Lakiernictwo samochodowe

Serwis

Lakiernictwo samochodowePodstawy oraz przygotowanie powierzchni

Zeszyt do samodzielnego ksztacenia nr 214

2NOWO UwagaWskazwka

Zeszyt do samodzielnego ksztacenia nie jest instrukcj naprawy!

Informacje na temat diagnozy, regulacji i naprawy prosimy zaczerpn z waciwejliteratury serwisowej!

Tematowi Lakiernictwo samochodowe powica si w serwisach coraz wicej uwagi.

Nie tylko specjalne technologie naprawy, ale take wprowadzanie nowych materiaw zwaszcza nowych lakierw sprawia, e jest to dziedzina wymagajca kompleksowej wie-dzy i dobrego przygotowania personelu.

Tylko usugi, wiadczone w oparciu o rzeteln wiedz, mog dzi speni wysokie wymaga-nia klientw. Dotyczy to tak samo napraw lakierniczych, jak i wszystkich innych dziedzin dziaalnoci serwisu.

Z tego powodu oddajemy Pastwu dwa zeszy-ty do samodzielnego ksztacenia (214 i 215), ktre maj przedstawi dzisiejszy stan techniki w zakresie lakiernictwa samochodowego.

Zeszyt nr 214: Lakiernictwo samochodowe. Podstawy oraz przygotowanie powierzchni

Zeszyt nr 215: Lakiernictwo samochodowe. Lakierowanie nawierzchniowe

Wprowadzenie

214_001

3Lakiernictwo podstawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Utlenianie stali czyli korozja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Wyroby cierne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Materiay uywane do lakierowania . . . . . . . . . . . 12

Skadniki lakieru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Lakiery podzia ze wzgldu na sposb schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Lakierowanie przemysowe . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Lakierowanie renowacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Naprawa lakiernicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Przebieg naprawy samochodu . . . . . . . . . . . . . . 29

Przygotowanie powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Gruntowanie antykorozyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Szpachlowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Szlifowanie szpachlwki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Podkadowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Szlifowanie podkadu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Sprawdzamy swoj wiedz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Glosariusz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

O czym bdzie mowa

4Utlenianie stali czyli korozja

Stal, z ktrej wykonuje si nadwozie samo-chodu, musi by zabezpieczona przed utlenia-niem czyli korozj. Osiga si to przez jej cynkowanie i lakierowanie.

Utlenianie

Utlenianie to reakcja chemiczna, podczas kt-rej dwa materiay wymieniaj midzy sob elektrony. Atomy materiau utlenianego oddaj elektrony. Te elektrony s przejmowane przez atomy, tworzce materia utleniajcy. Proces odwrotny do utleniania nazywa si redukcj. Gdy materia jest redukowany, przyj-muje elektrony.

Lakiernictwo podstawy

214_003

Materiay wykazuj rn skonno do odda-wania lub przejmowania elektronw.

Pewne metale, np. elazo, atwo oddaj elek-trony. Dlatego elazo atwo si utlenia. Inne metale, np. mied, maj mniejsz skon-no do oddawania elektronw i utleniaj si tylko wtedy, gdy znajd si w rodowisku silnie utleniajcym. Jeszcze inne metale takie jak zoto utleniaj si tylko w wyjtkowych warunkach.

Gdy dwa materiay o rnej skonnoci do utle-niania stykaj si ze sob, nastpuje przepyw elektronw w stron tego materiau, ktry atwiej si utlenia.

Materia utleniany tworzy anod. Materia redukowany (utleniajcy) to

katoda. Oba materiay tworz wtedy ogniwo gal-

waniczne. Przykadem takiego ogniwa jest bateria, w ktrej nastpuje przepyw elektronw od anody do katody.

214_002

Utlenianie

Skonno do utleniania

materia utleniany

materia utleniajcy

skonnodo utleniania

cynk

elazo

mied

zoto

przepyw elektronw

5Ochrona antykorozyjna

Materiaem uywanym powszechnie do pro-dukcji nadwozi jest stal, ktra atwo si utlenia.

Dlatego trzeba stosowa rne sposoby jej zabezpieczania, tak aby uzyska dugotrwa odporno na korozj. Skuteczne zabezpieczenie antykorozyjne pozwala producentowi gwarantowa du trwao samochodu.

Zabezpieczenie antykorozyjne blach nadwozia obejmuje:

cynkowanie lakierowanie Cynk jest najczciej stosowanym materiaem na powok ochronn, gdy ma wiksz skonno do utleniania ni stal. Utlenianie stali zaczyna si dopiero wtedy, gdy utleniona (zuyta) zostanie caa warstwa cynku.

Blachy ocynkowane maj bardzo dobr odpor-no na korozj.

Poczenie ocynkowania i lakierowania zapewnia optymaln ochron antykorozyjn. Taki sposb ochrony jest czasem okrelany terminem duplex.

Waciw ochron antykorozyjn daje warstwa tlenku cynku, tworzca si na powierzchni bla-chy. Poniewa jest ona bardzo mocno zwizana z cynkiem i nie odpryskuje od niego, proces utleniania postpuje bardzo wolno w gb materiau. Inaczej jest w przypadku goej stali, gdy tworzca si warstwa tlenku elaza odpada od powierzchni, nie tworzc bariery ochronnej i wystawiajc wci nowe warstwy blachy na dziaanie rodowiska. Cynk utlenia si wpraw-dzie atwiej ni elazo, ale proces ten post-puje o wiele wolniej.

Elektrochemiczna korozja stali (ogniwo korozyjne)

anoda (tu nastpuje utlenianie) katoda (tu nastpuje redukcja)

wilgo

tlen z powietrza

blacha stalowa

O2 = tlen

H+ = jony wodorowe

OH- = jony wodorotlenkowe

Fe = elazo

214_004

6korund karborund


Wyroby cierne

Dziki przeszlifowaniu podoa uzyskuje si dobr przyczepno lakieru.

Podstawy szlifowania

Szlifowanie polega na mechanicznym usuni-ciu warstwy materiau z obrabianej powierzchni. Twardy materia cierny jest przesuwany pod naciskiem po przygotowywanej powierzchni. Ziarna cierne zagbiaj si w t powierzch-ni i usuwaj (skrawaj) z niej cz materiau.

Do szlifowania uywa si rnych mineraw, np. szmergla, korundu czy karborundu (wglika krzemu). Materiay podlegajce szlifowaniu, takie jak podkad czy szpachlwka, zawieraj mikkie skadniki (tlenek barowy, wapno), uatwiajce obrbk.

Korund i karborund

Twardo jest fizyczn wasnoci materiau. Jeden materia jest twardszy od drugiego, gdy moe zosta w niego wcinity.

S rne sposoby okrelania twardoci. Najprostszym z nich jest metoda, opracowana przez niemieckiego geologa Friedricha Mohsa. Stworzy on dziesiciostopniow skal, po-rzdkujc mineray wg wzrastajcej twardo-ci. Pierwszy minera ma najmniejsz twar-do, a ostatni najwiksz.

Twardo innych mineraw okrela si, podajc numer najtwardszego minerau wzor-cowego, ktry mona zarysowa badanym materiaem.

Skala twardoci Mohsa

1 talk

2 gips

3 kalcyt

4 fluoryt

5 apatyt

6 ortoklaz

7 kwarc

8 topaz

9 korund

10 diament

mikki

twardy

214_005

7Budowa materiau ciernego

Podstaw wyrobu ciernego jest paskie, ela-styczne podoe.

Jako podoe stosuje si:

papier tkaniny fibr folie z tworzyw sztucznych Na podoe s naklejone bardzo twarde ziarna minerau (cierniwo), o wielkoci zalenej od ziarnistoci wyrobu ciernego.

214_007

Budowa wyrobu ciernego

Mineray uywane jako cierniwo

Podstawowymi mineraami, stosowanymi do produkcji wyrobw ciernych, s korund i karborund.

Korund jest bardzo twardym mineraem, skadajcym si przede wszystkim z tlenku glinu (aluminium). Bardzo czysty korund jest biay, natomiast domieszki zmieniaj jego kolor na rowy a do brzowego. Ziarna korundu tpi si podczas szlifowa-nia, dlatego wyrb cierny zuywa si.

Karborund jest jeszcze twardszy od korundu, ale te i bardziej kruchy. Jest czarny z niebiesk powiat. Podczas szlifowania krysztay karborundu pkaj, tworzc nowe, ostre krawdzie.

Zuywanie si wyrobu ciernego

214_008B

ziarna cierne klej

elastyczny podkad

214_008A

korund zuyty korund

karborund zuyty karborund

8P180P220P240P280P320P360P400P500P600P800P1000P1200


Ziarnisto wyrobw ciernych

Podczas produkcji wyrobw ciernych minera jest rozdrabniany, a nastpnie dzielony na par-tie o podobnej wielkoci ziarna.

rednia wielko ziarna w danej partii jest nazywana ziarnistoci.

Ziarnisto okrela si wg skali FEPA (Stowa-rzyszenia Europejskich Producentw Wyro-bw ciernych). Oznaczenie ziarnistoci skada si z litery P i liczby. P12 oznacza najwiksze ziarna cierne, a P1200 najmniejsze.

Rodzaj ziaren ciernych dobiera si w zalenoci od warunkw pracy materiau ciernego:

rodzaju obrbki ciernej twardoci szlifowanego materiau maksymalnej mocy szlifierki warunkw otoczenia Dobry efekt mona osign wycznie, sto-sujc wyrb cierny odpowiedni do wykonywa-nej pracy.

Skala ziarnistoci FEPA

P12P16P20P24P30P40P50P60P80P100P120P150

Podoe

Podoe wyrobu ciernego jest elastyczne.

Od jego rodzaju i gruboci zaley elastyczno caego wyrobu. Im cieszy jest papier czy tkanina, tym bar-dziej elastyczny wyrb.

Producent dobiera rodzaj i grubo podoa odpowiedni do obrabianej powierzchni i do twardoci szlifowanego materiau.

Podoe wyrobu ciernego

214_009

214_010

9Klej i spoiwo

Ziarna cierne s mocowane do podoa jed-nym z dwch rodzajw kleju:

klejem naturalnym lub ywic sztuczn Kleje naturalne (organiczne), np. kleje kostne, s otrzymywane z produktw pocho-dzenia rolinnego lub zwierzcego. S one nieodporne na dziaanie wody. Oznacza to, e woda niszczy tak wykonany wyrb cierny.

Do ywic sztucznych mona zaliczy ywice fenolowe, epoksydowe i mocznikowe. S to produkty termoutwardzalne lub odporne ter-micznie. Wyrb cierny, wykorzystujcy ywic jako klej, jest wodoodporny.

214_011

Mocowanie ziaren ciernych do podoa

Ziarna cierne s mocowane do podoa przez dwie warstwy:

Klej, ktry mocuje powierzchniowo ziarna cierne do podoa.

Spoiwo, ktre wie ziarna z podoem.

Jak klej i spoiwo moe by uyta ta sama sub-stancja lub rne substancje. Rodzaj spoiwa okrela, do jakiej pracy jest przeznaczony wyrb cierny.

podoe

warstwa 2 spoiwo

warstwa 1 klej

10


Nakadanie ziaren ciernych

Istotnym czynnikiem, wpywajcym na waci-woci wyrobu ciernego, jest sposb nakada-nia ziaren ciernych na podoe. S dwa sposoby nakadania:

nakadanie grawitacyjne nakadanie elektrostatyczne

Podczas nakadania grawitacyjnego ziarna cierne ukadaj si na podou w przypadkowy sposb.

Natomiast nakadanie elektrostatyczne powo-duje cile okrelone uoenie ziaren. To uoenie okrela waciwoci materiau ciernego.

Naley zawsze dobiera odpowiednie uoenie ziaren ciernych do rodzaju szlifowanej powierzchni.

214_012

Sposoby nakadania ziaren ciernych

Liczba ziaren ciernych na jednostk powierzchni to kolejny wany parametr, opi-sujcy wyrb cierny.

W wyrobach o zamknitej strukturze ziaren ziarna uoone s cile obok siebie.

W wyrobach o otwartej strukturze ziaren pomidzy ziarnami jest wolna przestrze. Dziki temu atwiejsze jest odprowadzanie pyu i wyrb cierny nie zakleja si.

Do wyrobu ciernego s ponadto dodawane rne substancje pomocnicze (np. stearynian cynkowy), suce do smarowania i poprawia-jce odprowadzanie pyu.

214_012A

Grawitacyjne nakadanie ziaren ciernych Elektrostatyczne nakadanie ziaren ciernych

11

Formy wyrobw ciernych

Rzadko uywa si wyrobu ciernego w duych rolach. Najczciej jest on przycity do ksztatu, odpo-wiedniego do konkretnego zastosowania. Typowe formy wyrobw to:

arkusze tarcze rolki Niezalenie od formy, wyrb przewidziany do pewnych zastosowa moe mie otwory (per-foracj). Taki wyrb, w poczeniu z odpowiedni szli-fierk, pozwala na odciganie pyu.

214_013

Formy wyrobw ciernych

Podsumowanie: Aby warstwa lakieru miaa dobr przyczepno, powierzchnia musi mie okrelon chropo-wato. Zaley ona od rodzaju lakierowanej powierzchni i od typu lakieru. Powierzchnie dajce sab przyczepno (np. stara powoka lakierowa lub powoki fabryczne) musz wic zosta przeszlifowane, tak by uzyska waciw chropowato.

Szlifowanie szpachlwki i podkadu suy uzyskaniu rwnej, gadkiej powierzchni.

tarcza

arkusz

rolka

arkusz perforowany

tarcza perforowana

12


Materiay uywane do lakierowania

Lakierowanie suy ochronie nadwozia przed wpywami atmosferycznymi, a wic zwiksze-niu jego trwaoci. Ponadto nadaje powierzchni atrakcyjny wygld.

Definicja

Lakiery s to pynne substancje o rnej lepko-ci, nakadane odpowiednimi technikami na materia podoa.

Po wyschniciu tworz rwnomiern warstw, trwale zwizan z podoem. Nazywa si ona powok lakierow.

Materiay uywane do lakierowania

Powoka lakierowa ma dwa zadania:

Chroni powierzchni przed niszczcymi skadnikami rodowiska: wilgoci, promie-niowaniem sonecznym, wysok tempera-tur, sol, zwizkami chemicznymi, rozpuszczalnikami, paliwem itp.

Nadaje powierzchni dekoracyjny wygld przez wyrwnanie nierwnoci, kolor, poysk i rne efekty optyczne.

W zwizku z ochron mwi si o funkcji tech-nicznej, a w zwizku walorami estetycznymi o funkcji dekoracyjnej.

214_014

13

Terminologia

Rozdzia Materiay uywane do lakierowania daje przegld rnych produktw, stosowa-nych podczas naprawy. Oto one:

Grunt

Grunty s to pynne mieszaniny, ktre mog by dodatkowo barwione. Speniaj one nastpujce zadania:

tworz warstw zamykajc pory materiau (gruntuj)

chroni podoe przed korozj zapewniaj dobr przyczepno powoki

lakierowej

Podkad

Podkady to pynne, barwione mieszaniny o duej zawartoci czstek staych. Wypeniaj one nierwnoci w powoce gruntu. Natrynicie podkadu powoduje wytworzenie powoki o gadkiej, rwnomiernej powierzchni, na ktr mona naoy lakier nawierzchniowy. Podkady s rwnie zwane wypeniaczami, a tworzona przez nie warstwa midzywarstw.

Szpachlwka

Szpachlwka jest plastycznym materiaem o zoonym skadzie, wystpujcym w postaci pasty. Nakada si j za pomoc szpachli lub innego podobnego narzdzia. Szpachlwka wyrwnuje nierwnoci i zamyka rysy materiau. Musi mie dobr przyczepno do rnych podoy i dawa si atwo szlifowa.

214_015

Szpachlwka

214_016

214_017

Grunt

Podkad

blachagrunt

lakier nawierzchniowy

blacha

blacha grunt

lakier nawierzchniowypodkad

14


Emalie

Emalie to wyroby lakierowe, tworzce szcze-glnie gadk i tward powok.

Lakier bezbarwny

Lakier bezbarwny jest wyrobem pozbawionym pigmentu, nakadanym cienk warstw. Po wyschniciu tworzy przezroczyst powok lakierow.

Barwniki

Barwniki s to substancje, ktre wnikaj w materia i zmieniaj jego kolor. S one przezroczyste i nie tworz osobnej powoki.

Lakier pigmentowy

Lakier skada si z czstek organicznego pig-mentu, zawieszonego w spoiwie czyli substan-cji bonotwrczej. Lakier pigmentowy oznacza si intensywn barw. Moe by w rnym stopniu przewitujcy lub przezroczysty. 214_018

Lakier pigmentowy

214_019

214_020

Lakier bezbarwny

Barwnik

15

Skadniki lakieru

Lakier skada si z nastpujcych skadnikw, nadajcych mu wasnoci ochronne i dekoracyjne:

substancji bonotwrczej pigmentu rozpuszczalnika rodkw pomocniczych Substancja bonotwrcza

Substancja bonotwrcza jest czci spoiwa, ktra po wyschniciu lakieru tworzy elastyczn powok. Terminem spoiwo okrela si sub-stancj bonotwrcz rozpuszczon w rozpuszczalniku.

Spenia ona bardzo wan funkcj, wic ze sob pozostae skadniki lakieru.

Skad chemiczny substancji bonotwrczej decyduje o takich waciwociach lakieru, jak:

sposb schnicia, charakter warstwy nawierzchniowej (poysk,

twardo), odporno na wpywy rodowiska, elastyczno, przyczepno.

Nazwy lakierw wywodz si wanie od rodzaju substancji bonotwrczej. Lakier akrylowy jest oparty na bazie ywicy akrylowej, lakier nitrocelulozowy na bazie nitrocelulozy.

Skadniki lakieru

214_021

substancja bonotwrcza

rodek pomocniczy

pigment

rozpuszczalnik

lakier

16


Pigment

Pigmenty to bardzo drobno sproszkowane substancje, ktre nie rozpuszczaj si w substancji bonotwrczej, lecz tworz w niej zawiesin. Pigmenty mog by substancjami organicz-nymi lub nieorganicznymi. Wpywaj przede wszystkim na takie waci-woci lakieru, jak:

kolor przezroczysto S te pigmenty, dodawane do lakieru w cakiem innym celu. Pigmenty dziel si na nastpujce grupy:

Pigmenty antykorozyjne Chroni materia podoa (stal, aluminium, mied) przed korozj.

Pigmenty kryjce S to nieprzezroczyste czstki o okrelo-nym kolorze (czerwone, niebieskie itd.). Ich podstawowym zadaniem jest zabarwie-nie lakieru. Pigmenty dziki swojemu skadowi mog nadawa lakierowi kolor lub wywoywa rne efekty optyczne. Np. pigment aluminiowy daje efekt meta-liczny, a pigment mikowy efekt perowy.

Pigmenty wypeniajce Te pigmenty nie zwikszaj zdolnoci kryjcych lakieru. Uzupeniaj pigmenty kryjce i zagszczaj lakier.

Pigmenty specjalne Nadaj lakierowi specjalne wasnoci, np. grzybobjcze (fungicydy), odporno na ogie, odporno na obrastanie glonami (lakiery okrtowe).

Niektre pigmenty i ich waciwoci

pigmenty kryjce

pigmenty utrudniajce zapalenie

pigmenty wypeniajce

pigmenty hydrofobowe

214_022

17

Rozpuszczalniki

Rozpuszczalniki utrzymuj substancj bono-twrcz w stanie pynnym, zapobiegajc jej koagulacji, podczas nakadania na powierzch-ni. Po naoeniu warstwy lakieru rozpuszczalnik odparowuje. Nie pozostaje on w powoce lakie-rowej, wytworzonej na materiale podoa. Dokadnie rzecz biorc substancja bono-twrcza rozpuszczona w rozpuszczalniku two-rzy spoiwo lakieru. Po odparowaniu rozpuszczalnika substancja bonotwrcza two-rzy warstw film lakieru.

Gdy lakier ma zbyt du lepko, trzeba go rozcieczy. Robi si to za pomoc pynnej substancji, zwa-nej rozcieczalnikiem. Rozpuszczalniki i rozcieczalniki mog mie takie same lub rne waciwoci chemiczne.

Poniewa rozpuszczalniki i rozcieczalniki utrzymuj substancj bonotwrcz w stanie pynnym, musz mie waciwoci chemiczne dostosowane do jej rodzaju.

S dwie grupy lakierw:

Lakiery na bazie rozpuszczalnikw Rozpuszczalniki i rozcieczalniki skadaj si ze zwizkw organicznych, takich jak aceton, zwizki ropopochodne, octan butylu.

Lakiery na bazie wody (lakiery wodne) W tym przypadku podstawowym rozpusz-czalnikiem i rozcieczalnikiem jest woda.

Rozpuszczalnik

214_0x23


odparowujcy rozpuszczalnik

pigment

film lakieru

18


rodki pomocnicze

Jako lakieru zaley od jakoci jego gwnych skadnikw, ich wzajemnego stosunku oraz przemylanego doboru rodkw pomocni-czych (uszlachetniajcych). Bez tych rodkw lakier miaby ograniczon trwao i byby pozbawiony wielu podanych wasnoci.

Niektre rodki pomocnicze:

Sykatywy (przyspieszacze) Przyspieszaj proces schnicia lakieru.

Wypeniacze Wpywaj na waciwoci powoki lakiero-wej np. chropowato.

Zmikczacze (plastyfikatory) Zwikszaj elastyczno powoki lakiero-wej.

Zagszczacze Poprawiaj rozlewno lakieru i zapobiegaj powstawaniu zaciekw.

rodki sieciujce Poprawiaj jednorodno pozostaych skadnikw.

rodki dyspergujce Zapobiegaj zbrylaniu si skadnikw lakieru podczas przechowywania.

rodki zapobiegajce sedymentacji czyli rozwarstwianiu si lakieru Utrzymuj pigmenty rozproszone w zawie-sinie, nie pozwalajc im opada na dno pojemnika.

Emulgatory Uatwiaj mieszanie si skadnikw lakieru.

rodki pomocnicze

214_024

sykatywy

wypeniacze

zmikczacze

zagszczacze

rodki sieciujce

rodkidyspergujce

rodki zapobiegajce rozwarstwianiu

emulgatory

19

Lakiery podzia ze wzgldu na sposb schnicia

Sposb schnicia lakieru wpywa na wiele cech powoki lakierowej.

Schnicie lakieru

Lakiery mona podzieli wedug wielu kryte-riw, zalenie od rodzaju substancji bonotwr-czej. Najwaniejszym kryterium podziau jest spo-sb schnicia.

Mona rozrni trzy sposoby schnicia lakieru:

Lakiery jednoskadnikowe (1K)

Schnicie przez odparowanie rozpuszczal-nika.

Schnicie przez utlenianie substancji bono-twrczej.

Lakiery dwuskadnikowe (2K)

Schnicie na skutek reakcji chemicznej pomidzy dwoma skadnikami lakieru lub wiksz ich liczb.

Schnicie przez odparowanie rozpuszczalnika

Jest to najprostszy rodzaj schnicia, zwany te suszeniem fizycznym. Substancja bonotwrcza twardnieje na sku-tek odparowywania rozpuszczalnikw. Proces ten przebiega szybciej w podwyszo-nej temperaturze.

Schnicie przez odparowanie rozpuszczalnika

Pod wpywem rozpuszczalnika lakier ponownie rozpuszcza si (dotyczy lakierw jednoskadnikowych).

wyschnita warstwa lakierowa

rozpuszczalnik

substancja bonotwrcza214_025

20


Schnicie przez utlenianie substancji bonotwrczej

Odparowanie rozpuszczalnika nastpuje pod-czas kadego rodzaju schnicia. Dodatkowo podczas schnicia przez utlenianie zachodzi reakcja chemiczna substancji bono-twrczej z tlenem atmosferycznym. Schnicie mona przyspieszy przez dodanie utwardzacza.

Schnicie przez utlenianie substancji bonotwrczej

Schnicie na skutek reakcji chemicznej pomidzy dwoma skadnikami lakieru lub wiksz ich liczb

Powoka lakierowa tworzy si na skutek reakcji chemicznej lub polimeryzacji skadnikw lakieru.

Jeeli reakcja zachodzi w temperaturze otocze-nia, skadniki miesza si tu przed naoeniem lakieru.

Schnicie na skutek reakcji chemicznej pomidzy skadnikami lakieru

Wyschnita powoka lakierowa ma inne wasnoci chemiczne, ni pierwotna substancja bonotwrcza. Dlatego rozpuszczalniki zawarte w lakierze nie rozpuszczaj jej.

Take w tym przypadku podwyszona tempe-ratura przyspiesza proces twardnienia, gdy rozpuszczalniki szybciej odparowuj.

Gdy natomiast do rozpoczcia reakcji che-micznej potrzebna jest wysza temperatura, lakier jest dostarczany ju zmieszany. Taki lakier nazywa si lakierem termoutwar-dzalnym.

214_027

214_026

21

Jeeli przed naoeniem lakieru trzeba wymie-sza dwie substancje, mamy do czynienia z lakierem dwuskadnikowym. Te skadniki to:

ywica utwardzacz (zwany te katalizatorem

utwardzania), czasem z dodatkiem akty-watora (przyspieszacza)

Skadniki znajduj si w osobnych pojemni-kach z odpowiednimi rozpuszczalnikami.

Bezporednio przed uyciem miesza si je w okrelonym stosunku. Suy do tego cylindryczne naczynie oraz miarka, bdca jednoczenie mieszadem.

Schnicie lakieru dwuskadnikowego prze-biega szybciej w podwyszonej temperaturze. Powoka lakierowa ma inne wasnoci che-miczne, ni skadniki pierwotne.

Lakiery dwuskadnikowe maj du odporno chemiczn i fizyczn.

Miarka suca jako mieszado

214_028

rozcieczalnik

lakier

utwardzacz

22

Lakierowanie przemysowe

Lakierowanie w procesie produkcji samochodu

Przebieg lakierowania nadwozia przypomina produkcj tamow i jest optymalnie dostoso-wany do uywanej technologii.

214_029

Proces przemysowego lakierowania nadwozi

mycie i odtuszczanie

pukanie

kataforeza

zabezpieczanie antykorozyjne

podwozia

uszczelnianie

podkadowanie

fosforanowanie

kpiel odzyskowa

pukanie

czyszczenie

lakierowanie nawierzchniowe

kontrola

23

214_030

Blachy ocynkowane

Blacha ocynkowana to blacha stalowa, pokryta warstw cynku. Zadaniem cynku jest ochrona stali przed korozj. W przypadku niewielkich uszkodze powoki lakierowej, gdy odkryta zostanie goa blacha, utlenianiu ulega cynk. Jest to tzw. ochrona anodowa, w ktrej cynk odgrywa rol protektora.

Nakadanie powoki cynkowej moe si odby-wa elektrolitycznie lub przez zanurzenie w pynnym metalu. Ponadto rozrnia si cynkowanie jedno-stronne i dwustronne. Powoka cynkowa ma grubo 5 10 m, zalenie od zastosowania blachy.

Blachy cynkowane ogniowo mona rozpozna po charakterystycznym wzorze na powierzchni. Blachy przeznaczone do lakierowania s cyn-kowane elektrolitycznie.

Blacha ocynkowana dwustronnie

Przygotowanie blachy: mycie i odtuszczanie

Pierwszym etapem lakierowania przemysowego jest umycie i odtuszczenie nadwozia. Nadwozie jest zanurzane w kpieli myjcej, a potem odtuszczane natryskowo za pomoc rozpuszczalnikw. Po opukaniu i wysuszeniu blachy s odtusz-czone.

Fosforanowanie

Fosforanowanie odbywa si przez zanurzanie nadwozia w kadziach, napenionych roztwo-rami rnych fosforanw. Na powierzchni blach powstaje wwczas kry-staliczna warstwa fosforanw metali, zapew-niajca ochron antykorozyjn oraz bardzo dobr przyczepno kolejnych warstw.

Mycie i odtuszczanie

214_031

cynk (Zn)

stal

cynk (Zn)

24


Kataforetyczne gruntowanie zanurzeniowe (KTL)

Po fosforanowaniu nadwozie poddawane jest gruntowaniu kataforetycznemu, ktre nadaje mu doskona odporno na korozj.

Kataforeza jest to zjawisko ruchu dodatnio naadowanych czstek zawiesiny w stron elektrody ujemnej pod wpywem pola elek-trycznego. Uywa si rwnie oglniejszego pojcia elektroforezy, ktre oznacza zarwno ruch czstek w stron elektrody ujemnej, jak i dodatniej.

Nadwozie jest cakowicie zanurzane w elektro-licie, bdcym roztworem farby gruntujcej. Do nadwozia jest przyczony ujemny biegun rda prdu staego. Biegun dodatni jest poczony z szeregiem elektrod (anod), rw-nie zanurzonych w kpieli.

Wytworzone pole elektryczne powoduje prze-mieszczanie si naadowanych dodatnio czstek farby w stron nadwozia (katody) i osadzanie si na nim.

Zalety:

Pokrywane s wszystkie powierzchnie zewntrzne, wewntrzne oraz profile zamknite.

Warstwa jest rwnomiernie rozoona.

Gruntowanie kataforetyczne wytwarza war-stw gruntu gruboci do 20 m.

Po gruntowaniu odbywa si pukanie, ktre usuwa nieprzywizane pozostaoci farby. Ostatnie pukanie jest przeprowadzane w wodzie cakowicie zdemineralizowanej.

Po ociekniciu nadwozie trafia do suszarki, gdzie grunt utwardza si w temperaturze 180 C.

Fabryczne czci zamienne s rwnie grun-towane kataforetycznie.

Kataforetyczne gruntowanie zanurzeniowe

214_032

25

Uszczelnianie

Poczenia blach (zakadki, krawdzie, spawy) uszczelnia si poliuretanow mas uszczel-niajco duej lepkoci.

Jest ona nakadana natryskowo w celu ochrony tych miejsc, szczeglnie naraonych na korozj.

Nakadanie masy uszczelniajcej

214_033

Ochrona podwozia przed uderzeniami kamieni

Obszary szczeglnie naraone na uderzenia kamieni s dodatkowo chronione.

Uywa si do tego specjalnych podkadw (mas) o duej lepkoci i elastycznoci.

W ten sposb s najczciej chronione nad-kola i podoga samochodu.

Ochrona przed uderzeniami kamieni

214_034Podkad

Kolejn warstw jest podkad, zwany te mi-dzywarstw lub wypeniaczem. Jego zadaniem jest wyrwnanie drobnych nierwnoci blachy i ujednolicenie powierzchni.

Podkad jest nakadany metod elektrosta-tyczn. Specjalne rozpylacze rotacyjne nakadaj elektrycznie naadowane czstki lakieru na rwnie naadowane nadwozie. Zalet tej metody jest znaczna oszczdno lakieru.

Podkad schnie w temperaturze 170 C. Po utwardzeniu i ostygniciu moe by jeszcze potrzebne szlifowanie korygujce. Ostatnim etapem jest czyszczenie nadwozia.

26


Lakierowanie nawierzchniowe

Ostatni warstw jest lakier nawierzchniowy. Nadaje on powierzchni nadwozia:

kolor poysk specjalne efekty optyczne twardo

Lakier nawierzchniowy moe by jedno- lub dwuwarstwowy. W przypadku lakieru dwuwarstwowego naj-pierw nakadany jest lakier bazowy, potem lakier bezbarwny.

W lakierze dwuwarstwowym lakier bazowy jest odpowiedzialny za kolor i efekt (metalizowany, perowy), a lakier bezbarwny za twardo i poysk.

Lakier jednowarstwowy sam spenia funkcj ochronn, w przypadku lakieru dwuwarstwo-wego funkcj t peni lakier bezbarwny.

Lakier nawierzchniowy jest nakadany metod elektrostatyczn, tak samo jak lakier podkado-wy. Ta metoda ma wiele zalet w porwnaniu z tradycyjn technologi natryskow.

Lakier jedno- i dwuwarstwowy

214_035

Lakiery metalizowane s nakadane tradycyjn metod natryskow przez automaty lakiernicze.

Nakadanie takich lakierw metod elektrostatyczn prowadzioby do specyficznego uoenia opikw alu-minium w warstwie lakierowej, kt-rego nie daoby si odtworzy w warunkach warsztatu lakierni-czego.

Lakier jednowarstwowy

Lakier dwuwarstwowy

lakier nawierzchniowy

podkad

grunt kataforetyczny

warstwa fosforanowa

lakier bezbarwny

lakier bazowy

podkad

grunt kataforetyczny

warstwa fosforanowa

cynk

cynk

27

Ochrona profili zamknitych

Po lakierowaniu zabezpiecza si profile zamknite pynnym woskiem. Jest to skuteczna i trwaa ochrona tych ele-mentw przed korozj.

Dodatkowym zabiegiem jest wypenienie nie-ktrych przestrzeni zamknitych piank poli-uretanow, co zapobiega powstawaniu haasw w tych miejscach.

pistolet do konserwacji profili zamknitych

profil zamknity

Konserwacja profili zamknitych

214_036

28

Lakierowanie renowacyjne

Naprawa lakiernicza

Istnieje dua rnica pomidzy lakierowaniem przemysowym (czyli podczas produkcji samo-chodu) a lakierowaniem renowacyjnym w warsztacie.

Podczas produkcji lakierowaniu podlega tylko nieuzbrojone nadwozie bez silnika, okadzin, obi itp. Natomiast do lakierowania w warsztacie nie wymontowuje si tych elementw, chyba e chodzi o wymian caego nadwozia. Wszystkie elementy i powierzchnie, ktre nie bd lakierowane, trzeba starannie zasoni.

Lakier naoony fabrycznie ma zawsze jedno-rodn struktur, a pigmenty metaliczne czy mikowe s zawsze jednakowo uoone. Natomiast wygld i struktura lakieru naoonego w warsztacie stanowi swoisty podpis lakiernika.

Lakier uywany w warsztacie musi schn w niszej temperaturze, gdy tworzywa sztuczne, mechanizmy i urzdzenia elektro-niczne nie powinny by nagrzewane powyej 60 70 C.

Do wykonania naprawy lakierniczej trzeba dysponowa odpowiednim wyposaeniem, narzdziami i rodkami pomocniczymi. Blisze informacje na temat niezbdnego wyposaenia warsztatu lakierniczego podano w zeszycie nr 215 Lakiernictwo samocho-dowe. Lakierowanie nawierzchniowe.

Naprawa lakiernicza

214_037

29

Przebieg naprawy samochodu

Naprawa lakiernicza skada si z dwch eta-pw:

Przygotowanie powierzchni, czyli zabezpie-czenie antykorozyjne i wyrwnanie nierw-noci.

Lakierowanie nawierzchniowe, ktre odtwa-rza pierwotny wygld elementu.

Napraw lakiernicz najczciej poprzedza naprawa blacharska, podczas ktrej prostuje i wymienia si uszkodzone elementy nadwo-zia. Nastpnie s one lakierowane, co zabezpie-cza je przed korozj, wyrwnuje nierwnoci powierzchni i przywraca im pierwotny wygld.

Przygotowanie powierzchni

Stosowane materiay przygotowuj powierzch-ni do naoenia lakieru. W adnym przypadku nie wolno lakierowa goej blachy lakierem nawierzchniowym.

W lakiernictwie renowacyjnym stosuje si nastpujce materiay, suce do przygotowa-nia powierzchni:

szpachlwk grunt podkad Lakier nawierzchniowy nakada si na warstw gruntu, warstw podkadu lub star powok lakierow. Przed naoeniem lakieru powierzchnia musi by przeszlifowana materiaem odpowiednim do uywanego lakieru.

Lakierowanie nawierzchniowe

Lakier nawierzchniowy tworzy ostatni, zewntrzn powok ochronn nadwozia.

Informacje o lakierowaniu nawierzchniowym podano w rozdziale Podstawy.

Prawidowe nakadanie lakieru nawierzchniowego opisano w zeszycie nr 215 Lakiernictwo samochodowe. Lakierowanie nawierzchniowe.

Przebieg naprawy samochodu

214_038

30

Przygotowanie powierzchni do lakierowania

Aby lakier mia dobr przyczepno, podoe musi by prawidowo przygotowane. Najwaniejszymi etapami przygotowania s: czyszczenie, usuwanie korozji i szlifowanie.

Czyszczenie nadwozia

Pierwsz czynnoci po przyjciu samochodu lub czci nadwozia do naprawy lakierniczej jest dokadne umycie wszystkich powierzchni. Samochd naley przed napraw umy w caoci.

Powierzchnie przeznaczone do lakierowania czyci si rodkami odtuszczajcymi (zmywa-czami do silikonu), a na koniec przeciera cie-reczk antystatyczn.

Usuwanie korozji

Jeeli podczas naprawy nadwozia zostan usunite fabryczne warstwy ochronne, istnieje niebezpieczestwo korozji. Najwiksze zagroenie wystpuje wtedy, gdy nadwozie nie jest lakierowane bezporednio po naprawie.

Jeeli pojawi si ogniska korozji, trzeba je usun przez szlifowanie. Naley przy tym tak dobra wyrb cierny, by cakowicie usun korozj, nie zmniejszajc niepotrzebnie gruboci blachy.

Po przeszlifowaniu mog jednak pozosta nie-widoczne ogniska korozji. Usuwa si je przez pasywacj blachy (naka-danie gruntu antykorozyjnego, np. opartego na kwanym fosforanie cynku), ktra wytwarza na jej powierzchni warstw ochronn.

Czyszczenie nadwozia

214_039A

Substancj pasywujc mona nakada tylko na go lub ocynkowan blach stalow. Nie zabezpiecza si w ten sposb aluminium ani innych materiaw. Waciwe gruntowanie musi nastpi najp-niej 20 minut po pasywacji, gdy po tym czasie dziaanie ochronne substancji pasywujcej zanika, a nawet pojawia si dziaanie odwrotne.


31

Odtuszczanie powierzchni

Do uzyskania dobrej przyczepnoci lakieru konieczne jest przedmuchanie powierzchni spronym powietrzem i odtuszczenie jej. Odtuszczanie przeprowadza si, nakadajc niewielkimi porcjami rozpuszczalnik (zmywacz do silikonu - niem. Silikonentferner). Nastpnie zanim rozpuszczalnik odparuje ciera si go czyst i such szmatk. Uywany rozpuszczalnik musi rozpuszcza zanieczyszczenia, ale nie moe wchodzi w reakcj z podoem. Podczas wycierania rozpuszczalnik powinien odparowywa powoli, aby efekt odtuszczania by jak najlepszy. Pozostawienie rozpuszczalnika do wyschni-cia nie czyci powierzchni, a jedynie przesuwa zanieczyszczenia w inne miejsce. Oduszczanie jest niezbdne nie tylko przed lakierowaniem, ale te przed szlifowaniem. S ku temu dwa powody:

Podczas szlifowania tustej powierzchni tworz si grudki z tuszczu i pyu szlifier-skiego. Powstaj wyrane lady szlifowania a sam wyrb cierny szybko si zuywa.

Ziarna cierne wpychaj tuszcz i olej w gb materiau podoa, skd trudno je potem usun.

Otuszczanie powierzchni

214_039

Szlifowanie podoa

Aby kolejne warstwy miay dobr przyczep-no, trzeba nada powierzchni waciw chropowato. Robi si to przez szlifowanie wyrobem cier-nym o odpowiedniej ziarnistoci. Do uzyskania pynnych przej pomidzy star powok lakierow a go blach niezbdne jest przeszlifowanie krawdzi starej powoki. Takie krawdzie szlifuje si szlifierk oscyla-cyjn i papierem o ziarnistoci P80 lub P100. Szlifowanie podoa

rodek odtuszczajcy (rozpuszczalnik)

przed po

Szlifowanie krawdzi

214_040

32

Gruntowanie antykorozyjne

Gruntowanie goej blachy

Podczas naprawy lakierniczej naley stara si na ile jest to technicznie moliwe odtworzy fabryczne zabezpieczenie antyko-rozyjne.

Jeeli obrbka doprowadzia do odsonicia goej blachy, trzeba to miejsce zagruntowa. Uywane s nastpujce rodzaje farb grun-tujcych:

poliwinylowy grunt reaktywny (fosfora-nujcy)

grunt epoksydowy

Gruntowanie gruntem reaktywnym

Grunt reaktywny to chemoutwardzalny poliwi-nylowy materia gruntujcy, znany take pod nazw Wash Primer. W temperaturze 20 C nadaje si do nakada-nia przez 24 godziny po wymieszaniu skadni-kw.

Podkad nakada si po wyschniciu gruntu reaktywnego, ktry nadal pozostaje aktywny chemicznie.

Warstwa gruntu reaktywnego daje si bardzo dobrze szlifowa. Szlifuje si j na sucho, materiaem o ziarnistoci P400.

Grunt nakada si cienkimi warstwami (2 do 3) w odstpie ok. 5 minut. Czas schnicia przed naoeniem warstwy podkadu wynosi 30 do 90 minut w temperaturze 20 C.

Na warstw gruntu reaktywnego nie wolno nakada szpachlwki polie-strowej, gdy w stanie nieutwardzo-nym rozpuszcza ona materia gruntujcy. Jako kolejna warstwa musi by zastosowany podkad.

Natomiast dopuszczalna jest kolej-no odwrotna, tzn. nakadanie gruntu reaktywnego na utwardzon szpachlwk, gdy taka szpa-chlwka nie jest ju aktywna che-micznie.

Gruntowanie gruntem reaktywnym


214_041

podkadgrunt reaktywny

blacha

33

Gruntowanie gruntem epoksydowym

Na grunt epoksydowy mona bezporednio nakada szpachlwk poliestrow, nie-zalenie od gruboci warstwy.

Mona stosowa grubsz warstw gruntu, dziki czemu moe on rwnie peni rol podkadu. Czas schnicia wynosi ok. 4 godziny przy 20 C, a wic jest do dugi.

Ten rodzaj gruntowania stosuje si w przypadku powierzchni przewidzianych do szpachlowania tak by nie nakada szpa-chlwki na go blach.

Gruntowanie gruntem epoksydowym

214_042

Wskazwka:

Lakier czy grunt zachowuj swoj aktywno chemiczn od pooenia a do wyschnicia. Mona naoy wtedy kolejn, kompatybiln warstw lakieru metod mokre na mokre, bez koniecznoci szlifowania warstwy poprzedniej. Jeeli lakier utraci aktywno chemiczn, konieczne jest szlifowanie wykoczeniowe.

Podczas schnicia lakieru mona wyrni trzy stopnie wyschnicia:

Pyosucho: py nie przykleja si do powoki lakierowej. Pod wpywem nacisku na lakierze pozostaj lady.

Sucho montaowa: pomalowan cz mona zamontowa. Tylko silny nacisk pozostawia lady na lakierze. Powoka lakierowa nie jest jeszcze cakowicie utwar-dzona.

Sucho uytkowa: pomalowana cz moe by uytkowana zgodnie z przeznaczeniem albo np. szlifowana.

podkadgrunt epoksydowy

blacha

szpachlwka poliestrowa

34

Szpachlowanie

Szpachlwka poliestrowa

Szpachlwka powinna by nakadana tylko cienk warstw. Gruba warstwa szpachlwki, ktr wyrwnuje si le naprawion blach, prowadzi do powstawania bdw lakierni-czych.

Szpachlwka poliestrowa jest materiaem dwuskadnikowym. ywic i utwardzacz (katalizator) miesza si ze sob tu przed uyciem. Ilo dodanego utwardzacza musi cile odpowia-da wytycznym producenta szpachlwki. Zazwyczaj s to 2 3 g utwardzacza na 100 g szpachlwki (2 3 % wagowych).

Utwardzacz jest zabarwiony na czerwono, aby uatwi dokadne wymieszanie skadnikw. W szpachlwce po wymieszaniu nie moe by widocznych czerwonych smug.

Mieszanie szpachlwki poliestrowej

214_043


Wymieszana szpachlwka ma bardzo krtki czas twardnienia (5 do 10 minut), dlatego trzeba j szybko i precyzyjnie nakada. Narzdzia uywane do szpachlowania mona czyci rozpuszczalnikiem uniwersalnym. Nie naley przygotowywa wicej szpa-chlwki ni potrzeba, gdy szybko traci ona swoj cigliwo i przyczepno.

Zbyt mao utwardzacza Szpachlwka nie twardnieje w przewidzia-nym czasie. Szlifowanie jest utrudnione, poniewa pozostaj wyrane lady obrbki a wyrb cierny szybko si zapycha.

Zbyt duo utwardzacza Szpachlwka nie twardnieje szybciej. W masie pozostaje aktywny utwardzacz, ktry reaguje nastpnie z pigmentami podkadu lub lakieru. Efektem s przebar-wienia lakieru, objawiajce si w postaci plam i linii (tzw. krwawienie).

Kolejno czynnoci

utwardzacz

szpachlwka poliestrowa

35

Szpachlowanie

Sposb naoenia szpachlwki decyduje o sukcesie caej naprawy lakierniczej. Dewiza: Im wicej czasu powicisz na szpachlowa-nie, tym mniej trzeba bdzie potem szlifo-wa.

Naprawion blach trzeba odtuci i przeszlifowa. Warstwa szpachlwki nie moe by grubsza ni 400 do 500 m po szlifowaniu.

Szpachlwk poliestrow mona nakada tylko na blach stalow. Nie ma ona wystar-czajcej przyczepnoci do blachy ocynkowa-nej. W razie potrzeby naley uywa szpachlwki uniwersalnej, ktra ma doskona przyczep-no zarwno do stali, jak i do powoki cynko-wej. Szpachlwk poliestrow mona te nakada na grunt epoksydowy.

Szpachlowanie blachy ocynkowanej

214_044

Kilka uwag na temat szpachlowania:

Podczas przechowywania szpachlwki ywica moe ulec zgalareceniu lub rozwarstwi si (czstki stae opadaj na dno pojemnika). Przed uyciem dokadnie wymiesza zawar-to pojemnika, aby osign jednorodn mie-szanin ywicy i czstek staych. Dodanie utwardzacza do le wymieszanej ywicy powoduje, e proporcje tych skadni-kw s niewaciwe. Cz utwardzacza wymiesza si nie z ywic, a z czstkami staymi, ktre nie bior udziau w reakcji utwar-dzania. Do nabierania materiau z pojemnika uywa tylko czystych narzdzi. Resztki szpachlwki lub utwardzacza inicjuj w pojemniku reakcje chemiczne, ktre czyni materia niezdatnym do uycia.

powoka cynkowa lakier

stal

Miejsce do szpachlowania

szpachlwka uniwersalna

szpachlwka standardowa

grunt epoksydowy

Metody szpachlowania

36


Szlifowanie szpachlwki

Szpachlwka poliestrowa ma krtki czas schnicia (ok. 30 min w temperaturze 20 C), a zatem mona j szlifowa wkrtce po naoeniu. Szlifowanie niewystarczajco wyschnitej szpachlwki ma te same negatywne skutki, co szpachlwki ze zbyt ma iloci utwardzacza: zaklejanie wyrobu ciernego przez lepk ywic. Przemycie powierzchni rodkiem odtusz-czajcym uatwia i przyspiesza szlifowanie oraz poprawia jego efekty.

Do szlifowania szpachlwki uywa si wyro-bw o redniej ziarnistoci P80 lub P120. Na koniec wykonuje si szlifowanie wyka-czajce wyrobem o ziarnistoci P240.

Do szlifowania mona uy narzdzi rcznych (rnego rodzaju klockw szlifierskich) lub elektrycznych. Do duych, gadkich powierzchni najlepiej nadaj si szlifierki oscylacyjne. Natomiast powierzchnie o skomplikowanym ksztacie najlepiej szlifuje si szlifierk mimo-rodow (oscylacyjno-rotacyjn).

Szpachlwk poliestrow mona szlifowa tylko na sucho. Nie wolno uywa wody. Szpachlwka poliestrowa wchania wod. Podczas suszenia lakieru nawierzchniowego mog wtedy powstawa pcherze (tzw. odgoto-wanie), wiksze jest te ryzyko p-niejszej korozji.

Narzdzia do szlifowania maszynowego

214_045

214_045B

214_045A

214_045C

214_045D

Narzdzia do szlifowania rcznego

szlifierka pneumatyczna

szlifierka oscylacyjna

szlifierka rotacyjna

szlifierka oscylacyjno-rotacyjna

37

Jeeli po szlifowaniu trzeba naoy dodat-kow warstw szpachlwki, naley wpierw oczyci powierzchni pistoletem przedmu-chowym, rodkiem odtuszczajcym i ciereczk antystatyczn. Najczciej potrzebne jest tylko jednorazowe naoenie dwch warstw szpachlwki.

Podczas szpachlowania a przede wszystkim podczas szlifowania trzeba chroni pozo-stae elementy samochodu przed zabrudze-niem.

Jeeli w trakcie szlifowania szpachlwki zosta-nie odkryta goa blacha, trzeba to miejsce zagruntowa antykorozyjnie i pokry podkadem. Podkad naley naoy tak, by caa szpa-chlwka zostaa nim pokryta. Obszar podkadowany musi by zatem wikszy, ni obszar szpachlowany.

Lakier wok szpachlowanego miejsca naley zmatowi. Powinien to by obszar ok. 15 cm od brzegu szpachlwki. Do matowania mona uy:

wkniny ciernej konwencjonalnego wyrobu ciernego szlifierki

Matowanie

214_046

przeszlifowana szpachlwka

obszar matowany

38


Podkadowanie

Podkad (zwany take wypeniaczem) tworzy warstw, na ktr mona naoy lakier nawierzchniowy. Lakier nawierzchniowy wolno nakada tylko na podkad lub na star powok lakierow.

Zadania podkadu

Podkad spenia nastpujce funkcje:

Wyrwnanie drobnych nierwnoci napra-wianego obszaru blachy.

Pokrycie warstw gruntu antykorozyjnego i szpachlwki.

Wytworzenie midzywarstwy, ktra pozwala uzyska dobry efekt lakierowania nawierzchniowego.

Nie wolno nakada lakieru nawierzchniowego bezporednio na szpachlwk lub grunt anty-korozyjny. Efektem byaby za jako powoki i rozmaite bdy lakiernicze (np. absorpcja lakieru nawierzchniowego).

Podkad dwuskadnikowy

214_047

Podkad jest materiaem dwuskadnikowym na bazie ywic akrylowych, o wasnociach podobnych do lakieru dwuskadnikowego. Moe zawiera rne pigmenty.

Zawarto czstek staych

Sia krycia podkadu zaley od zawartoci w nim czstek staych. Zawarto t okrela si wg klas:

Standard: standardowa zawarto czstek staych

MS (medium solid): podwyszona zawarto czstek staych

HS (high solid): wysoka zawarto czstek staych

rozpuszczalnik

pigment wypeniajcy


Dwuskadnikowy podkad akrylowy

Dwuskadnikowy lakier akrylowy,

jednowarstwowy

substancja bonotwrczapigment kryjcy

rozpuszczalnik

39

Techniki nakadania

Jedn z moliwoci jest nakadanie technik mokre na mokre. Podkad jest wtedy stoso-wany jako midzywarstwa lub izolacja, bez wyrwnywania nierwnoci. Lakier nawierzchniowy nakada si, gdy podkad jest jeszcze aktywny chemicznie.

Podkad do szlifowania jest metod stoso-wan najczciej. Czeka si wtedy, a podkad cakowicie wyschnie (stwardnieje), a potem szlifuje si go.

Podkad barwiony stosuje si, gdy trzeba maksymalnie ograniczy liczb warstw lakieru nawierzchniowego (aby unikn rnicy odcieni). Dziki domieszce lakieru nawierzchniowego podkad zyskuje waciwy kolor.

Zastosowanie farb podkadowych

Lakierowany element Waciwy podkad

wymienione elementy nadwozia Standard lub MS

elementy naprawiane miejscowo MS

elementy naprawiane cakowicie HS

czci wewntrzne mokre na mokre

elementy o normalnej jakoci powierzchni mokre na mokre

elementy o podwyszonej jakoci powierzchni

szlifowalny

lakier o niewielkiej sile krycia dajcy si barwi

Receptury

Rodzaj podkadu zaley od typu naprawy oraz lakierowanego obszaru. Przez wiadome zastosowanie odpowiedniego utwardzacza, rozcieczalnika, rodkw pomocniczych oraz ich stosunek mona uzy-ska dane waciwoci podkadu.

Wany jest dobr rozcieczalnika i ywicy do temperatury panujcej w warsztacie:

- szybkadla temperatury poniej 18 C- rednia dla temperatury 18 25 C- wolna dla temperatury powyej 25 C

ywotno podkadu akrylowego wynosi 30 do 60 minut. Nie nakada wicej podkadu, ni to jest potrzebne!

40


Podkadowanie

W przypadku wymiany elementu lub jego cakowitej naprawy podkad nakada si na cay element. Natomiast po naprawie miejscowej nakada si podkad tylko na obszar zaszpachlowany i zagruntowany.

Podkad natryskuje si pistoletem, wyposaonym w dysz do farb podkadowych najlepiej w kabinie lakierniczej.

Najlepszy efekt uzyskuje si, stosujc pistolet niskocinieniowy (typu HVLP = high volume-low pressure = dua objto, niskie cinie-nie).

Trzeba cile przestrzega podawanych cza-sw schnicia, zwaszcza w przypadku warstw o redniej i duej gruboci. W przeciwnym razie pojawiaj si rne bdy lakiernicze, wywoane niedostatecznym wyschniciem podkadu. Czas schnicia pomidzy nakadaniem kolej-nych warstw wynosi 5 do 10 minut.

Przed podkadowaniem trzeba oklei ssiednie elementy.

Podkadowanie

214_048

Podkadowanie po naprawie

Podkadowanie po naprawie

szpachlowanie

szpachlowanie

podkadowanie

podkadowanie

szpachlwka podkad

41

Natrysk podkadu

W przypadku podkadw przeznaczonych do szlifowania trzeba wykona wicej ni jeden natrysk, by wyrwna nierwnoci powierzchni materiau. Na przykad po naprawie czciowej warstwa podkadu na miejscu szpachlowanym musi by grubsza, ni na obszarze ssiednim.

Jeeli nakadanych jest kilka warstw podkadu, kada kolejna warstwa musi pokry mniejszy obszar, ni warstwa poprzednia.

Sposb natryskiwania podkadu

214_038

Przyczyna

Podczas kadego natrysku pistoletem na obrzeu malowanego obszaru osadza si mga podkadu. Jeeli kolejne warstwy podkadu przykryj t mg, osad zostanie odsonity przez szlifo-wanie. Po lakierowaniu takiego miejsca widoczne s wady, spowodowanych absorpcj (wsika-niem) lakieru nawierzchniowego.

Prawidowy sposb nakadania kolejnych warstw

Nieprawidowy sposb nakadania kolejnych warstw

mga podkadu

mga podkadu

szlifowanie

szlifowanie

wada lakiernicza(absorpcja lakieru

nawierzchniowego)

42


Szlifowanie podkadu

Warstwa podkadu musi zosta dokadnie przeszlifowana. Bdy podczas tej operacji s potem widoczne przez warstw lakieru.

Podkad mona szlifowa dopiero wtedy, gdy cakowicie wyschnie. Naley na to zwrci szczegln uwag, zwaszcza gdy powoka ma wiksz grubo.

Szlifowanie niewyschnitego podkadu pozo-stawia lady i prowadzi do zaklejania wyrobu ciernego.

Czas schnicia zaley od rodzaju podkadu i gruboci powoki moe wynosi od 3 do 12 godzin w temperaturze 20 C.

Szlifowanie dzieli si na:

szlifowanie zgrubne szlifowanie wykaczajce

Szlifowanie zgrubne wykonuje si wyrobem o grubym ziarnie. Zadaniem jest wyrwnanie warstwy podkadu na caej naprawianej powierzchni.

Przez szlifowanie wykaczajce uzyskuje si odpowiedni struktur powierzchni, zapew-niajc dobr przyczepno lakieru i ukrycie przez lakier ladw szlifowania. Uywa si tu wyrobw drobnoziarnistych.

Widoczne lady szlifowania

214_047A

Nieprawidowy przebieg szlifowania podkadu

1. szlif za pomoc P80

P80 P240

Wyrb cierny

Szlifowanie stopniowe nieprawidowy przebieg


3. nakadanie lakieru

widoczne lady szlifowania

powierzchnia do szlifowania

43

Brak ladw szlifowania

214_047A

Prawidowy przebieg szlifowania podkadu

Szlifowanie stopniowe

Szlifowanie stopniowe zaczyna si wyrobem gruboziarnistym i koczy wyrobem drobnoziar-nistym.

Pomidzy kolejnymi stosowanymi wyrobami nie moe by zbyt duej rnicy ziarnistoci, gdy zostayby wtedy zeszlifowanie tylko szczyty midzy rowkami.

Zasad jest przeskok najwyej o 3 stopnie ziarnistoci wg skali FEPA (patrz str. 8).

Szlifowanie wykaczajce w przypadku lakieru jedno- i dwuwarstwowego

Szlifowanie wykaczajce podkadu wyko-nuje si inaczej przed lakierem jednowar-stwowym, a inaczej przed lakierem dwuwarstwowym.

Powoka lakieru jednowarstwowego jest grub-sza, ni lakieru dwuwarstwowego. W przypadku lakieru dwuwarstwowego tylko lakier bazowy wyrwnuje lady szlifowania lakier bezbarwny nie bierze w tym udziau. Dlatego lakier jednowarstwowy moe wyrw-na gbsze lady szlifowania.

Szlifowanie na sucho i na mokro

Podkad mona szlifowa na sucho lub na mokro. Szlifowanie na sucho daje w krtszym czasie ten sam efekt, co szlifowanie na mokro. Szlifowanie na mokro wykonuje si rcznie; powstaje wtedy dua ilo odpadw. Do szlifowania na sucho uywa si szlifierek z odsysaniem pyu. Do szlifowania na mokro mona uywa wyro-bw o drobniejszym ziarnie, ze wzgldu na dodatkowe szlifujce dziaanie wody.

P150P80 P240

Wyrb cierny

Szlifowanie stopniowe prawidowy przebieg

powierzchnia do szlifowania




4. nakadanie lakieru

brak ladw szlifowania

44

Sprawdzamy swoj wiedz

1.) Co to jest utlenianie?

A Reakcja chemiczna pomidzy wod a powierzchni metalu.

B Reakcja chemiczna pomidzy dwoma materiaami, podczas ktrej zachodzi wymiana elektro-nw.

C Reakcja chemiczna pomidzy tlenem atmosferycznym a powierzchni metalu.

2.) Co nazywamy ogniwem galwanicznym?

A Ukad skadajcy si z anody i katody.

B Ukad skadajcy si z dwch katod.

C Ukad skadajcy si z dwch anod.

3.) Dlaczego uywa si cynku do zabezpieczania antykorozyjnego blach nadwoziowych?

A Dlatego, e ma wiksz skonno do utleniania ni stal.

B Dlatego, e ma mniejsz skonno do utleniania ni stal.

C Dlatego, e zwiksza wytrzymao stali.

4.) Ktre materiay s uywane jako cierniwo?

A szmergiel, korund i kwarc

B szmergiel, korund i wglik krzemu

C szmergiel, korund i karborund

D korund, karborund i diament

45

5.) Ktre wypowiedzi na temat ziarnistoci wyrobw ciernych s prawidowe?

A Wielko ziarna jest okrelana wg skali FEPA.

B Oznaczenie wielkoci ziarna jest zbudowane wg wzoru: liczba-P-liczba.

C Ziarnisto jest okrelana na podstawie redniej wielkoci ziarna w danej partii.

6.) Co to jest grunt?

A Warstwa suca do zamknicia porw materiau.

B Warstwa wyrwnujca nierwnoci powierzchni.

C Warstwa zapewniajca dobr przyczepno powoki lakierowej.

D Warstwa antykorozyjna.

7.) Jakie s podstawowe skadniki lakieru?

A substancja bonotwrcza, rozpuszczalnik, rozcieczalnik

B substancja bonotwrcza, pigmenty, rozpuszczalnik, rodki pomocnicze

C pigmenty, rozpuszczalnik, utwardzacz

D substancja bonotwrcza, utwardzacz, rodki pomocnicze

8.) Jakie s sposoby wysychania lakierw samochodowych?

A Schnicie przez odparowanie rozpuszczalnika.

B Schnicie na skutek reakcji chemicznej pomidzy rozpuszczalnikiem a substancj bono-twrcz.

C Schnicie przez utlenianie substancji bonotwrczej.

D Schnicie przez czenie czsteczek (polimeryzacj).

46

Sprawdzamy swoj wiedz

9.) Co nazywamy lakierem dwuskadnikowym?

A Lakier, skadajcy si z dwch gwnych skadnikw: substancji bonotwrczej i pigmentu.

B Lakier, ktry przed naoeniem trzeba przygotowa z dwch skadnikw.

C Lakier, ktry zawiera oba skadniki: utwardzacz i aktywator.

10.) Jaki jest przebieg lakierowania przemysowego?

A fosforanowanie, kataforeza, podkadowanie, lakierowanie nawierzchniowe

B fosforanowanie, cynkowanie, kataforeza, podkadowanie, lakierowanie nawierzchniowe

C cynkowanie, kataforeza, fosforanowanie, podkadowanie, lakierowanie nawierzchniowe

11.) Co rozumiemy pod pojciem kataforezy?

A Powok ochronn, chronic czci zamienne w magazynie.

B Gruntowanie antykorozyjne nadwozi i czci zamiennych.

C Czarn, matow powok lakierow.

12.) Jaki rodzaj gruntu jest najlepszy do zabezpieczenia wymienionego elementu, ktrego powierzchnia jest go blach bez warstwy szpachlwki?

A grunt reaktywny

B grunt epoksydowy

C aden z wymienionych

47

13.) Jaka jest rnica pomidzy szlifowaniem szpachlwki a szlifowaniem podkadu?

A Podkad zawsze szlifuje si na sucho, szpachlwk mona szlifowa na sucho i na mokro.

B Szpachlwk zawsze szlifuje si na sucho, podkad zawsze na mokro.

C Szpachlwk zawsze szlifuje si na sucho, podkad mona szlifowa na sucho i na mokro.

14.) Co to jest podkad klasy HS?

A Materia o duej zawartoci czstek staych.

B Materia o duej zawartoci pigmentu.

C Materia o duej zawartoci substancji bonotwrczej.

15.) Do ktrych elementw najlepiej nadaje si podkad klasy MS?

A Do wymienionych elementw nadwozia.

B Do elementw naprawianych miejscowo.

C Do elementw naprawianych cakowicie

D Do elementw wewntrznych.

16.) Jaka jest prawidowa kolejno uywanych wyrobw podczas szlifowania stopniowego?

A Szlif zgrubny za pomoc P80, szlif wykaczajcy za pomoc P240.

B Szlif zgrubny za pomoc P80, szlif wygadzajcy za pomoc P150, szlif wykaczajcy za pomoc P240.

C Oba sposoby s prawidowe.

48

Glosariusz

absorpcja1) fizyka: czciowe lub cakowite pochanianie energii fali elektromagnetycznej lub promieniowania korpusku-larnego podczas przechodzenia przez materi; pochaniana energia jest zamieniana na ciepo2) chemia: pochanianie gazu lub par przez ciecz albo ciao stae, prowadzce do powstania rwnomiernego rozkadu substancji pochanianej w objtoci ciaa pochaniajcego3) biologia: wchanianie cieczy, gazw i innych substancji przez komrki

aceton atwo palna, bezbarwna ciecz o intensywnym zapachu; wany rozpuszczalnik i rodek ekstrahujcy

aktywator katalizatora (promotor) substancja zwikszajca aktywno katalizatora

Carborundum bardzo twardy materia cierny; tworz go ziarna wglika krzemu lub dwutlenku glinu (aluminium)

celuloza gwny skadnik ciany komrek rolinnych

coil angielski termin, okrelajcy zwj czego; uywany cza-sami w odniesieniu do zwoju tamy ciernej

cynksymbol chemiczny Zn; pierwiastek metaliczny o liczbie atomowej 30, nalecy do 12. grupy ukadu okresowego (dawniej do grupy II B)

dyspersja fizyka: ukad dyspersyjny to ukad niejednorodny, zoony z co najmniej dwch faz; jedna faza (tzw. faza rozpro-szona) istnieje w postaci bardzo drobnych czstek i jest rozproszona w drugiej (zwanej orodkiem dyspersyj-nym); zarwno faza rozproszona jak i orodek dysper-syjny mog wystpowa w stanie staym, ciekym lub gazowym; przykadami ukadw dyspersyjnych s zawie-siny, emulsje, aerozole i dym; w lakiernictwie terminem dyspersja okrela si zawiesin drobnych czstek ciaa staego w orodku ciekym

duplex termin okrelajcy poczenie dwch skadnikw lub funkcji; z aciskiego duplex = podwjny

elektroda element przewodzcy (najczciej metaliczny), wprowa-dzajcy lub odprowadzajcy prd elektryczny do orodka, w ktrym si znajduje; elektrod dodatni nazy-wamy anod, a elektrod ujemn katod

elektroforeza oglna nazwa zjawiska ruchu elektrycznie naadowanych czstek fazy rozproszonej w orodku dyspersyjnym pod wpywem dziaania pola elektrycznego

elektroliza proces zachodzcy w elektrolicie pod wpywem przepywajcego prdu, prowadzcy do rozkadu elektro-litu

emulgator (rodek emulgujcy) substancja uatwiajca tworzenie si emulsji (np. guma arabska)

estetyczny pikny, gustowny, wysmakowany

farba emulsyjna farba, skadajca si z dyspersji substancji bonotwrczej i pigmentw

fenol pochodna benzenu, zawierajca jedn grup hydroksy-low; bezbarwna, krystaliczna substancja o charakterystycznym zapachu

fosforanysole kwasu fosforowego

49

fungicydy (rodki grzybobjcze)

substancje, ktre ju w maym steniu s zabjcze dla grzybw; istniej te rodki fungistatyczne, ktre jedynie hamuj rozwj grzybw, jednak granica pomidzy fungi-cydami a fungistatykami jest pynna i czsto zaley jedy-nie od stenia substancji lub okresu jej stosowania

kataforezaodmiana elektroforezy, polegajca na ruchu dodatnio naadowanych czstek w stron katody

katalizator 1) chemia: substancja, ktra ju w bardzo maej iloci zmienia szybko reakcji chemicznej (najczciej przy-spiesza j), nie zuywajc si przy tym; typowymi katali-zatorami s np. tlenek wanadu, platyna, rod, nikiel, rne nadtlenki, wgiel aktywny, kompleksy metaloorganiczne czy jonity;2) technika: element ukadu wylotowego silnika spalino-wego

komponenty czyli inaczej skadniki substancje, z ktrych skada si materia wieloskadnikowy, np. lakier dwuskadnikowy

krystaliczny majcy struktur krysztau; budow krystaliczn ma wiele mineraw

kwas akrylowy rca substancja o przenikliwym zapachu; polimery i kopolimery kwasu akrylowego su m.in. do produkcji lakierw

lakier materia malarski wysokiej jakoci; roztwr waciwy lub koloidalny ciaa staego w rozpuszczalniku, ktry po naoeniu i wyschniciu tworzy szczeln powok o dobrej przyczepnoci do podoa

lepko tarcie wewntrzne, wasno orodkw ciekych i gazowych, charakteryzujca ich opr przeciwko pyni-ciu pod wpywem obcienia; lepko jest uwarunko-wana ruchami cieplnymi i oddziaywaniami midzyczsteczkowymi, ktre przeciwdziaaj wzajem-nemu przemieszczaniu si czsteczek cieczy lub gazu

Mohs Friedrich Mohs, geolog niemiecki; wprowadzi klasyfika-cj mineraw i stworzy w 1812 roku skal twardoci, nazwan jego imieniem (skala Mohsa)

ogniwo galwaniczne rdo prdu elektrycznego, w ktrym energia elek-tryczna powstaje w wyniku procesw elektrochemicz-nych; podstawowymi elementami s dwie elektrody (wykonane ze staego materiau przewodzcego metalu lub wgla), zanurzone w przewodzcym (wod-nym) roztworze elektrolitu; ogniwa suche zawieraj el nasczony elektrolitem; ogniwa dziel si na pierwotne (nie nadajce si do regeneracji po wyczerpaniu), popu-larnie zwane bateriami oraz wtrne (nadajce si do regeneracji) czyli akumulatory

papier cierny

papier (lub ptno) z przyklejonymi ziarnami cierniwa, uywany do szlifowania; nazwy handlowe papierw wywodz si od zastosowanego cierniwa; do szlifowa-nia na mokro podkadu i lakieru uywa si papierw wodoodpornych

pasywacja chemia: zabieg nadawania powierzchni metalu pasywno-ci, w wyniku czego metal staje si stosunkowo odporny na chemiczne dziaanie rodowiska (rozpuszczanie, korozj itp.); przepyw prdu lub rodek utleniajcy powo-duj powstanie na powierzchni metalu (np. elaza, alumi-nium, chromu) bardzo cienkiej, niewidzialnej, nieprzepuszczalnej warstewki, ktra chroni go przed korozj

perforacja wytworzenie w materiale szeregu otworw, pooonych blisko siebie

pigment substancja w formie proszku, rozproszona w spoiwie wyrobu lakierowego, nadajca mu kolor i niektre inne waciwoci; pigmenty wystpuj take w tkankach orga-nizmw ywych, przede wszystkim w skrze

polimeryzacja reakcja powstawania makroczsteczek przez czenie monomerw o wizaniach nienasyconych lub o nietrwaym piercieniu (np. epoksydw, laktamw), przy czym nie powstaj adne produkty uboczne; w wyniku polimeryzacji powstaje mieszanina makroczsteczek o rnej wielkoci czyli o rnym stop-niu polimeryzacji

50

Glosariusz

poliuretany tworzywa sztuczne, powstae w wyniku poliaddycji izocy-janw i alkoholi; maj wszechstronne zastosowanie m.in. do produkcji wkien, pianek, lakierw

redukcja

chemia: reakcja odwrotna do utleniania, w ktrej atomy lub czsteczki substancji redukowanej przyjmuj elek-trony od innej substancji (substancji redukujcej), ule-gajcej tym samym utlenieniu

sedymentacja

proces osadzania si pod wpywem siy cikoci czstek mineralnych i organicznych, niesionych np. przez wiatr lub wod, w wyniku czego tworz si skay; w technice tym terminem okrela si oddzielanie czstek staych od cieczy pod wpywem siy cikoci lub siy bezwadnoci, prowadzce np. do rozwarstwienia wyrobu lakierowego w puszce

silikon zwizek krzemu o znacznej odpornoci na wpywy rodo-wiska, m.in. wody

silikony syntetyczne polimery krzemoorganiczne; wykazuj du odporno termiczn i chemiczn oraz hydrofobowo; znajduj szerokie zastosowanie np. oleje silikonowe (sili-kony o krtkich czsteczkach acuchowych) jako oleje hydrauliczne, oleje smarowe, rodki przeciwpienice, rodki impregnujce do tkanin i papieru a smary siliko-nowe (silikony o dugich czsteczkach acuchowych) jako smary oraz w farmacji jako podoa do produkcji maci;kauczuk silikonowy (zwizek o dugich czsteczkach acuchowych, wulkanizowanych nadtlenkami) suy jako elastyczny materia izolacyjny, odporny na wpywy rodo-wiska oraz dziaanie kwasw i zasad; ywice silikonowe (zwizki o silnie usieciowionych czsteczkach) s stoso-wane do wyrobu izolacji elektrycznych oraz jako substan-cja bonotwrcza lakierw odpornych na wysok temperatur

stearynian sl kwasu stearynowego

utlenianie

utlenianiem (oksydacj) nazywamy reakcj chemiczn pierwiastkw lub zwizkw chemicznych z tlenem (np.

spalanie); utlenianie jest procesem, w ktrym atomy lub czsteczki oddaj elektrony innej substancji (zwanej utle-niaczem); procesem odwrotnym do utleniania (i cile z nim zwizanym) jest redukcja

wglik krzemu inaczej karborund, suy do produkcji cierniwa i jako materia ognioodporny

ywice akrylowe

ywice sztuczne, polimery pochodnych kwasu akrylo-wego; tworz bezbarwn, termoplastyczn mas

ywice epoksydowechemoutwardzalne, gstopynne ciecze lub ciaa stae; uywane do zalewania elementw elektrycznych oraz do produkcji lakierw

Rozwizania pyta testowych:

1: B/ 2: A/ 3: A/ 4: B/ 5: A, B, C/ 6: A, C, D/ 7: B/ 8: A, C, D / 9: B/ 10: A / 11: B/ 12: A, B/ 13: C/ 14: A/ 15: A, B/ 16: B

51

52

4

9

10

10

9

8

8

7

67

65

3

5

4

3

2

1

2

1

000.5010.70 00

8

7

6

5

4

3

2

1

+20%

+10%

2 : 1

10

9

8

4

6

10+5%

9

89

7

9

9607

8

75

5

46

53

3

4

3 22

112

1

000.5010.41.00

+10%

2 : 1

10

4

2

3

4

7

5

6

5

3

2

1

1

9

10

2

6

9

8

7

10

5

8

7

6

4

+20%

+20%

+5%

8

7

56

54

4

3

3

2

3

2

1

2

11

2 : 1

8

7

6

4

9

10

10

9

8

8

7

67

65

3

5

4

3

2

1

2

1

000.5010.70 00

8

7

6

5

4

3

2

1

+20%

+10%

10

9

8

4

6

10+5%

9

89

7

9

9607

8

75

5

46

53

3

4

3 22

112

1

000.5010.41.00

+10%

2 : 1

10

4

2

3

4

7

5

6

5

3

2

1

1

9

10

2

6

9

8

7

10

2 : 1

Tylko do uytku wewntrznego VOLKSWAGEN AG, Wolfsburg

Wszelkie prawa zastrzeone. Zmiany zastrzeone. 940.2810.33.11 Stan techniczny 03/99

Papier wyprodukowany z celulozybielonej bez uycia chloru.

214

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName (http://www.color.org) /PDFXTrapped /Unknown

/Description >>> setdistillerparams> setpagedevice

Documents

Lakiernictwo samochodowe