Landgoed Rhederoord - Petzold in cijfers

Landgoed Rhederoord

Petzold in cijfersaugustus 2006

Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord Buiting Advies 2006 1

Inleiding

In dit verslag staan de redenen beschreven voor het inbrengen van de spelregels van Petzold in eenbestaande landschapssituatie.Het hoofdstuk “Redenen voor het schrijven van dit verslag” beschrijft waarom dit verslag is ontstaanen waar het verslag op gebaseerd is. Tevens wordt een probleembeschrijving en doelstellinggegeven.Vervolgens wordt de historie van het landgoed, waarbij het ontstaan van het kasteel en devoornaamste landschapsveranderingen centraal staan.Bij “Historische situatie Landgoed Rhederoord” vertelt hoe het landgoed eruit heeft gezien in dehistorische situatie (in dit verslag 1862) en wat de voornaamste kenmerken zijn. Bij “Onderzoekhuidige situatie Landgoed Rhederoord” wordt de huidige situatie op Landgoed Rhederoordbeschreven, welk onderzoek op Rhederoord is uitgevoerd en hoe dit is uitgevoerd. Ter illustratie zijnkaarten van de huidige situatie opgenomen en grafieken die elk van de onderzochte eigenschappenbeschrijven, zowel voor oude (Petzoldbomen) als voor jonge (niet-Petzold) bomen.Het hoofdstuk “Gewenste situatie Landgoed Rhederoord” maakt duidelijk welke landschapsideeën ervolgens de regels van Petzold op het landgoed moeten bestaan.In “Inrichtingsmaatregelen Landgoed Rhederoord” is tenslotte beschreven welke maatregelen er inde praktijk uitgevoerd moeten worden, zodat er weer een landschap ontstaat volgens de regels vanPetzold.


Hoofdstuk 1Redenen voor dit verslag

Waarom dit verslag?Natuurbeheer verandert continue, ook nu nog. De visies die bedrijven, organisaties enoverheidsinstellingen hebben, veranderen met de tijd. Door deze veranderingen in beheersvisies ishet nu weer beter mogelijk om een boslandschap in een parklandschap te veranderen. Hieronderstaat wat de reden en opzet van dit verslag is.

BelvedèreBelvedère is één van die nieuwe ontwikkelingen binnen het “behoud door ontwikkeling”. HetBelvedère plan streeft ernaar zichtlijnen te ontwikkelen binnen zowel natuur als cultuurgebieden.Volgens deze visie mag een bos wel vrij dicht zijn, maar moeten er ook zichtlijnen van het bos naareen ander gebied lopen. Zichtlijnen kunnen ontstaan door de aanleg van uitzichtspunten, maar ookdoor een stuk bos open te maken, waardoor een beek of een heidegebied even zichtbaar wordt. Eenandere manier om zichtlijnen te creëren is om een lanenstructuur te ontwikkelen.Bij dit plan, wat er toe moet leiden dat “Landgoed Rhederoord” een aantrekkelijker landschap krijgtwordt vastgehouden aan deze relatief nieuwe visie. Er wordt gezocht naar onder andere lanen enzichtassen.Belvedère kan subsidie geven voor de uitvoering van projecten. Deze subsidie wordt alleen verleendwanneer een project de recreatieve en cultuurhistorische waarden van een gebied stimuleert enversterkt. Deze subsidie wordt verstrekt door het “Stimuleringsfonds voor Architectuur“1.

PetzoldCarl Eduard Adolf Petzold heeft in het eind van de 19e eeuw al min of meer volgens de visie vanBelvedère het landgoed ingericht en beheerd. De visie van Petzold past prima in het gedachtegoedvan Belvedère.Op dit moment is nog een deel van het Petzold-park hetzelfde gebleven. De bomen uit die tijd die nunog steeds aanwezig zijn, zijn vanwege hun leeftijd en oorsprong (relatief veel exoten) van grotewaarde geworden voor het landgoed. Daarom wordt er in dit verslag voor gekozen deze bomenvolledige vrijheid te geven om te groeien en hun kronendak uit te breiden.In dit verslag wordt gestuurd op een beheer volgens de spelregels van Petzold, wat volledig pastbinnen de Belvedère en waarbij de waardevolle elementen uit de Petzold-tijd worden behoudendoor ontwikkeling.

ProbleembeschrijvingLandgoed Rhederoord heeft van oorsprong een parklandschap volgens de Engelse Landschapsstijl2.Dat landschap is door een aantal, verder in het verslag behandelde, factoren deels verbost.Daarnaast geldt dat de bomen die geplant zijn bij de aanleg van het parklandschap al oud zijn en eendeel van de bomen hun fysiologische leeftijd op dit moment heeft bereikt. Wanneer er geenmaatregelen genomen worden, zullen de oude bomen verdwijnen en zal een boslandschap ontstaan.Dat moet voorkomen worden. Om dit probleem te behandelen is allereerst een probleemstellinggeformuleerd. De probleemstelling, randvoorwaarden en onderzoeksvragen zijn toegevoegd alsBijlage 1.

1 voor meer informatie over subsidies belvedère zie “www.belvedere.nu”2 De Engelse Landschapsstijl was een inrichtingsstijl voor parken en landgoederen. Voor meerinformatie zie Bijlage 2: Perioden


DoelstellingHet doel van dit rapport is naar voren te brengen wat er is overgebleven uit 1862, hoe dit in standgehouden kan worden en welke maatregelen nodig zijn om het park volgens de beheersvisie vanPetzold te herinrichten.De doelstelling luidt dan als volgt:“een herinrichtingsplan volgens de visie van Petzold te ontwikkelen voor Landgoed Rhederoord,waarbij het plan gefinancierd wordt door middel van subsidies van Belvedère”


Hoofdstuk 2:Historie Landgoed Rhederoord

Ligging van het landgoedLandgoed Rhederoord is gelegen tussen Arnhem en Dieren, ten westen van De Steeg (zie afbeelding1). Het landgoed grenst aan “De Hoge Veluwe” van Natuurmonumenten.

Afbeelding 1: Topografische kaart met ligging Landgoed RhederoordZoals te zien is op de kaart, is Landgoed Rhederoord gelegen tussen de dorpen Rheden en De Steeg.

Het “kasteel” van Rhederoord is ontstaan rond 1745. Het huis is gebouwd op een heuvel genaamdStickenberg, op de plaats waar de vervallen boerderij Stickhuysen stond. Sinds 1698 was hetlandgoed in bezit van de familie Brantsen, die tot 1911 het landgoed in eigen bezit had. Daarnahebben diverse, al dan niet adellijke, families het landgoed nog in bezit gehad.

De eerste eigenaar die het landgoed fors ging aanpassen, was Willem Reynier Brantsen (1701-1789).Hij voerde een bosaanplant uit op het landgoed en wendde zich tot tuinarchitect Jacob Marot, zoonvan de in die tijd bekende tuinarchitect Daniël Marot. Deze tuinarchitect paste de klassiek Franse stijlMore Geometrico (zie afbeelding 2), een barokke landschapsstijl, toe en stuurde een aantalvoorbeelden naar Willem Reynier Brantsen. Deze voerde het beheer volgens de More Geometricovisie uit en bouwde in 1745/1746 het kasteel van Rhederoord, in het midden van het terrein, waarhet nu ook ligt. Het kasteel was toen nog niet zo groot als nu; het bevatte slechts 2 verdiepingen enwas minder breed en lang. De parkaanleg werd echter in de 2e helft van de 18e eeuw gewijzigd, toende inzichten van Brantsen met betrekking van de parkaanleg volledig zijn omgeslagen. De Engelselandschapsstijl deed zijn intrede. Er werden meer dan 80 verschillende boomsoorten geplant,waaronder ook veel exoten. Door de Engelse landschapsstijl toe te passen op het landgoed, raakteRhederoord in de laatste 25 jaar van de 18e eeuw reeds bekend als gerenommeerdebezienswaardigheid. Dit was niet aan het huis te danken, maar aan het park en voornamelijk hetschitterende uitzicht op het IJsseldal.

Rheden›


Zijn neef Derk Abraham Brantsen (1742-1808) heeft na de dood van Willem het park geërfd (WillemBrantsen had geen kinderen), die het werk van Willem Reynier heeft voortgezet. De tuinarchitect J.C.Post heeft hem hierbij bijgestaan.In 1862 richtte C.E.A. Petzold het park opnieuw in volgens de Engelse Landschapsstijl (zie bijlage 1).Daarna heeft Springer (zie bijlage 1) nog het landgoed beheerd (in 1900), maar de vraag is of die hetlandgoed ook veranderd heeft. Nadat Springer stopte bij het landgoed, is het parklandschapgedeeltelijk veranderd in bos.Tot 1911 bleef het landgoed in de familie Brantsen. Daarna wisselde het regelmatig van eigenaar. Hethuis werd in die tijd groter gemaakt, maar het landgoed raakte wel grond kwijt. In de 20er jaren vande 21e eeuw werd het westelijke deel van het park door de gemeente Rheden gekocht, voorwoningbouwdoeleinden. Hier ontstond de landelijke villawijk Rozenbosch. Een ander deel wat nietmeer bij het landgoed hoort, is gekocht door Natuurmonumenten. Het huis met de 12 ha zijn nu inparticulier bezit.Hieronder is nog een chronologische lijst weergegeven van belangrijke gebeurtenissen metbetrekking tot het landgoed.

Afbeelding 2 Barokke indeling Paleis Het LooPaleis Het Loo, ingericht volgens Daniël Marot. Aan het rechte lanen patroon valt te zien dat het hier gaatom een barokke landschapsstijl. Ook is te zien dat het landhuis op deze tekening van alle kanten goed te zienis en een zekere macht uitstraalt.

Chronologie RhederoordVoor 1730 Onbekend

1730 - ca. 1775 Barok beheer door Willem Reynier Brantsen en JacobMarot. In 1945 werd het kasteel gebouwd.

Ca. 1775 - 1789 Engelse landschapsstijl beheer door Willem ReynierBrantsen, onder invloed van het boek “Theorie derGartenkunst” (1773) geschreven door de DuitseTuinarchitect Christian C.L. Hirschfeld.

1789 - 1808 Voortzetting visie Willem Reynier Brantsen door neefDerk Willem Abraham Brantsen en J.C. Post.

1808 - 1862 Onbekend.1862 - ca. 1900 Beheer door C.E.A. Petzold.1900 - ca. 1911 Beheer door Springer.

Na 1911 Onbekend. Wel is duidelijk dat het landgoed nietmeer van de familie Brantsen was en dat grond isverloren aan de Gemeente Rheden enNatuurmonumenten, waardoor het landgoed isverkleind tot 12 ha.Bossubsidies hebben er (mede) voor gezorgd dat hetlandgoed verboste. Ook de EHS kan hier een rol ingespeeld hebben.

Afbeelding 3: Chronologie RhederoordOnder familie Brantsen is Landgoed Rhederoord bekend geraakt aan de mensen. Het was dan ook in dezeperiode dat diverse landschapsarchitecten zoals Marot, Petzold en Springer het landgoed hebben beheerd.


Hoofdstuk 3:Historische situatie Landgoed Rhederoord

De historische situatie beschrijft hoe het landschap eruitzag in 1862. Er is voor dit jaar gekozen,omdat Carl Eduard Adolf Petzold het landgoed toen in zijn beheer had en deze situatie min of meerhetzelfde is als de gewenste situatie. Voor de beschrijving van de historische kaart is gebruik gemaaktvan de kaart die Petzold3 zelf heeft gemaakt voor Landgoed Rhederoord.

Gegevens van de historische kaart van PetzoldDe historische kaart (kon niet in verslag verwerkt worden in verband met grootte en aantal (maar 1kaart beschikbaar in dik papieren A2 formaat)) van Petzold laat zien hoe Landgoed Rhederoorderuitzag direct na de inrichting volgens de visie van Petzold in 1862.Aan de kaart valt duidelijk te zien dat het landgoed, dat destijds nog in het bezit was van de familieBrantsen, erg open was. Wanneer wordt meegenomen dat het noordelijk bosgebied (ten noordenvan de lanen) niet meer bij Landgoed Rhederoord hoort, is zelfs sprake van 80-90% open landschap.Er zijn zeer veel zichtlijnen zichtbaar op de kaart, als dunne rechte lijnen.Ook opvallend zijn de vele kleine bomengroepen en bosjes die in het (park)landschap te vinden zijn.

3 Voor meer informatie over de beheersvisie van Petzold, verwijs ik u naar bijlage 1.


Hoofdstuk 4:Onderzoek huidige situatie Landgoed Rhederoord

4.1 Onderzoek

Op het landgoed Rhederoord is onderzocht waar de bomen uit de tijd van Petzold zich bevinden enin wat voor staat en stadium zich bevinden: zijn ze oud, ziek of worden ze overheerst door jongerebomen? Is het landgoed nog wel een Petzold-park of is het een bos geworden? Moeten ermaatregelen genomen worden en zo ja, welke?Om op al deze vragen een antwoord te krijgen zijn de bomen ingemeten en zijn hun gegevensvolgens het Bosinventarisatieformulier beschreven. In bijlage 3 staat beschreven hoe dit in hetformulier is ingevuld en/of ingevuld zou moeten worden. In totaal zijn 685 bomen gemeten, waarvan261 laanbomen. Aan het eind van deze bijlage zijn alle ingevulde formulieren bijgevoegd.

4.2 Huidige situatie

Na het inmeten van de bomen zijn hier kaarten van gemaakt. Op de volgende pagina’s bevinden zichtwee kaarten hiervan, die weergeven waar de belangrijke bomen staan.Kaart 1 geeft de laanbomen weer, kaart 2 de Petzoldbomen.

Toelichting bij kaart 1Op deze kaart zijn de laanbomen weergegeven. Opvallend hierbij is dat de laanbomen bijna allemaalten westen van het “kasteel” liggen. Wanneer deze kaart met de historische kaart wordt vergeleken,blijkt dat de lanen ten westen van het “kasteel” zijn uitgebreid, terwijl de overige lanen volledig zijnverdwenen. Ook is er bijna niets meer terug te vinden van het openbreken van de lanen; ze zijn nuvrijwel volledig gesloten.

Toelichting bij kaart 2Op deze kaart staan alle Petzoldbomen. Wat hieraan opvalt is dat over het hele landgoed een grotediversiteit staat van boomsoorten. Verder valt te zien dat er heel veel beuken op het landgoed staan

Vergelijking met historische situatieHieronder is per punt beschreven wat in de huidige situatie wel en niet hetzelfde is als in dehistorische situatie. Aan de hand hiervan kan dan een inrichtingsvoorstel en inrichtingskaart gemaaktworden.

1 Zichtassen op het landgoedDe zichtassen op het landgoed zijn bijna allemaal verdwenen door (spontane) verbossing.

2 Lanen zijn aanwezigEr zijn diverse laan elementen aanwezig. Op bijna alle plekken waar een laan goed zoupassen, is deze ook aanwezig. Er zijn echter ook laan segmenten die zo klein zijn, dat dezegeen werkelijke functie (meer) (kunnen) hebben. Alle lanen verkeren in uitstekende staat.

3 Lanen zijn opengebrokenGeen enkele laan is opengebroken, hoewel dit vaak wel vereist is. Er zijn veel oude bomendie hierdoor uit het zicht vallen.

4 Picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteitDe picknickbankjes zijn maar beperkt aanwezig en zijn aan vervanging toe. Een aantal valt uitelkaar en is verzakt.


5 Paden zijn duidelijk waarneembaarDe meeste paden voldoen aan deze eis, maar niet alle.

6 Waardevolle bomen zijn vrijgesteldDoor verbossing is een aantal oude bomen nu onttrokken aan het gezicht en ook aan hetonderhoud: de kronen kunnen vaak niet uitbreiden. Bijna alle waardevolle bomen die in hetbos aanwezig zijn, zijn vrijwel onzichtbaar geworden voor de wandelaars.

7 Parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslagHet Parklandschap neemt in de huidige situatie ongeveer 50-60% van het oppervlak inbeslag. Aan de 75%-doelstelling wordt dus niet voldaan.

4.3 Petzold en niet-Petzold in grafieken

In deze paragraaf wordt aan de hand van grafieken uitgelegd wat de verschillen zijn tussen Petzolden niet-Petzold bomen op het landgoed. De Petzold bomen zijn de bomen van de historische en degewenste situatie. Hierbij zijn alleen de bomen van het “parklandschap” (in de tijd van Petzold nietaangegeven als boslandschap) in de grafieken verwerkt. Dit is gedaan omdat het boslandschap voorde tijd van Petzold al aanwezig was en Petzold dit nauwelijks heeft aangepast en/of beplant. De niet-Petzold bomen zijn niet uit de historische situatie, wat overigens niet betekent dat hier geenwaardevolle bomen tussen zitten. Hierbij zijn alle, dus ook de bosbomen, gemeten (omdat er andersmaar ca 20 bomen overbleven.


Boomsoorten niet-Petzold

51%

4%

2%

23%

0%4%0%2%0%2%0%0%4%2%0%0%2%0%0%0%0%0%0%2% 0%

bu rbu

hb zei

wei aei

eix tka

wpa gesd

x2esd lin

rbe lijs

pla rob

sak hul

seq sparx

conx denx

tax x1

x2

Boomsoorten Petzold

33%

7%

11%13%3%

4%

1%

8%

0%5%

0%1%0%0%3%0%0%0%3%4% 1%0%0%1%0%

bu rbu

hb zei

wei aei

eix tka

wpa gesd

x2esd lin

rbe lijs

pla rob

sak hul

seq sparx

conx denx

tax x1

x2

Figuur 1: BoomsoortensamenstellingVoor de verklaring van deze codes wordt verwezen naar Bijlage 2: Uitleg bosinventarisatieformulier.Verschillen: De Petzoldbomen bevatten ten opzichte van de niet-Petzold bomen meer haagbeuken en tammekastanjes, alsmede meer verschillende boomsoorten. De niet-Petzold bomen bevatten meer beuken enzomereiken dan de Petzoldbomen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de beuk en de zomereik beter verjongendan de andere boomsoorten.

Petzold Niet-Petzoldbu 70 24rbu 14 2hb 22 1zei 27 11wei 6 0aei 9 2eix 3 0tka 17 1wpa 1 0gesd 10 1x2esd 1 0lin 2 0rbe 0 2lijs 0 1pla 6 0rob 1 0sak 0 1hul 0 0seq 6 0sparx 9 0conx 3 0denx 0 0tax 0 0x1 2 1x2 0 0


Loof-/ naaldbomen niet-Petzold

100%

0%

loofnaald

Loof-/ naaldbomen Petzold

91%

9%

loofnaald

Figuur 2: Loof- en naaldbomenMet naaldbomen worden naast sparren, lariksen en dennen ook coniferen bedoeld.

Uit deze grafieken blijkt dat Petzold slechts weinig naaldbomen gebruikte, of dat er daar nog maar weinig vanzijn overgebleven. De jonge, niet-Petzold bomen bevatten helemaal geen naaldhout.


Inheems/exoot niet-Petzold

89%

11%

inheemsexoot

Inheems/exoot Petzold park

75%

25%

inheemsexoot

Figuur 3: Inheems/exootInheems/exoot is een graadmeter voor natuurlijkheid.Met exoten worden bomen bedoeld die niet van nature in Nederland voorkomen.

Petzold maakte duidelijk meer gebruik van exoten dan in de daaropvolgende perioden. Dat valt ook op temaken uit deze grafieken.


Vorm Petzold

38%

9%2%

44%

7%

s1s2s3a1a2

Vorm niet-Petzold

66%

15%

4%

6%9%

s1s2s3a1a2

Figuur 4: VormDe vorm behandelt de symmetrie (s) en asymmetrie (a) van de boomkroon, alsmede de hoogte waar deboomkroon begint. De legenda:s1: De boomkroon begint overal laags2: De boomkroon begint overal op middelmatige hoogtes3: De boomkroon begint overal hooga1: De boomkroon begint aan één kant laag en aan de andere kant(en) middenhoog of hoog.a2: De boomkroon begint aan één kant middenhoog en aan de andere kant hoog.

Voor een meer meetbare en specifieke benaming van deze legenda, wordt naar “Bijlage 2” verwezen.

Bij de grafieken is een groot verschil waar te nemen in de vorm. Bij de Petzold-bomen zijn de percentagesbomen met symmetrische lage boomkroon en bomen met asymmetrisch lage boomkroon vrijwel gelijk. Petzoldheeft namelijk veel bomen in groepen van 3 en 4 bomen geplaatst. Hierdoor hebben bomen vaak niet aan allekanten ruimte om te groeien. De niet-Petzold bomen zijn niet op die manier aangeplant, maar wel vaak metveel ruimte voor de boom. Hierdoor zijn de bomen vaker “s1” en minder “a1”.


Rechtheid niet-Petzold

63%

28%

9% 0%

r1r2r3r4

Rechtheid Petzold

72%

22%

5% 1%

r1r2r3r4

Figuur 5: RechtheidDe rechtheid behandelt of de bomen veel krommingen in de boom hebben of juist weinig. R1 is in dit geval zeerrecht en r4 zeer krom.

De rechtheidgrafieken tonen iets onverwachts: de Petzold beplanting is over het algemeen rechter dan de niet-Petzold beplanting. Vermoedelijk komt dit omdat de gemeten (dus niet de allerdunste) niet-Petzold bomen nietmet productiedoelstelling zijn geplant/verjongd. Er zijn op enkele plekken wel veel erg rechte bomen, maar diezijn niet gemeten i.v.m. de lage diameter (<30). Als deze bomen ook gemeten zouden zijn, dan zou de rechtheidvan de niet-Petzold bomen sterk toenemen (dus meer in klasse 1 en minder in klasse 2 en 3).


Boomtype niet-Petzold

28%

57%

15%

individueelgroepvlakte

Boomtype Petzold

17%

63%

20%

individueelgroepvlakte

Figuur 6: BoomtypeBoomtype behandelt in wat voor verband de bomen staan. Als een boom als “vlakte” is aangegeven, danbetekent dit dat er heel veel bomen van dezelfde leeftijd en boomsoort omheen staan. Staat de boom“individueel”, dan staan er geen bomen omheen van dezelfde leeftijd en boomsoort.

De beuken zijn vaak in vlaktes aanwezig. Dat geldt met name voor de Petzoldbomen, vandaar dat er bij dePetzoldbomen respectievelijk zelfs meer bomen vlaktegewijs staan dan bij de niet-Petzoldbomen. In verbandmet de relatief korte tijd die beschikbaar was voor dit onderzoek, zijn maar weinig dunne (niet-Petzold) bomengemeten en zijn complete verjongingsvlaktes niet gemeten. Als deze verjongingsvlaktes wel gemeten zoudenzijn, zou het percentage “vlakte” bij de niet-Petzold bomen aanzienlijk hoger liggen.


Patroon niet-Petzold

89%

11%

verjonginggeplant

Patroon Petzold

0%

100%

verjonginggeplant

Figuur 7: PatroonPatroon behandelt de verjongingsvorm. Met geplant wordt bedoeld dat de boom daar door de mens is geplant.Met verjonging wordt bedoeld dat de boom zich op een plek heeft gevestigd, al dan niet door menselijkhandelen.

Alle Petzold bomen zijn geplant.Bij de Petzold bomen zijn veel meer bomen geplant dan bij de niet-Petzold bomen. Dat komt omdat alle exoten(en laanbomen, maar die worden niet weergegeven in de grafieken) als “geplant” worden beschouwd. Petzoldheeft onder andere taxus, sequoia en rode beuk gebruikt, die nu erg dik zijn en dus bij de geplantte bomenworden weergegeven.


Vitaliteit niet-Petzold

81%

15%

2%

2%

vit0vit1vit2vit3

Vitaliteit Petzold

75%

22%

3% 0%

vit0vit1vit2vit3

Figuur 8: VitaliteitDe vitaliteit behandelt de levensenergie van de bomen. Dit wordt gemeten aan de hand van takafval,bladverlies en de vorming van paddenstoelen aan de boom. Met vit 0 wordt een kerngezonde boomaangegeven. Met vit 3 een boom die met zekerheid in de aftakelingsfase zit, door bijvoorbeeld ernstigbladverlies, takafval en grote zwammen aan de stam.

Opvallend is het kleine verschil tussen de grafieken. De 2 procent met vitaliteit 3 bij de rechter grafiek bestaatuit 1 boom, waarvan de kroon eruit gevallen is door rotting.


Esthetiek volledig petzold

4%

23%

4%

4%65%

est1est2est3potnee

Esthetiek vanaf huis Petzold

4%

5%

2%

0%

89%

est1est2est3potnee

Figuur 9: EsthetiekDe Esthetiek behandelt of een boom goed zichtbaar is, hoeveel laaghangende takken de boom heeft en of devorm mooi is. “Nee” geeft weer dat een boom erg weinig esthetische waarde heeft . Met “Pot” (potentieel)wordt bedoeld dat de boom in de toekomst van hoge esthetische waarde zou kunnen zijn. Est3 geeft matigesthetisch aan, est 2 goed esthetisch en est 1 vol esthetisch (zie bijlage 2).

De esthetiek is alleen voor de Petzold bomen van belang. De niet-Petzold bomen hebben zeer weinig esthetischewaarde (0 bomen met est1, est2, est3 en potentieel) en zijn daarom allemaal aangegeven als “nee”. Met helelandgoed worden alle esthetische bomen bedoeld die op het landgoed aanwezig zijn. Wat opvalt is dat er nogbest wat bomen zijn die van esthetische waarde zijn of zouden kunnen worden.


Boomsoortensamenstelling per diameterklasse

0

10

20

30

40

50

60

70

80

<60 60-70 70-80 80-90 90-100 100-110 >=110

diameterklasseklasse

aant

al

x2

x1

tax

denx

conx

sparx

seq

hul

sak

rob

pla

lijs

rbe

lin

x2esd

gesd

w pa

tka

eix

aei

w ei

zei

hb

rbu

bu

Figuur 10: Boomsoortensamenstelling per diameterklasseIn deze grafiek zijn alle niet-laanbomen verwerkt, dus ook de dikkere bosbomen.Uit deze grafiek kan opgemaakt worden in welke diameterklassen de verschillende boomsoorten precies vallenen wat de dikte van de boomsoorten precies is. Wat blijkt, is dat bijna alle naaldbomen (sequoia, denx, conx,sparx) en de tamme kastanje in de hogere diameterklassen vallen, de haagbeuk met name in de middenklassevallen en er voor de rest een grote spreiding is.

VerschillenDe Petzoldbomen bevatten ten opzichte van de niet-Petzold bomen meer haagbeuken en tamme kastanjes,alsmede meer verschillende boomsoorten. De niet-Petzold bomen bevatten meer beuken en zomereiken dan dePetzoldbomen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de beuk en de zomereik beter verjongen dan de andereboomsoorten.


Hoofdstuk 5:Gewenste situatie Landgoed Rhederoord

DoelenlijstDe bedoeling is dat Landgoed Rhederoord er globaal bekeken net zo uit gaat zien als dat het eruit zagbij het beheer van Petzold. Hiervoor is een doelenlijst opgesteld hoe het park er dan uit zou komen tezien. Deze lijst staat hieronder genoemd en wordt daarna per punt beschreven. De lijst ziet er alsvolgt uit:

zichtassen op het landgoed zijn hersteld;lanen zijn aanwezig;lanen zijn opengebroken;picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteit;paden zijn duidelijk waarneembaar;waardevolle bomen zijn vrijgesteld;parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslag.

Zichtassen op het landgoedPetzold maakte gebruik van zichtassen om belangrijke locaties zoals gebouwen, maar ook bepaaldebomen en een meer goed zichtbaar te maken van grote afstand. Van deze zichtassen is weinig meerover. Het doel is deze zichtassen waar mogelijk en indien waardevol in het landschap te herstellen.

Lanen zijn aanwezigPetzold gebruikte lanenpatronen. De laan ging vaak naar een speciale locatie, net als de zichtas.Indien een laan volgens de visie van Petzold toegepast kan worden en tevens waardevol is, zal dezeaanwezig moeten zijn. Dit betekent overigens niet dat alle aanwezige lanen ook aanwezig (moeten)blijven.

Lanen opengebrokenWanneer een laan verhindert een belangrijke locatie waar te nemen, zal deze opengebroken moetenzijn. Een deel van de laan is dan niet aanwezig.

Picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteitLandgoed Rhederoord wordt veel bezocht door recreanten en ook door mensen die een(bedrijfs)uitje hebben of willen overnachten in het hotel. Deze mensen willen vaak ook wandelen envan de natuur genieten. Om die gelegenheid te bieden is het optimaal als er door het hele park, bijbelangrijke locaties (open parklandschap, karakteristieke boom), picknickbankjes aanwezig zijn.Uiteraard moeten deze van goede kwaliteit zijn.

Paden zijn duidelijk waarneembaarSpreekt voor zich. De paden moeten goed zichtbaar zijn.

Waardevolle bomen zijn vrijgesteld en zichtbaarBomen die om wat voor reden dan ook van waarde zijn voor het landschap (oud, mooie kroon,unieke boomsoort) moeten vrijgesteld zijn en goed alle richtingen op kunnen groeien. Deze bomenmoeten bovendien (redelijk) zichtbaar zijn vanaf de paden.

Parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslagIn de tijd van Petzold was de park-bosverdeling van het huidige Landgoed Rhederoord ongeveer 80%park en 20% bos. Dat moet nu ook (ongeveer) dezelfde verhouding hebben.


Hoofdstuk 6 :Inrichtingsmaatregelen

6.1: Welke inrichtingsmaatregelen zijn er nodig?

Het landgoed kan alleen in een “Petzold-park” veranderen als er inrichtingsmaatregelen genomenworden volgens Petzold’s visie. Gedacht moet worden aan de kap van stukken bos, het vrijstellen vanoude historische bomen, bijzondere boomsoorten èn esthetische bomen, de aanplant van nieuwebomen en struiken, het aanbrengen van zichtassen en het doorbreken van bomenrijen. De reden vandeze aanpassingen staat hieronder beschreven:

- kap bosDoor het kappen van bomen kan een opener landschap (parklandschap) ontstaan en kunnenkarakteristieke bomen beter zichtbaar gemaakt worden.

- vrijstellen historische en karakteristieke bomenDoor het vrijstellen van karakteristieke bomen kan de boomkroon zich goed uitbreiden,waardoor het de boom ook mogelijk gemaakt wordt takken op geringe hoogte (<2m bovende grond) te ontwikkelen. Als dat volledig lukt, kan een dergelijke boom “vol- of goedesthetisch” worden.

- aanplant bomenDoor het beplanten van het landgoed met bomen die Petzold ook zou (kunnen) gebruiken envolgens hetzelfde principe (veel in groepen), ontstaat een gevarieerd bos-/parklandschap.

- zichtassen herstellenDoor bomen vlaktegewijs te verwijderen, kunnen openingen worden gecreëerd. Hierdoorkunnen zichtassen ontstaan, bijvoorbeeld naar het landhuis.

- lanenstructuur onderbrekenDe aanwezige lanen kunnen hier en daar doorbroken worden, om zo een uitkijk te bieden opeen mooi aspect van het landgoed. Dit kan gebruikt worden om de open gedeelten envrijstaande bomen zichtbaarder te maken en uitzicht op het landhuis te bieden. Tevens moetrekening gehouden worden met de waarde van de aanwezige lanen. Moeten er lanenverdwijnen en moeten er misschien op andere plekken nieuwe gemaakt worden?

- bankjes plaatsenAanwezige banken zullen voor een groot deel, mogelijk zelfs allemaal, vervangen moetenworden. De banken zijn in veel gevallen duidelijk versleten en weggezakt in de grond.Gedacht wordt om nieuwe banken te plaatsen waar de oude nu nog staan en tevens op enigenieuwe locaties, die daarom vragen, bijvoorbeeld bij vrijstaande bomen, of bij groepenbijzondere bomen (sequoia’s, cypressen of mooie taxus struiken).


6.2: Inrichtingsideeën van Eric van Veluwen

Alvorens gekeken gaat worden wat er moet gebeuren op het landgoed, is eerst gesproken met Ericvan Veluwen, de voorzitter van Stichting Behoud tot Landgoed Rhederoord. Er is gesproken over zijnplannen en visie, waarna duidelijker is geworden wat de mogelijkheden voor het landgoed zijn.Hieronder staan een aantal punten vermeld, die bij dat gesprek naar voren zijn gekomen:

- Schaatsbaan:recht voor het landhuis is nu een open parklandschap. Gezien de grote hoeveelheid ruimte,zou het een ideale locatie zijn om een schaatsbaan te ontwikkelen.

- Golf:de voorzitter denkt, naast de schaatsbaan, ook aan de aanleg van een golfbaan. Het gaat omeen kleine 2 holes golfbaan voor beginners.

- Parkeerplaats bij KoetshuisEr wordt nu overal op het landgoed de auto neergezet, ook daar waar het niet de bedoelingis. Daarom is gedacht aan de aanleg van een parkeerplaats bij het koetshuis.

- Koetshuis als educatiecentrumEr wordt al jaren gedacht aan een nieuwe functie voor het koetshuis. Er wordt nu gekeken ofhet mogelijk is hier een educatiecentrum van de maken voor “groen-business”.

- BeeldentuinEric van Veluwen denkt ook aan het maken van een beeldentuin.

6.3 Inrichtingsplan Rhederoord

Om het Landgoed Rhederoord weer in lijn te krijgen met de visie van Petzold, zulleninrichtingsmaatregelen genomen worden, zoals beschreven in paragraaf 6.1. De locaties waar dezemaatregelen volgens onze visie zouden moeten plaatsvinden, zijn weergegeven en beschreven metbehulp van ArcGis. De nummers op de kaart indiceren welke maatregel waar genomen gaat worden.De maatregelen staan op de volgende tekstpagina, volgens de nummers van de kaart,nauwkeurigbeschreven.

1,2 en 3: Bij maatregel 1 staan 6 sequoia’s die, vanwege hun lange levensduur en grotemaximale hoogte, van grote waarde zullen worden voor het landgoed en dewandelaars en bezoekers. Vanwege de grote recreatieve waarde die deze bomenbezitten en zullen bezitten is het van groot belang deze meer in het zicht te zettendan ze nu staan. Er lopen weliswaar nu 2 paden (op plek van maatregel 2 en 3) naardeze bomen toe, maar die zijn zo smal dat je ze bijna over het hoofd ziet. Tenminsteéén van de paden zal verbreed moeten worden. Het andere pad kan hetzij verwijderdworden (via “niets doen” beheer), hetzij ook verbreed worden. Bij het verbreden vanhet pad zou ook gedacht kunnen worden aan laanbeplanting, om de sequoia’s meerin het oog te brengen. Tevens kan gedacht worden aan het plaatsen van een bankje.Indien andere bomen het zicht op de sequoia’s ontnemen, zal het gewenst zijn dezebomen te verwijderen.

4: Er is hier een laan aanwezig, die op dit punt verwijderd kan worden. Het opengrasland aan de zuidzijde van dit punt bevat veel waardevolle, dikke bomen. Door hetboskarakter van het landgoed, zijn deze bomen echter vrijwel geheel uit het zichtverdwenen. Wanneer hier een laansegment verwijderd wordt, komt er meer zicht opdeze open graslanden.


Afbeelding4: Locaties inrichtingsmaatregelenOp deze kaart staan de locaties waar de inrichtingsmaatregelen moeten plaatsvinden. De nummers van delocaties komen overeen met de nummers van de inrichtingsmaatregelen, die op de volgende pagina beschrevenstaan.

5: Hier is een erg kleine laan aanwezig, bestaande uit lindes, zonder goede mogelijkheidtot het verlengen van deze laan. Bovendien zijn er op het erf bij het koetshuis(maatregel 21) 2 grote mooie lindes aanwezig, die nu niet in het zicht staan. Wanneerde lindelaan wordt verwijderd, zullen de grote lindes hier beter zichtbaar worden. Delindelaan aan de overkant van de weg kan ook verwijderd worden. Dit is nietnoodzakelijk, maar een functie zullen de lindes in de laan niet hebben in detoekomst.

6: Een kleine laan van zowel eik als x1 (loofboom van onbekende komaf), heeft hiergeen waarde. Bovendien neemt het laandeel ten noorden van het pad het zicht wegop de grote bomen die hierachter staan. Er zal gedacht moeten worden aanverwijdering van deze laan.

7: Productiebosje van beuken, dat zo klein is, dat het ook voor houtproductie geenfunctie zal hebben. De bomen staan in keurige rijen, zowel van links naar rechts alsvan boven naar beneden. Waardevol is dit bosje zeker niet, mogelijk tenzij gedachtwordt aan het plaatsen van een bord over loofhout productiebos. Het ligt echtermeer voor de hand dit bosje te kappen en er iets anders voor in de plaats te brengen.

8: Dit pad is inmiddels bijna aan het zicht onttrokken. Als dit pad behouden moetblijven, zal het verduidelijkt moeten worden, bijvoorbeeld door middel van hetstrooien van houtsnippers. Het is wel breed genoeg.

9 t/m 12: Achter elk van deze laansegmenten liggen één of enkele oude bomen, alle aan deoostzijde/zuidzijde van het pad. De laan beneemt hier het zicht op deze bomen. Erkan gedacht worden aan het verwijderen van de laan op elk van deze punten. Tevenskan het dan nodig zijn, om de rododendrons onder de laan te verwijderen.

14


13: Ten oosten van dit gearceerde gebied, staan 3 grote bomen; een rode beuk, eenOostenrijkse den en een spar van onbekende komaf. Deze zijn vrijwel onzichtbaargeworden door de opslag van struiken, jonge bomen, varens en bramen. Om debomen meer in het zicht van de voorbijganger te trekken, is het wenselijk deze jongebomen en struiken te verwijderen en een bankje langs het pad te zetten. Dezeinrichtingsmaatregel kan nog verder naar het noorden doorgetrokken worden, omdater nog enige Oostenrijkse dennen even ten noorden van de ander 3 bomen aanwezigzijn.

14 en 15: Deze paden zijn inmiddels deels, of, in het geval van 15 bijna geheel verdwenen. Ditkomt niet zozeer door de breedte, als wel dat de paden niet onderhouden zijn.Strooien van houtsnippers is hier dan ook noodzakelijk.

16 en 17: Omdat het landhuis, wanneer van het westen naar het oosten gelopen wordt, nietzichtbaar is tot een paar meter voor het landhuis, is het een optie om bij de locaties16 en 17 een zichtas te maken naar het landhuis.

18: De bomengroep hier is nauwelijks zichtbaar, noch van hoge waarde wanneer dezezichtbaar gemaakt zou worden. Als bos zou het kunnen, maar er moet over gedachtworden of dit bosje hier wel zinnig is.

19 en 20: Vrijstaande bomen met een hoge esthetische waarde. De bomen kunnen hun kroonnaar alle kanten toe uitbreiden. De bankjes bij deze bomen, die hier goed alspicknickbankjes gebruikt zouden kunnen worden, raken echter vervallen enverzakken. Deze bankjes moeten daarom vervangen worden.

21: Het gebouw (koetshuis?) wat hier staat, heeft ooit een functie gehad, maar vervult erthans praktisch geen. Het bijbehorende terras geeft aan, dat er mogelijkheden zijnhier een klein eetcafé van te maken. Tevens is het een optie van het gebouw eeneducatiecentrum te maken. Wat de nieuwe functie van dit gebouw ook mogeworden, het is toe aan een grote opknapbeurt, wat voor het terras ook gezegd kanworden. Het gebouw heeft geen uitstraling meer, ondanks dat het op een primalocatie ligt.

22: In dit gebied zijn enkele naaldbomen in een soort halve maan geplant. Binnen diehalve maan is het gebied open. Er kan gedacht worden aan het maken van eenzichtas van het gebouw van punt 21 (koetshuis?). Een bankje plaatsen is ook eenoptie.

23: De boom binnen deze inrichtingsmaatregel staat weliswaar vrij, maar is totaal niet inhet zicht. Wanneer nog een kleine cirkel eromheen wordt vrijgemaakt, zal deze boomweer in het zicht treden, omdat de boom dan bij het open gebied direct ten noordenvan het kasteel komt te horen.

24 t/m 26: Bij maatregel 25 staan 2 dikke sparren, waarvan de dikste het meest vitaal oogt.Omdat deze dikke boom er bijzonder uitziet en redelijk open staat, is het de vraag ofhet niet beter is deze nog enige extra ruimte te geven. Tevens kan een zichtasgemaakt worden naar de boom en van de boom tot de vijver of het landhuis. Dit zouhet gebied een extra impuls kunnen geven.

Documents

Landgoed Rhederoord - Petzold in cijfers