Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga

5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga

1/87

KUMBITI: Kasaysayan at Paniniwala ng mga Manobo ng

Rehiyon 13 Caraga

KABANATA I

1


2/87

ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO

Panimula

Bawat lahi ng mga tao ay may sariling kultura, may sariling ientia

na maaling makilala ng bawat isa! Kung natural lamang sa bawat isa ang

magkaroon ng sariling wika, natural lamang in na magkaroon ang bawat isa

ng sariling "anitikan! Marami nang mga ayuhan at maging mga #ili"inong

iskolar ang nagtangkang "ag$aralan ang mga kultura at itinutok ang ibayong

atensiyon u"ang ma"atunayang ang mga #ili"ino ay may iba%t ibang

"aniniwala sa iba%t ibang okasyon!

Maraming "angkat etniko ang naninirahan lalo na sa Minanao ahil

makikita natin ang mga Maguinanao, Maranao, Tausug, &ama Ma"un,

'amal, (akan, Manobo, 'anggil, Melebugan"on, Ba)ao, T*boli, +igaon$on,

Talaanig at iba "a! 'a bawat "angkat etniko na ito ay may kanya$kanyang

mga "aniniwala, "amahiin at traisyong sinusuno -iki#ili"ino.!

/ng mga mananaliksik ay nagsagawa ng isang "ag$aaral tungkol sa

kasal ng mga Manobo kung saan ito%y isinagawa sa Rehiyon 13, Caraga!

/ng Caraga ay isang rehiyon ng Pili"inas na matatag"uan sa hilagang

silangang bahagi ng "ulo ng Minanao! 0abuo ito sa bisa ng Republic Act

No. 7901noong Pebrero 3, 122 na ina"rubahan ni Pangulong #iel 4!

Ramos! /ng Rehiyon ay binubuo ng limang . lalawigan: /gusan el 0orte,

/gusan el 'ur, 'urigao el 0orte, 'urigao el 'ur at 5inagat Islan6 anim

7. naman ang mga lungso ito katula ng6 Butuan, 'urigao, Bayugan,

Cababaran, Tanag at Bislig! /ng sentro ng Rehiyong ito ay ang 8ungso

ng Butuan!/ng mga Manobo ay matatag"uan lamang sa "robinsiya ng /gusan

el 'ur "artikular sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis Barangay Culi., 8a Pa9

Barangay Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"aat Manawe. /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!

2
http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/wiki/Pebrero_23http://tl.wikipedia.org/wiki/1995http://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/wiki/Pebrero_23http://tl.wikipedia.org/wiki/1995http://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramos


3/87

Isa sa mga "inakamalaking selebrasyon sa tribo ng mga Manobo ay

ang kanilang kasal o tinatawag na kumbiti! Ito%y nagsisimula sa buya ng

"amilya ng lalaki sa "amilya ng babae kung saan ito ay magalang na

tinatanggihan hanggang magkaroon ng kasunuan "ara sa kumbiti! 8ahat ng

kamag$anak ng lalaki ay mag$aambagan na tinatawag na kagun at ito

maitaka ang kasal hanggang sa maabot nila ang halaga na hiningi sa "arte

ng babae! +abang nag$aambagan ang "amilya ng lalaki, ang "amilya ng

babae naman ay abala sa "aghahana ng a"a ! 0agtata"os ang "roseso sa

isang marangyang kasal! /ng kumbiti sa kanila ay isang sistema kung saan

ang ugnayan ng "amilya ng lalaki at babae ay kinakailangan!!

Palala!a" n Suli#anin

/ng "ananaliksik na ito ay "inamagatang, ;KUMBITI: Kasaysayan at

Paniniwala ng mga Manobo ng Rehiyon 13 Caraga< ay naglayong masagot

ang mga sumusuno na katanungan:

1! /nu$ano ang mga makakala" na im"ormasyon tungkol sa

kasaysayan at "aniniwala ng kasal ng mga Manobo=

! /nu$ano ang kaibahan ng "aniniwala ng kasal ng mga Manobo

noon at ngayon=

3! Paano ma"ahalagahan ang mga im"ormasyong makakala" ukol sa

"aniniwalang ito= Pa"aano ma"anatili ang "aniniwalang ito at

maisaokumento=

$e%ip%i'on at La'unin

/ng "ananaliksik na ito ay isang "aglilikom, "agtatala, at "agsusuri!

3


4/87

An Panla!at na La'unin a' an ma %umu%uno"(

1! Matugunan ang "angangailangan ng mga mag aaral na may

"agmamahal sa wika, "anatilihing lalo na sa mga "aniniwala sa

kasal ng mga Manobo na siyang bahagi ng "anitikan ng Rehiyon 13

C/R/>/ at nang buong Pili"inas man!

! Makakala" ng mga im"ormasyon o atos ukol sa kasaysayan at

"aniniwala sa kasal ng mga Manobo at malaman ang kaibahan sa

noon at ngayon!

3! U"ang ma"ahalagahan, ma"anitili at maisaokumento ang mga

nakala" o nakolektang atos ng mga Manobo "artikular sa

kasaysayan at "aniniwala ng kanilang kasal sa tatlong

Munisi"alia ng 8oreto, 8a Pa9 at 'an 8uis, /gusan el 'ur,

Rehiyon 13, Caraga!

?! U"ang malaman ang mga "aniniwala sa kasal ng mga Manobo na

tinatawag na Kumbiti kung ito%y "atuloy "a rin bang isinasagawa

hanggang sa kasalukuyang "anahon!

Ka!alaa!an n Pa)aa#al

/ng mga mananaliksik ay nagsagawa ng isang "ag$aaral tungkol sa

Kumbiti ng mga Manobo u"ang mai"reserba ang kasaysayan at "aniniwala

ng tatlong Munisi"alia ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!

Magiging ka"aki$"akinabang ang "ag$aaral na ito sa mga mag$aaral

lalo na sa kursong /B Phili""ine 8iterature na ang layunin ay mabigyang

"ag"a"ahalaga ang mga katutubong literatura at matugunan ang

"angangailangan ng mga mag$aaral na may "agmamahal sa wika at kultural

na "agkakakilanlan!

4


5/87

Malaki rin ang maiaambag ng "ag$aaral na ito sa mga guro lalo na%t

nagtuturo ng mga asignaturang Panitikan maging 'osyolohiya, /ralimg

Panli"unan at iba "ang araling kaugnay nito sa"agkat ito ay nagbibigay ng

higit na "ang$unawa at "ag"a"ahalaga sa "anrehiyong "anitikan!

Para sa karaniwang mambabasa, ang mga mananaliksik ay

naghahanga na maka"agbigay ng lakas ng loob at mga im"osmasyon sa

mga mambabasa u"ang lumawak ang kanilang kaalaman tungkol sa mga

"aniniwala at kultura ng Rehiyon 13 Caraga! Ito rin ay maka"ag"a"ayaman

sa mga nakolektang "anikan na mula sa iba%t ibang etnikong gru"o ng

Pili"inas!

'a mga ayuhan o i @ Manobo, kailangang suriin at "urihin ang

"aniniwala sa kasal na ito u"ang lalong maiintinihan ang tribong ito bilang

mga mamamayang may sariling kaisi"an, "angara", ahikain at mga mithiin!

Para sa mga binanggit na barangay ng tatlong Munisi"alia ng

/gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga, bata man o matana ay kailangang

malaman na ang kanilang tribo ay mayaman sa "amanang kultura na maaari

nilang mai"agmalaki! Kultura na kailangang ma"anatili at ma"ahalagahan

u"ang hini mabaon sa limot o mawawala man lamang ahilan sa

im"luwensiya ng mga ayuhan!

Sa&la* at Limita%'on n Pa)aa#al

/ng "ananaliksik na ito ay sumasaklaw lamang sa "aglilikom,

"agtatala at "agsusuri ng "aniniwala sa kasal ng mga Manobo sa tatlong

Munisi"alia ng /gusan el 'ur katula ng 'an 8uis "artikular sa Barangay

Culi), 8a Pa9 (Barangay Bataan) at 8oreto (Barangay Waloe, Mambaos,Manawe at Kasapa)sa Rehiyon 13 C/R/>/!

5


6/87

/ng mga mananaliksik ay gumamit ng isang talatanungan u"ang

makakala" ang mga atos!

8abing alawang 1. luma na Manobo sa bawat tatlong

Munisi"alia ng 8a Pa9, 8oreto at san 8uis, /gusang el 'ur ang sumagot

sa mga katanungang ibinigay! 0aka"okus ang "ag$aaral sa nakuhang sagot

ng mga Manobo tungkol sa kasaysayan at "aniniwala ng kanilang kasal!

$epini%'on n ma Te#minolo!i'a

U"ang mas maunawaan ng mga mambabasa ang "ag$aaral na ito,

narito ang mga terminolohiyang ginagamit ng mga Manobo lalo na sa

kanilang "aniniwala sa kasal!

Apa ) hanaan sa kasalAbat $ isang bagay na ginagamit sa kasal

Bu'a $ "anuyo o "akiki"agsuno sa "amilya ng "akakasalanKumbiti $ kasal6 isang "ormal na seremonya!Pana&in $ ang tawag sa "agbibigay ng serbisyo "ara ma"akasalan

ang babae

Timo%o $ "uleras braelet.

+abo'an $ isang uri ng tela na ginagamit o inilalagay sa ikinakasal!

$utlo $ bahi sa "ag$aasawa

Pan"i*ata $ isang "aniniwala rin na kung saan ito%y "antawag sa

tagabantay

Ka!imunan $ araw ng "agaaos o "araan ng kanilang "agaraos ng

ka"istahan

Paumpu&an $ isang "agsubok na hahara"in ng lalaki sa babae

IP $ Inigenous Peo"le o mga luma

Apuan $ altar

,a%u%uan $ "abuya na inibigay sa ina ng babaeng ikakasal

Kaun $ Dowryo bagay na binibigay ng lalaki sa babaePa!i"a%on %a ,a'an"o na Bato $ isa sa mga "inkamataas na

6


7/87

"arusang i"a"ataw sa babae kung sakaling siya%y

umayaw sa kasalan at maaaring siya%y "a"atayin!

KABANATA II

,GA KAUGNA- NA LITRATURA AT PAG)AARAL

'a kabanatang ito, ilalaha ng mga mananaliksik ang mga nagawang

"ag$aaral tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo! 0a"ag$

alaman ng mga mananaliksik na marami na ring "ag$aaral ang mga nagawa

"atungkol sa mga gru"o ng lahi sa buong ka"uluan!

,a Kauna' na Lite#atu#a

'a "agsasagawa ng "ananaliksik "atungkol sa kasaysayan at

"aniniwala sa kasal ng mga Manobo, uunahin muna nating alamin angkahulugan ng Kumbiti.

7


8/87

/yon sa -iki"eia Anylo"eia:

/ng kumbitiay isang kasunuan ng "uso, iwa, at isi"an, ay

ginagawa at i"inagiriwang bilang simbolo ng "ag"a"ahayag sa

li"unan o komunia ng "ag$iisang ibib ng alawang tao!

Magkakaiba ang anyo ng "agiriwang at traisyon sa bawat lugar sa

muno, at kaalasang ayon sa kultura, "angkat etniko,

"ananam"alataya, "aniniwala, lahi, at bansa ng mga ikinakasal!

'a mga "aunla na bansa, lalo na ang nasa sub$ 'aharan /ria,sa

>itnang 'ilangan, +ilagang /ria, at Timog /sya, ang "ag$ aasawa ay

"atuloy na isinsaayos ng "amilya at maalas ay batay sa "ang$ ekonomiyang

"agsasaalang$alang: ngunit ang uri ng "ag"a"akasal na ito ay may iba%t ibang

negatibong kahihinatnan lsen, DDE.!

/ng "akiki"agsuno ng kasal sa Timog /sya at sub$ 'aharan /ria ay

na"atibay sa "amamagitan ng kanilang mga kaugalian, katula ng ote o

bigay$kaya 5almia at 8awrene, DD.!

/yon sa U0ICA#, kalahati ng mga babae sa ibang bansa ay nag$

asawa na sa ea na 1E ahil sa kahira"an, traisyon, at "ag$uuyok ng

"amilya! /ng sitwasyon sa Pili"inas ay halos ka"areho sa iba "ang umuunla

na bansa! Ito ay may tinatayang 1?F ng mga kababaihan ang "uma"asok na

sa "ag$aasawa ng ea 1E Tan, DDD.!

/ng "akiki"agkasuno na namamagitan sa mga magulang "ara sa

kanilang mga anak ay isa sa mga matatanang kaugalian sa Iloos

-iki"eia.! Ito ang tinatawag na child bethrotal. +ini matutuloy ang

kasunuang ito ka"ag may namatay sa i"inagkasuno at kung ang alawang

"amilya ay nagkaroon ng alitan! Mata"os ang kum"irmasyon nang"ag"a"akasal, ang magkabilang "artio ay narara"at na maghati "ara sa

8


9/87

gagastusin sa kasa o ang tinatawag na 5ote! Kinakailangang magbigay ng

kalabaw ang lalaki kung siya ay mayaman.,limang ulo ng baboy na

tumitimbang ng 1DD kilos bawat isa, maraming bilang ng manok, kambing, at

baboy u"ang litsunin, at alawang kaban ng malinis na bigas!

/ng susuno na a"at ayusin ng mga ikakasal ay ang sab$ong owry.

na kinabibilangan ng mga sumusuno: ka"iraso ng lu"ang sinasaka, isang

hayo" na "antrabaho gaya ng baka o kalabaw, isang bagong bahay na gawa

sa kawayan, kugon, at kahoy, mga alahas at ang halaga ng 0amasusuan!

/ng 0amasusuan ay ang anyos o "abuya na ibinibigay sa ina ng

babaing ikakasal! Karaniwan ay nagkakahalaga ito ng limang libong "iso

,DDD!DD.! /ng amit "angkasal ay sasagutin in ng "artio ng lalaki na

ma"a"angasawa ng babae! /ng mga Iloano ay naniniwala sa signos ng mga

bituin 9oia. kaya sila ay mahilig na kumunsulta sa kalenaryo na may

"angalan ng mga santo, "ari, at obis"o! Pinakamainam na araw nang

"ag"a"akasal ay may "etsang 17, , ?, at E ng alinmang buwan maliban

sa Pebrero at kung ang "etsa ay sumasabay sa kabilugan ng buwan o bago

"a maging bilog ito! Tatlong araw bago ang kasalan, ang tahanan ng babaing

ikakasal ay inaayos at "inagaganang mabuti! Itinatayo ang Ramaa o Pala$

"ala lugar kung saan may lilim. sa isang bahagi ng maluwang na bakuran!

Ito rin ang lugar kung saan iaraos ang sayawan mata"os ang kasalan!

Magtatayo rin ng isang "ansamantalang kusina at lahat ng gagamiting

kasangka"an at kubyertos ay kinakailangang hiniram lamang, kabilang na

ang uu"ahang sasakyan ng mga ikakasal mula sa kanilang kamag$anak o

kaibigan!

'a "aghahana naman ng "ag"a"akasal, "agkata"os ng seremonyas,

"uma"anhik ang mga bagong kasal nang magkasabay sa kanilang magiging

tirahan nang may hawak na kanilang may sini! Kung mauunanghumakbang ang babae, sinasabing ang kanyang asawa ay magiging hawak

9


10/87

niya sa leeg! +ini maaaring mamatay ang sini ng kanila ahil kung ang

kanila ng lalaki ay mahihi"an ng hangin at mamamatay, siya ang mauunang

bawian ng buhay! 'abay silang luluho sa isang ginawang altar sa sala kung

saan umaawit ang mga matatanang kababaihan ng Te 5eum, 8auamus at

'alGe Regina!

'a kasalan ng taga 'anta 8uia (Wikipedia) ay nagsasagawa ng

Tagnawa bayanihan.! Tutulong ang mga kamag$anak at kaibigan u"ang kung

sila naman ang ikakasal ay may "ag"a"akita rin ng ganitong "agganti! 'a

entraa ng tahanan ng lalaking ikinasal ay may nakabiting Baki o mga basket

na "uno ng kinusot na abo ng kawayan! Pag"asok ng bagong kasal at ng

hanay ng mga alalay ay may nakatoka na u"ang gu"itin ang lubi at sabay na

liligwak ang abo ng baki! Pagsa"it ng gabi, isang malaking sayawan ang

magagana" at iaraos ang Parwa o ang "agsasabit ng "erang "a"el sa

amit ng mga ikinasal habang sila ay nagsasayaw! /ng sala"ing

makukulekta ay unang Hi"onH ng mag$asawa u"ang "agsimulan nila nang

maayos na buhay! Kung hini makakayanan ng lalaking mag"a"akasal ang

lahat ng "re"arasyong nabanggit, isa lamang ang maaring maging solusyon$

ang "agtatanan! 'ubalit iniiwasang mangyari ito alang$alang sa eliaesa!

/ng kakaibang kaugalian ng taga Iugao, Mountain ProGine o ang

0orthern Mountain tribes (Wikipedia) ay kilala rin sa katawagang Abgan

kalinga. o Pangis Tingguian. na nagagana" sa he Betrothal !ouse! Para

sa mga Igorot, noon "a man ay nakagawian na nila ang li"e#in o trial

marriage, mga "agsubok na "agaaanan bago "a man ang aktuwal na

"ag"a"akasal! May mga log o /gamang (communal house) ang bawat

baryo ng mga Igorot kung saan natutulog ang mga kababaihan! /to naman

ang lugar na tinutulugan ng mga kalalakihan ! Ito ay tila isang bahay na yari

sa 0i"a na may iisang lagusan! 'a log naninirahan ang mga kaalagahan

kung saan ito rin sila inaalaw ng kanilang mga manliligaw! 5itonagagana" ang Ca#i#sing,ang unang estao ng "agliligawan na mahig"it na

10


11/87

binabantayan ng mga namumuno sa log! Ka"ag umating ang sanaling

nagkakagustuhan na ang alaga at binata ay maari na silang magtabi sa

"agtulog sa loob ng log! 'ubalit hini "a sila maaaring mag"akasal hangga*t

hini "a nagaalang$tao ang babae! /ng "agbubuntis ng babae ang siyang

senyales na maaari na silang mag"akasal ng lalaking kanyang iniirog o

iniibig!

/ng kaugalian ng "aninilbihan ay sinusuno "a rin sa rehiyon ng Biol

Wikipedia).Tinatawag itong Manugang 'ystem! 'a oras na nagkasuno ang

"artio ng lalaki at ng babaing nais niyang makaisang$ibib, sinisimulan na

aga ang "aninilbihan! /ng lalaki ay tumutulong sa buki at sa mga gawaing

bahay u"ang "atunayan ang wagas niyang "agmamahal! 0agkukum"uni

siya ng mga nasisirang bahagi sa bahay, naghuhugas ng mga "lato,

nagsisibak at nag$iigib! 5e"ene sa kanilang na"agkasunuan kung

hanggang kailan maglilingko ang lalaki sa kanyang "inakamamahal!

May isang kakatwang kaugalian ang mga taga$Batangas (Wikipedia)

bago suma"it ang araw ng kasalan! /ng buong "artio ng lalaki kabilang na

ang kanyang mga magulang, kamag$anak, mga abay, ninong, ninang, at iba

"ang may kinalaman sa naturang kasalan ay nag"u"rusisyon "a"unta sa

bahay ng babaeng ikakasal! 5ala nila lahat ang mga sangka" at rekao na

gagamitin "ara sa hanaan$ mula sa mga baka, manok, gulay at bigas

hanggang sa sawsawan ay bitbit nila sa naturang "rusisyon! Pagkata"os ng

seremonyas ng kasal sa simbahan, sinasalubong ang mga bagong kasal sa

"amamagitan ng "agsasaboy sa kanila ng mga "era at bulaklak! 'a

hanaan, nilalagyan ng minatamis ang bibig ng mga bagong kasal at i"a"asa

sa mga ninang at ninong ang unang "agkain na isinilbi "ara sa kanila!

Mata"os kumain, ang bagong kasal na babae ay mag$iikot u"ang mamigay

ng sigarilyo sa mga matatana! Mata"os kumain ng lahat, uu"o ang mga

bagong kasal sa magkabilang ulo ng mesa kung saan may tig$isang "lato na"uno ng sigarilyo! Maglalagay ng "era sa "lato ng babae ang "artio ng

11


12/87

lalaki at gayunin naman ang "artio ng babae na maglalagay ng "era sa

"lato ng lalaki! Ibibigay lahat ng lalaki sa kanyang asawa ang "erang

nakalagay sa kanyang "lato! Kinabukasan, iaraos naman ng mga bagong

kasal ang kaugaliang tinatawag na Mangangatok! Pu"unta sila sa bahay ng

kanilang mga kamag$anak u"ang muling tumangga" ng "era bilang regalo sa

"agsisimula ng kanilang bagong buhay may$asawa!

Para naman sa mga traisyunal na kaugalian sa Cebu (Wikipedia), ang

kaugalian ng "aghingi ng kamay ng babae sa kanyang mga magulang ay

hini lamang ganoon kaali! /ng buong "artio ng lalaki ay "u"unta sa

bahay ng kanyang nililiyag na may kasamang mga musikero,at may bitbit na

alak, "agkain at mga regalo! 'a "ag$uusa" tungkol sa etalye ng kasal ay

may hinirang na Mamamae at 'agang na sinasabing may angking kakayahan

sa "akiki"agbalitaktakan! I"ini"risinta nila ang alawang "artio at may

ka"angyarihan sila sa usa"in na may kinalaman sa kontrata ng "agbibigay ng

ote! Ka"ag sila ay nagkasuno na, ito ang kaugaliang tinatawag na

Pamalaye na susunan naman ng malaking gastusan "agkata"os!

'a Iloano (Wikipedia) ay tinatawag itong Tam"a, o ang "ormal na

"akiki"agkasuno, ang 5anon! Para sa mga Tagalog, ito ay Pamanhikan!

Pasagulinaman sa mga Palawenos at Ka"amalai "ara sa mga Maranaos!

'a 8eyte (Wikipedia), sa hali" na magbigay ng ote, ang isang lalaking

naghahanga na ma"angasawa ang kanyang iniirog ay tumutulong sa mga

gawaing bahay bilang "ag"a"atunay ng kanyang kata"atan! Isang taon ang

itatagal ng "agbibigay serbisyo ng lalaki! kilala sa katawagang Paninilbihan o

'ubok sa Katagalugan, at sa Biol naman ay Pamianan!

/ng isa "ang lumang kaugalian sa hilagang 8eyte (Wikipedia) ay ang

"araa na tinatawag na henbabayehan at henlalakihan! Tatlong araw itongisinasagawa! Isang salu$salo "ara sa babaing ikakasal ang henbabayahan

12


13/87

kung saan ang mga kaibigan at kamag$anakan lamang ng babae ang

imbitao at gayunin naman sa henlalakihan! Mag"a"araa ang mga

magulang ng lalaki kasama ang ilang kamag$anak at kaibigan "atungo sa

bahay ng babaeng ikakasal sa oras ng "ananghalian! May mga ala silang

ta"ayan na "uno ng tuba, basket na may mga suman, mga "utaheng gaya ng

manok, baboy at sariwang isa! Mata"os ang isang masayang salu$salo,

magkakasama nilang "u"untahan ang lugar na "agarausan ng seremonya

u"ang ihana ito! 'a araw ng kasal, sakay ng karwahe ang babae at sa

kanyang likuran naman ang lalaki na nakahawak sa tali ng kabayo na

"inalamutian ng magaganang ekorasyon! +abang isinasagawa ang

seremonyas ng kasal, labintatlong barya ang ibibigay ng "ari sa lalaki at

ilalagay naman ito ng lalaki sa "ala ng babaeng kanyang "akakasalan!

Isusuot "agkata"os ang singsing sa aliri ng babae!

Pinaniniwalaan nilang isang masamang senyales kung mahuhulog ang

singsing at kahit isang barya man lang! Pagkata"os ng seremonyas,

sasabuyan ng butil ng bigas ang bagong kasal na sumasagisag ng

"agkakaroon nila ng isang masaganang buhay! 'a hanaan naman ay

"inaniniwalaang ka"ag may nabasag na baso o "lato ay magkakaroon ng

maraming anak ang mga bagong kasal! Mata"os ang hanaan, sasamang

"auwi ang babae sa bahay ng kanyang mga biyenan at ang lalaki naman ay

sa mga magulang ng babae! Magtatabi lamang ang bagong mag$asawa

makali"as ang a"at hanggang siyam na araw!

Isinasagawa ang "agbibigay ng babala o ang Balaihan sa Morong,

Ri9al (Wikipedia) bago ikasal ang magkasuyo! Magsisimula ang Balaihan

mata"os na maayos ang kasunuan ng mga magulang hanggang sa araw ng

kasal! 5araan ang lalaki sa "agsubok na ibibigay ng mga magulang ng

babae! Bibigyan siya ng isang buko na kailangang hatiin niya ng "antay sa

gitna! Ka"ag naging "antay ang kanyang "agkakahati, nangangahuluganlamang na ta"at ang kanyang layunin sa babaing kanyang "akakasalan!

13


14/87

Ka"ag hini ito naging "antay, lalabas na hini siya ta"at at mamasamain ito

ng mga magulang ng babae! I"inagbabawal in nang mahig"it "ara sa mga

nalala"it nang ikasal ang "ag$alis$alis ng bahay, ang "agtatrabaho ng mabigat

at ang "aghawak ng matatalim at matutulis na bagay! Kung ang lalaki ay

nag"a"atayo ng bahay "ara sa kanyang ma"a"angasawa, a"at niyang

um"isahan ito sa umaga at sa "anahon lamang na bilog ang buwan! 'a

"aggawa naman ng hagan ng bahay, bibilangin ng lalaki ang mga baytang

ng bahay mula sa ibaba "aitaas habang "aulit$ulit na sinasambit ang mga

katagang oro, "lata, mata gol, silGer, lea.! Ka"ag nata"at sa salitang mata

ang huling baytang ay kinakailangang gumawa na naman siya ng "anibagong

hagan!

/ng hanaan ay sa bahay ng babae a"at na gawin! 0aglalagay ang

mga tao ng isang arko na gawa sa niyog sa may tarangkahan ng bahay!

Pu"utulin ang arko ng mga kamag$anak ng mga ikakasal bago sila "umasok

sa bakuran! 0aniniwala sila na ang bilang ng mga taga bago tuluyang

ma"utol ang arko ang siyang bilang ng magiging su"ling ng mag$asawa!

Bago suma"it ang araw ng kasal, isang malaking "iging ang iinaraos

kung saan may magagana" na sayawan! Mag"a"alitan ng talum"ati sa

"agitan ng tugtog at "agsasayaw! 'inasabing u"ang magkaroon ng

maganang ka"alaran ang mga ikakasal, ilalagay sa "agitan ng mga ngi"in

ng babae ang isang sam"ung sentimo at kukunin naman ito ng lalaki sa

"amamagitan ng kanyang mga labi!

'a rehiyong Pangasinan (Wikipedia) sa umaga ginagana" ang

seremonyas ng kasal! Pagating ng mga bagong kasal sa bahay na

"agarausan ng hanaan, aabutan sila ng isang matanang babae at lalaki

ng tig$isang kanila na may sini! 'umisimbolo ang kanila sa katauhan ni

+esus sa kanilang buhay na siyang ilaw at gabay sa kanilang bagong buhayna magkasama nilang tatahakin! Magsasayaw ang mag$asawa sa saliw ng

14


15/87

musikang ariosa habang tumutugtog ang bana ng musiko ng Pangasinan

loGe songs na may "amagat na$ngabalayan.

/yon sa 'ukbalan blogs"ot na nai$"ost ni Ramy, may mga kaugalian

sa kasal ang mga Katutubong /gta sa Jue9on at /urora! 'a araw ng kasal

nagtatag"o ang magiging mag$asawa at ang kanilang mga kaanak! /ng

Pinuno ng tribu ang naghahana ng seremonya ng kasal! Magkatabing uu"o

ang lalaki at babae na ikakasal sa hara" ng kanilang mga magulang at sa

magkakasal sa kanila! 0gunit bago gana"in ang seremonya ng kasal ay nag$

iiskrema muna ang tatay ng babae at tatay ng lalaki! Kailangan na makuha

ng tatay ng lalaki ang hawak ng nanay ng babae! Ka"ag naagaw na ang

banila ay saka "a lamang gagana"in ang seremonya ng kasal! -alang

takang oras kung kailan maagaw ang banila!

/ng mga sinaunang "aniniwala sa kasalan ay hini "a rin nawawala sa

mga Pili"ino gaano man ka moerno ang "anahon ngayon! /ng "agsuno sa

mga lumang kaugalian at "aniniwala hinggil sa "agaraos ng kasal ay isang

nakamulatan nang kaugalian at traisyon na "atuloy "a ring sinusuno kahit

"a niluma na ng "anahon!

Kauna' na Pa)aa#al

Maliban sa aklat, ang mga mananaliksik ay karamihang nakakuha ng

mga im"ormasyon sa website o -iki"eia kaugnay sa kasaysayan at

"aniniwala ng kasal! Ito ay kanilang isinaayos$ayos at ma"atunayang ito ay

may kaugnayan sa kanilang "ag$aaral! Isa na rito ay:

/ng "ag$aaral na giinawa ni Partrige DD., ang "ag$aasawa ng

mga +uyo ay itinuturing na isang banal na ti"an sa "agitan ng mga babaingbagong kasal at ang lalaking ikakasal! /ng unang mga "angunahing hakbang

15


16/87

sa kasal ng mga +uyo ay kasunuang "ag"a"akasal o bethrotal! /ng

kasunuang "ag"a"akasal o bethrotal ay nagsasangkot ng "agtatatag ng

isang ti"an sa kasal!

/yon sa kasal kaugalian at traisyon ng mga Muslim >abriel , DD.,

ay nag$uulat na ang Islam hini tula ng ibang relihiyon ay malakas na

tagataguyo ng kasal! 'a Islam, walang lugar "ara sa buhay na walang

asawa tula ng, halimbawa, sa mga Romanong Katolikong "ari at mare! 'a

Islam ang "ag$aasawa ay isang tungkuling "anrelihiyon at isang moral na

nagbabantay "ati na rin sa mga sosyal na "angangailangan!

/yon kay Rai Mihael, ang kaugalian ng kasal ng Inia ay karamihang

nakaayos sa "amamagitan ng mga magulang! I"ina"akita nila ito bilang

kanilang mga res"onsibilia u"ang makahana" ng narara"at na babae

lalaki "ara sa kanilang mga anak! 'ila ay naghahana" minsan sa

"amamagitan ng "agsangguni sa mga "ahayagan at mas maalas sa

"amamagitan ng kakilala ng mga kaibigan at "amilya! 'ila ay karaniwang

tumingin sa isang tao mula sa "arehong komunia aste., at isang tao na

may katula na katangian ng eukasyon! /ng mga Iniana ay maalas

magtanong sa "astors u"ang matulungang maghana" ang mga ito na angko"

na ka"ares "ara sa kanilang mga anak sa "amamagitan ng kanilang

"agsangguni htt":www!weeingtraitions! Inian!om, D1D.!

/ng mga ginawa nila ay may kaugnayan sa gagawing "ananaliksik ng

mga may$aka tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo

sa Rehiyon 13, Caraga!

16
http://www.weddeingtraditions/http://www.weddeingtraditions/


17/87

KABANATA III

,TO$OLO+I-A NG PAG)AARAL

>inamit sa "ananaliksik na ito ang "araang "alarawan! 'a "araang

ito, inilalaha ang kasaysayan o "inagmulan ng mga Manobo at sa kanilang

"aniniwala sa kasal! >umamit in ang mga mananaliksik ng interbyu sa mga

"iling res"onenete sa "ag$aaral na ito!

Lo&al

Makikita sa ma"a ang kabuuang barangay ng 8a Pa9 at 8oreto at ilan

sa mga barangay ag "inuntahan u"ang kunan ng atos sa "ag$aaral na ito!

/ng mga nasabing Munisi"alia 'an lui9 Barangay Culi., 8a Pa9Barangay

Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"a atManawe. lalawigan ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!

17


18/87

'ayang ibinagahagi ng mga mananaliksik ang lokasyong ito u"ang

tiyak na matunton ng mambabasa ang "inagkunan ng im"ormasyon!

A. An Ka!uluan n Salitan ,anobo at Ka%a'%a'an Nito

'ino at ano nga ba ang nga Manobo= 'aan ba talaga sila nagmula at

anu$ano ang kanilang mga kaugalian na mag"ahanggang ngayon ay "atuloy

"a ring umiiral sa komunia=

'isimulan natin sa kung ano ba ang ibig sabihin ng salitang H ,anoboH!

Maraming mga sagot "atungkol sa kung ano nga ba talaga ang ibig sabihin

ng salitang Manobo! /ng isa ay nagsasabing: ang Manobo ay

nangangahulugang *tao* o *mga tao*6 ikalawa ay ito raw ay nagmula sa

salitang HMansubaH mula sa salitang *man* na nangangahulugang %tao% at

%suba% na ang ibig sabihin ay %ilog*, ibig sabihin ang salitang HMansubaH ay

nangangahulugang Htaong ilogH sa"agkat karamihan sa kanila ay makikitang

nakatira sa tabi ng mga ilog6 ang ikatlo ay nagsasabi na ito raw ay nagmula

sa salitang HBanoboH, isang reek na kasalukuyang umaaloy sa Ilog

Pulange alawang kilometro "ababa ng Cotabato City6 at ang ikaa"at ay

nagsasabi na ito ay galing sa salitang HmanH na ang ibig sabihin naman ay

H&irst o aboriginalH at Htu"uH na ang ibig sabihin ay Hpagtubo o paglakiH!

/ng mga Manobo ay nagmula sa mga taong lagalag mula sa

kanlurang bahagi ng Tsina! Karamihan sa kanila ay nakatira sa tabing$ilog,

tabi ng mga burol at sa talam"as sa maraming bahagi ng Minanao!

'inasabing sila ay unang nanirahan sa mga lambak ng Ilog Pulangi subalit

naghiwa$hiwalay sa "agating ni 'hari Kabungsuan ahil sa "agtanggi ng

ilan sa relihiyong Islam!

18


19/87

/ng karaniwang inustriya ng mga Manobo ay ang kaingin! /ng

"angunahing hana"buhay ng mga manobo ay "agtatanim ng "alay at mais!

Marunong in silang mangisa, "angangaso at "agkuha ng H"ulotH! 5ahil ito,

nabuhay ang nga Manobo sa isang sagana at matiwasay na "amumuhay!

'ubalit, ang ilang nanirahan ng "ermanente ay natuto at nakuntento na lang

sa "agtatanim ng niyog at "agoo"ra!

0auuri sa a"at ang mga manobo: ang bagani, baylan,mga

manggagawa at mga ali"in! /ng mga bagani ay ang mga manirigma nalumalaban sa nga igmaan at nagtatanggol sa "amayanan6 ang mga baylan

ay ang mga babae o lalaking "ari at manggagamot6 ang mga manggagawa

ay ang mga magasasaka at ang mga ali"in ay ang mga nakuha o mga

nabihag nilang mga kalaban! "ati mga katutubo ay "wee ring maging ali"in

kung sila*y na"arusahan sa kanilang "agkakasala!

Pinamumunuan sila ng tatlo hanggang a"at na timuay o bai babaeng

atu. e"ene sa lawak at "agkakala"it$la"it ng mga baranggay! 'ubalit,

ang mga Manobo ay walang sistema ng "amunuan hanggang sa kalagitnaan

ng ika$D siglo! /ng mga Manobo ay maraming "aniniwala! Ilan ito ay ang

"aniniwala ng kasal!

Kaalasang isang kasunuan sa "agitan ng mga magulang! Ito ay

nagsisimula sa ginsa "aki$usa". ng "amilya ng babae sa "amilya ng lalaki

kung saan ito ay magalang na tinatanggihan hanggang magkaroon ng

kasunuan "ara sa kagun briewealth.! 8ahat ng kamag$anak ng lalaki ay

mag$aambagan "ara sa kagun hanggang sa maabot nila ang halaga ng

kagun! /ng araw ng kasal ay maitataka lamang kung mata"os nang maabot

ang halaga nang kagun! +abang nag$aambagan ang "amilya ng lalaki, ang

"amilya ng babae naman ay abala sa "aghahana ng a"a hanaan ng

kasal.! 0agtata"os ang "roseso sa isang marangyang kasal! /ng kasal sa

kanila ay isang sistema kung saan ang ugnayan ng "amilya ng lalaki at babae

19


20/87

ay kinakailangan! /ng "agkakaroon ng maraming asawa, bagama*t

kaalasan lang kung mangyari ay hini i"inagbabawal!

Kung ma"a"ansin siyam lamang ang mga ethno$linguistika gru"ong

ito, ngunit sa ibang artikulo at babasahin ang gru"o ng mga 8uma ay

binubuo ng 1L ethno linguistikong gru"o tula ng 'ubanon, Manobo, T%Boli,

B%laan, Tiruray, Bagobo, Manaya, +igaonon, Mansaka, Tagakaolo, Bukinon,

5ibabawon, Banwaon, Ubo, Mamanua, Talaanig at Manguangan!

/ng mga "aglalarawan ng mga tribung matatag"uan sa Minanao ay

may mga limitaong "inagkukunan, marami ring mga tribu ang wala "ang

mga literature at "agsasalarawan ng kanilang kultura!

htt":manobotribe!blogs"ot!omDDEDL!html.!

B. P#o%e%o n Ka%al n ma ,anobo

/yon sa nakala" na mga im"ormasyon ng mga mananaliksik sa tatlong

Munisi"alia na binanggit, ito%y naglalaha na may iisang "roseso lamang!

/ng kasal naman ay kaakasang isang kasunuan sa "agitan ng mga

magulang! Ito ay nagsisimula sa ginsa"akiusa". ng "amilya ng babae sa

"amilya ng lalaki kung saan ito ay magalang na tinatahggihan hanggang

magkaroon ng kasunuan "ara sa kagunbriewealth.! 8ahat ng kamag$anak

na lalaki ay mag$aambagan "ara sa kagun hanggang maabot nila ang halaga

ng kagun! /ng araw ng kasal ay maitataka lamang kung mata"os nang

maabot ang halaga nang kagun! 'a araw bago ang kasal ay hini maaaring

magkita ang babae sa lalaki, "ara matuloy ang kanilang kasal!

20
http://var/www/apps/conversion/tmp/scratch_5/(http://manobotribe.blogspot.com/2008/07.htmlhttp://var/www/apps/conversion/tmp/scratch_5/(http://manobotribe.blogspot.com/2008/07.html


21/87

Bago ang kumbiti na magagana" ito%y may traisyon, ang mga

Manobo kung "a"ano susuyuin ng lalaki ang "amilya ng babae ito ay ang

gumawa ng "itong L. lubi uway. na "inag$uugnay na ibibigay sa ibang 5atu

na ang ibig sabihin ng "itong L. lubi ay nagsisimbolo ng "itong L. araw

bago arating ang isang 5atu na siyang gagawa ng "agbubuya!

/. Ka%a'%a'an &un ba&it na&a&a!i*a)!i*ala' an ma ,anobo at

an &a%a'%a'an "in %a pa&i&ipa&a%un"uan %a &a%al

T+ TAL O KA,AN$UAN) A SOUT+RN AGUSAN ,ANOBO PI/

This is a story as tol by my 8olo 5atu Pere9 o 8a"a9, /gusan el

'ur. to my Mama an to us, her hilren! a beautiul tale o our anestry as

who we are as "eo"le! a story o our tribe!

8ong beore the oming o the '"aniars to Minanao, /gusan 4alley

was then a Gast woolan inhabite by seGeral tribal grou"s o the Manobos!

5ierent Garieties o trees grew in these Gast orests suh as narra, yakal,

bagras, an other big trees now etint ue to illegal logging an mining

atiGities in the area! In the mist o these natural >o giGen bounties is the

big RiGer alle /gusan! There are many tributaries to this Gast water system!

#rom Com"ostela 4alley, the Monkayo RiGer, -awa RiGer rom Bayugan,

'imulao RiGer rom 8oreto an /gawan RiGer rom 8a Pa9 all meeting at

'abang >ibong in Talaogon! The water lows own to the great China 'ea

"assing through the City o Butuan, then the kingom o Batwan an on to

Masao then the kingom o Masawa!

Closer to Monkayo liGe the Taghimayat Tribe o the Manobo anestry!

These "eo"le aoring to the Minonas or Gillage elers ame rom the

kingom o the Ma)a"ahit an the 'hri 4isha)a Am"ire o 'outheast /sia who

21


22/87

reahe Minanao in searh or eonomi hunting grouns rossing through

lan briges! The Gast woolan was inhabite by warring Manobo tribes

eah heae by a 5atu whose untions were that o a Bagani, >eneral o the

/rmy, Chie o -arriors, a Baylan the Gillage shaman, "riest an meiine

man who haGe iret aess being meium with the gos an iwatas goo

s"irits. an busaos eGil s"irits. an an /"o, a Manigaon eler. who ats as

the Chie &ustie o the 'u"reme Court, the inal &uge o all the ases that

are to be settle in the Gillage! The 5atu thereore was the most "owerul

man, in his hans lies tri"artite "owers with no hek an balane that o

s"iritual, military an "ower oGer the &ustie system !

-hile the women o all the househol hores like ooking, washing

lothes, leaning the house, aring or small hilren, the men were busy

looking or oo, onsiste o hunting wil boars an other eible animals an

birs in the orests, "roteting omiile eonomi areas suh as marshlans

ommonly alle ;"angano"anan< ;ug"a$anan tu mga koonon< a swam"yarea where lots o oo an be oun, or it is the aboe o muish haluan.,

atish hito., eel Kasili. an wil boars! In this "lae too an be oun

stum"e o rotten trees, habitat o their aGorite ;abato


23/87

I in ase in a battle with another tribe, one is able to hit with his s"ear

a ea man in the house then he is entitle to wear a blak shirt ;naglinugom

on< or he has s"eare an kille what the ;busao< eGil s"irit, s"irit o eath.

alreay has kille! The ranks an seniority o res"onsibilities in the tribe is

known by the number o blak bages one wear oGer his re shirt!

But the )uge, the /"o, the elerly Minonas or Counil o Alers usually

wear white shirts with bages o blak an re olors telling stories o his lie ,

his amily an tribe!

The 5atu howeGer wore white shirt with ierent olors o bages oGer

it! +is onNuest written in his shirt woGen by some story teller o the Gillage$

re releting warare an blak releting eath!

'o, as the tale goes, in this u""er "ortion o /gusan, the braGe

Taghimayats was rule by /"o Toow, a shaman, a war general an Chie

&ustie o the Gillage!Babaylan, bagani an an /"o Manigaon!. +is shirt was

Gery olorul with bakro" o white an bages o re an blak! +e has a

beautiul, harming, intelligent, obeient, inustrious wie, Bae 'abuyakan

Tisay! Tisay is as sweet as the re bush roses that grow along the eGer

"owerul /gusan RiGer in the /gawan "ortion!

The ou"le has two kis$ a boy alle Uto ay an a girl name

Kamanuan! These two kis are the lie an light o the Gillage! They are theuture leaers o /gawan! Uto ay was aroun our summers ol,

Kamanuan, oler by two summers!! ourse, there is no winter in /gusan,

but they haGe rainy ays, an muh more heaGier rainy ays! 'ummer is

always a welome time when the sun is always u" the whole ay,

"assionately kissing oGer the Gast woolans!

Uto$ay an Kamanuan "laye a lot, roaming reely aroun the Gillage

an they are well loGe by the tribe!

23


24/87

Bae 'abuyakan Tisay staye in the house, being the irst wie an the

Nueen o the tribe! 'he is being tene to be the other our wiGes o /"o

Toow, all relatiGes an two are sisters o 'abuyakan! 5uway "lural marriage

o one man an our women is an institution among Manobos , the at that

the tribe has more women than men! Men being early eath asualties in

onstant warare engage in by the tribe!. The our other wiGes o 5atu Toow

serGe in the "alae as ooks, launrywomen, housekee"er, are or the

hilren, entertain guest an Gisitors i any an atten to the nee o 5atu

Toow i the Jueen is inis"ose to o so! ther Baganis an men in the

Gillage "ratie uway as this is their ustomary law regaring marriage! /

man must be res"onsible or the tening o at least iGe women in the tribe!

'o, eGery aternoon, when the sun is not anymore hot Uto$ay an

Kamanuan go to the stum" o a ea tree oGerlooking the riGer! #rom this

stum", they took turns in )um"ing to the ee" still riGer o the /gusan!

This atiGity o the kis has beome aily ritual or the entire summer

months! /ll the nature surrouning /gusan inluing the aGor o the 5iwatas,

the goo s"irits has known this atiGity an a""arently a""roGes together with

the noing o the heas o the little iaas an rikets on to" o the 5urian

an the marang trees an the ierent Garieties o birs inluing the

migratory birs rom other ountries ho""ing la9ily rom twig to branhes o

the trees in the Gast woolan!

Then, one ay, the sun a""ears gloomy! Clou ormation seems to

threaten the smile o the ha""y sun, oretelling that something oreboing

unwante eGent might ha""enO seemingly Uto ay an Kamanuan i not

bother to are to notie the hange in senery aroun them or going to that

stum" o the tree uring summer ha been an aition an a ritual or the

two kis! /""arently, the ay will not be om"lete without it!

24


25/87

'o, Uto ay was the irst to iGe! -hile Kamanuan waite or Uto ay to

emerge out rom the ee" riGer! Then one Uto ay get out rom the water,

Kamanuan takes the turn to iGe! This has been the "roess o the game!

Then it was Kamanuan%s turn to iGe, an she i! Uto ay waite or her to

get out o the waters! Uto ay waite an waite!!waite an waite!! the

seons turn to minutes!! the minutes to hoursO Uto ay was alreay

a""rehensiGe!! -hat has ha""ene to her sister= -hy has she not got out o

the waters till now= Is she rowne= Is she ea= Many Nuestions "lay in

Uto%s min!! an there are no sure answers! But the sun was about to set an

no Kamanuan has got out o the waters! The Giinities an surrouning

areas starts to arken! Uto was alreay arai!! running he went homeO

ringing with ear! -hat will ather an mother o now= -here%s his sister=

Bae 'abuyakan Tisay met Uto halway own the roa! +er olorul skirt

bearing olors o re, blak an white telling o stories o warare an how the

amily ha esa"e an surGiGe swaye reahing the groun as she rantowar Uto asking him Nuestions o what ha ha""ene! -hat took them so

long to return home an where is Kamanuan=

Uto has a har time o"ening his mouth an between sobs an alling

tears with shaking boy, he sai that 5uan oGe rom the stum" o the tree,

he waite or her to ome out o the waters but that was the last time he saw

her! 'he neGer got out o the waters again! The sun was halway own the sky

when 5uan oGe an now the sun has set an 5uan neGer emerge again!

Bae 'abuyakan Tisay run to where her husban was, together with the

rest o the /"os an the Baganis an tol them o 5uan%s "reiament! The

whole Gillage was in ommotion! The gong was beaten inorming the

inhabitants that something ba has ha""ene in their Gillage! The manigaons

an the minonas gathere together seeking wisom rom the iwatas an

rom eah other as to what to o an how this issue be aresse! Then /"o'uay, a minona sai: ; we will haGe to ask 5atu Buaa o the nearby Gillage,

25


26/87

to o the task or us$ or among all atus, he is the only one with the "ower,

the skill to swim to that ee"est "art o the riGer an staye there or long an

to know where an what ha""ene to 5uan!< 'o, emissaries were sent to

5atu Buaa telling him o the "reiament o 5uan an asking him i he oul

hel" , that whateGer it is he will ask as "ayment or this giganti task o ining

5uan will be giGen to him with aitional oers attahe to the awar !

5atu Buaa met 5atu Toow with their men an onglomerate

themselGes near the stum" o the tree where 5uan oGe! / ritual was mae

inGoking the s"irits o the rooile o the riGer, rom there Buaa iGe! Buaa

s"ent many hours uner water ! Many o the Gillagers were wee"ing , rying

out lou, inGoking the 5iwatas or the saety o Kamanuan! The soun o the

gongs an the rums ontinue till the wee hours in the morning! 0oboy

sle"t in the Gillage ee"t or the small kis an hilren! The men an

women were in ull alert, heart beating in antii"ation as to what has

ha""ene to their little "riness!

It was about early morning that Buaa ame out o the riGer , in his

arms lay the lim" but aliGe boy o Kamanuan!

The "eo"le shoute with )oy It was a great ay or eGery boy +ow

the "eo"le re)oie! They "raise 5atu Buaa or a eat unsur"asse, that is

bringing the lie bak o their beautiul little "riness! The gongs an rums

beat now )oyully announing to one an all that the "riness is oun an

there is a reason or great re)oiing in the Gillage The Manigaons, minonas,

baganis o the two tribes gathere aroun 5atu Buaa reay to listen to what

trans"ire uner water! 5atu Buaa was giGen buyot bettle nut or hewing

"ut in between his right teeth "rotruing in the lower li"., starte to narrate his

esa"ae uner water! Uner the inluene o the Buaa '"irit s"irit o the

rooile go. the 5atu narrate the eGent in a orm o a hant tu$om.:

;hO ohO ohO own uner , I saw Kamanuan in the la" o a Gery biglumo mermai o the riGer, the s"irit o the riGer /gusan.! The lumo was

26


27/87

singing lullaby to the "riness or her to go to slee"! 'oon Kamanuan ell

aslee", but it took a long time or the lumo to all aslee"! 'he was wathing

Kamanuan areully it was about awn when the lumo all aslee"! I , Buaa

hi in the uner water bushes, when I saw that the 8umo ha allen aslee"! I

immeiately swam silently towars where Kamanuan was, areully I

snathe her rom the la" o the lumo who was sounly snoring, an brought

her u" towars the surae o the waters lim" but Gery muh aliGeO< The

Gillage men starte hanting thanks to the goo iwatas o the riGer agusan

an the woolans!! 5atu Toow aske 5atu Buaa what will be the "ri9e or

suh onNuest , twenty boars, twenty hiken, twenty saks o gabi taro.!

twenty women slaGes!! what will satisy Buaa= 5atu Buaa shook his

ma)esti hea an sai: ; I on%t want any o what you oer me! /ll I want is

that when Kamanuan reahes womanhoo iniate by menarhe I want

that she be wee to my son 'uni!< 5atu Toow )ust like any gentleman

seale the "at o agreement with 5atu Buaa, giGing honor to his wor that

whateGer be the "ri9e that Buaawoul like to get ater he is able to saGe

Kamanuan will be grante to him! 'o the "at was seale! In ue time

Kamanuan was to marry Prine 'uni o the Buaa Tribe! The ritual or

betrothal was "erorme oering the liGes o the two hilren to the 5iwatas

that in a""ro"riate time they will beome man an woman an the Tribes o

the Taghimayat an the Buaas will be one!

/ter that heart "al"itating inient, time an seasons beame normal

one again or the Manobos o /gusan! Uto now growing to manhoo, an

soon being reruite to the baganishi"! (oung Kamanuan howeGer, eGery

night is being Gisite by the lumo, the go o the riGer agusan telling her to go

bak to the stum" o the tree or in it is an oil whih she has to use eGeryay

or her hair an or her skin! /t irst Kamanuan was Gery a""rehensiGe, but

she annot anymore ontain the instrutions o the lumo but to om"ly or it

a""eare nightly in her nightmarish reams!

27


28/87

Kamanuan oun a )ar o oil at the oot o the stum"!

Religiously, Kamanuan ollowe the lumo%s instrution that is to a""ly

the oil to her skin an to her hair eGery time she bathe in the Gast /gusan

RiGer! Thus, Kamanuan grow u" to be so white skinne that eGen the oo

she ate oul be seen "assing through her throat! +er hair so long that it

reahes to the groun, whih she orme into a beautiul bun hanging at the

right sie o her ae an bangs o hair on the orehea iniating that the girl

is a Girgin! #or i the bun is on the let sie the girl now is marrie to one

husban an i the bun is at the bak iniating that she is marrie by uway!

seon , thir or ourth wie o The 5atu.

Priness Kamanuan then was the most beautiul girl oun in the

Manobolan that time! Many men were enthralle by her an woul like to

"ursue her with aror! But alas, her ate ha been seale or in "ro"er time

she woul be wee to 'uni the only son o 5atu Buaa!

But who an eGer itate the heart= Kamanuan ell in loGe not with

'uni but with 'uney, the son o 5atu Mati! The loGe was so arous that

eGen the birs an the bees want to )oin with the two when eGer they went

aroun the highly oreste lans o /gusan! The lowers bloome wheneGer

the two "asse by! /n as they say, aairs like this an neGer be ke"t a

seret! /t irst , whis"ers went aroun the GillageO ;"sst, 5o you know,

Kamanuan an 'uney are in loGe with eah other!! + /"o, 5iwatas !! what

will be the reation o 5atu Buaa an Prine 'uni i they learne this=O!umamit ng haboyan

Pagbibigay ng masusuan sa mga magulang ng

babae!

'a Talahanayan 11, ay naglalaha ng kasagutan "ara sa gamit ng

seremonya sa kumbiti na ang tatlong munisi"alia ay may iba%t ibang

kagamitan na ginagamit sa kumbiti, ito ay ang "agsusubo ng nilutong bigas

sa alwang kinakasal katula ng mga magulang at isang masusuan ang

ibibigay sa "amilya ng babae at isang tribong kasuutan!

Tala!ana'an 15

A#a* n ipan"i#i*an an &a%al n ma ,anobo

8alawigan ng/gusan el 'ur

A#a* n pa"i#i*an %a Kumbiti

Lo#eto 5e"ene sa kaya ng lalaki minsan talong 3.

araw hanggang limang . araw!

May isang 1.araw lang!

Kung may "itong L. baboy ang "arte ng lalaki,

ang kumbiti ay aabot ng isang linggong

"agiriwang!

La Pa Isang arawn lang, e"ene sa kaya ng

"amilya ng lalaki

47


48/87

San Lui% Tatlong 3. araw hanggang isang linggo ang

"agiriwang ng kumbiti.

'a Talahanayan 1, nagsasabi na ang araw ng "agiriwang sa kumbiti

ay tatagal ng tatlong 3. araw hanggang isang linggo kung kaya ng lalaki ang

ganitong araw ng "agiriwang ng sinasabing Kumbiti.

Tala!ana'an 1

Suman)a'on ba an binata at "alaan ,anobo %a u#i at

pamama#aan n &a%al o betrothal?

8alawigan ng/gusan el 'ur

U#i at Pamama#aan n Ka%al Lala&i Babae

Lo#eto +ini sumasangayon +ini sumasangayon

La Pa +ini sumasangayon +ini sumasangayon

San Lui% +ini sumasangayon +ini sumasangayon

'a Talahanayan 13, ito%y nagsasaa tungkol sa kung sasang$ayon ba

ang mga binata at alaga sa uri at "amamaraan ng "ag"a"akasal ng mga

Manobo! 'a talahanayan na ito ay nakasaa na ang mga binata at alaga ay

hini sumasang$ayon sa uri ng kanilang "ag"a"akasal!

Tala!ana'an 1;

,a mananali&%i& na "uma&o %a ba'an pa#a %a &a%al n ma ,anobo

8alawigan ng ,a mananali&%i& na "uma&o %a ba'an pa#a %a

48


49/87

/gusan el 'ur &a%al n ma ,anobo

Lo#eto walaLa Pa wala

San Lui% wala

'a Talahanayan 1?, inilaha nila na ang mananaliksik lamang ang

siyang kauna$unahang nag aaral sa Kumbiti ng mga Manobo!

'a mga nakala" na atos ng mga mananaliksik nabigyan ng mga

kasagutan ang talatanungan na kung saan buong "usong inihayag ng mga

Manobo ang kanilang mga nalalaman at higit sa lahat, at "ara na rin sa

kaalaman ng mananaliksik na ang ganitong uri at "amamaraan sa kumbiti

lalo na%t ang mga Manobo ay naninirahan sa ka"atagan, ay hini na gaanong

sinusuno sa kasalukuyan!

/ng kanilang namulatang traisyon ay unti @ unti ng naglaho ahil

malaki ang kanilang "aniniwala na mas gugustuhin nila ang batas ng

Pamahalaang Pili"inas sa"agkat ito ay legal!

KABANATA :

LAGO,2 KONKLUS-ON AT RKO,N$AS-ON

Laom

49


50/87

/ng "ananaliksik na ito ay "inamagatang Kumbiti( Ka%a'%a'an at

Panini*ala n ma ,anobo %a Re!i'on 12 /a#aa. Ito ay nahahati sa

limang bahagi! /ng unang bahagi ay tungkol sa suliranin na kina"a"alooban

ng "animula, "aglalaha ng suliranin, kahalagahan ng "ag$aaral at

"agbibigay katuturan sa mga katawagang ginagamit!

/ng ikalawang bahagi ay ang kaugnay na literatura at "ag$aaral, kung

saan ang mananaliksik ay nagbasa ng mga gawin at "ag$aaral na may

kaugnayan sa kanyang ginawang "ananaliksik! Karamihan sa kanyang

nakala" na im"ormasyon ay nagmula sa website

/ng ikatatlong bahagi ay ang metoolohiya ng "ag$aaral! >inamit ng

mananaliksik ang "araang "alarawan at interbyu! >umamit rin siya ng ta"e

reorer at itinala ang mga nakala" na im"ormasyon o sa kanilanng mga

sagot sa talatanungan!

May labing alawang 1. luma na Manobo sa bawat tatlongMunisi"alia ng 8a Pa9, 8oreto at san 8uis, /gusang el 'ur ang sumagot

sa mga katanungang ibinigay! 0aka"okus ang "ag$aaral sa nakuhang sagot

ng mga Manobo tungkol sa "amamaraan at "aniniwala ng kanilang kasal!

/ng ikaa"at na bahagi ay ang "resentasyon, "agsusuri at

inter"retasyon sa mga nakala" na im"ormasyon! 0asagot naman nila ang

labing$a"at na mga tanong tungkol sa kanilang kasaysayan at "aniniwala sa

kasal ng mga Manobo! 'a katunayan, may inihanang maraming tanong ang

mga mananaliksik ngunit sa kaahilanang ang ;"agbubuya< ay hini na

gaanong isinasagawa ng mga Manobo lalo na%t yaong mga naninirahan sa

ka"atagan ahil sa im"luwensiya ng mga ayuhan! /ng mga inihanang

tanong ay hini masyaong nasagot!

0a"ag$alaman in ng mga mananaliksik na ang ;"agbubuya< ay

isinasagawa lamang sa lugar kung saan "awang mga Manobo lamang ang

naninirahan at ito%y matatag"uan sa kaitaas$tasang bunok ng tatlong

50


51/87

Munisi"alia na ayaw ng "ahintulutan ng "amahalaaan ng mga o"isyales at

tauhan ng nasabing 0CIP at mga Munisi"alia ahil ito%y "inamugaran na ng

mga rebele!

'a mga im"ormasyong nakala" ng mga mananaliksik mula sa

"akiki"anayam sa mga naninirahanan sa tatlong 3. sumusuno na

Munisi"alia, ang 'an lui9 "artiular sa Barangay Culi., 8a Pa9 Barangay

Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"a at

Manawe. ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga, ito nila na"ag$alaman lalo

na%t yaong mga Manobo na nainirahan sa itaas ng bunok ay i"inag"atuloy

"a rin ang "agsasagawa ng ;"agbubuya o kumbiti< at hini iniina kung ilang

taon ang babae kung i"inagkasuno sa lalaki! Kahit anu"aman, ito%y bahagi

ng kanilang kultura, "aniniwala at traisyon na kailanma%y walang kara"atan

ang sinuman na sila%y "agtawanan o kutyain bagkus sila%y mahalin at

mai"aama na sila%y tao rin na katula nating may kara"atang mamuhay sa

bansang sinilangan!

Kon&lu%'on

Pagkata"os ng "ag$aaral na ito, na"agtanto ng mga mananaliksik na:

1! /ng mga Manobo na naninirahan sa ka"atagan ay hini na gaanong

isinasagawa ang "akiki"agkasunuan sa kasal o "agbubuya ahil na

rin sa im"luwensiya ng mga ayuhan lalo na%t ang mga bagong

henerasyon! Kung ito man ay i"inag"atuloy "a ring isinasagawa, ito%y

yaong mga Manobo na naninirahan sa itaas ng bunok na "awangmga ka"wa Manobo lamang ang naninirahan oon!

51


52/87

! +ini na masyaong isinasagawa ang "akiki"agkasunuan sa kasal ng

mga bagong henerasyon ahil ang tatlong nabanggit na Munisi"alia

ay may "rogramang, ;'holarshi"< "ara sa kanila lamang u"ang sila%y

magkaroon ng eukasyon at magkakaroon in ng magana at

esenteng trabaho! Mas nanaisin nilang susunin ang batas ng

Pili"inas tungo sa kasal kaysa kanilang nakagisnang "amamaraan

ahil ito%y legal at iisa lamang ang magiging asawa ng lalaki!

3! 0a"ag$alaman in nila na malaki na talaga ang kaibahan sa "aniniwala

ng kasal ng mga Manobo noon at ngayon! 5ahil ito%y resulta ng

"agkawatak$watak ng mga Manobo at ahil na rin na ang ibang

Manobo ay ninanais nilang tumira sa ka"atagan u"ang maranasaan

in nila ang buhay mayroon sa ka"atagan! /ng mga Manobo na

gustong tumira sa mga bulubunukin ay may sarili ing ahilan!

5ahilan na ayaw nilang maim"luwensiyahan ang kanilang mga

namulatang kultura, "aniniwala at traisyon! 0atatakot silang maglaho

ang kanilang kultura at magagalit sa kanila ang kanilang mga ninuno

ahil hini nila ito na"ahalagahan!

Re&omen"a%'on

Pagkata"os ang masusing "ag$aaral sa kasaysayan at "aniniwala sa

kasal ng mga Manobo, inirekomena ng mga mananaliksik ang mga

sumusuno:

1! 0a ang kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Mnobo ay maging

bahagi ng Panitikan ng Rehiyon 13 Caraga o sa Pili"inas man, sa

lalong ikauunawa sa kanilang kultura!

52


53/87

! Palawakin "a ang "ag$aaral na ito lalo sa na sa mga tunay na Manobo!

3! Bigyang iin ng 5e"A sa kanilang "rogramang ;natiGe tongue< na

bahagi ng kanilang "rograma ang mga iba "ang iyalekto sa Pili""inas

u"ang hini maglalaho man lamang ahil sa im"luwensiya ng ayuhan

bagkus ito%y isang lunsaran sa "agtuturo u"ang mai"akita at

mai"aama ang iwa ng "ag"a"ahalaga na makukuha na siyang aan

sa "agkakaisa at "aagkakaunawaan!

?! Iminumungkahi rito ng mga mananaliksik na sa abot ng kanilang

makakaya, ito%y mai"reserba nila at maisaokumento ang mga nakala"

na im"ormasyon alang$alang sa kanilang kursong /B Phili""ine

8iterature na ang "ag$aaral ng mga 8uma sa Rehiyong Caraga ay

bahagi nito! Bago man ito maglaho, ang i"inaglabang kultura,

traisyon at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo sa mahaba$habang

"anahon, kailangang ito%y maisaokumento at mai"reserba u"ang

bigyang tugon at "arangal ang mga kanunununuang bumuo nito!

KABANATA :I

BIBLI-OGRAPI

Bernales, R!/! et!al! DDE.. Kritikal na pagbasa at lohikal na pagsulat tungo

sa pananaliksik (batayan at sanayang#aklat sa ilipino , antas

tersyarya, alinsunod sa Komisyon sa *along Mataas na +dukasyon) !

4alen9uela City: Mutya Publishing +ouse, In!

The 0ew Book o Knowlege /ng Bagong /klat ng Kaalaman., nasa wikang

53


54/87

Ingles, >rolier Inor"orate, 12LL, I'B0 D$L1L$DDE$E

Inte#net

-iki"eia Anylo"eia

htt":www!santa!goG!"hiIoossurmstaluiabelies!html

'antagoG!hinango noong +unyo ?,DDE.

htt":asiarei"e!om"hiweing!html

/siarei"e! hinango noong +unyo ?,DDE.

htt":www!weingsatwork!om

-eingsatwork! hinango noong +unyo ?,DDE.

htt":buyganenia!omblog="L

Buyganenia! hinango noong +unyo ?,DDE.

htt":subkalan!blogs"ot!om

htt":www!weeingtraitions! Inian!om, D1D

KABANATA :II

APN$IKS A

/ng nilalaman ng liham na ito ay katula na rin sa liham na i"a"aala "ara

sa mga Mayor ng tatlong Munisi"alia6 8a Pa9, 8oreto at 'an 8uis, /gusan

el 'ur at "ara na rin sa mga Barangay Ka"itan at Chietain.

Re"ublika ng Pili"inas/ARAGA STAT UNI:RSIT-/m"ayon, 8ungso ng Butuan

54
http://www.santa.gov.ph/iIocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://www.santa.gov.ph/ilocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://www.weddingsatwork.com/http://www.weddingsatwork.com/culture_provinces.shtmlhttp://buddygancenia.com/blog/?p=72http://buddygancenia.com/blog/?p=72http://subkalan.blogspot.com/http://www.weddeingtraditions/http://www.santa.gov.ph/iIocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://www.santa.gov.ph/ilocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://www.weddingsatwork.com/http://www.weddingsatwork.com/culture_provinces.shtmlhttp://buddygancenia.com/blog/?p=72http://buddygancenia.com/blog/?p=72http://subkalan.blogspot.com/http://www.weddeingtraditions/


55/87

'e"tembre 1L, D13

$O,INA$OR ,. GO,45irektor, 0CIPRehiyon 13, Caraga

Kaalan = alan $i#e&to# Gome(

Maganang araw "o

Kami "o ay mga mag$aaral ng Caraga 'tate UniGersity C'U., /m"ayon,

8ungso ng Butuan! Isa "o sa mga kursong "angangailangan ng mga

/signaturang #ili"ino 1DD Kasaysayan ng Panitikan sa Pili"inas ng Iba%t

ibang Panahon. at #ili"ino 1D1 5ula at Panulaan. ng Kursong /B Phili""ine

8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?, ay"ananaliksik tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo

ngayong arating na ktubre ? @ L, D13 Biyernes at 8inggo. "artikular sa

tatlong munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan el 'ur!

/ng isa "o sa mga layunin ng aking "ananaliksik ay ,abi'an

papapa!alaa an ma &atutubon lite#atu#a n Re!i'on 1 /a#aa at

matuunan an pananailanan n ma ma)aa#al na ma'

pamama!al %a *i&a at &ultu#al na pa&a&a&ilanlan. U"ang maging

makatotohanan ang nabanggit na layunin, kailangan "o naming "untahan

ang mga katutubong matatag"uan sa Rehiyong Caraga at isa na "o rito ang

mga nabanggit na Munisi"alia u"ang makakala" at maisasaokumento

ang kanilang mga natatanging literatura lalo na sa mga "amahiin, "aniniwala

at ritwal ng kasal ng katutubong Manobo!

55


56/87

'a "amamagitan "o nito, magalang "o kaming humihiling sa inyo na kami

"o%y inyong "ahintulutan na makaao"$"ala ang mga ka"ati nating Manobo

na matatag"uan sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan

el 'ur!

/asahan "o ninyo na kayo%y aming bigyan ng ko"ya kung anumang

literaturang nakala" ko "artikular sa mga "amahiin, "aniniwala at ritwal ng

kasal ng katutubong Manobo!

Marami "ong salamat sa "atuloy ninyong "agsu"orta at "agmamahal sa wika

at literatura!

8ubos na gumagalang,

,a ,a)aa#al n AB P!ilippine Lite#atu#e

Caraga 'tate UniGersity

/m"ayon, 8ungso ng Butuan

APN$IKS B

8iham Para sa mga Mayor ng tatlong Munisi"alia6 8a Pa9, 8oreto at 'an

8uis, /gusan el 'ur at "ara na rin sa mga Barangay Ka"itan at Chietain.

Re"ublika ng Pili"inas/ARAGA STAT UNI:RSIT-/m"ayon, 8ungso ng Butuan

'e"tembre 1L, D13

56


57/87

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Kaalan = alan ,a'o#>>>>>>>>>>>>>>>>>(

Maganang araw "o





8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?, ay

"ananaliksik tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo

ngayong arating na ktubre ? @ L, D13 Biyernes at 8inggo. "artikular satatlong munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan el 'ur!

/ng isa "o sa mga layunin ng aking "ananaliksik ay ,abi'an

papapa!alaa an ma &atutubon lite#atu#a n Re!i'on 1 /a#aa at

matuunan an pananailanan n ma ma)aa#al na ma'

pamama!al %a *i&a at &ultu#al na pa&a&a&ilanlan. U"ang maging

makatotohanan ang nabanggit na layunin, kailangan "o naming "untahan

ang mga katutubong matatag"uan sa Rehiyong Caraga at isa na "o rito ang

mga nabanggit na Munisi"alia u"ang makakala" at maisasaokumento

ang kanilang mga natatanging literatura lalo na sa mga "amahiin, "aniniwala

at ritwal ng kasal ng katutubong Manobo!

'a "amamagitan "o nito, magalang "o kaming humihiling sa inyo na kami

"o%y inyong "ahintulutan na makaao"$"ala ang mga ka"ati nating Manobo

57


58/87

na matatag"uan sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan

el 'ur!

/asahan "o ninyo na kayo%y aming bigyan ng ko"ya kung anumang

literaturang nakala" ko "artikular sa mga "amahiin, "aniniwala at ritwal ng

kasal ng katutubong Manobo!

Marami "ong salamat sa "atuloy ninyong "agsu"orta at "agmamahal sa wika

at literatura!

8ubos na gumagalang,




APN$IKS /

ktubre ?, D13

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

,a!al namin Re%pon"ente(

Maalab na Pagbati



58


59/87



8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?!

Kasalukuyan "o kaming sumusulat ng isang "ananaliksik na "a"el hinggil sa

Betrothal: Kasaysayan at Paniniwala ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga!

Kaugnay nito, inihana "o naming ang kwestoneyr na ito u"ang

maka"angala" ng mga atos na kailangan "o ng aming "ananaliksik!

Kung gayon, mangyaring sagutan ng buong kata"atan ang mga sumusuno

na aytem! Tinitiyak "o naming magiging kum"eensiyal na im"ormasyon ang

iyong mga kasagutan!

Marami "ong salamat!




$i#e&%'on( Punan ng angko" na im"ormasyon o atos ang mga

sumusuno na "atlang! Kung may "ag"i"ilian, salungguhitan lamang ang

salita at lagyan ng tsek ang "atlang na tumutugon sa inyong sagot! Kung

nangangailangan ng "aliwanag ang tanong, maaaring isulat ang sagot sa

nakalaang salungguhit!

1! Pangalan

"syunal.SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS

! Kasarian 8alaki Babae

Aa E @ 11 17 $ 12

1= 1 D @ "ataas

3! Astao 'ibil Binata5alaga BiyuoBiyua

59


60/87

May$asawa +iwalay

?! +ana"buhay Mayroon -ala

Ka"ag mayroon, anong uri=

SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS

! Puwee "o ba naming malaman kung ano ang "inanggalingan ng mga

katutubong Manobo= Ka"ag ang sagot mo ay o @ i"aliwanag mo!

SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS





SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!

7! 'a anong ahilan kung bakit ito ang na"ili ninyong lugar 'an 8uis, 8a

Pa9, 8oreto. na maging tirahan=







L! Pwee "o ba naming malaman kung anong katawagan ang salitangkasal "ara sa inyo= /no naman kaya ang "inagmulan ng salitang ito=

60


61/87







E! Pamilyar "o ba kayo sa salitang Betrothal= SSSSSSSS

2! Maaari niyo "a bang isalaysay sa amin ang kasaysayan ng inyong

kasal o tinawag na Betrothal=







1D!/no ang masasabi ninyo sa inyong uri at "amamaraan ng kasal noon

at ngayon=







11! Para sa inyo, ilang taon ang maaaring mag$aasawa ang lalaki o

babae=

61


62/87







1!'a "agkamulat ng inyong isi"an, ganito na ba ang uri o "amamaraan

ng kasal ng iyong mga ninuno=







13!Meron ba kayong na"a"ansin na may konting "agbabago ang

ginawang seremonya o ritwal ng inyong kasal sa kasalukuyan= Ka"ag

o ang inyong sagot, i"aliwanag!







1?!'a uri at "amamaraan ng inyong kasal, meron ba kayong tinatawag nadowrykatula ng ginagawa ng mga Muslim= I"aliwanag!

62


63/87







1!'a Betrothal,Ilang taon ang babae na maaaring "umisan sa "amilya

ng mga lalaki=







17! 'a Betrothal,sinong karaniwang nakiki"agsuno sa kasal, ang mga

magulang ba ng mga babae o lalaki= i kaya%y ang lalaking gustong

mag"a"akasal sa babae at siya ang nakiki"agkasuno sa mga

magulang nito=







1L!/ng Betrothalba ay ginagamit o isinasagawa "a ng mga katutubongManobo sa kasalukuyang "anahon=

63


64/87







1E!/no naman kaya ang mga gamit sa seremonya ng kasal kung may

ikakasal=







12!Ilang araw kaya i"agiriwang ang inyong kasal=







D!Para sa mga binata%t alaga, kayo ba%y sumasang$ayon sa uri at

"amamaraan ng inyong kasal o ng berothal=

64


65/87







3!Meron na bang mga mananaliksik na umako sa inyong lugar at

kumuha ng mga atos o interbyu tungkol sa betrothal gaya ng aming

ginagawa ngayon=







?!/no "o ang mararamaman ninyo na nai"amahagi ninyo ang inyong

mga "aniniwala, seremonya, ritwal at kasaysayan ng inyong kasal=

Ka"ag o ang sagot, i"aliwanag!







65


66/87

!Marami "ong salamat sa inyo! /asahan "o ninyo na gawin namin ang

aming makakaya na maisaokumento ang inyong mga ibinigay na

atos u"ang ito%y ma"anatili, ma"ahalagahan u"ang hini mabaon sa

limot o mawawala man lamang ahilan sa mga im"luwensiya ng mga

ayuhan! /t "ara naman sa mga i Manobo, kailangang "urihin ang

kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo u"ang maging

bahagi ng Panitikan ng Caraga at ng buong Pili"inas man sa lalong

ikauunawa ng kulturang Manobo!

APN$IKS $

,AIKLING TALA NG BU+A- NG ,GA ,ANANALIKSIK

Pangalan: /+ARISS B. ?UINTO

Tirahan: P) Uppe# $oonan2 Butuan /it'

/raw ng Ka"anganakan: ne#o 162 199

Aa : 50 Kasarian: Babae

66


67/87

$UKAS-ON(

Alementarya: $oonan lementa#' Sc!ool

$oonan2 Butuan /it'

Taong 0ata"os: 500;) 500

'ekunarya: Butuan /it' Sc!ool o@ A#t% an" T#a"e%2

Butuan /it'

Taong 0ata"os: 5006) 5009

Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C

Ampa'on2 Lun%o" n Butuan

Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e

Kasalukuyang kinukuhang kurso.

Pangalan: $OLL- LO: S. /ASTRO

Tirahan: P) B#'. Pob. Ba'uan /it'

Au%an "el Su#

/raw ng Ka"anganakan: Ab#il 12 1991


$UKAS-ON(

Alementarya: Ba'uan /ent#al lementa#' Sc!oolBa'uan /it'

67


68/87


'ekunarya: Au%an "el Su# /ollee%

Ba'uan /it'2 Au%an "el Su#






Pangalan: GNA P. RI:RA

Tirahan: Guita%2 Lo#eto2 Au%an "el %u#

/raw ng Ka"anganakan6 Set'emb#e 562 199;


$UKAS-ON(

Alementarya: Guita% lementa#' Sc!ool

Lo#eto2 Au%an "el Su#Taong 0ata"os: 5008) 5007

68


69/87

'ekunarya: Sto. Toma% National +i! Sc!ool2

Lo#eto2 Au%an "el Su#


Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it',ain /ampu%C




Pangalan: LSLI ,A L. $LA /RU4

Tirahan: P) 7 B#'. Lima!a2 Butuan /it'

/raw ng Ka"anganakan: O&tob#e2 52 1991


$UKAS-ON(

Alementarya: On -iu /ent#al lementa#' Sc!oolButuan /it'

69


70/87


'ekunarya: Au%an National +i! S!ool2 Butuan /it'






Pangalan: LO:L- T. LABA

Tirahan: P)1 San I%i"#o2 Bi%li /it'

Su#iao "el Su#

/raw ng Ka"anganakan: Peb#e#o 2 199

Aa : 16 Kasarian:Babae

$UKAS-ON(

Alementarya: San I%i"#o lementa#' Sc!ool

70


71/87

Banan2 Bi%li /it'2 Su#iao "el Su#

Taong 0ata"os: 5008)5007

'ekunarya: $e La Salle Do!n Bo%co /ollee

,anao'2 Bi%li /it'


Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it',ain /ampu%C




Pangalan: :LIN$A ARIOLA

Tirahan: P) B#'. ,aninalao La% Niee%

Au%an "el No#te

/raw ng Ka"anganakan: ne#o 12 199;


$UKAS-ON(

Alementarya: ,aninalao lementa#' Sc!ool

71


72/87

,aninalao2 La% Niee%2 Au%an "el No#te


'ekunarya: Lina'ao National +i! S!ool

La% Niee%2 Au%an "el No#te






Pangalan: DOANA LOU . :ILLOSA

Tirahan: P)B Re%o#ection2 Butuan /it'

Au%an "el No#te



$UKAS-ON(

Alementarya: Butuan /ent#al lementa#' Sc!ool

72


73/87

Butuan /it'2 Au%an "el No#te Taong

0ata"os: 500) 5008

'ekunarya: Au%an National +i! S!ool

Butuan /it'2 Au%an "el No#te






Pangalan: $LAILA+ . +ONRA$A

Tirahan: P)8 Libe#ta"2 Butuan /it'

Au%an "el No#te

/raw ng Ka"anganakan: $e%'emb#e 12 1969


$UKAS-ON(

Alementarya: Butuan /ent#al lementa#' Sc!ool

73


74/87


0ata"os: 5001) 5005


Butuan /it'2 Au%an "el No#te






Pangalan: RGIN SALARS

Tirahan: P)B Re%o#ection2 Butuan /it'

Au%an "el No#te



$UKAS-ON(

Alementarya: Kitc!a#ao /ent#al lementa#' Sc!ool

74


75/87

Kitc!a#ao2 Au%an "el No#te


'ekunarya: Immaculate +ea#t o@ ,a#' Aca"em'2 Inc.

/ebu /it'2 /ebu






Pangalan: K,BRL-N GRA-

Tirahan: %pe#ana2 Au%an "el Su#

/raw ng Ka"anganakan: ,a'o 552 1991


$UKAS-ON(

Alementarya: %pe#ana lementa#' Sc!ool%pe#ana2 Au%an "el Su#

75


76/87


'ekunarya: Ba'uan /omp#e!en%ie National +i! S!ool

Ba'uan2 Au%an "el Su#






Pangalan: A,ILA DAN /. AL:AR

Tirahan: Ampa'on2 Lun%o" n Butuan

Au%an "el No#te

/raw ng Ka"anganakan: Ao%to 552 1995


$UKAS-ON(

76


77/87

Alementarya: Ampa'on /ent#al lementa#' Sc!ool


0ata"os: 500) 5008

'ekunarya: at!e# U#io% +i! Sc!ool

Ampa'on2 Butuan /it'2 Au%an "el No#te



Ampa'on2 Lu%o" n Butuan



Pangalan: DSSIL R. T:S

Tirahan: Lo#eto2 Au%an "el Su#

/raw ng Ka"anganakan: +ul'o ;2 199


$UKAS-ON(

Alementarya: Lo#eto lementa#' Sc!oolLo#eto2 Au%an "el Su#

77


78/87


'ekunarya: Lo#eto National +i! S!ool

Lo#eto2 Au%an "el Su#






Pangalan: DSSARI N. BTITO

Tirahan: ,a!oan'2 Butuan /it'

Au%an "el No#te

/raw ng Ka"anganakan: +un'o 82 199


$UKAS-ON(

Alementarya: Rie#%i"e /ent#al lementa#' Sc!ool

78


79/87

Lun%o" n Butuan2 Au%an "el No#te



A.$ /o#ato St.2 Butuan /it'2 Au%an "el No#te




Kurso : Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e


Pangalan: A$LINA P. $AGO/

Tirahan: ,a!u&"am Tubo"2 Su#iao "el No#te

/raw ng Ka"anganakan: $e%'emb#e 12 1991


$UKAS-ON(

Alementarya: Tubo" lementa#' Sc!ool

79


80/87

Tubo"2 Su#iao "el No#te


'ekunarya: Tubo" National +i! S!ool

Tubo"2 Su#iao "el No#te






Pangalan: /+ARSS ,IT/+ A. BARRIOS

Tirahan: P)7 Lau#ente St. Pob. Bi%li /it'

Su#iao "el Su#

/raw ng Ka"anganakan: Aoo%to 572 1995


$UKAS-ON(

Alementarya: Bi%li /ent#al lementa#' Sc!ool

80


81/87

Lun%o" n Bi%li2 Su#iao "el Su#


'ekunarya: /aite State Unie#%it' NAI/ /ampu%C

Naic /aite2 Lun%o" n ,anila


Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /

Documents

Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga