Leksikon multukuturalnosti

7/25/2019 Leksikon multukuturalnosti

1/130

leksikon MUL

TIKULTURALNO

STI


2/130

LeKsikoN

multiKULTuralnosti


3/130

Izdava:

Centar za interkulturnu komunikaciju, Petrovaradin

Za izdavaa:

Aleksandra uri Bosni

Uredila:


Autori odrednica:Dr Dragana V. Todoreskov

Dr Aleksandra uri Milovanovi

Ma Aleksandra Kolakovi

Dizajn i priprema:

Dunja ai

Lektura i korektura:

Jelena Bosni

tampa:

Tuli, Vrac

Tira:500

Decembar, 2014.

Projekat podrao:

Sekretarijat za obrazovanje,upravu i nacionalne zajednice APV


4/130

3

B

Predgovor

Multikulturalnost je, nesumnjivo, injenica savremenog

sveta. Svega desetak drava se danas mogu smatrati mono-

kulturalnim i u njima ivi samo 0,5% svetskog stanovnitva.

Podatak da se u svetu koristi preko 6.500 razliitih jezika, a da

su ljudi koji njima govore (bez obzira na veliinu ovih jezikih

grupa) graani neto manje od 200 drava, snano ilustrujeovu dramatinu kulturnu i etniku kompleksnost.

Vojvodina je, takoe, izrazito multietnika i multikultural-

na zajednica. Prema popisu iz 2011. godine, graani su se sa-

moidentifikovali u okviru dvadeset i jedne nacije. Pored toga,

specifinost Vojvodine ogleda se i u visoko institucionalizova-

noj zatiti manjinskih zajednica. Od Drugog svetskog rata pa

do danas raste broj ustanova kojima je cilj ouvanje kulture iidentiteta nacionalnih zajednica. Obrazovanje, informisanje i

kultura su oblasti u kojim su manjinska prava najvie razvije-

na. U Vojvodini je u slubenoj upotrebi est jezika, a nacional-

ni saveti i zavodi za kulturu pojedinih nacionalnih zajednica

su tela, koja, svakako, predstavljaju korak vie u ostvarivanju

manjinskih prava.


5/130

4

B

Multikulturalnost i multietninost, dakle, vie nisu novost.

Niti sami po sebi predstavljaju prednost, niti poseban hendi-

kep. Ili, drugaije reeno, mogu biti i prednost, ali i ozbiljan iz-

vor problema. Sve zavisi od toga na koji nain drutveni akteri

doivljavaju kompleksnost i razliitost koja ih okruuje.

Jer, dok s jedne strane imamo bogatstvo razliitosti, s dru-

ge strane je sve prisutnija (samo)getoizacija; s jedne strane

imamo est slubenih jezika, a s druge strane, injenicu da se,

osim u specijalizovanim TV emisijama manjinskih redakci-ja, ti je zici se jedva uju u javnom prostoru... Tendencija da

se multikulturalnost doivljava na povran, folklorni nain,

takoe je prisutna. Odsustvo kompleksnijeg razumevanja mul-

tikulturalnosti vidljivo je u razliitim drutvenim nivoima. Po-

sebno, po naem miljenju, meu mlaom populacijom, koja

je posebno sklona pojednostavljenom, binarnom ematizmu

(mi oni, nai njihovi).Cilj ovog projekta je da se mladima srednjokolskog uz-

rasta (15 19 godina), u formi leksikona, na struan ali isto-

vremeno i popularan nain, predstave osnovni pojmovi mul-

tikulturalnosti iz sociolokog, antropolokog, pravnog, politi-

kolokog i kulturolokog ugla. Leksikon je takoe namenjen i

srednjokolskim profesorima i NVO aktivistima, kao neka vr-

sta podsetnika za predavanja, radionice ili debate...



6/130


7/130

7

AutonomijaPotie od grkih rei (auto) = sam i (nomos)= zakon tj. samozakonje. Podrazumeva pravo da odre-

ene teritorije ili socijalne grupe, zbog svoje posebnosti,

imaju prava da same donose odreene zakone ili dru-

ga pravna akta. Autonomija poiva na ideji da drava ne

mora neposredno da ureuje sve pravno vane odnose.

Uslovi za uspostavljanje autonomije kreu se od geo-grafskih - posebnog poloaja podruja, etnike strukture

i karakteristika (kulture, vere, jezika, istorije, tradicije),

pa do posebnih ekonomskih i politikih specifinosti.

Autonomija moe biti politika, etnika, teritorijalna,

kulturna, ekonomska i funkcionalna i/ili verska. U po-

litikoj autonomiji, re je o samostalnom upravljanju u

okviru jedne drave (samozakonodavstvo, samouprava,politika nezavisnost, samostalnost). Teritorijalna auto-

nomija predstavlja posebni status jednog dela teritorije

neke drave u odnosu na ostatak te iste drave. Kultur-

na autonomija podrazumeva pravo narodnosti ili etnike

grupe, koje su manjina u vienacionalnoj dravi ili et-

niki i jeziki ne pripadaju vladajuoj naciji, da razvija-

ju svoj jezik i svoju kulturu u okviru ustanova koje samiosnivaju i kojima sami upravljaju. Ekonomska autono-

mija je oblik autonomije (najee autonomije regiona)

u oblasti privrede. U verskom smislu, autonomija pod-

razumeva samostalnost odreene crkve. Funkcionalna

autonomija predstavlja pravo institucija u oblasti obra-

zovanja, zdravstva ili kulture da samostalno organizuju

svoju delatnost i finansiranje. U psihologiji, pojam auto-

A


8/130

8

A

nomija odnosi se na samostalnost i nezavisnost miljenja

i delovanja individue u odnosu na autoritete i socijalnu

sredinu. Institucionalna autonomija podrazumeva pravo

pojedinih institucija (kola, bolnica, univerziteta i sl.) da

uivaju samostalnost u osnivanju, radu, upravljanju i fi-

nansiranju svojih aktivnosti.


9/130

B

b


10/130


11/130

11

B

BakaGeografski region u Vojvodini. Deo Bake pripada i Ma-arskoj, odnosno maarskoj upaniji Ba-Kikun (ma.

Bcs-Kiskun). Tragovi prvih naselja na teritoriji Bake

potiu iz kamenog doba, a nalazila su se uz obalu Duna-

va i Tise. Tragovi iz bronzanog doba svedoe o pristustvu

brojnih naroda: Kelta, Rimljana, Huna, Slovena, Germa-

na i Avara. U 9. veku, Bakom je vladao bugarski voj-voda Salan, sa prestonicom u Titelu. Nakon zauzimanja

panonskog basena od strane Maara, stanovnici Bake

bili su Maari, Peenezi i drugi. Doseljavanje Srba je po-

elo, u veoj meri, u 15. veku za vreme vladavine kralja

Sigmunda. Godine 1526. Baka je bila teritorija neza-

visne drave, kojom je vladao samozvani srpski car, Jo-

van Nenad. Prestonica njegove drave bila je Subotica.

Posle pada Budima i Segedina (1542), Baka dolazi pod

tursku vlast, a na teritoriji Bake se uspostavlja Sege-

dinski sandak, podreen Budimskom paaluku. Baka

je bila podeljena u 6 nahija: bajsku, subotiku, segedin-

sku, somborsku, baku i titelsku. Nakon toga, za vreme

Habzburke vladavine, Baka je bila podeljena na civilni

deo Baku i Bodroku upaniju i vojni deo Vojnu gra-

nicu. Srbi su inili veinu u naseljima Bake do poetka

19. veka, kada poinje intenzivnija kolonizacija Maara,

Nemaca, Slovaka, Rusina, to e u izmeniti etniku sliku

ovog regiona. Kao i Banat i Srem, Baka postaje deo Srp-

ske Vojvodine, a kasnije i Vojvodstva Srbije i Tamikog

Banata. Od 1918. godine, Baka postaje deo Kraljev-

stva Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevine Jugoslavije),


12/130

12

B

a od 1945. godine, deo je Autonomne Pokrajine Vojvo-

dine. Na prostoru Vojvodine, Baka je administrativno

podeljena na Junobaki, Severnobaki i Zapadnobaki

okrug, dok su vei gradovi: Novi Sad, Subotica, Sombor,

Baka Palanka, Vrbas, Beej, Senta. Srbi ine veinsku

etniku zajednicu, zatim Maari, Bunjevci, Hrvati, Slo-

vaci, Rusini.

BalkanizacijaBalkanizacija je geopolitiki termin koji se esto kori-

sti da bi se oznaila specifina rascepkanost ili izrazita

usitnjenost teritorija u organizacionom ili drutvenom

smislu. Koristi se da bi se opisao proces fragmentacije

ili podele na regije u okviru jedne drave ili u okviru ma-

njih regiona, a koji prate konflikti i meusobna nepri-

jateljstva. Termin je nastao krajem Prvog svetskog rata

(19141918) kako bi se opisala politika i etnika ras-

cepkanost na podruju Balkana, nakon raspada Osman-

skog carstva i Habzburke monarhije. Carstva su nestala,ali je pojam opstao i koristio se i tokom dvadesetog veka,

najee sa ciljem negativnog predstavljanja odnosa u

nekom regionu. Danas se termin balkanizacija upotre-

bljava i kao peorativni izraz kojim se oznaava podela

teritorija jedne sloene drave na manje drave (etniki

homogene entitete) u kojima su novonastale drave u


13/130

13

B

komplikovanim odnosima i sukobima. Odnosi se i na sta-

nje rascepkanosti, zaotrenosti odnosa i sukoba interesa

u jednom regionu sa nesigurnim ishodom i nemoguno-

u pronalaska sporazumnog reenja u vezi spornih pi-

tanja. Generalno, termin balkanizacija se koristi da bi se

opisali procesi raspada i deljanja i ne odnosi se samo na

politike aspekte.

BanatTakoe, geografski region u Vojvodini. Ali ne samo u

Vojvodini. Banat se prostire i na teritorije Maarske (vr-

lo mali deo), Rumunije (najvei deo) i Srbije. Na teritoriji

Vojvodine, Banat je administrativno podeljen na okruge:

Severnobanatski, Srednjobanatski i Junobanatski. Naj-

vei grad srpskog dela Banata je Zrenjanin, zatim slede

Panevo, Kikinda i Vrac. Istorija Banata bila je veoma

dinamina. U 2. veku, Banat je bio deo rimske provincije

Dakije. Sloveni se na prostoru Banata prvi put pominju

u 4. veku. Retki istoriografski izvori, kao to je maar-ska hronika Gesta Hungarorum, navode da je u devetom

veku Banatom vladao bugarski vojvoda Glad, koji je bio

vazal bugarskog cara Simeona. Osnivanjem maarske

kraljevine, Banat oko 1028. godine, potpada pod maar-

sku vlast sve do 1552. godine, kada ga Turci osvajaju.

Banat je pod Turcima nazvan Temivarski vilajat i kao


14/130

14

B

trakav je postojao sve do 1717. godine. Srbi su u Bana-

tu (u gradu Vrcu) podigli ustanak protiv Turaka (1594),

pod vostvom vladike Teodora. Ustanak je uguen, pa e

tek Poarevakim mirom (1718) Banat biti u potpuno-

sti osloboen od Turaka i doi pod austrijsku vlast, ovog

puta ureen kao vojnika provincija Tamiki Banat. U

Banatu, dominantna etnika zajednica bili su Srbi, ali je

tokom 18. i 19. veka austrijska vlast sprovela masovnu

kolonizaciju Nemaca i drugih etnikih grupa - Maara,Rusina, Rumuna, Slovaka. Tokom 18481849. godine,

zapadni deo Banata bio je u sastavu Srpske Vojvodine,

autonomnog regiona u okviru Austrijskog carstva, a od

1849. delovi Banata postaju deo nove pokrajine, nazva-

ne Vojvodstvo Srbije i Tamiki Banat. Glavni grad ove

pokrajine bio je Temivar. Godine 1918. u Banatu je pro-

glaena Banatska republika sa seditem u Temivaru, alije ona trajala vrlo kratko. Zavretkom Prvog svetskog

rata, Trijanonskim ugovorom sklopljenim u Versaju,

teritorija Banata podeljena je izmeu Kraljevine Srba,

Hrvata i Slovenaca (kasnije Kraljevine Jugoslavije), Kra-

ljevine Rumunije i Kraljevine Maarske. Nakon Drugog

svetskog rata 1945. godine, Banat postaje sastavni deo

Autonomne pokrajine Vojvodine, podeljen na severno-banatski, junobanatski, srednjebanatski i okrug terito-

rije grada Beograda (optina Palilula). U ovom etniki

i konfesionalnom raznolikom regionu, danas ive Srbi,

Rumuni, Slovaci, Maari, esi, Bugari, Hrvati, Makedon-

ci, odnosno pripadnici pravoslavne, grko-katolike, ka-

tolike, protestantske, muslimanske veroispovesti.


15/130

15

B

BunjevciNacionalna zajednica u Vojvodini, koja preteno ivi uBakoj i u manjem broju u Banatu. Prema popisu iz 2011.

godine 16.706 ljudi izjasnilo se kao Bunjevci. Najvei broj

Bunjevaca ivi u optinama Subotica, Sombor, Baka To-

pola i Novi Sad. Naselja sa znaajnim brojem bunjeva-

kog stanovnitva su: Ljutovo, Bikovo, Gornji Tavankut,

Donji Tavankut, uriin, Mala Bosna, Stari ednik, Baj-mok (optina Subotica). U istorijskim izvorima Bunjev-

cima se naziva slovenska grupa koja je ivela u planin-

skim predelima zapadne Hercegovine i kontinentalne

Dalmacije. O poreklu imena Bunjevaca postoji nekoliko

teorija, meu kojima je najzastupljenija ona da njihovo

ime potie od reke Bune, u ijoj su neposrednoj blizi-

ni iveli. Druga teorija je da su ime dobili po kamenim

kuama bunjama,u kojima su iveli. Kako su Bunjevci

bili preteno stoari, stalno su se kretali u potrazi za bo-

ljim uslovima ivota. Tako su jo u 17. i 18. veku naselili

prostore dananje severne Vojvodine, tanije Suboticu,

Sombor i Bajmok sa okolinom. Iako su vremenom, kao i

druge etnike grupe, pretrpeli procese asimilacije sa ve-

inskim stanovnitvom, Bunjevci su ouvali svoju zajed-

nicu negujui katoliku religiju i specifian govor to-

kavsko-ikavsko nareje. Katolika crkva je za bunjevaku

zajednicu oduvek bila vaan faktor zajednitva. Mnogi

dananji obiaji Bunjevaca vezani su za verske svetko-

vine: uskrnji obiaji, Duhovi, zahvale Bogu za uspenu

etvu Duijanca, pojedinane slave svetaca imenda-

ni, boini i drugi obiaji. U muzikoj tradiciji Bunjevaca,


16/130

16

B

tambura je najzastupljeniji instrument, na kojoj se izvo-

de: bunjevako momako kolo, veliko i malo bunjevako

kolo, devojako, babako, tandrak itd.


17/130

C


18/130


19/130

19

C

Civilno drutvoKao sinonim koristi se i izraz graansko drutvo. U naj-irem smislu pod civilnim drutvom se podrazumevaju

graanske i socijalne organizacije formirane izvan dr-

avnih stuktura, koje, istovremeno, nemaju primarni

ekonomski interes. Cilj im je promovisanje i ostvarivanje

optih interesa i vrednosti, u oblastima kojima se drava

ne bavi, ili se ne bavi u dovoljnoj meri. Civilno drutvopredstavlja graane koji su aktivni u javnoj sferi. Dru-

tveno delovanje, koje stvara civilno drutvo je javno

delovanje u korist optih interesa. Civilno drutvo je po-

srednik izmeu drutva, kao sfere privatnog i drave, kao

sfere javnog, a osnovni cilj je izgradnja demokratskog,

modernog drutva. S druge strane, nepostojanje civilnog

drutva ozbiljnoi dovodi u pitanje funkcionisanje demo-

kratske drave i stvara autoritarnu i nedemokratsku at-

mosferu. Pojam civilnog drutva podrazumeva razvija-

nje tolerancije, odnosno, prihvatanje drugih i razliitih

kao ravnopravnih i slobodnih lanova zajednice. Oblici

organizovanja civilnog drutva su: nevladine organizaci-

je, udruenja graana, sindikati, dobrotvorne organiza-

cije, grupe samopomoi, drutveni pokreti i sl. U uem

smislu pod ovim pojmom uglavnom se podrazumevaju

nevladine organizacije. Sutinu delovanja nevladinih or-

ganizacija ini povezivanje pojedinaca bez posredovanja

ili kontrole drave, radi ostvarivanja nekog zajednikog

cilja. Nevladine organizacije su neprofitne, imaju status

pravnog lica, nepartijskog su karaktera i zasnovane su na

dobrovoljnom radu i ulaganju sredstava svojih aktivista.


20/130

20

C

Nevladine organizacije mogu sluiti svim lanovima dru-

tva (fondacije, humanitarne i dobrotvorne organizaci-

je, savetodavne organizacije) ili samo lanovima odree-

nih drutvenih grupa (profesionalna udruenja, klubovi,

komore, politike partije, savezi). Nevladine organizacije

mogu biti korisna alternativa u reavanju mnogobrojnih

problema koje dravni organi i institucije ne uspevaju

da ree ili ne reavaju na zadovoljavajui nain. Bave se

ljudskim pravima, zatitom okoline (ekologijom) i sli-nim temama. Pokretanjem pomenutih tema i konkretnih

akcija, nevladine organizacije mogu, u izvesnoj meri, da

kontroliu dravnu vlast i ukazuju na probleme u dru-

tvu koje je potrebno reiti.


21/130

D


22/130


23/130

23

D

DemografijaDrutvena nauka o stanovnitvu. Istrauje i prouava za-konitosti u biolokom i migratornom kretanju stanovni-

tva, promene u demografskim strukturama (biolokim,

socio-ekonomskim i intelektualnim), kao i kretanja sta-

novnitva prouzrokovana drutvenim i ekonomskim fak-

torima. Kao interdisciplinarna nauka, povezana je sa

matematikom, statistikom, ekonomijom, sociologijom,medicinom, psihologijom, antropologijom i biologijom.

Kao metod rada koristi popis stanovnitva koji se vri

svakih deset godina. U Vojvodini se popis stanovnitva

sa pregledom etnikih zajednica vri od 1900. godine.

Poslednji popis stanovnitva u Srbiji bio je 2011. godi-

ne. Prema tom popisu u Vojvodini je 2011. godine ivelo

1.931.809 stanovnika, od toga: 1.289.635 Srba (63,8%),

251.136 Maara (13,0%), 47.033 Hrvata (2,4%), 42.391

Roma (2,2%), 50.321 Slovaka (2,6%), 25.410 Rumu-

na (1,3 %), 22.141 Crnogoraca (1,1%), 13.928 Rusi-

na (0,7%), 10.392 Makedonaca (0, 5%), 3.272 Nemaca

(0,2%), te pripadnici ostalih zajednica (Albanci, Akalije,

Bugari, Bunjevci, Bonjaci, Goranci, Slovenci, Ukrajinci,

okci, Vlasi i dr.). U Vojvodini je registrovano ukupno 29

nacionalnih zajednica.

Demografska analiza stanovnitva Vojvodine pokazuje ko-

liko je ovo podruje multietniko i multikonfesionalno.

Kada je re o dominantnim religijama, pravoslavnu veru

ispoveda 1.357.137 (70,25%) stanovnika Vojvodine, ka-

toliku 336.691 (17,43%), protestantsku 64.029 (3,31%)

i islamsku 14.206 (0,74%).


24/130

24

D

DemokratijaRe je izvedena od grkih rei demos () = narod ikratein () = vladati, tj. vladavina naroda, a na-

stala je sredinom 5 veka p.n.e. i oznaavala je politi-

ki sistem u nekim grkim gradovima-dravama (Atina).

Moderno shvatanje demokratije nastalo je na osnovu

naslea antike, teorija drutvenog ugovora, kao i uenja

prosvetitelja. Sjedinjene Amerike Drave su prva, mo-derna demokratska drava. U svom uvenom govoru u

Getizburgu, 1863. godine, tadanji ameriki predsednik

Linkoln je moda najbolje izrazio duh demokratske vla-

davine rekavi da je demokratija vladavina naroda, od

naroda, za narod. Demokratija, kao politiki pojam, je

sistem vladavine koji se realizuje kroz predstavnika te-

la i kroz glasanje za predstavnike naroda koji ce vladati

u njegovo ime. Ovim je demokratija politiki sistem koji

obezbeuje kontrolu onih koji vladaju od strane onih u

ije ime vladaju. Kao kulturni sistem demokratija pret-

postavlja znaajan stepen autonomije (samoodredjenja

drustvenih institucija) i podrazumeva splet drutvenih

uslova i institucija iji je cilj da obezbede ravnopravan

polozaj svih lanova drutva, u pogledu svih materijalnih

dobara i uslova za ivot, razvoj i sreu pojedinca. Danas

postoji podela na direktnu (neposrednu) i reprezentativ-

nu (predstavniku) demokratiju. U direktnoj demokra-

tiji svi graani aktivno uestvuju u procesu donoenja

politikih odluka. U predstavnikoj demokratiji graani

na izborima biraju svoje predstavnike u parlamentu koji

potom donose odluke u njihovo ime. Veina savremenih


25/130

25

D

demokratija je predstavnika demokratska republika.

Da bi se dravni sistem mogao nazvati demokratskim

svaki graanin mora imati ista prava i slobode (pravna

i politika jednakost, pravo glasa, sloboda politikog

udruivanja, okupljanja izraavanja i dr). Karakteristike

demokratije su: vladavina naroda, individualna sloboda,

odgovornost pojedinca, jednakost pred zakonom...


26/130


27/130

E


28/130

29

E

EvropaJedan od sedam kontinenata, zauzima oko 10.390.000km ili 2% povrine planete Zemlje i na njemu ivi oko

710.000.000 stanovnika, to je oko 11% svetskog sta-

novnitva. Ime Evropa mitolokog je porekla - Evro-

pu, ker fenianskog kralja Agenora i sestru Kadmovu,

ukrao je vrhovni bog Zevs (prethodno se pretvorivi u bi-

ka), i na svojim leima odneo na Krit, gde mu je postalaena i rodila Minosa, Sarpedona i Radamantisa. Fiziki

i geoloki, Evropa je potkontinent ili veliko poluostrvo

koje ine zapadni deo Evroazije, a vie je kulturno i po-

litiki, nego geografski odvojena od Azije. Granice Evro-

pe odreuju Atlantski okean na zapadu, Severni ledeni

okean na severu, Sredozemno more na jugu i Kavkaz,

Kumo-manika udolina i Crno more na jugo-istoku, dok

istone granice nisu jasno odreene ve se tradicionalno

uzima podela du planine i reke Ural i Kaspijskog jeze-

ra. Evropa se tradicionalno deli na pet geografsko-kul-

turnih podruja: Istona, Zapadna, Srednja, Severna i

Juna. Veina evropskih jezika ima zajedniki koren u

indoevropskoj jezikoj porodici, iji su najvei ogran-

ci slovenski (ruski, srpski, poljski, eki i dr), german-

ski (engleski, nemaki, holandski i dr) i romanski jezici

(francuski, panski, italijanski i dr). Postoje jo keltski

(delovi Velike Britanije i Irske, Bretanja u Francuskoj) i

baltiki jezici (litvanski i letonski), kao i jezici koji potiu

iz paleobalkanskog jezikog areala (grki i albanski), kao

i delom indo-iranski (romski), ugro-finski ogranak ural-

ske jezike porodice (maarski i finski), kao i u manjoj


29/130

30

E

meri baskijski jezik, afroazijska grupa (malteki), altaj-

ska grupa (turski) i kavkaski (eenski). Procenjuje se da

je hrianstvo na podruju cele Evrope najvea religij-

ska grupa. Oko 76,2% populacije (72% u okviru Evropske

unije) su hriani, potom oko 5% stanovnitva (a 7% u

okviru Evropske unije) pripadaju islamu i 0,3%. ispoveda

judaizam. Najvea denominacija hrianstva u Evropi je-

ste rimokatolika, oko 46% ukupnog stanovnitva Evro-

pe su pripadnici rimokatolike vere, dok pravoslavnihima 35%. U okviru Evropske unije, rimokatolici ine 48%

ukupnog stanovnitva, protestanti 12%, pravoslavni 8%

i vernici ostalih manjih hrianskih denominacija sa 4%.

Evropa uglavnom ima umerenu klimu i ravnomerno ras-

poreena etiri godinja doba, a zapadni i severni deo

kontinenta greje Golfska struja. Najdua reka Evrope je

Volga, a najvii vrh Elbrus na Kavkazu.

Evropska UnijaMeuvladina i nadnacionalna unija (zajednica) 28 dra-

va, sa jedinstvenim tritem stvorenim sistemom zako-

na koji se primenjuju u svim dravama-lanicama. Vodi

poreklo od Evropske zajednice za ugalj i elik (1951) i

Evropske ekonomske zajednice osnovane Rimskim ugo-

vorom, 1957 od strane est evropskih drava (Francuska,

Italija, Zapadna Nemaka, Belgija, Luksemburg, Holan-


30/130

31

E

dija). Pod imenom Evropska Unija formirana je Ugovo-

rom o Evropskoj uniji Mastrihtskim ugovorom iz 1992.

godine. Evropska Unija je definisana kao federacija u

monetarnim odnosima, poljoprivredi, trgovini i zatiti

ivotne sredine; konfederacija u socijalnoj i ekonom-

skoj politici, zatiti potroaa i unutranjoj politici i kao

meunarodna organizacija u spoljnoj politici. Kontrola

pasoa na graninim prelazima drava-lanica ukinuta

je engenskim sporazumom. Od 2002. godine uvedenaje zajednika valuta evro. Lisabonskim sporazumom iz

2007. godine predviena je izmena sporazuma kako bi

se korigovale politiko-pravne strukture Evropske Unije.

Sa skoro 500 miliona stanovnika Evropska Unija imala je

2007. godine 31% udela u svetskom nominalnom bru-

to domaem proizvodu. Evropska Unija predstavlja svoje

lanice u Svetskoj trgovinskoj organizaciji, posmatra jena samitima Grupe 8 i Ujedinjenih nacija, 21 drava la-

nica Evropske unije su i lanice NATO pakta. Insitucije

Evropske Unije su: Evropska komisija (sedite u Briselu),

Evropski parlament (smeten u Strazburu), Savet Evrop-

ske unije (sedite u Briselu), Evropski savet, Evropski sud

pravde (smeten u Luksemburgu) i Evropska centalana

banka (smetena u Frankfurtu). Evropski savet se obi-no sastaje etiri puta godinje i njega ini jedan pred-

stavnik po dravi (ef drave ili ef vlade), predsednik

Evropskog saveta kao i predsednik Evropske komisije.

Evropski savet reava sporove izmeu drava lanica i

istitucija Evropske Unije, trai naine za prevazilaenje

politikih kriza i neslaganja. Graani Evropske unije svo-

je predstavnike u Evropskom parlamentu biraju svakih


31/130

32

E

5 godina, a oni se organizuju po politikim grupama, a

ne po pripadnosti nekoj od drava. Evropski parlament

i Savet Evropske Unije zajedno usvajaju zakone u skoro

svim oblastima, ukljuujui i budet Evropske unije. Kao

dan Evrope proslavlja se 9. maj, a zajednika himna svih

drava lanica je Betovenova Oda radosti.

EkumenizamPokret koji tei ujedinjenju svih hrianskih konfesija.

Re ekumenizam potie od grke rei oikoumene koja

znai nastanjeni svet. Ekumenizam, odnosno ekumen-ski pokret, nastao je u 19. veku unutar protestantskih

crkava. Poeci ekumenskog pokreta vezuju se za 1805.

godinu, kada je baptistiki misionar Vilijem Keri predlo-

io osnivanje opteg udruenja svih hrianskih veroi-

spovesti. Kako je, kao misionar, esto putovao u Afriku,

uvideo je slabosti hrianstva usled brojnih unutranjih

podela. Razliite protestantske crkve koje su imale mi-

sionarsku delatnost, poele su da osnivaju manja hri-

anska udruenja koja su predstavljala preteu eku-

menskog pokreta. Hrianska udruenja bila su meu-

konfesionalnog karaktera, a meu njima su se izdvajala

Jevanelska alijansa (1864) i Univerzalna federacija

hrianskih studenata (1895). Ekumenski savet osno-

van je 1854. godine, a Svetskom konferencijom misija


32/130

33

E

odranoj u Edinburgu 1910. godine, zvanino je poeo sa

radom ekumenski pokret. Ekumenski pokret se od samih

poetaka zalagao za pomirenje, saradnju i jedinstvo hri-

anskih crkava u svetu. Godine 1914. osniva se Svetska

alijansa za unapreenje internacionalnog prijateljstva

preko Crkava, a neto kasnije i Internacionalni savet

misija. Ovi ogranci e se ujediniti i stvoriti najznaajnije

telo ekumenskog pokreta Svetski savet crkava (1938).

U ekumenizmu, naglasak je na dijalogu meu religija-ma, kao najboljem putu njihovog meusobnog zblia-

vanja. Savremeno drutvo pred crkve i verske zajednice

postavlja veliki broj izazova, a verski pluralizam i broj-

ne nove religije koje gotovo svakog dana nastaju, upu-

uju na neophodnost razumevanja religijski drugog.

Nakon reformacije, hrianstvo je od 17.veka u stalnom

procesu fragmentacije, stvaranja ogranaka postojeihhrianskih i drugih manjih zajednica. U tom prostoru,

ekumenizam, koji se promovie u okviru ekumenskog

pokreta, predstavlja vaan deo zbliavanja brojnih hri-

anskih tradicija u svetu. I pored teolokih razliitosti, u

ekumenizmu se naglasak stavlja na zajednike, hrian-

ske, vrednosti. U Srbiji ve dvadeset godina postoji veo-

ma aktivna Ekumenska humanitarna organizacija (EHO)sa seditem u Novom Sadu, ije su aktivnosti usmerene

na socijalna pitanja (kao to je smanjenje siromatva),

razvoj meucrkvene saradnje i promociju ljudskih prava.

Ekumenska humanitarna organizacija (EHO) nastavlja

rad Ekumenske humanitarne slube, osnovane 19. fe-

bruara 1993. godine na inicijativu Svetskog saveta crka-

va. Crkve lanice Ekumenske humanitarne organizacije


33/130


34/130

35

E

ohrabrila upotreba regionalnih i manjinskih jezika, ona

se zalae za upotrebu tih jezika u zvaninoj administra-

ciji, kolama, medijima, ekonomskom i kulturnom ivo-

tu. Kako je definisano Poveljom, regionalni ili manjin-

ski jezici su jezici koji se tradicionalno upotrebljavaju na

odreenoj teritoriji jedne drave, od strane dravljana

te drave, a koji ine brojano manju grupu od ostatka

stanovnitva te iste drave; oni su razliiti od zvaninog

jezika i ne ukljuuju dijalekte zvaninog jezika te draveili jezike radnika migranata. Na taj nain, priznavanje re-

gionalnih i manjinskih jezika Evropskom poveljom, kao

vaan inilac kulturnog bogatstva savremenog drutva,

utie i na opstanak tzv. malih jezika i jeziku vitalnost

evropskih drutava.

Etnike grupePojam etnika grupa u uskoj je vezi sa etnikim identite-

tom i etnikom pripadnou (etnicitetom). Potie od gr-

ke rei ethnos- narod, izvedena je iz rei ethnikoskoja je

prvobitno znaila pagane. U engleskom jeziku se u tom

znaenju koristila od sredine 14. pa do 19. veka. Sma-

tra se da je re ethnicsprvi upotrebio ameriki sociolog

Dejvid Risman 1953. godine. Tako e ezdesetih godina

20. veka, pojmovi etnike grupe i etnicitet postati veo-

ma zastupljeni u istraivanjima antropologa i sociologa.


35/130

36

E

Etnicitet je vaan koncept po kojemu se ljudi mogu iden-

tifikovati kao pripadnici neke vee grupe, odnosno za-

jednice, koju povezuju zajedniko poreklo, jezik, kultura

i religija. Etnike grupe, za razliku od nacija, nemaju svoj

teritorijalni i politiki suverenitet. Glavne karakteristi-

ke jedne etnike grupe su: kolektivno vlastito ime, mit

o zajednikim precima, zajednika istorijska seanja, je-

dan ili vie elemenata zajednike kulture, povezanost sa

odreenom domovinom, oseaj solidarnosti kod zna-ajnih delova populacije. U istraivanjima etnikih grupa

razvijane su razliite teorije i pristupi, meu kojima su

najzastupljeniji: primordijalizam, esencijalizam, pereni-

jalizam i konstruktivizam. Prema primordijalistikom tu-

maenju, etnike grupe imaju istorijske korene u dalekoj

prolosti i predstavljaju primordijalne (iskonske) grupe,

povezane srodstvom i biolokim karakteristikama. Esen-cijalistiki pristup podrazumeva da etnika grupa pret-

hodi bilo kojem drugom obliku socijalne interakcije i da

predstavlja osnovnu injenicu ljudskog postojanja. Pere-

nijalistiki pristup vidi nacije i etnike zajednice kao u

osnovi isti fenomen. Prema ovom pristupu, nacije, kao

vrsta drutvene i politike organizacije, predstavljaju je-

dan od drevnih ili perenijalnih (viegodinjih, konstant-nih) fenomena. Konstruktivizam odbacuje pojam etnici-

teta kao osnovu ljudskog postojanja. On smatra da su et-

nike grupe samo proizvodi ljudske, socijalne, interakci-

je. Tko shvene etnike grupe su drutveno uslovljene.


36/130

37

E

Evropska Okvirna konvencijao zatiti manjinaPredstavlja prvi sveobuhvatni meunarodni ugovor i pr-

vi obavezujui meunarodni instrument posveen zatiti

manjina i manjinskih prava. Okvirna konvencija usvoje-

na je od strane Komiteta ministara Saveta Evrope 1994.

godine, a stupila je na snagu 1998. godine. Konvencija

se zalae za obezbeivanje jednakosti pripadnika nacio-

nalnih manjina u oblasti kulture, ekonomije i politikog

ivota. Odredbe konvencije ukljuuju irok spektar pita-

nja koja se odnose na manjine: nediskriminaciju, promo-

ciju jednakosti, pravo na obrazovanje na maternjem je-

ziku, ouvanje i razvoj kulture, religije, jezika i tradicije,

slobodu izraavanja miljenja, okupljanja i dr. Okvirnu

konvenciju ratifikovalo je 39 drava: Albanija, Jermeni-

ja, Austrija, Azerbejdan, Bosna i Hercegovina, Bugar-

ska, Hrvatska, Kipar, eka Republika, Danska, Estonija,

Finska, Nemaka, Gruzija, Maarska, Irska, Italija, La-

tvija, Lihtentajn, Litvanija, Malta, Moldavija, Crna Go-

ra, Holandija, Norveka, Poljska, Portugalija, Rumunija,

Rusija, San Marino, Srbija, Slovaka, Slovenija, panija,

vedska, vajcarska, Makedonija, Ukrajina i Velika Bri-tanija. Belgija i Grka. Island i Luksemburg su je potpisa-

le, ali je nikada nisu ratifikovale, dok je Andora, Francu-

ska, Monako i Turska nikada nisu ni potpisale.


37/130

Ff

f

f


38/130

41

F

FolklorZajedniki naziv za razliite aspekte kulturne tradicije:knjievnosti, muzike, plesa, dramskog i likovnog stvara-

nja. Sve specifine osobine nekog naroda i kraja kao to

su ljudska psiha, podneblje, prirodni fenomeni, govor,

ritam, pesme i plesovi sadrane su u folkloru. Folklor je

vaan inilac u ouvanju nacionalnog identiteta etnikih

grupa, jer uva u sebi sve osobenosti muzikog, likov-nog i drugih ostvarenja karakteristinih za datu grupu.

Tako npr. bunjevake, rumunske, maarske i dr. narod-

ne pesme uvaju u sebi izvornost svojih jezika i govora;

stariji stil dvoglasnog pevanja, koji se u narodu naziva

na glas moe se uti kod Crnogoraca ili doseljenika iz

Bosne i Hercegovine koji su nastanjeni u Vojvodini kako

u periodu izmeu dva svetska rata tako i u kolonizacija-

ma nakon II svetskog rata ili nakon graanskog rata na

prostoru SFRJ. Niz instrumenata (tamburica, gajde, har-

monika) u upotrebi je kod veeg broja nacionalnih za-

jednica (Srba, Maara,Rroma, Bunjevaca i dr.), dok je za

odreene narode karakteristian odreeni instrument:

npr. za Crnogorce gusle, za Maare, Rumune i Slova-

ke cimbalo, za Rumune i Maare taragot i dr. Citra je

karakteristina za maarsku nacionalnu zajednicu. Vic

kao oblik usmene knjievnosti oslikava posebnosti (ali

esto i predrasude i stereotipe) o predstavnicima odre-

enih nacionalnih (Maar, Crnogorac, Rom i dr.) ili re-

gionalnih (Lala, Vojvoanin), Bosanac (stanovnik BiH)

zajednica. Folklor omoguava tenje povezivanje od-

reenog naroda sa njegovom matinom zemljom ili sa


39/130


40/130

43

F

jam se najee dovodi u vezu sa religijama, odnosno do-

slovnom istinom svetih spisa (verski fundamentalizam),

ali fundamentalizam se pojavljuje i u politikim dok-

trinama. Verski fundamentalizam posmatra sve aspek-

te javnog i privatnog ivota kao sekundarne u odnosu

na objavljene verske doktrine i oekuje da se politiki i

drutveni ivot organizuju na osnovu onoga to se sma-

tra istinskim verskim naelima (doslovna istina svetih

spisa).Prva upotreba termina fundamentalizam vezujese za kraj 19. i poetak 20. veka. Oblici verskog funda-

mentalizma (hrianski, jevrejski, hinduistiki, islamski)

postoje u svim delovima sveta. Fundamentalistiki po-

kret oznaava povratak temeljnim naelima religije, a

verski fundamentalizam oznaava i antimodernizacijske

pokrete u raznim religijama. Fundamentalisti nisu samo

usmereni protiv drugih religija, ve i protiv modernizo-vanih verzija svoje religije. Fundamentalizam nastoji da

uveri ljude u apsolutni autoritet, bez kritikog propitiva-

nja, suprotstavlja se svakoj tradiciji koja ugroava njegov

autoritet, napada liberalizam i propagira sveti ratkao

borbu za vie ciljeve. Fundamentalisti veruju da imaju

viu misiju na zemlji, da tite autentinu verziju svoje

religije i u tom smislu propagiraju i osnovna naela i-vota i spasenja. Termin fundamentalizam se, otud, esto

koristi i peorativno da bi oznaio nefleksibilnost, dog-

matizam i autoritarizam, kao i nekritiko miljenje bez

provere.


41/130

G


42/130

47

G

GlobalizacijaPojam oznaava promene u vie aspekata drutva nasvetskom nivou, a poeo je da se koristi u drugoj polovini

osamdesetih godina dvadesetog veka. Termin globaliza-

cija prvi put je 1983. godine upotrebio profesor Teodor

Levit (Theodore Levitt) sa Harvardske kole za bizniskako

bi opisao uspostavljanje finansijskog trita na planetar-

nom nivou. Kasnije se znaenje termina proirilo i na de-lovanje multinacionalnih kompanija. Ubrzo su poeli i da

se uoavaju pozitivni i negativni efekti globalizacije. Po-

jam globalizacija se pre svega odnosi na promene u dru-

tvima, kulturi i svetskoj ekonomiji koje dovode do pora-

sta meunarodne povezanosti i razmene u oblasti finan-

sija, trgovine, kulture i ideja. Ipak, najee se promene

posmatraju sa gledita ekonomije, pri emu se uoava li-

beralizacija trgovine. Meunarodna ekonomska institu-

cija Meunarodni monetarni fond (MMF) globalizaciju

definie kao rastuu meusobnu ekonomsku zavisnost

svih svetskih zemalja, koju je stvorilo poveanje i razno-

vrsnost broja meunarodnih transakcija robe i usluga,

kao i razmena kapitala, te ubrzana i generalizovana teh-

noloka razmena. Globalizacija se definie i kao proces

ekonomskog, politikog, socijalnog i kulturnog delova-

nja na nadnacionalnom nivou koji menja dotadanje po-

litike, socijalne i kulturne odnose. Ekonomska globali-

zacija ima etiri oblika: slobodna trgovina, protok ljudi

(migracija), protok kapitala i tehnologija. Tehnoloki

(informatiki i komunikacijski) i nauni razvoj najvie

utiu na procese globalizacije. Proces globalizacije do-


43/130

48

G

vodi do niza promena: nova podela rada, nejednakost u

blagostanju, ali i zatita integriteta oveka, ljudska pra-

va dobijaju globalni karakter, ukidaju se nacionalne ba-

rijere. Dolazi do meunarodnog irenja trgovine, jaanja

moi multinacionalnih korporacija, a globalizacija utie

na kvalitet ivota, razvoj globalnih telekomunikacija,

kulturu (vea razmena kulturnih sadraja, irenje mul-

tikulturalizma i laki pristup kulturnim raznolikostima),

kao i sve procese ivota i rada savremenog oveka. Glo-balizacija je svakako najznaajniji proces sadanje etape

u razvoju meunarodnih politikih i ekonomskih odnosa.


44/130

Hh


45/130

51

H

Hrvati u VojvodiniNacionalna zajednica u Vojvodini, koja prema Popisu iz2011. godine broji 47.033 ljudi. Hrvati ive u severnoj i

zapadnoj Bakoj, u optinama Sonta, Apatin, Bereg, Mo-

notor, i u naseljima Hrtkovci i Nikinci u Sremu. Manji

broj Hrvata ivi u Banatu, u Opovu i Starevu. Doselje-

ni su pre 230 godina radi jaanja granice s Turskim Car-

stvom, njih oko 4000, uglavnom iz sredinje Slavonije. UBakoj ive Hrvati koje su vlasti doselile za vreme kolo-

nizacije Vojvodine, kao i Hrvati koji su doli u Vojvodinu

unutranjim migracijama za vreme Austro-Ugarske i, ka-

snije, Jugoslavije. Kolonizacijom 19451948. godine, do-

seljeno je oko 4000 Hrvata iz Dalmacije, sa podruja Met-

kovia, Sinja, Vrlike, Drnia, Benkovca, Splita, ibenika,

Trogira, Zadra. Takoe, doseljavanje je vreno i iz ostalih

delova Hrvatske, uglavnom Gorskog Kotara i iz Bosne i

Hercegovine. Dalmatinski Hrvati su uglavnom naseljeva-

ni u Staniiu i Riicu, u manjem broju u Sivcu, Gudurici

i u veim vojvoanskim gradovima. Kulturni ivot Hrvata

vezuje se za poznate manifestacije u Vojvodini Duijan-

ca, Groebal i Veliko prelo. Manifestaciju okako vee,

organizuje kulturno-prosvetna zajednica Hrvata okadija

iz Sonte. Od 1996. godine u Mirgeu se odrava Festivalhrvatskog amaterskog teatra. Od tampanih medija na

hrvatskom jeziku danas u Vojvodini izlaze: Hrvatska ri-

je,Zvonik, Glas ravnice Jedna od najznaajnijih ustano-

va kulture je Matica hrvatska, osnovana 1998. godine, sa

seditem u Subotici. Matica hrvatska okuplja pripadnike

hrvatske zajednice radi ouvanja njihove tradicije i kul-

turnog identiteta na prostoru Vojvodine.


46/130

I


47/130

55

I

InterkulturalnostPojam koji podrazumeva odnos, razmenu i skup dina-mikih tokova razliitih kultura. Meutim, dok multi-

kulturalnost oznaava postojanje vie kultura na istom

prostoru, interkulturalnost naglaava odnos meu kul-

turama i neophodnost meusobne interakcije. Interkul-

turalnost podrazumeva suoavanje s problemima koji se

javljaju u odnosima izmeu nosioca razliitih kultura,njihovo prihvatanje i potovanje. Prefiks inter ne znai

jednostavno prisustvo ili suivot, sluajno meanje kul-

tura, niti zamenu jednog oblika miljenja drugim, ve

mogunost uporeivanja razliitih miljenja, ideja i kul-

tura na jednom prostoru. Interkulturalizam podstie na

razmiljanje o razlikama etnike, kulturne, religiozne i

dr. prirode, o borbi protiv predrasuda, o mirnom sui-

votu meu narodima, pojedincima ili grupama razliitog

porekla, o jednakim mogunostima u obrazovanju ili is-

povedanju razliitih veroispovesti, ispoljavanju drugai-

jih miljenja, stavova, seksualnih orijentacija, pitanja o

tzv. ejdizmu, tj. toleranciji prema staroj populaciji. In-

terkulturalizam putem konkretnih prilika omoguava

da se doe do suoavanja, komunikacije, meusobnog

upoznavanja i vrednovanja, razmena vrednosti i modela

ivota te drutveno-etikog potovanja. Interkulturalno

vaspitanje ima za cilj postizanje visokog stepena razu-

mevanja i prihvatanja osoba koje pripadaju drugim kul-

turama. Dakle, interkulturalizam znai shvatiti drugog i

biti u interaktivnom odnosu s njim. Pri tom, shvatiti ne

znai akumulirati informacije, govoriti o drugima, ve


48/130

56

I

govoriti sadrugima, sluati i odgovarati. Interkulturali-

zam treba posmatrati kao fenomen kulturne interakcije

i kulturnog dinamizma. U tom procesu, puka tolerancija

nije dovoljan poticaj interkulturalnosti. Pasivno prihva-

titi ili uoiti postojanje razliitog ne obvezuje i na vlastiti

odnos prema utvrenoj razliitosti. Interkulturalno vas-

pitanje obraa se svim ljudima, svakom pojedincu, a ne

samo uenicima, studentima ili migrantima. Interkultu-

ra znai mogunost suoavanja ideja, to pretpostavljapromenu u nainu miljenja, te se kao takva temelji na

zamisli boljeg i humanijeg drutva i budunosti u kojem

e biti eliminisani rasizam i dominacija oveka nad o-

vekom.

InternetInternet (INTERnational NETwork ili The NET) oznaa-

va svetski sistem koji se sastoji od ljudi, informacija, ra-

unara i telekomunikacionih veza. Pojam podrazumeva

mreu unutar mree (globalna mrea kompjutera svih

tipova i veliina) ili internu konekciju izmeu vie rau-

nara (svetski sistem umreenih raunara). Tehniki, In-

ternet predstavlja globalni informacioni sistem, logiki

povezan jedinstvenim sistemom adresiranja putem in-

ternet protokola (TCP/IP), ili drugih protokola kompa-

tibilnih sa internet protokolom, a koji obezbeuje ili ko-


49/130

57

I

risti servise visokog nivoa za linu i poslovnu primenu.

Zaetak stvaranja Interneta vezan je za nastanak AR-

PANET 1969. godine mree raunara pod kontrolom

Ministarstva odbrane Sjedinjenih Amerikih Drava. U

doba hladnog rata pojavila se potreba za razvijanjem

pouzdane informatike mree, koja bi bila u stanju da

se odri u uslovima deliminog unitenja mrene infra-

strukture (nuklearni rat). Ideja Interneta je proistekla iz

ideje lokalnih kompjuterskih mrea u pojedinanim kom-panijama koje su omoguavale razmenu fajlova i pote u

okviru jedne organizacije. Izdvajanjem vojnog segmenta

mree - MILNet-a (Military Network) i prikljuivanjem

novih akademskih i komercijalnih vorova, sredinom

80-tih godina 20. veka nastao je Internet. Internet kao

proizvod tehnolokog napretka, primenjen je prvo u sfe-

ri nauke, vojske i politike, a danas ima iroku primenu,to nesumnjivo utie na drutvene i politike procese u

drutvu. Internet je izmenio nain funkcionisanja siste-

ma komunikacije. Svakog dana mrea se iri ukljuenjem

novih kompjutera i mrea. Danas internet jeste interna-

cionalna, globalna mrea informacija (baza podataka).

Veina smatra da se celokupno planetarno znanje na-

lazi na Internetu (informacije, knjige, novine, asopisi,komunikacija). Broj raunara na internetu se trenutno

procenjuje na oko dve milijarde, a koliinu informacija

koju ti serveri poseduju je teko proceniti. Pojedinac pri-

kljuen na Internet moe razmenjivati elektronsku po-

tu, uestvovati u online ili offline diskusijama, preuzi-

mati fajlove, itati kompleksne ili multimedijalne doku-

mente. Korienje Interneta zasnovano je na slobodnoj


50/130

58

I

i kooperativnoj osnovi uz obavezu potovanja tehnikih

standarda, a Internet drutvo (Internet Society, Fairfax,

Virginia, USA) je organizacija koja postavlja tehnike

standarde, nije vlasnik Interneta, ve ostvaruje vezu iz-

meu oficijalnih ustanova u pojedinim zemljama sa ne-

vladinim institucijama, univerzitetima, kompanijama...

InternacionalizamU najirem smislu oznaava pojedince, organizacije,

pokrete i ideologije kojima je zajedniki stav da se me-

unarodni odnosi ureuju na naelu sporazumevanja isaradnje razliitih suverenih drava. Ovim se briu i pre-

vladavaju barijere izmeu nacija i/ili nacionalnih drava.

Internacionalizam se moe javljati kroz vie oblika: libe-

ralni internacionalizam (naglasak je na saradnji i pove-

zanosti pojedinaca), proleterski internacionalizam (na-

glasak na saradnji drutvenih grupa) i dr. Pojam interna-

cionalizma se najee vezuje za doktrinu koja se temeljina povezivanju naroda preko nacionalnih granica. Kao

ideologija i politika doktrina internacionalizam propa-

gira oblikovanje meunarodnih odnosa putem sporazu-

mevanja, mimo pojednanih grupa ili interesa nacije,

odnosno povezivanjem naroda. Internacionalizam ozna-

ava internacionalni (meunarodni) pokret radnika svih

zemalja za klasno jedinstvo i solidarnost, odnosno borbu


51/130

59

I

radnika svih zemalja za bolje uslove ivota i rada i bor-

bu protiv kapitalizma, unitenje faizma i imperijalizma.

Termin se moe odnositi i na oseanje solidarnosti i brat-

stva svih radnika sveta, zbliavanje svih naroda i stva-

ranje jednog jedinstvenog drutva ureenog po idejama

socijalizma. Retko se pod terminim internacionalizam

podrazumeva spoljna politika neke drave u sreditu ko-

je je njena aktivna uloga u svetskim diplomatskim i voj-

nim poslovima. Postoji i upotreba termina internaciona-lizam koji oznaava insistiranje na spoljnoj politici koja

je koodirana (sprovoena) kroz meunarodne organiza-

cije. Pristalice internacionalizma su se u prolosti (kao

i danas) suprostavljali svim pokretima i procesima koji

bi naruavali jedinstvo i zbliavanje izmeu naroda, kao

to su ovinizam, imperijalizam, nacionalna iskljuivost,

militarizam i ratovi.


52/130

J

j


53/130


54/130

64

J

ska cara Josifa II na vlast (1780). Nakon to je Josif II iz-

dao Edikt o toleranciji (1782) koji se osnosio i na versku

toleranciju, a zatim i Edikt o kolovanju, trgovanju i upo-

trebi jezika Jevreja, njihov status se u velikoj meri po-

boljao. Nakon 1787. godine, Jevrejima je bilo dozvolje-

no da se bave zemljoradnjom, da stupaju u vojnu slubu i

sl. Vremenom su Jevreji formirali manje ili vee jevrejske

optine i nastanili se na prostoru dananje Vojvodine,

posebno u Banatu gde je izgraen i vei broj sinagoga.Na prostoru Vojvodine izgraeno je, ili je sluilo u svrhe

sinagoga, oko 80 objekata, u Banatu, je bilo 17 sinagoga,

u Velikom Bekereku, Eki, Novom Beeju i Itebeju. Me-

lencima, Beodri, Begejcima. Posle Prvog svetskog rata u

Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca ivelo je oko 65.200

Jevreja. Meuratni period (19191939) bio je prosperi-

tetno razdoblje za Jevreje Jugoslavije. Tada je stvaranSaveza jevrejskih veroispovednih optina Kraljevine Sr-

ba, Hrvata i Slovenaca. Izmeu dva svetska rata od 1919.

do 1941. godine Savez se bavio prvenstveno kulturnim,

prosvetnim i verskim radom. Prvo laiko jevrejsko pe-

vako drutvo u Novom Sadu osnovano je 1923. godi-

ne. Zvalo se Hacemer i imalo je 36 lanova. Jevrejsko

pevako drutvo Haira osnovano je 1935. godine.Osnivai su bili ugledni lanovi Jevrejske optine: Vret-

hajm, esar, Smatana i Kumelberg. Ovaj muki hor od

64 lana uspeno je radio do poetka rata 1940. godine.

Tokom 20. veka, Jevreji su kao zajednica pretrpeli velike

gubitke. Od 82.500 Jevreja u Jugoslaviji 1941, kraj rata

je doivelo samo 14.000. Po popisu stanovnitva iz 2002.


55/130

65

J

godine, u Srbiji je ivelo 1.185 Jevreja. Skoro svi Jevreji

u centralnoj Srbiji ive u Beogradu. etrdeset posto Je-

vreja u Srbiji ivi u Vojvodini, dok se judaizam ubraja u

jednu od sedam tradicionalnih verskih zajednica u Srbiji.

Veina dananjih Jevreja u Srbiji su sefardskog porekla.

U Vojvodini su uglavnom iveli Akenazi koji su se tokom

vekova doselili iz Nemake, Austrije, Poljske.

JugoslavijaPojam se odnosi na tri sukcesivne drave u jugoistonoj

Evropi, koje su postojale u periodu od 1929. do 2003. go-dine. Prva drava nastala je osnivanjem Kraljevine Sr-

ba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine. Bila je

parlamentarna monarhija pod dinastijom Karaorevi,

a prvi predsednik Vlade Kraljevine Srba Hrvata i Slove-

naca bio je Stojan Proti, potpredsednik Slovenac Anton

Koroec, ministar unutranjih poslova Svetozar Pribi-

evi i ministar spoljnih poslova Ante Trumbi. Dravaje bila podeljena na 33 upravne oblasti na elu kojih je

bio upan koga je postavljao kralj, a prvi ustav je donet

1921. godine Vidovdanski ustav. Od 1929. godine dra-

va je preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju. U literaturi

se koristi i termin prva Jugoslavija. Kraljevina Jugosla-

vija je tokom Drugog svetskog rata (194119145) bila


56/130


57/130

K

k

k


58/130

69

K

KatolianstvoIli katolika crkva, jedna je od glavnih hrianskih konfe-sija u svetu. Re katolik potie od grke rei

sa znaenjem univerzalan, sveopti. Katolika crkva je

nadnacionalna, sa centrom u Vatikanu, a vrhovni pogla-

var katolike crkve je Papa, koji uz pomo Svete stolice

upravlja katolikim crkvama. Katolika crkva sastoji se

od 23 autonomne (sui iuris) crkve, a najvea od njih je

ona u kojoj je i sam papa, Latinska crkva ili Crkva zapad-

nog obreda. U katolianstvu postoji tri vrste hijerarhija:

svetenika (biskup, prezbiter, akon), kanonska (papa,

ordinarij, dekan, upnik, kapelan) i poasna (kardinal,

metropolit, nadbiskup). Izvori uenja katolike crkve su

svetopisamska objava, hranska predaja i uenje eku-

menskih koncila. Dananji uenje Katolike crkve defi-

nisano je na Dvadeset prvom Ekumenskom saboru. Zaizvor svog uenja, katolika crkva uzima Bibliju i crkvenu

tradiciju (Sveto predanje). Katolici veruju u Sveto troj-

stvo, a simbol krsta i raspea Isusa Hrista predstavljaju

glavni simbol vere. Centralni i najznaajniji obred je mi-

sa ili bogosluenje, koje simbolizuje uspomenu i obna-

vljanje Veere Gospodnje. Euharistija predstavlja priest

u katolikoj crkvi i tom prilikom vernici uzimaju vino ibeskvasni hleb koji se naziva hostija. Jedan od najveih

praznika u katolikoj crkvi je Boi, praznik slavljenja

Hristovog roenja (25. decembra). Katolianstvo je pre-

ovlaujua veroispovest u veem delu Europe, Latinskoj

Americi i Filipinima, kao i velikim dijelovima Sjeverne

Amerike, subsaharske Afrike. Procenjuje se da u sve-

tu ima priblino 1,2 milijarde katolika. Katolika crkva


59/130

70

u Srbiji ubraja se u tradicionalne verske zajednice i ima

preko 400.000 vernika. Najvei broj katolika ivi u Voj-

vodini. Katolika crkva u Srbiji organizovana je kao Me-

unarodna biskupska konferencija Sv. irila i Metodija,

a ine je beogradska nadbiskupija, subotika i zrenja-

ninska, srijemska biskupija. U Subotici postoji Teoloko-

katehetski institut od 1993. godine. U Beogradu postoji

Katoliki medija centar, koji izdaje meseni list Blagovest,

u Subotici se objavljuje mesenih Zvonik, dok u NovomSadu izlazi list na maarskom jeziku Duhovni ivot. Do-

brotvorna delatnost katolike crkve u Srbiji odvija se u

okvirima organizacije Caritas.

Kulturno naslee(kulturna batina)

Predstavlja jedinstvenu i nezamenljivu kulturnu vred-

nost jednog naroda. Ono, s druge strane, jeste produkt

viedecenijskog, pa i vievekovnog procesa nastankajedne kulture, te direktno ukazuje na drutveni ali i ce-

lokupni obrazovni, kulturni pa i civilizacijski nivo razvo-

ja. Vrednost kulturnog naslea, bilo da je re o mate-

rijalnom ili nematerijalnom, u konstantnom je porastu

zbog prirodno uslovljenog vremena trajanja, ali i zbog

nestabilnog okruenja u smislu razvoja novih tehnologi-

ja i promene stila i naina ivota. Takoe, vaan faktor


60/130

71

u ouvanju kulturnog naslea odreenih etnikih grupa

predstavlja injenica da je proces asimilacije i izumiranja

lanova takvih grupa u neprekidnom, zabrinjavajuem

porastu. Stoga je briga o ouvanju kulturnog naslea u

XXI veku ne samo deklarativna obaveza nadlenih insti-

tucija ve je to moralna uloga celokupnog savremenog

drutva, koje prepoznajui znaaj kulturne batine stva-

ra uslove za njeno ouvanje i u budunosti. Ouvanje kul-

turnog naslea manjinskih zajednica specifino je kao icelokupna manjinska problematika. Ono sa jedne strane

uiva panju drave matice, iz koje je zajednica potekla,

ukoliko nacija ima matinu dravu, ali uiva i panju dr-

ave u kojoj je to kulturno naslee stvarano i u kojoj se

ono uva. Ipak, najvaniju ulogu u ouvanju kulturnog

naslea jedne manjinske zajednice imaju upravo pripad-

nici te zajednice, koji sami, iako krhkih kapaciteta, imajupravo, ali i obavezu, da stvaraju mehanizme ouvanja i

unapreenja svog naslea, kao i da usmere panju naci-

onalnih strategija (drave iji su graani i drave matice)

ka istinskim vrednostima i kulturnim tekovinama.

KulturaKultura predstavlja celokupno drutveno naslee neke

grupe ljudi, to jest nauene obrasce miljenja, oseanja

i delovanja neke grupe, zajednice ili drutva, kao i iz-

raze tih obrazaca u materijalnim objektima. Kultura je


61/130

72

K

dinamina, heterogena, promenljiva, ne postoji kao po-

sebna oblast nezavisna u odnosu na dinamiku drutve-

nog, psiholokog, ekonomskog, politikog, emotivnog i

imaginarnog ivota ljudi. Humanistika definicija kultu-

re podrazumeva ono najbolje to je oveanstvo stvori-

lo. Antropolozi kulturu smatraju definiuim obelejem

ljudskog roda. Kultura ima nekoliko karakteristinih

obeleja: temelji se na simbolima; ljudi pomou kulture

u istom drutvu dele zajedniko ponaanje i nain raz-miljanja; kultura se ui: kao to ljudi bioloki nasleu-

ju mnoge fizike osobine i instinkte ponaanja, tako se

kultura nasleuje kroz drutvo, tj. osoba mora nauiti

kulturu od ostalih lanova drutva; zatim, kultura je pri-

lagodljiva: ljudi je koriste da se fleksibilno i brzo prilago-

de promenama u svetu oko njih.

Nacionalna kultura je kultura jedne nacije. Interes za

nacionalno, kao i narodno (u prvom mahu kolektivno,

folkloristiko) javlja se jo u doba romantizma, kada su

formirane nacije pa tako i svest o njihovom identitetu.

Meutim, zajedniki jeziki prostor kao kulturno tri-

te, te geografska, istorijska i druga preplitanja takoe

formiraju kulturu. Manjinska kultura takoe je poseban

fenomen, kako u pogledu interkulturalne komunikaci-

je sa veinskom i kulturama drugih manjinskih zajed-

nica, tako i u pogledu sveobuhvatne integracije u iri,

evropski, pa i svetski kontekst. Pri tome je vrlo vano da

u interkulturalnoj komunikaciji nijedna nacija ne bude

pasivni primalac ve aktivni uesnik. Kultura masovnog

drutva (pop-kultura) danas se jednako prouava kao i


62/130

73

K

sama kultura. U prouavanju kulture vano mesto zauzi-

ma pristup kulturi kao fenomenu pristupanom obinomoveku, kao i medijima koji prenose masovnu kulturu i

njihovom uticaju na razliite vidove populacije.

KosmopolitizamPolitiko uverenje, stanovite po kojem je ovek graa-

nin sveta. Kosmopolitizam je u tesnoj vezi sa prihvata-

njem drugih nacija, i to ne samo onih sa kojima se ostva-

ruje suivot i razmenjuju kulturna i ekonomska dobra,

ve i onih geografski, i kulturno udaljenih. Kosmopoliti-

zam predstavlja istinsko uverenje u progres i afirmaciju

svakog oveka ponaosob, bez obzira na njegovu boju ko-

e, naciju ili veroispovest. esto se kosmopolitizam do-

ivljava kao antipod nacionalizmu, s jedne strane ili kao

ideja bezdomovinstva, s druge strane. Meutim, kosmo-

polita moe biti svako ko potuje kulturna dobra svoje

nacije, pod uslovom da je ne favorizuje u odnosu na dru-

ge, kao i da radi na pribliavanju vlastite kulture kultu-

rama drugih etnikih, rasnih i konfesionalnih zajednica.

Razlike se ne potiru, ve se uvaavaju. Takoe, kosmopo-

lita nije apatrid koji luta od jedne do druge destinacije

nosei u sebi revolt prema vlastitoj zajednici iz koje je

izopten ili koju je napustio, ve nastoji da afirmie je-

dan interkulturalni model drutvenih odnosa u kojem su


63/130

74

K

svakom pojedincu zagarantovana jednaka ljudska pra-

va. Iako potie od izvornog sumerskog verovanja da je

celokupna priroda (kosmos) jedna velika drava u kojoj

vladaju udljive stihije, kosmopolitizam ve u doba Rim-

skog carstva postaje stoika doktrina koja podrazumeva

da se svi podanici carstva, bili oni Rimljani ili pripadnici

osvojenih naroda, moraju oseati i ponaati kao graani

sveta, bez obzira na njihovo plemensko ili rasno poreklo.

Naroito je u periodu povratka humanistikim vredno-stima, dakle u doba zrelog humanizma i prosvetiteljstva

ova ideja dobila na snazi. Tako engleski pesnik Don Don

(1572 1631) u pesmiZa kim zvono zvonipie: Ni jedan

ovek nije Ostrvo, sam po sebi celina;/ svaki je ovek deo

Kontinenta, deo Zemlje;/ ako Grudvu zemlje odnese Mo-

re, Evrope je manje,/ kao da je odnelo neki Rt, kao da je

odnelo Posed tvojih prijatelja ili tvoj;/ smrt ma kog ove-ka smanjuje mene, jer ja sam obuhvaen oveanstvom./

I STOGA NIKAD NE PITAJ ZA KIM ZNONO ZVONI: ONO

ZVONI/ ZA TOBOM. Ovu pesmu, kasnije, uzima ame-

riki pisac Ernest Hemingvej (18991961), kao moto

svog antiratnog romanaZa kim zvona zvone.


64/130

L

ll


65/130

77

L

LiberalizamPojam se odnosi na filozofski i politiki pravac u sreditukoga je zatita slobode i prava pojedinca. Liberalizam

smatra zatitu linih sloboda osnovnom svrhom postoja-

nja drave. Pristalice liberalizma vide sebe kao zatitnike

slobode, a posebno istiu pravo pojedinca da sam obliku-

je drutvo. Koreni liberalizma nalaze se u humanizmu i

renesansi, industrijskoj revoluciji, kao i engleskoj Slav-noj revoluciji (1688). Prosvetiteljstvo i pokret za nezavi-

snost SAD kao nosioci tenji, koje su suprotne apsolut-

noj monarhiji, merkantilizmu i religioznosti, uticali su na

uobliavanje ideja liberalizma. Engleski filozof Don Lok

(16321704) u delima Dve rasprave o vladii Pismo o tole-

rancijiustanovio je osnovne ideje liberalizma: ekonom-

sku slobodu pravo na posedovanje i korienje imovi-

ne, kao i intelektualnu slobodu, koja ukljuuje i slobodu

savesti. Svi ljudi, po Loku, imaju prirodno pravo na ivot,

slobodu i imovinu. Lokovo uenje o slobodi, razumu, nje-

gove teorije o prirodnom pravu i pravu na pobunu pro-

tiv nepravedne vlasti imali su dubok uticaj u oblikovanju

Amerike i Francuske revolucije. Lokova naela da je vla-

snitvo prirodno pravo i da, samim tim, bilo kakvo drav-

no meanje u privatno vlasnitvo vodi guenju slobode,

postala su glavni principi modernog liberalizma. Osnove

ekonomskog liberalizma postavila je grupa francuskih

ekonomista fiziokrati, koji su bili protivnici merkan-

tilizma. Opirali su se dravnom uticaju na privredu, for-

miranje carina i propisa, a zalagali za slobodno kretanje

roba i kapitala. Suzbijali su uticaj esnafa i verovali da je


66/130

78

L

zemlja jedini pravi izvor bogatstva. Poetkom 19. Veka,

li berali su osloboenje naroda od strane monarhistikih

vlasti smatrali produetkom borbe za prava pojedinca

(primer uzepe Macini). Klasinu odbranu line slobode

predstavlja delo Dona Stjuarta Mila O slobodi. Liberali-

zam najveu panju poklanja pojedincu i zagovara sta-

novite da putem obrazovanja i samodiscipline ljudi mo-

gu da neutraliu nejednakosti. Pored manjih odstupanja

liberali se i danas zalau za ustavnu vlast, predstavnikudemokratiju, vladavinu prava, potovanje slobode i pra-

va oveka i graana, posebno slobode govora i tampe,

kao i slobodno trite i trgovinu.


67/130

LJLj

lj

lj


68/130


69/130

82

Lj

potovanje nacionalnog, verskog i kulturnog identiteta,

potovanje rodne ravnopravnosti, sloboda miljenja, sa-

vesti, uverenja i veroispovesti, pravo na zatitu privat-

nog ivota, porodice i prepiske deo su pojma ljudskih

prava. Veina teoretiara ljudskih prava saglasna je da

u sreditu ideje o ljudskim pravima postoje dve kljune

vrednosti: ljudsko dostojanstvo i jednakost. Iz ovoga se

ljudska prava mogu razumeti i kao definisanje osnovnih

standarda koji su neophodni za dostojanstven ivot, iz-veden iz injenice da su svi ljudi jednaki. Istovremeno,

ljudska prava su neotuiva, sutinski su meusobno po-

vezana i univerzalna (jednako se primenjuju na sve lju-

de u svetu i bez vremenskog ogranienja). Ljudska prava

podrazumevaju slobodu, potovanje drugih, nediskrimi-

naciju, toleranciju, pravdu i odgovornost.


70/130

M

m


71/130

85

M

Maari u VojvodiniPredstavljaju drugu po brojnosti nacionalnu zajednicu uVojvodini. Na ovim prostorima ive od 10. veka, iako su

tokom Otomanske vlasti napustili naselja u kojima su i-

veli, da bi tek kolonizacijama krajem 17. i poetkom 18.

veka bili ponovo doseljeni. U Bakoj, maarski koloni-

sti naselili su Sentu 1750. Godine, zatim Topolu, Doro-

slovo, Bogojevo, Staru Kanjiu, Pair, Martono, Piro,Feketi, Crvenku, Kulu. U Banatu, kolonizacija Maara

nastupila je kasnije. Godine 1784. Maari su naselili Pa-

dej i Nakovo, zatim Tordu (1776), Donji Itebej (1786),

oku (1796), Monotor (1782), Krstur (1773), Debeljau

(1774), Vrac (1766). Tokom 19. veka, naseljavanje Ma-

ara je bilo jo intenzivnije, tako da su Maari iz Alfolda

naseljavili Baku u veim ili manjim gupama. Naselili su

Mol, Novi Sad, Mali Stapar, Kulu, Stari Beej, Titel i dr.

Podaci popisa iz 1880. godine, pokazuju da su Maari,

pored Srba i Nemaca, bili trea etnika grupa po brojno-

sti. Nakon Prvog svetskog rata i raspada Austro-ugarske

Monarhije, stvaranjem nacionalnih drava Kraljevine Sr-

ba, Hrvata i Slovenaca, Kraljevine Maarske i Kraljevine

Rumunije, jedan deo Maara napustio je dananju Voj-

vodinu i otiao u Maarsku, te se na taj nain i njihov

broj smanjio. Kada je re o religiji, Maari su veinom ri-

mokatolike veroispovesti, kao i protestantske kalvini-

sti. Govore maarskim jezikom koji pripada ugro-finskoj

grupi jezika. Prema podacima Popisa iz 2011. godine u

Vojvodini ivi 253.899 pripadnika maarske nacionalne

zajednice. Preko 59% Maara u Srbiji ivi u njenom se-


72/130

86

M

vernom delu, gde u osam optina ine apsolutnu ili re-

lativnu veinu. Optine sa apsolutnom maarskom ve-

inom su: Kanjia, Senta, Ada, Baka Topola, Mali Io

i oka. Optine sa relativnom maarskom veinom su

Beej i Subotica. Grad Subotica je obrazovni, kulturni i

politiki centar vojvoanskih Maara. Obrazovanje na

maarskom jeziku u Vojvodini, razvijeno je na svim nivo-

ima, od predkolskog do univerzitetskog. Na Filolokom

fakultetu u Beogradu i Filozofskom fakultetu u NovomSadu, postoje katedre za maarski jezik i knjievnost. U

Subotici na Uiteljskom fakultetu, nastava se takoe od-

vija na maarskom jeziku. Kulturni ivot Maara je vrlo

raznovrstan. Tako, pozorine predstave na maarskom

jeziku izvode dva profesionalna pozorita: Narodno po-

zorite - Npszinhz u Subotici i Novosadsko pozorite

-Ujvdki sznhz u Novom Sadu i dva pozorita za decu:Pozorite za decu - Gyermekszinhz u Subotici i Lutkar-

ska scena Narodnog pozorita Toa Jovanovi u Zre-

njaninu. Najznaajnije manifestacije kulturnog stvara-

latva vojvoanskih Maara su:Dani Mihalja Majtenjija,

Sentelekijevi dani, Memorijal Ferenc Feher, Memorijal Ka-

rolj Sirmai, Memorijal Sabo B. er, Memorijal Zoltan

uka, Festival amaterskih pozorita vojvoanskih Maara,Festival folklornog stvaralatva Maara u Vojvodini Durin-

do i Gyngysbokrta, Susret folklorista Vojvodine Tn-

chz u oki,Festival Durindo i Gyngysbokrta.


73/130

87

M

MultikulturalizamKoncept multikulturalizma razvija se poslednjih deceni-ja 20. veka, kao skup javnih politika u Kanadi, Sjedinje-

nim Amerikim Dravama, Australiji, Novom Zelandu i

Zapadnoj Evropi. Pojam multikulturalizam prvi je upo-

trebio kanadski premijer Pjer Trido (Pierre Trudeau) u

govoru iz 1971. godine, da bi oznaio progresivnu poli-

tiku alternativu asimilacionoj politici u cilju promovi-sanja jednakosti, tolerancije i inkluzije manjinskih kul-

turnih grupa. U nastojanju da opie prirodu kanadskog

drutva, Pjer Trido je u sledeem kontekstu upotrebio

termin multikulturalizam: Termin bikulturalizam ne

oslikava dovoljno nae drutvo. Re multikulturalizam

je u tom pogledu preciznija.U Kanadi je takoe nastao

i prvi spomenik multikulturalizmu, skulptora Franeska

Pirelija. Spomenik predstavlja oveka koji u centru glo-

busa spaja dva meridijana, dok preostale meridijane vi-

soko dre golubovi, simboli mira. Golubovi simbolino

predstavljaju kulturnu vitalnost ljudi koji, sa ovekom,

stvaraju novi svet, pod zastavom dijaloga i uzajamnog

potovanja. Kanada je, zapravo, bila prva drava u kojoj

je izmeu 1970. i 1980. godine usvojena politika multi-

kulturalizma i danas se smatra zemljom koja je najvie

postigla u afirmaciji multikulturalizma, kao politikog

ideala. Brojni teoretiari multikulturalizma suoavaju se sa

problemima definisanja ta je zapravo multikulturalizam to

ukazuje da je re o viestruko sloenom i vieslojnom feno-

menu, koji je teko teorijski, metodoloki i pojmovno defini-

sati. Koncept multikulturalizma poiva na dva fundamen-


74/130

88

M

talna principa: priznanju razliitosti i priznanju identiteta.

Multikulturalizam se, u praksi, eksplicitno tie dravnih

politika sa ciljem odravanja skladnih odnosa izmeu

razliitih etnikih grupa, kao i priznavanja i prihvatanja

razliitosti uopte. Ovako definisan, multikulturalizam

se vezuje za raznovrsnost nacionalnih i etnikih grupa,

ali i drugih neetnikih grupa i zajednica koje neguju po-

sebne kulturne identitete, sugerie nam na koji nain bi

trebalo da se ophodimo prema kulturnim razliitostimau drutvu. Tako se normativni multikulturalizam vezu-

je za politike identiteta, politike priznanja, budui

da multikulturalizam oznaava i politiku akciju koja se

primenjuje kroz razliite modele multikulturnih politika.

Istorijske promene na prostorima dananje Vojvodine u

velikoj meri su kreirale ovu raznoliku sliku, doseljava-

njem razliitih etnikih, a time i konfesionalnih grupajo za vreme Austrougarske monarhije. Danas u Vojvodi-

ni postoji preko 25 etnikih zajednica, veliki broj verskih

zajednica, dok je u slubenoj upotrebi 6 jezika (srpski,

maarski, rumunski, hrvatski, rusinski, slovaki).


75/130

N

n


76/130

91

N

NacionalizamKao politiki pokret ili ideologija nastaje u 19. veku, sapojavom romantizma u umetnosti i knjievnosti, kao od-

govor na univerzalnost renesanse i humanizma, po ko-

joj je nacija definisana u okvirima etnike pripadnosti ili

nacionalne kulture. Nacionalizam se moe manifestova-

ti kao deo zvanine dravne ideologije. U nacionalizmu

se istiu razlike izmeu svoje i drugih nacija, predsta-vljajui svoju naciju kao superiornu u odnosu na druge.

U svojim ekstremnim oblicima, faizmu u Italiji i pa-

niji i nacionalsocijalizmu u Nemakoj, u prvoj polovini

20. veka, nacionalizmi zagovaraju autoritarnu dravu sa

ogranienim individualnim pravima graana. Zagovorni-

ci nacionalizma smatraju da nacionalna svest podra-

zumeva ljubav prema svojoj naciji, dobro poznavanje na-

cionalne istorije i kulture, isticanje nacionalnih obeleja,

nacionalni ponos. S druge strane, nacionalizam je poli-

tiki princip koji zahteva podudarnost etnikih i politikih

(dravnih) granica. Postoji nekoliko vrsta nacionalizama:

graanski nacionalizam drava izvodi politiki legitimi-

tet od aktivne participacije graanstva (volja naroda);

etniki nacionalizam drava izvodi politiki legitimitet

iz istorije, kulture ili etniciteta; romantini nacionalizam

(ili organski) oblik etnikog nacionalizma prema kojem

drava izvodi legitimitet kao prirodni (organski) produ-

etak zajednike rase; kulturni nacionalizam kultura kao

glavni element konstitucije nacije; dravni nacionalizam

oblik graanskog nacionalizma prema kojem nacio-

nalni oseaji imaju prioritet pred univerzalnim pravima


77/130

92

N

i slobodama; religijski nacionalizam drava izvodi legiti-

mitet iz zajednike religije; banalni nacionalizam(kon-

cept uveo M. Billig) postojanje svakodnevnih elemenata

nacionalizma koji utiu na oblikovanje naina miljenja

nacije (zastave, himne i slina nacionalna obeleja).

Opasnost nacionalizma nastaje kada se neprestano istiu

razlike izmeu svoje i drugih nacija, predstavljajui svoju

naciju kao superiornu u odnosu na druge. Tada naciona-

lizam preti da se razvije u ovinizam, u kojem se otvo reno

ispoljava neprijateljstvo prema drugim nacijama.

Nacionalni identitetPodrazumeva prepoznatljive specifinosti odreene gru-

pe, kao i lini osjeaj pripadnosti. Nacionalni identiteti

poeli su da se formiraju kada su nastale i nacionalne

drave na teritoriji Zapadne Evrope, tokom 19. veka. Te-

oretiari smatraju da je poreklo nacionalnog identiteta

veoma sloeno i da je, kao pojam, nacionalni identitet

viedimenzionalan i ne moe se svesti na samo jedan

element. Prema antropologu Entoni Smitu, nacionalni

identitet predstavlja sponu solidarnosti meu pripadni-

cima zajednica ujedinjenih zajednikim seanjima, mi-

tovima, tradicijama. Smit navodi obeleja nacionalnog

identiteta, a to su: istorijska teritorija, odnosno domo-

vina; zajedniki mitovi i istorijska seanja; zajednika


78/130


79/130

94

N

ke manjine, terminom nacionalna manjina oznaava se

zvanina priznatost zajednice u javnoj sferi. Nacionalnim

manjinama omoguena su odreena zakonska prava, kao

to je pravo na slubenu upotrebu maternjeg jezika, pra-

vo da izraavaju svoj kulturni identitet i sl. Za pravni po-

loaj nacionalnih manjina od najvee vanosti su odred-

be Povelje o ljudskim i manjinskim pravima i graanskim

slobodama i odredbe Zakona o zatiti prava i sloboda na-

cionalnih manjina, kojima se garantuju ne samo individu-alna, ve i kolektivna prava nacionalnih manjina. U Srbiji

postoji veliki broj nacionalnih manjina, meu kojima je

najvei procenat u Vojvodini. Radi ostvarivanja prava na

kulturnu autonomiju pripadnici nacionalnih manjina bi-

raju svoje samouprave nacionalne savete. Do poetka

2009. godine nacionalne savete su izabrali: Bonjaci, Bu-

gari, Bunjevci, Vlasi, Grci, Egipani, Makedonci, Maari,Nemci, Hrvati, Rumuni, Rusinu, Romi, Slovaci i Ukrajinci.

U oblasti prava nacionalnih manjina, Zatitnik graana

se bavi unapreenjem prava nacionalnih manjina.

Nemci u VojvodiniNazivaju se jo i Podunavske vabe, danas su nacional-

na zajednica na teritoriji Vojvodine. Prostore nekadanje

Kraljevine Ugarske naselili su u 18. veku, doavi preko

Bea iz Baden Vitenberga, Alzasa, Lotaringije, Saksoni-


80/130

95

N

je, Tirola, lezije i Prusije. Nemci su ciljano naseljavani

jer su bili poznati kao napredni zemljoradnici i vete za-

natlije. Nakon donoenja Patenta o verskoj toleranciji,

1781. godine, kojim je obezbeena sloboda veroispove-

sti protestantima, naseljen je veliki broj Nemaca evan-

gelista i reformata. Pojedina naselja u Banatu dobijala

su imena po nemakim kolonizatorima: Hacfeld, Klari,

Mersidorf. Jedno od najveih nemakih naselja u Banatu

bio je Francfeld, gde se 18021803. naselilo oko 40 ne-makih protestantskih porodica. Pored Bake i Banata,

Nemci su naselili i Srem. Tako je 1816. u blizini Zemu-

na, osnovano nemako naselje Franctal. Sve do Drugog

svetskog rata, Nemci su bili druga nacionalna zajednica

po brojnosti u Jugoslaviji. Prvi popis u Kraljevini SHS iz

1921. godine je zabeleio 513.472 Nemaca. Nakon rata,

kolektivno su iseljeni, te se njihov broj znaajno smanjio.Danas, u Vojvodini ivi 4.064 pripadnik nemake nacio-

nalne manjine. Najvie Nemaca ivi u Somboru, Novom

Sadu, Apatinu, Zrenjaninu, Panevu i Kuli. Nemci ostva-

ruju svoje aktivnosti preko nekoliko udruenja, meu ko-

jima su novosadsko Udruenje podunavskih vaba Donau,

Udruenje graana Karlovitz iz Sremskih Karlovaca i Ne-

maki narodni savez, iz Subotice, ije su aktivnosti donelevee prisustvo u javnosti ove nacionalne zajednice i me-

dije na nemakom jeziku, oivele neke tradicionalne obi-

aje i obeleavanje praznika, podstakle negovanje ma-

ternjeg jezika. Humanitarno Udruenje Nemaca Gerhard

je osnovano 1999. godine u Somboru u cilju ouvanja i

jaanja kulture i identiteta podunavskih vaba.


81/130

96

N

Novine na jezicimanacionalnih zajednicaIzdavaka delatnost na jezicima nacionalnih manjina

ima dugu tradiciju u Vojvodini. Pripadnici nacionalnih

manjina, imaju pravo na osnivanje radio i televizijskih

stanica i izdavanje novina i drugih tampanih informativ-

nih novina, na jezicima manjina kojim pripadaju. tam-

panje novina na jezicima nacionalnih zajednica, spada u

domen prava na slubenu upotrebu maternjeg jezika. U

Vojvodini ima vie tampanih medija na jezicima nacio-

nalnih zajednica, i to: dva mesenika na ukrajinskom

jeziku i bunjevakom govoru, pet nedeljnika na maar-

skom, slovakom, rumunskom, rusinskom i hrvatskom

jeziku i jedan dnevni list na maarskom jeziku. Izdava-

kom delatnou na rumunskom jeziku bavi se novinsko-

izdavaka ustanovaLibertatea iz Paneva, a izdavakom

delatnou na rusinskom novinsko-izdavaka ustanova

Ruske slovo. Na slovakom jeziku, izdavako-tamparsko

preduzea Kulturau Bakom Petrovcu izdaje kvartalno

i asopis za kulturu i umetnost Nov ivoti nedeljnik Hlas

ljudu. Na maarskom jeziku izlazi dnevni list Magyar Sz,

nedeljnik Ht Nap, Csaldi kr, kao i Hd, asopis za knji-evnost, umetnost i drutvena pitanja. Na hrvatskom jeziku

izlazi nedeljnik Hrvatska reu Subotici. Pored dnevnog

lista Magyar Szi nedeljnika, postoje i asopisi za decu

i omladinu. Na maarskom jeziku, nedeljnik za decu J

Pajts, asopis za omladinu Kpes ifjsg i mesenik za

decu Mzeskalcs. asopis za decu Bucuria copiilor izlazi


82/130

97

N

na rumunskom jeziku, kao i asopis za omladinu Tine-

retea. Na rusinskom jeziku objavlje se asopis za omla-

dinu Mak i asopis za decu Zagradka.Nedavno su po-

krenuti listovi za decu: Tandrak na bunjevakom di-

jalektu, Solovejko - na ukrajinskom jeziku i Sunica - na

makedonskom jeziku i asopis za omladinu Kui?! na

hrvatskom jeziku.Svi listovi se, uglavnom, distribuiraju

u onim naseljenim mestima u kojima ivi znaajniji broj

pripadnika manjina. Novine na jezicima nacionalnih ma-njina predstavljaju i put ouvanja maternjeg jezika, ali i

ostvarivanja jezikih prava razliitih zajednica koje ive

u Vojvodini. Vana odlika novina na manjinskim jezici-

ma je izvetavanje o kulturnim, politikim i ekonomskim

temama ne samo iz Vojvodine i Srbije, ve i o vanim do-

gaajima iz matinih drava nacionalnih zajednica. Naj-

vei broj asopisa objavljuje se u Novom Sadu, zatim uSubotici, Panevu, Bakom Petrovcu, Zrenjaninu, Vrba-

su, Sremskim Karlovcima, Sremskoj Mitrovici, Senti i dr.

Nacionalni savetiOsnovani 2002. godine, nacionalni saveti predstavljaju

nacionalnu zajednicu u domenu kulture, obrazovanja,

informisanja i slubene upotrebe jezika i pisma. Kao ob-

lik samoorganizovanja nacionalnih zajednica i kao zva-

nino registrovana pravna lica, nacionalni saveti obez-


83/130

98

N

beuju institucionalnu podrku pripadnicima nacional-

nih zajednica. U Srbiji postoji 20 nacionalnih saveta, od

kojih polovina ima sedite u gradovima Vojvodine. Naci-

onalni savet ima predsednika, izvrni odbor, odbore za

obrazovanje, kulturu, informisanje i slubenu upotrebu

jezika. Nadlenosti nacionalnih saveta omoguuju im da

osnivaju ustanove kulture sa ciljem unapreenja kultu-

re i ouvanja identiteta nacionalnih manjina. Nacional-

ni saveti imaju znaajnu ulogu u obrazovnim politikamanacionalnih manjina, jer predlau nastavne programe i

sadraje nastavnog programa na svim nivoima obrazo-

vanja, od predkolskog do univerzitetskog. Posebno se

podstie meunarodna saradnja nacionalnih saveta sa

matinim zemljama ili zemljama u regionu.

NacijaPojam vodi poreklo od latinske rei nasciu znaenju ro-

en se i natiou znaenju narod i podrazumeva zajednicu

ljudi koji govore istim jezikom, koji su zajedniki proive-

li politiki i kulturni razvoj i koji su proeti sveu o uza-

jamnoj pripadnosti. Nacija je i etapa u razvoju naroda

koja se manifestuje stvaranjem drave. U sociolokom

smislu naciju definiemo kao proces integracije drutva

kroz politiku. Nacija se razlikuje od etnikih grupa koje

nisu politiki organizovane. Danas postoji vie definici-


84/130

99

N

ja nacije, od kojih veina nastoji da ukae na razliku iz-

meu nacije i pojmova sa kojima se esto, a pogreno,

poistoveuje. Naciju karakterie zajednika teritorija,

tlo, zemlja kao kolevka ivota i garancija opstanka,

jezik, nacionalne ustanove (porodica, tradicionalne obi-

ajne ustanove, etnike ili kulturne ustanove) i drava sa

sistemom polikih institucija i tela. Od Francuske revo-

lucije, umesto apsolutnog monarha nosilac suvereniteta

postao je narod nacija. Centralizacijom dravne upra-ve, izgradnjom jedinstvenog kolskog sistema i poto-

vanjem zajednikih vrednosti, koje su u Francuskoj pro-

klamovane kao sloboda, bratstvo i jednakost, stvoren je

oseaj pripadnosti otadbini Francuskoj, koji nije mo-

rao obavezno da podrazumeva i isto poreklo graanina.

U necentralizovanim, razjedinjenim i brojnim nemakim

zemljama izgraeno je shvatanje nacije zasnovano naideji o zajednikoj prolosti, tradiciji, jeziku, obiajima

i kulturi. Kako su Srbi vekovima iveli pod osmanskom,

habzburkom vlau i mletakom vlau, svest o pripad-

nosti jednom narodu odravalo je negovanje seanja na

zajedniku prolost, tradicija i obiaja (posebno na Srbi-

ju Nemanjia i legendu o Boju na Kosovu). Stoga je kod

Srba, kao i kod drugih naroda (pr: Poljaka i Italijana),shvatanje nacije bilo odreeno vernou narodu i njego-

vim tradicijama, a ne dravama u kojima su iveli. Speci-

finost modernog shvatanja nacije je u tome to integri-

e sve populacije u jednu zajednicu graana, preko koje

delovanje drave stie zakonodavnu formu.


85/130

O


86/130

103

O

Organizacija Ujedinjenih NacijaPredstavlja meunarodno udruenje osnovano 1945. go-dine. Organizacija Ujedinjenih nacija je naslednica Dru-

tva naroda ili Lige naroda, osnovane nakon Prvog svet-

skog rata sa ciljem spreavanja rata i poboljanja glo-

balnog blagostanja. Termin Ujedinjene ncije skovo

je Frenklin Delno Ruzvelt tokom Drugog svetskog rt.

Njime je oznaio saveznike, odnosno antihitlerovskukoaliciju. Preciznije, Ujedinjene ncije su osnovle si-

le pobednice po zvretku Drugog svetskog rt u ndi

d e delovti u cilju sprevnj konflikat i budu-

ih ratova. Idej o Ujedinjenim ncijm je rzren

u deklrcijm koje su potpisane n Sveznikim

konferencijm u Moskvi, Kiru i Tehernu tokom 1943.

U osnovanju Ujedinjenih nacija uestvovala je 51 ze-

mlja. Ujedinjene nacije se smatraju globlnim udrue-

njem vld koje sruju n polju meunrodnog prv,

globlne bezbednosti, ekonomskog rzvoj i socijlne

jednkosti. Godine 2011. 193 zemlje bile su lanice Ujed-

ninjenih nacija, izuzev Vatikana, Kukovih ostrva, Palesti-

ne i Republike Kine (Tajvana). Sedite im je u Njujorku,

dok je Evropska kancelarija UN smetena u enevi. Or-

ganizaciono, Ujedinjene nacije podeljene su u nekoliko

administrativnih tela: Generalna skuptina UN, Savet

bezbednosti UN, Sekretarijat UN, Ekonomski i socijalni

savet, Starateljski savet i Meunarodni sud pravde UN.

Slubeni jezici koji su u upotrebi u UN su engleski, kine-

ski, arapski, francuski, ruski i panski. Ujedinjene nacije

su u centar svog interesovanja stavile ljudska prava, a


87/130

104

O

osnovni dokument u kojem je sadrana ova orijentaci-

ja - Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima usvojila

je Generalna skuptina UN 1948. godine. Mirovne misi-

je i humanitarna pomo meu kljunim su aktivnostima

koje sprovodi UN irom sveta. UN alje u razliite delo-

ve sveta, koji su zahvaeni ratom ili predstavljaju nebe-

zbedno podruije, svoje mirovne misije. Mirovne snage

UN dobile su i Nobelovu nagradu za mir (1988). Zajedno

sa Crvenim krstom, UN obezbeuje razliite vrste huma-nitarne pomoi ugroenom stanovnitvu, a glavni huma-

nitarni program je Svetski program hrane. Kada je re o

znaajnim pitanjima za UN, organizuju se meunarodne

konferencije i svetski samiti irom sveta. Finansiranje

UN obezbeeno je oporezivanjem, kao i dobrovoljnim

prilozima zemalja lanica.


88/130

P


89/130

107

P

ProtestantizamTermin protestntizm je uo u upotrebu krjem 16.vek. Protestantizam je verski i drutveni pokret ko-

ji nastaje tokom 16. vek u Evropi. Predstvljo je

pokuj unoenj teolokih i strukturlnih promen u

rimoktoliku crkvu. Ovj period obeleen je nastoja-

njima da se crkva reformie, li su svi pokuji bili ne-

dovoljno jki da bi uticli n sutinske reforme unutrRimoktolike crkve. Reform koj e dovesti do kore-

nitih promen u crkvi zpoet je oko 1517. godine,

Documents

Leksikon multukuturalnosti