liudej.Gosse torknuvsia pacem toho miscia, v jakomu ervonoju farboju bulo nakresleno

krunyj liach pivdennie vid ornoji trasy. Dorohu prodovyly, ale nichto ne znav, jak daleko siahaje pidstupna dinycia.

Vidriadyly tudy geologiv. Z takym samym uspichom mohly b vidriadyty j dantystiv: tite znajusia na dirkach. Na odnij planeti nemaje ruchomych gejzeriv, a tut je. O ciaholuba pliama na pivnoi to More Hinikum. I my, j Graa perebuvajemo v hlybynimateryka. Ce hubka. More Hinikum ne zatopliuje zapadyny mi namy i Graalem, bovse uzbereia ce ploskohirja. Geografy tverdyly, o cej, tak zvanyj kontynent, po-dibnyj do baltijkoho yta fenoskandiji.

Vony pomylyly, perepynyv joho pilot.Ce poynalo skydatysia na lekciju. Vin postavyv olom u kutok i, vidkynuvy u

krisli, sklav ruky, jak zrazkovyj ue. Ne rozumiv, oho choe Gosse: oznajomyty joho zmarrutom y vidhovoryty vid daoji podoroi, ale sytuacija jomu podobalasia.

Oto bo j vono. Pid skeliamy zaliahaje hidrokarbonova merzlota. Ce paskudstvovyjavyly pry hlybokomu sverdluvanni. Vina merzlota, ale ne spravnia, a z vuhlevod-nevych polimeriv. Vona ne tane navi pry nuli gradusiv Cesija, a v nas tut nikoly nebuvaje teplie za minus devjanosto. Vseredyni zapadyny nikudy stupyty erez stari do-chli gejzery. Experty vvaaju jich zalykamy vulkaninoji aktyvnosti. Koly ci gejzeryoyly, do nas zavitaly hosti fachivci vyoji kvalikaciji. Za dopomohoju sejsmoakus-tyky vony hlyboko pid skeliamy vyjavyly nyzku peer, takych rozhaluenych, jakych svitne bayv. Zrobyly speleologinu expertyzu, bo hynuly liudy, a za nych treba bulo vypla-

uvaty strachovku. Oto, zretoju, konsorcim rozedryvsia. A todi e j astronomy do-daly: koly suputnyky Saturna opyniajusia mi Tytanom i Soncem, gravitacijnyj pryplyvdosiahaje maxymumu, materykovyj yt deformujesia i vytyskaje z-pid mantiji magmu.Tytan i dosi maje rozpeene jadro. Magma zastyhaje e v nadrach, ale pidihrivaje vsiuOrlandiju. More Hinikum jak voda, bo osnova Orlandiji jak hubka. Zakorkovanipidzemni riya vidkorkovujusia, i todi zjavliajusia gejzery. Tysk siahaje tysiai at-mosfer. Nikoly ne znaje, de ce svynstvo vyjde na poverchniu. To vy j spravdi bu-ochoete tudy?

Ave, tak samo nevymuene vidpoviv pilot. Vin ochoe poklav by nohu nanohu, ta v skafandri ne mih cioho zrobyty. Dobre pamjatav, jak joho tovary koly prytakij sprobi poletiv kereber razom zi stolykom. Vy majete na uvazi Birnamkyj lis? utonyv pilot. Meni ve bihty y ja mou z vamy pohovoryty serjozno?

Nezvaajuy na kpyny, Gosse viv svojeji: Nova doroha obijlasia straenno doroho. Ade treba bulo prohryzaty cej val lavy

tut same holovnyj vytok Gorgony. Navi hora Olimp na Marsi, molyvo, postupajesiavelyiu pered Gorgonoju. Dynamit ne brav. Buv tut u nas takyj sobi Harenstin moe,vy uly pro nioho? vin proponuvav ne probyvaty val, a vyrubaty v niomu schody.Movliav, ce obijdesia deeve. Konvencijeju OON slid zaboronyty dopusk do astro-navtyky iditam. Val Tifona Korote kauy, vydovbavy tune, zaklaly v nioho spe-cini termojaderni bomby. Gorgona, Tifon spravnie astia, o v hrekij mitolohijistiky bohiv i jichni imena teper mona zapozyaty. Novu dorohu vidkryly rik tomu.Vona peretynaje najbi vysunutu na pivde astynu zapadyny. Experty zapevnyly nas,o cia doroha bezpena Tym asom pidzemni peery vsiudy pid usijeju Orlandijeju.Ce jak try verti Afryky! Ostyhajuy, Tytan kruliav po due vydovenij orbiti. Nably-avsia do sfery Roa, v jaku vvijla syla-sylenna menych suputnykiv. Saturn peremolovjich i utvoryv kicia. Tytan i dali cholonuv i na niomu u perisanturnimi vynykaly velykibubaky, jaki v aposaturnimi zamerzaly, a potim zjavyly osadkovi porody, liodovyky,o vkryly ciu puchyrastu, hubastu amorfnu skeliu i zipchnuly vhlyb. To nepravda,niby More Hinikum vyplyvaje tiky pry vidpovidnomu poloenni vsich suputnykiv Sa-turna. Ci vtorhnennia i vyverennia gejzeriv nemolyvo peredbayty. V zahanych ry-sach pro ce znaju usi, chto tut praciuje: i pereviznyky, j piloty. Choa cia doroha obijlau mijard, vaki mayny tudy ne mona puskaty. Vsi my, jak koly kazaly, perebuva-jemo na nebi. Chiba ne pro ce svidy sama nazva achty Graa? Ot tiky nebo vyja-vylosia do bisa dorohe. Mona bulo b hospodariuvaty j krae. Usi plany splutala buch-halterija. Vyplaty za zahyblych ymali, choa j meni za ti kapitalovkladennia, jaki slidbulo b uhatyty, ob zmenyty nebezpeku Ja ve maje zakinyv. Molyvo, tymliudiam poasty jako vriatuvatysia, navi jako jich zatopylo. Poynajesia vidplyv,a bronia diglatora vytrymuje sto atmosfer na diujm. Kysniu vony maju na trysta hodyn.Marlin vyslav zvyajni vsiudychody na podukach i e dva supervaki dlia remontu.Cho by o vy mohly zrobyty, odnak ne varto ryzykuvaty. Diglator naley do najva-ych

Spodivaju, vy ve skinyly, perebyv joho pilot. Mene cikavy odne: vyzhodni? A Killian? Gosse zakaliavsia i siv.

Ade same dlia cioho ja mav joho pryvezty siudy, dodav pilot. Chiba netak?

Gosse potiah za riok karty, j vona, zaarudivy, zhornulasia. Potim uziav sygaretui promovyv, dyvliay na vohnyk zapanyky:

Ce joho sprava. Vin znaje miscevis. A krim toho, pidpysav kontrakt. Ja ne mouzaboronyty operatoram ukladaty uhody z Graalem. A ot u vidstavku podaty mou i ma-bu-taky podam. I chav ja todi na vsich na sviti herojiv.

Vy daste meni maynu, spokijno povtoryv pilot. Ja mou zaraz domovyty-

sia z Graalem. Marlin pidskoy siudy, das rozporiadennia j po vsiomu. A vam pe-repade. Marlinovi odnakovo chto Killian y ja. A instrukciji ja znaju napamja. kodaasu, pane Gosse. Prou, dajte meni oho popojisty, vypyty, a todi obhovorymo detali.

Gosse bezporadno hlianuv na Londona. Rozrachovuvav na pidtrymku, ale joho e-kalo rozaruvannia.

Vin pide, ozvavsia zastupnyk. Ja pro nioho uv od toho speleologa, o buvulitku na Graali. Vin takyj samisikyj, jak i tvij Pirx. Tyko. Ot tiky liuky koda. Idymytysia, druziako. Du unyzu. I odrazu povertajsia, ob ne zacholov sup.

Vdiano vsmichnuvy do Londona, pilot vyjov. Vin pidniav svoho biloho olomatak rvuko, a jazyky zmijok na skafandri zabriaaly. Ledve pilot zaynyv za sobojudveri, jak London poav poratysia kolo pidihrivaiv, podzekujuy posudom.

o ce das? serdyto spytav Gosse. Ty te dobryj! Zate ty u nas, druziako, alislyvyj. Navio dav Pirxovi maynu? Ja buv zmuenyj. Vin kliavsia.London povernuvsia do nioho z kastruleju v rukach. Chlope, liasny sebe po lobi! Kliavsia. Jako takyj poklianesia strybnuty za

toboju u vodu, to strybne. A poklianesia tiky dyvytysia, jak ty tone, to j todi strybne.Nu o, ja ne maju raciji?

Raci i racinalizm ce rizni rei, Gosse e probuvav boronytysia, ale robyvce nepevno. Jak vin moe jim dopomohty?

Vidukaje slidy. Vime vyprominiuva. Obly! Krae ja posluchaju Graa, buva vony o znajly?Do veora bulo e daleko, ale ve posutenilo, bo chmary osidaly navkolo osvitle-

noho hryba vei. London poravsia bilia stolu, a Gosse, smaliay sygaretu za sygaretoju,sydiv u navunykach i sluchav poroni balaky bazy Graalia iz vsiudychodamy, kotrychvyslaly na pouky pislia povernennia vertoliotiv. Vodnoas Gosse dumav pro dvadciaty-devjatyrinoho pilota. y ne zanadto pokvaplyvo, ne rozibravy, toj zminyv kurs i pry-zemlyvsia tut? Dyplomovanyj komandyr takoho korablia maje buty nepochytnym i za-vziatym. Molodych i zavziatych vaby nebezpeka. A sam vin, Gosse, jako v omu ivynen, to lye v nedohliadi. Treba bulo utonyty odo Killiana, todi korabe poletiv byna Graa. Bo Gosse, jakyj ne spav dvadcia hodyn, podumky ue pochovav prybucia,cho i ne pryznavavsia v ciomu. A jak, vlasne kauy, joho zvu? Znav, ale zabuv; pevno,nasuvajesia staris. Gosse dotorknuvsia do livoho monitora, zamyhotily riadky zele-nych liter:

HELIOS SUDNO II KLASU DLIA PEREVEZENNIA DRIBNYCHVANTAIV

PORT PRYPYSKY-VELYKYJ SIRTKOMANDYR-PILOT ANGUS PARVISDRUHYJ PILOT ROMAN SINKOVANTA Y TREBA PODATY SPYSOK TOVARIV?

Gosse vymknuv monitor. Uvijly prybuci, vdiahneni v svetry i sportyvni tany.Sinko pryvitavsia, chudyj, kueriavyj i rozhublenyj: vyjavylo, u reaktori taky stavsiavykyd. Obydva vzialysia za konservovanyj sup. Gosse ne davala spokoju dumka pro te,o cej zabijaka, jakomu vin zbyrajesia doviryty maynu, mav by zvatysia ne Parvisom,a Parsifalem, ce pasuvalo b do Graalia. Odnak bulo ne do artiv, i Gosse polyyv hruv anagramy. Pislia korotkoji supereky, o vony roblia obidaju y veeriaju (cenemolyvo bulo vyznayty erez riznyciu asu-bortovoho, zemnoho j tytanovoho), Sinko zjichav unyz, ob obhovoryty z technikom podrobyci majbutnioji defektoskopiji,jiji treba bulo provesty v kinci tynia, koly reaktor ocholone i triyny v korpusi astkovozatiahnusia. A pilot Angus Parvis razom z Gosse j Londonom sproektuvaly u vinij as-

tyni zalu digramu Tytana. Zobraennia, utvorene gologranymy proektoramy, tryvy-mirne, koliorove, z poznaenymy marrutamy, ochopliuvalo vsiu pivkuliu vid poliusa dotropikiv. Joho mona bulo zbiuvaty y zmenuvaty, i Parvis oznajomyvsia z usijejuterytorijeju, o viddiliala jich vid Graalia.

Kimnata dlia hostej bula maleka, ale zatyna, z dvopoverchovym likom, pochy-lym pymovym stolom, krislom, afkoju i duovoju, takoju tisnoju, o koly vin namy-liuvavsia, to vve as byvsia liktiamy ob stiny. Parvis lih na kovdru j poav vyvatytovstyj pidrunyk tytanograji, jakyj vziav u Londona. Speru poukav u zmisti nazvuBirnamkyj lis, odnak jiji ne bulo ni pid literoju A, ni pid B. Nauka ciu nazvu zig-noruvala. Parvis hortav knyku, a poky natrapyv na gejzery. Koly viryty avtorovi, nevse bulo tak, jak rozpoviv Gosse. Zastyhajuy vyde, ni Zemlia j reta vnutrinich pla-net, Tytan schovav u svojich nadrach velyezni masy stysnutych haziv, jaki napyrajuu misciach triyn na osadky starych vulkaniv, a tako na mereu jichnich magmaty-nych yl, rozhaluenych na sotni kilometriv, i pry pevnij konguraciji synklinalej taantyklinalej mou probyvatysia v atmosferu potunymy fontanamy letkych spoluk. Ciasumi misty dvookys vuhleciu, vin umy zamerzaje i peretvoriujesia na snih, jakyjtovstym arom ukryvaje rivnyny i horby.

Angusovi Parvisu vydko nabryd suchyj naukovyj vyklad. Vin pohasyv svitlo,vkryvsia, zdyvuvavy, o ni kovdra, ni poduka ne pidlitaju, bo za misia nevahomostizvyk do cioho, i odrazu zasnuv. Ta o rozbudylo joho tak nespodivano, o vin siv uliku, a todi rozpliuyv oi, hotovyj kudy bihty. Angus beztiamno rozzyrnuvsia, poterpidboriddia j zavdiaky ciomu ruchovi zhadav, o jomu snylosia. Box. Vin byvsia z pro-fesinalom, pereduvajuy porazku, i vpav, nokautovanyj, jak koloda. Sydiv, yroko roz-pliuyvy oi, kimnata obertalasia j plyvla v nioho pered oyma, nemov rubka upra-vlinnia pry rizkomu povoroti. Nareti Angus otiamyvsia povnistiu. Spalachom povernu-lasia zhadka pro voraniu avariju, supereku z Gosse, naradu bilia diramy. Kimnatabula maleka, mov kajuta na paroplavi. Ce nahadalo jomu ostanni slova Gosse: okoly vin buv moriakom kytobijnoho sudna Angus holyv, obmirkovujuy pryjniateriennia. Koly b ne Pirx, vin by dobre podumav, per ni tak bezohliadno domahatysiadozvolu na cej pouk. Stojay pid strumeniamy navpereminu to hariaoji, to kryanojivody, vin sprobuvav zaspivaty, ale jako nevpevneno. Angus rozhubyvsia. Vin rozumiv,o vliapavsia v durnu istoriju, jaka zahrouje ne prosto ryzykom. Strumeni vody bylyjomu v pidniate oblyia, a vin dumav, y mona e vidmovytysia. Ale rozumiv, o cenemolyvo. Tak mih by vynyty chiba marka. Vin dobre vytersia, zastelyv liko, odi-ahsia j ruyv na pouky Gosse. Teper chotilosia jaknajvyde vziatysia do dila. A emusyv osvojitysia z neznajomoju modelliu, trochy potrenuvaty, vidnovyty neobchidninavyky.

Gosse nide ne bulo. Vid kontronoji vei dvoma riadamy tiahlysia budivli, zjednaniz neju tuneliamy. Kosmodrom buv roztaovanyj tut erez nedohliad y zvyajnu po-mylku. Zhidno z poperednioju auskutacijeju, provedenoju robotamy, v nadrach cijejikolynioji vulkaninoji dolyny maly mistytysia rodovya korysnych kopalyn. Tonie ce buv krater staroho vulkana, dno jakoho vypnuly sejsmini kori Tytana. Oto,same siudy v peru erhu bulo napravleno liudej i mayny, jaki j poaly montuvatyschoi na boky ytlovi prymiennia dlia personalu. A tut nadijla informacija: bu-kvano za kika sot my zvidsy poynajusia nejmovirno bahati i zruni dlia expluatacijiuranovi rodovya. Holosy kerivnyctva todi rozdilyly. Odni chotily likviduvaty cej kos-modrom i poaty vse zanovo na pivninomu schodi, ini zatialysia, dovodiay, o bu-duvaty slid tiky tut, bo choa rodovye po toj bik zapadyny spravdi roztaovane milko,ale vono malopotune, a ote j maloproduktyvne. Prychynykiv likvidaciji peroji plo-adky kosmodromu chto nazvav ukaamy sviatoho Graalia, i nazva Graa prylyplado rodovya. A kosmodrom ne likviduvaly, ale j ne rozyryly. Pily na aliuhidnyj kom-promis, vyklykanyj brakom kotiv. Cho ekonomisty dovely, o vyhidnie bude zakryty

kosmodrom u staromu krateri, a robotu zoseredyty v odnomu misci na Graali, pe-remohla logika momentu. Zretoju Graa dovho ne mih pryjmaty vaki korabli, todi jakkrater Roembdena (to bulo imja geologa, jakyj joho vidkryv) ne mav vlasnoho remont-noho doku, portanych rozvantauvanych kraniv, najnovioji aparatury. Oto i tryvalaneskinenna supereka, chto komu pidporiadkovanyj i chto o z cioho bude maty.astyna kerivnyctva j dali viryla v rodovya uranu pid kraterom, bulo navizrobleno kika probnych sverdlovyn. Odnak robota jla mliavo, bo tiky-no siudy zaky-daly choa trochy liudej i techniky, Graa odrazu jich perechopliuvav, budivnyctvo znovuzavmyralo, a mayny spynialysia sered pochmurych schyliv Roembdena. Parvis, jak ireta pereviznykiv, ne vtruavsia v konikt, choa j znav u zahanych rysach suspravy. Graa use e domahavsia likvidaciji kosmodromu, osoblyvo pislia toho, jak johovlasnyj port rozyryly. Cho by jak tam bulo, Roembden stav u pryhodi, koly dyvo-ar-matura Graalia poala osidaty.

Angus Parvis dotrymuvav dumky, o ci neskinenni vary maju skorie psycho-loginyj, a ne nansovyj charakter. Ade vynyklo dva lokanych, voroych odne odnomupatrityzmy Roembdena i Graalia, ta pro ce marno bulo hovoryty z tymy, chto pra-ciuvav na Tytani.

Tuneli, o vely do kontronoji vei, nahaduvaly pidzemne misto, i prosto kodabulo dyvytysia, skiky tut zmarnovano materiliv. Odnoho razu, e koly buv pominy-kom navigatora, Angus sidav na Roembdeni. Ale todi vony tak pospialy, o vin navine vyjov z korablia, bo steyv za rozvantaenniam na skladi. Teper jomu prykro bulodyvytysia na nerozpakovani, ba navi nerozpeatani kontejnery, sered jakych upiznav isvoji. Cia pustka tak joho rozdratuvala, o vin poav hukaty, jak u lisi, ta tiky mertvaluna zahula jomu u vidpovi. Vin pidniavsia liftom nahoru. U zali kontroliu poliotivznajov Londona, ale j toj ne znav, kudy podivsia Gosse. Nijakych novych povidomle zGraalia ne nadchodylo. Blymaly monitory, yrylysia pachoi smaenoji hrudynky: Lon-don priayv jajeniu, kydajuy karalupy v rakovynu.

U vas tut je jajcia? zdyvuvavsia pilot. A ty dumav!London ve buv z nym na ty. Odyn elektronyk pryviz siudy klitku z kurmy, mav dotrymuvatysia dijety, bo

v nioho bula vyrazka lunku. Speru dechto protestuvav movliav, niym budedychaty, vony vse tut prosmerdia, ym my jich hoduvatymemo. Ta vin zalyyv dvochkurook i pivnia, i teper my navi zadovoleni. Svii jajeka lasoi v cych krajach.Sidaj, Gosse sam znajdesia.

Angus viduv holod. Zapychajuy jajeneju, vin podumky vypravdovuvavsia, mo-vliav, maje zapastysia kalorijamy pered nastupnoju podoroiu.

Zaderenav telefon. Gosse vyklykav joho do sebe. Oto Angus podiakuvav Londo-novi za vyukane hoennia, navydku dopyv kavu i zjichav poverchom nye. Keriv-nyka vin znajov u korydori, ve odiahnutoho v kombinezon.as nastav. Angus zbihav do svojeji kimnaty po skafandr. Zvyno vliz u nioho,zjednav kysnevyj balon iz langom, ale, ne vidkrutyvy klapana, vdiah olom, ne buvpeven, y vony vidrazu vyjdu z hermetynych prymie.

Vantanym liftom spustylysia do pidzemellia. Tam te buv sklad, zavalenyj kon-tejneram., schoymy na jayky harmatnych snariadiv. Z nych styraly kysnevi balony,niby snariady velykoho kalibru. Sklad buv prostoryj, ale takyj zacharaenyj, o do-vodylosia laviruvaty pomi kontejneramy z riznomovnymy napysamy. Vantai z usichzemnych kontynentiv. Pilotovi dovelosia ekaty na Gosse: toj piov perevdiahatysia, ipotim Angus ne vraz upiznav joho u vakomu roboomu skafandri, zabrudnenomumastylom, z pryladom ninoho baennia, nasunutym na sklo oloma.

liuzovoju kameroju vony vybralysia nazovni. Teper budivlia navysala nad nymy,nahadujuy gigantkyj hryb iz zasklenym kapeliuchom-dachom. Nahori metuyvsia

London, zatuliajuy zelene merechtinnia monitoriv. Obijly pidniia vei. Vona bulakruhla, bez vikon, jak morkyj majak sered burchlyvych chvy. Gosse rozsunuv pofar-bovani zalizni vorota haraa. Stycha zahuly liuminescentni lampy. U poroniomu pry-mienni, bilia zadnioji stiny, poru iz pidjomnykom stojav vsiudychid, podibnyj do sta-rovynnych amerykankych misiacechodiv: lye rama na kolesach, kermo i zakrytazzadu batareja akumuliatoriv. Gosse vyjichav na ebinku, o nerivne vsteliala nynijpoverch vei, i zahamuvav bilia Angusa. Vony ruyly kri rudyj tuman do prysadkuva-toji budivli z plaskym dachom. Daleko za chrebtamy hir merechtily stovpy svitla, schoina promeni zenitnych proektoriv, cho i ne maly z tijeju staroytnistiu nioho spinoho.Sonce Tytana, osoblyvo u chmarni dni, davalo malo svitla, to pid as robit nad Graalemvyvodyly na stacinarnu orbitu velyezni lehki dzerkala selektory. Vony koncen-truvaly soniane svitlo na dilianci uranovoji rozrobky. Korys vid nych bula sumnivnoju.Vzajemovplyv mas Saturna ta joho suputnykiv vyjavyvsia fatanym: popry zusyllia as-troineneriv, stovpy svitla asom vidchylialy a do kratera Roembdena. Ce ne tikyrozvaalo miscevych samitnykiv, ale j prynosylo pevnu korys. Osoblyvo, koly vyrvanyjz ninoji temriavy krater pokazuvav usiu svoju hriznu krasu. Obmynajuy vsiudycho-dom bezformni bryly, Gosse te pomityv cholodne merechtinnia svitlianych stovpiv iburknuv:

Nachyliajusia do nas. Ce nepohano. Za kika chvylyn tut mona bude vsebayty, mov u teatri. I dodav ue iz neprychovanoju zlistiu: Nu j molodaha, cejMarlin!

Angus zrozumiv hirku ironiju: ob osvityty Roembden, treba bulo zanuryty v je-hypetku pimu Graa. Vychody, Marlin ue zdyraje personal selektoriv z liok i naka-zuje jim spriamuvaty kosmini dzerkala siudy? Dva svitlovi stovpy pidchodyly orazblye, i o ue zblysnula u jichniomu svitli verchivka schidnoho schylu. e odnoju dy-vovyeju Tytana bula nejmovirna prozoris atmosfery u krateri Roembdena. Ce davalozmohu tyniamy myluvatysia ovtym kicem Saturna na vkrytomu zirkamy neboschyli.Novakiv zavdy vraalo, koly nad obrijem schodyv veletenkyj Saturn, choa vin i buvroztaovanyj u pja raziv dali, ni Misia vid Zemli. Z kratera mona bulo bez binokliarozhledity riznobarvni smuhy na poverchni Saturna j orni pliamy tinej jich vidkydavblykyj suputnyk pid as zatemne. Taka vydymis bula molyva zavdiaky pivdennomuvitru, jakyj vdyravsia erez horlovynu ske z takoju alenoju vydkistiu, o stvoriuvavefekt fena. A krim toho, nide na Tytani ne bulo tak teplo, jak u Roembdeni.

Mabu, personal e ne navyvsia jak slid upravliaty selektoramy, a moe, erezoholoenu tryvohu ne bulo komu cym zajniaty, ale zretoju sonianyj potik distav kra-tera. Zrobylosia vydno, jak ude. Vsiudychid mih by vymknuty fary.

Pilot rozhlediv siru betonnu smuhu navkolo svoho Heliosa. Hen tam, za rivny-noju, kudy vony prostuvaly, nemov skamjanili stovbury fantastynych derev, strymilyvulkanini opy, jaki vyrvalysia z triyn i zastyhly mijony rokiv tomu. Deformovaniperspektyvoju, vony skydalysia na zrujnovanu kolonadu chramu, a jichni ruchlyvi tinizdavalysia strilkamy sonianych hodynnykiv, o pokazuju alenyj let asu. Vsiudychidpromynuv cej astokil. Kotyv nerivno, joho elektryni motory toneko schlypuvaly.Plaska budivlia bovvanila e daleko v napivmoroci, ta ve mona bulo rozriznyty dvaorni kontury, schoi na syluety hotynych soboriv, jichnij spravnij rozmir Angus oci-nyv lye todi, koly razom z Gosse pidijov do nych.

Takych veletiv jomu e ne dovodylosia bayty. Vin nikoly ne upravliav diglato-ramy, choa j ne pryznavsia u ciomu. Jakby komu spalo na dumku vbraty take hro-maddia v volochatu kuru, ce buv by vykapanyj King-Kong. Joho proporciji buly neliudki, skore liudynopodibni. Nohy monstra vertykano strymily z karkasu, ob pe-rejty v potuni, nemov tanky, stupni, neruchomo zastyhli u ebinci osypu. Batopodibnistehna perechodyly v tazovu opuklis, a na nij spoyvav metalevyj korpus. Stalevo stys-nuti kulaky Angusovi poastylo rozdyvytysia lye todi, koly vin zader holovu. Vony

bezvladno zvysaly vzdov tuluba, nemov opueni pidjomni krany. Obydva kolosy bulybezholovi, a te, o zdaleku zdalosia bulo nevelykymy batamy, vyjavylo antenamy,jaki strymily z pleej gigantiv na tli neba. Za perym diglatorom, malo ne torkajuyjoho broni zihnutym liktem, stojav druhyj, tonisika joho kopija. Tak, niby chotiv tur-chonuty peroho v bik i znenaka zavmer. erez te, o vin stojav trochy dali, poseredynijoho mohutnich hrudej mona bulo pomityty siajue vikonce kabinu vodija.

Ce Kastor, a to Polux, vidrekomenduvav veletniv Gosse. Vin kovznuv pogigantach lichtarykom. Svitlo vyluylo z napivmoroku pancyri nakolinnykiv, zachysniokruhli yty tuluba, jaki lysnily, mov orni tui kytiv. Cej bovdur Haarc navi nespromihsia zavesty jich do angara, movyv Gosse. Vin navpomacky ukav u sebe nahrudiach rehuliator mikroklimatu. Viddych le zatumanyv sklo joho oloma. Nasyluvstyh zahamuvaty pered cym urvyem!

Pilot zrozumiv, nao toj Haarc uvipchnuv oboch veletniv u sklianyj prolom i omuvyriyv jich tut zalyyty. erez inertnis masy. Samochidna mayna, tak samo jakmorkyj korabe, pidkoriajesia vodijevi to vae, o bia jiji masa. Na kinyku jazykav Angusa ve krutylosia zapytannia, skiky vay diglator, ta vin ne chotiv pokazatysvoho nevihlastva. Oto uziav u Gosse lichtaryk i ruyv navkolo stopy, vodiay prome-nem po stali. Jak i spodivavsia, znajov zavodku tablyku, pryhvynenu narivni oej.Maxymana potunis dosiahala 14000 kilovat, dopustyma potunis perevantae dori-vniuvala 19000 kilovat, masa spokoju 1680 tonn, bahatodyskovyj reaktor Tokamak zteploobminnykom fukolta, hidravlinyj pryvid holovnoji peredai i dyferenciliv rols-rojsa, asi vedkoho vyrobnyctva. Vin spriamuvav snip svitla vhoru, vzdov nohy, tane mih ochopyty pohliadom uve korpus. Promi ledve okreslyv kontur ornych bezho-lovych pleyk.

Angus obernuvsia do Gosse, ale toj znyk. Pevno, piov uvimknuty obihrivane ob-ladnannia posadonoho polia, bo nadzemni truby poaly rozporouvaty ridkyj tuman,o nyko stelyvsia nad zemleju. Blukajuyj snip solektora, mov pjanyj, kovzav po ulo-hovyni, vyryvajuy z temriavy to kuby skladiv, to hryb kontronoji vei iz zelenoju obli-amivkoju vlasnoho osvitlennia, to vykreuvav myttievi spalachy z obledeniloji poverchnividdalenych ske, niby sylkuvavsia zbudyty mertvyj pejza, oyvyty joho svojim ru-chom.

Vraz promi povernuvsia, kovznuv po yrokych betonnych plytach i, pereskoyvyerez hryb kontronoji vei, astokil stovpiv ta prysadkuvatyj sklad, osvityv pilota. An-gus zatulyvsia rukavyceju i vydko zader holovu, ob, korystujuy nahodoju, ochopytypohliadom uve diglator. Toj zamerechtiv nad nym, nemov dvonohyj, vkrytyj ornojuantykorozijnoju polyvoju, pancernyk, o stav dybky. Nae pozuvav pered fotografom uspalachach magniju. Zagratovani nagrudni plyty, kruhla obliamivka stehon, jichnistovpy j pryvodni valy, kruhli zachysni yty kolinnych suhlobiv, karkas homilok slipuevyblyskuvaly, pokazujuy, o vony nikoly ne buly v robsti.

Angusa ochopyly rsdis i chvyliuvannia. Horlo jomu styslo, vin kovtnuv slynu i vev promeniach, o viddalialysia, zajov za spynu veletnia. Zalizna pjata, do jakoji vinnablyzyvsia, speru vydala karykaturoju na liudku pjatu, ale potim, bilia pidovy,vhruzloji v kamjane kryyvo, ce vraennia znyklo. Angus stojav, jak pid portanymkranom, kotryj nioho ve ne zmoe pidniaty. Broniovanyj pidbor giganta mih sluytystanynoju hidravlinoho presa. Tarannyj suhlob zatyskaly stryni, jak hrebni hvynty, akolino, o vypynalosia na vysoti y ne trypoverchovoho budynku, bulo spravnim mly-nom. Pjastuky veleta, bii vid exkavatornych koviv, zvysaly neruchomo, mov zastyhlyza komandoju strunko.

Gosse e ne bulo, ta pilot ne zbyravsia hajaty. Vin pomityv schody j poruia, ovystupaly z pjaty, j poav pidijmatysia vhoru. Malyj vystup otouvav nadpjatkovo-ho-milkovyj suhlob, a ve z nioho po centru zagratovanoji lytky tiahla vertykanadrabynka. Spynatysia jiji abliamy bulo ne te o vako, ale nezruno. Vona pryvela

joho do liuka, o zmiuvavsia nad pravym stehnom. Ce bulo taky nezruno. Te misce,de joho roztauvaly speru, bulo najracinaniym, ale vono sluylo derelom neskin-ennych kpyniv, zretoju vemy nedoluhych. opravda, proektanty perych pedypulia-toriv na taki arty ne zvaaly, ta piznie maly vziaty ce do uvahy, bo vyjavylosia, oznajty kandydativ u vodiji cych mayn due vako, jim dopikaly, natiakajuy na misce,jakym vony maly prolazyty vseredynu svojich Atlantiv.

Tiky-no Angus vidkryv liuk, uvimknulysia hirliandy malekych liuminescent-nych lampook. Spiranymy schidciamy vin distavsia do kabiny. Vona nahaduvala ve-lyku sklianu boku y trubu, vmontovanu u hrudy diglatora, ale ne poseredyni, a z li-voho boku. Nae ineneram chotilosia rozmistyty liudynu tam, de u yvoho veletniamohlo b buty serce. Angus obviv pohliadom osvitlenu kabinu, z polehkistiu vpiznav zvy-ni systemy upravlinnia j viduv sebe jak udoma. Vin pospichom skynuv olom, potimskafandr i vvimknuv systemu mikroklimatu, bo lyyvsia v samomu trykotanomu svetrii elastynych taniach. A ob upravliaty cym gigantom, mav rozdiahtysia dohola.

Poky kabinu napovniuvalo teple povitria, vin stojav bilia vyhnutoji perednioji ybyi vdyvliavsia vdalei. Poynavsia ponuryj de, bo na Tytani zavdy panuvala niby pe-redhrozova napivtemriava. Nenae z vikna vysotnoho budynku vin bayv skeni rujinyhen tam za kosmodromom ade opynyvsia na vysoti devjatoho poverchu. Navi nahryb kontronoji vei vin pozyrav zhory. Skiky siahalo oko, a do hirkych chrebtiv navydnokoli, tiky nis Heliosa buv vyyj za joho diglatora.

Kri bini, te vyhnuti yby vin zahlianuv u hlybynu temnoji achty, slabo osvitle-noji lampamy. V nij bulo povno vsiliakych mechanizmiv, i vona rivnomirno hula j zit-chala, niby rozbudena z letarginoho snu. U kabini ne bulo odnych rozpodinychputiv, vaeliv upravlinnia, ekraniv nioho, krim odiahu dlia vodija, o leav zima-kanyj na pidlozi, niby poronia kira z metalevym polyskom, i mozajiky ornych ku-bykiv, prykriplenych do perednioji yby. Vony skydalysia na dytiai ciaky, bo na stin-kach tych kubykiv vydnily obrysy malekych niok ta ruok pravych z pravoho, alivych z livoho boku. Koly kolos ruchavsia i vse u niomu praciuvalo normano, ci neve-lyki maliunky horily spokijnym jasno-zelenym svitlom. Pry perebojach barva zmi-niuvalasia na siro-zelenu, jako rozlad buv neznanyj, i perechodyla u purpurovu v raziserjoznoji avariji.

U cij ornij mozajici, podilenij na segmenty, bulo sproektovano vsiu veletenkumaynu. U teplych strumeniach klimatyzaciji pilot rozdiahsia, zapchav svij trykotanyjkostium u kutok i poav natiahaty kostium operatora. Elastynyj materil ochopyv johobosi stupni, stehna, yvit, plei, ohornuv yju. Stojay u cij elektronnij zmijinij kuri,Angus staranno, pale za pacem, vstromyv doloni v rukavyci. Koly vin jedynym ru-chom znyzu vhoru, zatiah zamok-zmijku, dosi orna mozajika zablymala koliorovymyvohnykamy. Angus kynuv pohliad na schemu, pereviriajuy, y jich roztauvannia take, jak u serijnych morozochodiv, kotri vin vodyv na Antarktydi. Choa morozochodambulo daleko do masy diglatora. Vin distav z-pid sklepinnia liamky, schoi na zbruju,pidperezavsia nymy i micno zastebnuv na hrudiach. Koly priaka zaklacnulasia, zbruja,lahidno pruyniay, pidchopyla joho, tak o vin povys, ochoplenyj pid pachvamy, jak udobre prypasovanomu korseti, i mih vino ruchaty nohamy. Perekonavy, o j rukamyruchaje tak samo lehko, vin poukav holovnyj vymyka, prostiah ruku sobi za spynu,znajov vai i povernuv do uporu. Vsi vohnyky na kubykach zablyaly vdvii jaskra-vie. I vodnoas vin pouv, jak u hlybyni pid nym zapraciuvaly motory kincivok. Vonypraciuvaly na cholostomu chodu, stycha cmokajuy: z atuniv tudy natikalo zabahatomastyla, jake nakaaly v obertani pidypnyky ie v zemnij ver, ob zapobihty koro-ziji.

Pyno vdyvliajuy vnyz, ob ne zaepytysia za stinu skladu, Angus zrobyv peryjoberenyj, malekyj krok. U pidkladci joho kostiuma strymily tysiai elektrodiv, vy-tych hnukymy spirakamy. Prytuleni do gologo tila, vony pryjmaly impusy nerviv i

mjaziv, ob peredavaty jich veletovi. Konomu suhlobovi liudkoho kistiaka vidpovidavzbienyj u tysiau raziv hermetyne zamknenyj suhlob mayny. Tak samo konij grupimjaziv, jaki zhynaly j vyprostuvaly kincivky, vidpovidaly voistynu harmatni cylindry. Vnych chodyly porni, na jakji tyslo mastylo, o zakauvaly nasosy. Ale pro vse ce ope-rator ne musyv ni dumaty, ni znaty. Ruchatysia vin mav tak, niby chody po zemli, arukoju moe vziaty bu-jakyj potribnyj predmet.

Slid bulo pamjataty tiky pro dvi rozbinosti. Po-pere mastab: odyn liudkyjkrok dorivniuvav dvanadciatymetrovomu krokovi mayny. Te same vidbuvalosia zkonym ruchom. I choa, zavdiaky nejmovirnij tonosti datykiv, mayna mohla za ba-anniam vodija pidnesty navi nalytyj po vincia kelych zi stolu j pidniaty joho na vysotutrynadciatoho poverchu, ne rozchliupnuvy j kraplyny, i ne rozavyty sklianu arku vpaciach-leatach, ce bula b lye demonstracija vpravnosti operatora, chyzuvannia maj-sternistiu. Ade kolos mav pidijmaty ne kelychy, a bahatotonni truboprovody, traversy,kamjani bryly, a koly jomu do leat-ruk pryjednuvaly specini prystroji, vin robyvsiaburovoju vykoju, budozerom, pidjomnym kranom, jakyj pojednuje maje nevyerpnisyly z liudkoju vpravnistiu.

Veletochody staly vtilenniam koncepciji ekzoskeletu, kotryj, jak zovninij pidsy-liuva liudkoho tila, buv vidomyj u bahatioch prototypach dvadciatoho stolittia. Pro cejvynachid zabuly, bo todi na Zemli ne znajlosia dlia nioho zastosuvannia. Ideju vidro-dyly pid as osvojennia Sonianoji systemy. Zjavylysia mayny, prystosovani do umovplanet, na jakych vony maly praciuvaty. Oto, choa vahoju ci mayny riznylysia, tainertna masa v nych bula skri odnakova, i v ciomu poliahala druha najstotnia vid-minnis mi nymy ta liumy.

Vytryvalis budivenoho materilu, jak i ruijna syla, maju svoji mei. Isnujuainertnis masy navi vidmeovuje jich vid usich til, pidvladnych syli tiainnia. Vele-tochid ne moe robyty vydkych ruchiv, tak, jak ne mona blyskavyno zupynyty namori krejser, abo krutyty striloju krana, mov propelerom. Jakby chto sprobuvav pro-robyty ce z diglatorom, to polamav by jomu kincivky. To, aby vberehtysia vid takychavarij, konstruktory vmontuvaly v usi vidhaluennia pryvodiv zapobinyky, ce blo-kuvalo bu-jakyj manevr, o zahrouvav avarijeju. Odnak vodij mih vidkliuyty koenz cych blokiratoriv okremo abo j usi razom, koly potrapliav u bezvychi. ertvujuymaynoju, vin mav pravo vyskoyty z-pid hirkoho obvalu y z inoji chalepy. A jakby ice joho ne vriatuvalo, mav ostannij ans utium refugium vitrykator.

Liudynu zachyav zovninij pancyr veletochoda, vnutrini yty kabiny, v nij enad putom upravlinnia vidkryvavsia otvir vitrykatora, podibnyj do dzvona. Cej pryladmih myttievo zamorozyty liudynu. opravda, medycyna e ne vmila oyvliaty zvit-rykovani liudki tila: ertvy katastrof, jaki zberihaly u jemkostiach z ridkym azotom,oikuvaly u vinomu spokoji majbutnioho voskresinnia.

Ce vidkladannia likarkoji dopomohy na nevyznaene majbutnie vydavalosia ba-hatiom liudiam achlyvym dezertyrstvom, obiciankoju poriatunku bez bu-jakych ga-rantij. Odnak u medycyni to buv precedent i unikanyj, i poyrenyj vodnoas. Ade peritransplantaciji mavpjaych serde smerteno chvorym liudiam te vyklykaly podibnureakciju oburennia j achu.

Zretoju analiz dumok vodijiv vidnosno cioho pytannia pokazav, jaku malu nadijupokladaju vony na vitrykacijnu aparaturu, jichnia profesija bula novoju, a smer, ov nij pryajilasia, staroju, jak usi liudki poynannia. Oto i Angus Parvis, peresuva-juy vakymy krokamy po poverchni Tytana, zovsim ne dumav pro ornu ciamrynu nadholovoju, o svitylasia ervonoju knopkoju vseredyni prozoroho kovpaka. Z nadmir-noju oberenistiu vin vybravsia na betonni plyty kosmodroma, ob vyprobuvaty tamdiglator. V tu my do nioho povernulosia znane z davnich-daven viduttia, o vin od-noasno j nejmovirno lehkyj i vakyj, vinyj i skutyj, zahajnyj i prudkyj jedyne, z ymmona bulo porivniaty takyj stan, ce viduttia vodolaza, jakoho pidjomna syla vody

pozbavliaje vahy tila, ale seredovye skladaje jomu opir to biyj, o vyde vin choeruchaty. Prototypy planetarnych mayn lamalysia pislia kikoch hodyn roboty vonye ne maly blokiratoriv ruchlyvosti.

U novaka, kotryj zrobyv kika krokiv veletochodom, skladalosia vraennia, nibyve fokus dytynno prostyj, i tomu, koly vin chotiv vykonaty proste zavdannia, napry-klad, proklasty riad traversiv na stinach budynku, o zvodysia, to rozvaliuvav stinu ihnuv zaliznu armaturu, per ni ce dochodylo do joho svidomosti.

Ale j mayna iz zapobinykamy moe pidvesty nevpravnoho vodija. Proytaty cyfrykrajnich navantae tak samo prosto, jak perehornuty pidrunyk z lynoho sportu,prote nichto e ne stav majstrom slalomu zavdiaky takomu pidrunykovi. Angus, dobreznajuy tysianyky, viduv ue pry neznanomu pryskorenni, o pidvladnyj jomu veletmaje maje podvijnu masu. Vysiay u zasklenij kabini, nemov pavuk u chymernij pavu-tyni, vin odrazu pohamuvav ruchy nih i navi spynyvsia, ob v upovinenomu tempizajniatysia himnastykoju na misci. Vin perestupav z nohy na nohu, zhynav tulub u bokyi lye pislia cioho kika raziv obijov navkolo svojeji rakety.

Serce v nioho bylosia pryskoreno, odnak use jlo bez pomylok. Pered nym prostia-hlasia bezplidna bura dolyna u nykych chvyliach tumanu, daleki promeni proektorivvyznaaly kordony kosmodromu, a pid kontronoju veeju vydnila maleka posta Go-sse, zdaleku schoa na muraku. Dovkola panuvav tychyj, nenabrydlyvyj um. Vucha zkonoju chvylynoju itkie rozriznialy vidholosy, rozpiznavaly basove tlo osnovnych dvy-huniv, jake perechodylo u dokirlyve burkotinnia pry rizkomu hamuvanni stotonnychnih, o vin jich vykydav upered. Vin ue vlovliuvav choranyj poklyk hidravliky, bomastylo bihlo tysiaamy trub u cylindry, ob porni mohly rivnomirno pidnimaty, zhy-naty j stavyty konu nohu, vzutu v tank, na beton. Angus dosluchavsia do delikatnohopryspivu hiroskopiv, jaki dopomahaly jomu utrymuvaty rivnovahu. Koly odnoho razusprobuvav vykonaty rizkiyj povorot, velet vyjavyvsia nedostatnio povorotkym dlia mo-lyvostej motoriv, i choa motory sluchniano revly na vsiu potunis, vin zahojdavsia, tane vyjov z-pid kontroliu, bo Angus umy pomjakyv povorot, zbiyvy joho radis.

Potim vin poav bavytysia, pidnimajuy bahatotonni kamjani bryly za krajem be-tonovanoho majdanyka, j koly v nych vhryzalysia ipki leata, z bryl vykreuvalysiaiskry, uvsia skrehit i chruskit. Ng mynulo j hodyny, a vin ue: ivsim osvojiv diglator.Do nioho povernuvsia znajomyj stan, jakyj dosvideni operatory zvu vrostanniam liu-dyny u veletochid. Bo kordony mi nym i veletom styralysia, i ruchy veleta stavaly vejoho vlasnymy ruchamy. ob skinyty trenuvannia, Angus zdersia dosy vysoko naebenevyj osyp. Dosiah takoji vpravnosti, o po hurkotu bryl, rozavlenych joho no-hamy, viduvav, skiky mona vymahaty vid kolosa, jakoho ve vstyh poliubyty. I lyetodi, jak zijov do miano osvitlenych smuh kosmodromu, v perepovnenu samovdovolen-niam svidomis holkoju vpjalasia dumka pro majbutniu expedyciju razom z dumkojupro te, o Pirx ta e dvoje, uvjazneni v takych samych veletniach, ne lye zastrialy, aj znykly u ciomu neosianomu provalli Tytana. Sam ne rozumijuy nanio, y to dliadodatkovoho trenuvannia, y ob poproaty, obijov korabe, jakym pryletiv siudy, iperemovyvsia slovom z Gosse. Kerivnyk ue stojav bilia Londona za sklianymy y-bamy vei. Angus jich dobre bayv. Gosse skazav, o pro doliu znyklych dosi nioho nevidomo. Angus na proannia vysoko pidnis zaliznu pravyciu. Molyvo, komu by cejruch vydavsia patetynym y navi blazenkym, odnak dlia Angusa vin zaminyv usislova. Zrobyvy plavnyj povorot nazad, Angus zaklav do jedynoho monitora, rozmi-enoho pid steleju, gologranyj znimok miscevosti majbutnioho marrutu, vvimknuvpokayk azymutu razom iz proekcijeju liachu i dvanadciatymetrovymy krokamyruyv u dorohu.

Dva vydy pejzaiv charakterni dlia najblyych planet Sonianoji systemy. Docinovporiadkovanyj koen landaft Zemli planety, jaka porodyla yttia, bo v niomu vsemaje svoje pryznaennia. Napevno, tak bulo ne zavdy, odnak mijardy lit organinoho

yttia zrobyly svoju spravu: oto barvy kvitiv isnuju same dlia toho, ob pryvabliuvatykomach, a chmary potribni, ob zrouvaty doem lisy j pasovyka. Kona forma j konari maju prynosyty komu korys. A taki voevy zbytkovi utvorennia, jak liodovykyAntarktydy y hirki pasma, o stanovlia vyniatok z pravyla, dykyj, cho, moe, j har-nyj nepotrib, te, molyvo, potribni. Liudyna, jaka beresia obihrivaty poliusy abozminiuvaty teiji rik, ob oyvyty bezvodnu pusteliu, za osvojennia odnych terytorijrozplaujesia vtratoju inych, poruujuy klimatynu rivnovahu bisfery, zbalanso-vanu tiakoju praceju evoliuciji. Oberihajuy temriavoju pidvodnych istot, a pry potrebiosvitliujuy jichnij ruch liuminescencijeju, ne okeanki hlybyny prystosovuvalysia donych, a navpaky: cia temriava vyklykala do yttia same taki stvorinnia. Na planetach,de e ne vynyklo yttia, de ly u pidzemnomu carstvi, v peerach i horach, nesmilyvoprobyvajesia tvora syla pryrody, ne ujarmlena, ne pidporiadkovana odnym ciliam, neobtesana u borobi za isnuvannia, vona mijardy rokiv z bezmenoju terpliaistiu tvoryiz krape solianych rozyniv fantasmahoryni lisy stalaktytiv i stalagmitiv. Ale taki vi-dchylennia ne je pomylkoju v planetarnij roboti, choa, zatysnuti kamjanymy sklepinni-amy, planety ne mou pokazaty rozmachu. Tym-to j stvoriujesia vraennia, o vse te ne doverene javye pryrody, a ly inkubacijnyj perid jiji nastupnych dyvovy.

Vodnoas bezvodni planety, taki jak Mars abo Merkurij, zakrueni v sonianomuvitri, o bezupynno dme, pusteni j bezyvni, bo vsi pidvyennia tam rozjidaje ar,peretvoriujuy jich na poroch i vypovniujuy nym kraterni ai. I lye na planetach, depanuje smer, vina i spokijna, de ne praciuju orna j syta pryrodnoho vidboru, formu-juy konu ri za zakonamy vyyvannia, vidkryvajesia prostir dlia hidnych podyvuvytvoriv materiji. Nikoho ne naslidujuy, nikomu ne pidvladna, vona vychody, naliudkyj pohliad, za mei ujavy.

Vlasne, same erez ce fantastyni krajevydy Tytana tak vrazyly joho perych do-slidnykiv. Liudy ototoniuvaly poriadok iz yttiam, a bezlad z nudnoju mertvotnistiu.Treba bulo pobuvaty na zovninich planetach, ob zrozumity vsiu chybnis cioho kate-gorynoho vysnovku. Dyvovyi Tytana, bezpeni j pidstupni vodnoas, vydajusia chao-tynymy rujinamy, jako dyvytysia na nych zdaleku. Odnak zovsim ina kartyna pos-taje, koly zijde na poverchniu cijeji planety. Strachitlyvyj cholod. Sonce tut cho i svity,ta ne hrije, ale ce vyjavylosia ne hamom, a vyde stymulom tvorennia. opravda,takyj stymul deo upovinyv procesy, ta, molyvo, same cym vin rozkryv pryrodi poledlia dijanosti. Planeti, de ne vynyklo yttia, a Sonce ne vyjavylo svojeji rujnivnoji syyly,planeti, spriamovanij u vinis, vin dav ton neobchidnyj vymir, o stav peredumovojutvorosti. Dav jij as, u jakomu odyn y dva mijony rokiv prosto nioho ne vaa.

Materilom tvorennia pryrody tut je ti sami chimini elementy, o j na Zemli. Alena Zemli vony pily, tak by movyty, v rabstvo biloginij evoliuciji, ob dyvuvaty liu-dynu doverenistiu zaplutanych zvjazkiv, jaki pojednujusia v organizmy j cili ijerarchijivydiv. Same tomu vyznano, o vysoka skladnis vlastyva ne konij materiji, a lye yvij,bo neorganinyj chaos ne moe stvoryty nioho, krim slipych vulkaninych koriv, jakivyverhaju potoky lavy j siranystyj popil.

Koly krater Roembdena trisnuv z pivninoho schodu. Zhodom cijeju triynoju vy-povz liodovyk iz zamerzloho hazu. e erez mijon rokiv liodovyk ez, lyyvy na po-oranij poverchni minerani osady, o pryvodyly v zachvat krystalograv ta inychnaukovciv. Tut i spravdi bulo na o podyvyty. Pilot Angus, teper ue vodij veletochoda,pobayv otoenu dalekymy horamy poloystu rivnynu. To bulo chymerne vydovye.Nad usim prostorom nemov rozkrylysia liuzy nezemnych muzejiv i mineraloginychkolekcij, zvidusiudy kaskadom posypalysia kistiaky, retky davno vidmerlych potvor,nejmovirnych, fantastynych. Ulamky istot, jakym omu ne dovelosia vziaty uasti vyttievych kruhovertiach. Angus bayv veletenki rebra zakamjanilych pavukiv, jakisudomno zdavliuvaly v obijmach kryvavo pociakovani chymerni ertvy, bayv elepy,o sami v sebe vpjalysia krytalevymy iklamy; tut i tam valialysia chrebci, nae jich

rozhubyly veletenki dynozavry. Z vysokoji kabiny diglatora bulo udovo vydno ce alen-stvo pryrody. Mekanci Roembdena nazyvaly ci miscia kladovyem krajevyd ispravdi nahaduvav predkovine bojovye, cvyntar nejmovirno zbienych struchlia-vilych kistiakiv. Angus bayv niby odlifovani stalevo-siri erepy gigantkych povar.Na nych navi vydnily iravijui retky suchoy, a poru rozipjati kury z rajdunojuerstiu, jaku lahidno rozisuvav viter, ukladajuy jiji merechtlyvymy chvyliamy. Henudalyni majaily zepleni v smertenomu dvoboji zavbiky jak bahatopoverchovi bu-dynky kistiaky lenystonohych istot. Vid hranastych dzerkanych bryl odkoliuvalysiataki slipui minlyvi rohy, skri lealy bezladno rozkydani homilkovi kistky j erepybrudno-biloho kolioru.

Angus use ce bayv, ale znav, o to lye iliuzija, omana vraenoho boevinojudijsnistiu zoru. Koly b vin dobre pokopyrsavsia v pamjati, to pryhadav by, z jakych samechiminych spoluk utvoriuvaly u pryrodi same taki formy, o teper, popliamovani he-matytamy, zdavalysia zakryvavlenymy kistkamy, abo ini, kotri nabahato pereveryvyskromni zemni azbesty, utvoryly rajdunyj puch najninioho runa.

Odnak proanalizuvaty j ocinyty use pobaene za zvynymy mirkamy bulo nemo-lyvo. I erez te, o tut nioho nikoly niomu ne sluylo, o tut ne praciuvala bezanahijotyna evoliuciji, jaka amputuje v konoji dyky te, o ne spryjaje rozvytkovi, zavdi-aky tomu, o pryroda, ne pryborkana ni narodenym neju samoju yttiam, ani neju zaprogramovanoju smertiu, mohla robyty te, o chotila, vona pokazuvala vlastyvu jijmarnotratnis, bezdumne hajnuvannia, odvine tvorennia bez mety, potreby j sensu. Icia pravda, o povoli zapoloniala sposterihaa, bula nezrivnianno zalenia vid osobys-toho vraennia, niby navkolynij krajevyd ce kosminyj panoptykum trupnoji mimi-kriji, niby tut, pid ocym hrozovym neboschylom, i spravdi zibrano ostanky nevidomychistot. To treba bulo postavyty z holovy na nohy pryrodne i zdatne jty tiky v odnomunapriamku myslennia: ce vse nahaduje kistky, rebra, erepy ta ikla ne tomu, o kolysluylo yttiu nikoly bo cioho ne bulo, a kistiaky zemnych istot, jichnia ers,chitynovi pancyri komach i erepaky moliuskiv erez te vidznaajusia takoju archi-tektonikoju, symetrijeju, gracijeju, o pryroda vmije stvoryty ce tako tam, de ni yttia,ni vlastyvoji jomu docinosti nikoly ne bulo j ne bude.

Zanuryvy u taki losofki rozdumy, molodyj pilot a zdryhnuvsia, bo raptom pry-hadav, de vin tut uziavsia, v o vplutav i jake maje zavdannia. A joho zalizna podoba,sluchniano pomnoyvy na tysiau raziv vahannia svoho vodija, zdryhnulasia, zojknulatransmisijamy j zatremtila vsijeju masoju, pryvodiay Angusa do tiamy i vodnoas pry-muujuy zasoromyty.

Vin zoseredyvsia j poprostuvav dali. Speru Angusovi bulo nezruno stupaty, bonohy veletochoda, mov parovi moloty, hupaly po imitacijach kistiakiv, odnak sproby la-viruvaty mi nymy vyjavyly i klopitnymy, j marnymy. Angus lye odnoho razu zava-havsia, koly dorohu jomu perehorodylo osoblyvo velyke nagromadennia ulamkiv. u-kav obchodu tiky todi, koly blukaty u cych zavalach i prodyraty kri nych stavalo ne-posyno navi joho pokirnomu veletniu. Zretoju vraennia, niby vin topesia po kist-kach i rozavliuje hory erepiv, orebrennia kryl i rohy, vidkoleni od lobiv, postupovoznykalo. Inodi Angusovi zdavalosia, niby vin ide po retkach veletenkych monstriv,hibrydiv, o vynykly vnaslidok schreennia yttia z mertvotnistiu, sensu z bez-hluzdiam. Todi vydavalosia, nae vin troy irydijevymy erevykamy veletochoda nej-movirni rozsypy kotovnoho j napivkotovnoho kaminnia, jake astkovo vkrylosia polu-doju vzajemopronykne i metamorzmiv. Oskiky iz vysoty svojeji kabiny jomu do-vodylo pynuvaty, kudy j pid jakym kutom stavyty veu nohy, cej peryj etap perechodubuv spovinenyj i tryvav dobru hodynu. Zate dav molyvis use detano rozhledity, j te-per joho rozbyrav smich, koly pryhaduvav, jakych zusy dokladaly zemni chudonyky,namahajuy vyjty za mei liudkoji, tobto nadilenoji sensom fantaziji.

Jak ti bidolachy borsaly u vukych korydorach svojeji ujavy i jak nedaleko vid-chodyly od bananosti! Jak suyly sobi holovy, koly tut na konomu akri bujala takaalena oryginalnis, kotroji hodi ukaty j na tysiaach kartyn, narodenych u mukachtvorosti.

Prote nemaje v sviti takych dyvovy, do jakych by liudyna ne pryzvyajila, tonevdovzi Angus prostuvav kladovyamy chalkocytiv, spinelej, ametystiv, plahiklaziv,tonie jichnich dalekych nezemnych rodyiv tak, niby stupav po zvyajnij ebinci. Vinperetvoriuvav jich na sklianyj pyl ne dobrochi, a vymueno, bo inkoly taky bulo kodarujnuvaty osoblyvo prekrasni vytvory vikovinoji praci pryrody. Odnak usi vony po-vrostaly odne v odne j pereplelysia takymy neschodymymy chaamy, a joho poalochvyliuvaty ly odne dyvne viduttia, o cia miscevis nahaduje son, asocijujesia z kra-jem miraiv, bezumstvom pronyzlyvoji krasy.

Z hubiv zryvalysia slova pro te, o spliaa pryroda vyarovuje ci prekrasni u-dyka, ci rozburchani marennia prosto tak, ni dlia oho, aby lye vylyty jich u itkuformu. I same tak, jak uvi sni, vse baene vydavalosia vodnoas i zovsim uym, i cilkomsvojim, vyklykalo neskinenni asociciji, o vperto vyslyzaly zi svidomosti, nae bulystranoju nisenitnyceju. Ale v cij nisenitnyci chovavsia hlybokyj, iliuzorno-rozdvojenyjtonkyj zmist, bo na planeti odvino vse niby z dyvovynoju rozmirenistiu tiky poyna-lo, ale nikoly ne mohlo nablyzytysia do kincia, zaveryty, navaytysia na nal tobtovykonaty svoje pryznaennia.

Taki dumky vyklykav navkolynij krajevyd, i Angus buv pryholomenyj usim po-baenym ta vlasnymy reexijamy, bo losofki rozdumy buly jomu zovsim ne vlastyvi.Sonce ve vysilo za spynoju, j teper ti veletochoda bihla popered nioho. Angusaochopylo dyvne viduttia, bo v ruchach cijeji neokovyrnoji tini, o temnila daleko pope-redu, projavliala i maynna i vodnoas liudka pryroda to buv syluet bezholovohorobota, jakyj chytavsia, mov korabe na chvyliach, mav pry ciomu lye jomu, Angusovi,prytamanni ruchy, ale vykonuvav jich karykaturno.

Podibne Angus ue pereyvav, prote dvohodynnyj perechid rozburchav i okrylyvjoho ujavu. Vin ne koduvav za tym, o, vidchylyvy trochy due na zachid, utratyvzvjazok z mekanciamy Roembdena. Vyjty z raditini mav na trydciatij myli. Ote, ly-alosia ve nebahato. Ta v ciu my Angus chotiv lyytysia na samoti, ob ne uty stere-otypnych zapyta i ne davaty trafaretnych vidpovidej.

Na ovydi zjavyly temni obrysy hir. Speru Angus navi ne mih rozibraty horyce y apky chmar. Angus Parvis prostuvav do Graalia i, nezvaajuy na bujannia fan-taziji, odnoho razu ne povjazav svoje imja z Parsifalem, liudyni tak samo vakovyjty zi svojeji rozumovoji identynosti, jak i vylizty z vlasnoji kiry, ta najvae ototo-nyty sebe z herojem mitu. Angus ue ne zvertav uvahy na chymernyj pejza, tym bie,o navkolyni dekoraciji planetarnoho anatominoho teatru mineraliv bliakly. Anguspromynuv ci pidstupni siajui miscia, o jich nemovby chto nevydymyj pidsunuv jomupid nosa z udavanoju bajduistiu. Z tijeji myti, jak pryjniav riennia, vin zaboronyv sobidumaty pro toho, chto tovchnuv joho na cej krok. Ce bulo nevako.

Jak astronavt, vin zvyk podovhu zalyatysia naodynci z soboju. Kolychavsia razomiz diglatorom, kolos musyv perechyliatysia to v toj, to v toj bik, ale ce viduttiabulo Angusovi dobre znajome.

Prylad pokazuvav maje trydcia my na hodynu. achni kartyny tanku smertihadiv i zemnovodnych postupylysia miscem lahidnym skenym pahorbam, ukrytym vul-kaninym tufom, dribniym i lehym za pisok. Angus mih zbiyty vydkis, ale todizrosla b zahroza vsiliakych nespodivanok. Poperedu buv bahatohodynnyj mar, i odalidoroha stavala vaoju. Zazubreni kontury na obriji ve ne maskuvalysia pid chmary.Angus nablyavsia do nych, a nezhrabna ti veletochoda strybala poperedu. Pry johovelyeznij masi mechanini nohy dorivniuvaly tretyni dovyny korpusa, i koly dovody-losia zbiuvaty vydkis, tobto podovyty krok, kolos musyv po erzi vykydaty vpered

konu kincivku razom iz stehnom. Ce robylosia zavdiaky persnevydnij osnovi kriplennianih, svojeridnomu asi, o vykonuvalo ro stehon. To buv velyeznyj kovzkyj dysk, jakyjtrymav korpus. Oto ruchajuy, veletochid poynav ne tiky pochytuvatysia, a j pid-strybuvaty, zatouvatysia, i krajevyd chytavsia pered oyma vodija, nemov pjanyj. Dobihu taki vaki mayny buly neprydatni. V umovach Tytana dlia nych vakym vva-avsia navi strybok z vysoty dvoch metriv. Na menych planetach i na zemnomu Misi-aci vony peresuvalysia lehe. Prote konstruktory cych mayn i ne dbaly pro velyku vy-dkis. Veletochody pryznaalysia ne dlia perechodiv, a dlia vykonannia vakych robit. Avminnia peresuvatysia bulo druhoriadnoju vlastyvistiu j robylo ci praciovyti kolosy ne-zalenymy.

Maje hodynu Angus pereyvav najriznomanitnii viduttia: to jomu zdavalosia,o vin zastriaje v sklianomu chaosi, to vyriuvav, o azymut nakresleno prosto ge-nino, a to, koly nablyavsia do erhovoho nagromadennia kamjanych bryl, jaki ledvetrymalysia na strimkych schylach, vin buv peven koen poduv viterciu moe spryy-nyty hurkitlyvu lavynu. Ta v krytynu my, koly jomu ve zdavalosia, niby vychodunemaje, zjavliavsia zrunyj prochid i ne dovodylo ni laviruvaty, ani zadkuvaty z hlu-choho kuta.opravda, nevdovzi Angus vyznav, o najkraym vodijem na Tytani bula b zyzo-oka liudyna, ade dovodylosia prymudriatysia vodnoas ozyraty z vysoty miscevis i ste-yty za myhotlyvym pokaykom napriamku, o tremtiv, mov strilka zvyajnoho kom-pasa, na tli pivprozoroji karty.

Odnak dosi vse jako ilo, navi nepohano, bo vin pokladav i na vlasni oi, j nakompas. Vidrizanyj od usioho svitu umom sylovych agrehativ i rezonansovym dzyan-niam (vono ne prypynialosia pid as usioho cioho vakoho perechodu), Angus use-takybayv svit Tytana kri soncezachysni yby svoho sklianoho prymiennia. Cho by kudyvin povertav holovu, a vin robyv ce orazu, koly bula zmoha, Angus bayv nad chvy-liamy tumaniv hirki chrebty, nazubleni vulkanamy, o ne prokydalysia dovhi viky.Iduy erechatoju kryhoju, vin pomiav pliamy hlyboko vmerzlych u neji vulkaninychbomb i e jaki tajemnyi tini, schoi na morkych zirok y sprutiv, neruchomych, naekomachy v burtyni.

Potim miscevis zminylasia-vona lyalasia tak samo hriznoju, ale po-inakomu.Zdavalo, planeta pereyla perid bombarduva i vybuchiv, jaki slipymy vyverenniamybazatu zdybylysia u vysoi, ob zastyhnuty dyko j mertvo.

Angus uvijov do vulkaninoji uelyny. Daleki stiny kratera vydavalysia zvidsyymo nejmovirnym, pro o hodi bulo rozpovisty movoju zemlianyna, syna bi idyli-noji planety. Akumuliacija mertvotnosti vulkaninych zhustkiv prosto vraala. Za-hublenij u ciomu labirynti liudyni navi krokujuyj velete perestav zdavatysia velet-nem. Vin dribniv poriad z cymy zastyhlymy masyvamy lavy. Koly kosminyj cholodskuvav jich sered kilometrovych vohnespadiv, a poky vony ostyhaly, stikajuy v proval-lia, roztiah jich u gigantki priamovysni buruky cyklopini kolonady. Sered takoholandaftu diglator zdavavsia komaynoju, kotra povze popid sklepinniam budivli, poky-nutoji veletenkymy mekanciamy. Odnak spravni proporciji buly e raziuii.

Vlasne, v cij dykosti, v ciomu carstvi chaosu, uomu liudkym oam, na dumku nespadalo odne porivniannia z zemnymy horamy. Tut vyjavlialasia orstoka krasa pus-teli, vyverenoji z planetnych hlybyn i peretvorenoji uym Soncem z rozpeenoji lavy ukami. uym, bo Sonce tut ne bulo polumjanym dyskom, jak na Misiaci y na Zemli, acholodnym blyskuym cviachom, ubytym u rudyj neboschyl. Vono davalo malo svitla ie mene tepla. Za stinamy veletochoda bulo minus 90 gradusiv temperatura na-proud lahidna dlia cijeji pory roku.

Na vychodi z uelyny Angus pobayv zagravu vona pidijmalasia oraz vye,a poky ohornula ver nebokraju, i vin ne vidrazu zrozumiv, o ce ne schid Soncia j ne

promi selektora, a volodar Tytana, otoenyj yslennymy kiciamy, ovtyj, jak med, Sa-turn.

Rizkyj kren kabiny, pronyzlyvyj zojk motoriv, na jakyj hiroskopy zreaguvaly vy-de, ni vin sam, nahadaly jomu, o teper ne as na spohliadannia. Pokirlyvo schylyvyoi dodolu, Angus naraz usvidomyv uve komizm svoho stanovya. Vysiay v zbruji,vin sovav i sipav nohamy, niby dytyna, o rozvaajesia na hojdalci, ta pry ciomu vid-uvav koen hromovyj krok diglatora. Dno uelyny stavalo dedali strimkiym. I choavin skorotyv krok, maynnyj viddil spovnyvsia nadsadnym vyttiam turbin. Veletochidopynyv u hlybokij tini, j poky Angus uvimknuv proektor, ledve vstyh obmynuty vystupskeli.

Inercija majatnykove rozihnanych vaeznych kincivok, niby skoriajuy peromuzakonovi jutona, tiahla diglator po priamij liniji, choa dovodylosia robyty povorot. Cepryzvelo do krajnioho perevantaennia dvyhuniv. Usi pokayky, jaki dosi svitylysiaspokijnym zelenym svitlom, uraz spalachnuly purpurom. Turbiny rozpalyvo zavyly,vytyskajuy iz sebe vse, na o buly zdatni. Generator tachometra holovnoho hiroskopazablymav ote, mohly perehority zapobinyky. Sydiay u kabini zahrozlyvo nachyle-noho diglatora, Angus Parvis oblyvavsia cholodnym potom, ujavliajuy, jak bezhluzdoroztroy dovirenu jomu maynu. Na astia, lye livyj liktiovyj kovpak zaepyvsia zaskeliu, skrehotnuvy, mov korabe, o siv na ryfy. Z-pid stali bryznulo skalkamy j sno-pamy vykresanych iskor, i veletochid, zdryhajuy, povernuv sobi rivnovahu.

Pilot stripnuv holovoju, radyj, o v uelyni vtratyv zvjazok iz Gosse, bo samodi-juyj peredava pokazav by na monitori vsiu joho pryhodu. Angus vyjov z hlybokoji tinii podvojiv uvahu. Jomu zrobylosia soromno sprava bula elementarna j stara, jak svit.Ade zruyty z miscia okremo teplovoz i zruyty joho, koly do nioho pryepleno vervekuvahoniv, ce absoliutno rizni rei. Vysiay v zbruji, Angus imituvav marovyj krok, ikolos buv znovu naproud sluchnianyj. Pilot u ybku bayv, jak slabkyj poruch joho rukyv tu my staje zmachom kliuvatoji lapy, a koly vin roby krok, batopodibna nohazblyskuje dyskom kolina, vysuvajuy upered.

Angus vidijov od kosmodromu ve na pjatdesiat visim my. Ce vin znav z foto-graj, zroblenych suputnykom, i z karty, vykonanoji u mastabi 1:800 (vyvav jich nape-redodni vveeri), o doroha do Graalia podiliajesia na try osnovni astyny. Peraochopliuvala tak zvane kladovye j vulkaninu uelynu, jaku vin ojno pomynuv.Druhu ojno pobayv to bula vyrva v masyvi zastyhloji lavy, zroblena serijeju ter-mojadernych vybuchiv. Ce buv najbiyj masyv zastyhlych vyvere orlandkoho vul-kana, i ranie nichto ne mih joho podolaty inake, ni zderysia strimkymy schylamy.Jaderni vybuchy vjilysia v sejsminyj barjer, o doty zatuliav prochid, i rozrizaly johonavpil tak, jak rozihrityj ni rozrizaje mat masla. Na karti, o svitylasia pered An-gusom u kabini, ce mihirja bulo he obmaliovane znakamy oklyku; vony nahaduvaly,o tut ni v jakomu razi ne mona vychodyty z mayny.

Radicija pislia termojadernych vybuchiv bula j dosi nebezpena dlia liudyny, ne-zachyenoji pancyrom veletochoda. Vychid z uelyny viddiliala vid vchodu v mihirjarivnyna zavdovky z myliu, he orna, nae prytruena saeju. A tut Angus pouv Go-sse. Nioho ne skazav jomu pro te zitknennia zi skeleju, a Gosse povidomyv, o po tojbik zvoru Velykoho pylia, na pivdorozi, radinahliad za nym zdijsniuvatyme ve Graa.

I same tam poynalasia tretia, ostannia astyna dorohy erez zapadynu. ornyjpyl, o vkryvav rivnynu mi dvoma krutoschylamy, oblipyv nohy diglatora za kolina,Angus vydko j upevneno prostuvav u nykych klubach kuriavy do maje priamovys-nych stin rozkolyny. Vin probravsia do neji kri ulamky ske, oplavlenych arom vy-buchiv. Ci skeli, tverdi mov dimant, rozsypajuy pid irydijevymy pidovamy diglatora,rozlitalysia navsibi iz svystom ku. Ale dno uelyny bulo hladeke, jak stil.

Angus opynyvsia mi obsmalenych stin u vyliaskach krokiv. Vin uris u maynu,jaka movby stala joho vlasnym, zbienym do gigantkych rozmiriv, tilom. Uvijov u

temnu hlybi, taku nespodivanu j neprohliadnu, o musyv zasvityty fary. Jichniertutne prominnia zmahalosia z klubjam moroku, o borsalosia mi stovpamy zvoru, nepuskajuy tudy rude, cholodne, pochmure svitlo neba, o jasnilo v brami mihirja. Zakonym krokom veletochoda cia svitla pliama robylasia vse bioju j bioju. Naretistiny maje zijly, nenae ne baaly vypuskaty joho veletochid Polux, namahalysiastysnuty joho nezhrabni plei v svojich kamjanych obijmach. Prote ce bula iliuzija: oba-bi mayny lyalosia po kika metriv.

I vse-taky Angus musyv upovinyty chid, bo Polux, nabyrajuy vydkosti, znovupoav zahrozlyvo chytatysia, mov kaka. Ce zumovliuvalosia zakonom pryskorennia ineneram ne poastylo pryborkaty joho povnistiu.

Ostanni trysta metriv Angusovi dovelosia derty krutym schylom, obereno pro-macujuy koen krok. Vin navi prychyliavsia do samoji ybky, ob krae bayty, kudystavyty batopodibni nohy Poluxa. Angus tak pyno vdyvliavsia v grunt pid soboju,o, raptom pidvivy holovu, a zastyh vid nespodivanky: dovkola vse tonulo v dyvnomusvitli

Velykyj py vysoiv nad bilo-rudym okeanom chvyliastych chmar, samotnio stry-miv na tli neba, priamovysnyj i ornyj. Angus a teper zrozumiv, omu dechto nazyvavpy Boym pacem. Potrochu styyvy kroky j zatrymavy na zrunij dlia ohliadumiscyni, vin sprobuvav ulovyty v styenomu spivi turbin holos Graalia, nioho ne pouvi zachodyvsia vyklykaty Gosse. Odnak i toj ne ozyvavsia. Diglator i dosi perebuvav uraditini.

I todi stalasia dyvna ri. Vzahali radikontakt iz kosmodromom buv dlia Angusanepryjemno nadokulyvym, nemovby zavaav jomu. Mabu, erez te, o pilot viduvavchaj ne v slovach, a v holosi Gosse prychovanu sturbovanis, a moe, j nedoviru. V tijtryvozi bulo baannia opikuvatysia nym, a cioho Parvis prosto ne znosyv. Teper e, kolyvin i spravdi lyyvsia sam, bo ni liudkyj holos, ani avtomatyni impusy radimajaka zGraalia ne dolynaly do nioho v cij bezkrajij bilij pusteli, vin zamis polehennia viduvsebe nepevno, jak liudyna u palaci dyv, jaka ne maje odnoho baannia pokynuty joho,doky ne pobay, o brama, dosi navsti vidynena, sama soboju zamykajesia peredneju. Angus vylajav sebe za nepotribnyj nastrij, schoyj na pereliak, i poav schodyty dozaboloenoho schylu moria. Choa j nekrutyj, schyl buv podekudy obledenilyj, i Angusorijentuvavsia prosto na ornyj Velykyj py, o siahav neba i zihnuvsia tak, nemov ispravdi buv pacem, o pidmaniuje do sebe.

Raz i vdruhe plyta pidovy veletochoda sporsnula z tupym skrehotom, skydajuydonyzu hromaddia ulamkiv iz kryanoho pancyra, ale ce kovzannia ne zahrouvalo pa-dinniam. Treba bulo tiky stavyty nohy, vbyvajuy stupni ypamy v zakarublyj nast, ace spoviniuvalo ruch. Velete schodyv vyhnutym schylom mi dvoma uelynamy,vperto hupajuy nohamy tak, o a fontany kryynok obsypaly jomu nakolinnyky jdysky kolin. Angus bayv oraz dali vhlyb dolyny, dno jakoji ve vydnilo kri tuman.Diglator spuskavsia nye j nye, a ornyj pale Velykoho pylia, vyzyrajuy z-nad mo-lono-bilych chmar, zdavavsia e hrizniym.

Tak veletochid dosiah zony tych chmar, jaki plyvly rivno j povino, mov nevydy-moju rikoju. Chmary obijnialy joho stehna, tuman zatulyv kabinu, ale znyk umy, naejoho zdmuchnuly. e kika chvylyn ornyj Pale bovvaniv nad perystoju bilynoju jak kamjanyj stovp sered piny i kryhy arktynoho okeanu. Potim Pale znyk, Angusspynyv i prysluchavsia, bo raptom jomu zdalosia, niby uje slabkyj uryvastyj pysk.Povertajuy diglator to livoru, to pravoru, vin ekav, ob cej plaksyvyj spiv, ue cil-kom vyraznyj, zazvuav odnakovo v oboch vuchach.

Peleng vychodyv z Pacia, podajuy virnyj napriamok. Angus piov prosto na nioho.Koly b vidchylyv, uryvastyj sygnal stav by holosniym i tryvonym. Krokomir pokazavsotu myliu. Bia astyna dorohy lyylasia pozadu. Mena, pidstupnia, rozkynulasiapered nym, ohornuta imloju. Vaki chmary teper temnily vysoko nad nym, vydymis

siahala kikasot metriv. Anerojid pokazuvav, o tut poynajesia najbia zahlybyna,ale z micnym gruntom.

Angus iov, pokladajuy i na sluch, i na zir, bo stalo vydnie, erez snih oevy-dno, to buv dvookys zamerzloho vuhleciu j angidrydy inych zastyhlych haziv. Zridka z-pid nych vyhliadala morena slid liodovyka, jakyj utysnuvsia koly u rozpadynu vul-kaninoho masyvu, proorav jiji plazujuoju tueju, skuvav kryhoju skeni ulamky, a po-tim, vidstupajuy abo tanuy vid magmy v hlybynach Tytana, lyyv morenu v chaoty-nomu bezladi.

Krajevyd zminyv, mov zymovoho poludnia. Znyk jedynyj suputnyk Poluxa joho vlasna ti. Velet stupav upevneno, hruznuy metalevymy erevykamy v snihu, vdzerkalach zadnioho baennia Angusovi bulo vydno vlasni slidy, hidni tyranozavra najbioho z-pomi dvonohych chyakiv mezozoju. Za cym slidom Angus pereviriav na-priamok.

Z pevnoho asu joho poalo peresliduvaty nejmovirne viduttia, niby vin ne sam ukabini, a za joho spynoju je ina liudyna, vin a uv jiji dychannia. To bula haliucynacija,o vynykla, mabu, vid perevtomy sluchu monotonnymy radisygnalamy. Angus ceznav, ale vona tak jomu dopekla, o vin zatrymav viddych. Todi druhyj protiahlo zit-chnuv. Neve ne haliucynacija, a o ine?.. Pilot zbyvsia z rytmu, kolos zatoyvsia.Ledve vtrymav joho j poav hamuvaty, a poky zovsim spynyv.

Toj druhyj perestav dychaty. Neve ce buv vidhomin z maynnych kolodiazivdiglatora? Stojay na misci, Angus vdyvliavsia v navkolynij prostir, a poky pobayvna bezmenych snihovych pokryvalach ornu rysku, znak oklyku, namaliovanyj tuiuna bilyni horyzontu. Zvidsy hodi bulo rozibraty, y to taka skelia, y skupennia chmar.I choa vin zrodu ne bayv veletochoda u zymovij obstanovci ta e j z vidstani myli, johoochopyla vpevnenis, o to diglator Pirxa.

I vin ruyv do nioho, navi ne zvernuvy uvahy na sygnal, jakyj rizav vucha dedalisynie. Angus dodav kroku. orna vertykana pliama dvojilasia na bilomu tli, bo digla-tor zdryhavsia vid konoho kroku. erez kikanadcia chvylyn ve mona bulo zrozu-mity spravni rozmiry pliamy. Tudy bulo z pivmyli, moe, trochy bie. Teper Angus isam dyvuvavsia, omu ne poslav u toj bik radisygnaliv. omu ne zvauvavsia. Do slizudyvliajuy u posta zaliznoho veleta, Angus pomityv za ybkoju, v serci kolosa, ma-lekoho olovika, jakyj, vysiay posered kabiny, ruchavsia niby pavuok u pavutynni.Angus iov za nym, i jichni velety lyaly po sobi dovhi chvosty kuriavy, nae korablispinenu boroznu vody na mori.

Angus nazdohaniav joho, vodnoas ne zvodiay oka z dorohy poperedu. A tam bulona o podyvytysia. Viddalik kluboylasia zaviriucha, u prosvitach jakoji zblyskuvalae slipuia za snih bilyna. To bula zona cholodnych gejzeriv.

Todi Angus poklykav toho, za kym hnavsia. Poklykav raz, udruhe, vtretie, ale tojne vidpoviv, a navpaky dodav kroku, niby namahajuy utekty vid svoho riativnyka.Angus peresliduvav utikaa, oraz bie rozchytujuy tulub svoho kolosa, vymachujuyjoho mohutnimy rukamy, pospiav do zahybeli, bo strilka krokomira tremtila bilia er-vonoji podilky 48 my na hodynu. Angus dovho kryav zachryplym vid chvyliuvanniaholosom, ta raptom jomu zacipylo, bo orna posta poala rozyriatysia, spuchajuy, jijikontur utratyv itkis, i vin bayv u inomu diglatori ve ne liudynu, a velyku ti, jakarozmyvala u bezformnu pliamu, a poky rozvijalasia j znykla.

Angus lye teper zbahnuv, o hnavsia sam za soboju. To buv dosy ridkisnyj, od-nak vidomyj i na Zemli, v Apach, fenomen pid nazvoju Pryvyd Brokena. Vlasne vi-dobraennia na tli jasnych chmar.

Vraenyj cym vidkryttiam, pryholomenyj orstokym rozaruvanniam, Angus na-pruyv usi mjazy, sudomno chapajuy povitria, spalachnuv liuttiu j rozpaem, ladenspynyty vidrazu, bez zatrymky. Ta nutroi kolosa nae vybuchnuly, joho arponulo ikynulo vpered. Optymetry chliupnuly ervinniu, jak rozpanachani yly krovju. Diglator

zadvyhtiv usim korpusom, nae korabe, o naporovsia na pidvodnyj ryf, i poav chyly-ty. Jakby Angus ne schamenuvsia j ne pereviv joho na poviniyj krok, veletochid za-valyvsia b.

Bahatoholosyj protest raptovo perevantaenych agrehativ zaspokojivsia, Anguspovysnuv z rozepirenymy nohamy, dychajuy tak vako, niby sam probih oci vakiostanni myli. Sliozy rozaruvannia j hnivu stikaly joho rozpailym oblyiam. Trochyzaspokojivy, vin vyter mjakoju pidkladkoju rukavyci spitnili brovy, tymasom jak gi-gantka lapa veletochoda, povtoriujuy cej joho ruch, pidnialasia vhoru, zatulyla viknokabiny peredpliiam i z hurkotom udaryla v vyprominiuva, roztaovanyj na bezholo-vych pleach. Angus zabuv vidkliuyty pravyciu z konturu!

Cej erhovyj iditkyj vynok ostatono pryviv joho do tiamy. Angus rozvernuvsia,ob vlasnym slidom pity nazad, bo zvuky pelenga zovsim rozladnalysia. Musyv statyna dorohu i jty neju, doky bude zmoha, a jako joho zaslipy zaviriucha v zoni gejzeriv, vin rozhaniatyme jiji vyprominiuvaem.

Vreti Angus vidukav te misce, de joho zbyla z pantelyku fatamorhana dzer-kalo z chmar ta haziv. A moe, vin zduriv e ranie, koly piddavsia ne na optynyj, ana akustynyj obman i perestav zistavliaty peleng iz kartoju? Misce, kudy joho zaneslo,vyjavylo ne due daleko vid dorohy, za krokomirom jakycho devja my. Ale na kartitam ne bulo nijakych gejzeriv vony tiahlysia dali na pivni; ce dovodyla rozvidka OPS.erez te Marlin i poradyv ity z Roembdena do Graalia krunym liachom z pivdnia,bramoju zahlybyny, jaku nikoly dosi ne zatopliuvalo, choa j zasypalo snihom gejzeriv.Marudno, ale bezpeno. V najhiromu razi zapadynu mohly perehorodyty diuny dvooky-sovoho snihu, odnak diglator mav dostatniu potunis, ob podolaty navi pjatymetrovikuuhury, a koly b zastriav, Graa vyslav by budozery z dystancijnym upravlinniam,zniavy jich z robit u achti.

Ale nichto ne znav, de same propaly oti try veletochody. Bo bezperervnyj ra-dizvjazok ne dijav u zahlybyni, na staromu liachu. Joho pislia tych katastrof poky-nuly. Krim toho, do pivdennoji zapadyny ne dochodyly j korotki chvyli, ta j re-transliuvaty jich ne mona bulo ade Tytan ne maje inosfery. Dovodylosia vyko-rystovuvaty satelitarni radiperedavai, odnak Saturn chvostom svojeji burchlyvojimagnitosfery hluyv bu-jake vyprominiuvannia, krim lazernoho. Choa lazeryGraalia, probyvajuy naaruvannia chmar, dosiahaly patrunych suputnykiv, odnak tisuputnyky, ne osnaeni peretvoriuvaamy chvy takoho yrokoho dipazonu, buly ne-spromoni perekoduvaty svitlovi impusy na radisygnaly. Mohly, opravda, posylatyspalachy v zahlybynu, ta ce, na a, nioho ne dalo b. Podolaty gejzerovi buri mih tikylazer takoji potunosti, jaka rozplavyla b dzerkala suputnykiv. Vyvedeni na orbity, kolyGraa ie tiky rozbudovuvavsia, dzerkala ve zaznaly pevnoji koroziji i pohlynalynadto bahato promenevoji energiji, choa maly b vidbyvaty jiji na 99 vidsotkiv. U cejklubok nedohliadiv, rozbazariuvannia zasobiv, pospichu, neitkoji roboty transportu tazvyajnoji durosti, prytamannych liudiam skri, a ote i v kosmosi, odyn po odnomuvtiahlo j oti veletochody, za jakymy j slid zapavsia. Lyala ostannia nadija na micnyjgrunt zapadyny. Ta y takyj vin tverdyj? Angus nevdovzi mav peresvidytysia v ciomu.Jako vin speru spodivavsia vyjty na slid svojich poperednykiv, to teper ue vtratyvna ce nadiju. Jov za azymutom, bo doroha tiahlasia vhoru, a poky vyvela joho z tijejikuriavy. Livoru vysoily zanureni v chmary strimaky davnioji magmy, z jakoji viterpoobmitav snih. Angus rozvalyvo obmynuv ce misce. Piov kamenolomneju vpoperekobledenilych uelyn, u kryzi bulo vydno bubaky nezamerzloho hazu. Koly zaliznistupni raz i vdruhe prolamaly kryanu karalupu, zapadajuy v poronynu, zniavsiatakyj hurkit i trisk, jakyj uje, mabu, lye kapitan kryholama, taraniay poliarni to-rosy.

Per ni ruyty dali, Angus dbajlyvo ohlianuv nohy veletochoda. Potim e dovhomoroyvsia, poky pouv uryvastyj zumer odnakovoho tonu. Trochy zhodom sygnal u

pravomu navunyku zasvystiv, a v livomu zahuv basom. Oto Angus terpliae ober-tavsia, poky zumery zazvualy v unison.

Poperedu mi nagromadenymy kryanymy plytamy vidkryvsia dosy yrokyj pro-chid, to bula ne vodiana kryha, a zastyhli vuhlevodni. Dodolu Angus zijov hrubozer-nystym suchym ebenem, osyly strymujuy vydkis, bo tysiaa visimsot tonn vele-tochoda tiahly zi schylu vnyz. Vkryti chmaramy vulkanini stiny kratera rozstupylysia,j pered oyma postala ulohovyna. Vin spodivavsia j tut pobayty miscynu, zabarvlenuvsima kolioramy rajduhy, ale pobayv Birnamkyj lis

Z tisnych otvoriv byla dobra tysiaa gejzeriv, vykydajuy v otrujnu atmosferu ky-pliai strumeni amonijevych rozyniv. Derela pid strachitlyvym tyskom vystriliuvalyridynu v temne nebo, peretvoriujuy joho na kalamutnyj chaos.

Angus buv peven do nioho strumeni ne doberusia, experty daly garantiju, todumav ne pro ce. Slid bulo abo vidrazu povernutysia do Roembdena, abo prosuvatysiadali, sluchajuy beznevynni zvuky v navunykach, mov pidstupnyj spiv Odissejevychsyren. Brudno-ovti chmary, vaki j ledai, rozplyvalysia nad usijeju zapadynoju, abyspadaty dodolu dyvnym lypkym snihom, o, zastyhajuy, peretvoriuvavsia na spravnizarosti Birnamkoho lisu, chymernoho j vorukoho.

Vlasne, ce dyvo lye z velykoji viddali ymo nahaduvalo zasypanu snihom puu.Zapekla hra agresyvnych chiminych spoluk, jaku ve as pidyvliuvaly novi pryplyvy,bo okremi grupy gejzeriv byly bezperestanu v nepohamovne rozmirenomu rytmi.Stvoriuvaly lamki, movby porcelianovi dungli, o siahaly vermynoji vysoty. Ciomuspryjala j slabka gravitacija.

Bili sklysti chai nakladaly odna na odnu, a koly nyni ve ne mohly utrymatymasyvu mereanych rozhalue, o bez upynu pnuly u nebo, to osypalysia j zavaliuva-ly iz protiahlym hurkotom, jak vselenkyj sklad porceliany v chvylynu zemletrusu. Zre-toju, same porcelianotrusom chto lehkovano j nazvav ci obvaly birnamkych lisiv.

Pryholomlyve j vodnoas beznevynne vydovye obvalu mona bulo ohlianuty lyez vertoliota.

Otakyj buv lis Tytana; zblyka vin zdavavsia netryvkoju konstrukcijeju, bilopin-noju j mereyvnoju, prote ne tiky veletochid, a j liudyna v skafandri mohla prodertysiakri joho chai. Ne prosto zahlybyty u taku lehu vid pemzy, zastyhlu pinu, ymoserednim mi skryaniloju mazziu i mereyvom, spletenym z najtonych porcelianovychvolokon. Nichto ne zmih by ruchatysia tam vydko, a vse prosuvavsia b upered, bo tojbezmir nahaduvav spravniu chmaru z drahlystoji pavutyny usich vidtinkiv biloho vid perlamutrovo-opalovoho do slipuo-molonoho.

Uvijty do lisu bulo molyvo, ta nichto ne mih daty garantiji, y ne perebuvaje samecia astyna lisu ve na mei vytryvalosti j y ne zavalysia vona, chovajuy mandrivnykapid kikasotmetrovym arom samorujnivnoho sklyva, jake zdajesia puchom lye v malijkikosti.e ranie, koly Angus perebuvav na traversi j porcelianovyj lis chovavsia za or-nym vystupom hirkoho schylu, zvidty lynulo bile siajevo, nemov provist, o zvidtymaje zijty sonce. Te svitlo nahaduvalo lelitky, o liahaju na chmary zemnoho Pivni-noho Liodovytoho okeanu, koly korabe, jakyj plyve u vidkrytych vodach, nablyajesiado liodovych poliv.

Angus iov nazustri lisu. Vraennia, niby stoji na korabli abo skorie sam je tymkorablem, pidsyliuvalo rozmirenym pohojduvanniam zaliznoho veletnia. Poky vinschodyv z krutyzny, siahajuy pohliadom horyzontu, okreslenoho svitloju linijeju, lis izvysoty zdavavsia rozpleskanoju na poverchni chmaroju, vsia poverchnia jakoji zdyma-lasia j sipala u nezbahnennomu nervovomu tremtinni. Angus iov, a chmara zrostala jzrostala, niby barjer materykovoho liodovyka. Pilot ue bayv dovhi, pokrueni jazyky,o vidchodyly od nioho; mov snihovi lavyny, vony ruchalysia v nejmovirno spovine-nomu tempi. Lye todi, koly od snihovych klubkiv joho viddilialo kika sot krokiv, Angus

poav rozrizniaty otvory, o ziajaly v nych: i velyki, nae vchody do peer, i mali, movnory. Vony temnily v spletinni puchnastych haluzok i kryslatoho hillia z napivkalamut-noho, napivbiloho skla.

Pid erevykamy veleta zachriaskotiv ebi, hostryj i krychkyj. Radi na dva ho-losy zapevnialo, o mayna ruchajesia v potribnomu napriamku, to Angus i jov, po-duav homin motoriv, o zbiyly oberty, aby podolaty zrostajuyj opir. Angus uvskrekotlyve zojkannia chaiv, jaki rozlamuvav kolinamy i korpusom veletochoda,pozbuvy peroho pereliaku. Teper vin bojavsia ly odnoho: lehe znajty holku v kopycisina, ni bodaj odnoho z tych, o propaly. V cij huavyni ne lyalosia slidiv, bo fontanygejzeriv yvyly chmaru, kona vyrva j provalyna zarostaly vydko, mov yva rana.

Angus proklynav nepovtornu krasu, jaka joho otouvala. Toj, chto nazvav jiji Bir-namkym lisom, zapozyyvy nazvu v expira, buv, pevno, estetynoju naturoju, ale za-raz